Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ധമ്മസങ്ഗണീ-അനുടീകാ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā

    ദുകമാതികാപദവണ്ണനാ

    Dukamātikāpadavaṇṇanā

    ൧-൬. സമാനദേസഗ്ഗഹണാനം ഏകസ്മിംയേവ വത്ഥുസ്മിം ഗഹേതബ്ബാനം, ഏകവത്ഥുവിസയാനം വാ. അഥ വാ സമാനദേസാനം ഏകവത്ഥുകത്താ സമാനഗഹേതബ്ബഭാവാനം ഏകുപ്പാദിതോതി അത്ഥോ. യേ ധമ്മാ ഹേതുസഹഗതാ, തേ ഹേതൂഹി സഹ സങ്ഗയ്ഹന്തി. യോ ച തേസം സഹേതുകഭാവോ, സോ സഹജാതാദീഹി ഹേതൂഹി കതോതി കത്വാ വുത്തം ‘‘സമാ…പേ॰… സബ്ഭാവ’’ന്തി. ആദി-സദ്ദേന ചേത്ഥ സുപ്പതിട്ഠിതഭാവസാധനാദിഹേതുബ്യാപാരേ പരിഗ്ഗണ്ഹാതി. ഏകീഭാവൂപഗമനന്തി ഏകകലാപഭാവേന പവത്തമാനാനം ചിത്തചേതസികാനം സംസട്ഠതായ സമൂഹഘനഭാവേന ദുവിഞ്ഞേയ്യനാനാകരണതംയേവ സന്ധായ വുത്തം. ധമ്മനാനത്താഭാവേപീതി സഭാവത്ഥഭേദാഭാവേപി. പദത്ഥനാനത്തേനാതി നാനാപദാഭിധേയ്യതാഭേദേന. ഏതേന പകാരന്തരാപേക്ഖം ദുകന്തരവചനന്തി ദസ്സേതി. അനേകപ്പകാരാ ഹി ധമ്മാ. തേനേവ ‘‘സബ്ബേ ധമ്മാ സബ്ബാകാരേന ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ ഞാണമുഖേ ആപാഥം ആഗച്ഛന്തീ’’തി (മഹാനി॰ ൧൫൬; ചൂളനി॰ മോഘരാജമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസ ൮൫) വുത്തം. അയഞ്ച അത്ഥോ തികേസുപി ദട്ഠബ്ബോ. യേസം വിനേയ്യാനം യേഹി പകാരവിസേസേഹി ധമ്മാനം വിഭാവനേ കതേ പടിവേധോ ഹോതി, തേസം തപ്പകാരഭേദേഹി ധമ്മാനം വിഭാവനം. യേസം പന യേന ഏകേനേവ പകാരേന വിഭാവനേ പടിവേധോ ഹോതി, തേസമ്പി തം വത്വാ ധമ്മിസ്സരത്താ തദഞ്ഞനിരവസേസപ്പകാരവിഭാവനഞ്ച ദേസനാവിലാസോതി ആഹ ‘‘ദേസേതബ്ബപ്പകാരജാനന’’ന്തിആദി. നനു ഏകേന പകാരേന ജാനന്തസ്സ തദഞ്ഞപ്പകാരവിഭാവനം അഫലം ഹോതീതി? ന ഹോതി പടിസമ്ഭിദാപ്പഭേദസ്സ ഉപനിസ്സയത്താ. തേ പകാരാ ഏതേസന്തി തപ്പകാരാ, തബ്ഭാവോ തപ്പകാരതാ. ഇമിനാ ധമ്മാനം വിജ്ജമാനസ്സേവ പകാരവിസേസസ്സ വിഭാവനം ദേസനാവിലാസോതി ദസ്സേതി.

    1-6. Samānadesaggahaṇānaṃ ekasmiṃyeva vatthusmiṃ gahetabbānaṃ, ekavatthuvisayānaṃ vā. Atha vā samānadesānaṃ ekavatthukattā samānagahetabbabhāvānaṃ ekuppāditoti attho. Ye dhammā hetusahagatā, te hetūhi saha saṅgayhanti. Yo ca tesaṃ sahetukabhāvo, so sahajātādīhi hetūhi katoti katvā vuttaṃ ‘‘samā…pe… sabbhāva’’nti. Ādi-saddena cettha suppatiṭṭhitabhāvasādhanādihetubyāpāre pariggaṇhāti. Ekībhāvūpagamananti ekakalāpabhāvena pavattamānānaṃ cittacetasikānaṃ saṃsaṭṭhatāya samūhaghanabhāvena duviññeyyanānākaraṇataṃyeva sandhāya vuttaṃ. Dhammanānattābhāvepīti sabhāvatthabhedābhāvepi. Padatthanānattenāti nānāpadābhidheyyatābhedena. Etena pakārantarāpekkhaṃ dukantaravacananti dasseti. Anekappakārā hi dhammā. Teneva ‘‘sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchantī’’ti (mahāni. 156; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85) vuttaṃ. Ayañca attho tikesupi daṭṭhabbo. Yesaṃ vineyyānaṃ yehi pakāravisesehi dhammānaṃ vibhāvane kate paṭivedho hoti, tesaṃ tappakārabhedehi dhammānaṃ vibhāvanaṃ. Yesaṃ pana yena ekeneva pakārena vibhāvane paṭivedho hoti, tesampi taṃ vatvā dhammissarattā tadaññaniravasesappakāravibhāvanañca desanāvilāsoti āha ‘‘desetabbappakārajānana’’ntiādi. Nanu ekena pakārena jānantassa tadaññappakāravibhāvanaṃ aphalaṃ hotīti? Na hoti paṭisambhidāppabhedassa upanissayattā. Te pakārā etesanti tappakārā, tabbhāvo tappakāratā. Iminā dhammānaṃ vijjamānasseva pakāravisesassa vibhāvanaṃ desanāvilāsoti dasseti.

    അഞ്ഞത്ഥാപീതി ‘‘അഹേതുകാ ചേവ ധമ്മാ ന ച ഹേതൂ’’തിആദീസു. യഥാ പഠമദുകേകദേസേ ഗഹേത്വാ ദുതിയതതിയദുകേഹി സദ്ധിം ഛട്ഠദുകനയേ യോജനാ ‘‘ഹേതൂ ധമ്മാ സഹേതുകാപി അഹേതുകാപീ’’തിആദയോ തയോ ദുകാ ലബ്ഭന്തി, ഏവം ദുതിയതതിയദുകേകദേസേ ഗഹേത്വാ പഠമദുകേന സദ്ധിം യോജനായ ‘‘സഹേതുകാ ധമ്മാ ഹേതൂപി ന ഹേതൂപി, അഹേതുകാ ധമ്മാ ഹേതൂപി ന ഹേതൂപി, ഹേതുസമ്പയുത്താ ധമ്മാ ഹേതൂപി ന ഹേതൂപി, ഹേതുവിപ്പയുത്താ ധമ്മാ ഹേതൂപി ന ഹേതൂപീ’’തി ചത്താരോ ദുകാ ലബ്ഭന്തി, തേ പന വുത്തനയേനേവ സക്കാ ദസ്സേതുന്തി ന ദസ്സിതാതി ദട്ഠബ്ബാ. അഥ വാ പാളിയം വുത്തേഹി ചതുത്ഥപഞ്ചമേഹി അട്ഠകഥായം ദസ്സിതേഹി പുരിമേഹി ദ്വീഹി നിന്നാനാകരണതോ ഏതേ ന വുത്താ. സന്നിവേസവിസേസമത്തമേവ ഹേത്ഥ വിസേസോതി. തേനേവ ഹി നിന്നാനത്ഥത്താ പാളിയം ആഗതദുകേസു യഥാനിദ്ധാരിതദുകാനം യഥാസമ്ഭവം അവരോധനേന അവുത്തതം ദസ്സേതും ‘‘ഏതേസു പനാ’’തിആദിമാഹ.

    Aññatthāpīti ‘‘ahetukā ceva dhammā na ca hetū’’tiādīsu. Yathā paṭhamadukekadese gahetvā dutiyatatiyadukehi saddhiṃ chaṭṭhadukanaye yojanā ‘‘hetū dhammā sahetukāpi ahetukāpī’’tiādayo tayo dukā labbhanti, evaṃ dutiyatatiyadukekadese gahetvā paṭhamadukena saddhiṃ yojanāya ‘‘sahetukā dhammā hetūpi na hetūpi, ahetukā dhammā hetūpi na hetūpi, hetusampayuttā dhammā hetūpi na hetūpi, hetuvippayuttā dhammā hetūpi na hetūpī’’ti cattāro dukā labbhanti, te pana vuttanayeneva sakkā dassetunti na dassitāti daṭṭhabbā. Atha vā pāḷiyaṃ vuttehi catutthapañcamehi aṭṭhakathāyaṃ dassitehi purimehi dvīhi ninnānākaraṇato ete na vuttā. Sannivesavisesamattameva hettha visesoti. Teneva hi ninnānatthattā pāḷiyaṃ āgatadukesu yathāniddhāritadukānaṃ yathāsambhavaṃ avarodhanena avuttataṃ dassetuṃ ‘‘etesu panā’’tiādimāha.

    അഥ വാ ‘‘ഏതേന വാ ഗതിദസ്സനേനാ’’തിആദിനാ വക്ഖമാനനയേന ‘‘ഹേതൂ ചേവ ധമ്മാ അഹേതുകാ ചാ’’തിആദീനം സമ്ഭവന്താനം ദുകാനം സങ്ഗഹേ സതി ഏതേസമ്പി സങ്ഗഹോ സിയാ. യതോ വാ ദുകതോ പദം നിദ്ധാരേത്വാ ദുകന്തരം വുച്ചതി, തേന സതി ച നാനത്തേ ദുകന്തരം ലബ്ഭതി, ന ചേത്ഥ കോചി വിസേസോ യഥാവുത്തദുകേഹീതി സംവണ്ണനാസു ന ദസ്സിതന്തി ദട്ഠബ്ബം. ഏത്ഥ ച യഥാ സഹേതുകദുകതോ ഹേതുസമ്പയുത്തദുകസ്സ, ഹേതുസഹേതുകദുകതോ ച ഹേതുഹേതുസമ്പയുത്തദുകസ്സ പദത്ഥമത്തതോ നാനത്തം, ന സഭാവത്ഥതോ. ഏവം സന്തേപി സഹേതുകഹേതുസഹേതുകദുകേ വത്വാ ഇതരേപി വുത്താ, ഏവം ഹേതുസമ്പയുത്തഹേതുഹേതുസമ്പയുത്തദുകാദീഹി സഭാവത്ഥനാനത്താഭാവേപി പദത്ഥനാനത്തസമ്ഭവതോ ധമ്മനാനത്താഭാവേപി പദത്ഥനാനത്തേന ദുകന്തരം വുച്ചതീതി വുത്തത്താ ‘‘ഹേതുസഹഗതാ ധമ്മാ, ന ഹേതുസഹഗതാ ധമ്മാ, ഹേതുസഹജാതാ ധമ്മാ, ന ഹേതുസഹജാതാ ധമ്മാ. ഹേതുസംസട്ഠാ ധമ്മാ, ഹേതുവിസംസട്ഠാ ധമ്മാ. ഹേതുസമുട്ഠാനാ ധമ്മാ, ന ഹേതുസമുട്ഠാനാ ധമ്മാ. ഹേതുസഹഭുനോ ധമ്മാ, ന ഹേതുസഹഭുനോ ധമ്മാ’’തിആദീനം, തഥാ ‘‘ഹേതൂ ചേവ ധമ്മാ ഹേതുസഹഗതാ ചാ’’തിആദീനം, ‘‘ന ഹേതൂ ഖോ പന ധമ്മാ ഹേതുസഹഗതാപി, ന ഹേതുസഹഗതാപീ’’തിആദീനഞ്ച സമ്ഭവന്താനം അനേകേസം ദുകാനം സങ്ഗഹോ അനുഞ്ഞാതോ വിയ ദിസ്സതി. തഥാ ഹി വക്ഖതി ‘‘ഏതേന വാ ഗതിദസ്സനേനാ’’തിആദി. ഏവം ആസവഗോച്ഛകാദീസുപി അയമത്ഥോ യഥാസമ്ഭവം വത്തബ്ബോ. ധമ്മാനം വാ സഭാവകിച്ചാദിം ബോധേതബ്ബാകാരഞ്ച യാഥാവതോ ജാനന്തേന ധമ്മസാമിനാ യത്തകാ ദുകാ വുത്താ, തത്തകേസു ഠാതബ്ബം. അദ്ധാ ഹി തേ ദുകാ ന വത്തബ്ബാ, യേ ഭഗവതാ ന വുത്താതി വേദിതബ്ബം. ന ഹേതുഹേതുസമ്പയുത്തദുകോ ഛട്ഠദുകേന നിന്നാനത്ഥോതി അധിപ്പായോ. തേസൂതി പഠമദുകതതിയദുകേസു. യദി ദുകന്തരേഹി ദുകന്തരപദേഹി ച സമാനത്ഥത്താ ഏതേസം ദുകാനം ദുകന്തരപദാനഞ്ച അവചനം , ഏവം സതി ഛട്ഠദുകേ പഠമപദമ്പി ന വത്തബ്ബം ചതുത്ഥദുകേ ദുതിയപദേന സമാനത്ഥത്താ. തഥാ ച ഛട്ഠദുകോയേവ ന ഹോതീതി ചോദനം സന്ധായാഹ ‘‘ചതുത്ഥദുകേ’’തിആദി. ദുകപൂരണത്ഥന്തി ഇദം സമാനത്ഥതംയേവ സന്ധായ വുത്തം, ദേസനാവിസേസോ പന വിജ്ജതിയേവ. അത്ഥന്തരതാഭാവേപി പകാരഭേദഹേതുകം ദുകന്തരവചനന്തി ദസ്സിതോ ഹി അയമത്ഥോതി. ഏതേന ഗതിദസ്സനേനാതി അത്ഥവിസേസാഭാവേപി ഛട്ഠദുകപൂരണസങ്ഖാതേന നയദസ്സനേന. പഠമദുകേ…പേ॰… ദസ്സിതോ പാളിയം വുത്തേഹി ചതുത്ഥപഞ്ചമേഹി, അട്ഠകഥായം ദസ്സിതേഹി പുരിമേഹി ദ്വീഹി, ഇധ ദസ്സിതേഹി ചതൂഹി. തേസൂതി ദുതിയതതിയദുകേസു. പഠമദുകപക്ഖേപേന ദസ്സിതോ പാളിയം ഛട്ഠദുകേന ഇതരത്ര ച ഇതരദുകേഹീതി വേദിതബ്ബം.

    Atha vā ‘‘etena vā gatidassanenā’’tiādinā vakkhamānanayena ‘‘hetū ceva dhammā ahetukā cā’’tiādīnaṃ sambhavantānaṃ dukānaṃ saṅgahe sati etesampi saṅgaho siyā. Yato vā dukato padaṃ niddhāretvā dukantaraṃ vuccati, tena sati ca nānatte dukantaraṃ labbhati, na cettha koci viseso yathāvuttadukehīti saṃvaṇṇanāsu na dassitanti daṭṭhabbaṃ. Ettha ca yathā sahetukadukato hetusampayuttadukassa, hetusahetukadukato ca hetuhetusampayuttadukassa padatthamattato nānattaṃ, na sabhāvatthato. Evaṃ santepi sahetukahetusahetukaduke vatvā itarepi vuttā, evaṃ hetusampayuttahetuhetusampayuttadukādīhi sabhāvatthanānattābhāvepi padatthanānattasambhavato dhammanānattābhāvepi padatthanānattena dukantaraṃ vuccatīti vuttattā ‘‘hetusahagatā dhammā, na hetusahagatā dhammā, hetusahajātā dhammā, na hetusahajātā dhammā. Hetusaṃsaṭṭhā dhammā, hetuvisaṃsaṭṭhā dhammā. Hetusamuṭṭhānā dhammā, na hetusamuṭṭhānā dhammā. Hetusahabhuno dhammā, na hetusahabhuno dhammā’’tiādīnaṃ, tathā ‘‘hetū ceva dhammā hetusahagatā cā’’tiādīnaṃ, ‘‘na hetū kho pana dhammā hetusahagatāpi, na hetusahagatāpī’’tiādīnañca sambhavantānaṃ anekesaṃ dukānaṃ saṅgaho anuññāto viya dissati. Tathā hi vakkhati ‘‘etena vā gatidassanenā’’tiādi. Evaṃ āsavagocchakādīsupi ayamattho yathāsambhavaṃ vattabbo. Dhammānaṃ vā sabhāvakiccādiṃ bodhetabbākārañca yāthāvato jānantena dhammasāminā yattakā dukā vuttā, tattakesu ṭhātabbaṃ. Addhā hi te dukā na vattabbā, ye bhagavatā na vuttāti veditabbaṃ. Na hetuhetusampayuttaduko chaṭṭhadukena ninnānatthoti adhippāyo. Tesūti paṭhamadukatatiyadukesu. Yadi dukantarehi dukantarapadehi ca samānatthattā etesaṃ dukānaṃ dukantarapadānañca avacanaṃ , evaṃ sati chaṭṭhaduke paṭhamapadampi na vattabbaṃ catutthaduke dutiyapadena samānatthattā. Tathā ca chaṭṭhadukoyeva na hotīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘catutthaduke’’tiādi. Dukapūraṇatthanti idaṃ samānatthataṃyeva sandhāya vuttaṃ, desanāviseso pana vijjatiyeva. Atthantaratābhāvepi pakārabhedahetukaṃ dukantaravacananti dassito hi ayamatthoti. Etena gatidassanenāti atthavisesābhāvepi chaṭṭhadukapūraṇasaṅkhātena nayadassanena. Paṭhamaduke…pe… dassito pāḷiyaṃ vuttehi catutthapañcamehi, aṭṭhakathāyaṃ dassitehi purimehi dvīhi, idha dassitehi catūhi. Tesūti dutiyatatiyadukesu. Paṭhamadukapakkhepena dassito pāḷiyaṃ chaṭṭhadukena itaratra ca itaradukehīti veditabbaṃ.

    ൭-൧൩. പച്ചയഭാവമത്തേന…പേ॰… അത്ഥിതന്തി ഏതേന ന പടിലദ്ധത്തതാസങ്ഖാതാ സസഭാവതാവ അത്ഥിതാ, അഥ ഖോ പടിപക്ഖേന അനിരോധോ അപ്പഹീനതാ അനിപ്ഫാദിതഫലതാ കാരണാസമുഗ്ഘാതേന ഫലനിബ്ബത്തനാരഹതാ ചാതി ഇമമത്ഥം ദസ്സേതി. തഥാ ഹി ‘‘ഇമസ്മിം സതി ഇദം ഹോതീ’’തി ഏത്ഥ ‘‘സതീ’’തി ഇമിനാ വചനേന യേന വിനാ യം ന ഹോതി, തം അതീതാദിപി കാരണം സങ്ഗഹിതമേവാതി. തേനേവാഹ ‘‘ന സഹേതു…പേ॰… കാലാനമേവാ’’തി. സമേ…പേ॰… ദീപേതി സമേച്ച സമ്ഭൂയ പച്ചയേഹി കതന്തി സങ്ഖതന്തി. അയമേതേസം വിസേസോതി അയം പച്ചയനിബ്ബത്താനം പച്ചയവന്തതാ അനേകപച്ചയനിപ്ഫാദിതതാ ച ദുകദ്വയേ പുരിമപദത്ഥാനം ഭേദോ, ഇതരേസം പന പുരിമപദസങ്ഗഹിതധമ്മവിധുരസഭാവതായാതി. അവിനി…പേ॰… ഠപനതോതി ‘‘ഏത്തകാ’’തി പഭേദപരിച്ഛേദനിദ്ധാരണവസേന അഭിധമ്മമാതികായം ധമ്മാനം അവുത്തത്താ വുത്തം. സുത്തന്തമാതികായം പന നിദ്ധാരിതസരൂപസങ്ഖാവിസേസത്താ വിനിച്ഛിതത്ഥപരിച്ഛേദായേവ അവിജ്ജാദയോ വുത്താതി. ‘‘പഥവീആദി രൂപ’’ന്തി ഏതസ്മിം അത്ഥവികപ്പേ അനേകഹേതുകേസു ചിത്തുപ്പാദേസു ഹേതൂനം സഹേതുകഭാവോ വിയ സബ്ബേസം പഥവീആദീനം രൂപിഭാവോ സിദ്ധോതി ആഹ ‘‘പുരിമ…പേ॰… പജ്ജതീ’’തി. ന ഹി തേസു നിയതോ കത്ഥചി സംസാമിഭാവോതി. അനിച്ചാനുപസ്സനായ വാ ലുജ്ജതി ഛിജ്ജതി വിനസ്സതീതി ഗഹേതബ്ബോ ലോകോതി തംഗഹണരഹിതാനം ലോകുത്തരാനം നത്ഥി ലോകതാ. തേനേവാതി ദുക്ഖസച്ചഭാവേന പരിഞ്ഞേയ്യഭാവേനാതി അത്ഥോ.

    7-13. Paccayabhāvamattena…pe… atthitanti etena na paṭiladdhattatāsaṅkhātā sasabhāvatāva atthitā, atha kho paṭipakkhena anirodho appahīnatā anipphāditaphalatā kāraṇāsamugghātena phalanibbattanārahatā cāti imamatthaṃ dasseti. Tathā hi ‘‘imasmiṃ sati idaṃ hotī’’ti ettha ‘‘satī’’ti iminā vacanena yena vinā yaṃ na hoti, taṃ atītādipi kāraṇaṃ saṅgahitamevāti. Tenevāha ‘‘na sahetu…pe… kālānamevā’’ti. Same…pe… dīpeti samecca sambhūya paccayehi katanti saṅkhatanti. Ayametesaṃ visesoti ayaṃ paccayanibbattānaṃ paccayavantatā anekapaccayanipphāditatā ca dukadvaye purimapadatthānaṃ bhedo, itaresaṃ pana purimapadasaṅgahitadhammavidhurasabhāvatāyāti. Avini…pe… ṭhapanatoti ‘‘ettakā’’ti pabhedaparicchedaniddhāraṇavasena abhidhammamātikāyaṃ dhammānaṃ avuttattā vuttaṃ. Suttantamātikāyaṃ pana niddhāritasarūpasaṅkhāvisesattā vinicchitatthaparicchedāyeva avijjādayo vuttāti. ‘‘Pathavīādi rūpa’’nti etasmiṃ atthavikappe anekahetukesu cittuppādesu hetūnaṃ sahetukabhāvo viya sabbesaṃ pathavīādīnaṃ rūpibhāvo siddhoti āha ‘‘purima…pe… pajjatī’’ti. Na hi tesu niyato katthaci saṃsāmibhāvoti. Aniccānupassanāya vā lujjati chijjati vinassatīti gahetabbo lokoti taṃgahaṇarahitānaṃ lokuttarānaṃ natthi lokatā. Tenevāti dukkhasaccabhāvena pariññeyyabhāvenāti attho.

    ദുകബഹുതാ ആപജ്ജതീതി കസ്മാ വുത്തം, നനു വീസതി ദുകാ വിഭത്താ, ‘‘അവുത്തോപി യഥാലാഭവസേന വേദിതബ്ബോ’’തി ച വക്ഖതീതി ദുകബഹുതാ ഇച്ഛിതാ ഏവാതി? സച്ചമേതം, തംയേവ പന ദുകബഹുതം അനിച്ഛന്തോ ഏവമാഹ. അപിച ദുകബഹുതാ ആപജ്ജതി, സാ ച ഖോ വിഞ്ഞാണഭേദാനുസാരിനീ, തത്രാപി കാമാവചരകുസലതോ ഞാണസമ്പയുത്താനി, തഥാ മഹാകിരിയതോ മനോദ്വാരാവജ്ജനന്തി ഏവംപകാരാനം സബ്ബധമ്മാരമ്മണവിഞ്ഞാണാനം അനാമസനതോ ന ബ്യാപിനീതി ദസ്സേതി ‘‘ദുകബഹുതാ’’തിആദിനാ. അബ്യാപിഭാവേ പന ദോസം ദസ്സേന്തോ ‘‘തഥാ ച…പേ॰… സിയാ’’തി ആഹ. നിദ്ദേസേന ച വിരുദ്ധന്തി ‘‘യേ തേ ധമ്മാ ചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യാ, ന തേ ധമ്മാ സോതവിഞ്ഞേയ്യാ’’തിആദിനാ രൂപായതനാദീനം പച്ചേകചക്ഖുവിഞ്ഞാണാദിനാ കേനചി വിഞ്ഞേയ്യതം, സോതവിഞ്ഞാണാദിനാ കേനചി നവിഞ്ഞേയ്യതഞ്ച ദസ്സേന്തേന നിക്ഖേപരാസിനിദ്ദേസേന ‘‘ദ്വിന്നമ്പി പദാനം അത്ഥനാനത്തതോ ദുകോ ഹോതീ’’തി ഇദം വചനം വിരുദ്ധം, തഥാ അത്ഥുദ്ധാരനിദ്ദേസേനപി അത്ഥതോ ന സമേതീതി അത്ഥോ. തത്ഥാതി തസ്സം നിക്ഖേപരാസിസംവണ്ണനായം. യോ ച പടിസേധോ കതോ അത്ഥനാനത്തതോ ദുകം ദസ്സേതുന്തി അധിപ്പായോ. ന ഹി സമ…പേ॰… സേധേതുന്തി ഏതേന ‘‘യേ തേ ധമ്മാ ചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യാ, ന തേ ധമ്മാ സോതവിഞ്ഞേയ്യാ’’തി ഏത്തകേസു നിദ്ദേസപദേസു ദുകപദദ്വയപ്പവത്തി പാളിതോ ഏവ വിഞ്ഞായതീതി ദസ്സേതി.

    Dukabahutāāpajjatīti kasmā vuttaṃ, nanu vīsati dukā vibhattā, ‘‘avuttopi yathālābhavasena veditabbo’’ti ca vakkhatīti dukabahutā icchitā evāti? Saccametaṃ, taṃyeva pana dukabahutaṃ anicchanto evamāha. Apica dukabahutā āpajjati, sā ca kho viññāṇabhedānusārinī, tatrāpi kāmāvacarakusalato ñāṇasampayuttāni, tathā mahākiriyato manodvārāvajjananti evaṃpakārānaṃ sabbadhammārammaṇaviññāṇānaṃ anāmasanato na byāpinīti dasseti ‘‘dukabahutā’’tiādinā. Abyāpibhāve pana dosaṃ dassento ‘‘tathā ca…pe… siyā’’ti āha. Niddesena ca viruddhanti ‘‘ye te dhammā cakkhuviññeyyā, na te dhammā sotaviññeyyā’’tiādinā rūpāyatanādīnaṃ paccekacakkhuviññāṇādinā kenaci viññeyyataṃ, sotaviññāṇādinā kenaci naviññeyyatañca dassentena nikkheparāsiniddesena ‘‘dvinnampi padānaṃ atthanānattato duko hotī’’ti idaṃ vacanaṃ viruddhaṃ, tathā atthuddhāraniddesenapi atthato na sametīti attho. Tatthāti tassaṃ nikkheparāsisaṃvaṇṇanāyaṃ. Yo ca paṭisedho kato atthanānattato dukaṃ dassetunti adhippāyo. Na hi sama…pe… sedhetunti etena ‘‘ye te dhammā cakkhuviññeyyā, na te dhammā sotaviññeyyā’’ti ettakesu niddesapadesu dukapadadvayappavatti pāḷito eva viññāyatīti dasseti.

    തഥേവാതി ഉഭിന്നം കേചിന-സദ്ദാനം അനിയമതോ ചക്ഖുസോതാദിനിസ്സയവോഹാരേന ചക്ഖുസോതവിഞ്ഞാണാദികോ ഭിന്നസഭാവോയേവ ധമ്മോ അത്ഥോതി ദസ്സനവസേന. രൂപായതനമേവ ഹി ചക്ഖുസോതവിഞ്ഞാണേഹി വിഞ്ഞേയ്യാവിഞ്ഞേയ്യഭാവതോ ‘‘കേനചി വിഞ്ഞേയ്യം കേനചി നവിഞ്ഞേയ്യ’’ന്തി ച വുച്ചതീതി. യദി ഏവം ഇമസ്മിമ്പി പക്ഖേ ദുകബഹുതാ ആപജ്ജതീതി ചോദനം മനസി കത്വാ ആഹ ‘‘ന ചേത്ഥാ’’തിആദി. വിഞ്ഞാതബ്ബഭേദേനാതി വിഞ്ഞാതബ്ബവിസേസേന, വിഞ്ഞേയ്യേകദേസേനാതി അത്ഥോ. ദുകഭേദോതി ദുകവിസേസോ, കേനചി വിഞ്ഞേയ്യദുകോ, തപ്പഭേദോയേവ വാ. സമത്തോ പരിയത്തോ പരിപുണ്ണോതി അത്ഥോ. യത്തകാ വിഞ്ഞാതബ്ബാ തത്തകാ ദുകാതി ദുകഭേദാപജ്ജനപ്പകാരദസ്സനം. ഏവഞ്ച സതീതിആദിനാ ഇമിസ്സാ സംവണ്ണനായ ലദ്ധഗുണം ദസ്സേതി. ‘‘യേ തേ ധമ്മാ ചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യാ, ന തേ ധമ്മാ സോതവിഞ്ഞേയ്യാ’’തി രൂപായതനസ്സേവ വുത്തത്താ അത്ഥഭേദാഭാവതോ കഥമയം ദുകോ ഹോതീതി ആഹ ‘‘വിഞ്ഞാണനാനത്തേനാ’’തിആദി. യദി പന സബ്ബവിഞ്ഞാതബ്ബസങ്ഗഹേ ദുകോസമത്തോ ഹോതി, നിക്ഖേപരാസിനിദ്ദേസോ കഥം നീയതീതി ആഹ ‘‘ഏതസ്സ പനാ’’തിആദി.

    Tathevāti ubhinnaṃ kecina-saddānaṃ aniyamato cakkhusotādinissayavohārena cakkhusotaviññāṇādiko bhinnasabhāvoyeva dhammo atthoti dassanavasena. Rūpāyatanameva hi cakkhusotaviññāṇehi viññeyyāviññeyyabhāvato ‘‘kenaci viññeyyaṃ kenaci naviññeyya’’nti ca vuccatīti. Yadi evaṃ imasmimpi pakkhe dukabahutā āpajjatīti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘na cetthā’’tiādi. Viññātabbabhedenāti viññātabbavisesena, viññeyyekadesenāti attho. Dukabhedoti dukaviseso, kenaci viññeyyaduko, tappabhedoyeva vā. Samatto pariyatto paripuṇṇoti attho. Yattakā viññātabbā tattakā dukāti dukabhedāpajjanappakāradassanaṃ. Evañca satītiādinā imissā saṃvaṇṇanāya laddhaguṇaṃ dasseti. ‘‘Ye te dhammā cakkhuviññeyyā, na te dhammā sotaviññeyyā’’ti rūpāyatanasseva vuttattā atthabhedābhāvato kathamayaṃ duko hotīti āha ‘‘viññāṇanānattenā’’tiādi. Yadi pana sabbaviññātabbasaṅgahe dukosamatto hoti, nikkheparāsiniddeso kathaṃ nīyatīti āha ‘‘etassa panā’’tiādi.

    ഏത്ഥ പന യഥാ വിഞ്ഞാണനാനത്തേന വിഞ്ഞാതബ്ബം ഭിന്ദിത്വാ ദുകേ വുച്ചമാനേ സതിപി വിഞ്ഞാതബ്ബാനം ബഹുഭാവേ യത്തകാ വിഞ്ഞാതബ്ബാ, തത്തകാ ദുകാതി നത്ഥി ദുകബഹുതാ ദുകസങ്ഗഹിതധമ്മേകദേസേസു ദുകപദദ്വയപ്പവത്തിദസ്സനഭാവതോ. ഏവം ദ്വിന്നമ്പി പദാനം അത്ഥനാനത്തേന ദുകേ വുച്ചമാനേപി യത്തകാനി വിഞ്ഞാണാനി, തത്തകാ ദുകാതി നത്ഥി ദുകബഹുതാ ദുകസങ്ഗ…പേ॰… ഭാവതോ ഏവ. ന ഹി ഏകംയേവ വിഞ്ഞാണം ‘‘കേനചി കേനചീ’’തി വുത്തം, കിന്തു അപരമ്പീതി സബ്ബവിഞ്ഞാണസങ്ഗഹേ ദുകോ സമത്തോ ഹോതി, ന ച കത്ഥചി ദുകസ്സ പച്ഛേദോ അത്ഥി ഇന്ദ്രിയവിഞ്ഞാണാനം വിയ മനോവിഞ്ഞാണസ്സപി വിസയസ്സ ഭിന്നത്താ. ന ഹി അതീതാരമ്മണം വിഞ്ഞാണം അനാഗതാദിആരമ്മണം ഹോതി, അനാഗതാരമ്മണം വാ അതീതാദിആരമ്മണം, തസ്മാ യഥാലദ്ധവിസേസേന വിസിട്ഠേസു മനോവിഞ്ഞാണഭേദേസു തസ്സ തസ്സ വിസയസ്സ ആലമ്ബനാനാലമ്ബനവസേന ദുകപദദ്വയപ്പവത്തി ന സക്കാ നിവാരേതും. തേനേവ ച അട്ഠകഥായം ‘‘മനോവിഞ്ഞാണേന പന കേനചി വിഞ്ഞേയ്യഞ്ചേവ അവിഞ്ഞേയ്യഞ്ചാതി അയമത്ഥോ അത്ഥി, തസ്മാ സോ അവുത്തോപി യഥാലാഭവസേന വേദിതബ്ബോ’’തി ഭൂമിഭേദവസേന യഥാലാഭം ദസ്സേസ്സതി. ‘‘വവത്ഥാനാഭാവതോ’’തി ഇദമ്പി അനാമട്ഠവിസേസം മനോവിഞ്ഞാണസാമഞ്ഞമേവ ഗഹേത്വാ വുത്തം. പാളി പന ഇന്ദ്രിയവിഞ്ഞാണേഹി നയദസ്സനവസേന ആഗതാതി ദട്ഠബ്ബം. ഏവഞ്ച കത്വാ ഇമിസ്സാപി അത്ഥവണ്ണനായ ‘‘കേനചീ’’തി പദം അനിയമേന സബ്ബവിഞ്ഞാണസങ്ഗാഹകന്തി സിദ്ധം ഹോതി, നിദ്ദേസേന ച ന കോചി വിരോധോ. ചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യനസോതവിഞ്ഞേയ്യഭാവേഹി ദുകപദദ്വയപ്പവത്തി ദസ്സിതാ, ന പന ചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യാചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യഭാവേഹി വിസേസകാരണാഭാവതോ. കിഞ്ച ‘‘യേ വാ പനാ’’തി പദന്തരസമ്പിണ്ഡനതോപി ‘‘യേ തേ ധമ്മാ ചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യാ…പേ॰… ന തേ ധമ്മാ ചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യാ’’തി (ധ॰ സ॰ ൧൧൦൧) ഏത്താവതാ ദുകപദദ്വയപ്പവത്തി ദസ്സിതാതി വിഞ്ഞായതി. പദന്തരഭാവദസ്സനത്ഥോ ഹി യേവാപന-സദ്ദോ യഥാ ‘‘യേ കേചി കുസലാ ധമ്മാ, സബ്ബേ തേ കുസലമൂലാ. യേ വാ പന കുസലമൂലാ, സബ്ബേ തേ ധമ്മാ കുസലാ’’തിആദീസു (യമ॰ ൧.മൂലയമക.൧). അഞ്ഞഥാ ‘‘യേ തേ ധമ്മാ ചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യാ, ന തേ ധമ്മാ സോതവിഞ്ഞേയ്യാ. യേ തേ ധമ്മാ സോതവിഞ്ഞേയ്യാ, ന തേ ധമ്മാ ചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യാ’’തി പാളി അഭവിസ്സ. യം പന വദന്തി ‘‘യേ തേ ധമ്മാ ചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യാ…പേ॰… ന തേ ധമ്മാ ചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യാതി ഇമിനാ അത്ഥതോ ദ്വേ ദുകാ വുത്താ ഹോന്തീ’’തി, തദപി ചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യാചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യതം സോതവിഞ്ഞേയ്യാസോതവിഞ്ഞേയ്യതഞ്ച സന്ധായ വുത്തം, ന പന ‘‘ചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യനസോതവിഞ്ഞേയ്യതം സോതവിഞ്ഞേയ്യനചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യതഞ്ചാ’’തി ദട്ഠബ്ബം. ഏതേന പാളിപടിസേധനഞ്ച നിവാരിതം ദട്ഠബ്ബം പടിസേധനസ്സേവ അഭാവതോ. തഥാ യസ്സ ആരമ്മണസ്സ വിജാനനഭാവേന യോ അത്ഥോ വുച്ചമാനോ അനിയമദസ്സനത്ഥം ‘‘കേനചീ’’തി വുത്തോ, സോയേവ തതോ അഞ്ഞസ്സ അവിജാനനഭാവേന വുച്ചമാനോ അനിയമദസ്സനത്ഥം പുന ‘‘കേനചീ’’തി വുത്തോതി തദത്ഥദസ്സനേ തേനേവാതി അയം പദത്ഥോ ന സമ്ഭവതീതി ന സക്കാ വത്തുന്തി. ഏവമേത്ഥ യഥാ അട്ഠകഥാ അവട്ഠിതാ, തഥാ അത്ഥോ യുജ്ജതീതി വേദിതബ്ബം.

    Ettha pana yathā viññāṇanānattena viññātabbaṃ bhinditvā duke vuccamāne satipi viññātabbānaṃ bahubhāve yattakā viññātabbā, tattakā dukāti natthi dukabahutā dukasaṅgahitadhammekadesesu dukapadadvayappavattidassanabhāvato. Evaṃ dvinnampi padānaṃ atthanānattena duke vuccamānepi yattakāni viññāṇāni, tattakā dukāti natthi dukabahutā dukasaṅga…pe… bhāvato eva. Na hi ekaṃyeva viññāṇaṃ ‘‘kenaci kenacī’’ti vuttaṃ, kintu aparampīti sabbaviññāṇasaṅgahe duko samatto hoti, na ca katthaci dukassa pacchedo atthi indriyaviññāṇānaṃ viya manoviññāṇassapi visayassa bhinnattā. Na hi atītārammaṇaṃ viññāṇaṃ anāgatādiārammaṇaṃ hoti, anāgatārammaṇaṃ vā atītādiārammaṇaṃ, tasmā yathāladdhavisesena visiṭṭhesu manoviññāṇabhedesu tassa tassa visayassa ālambanānālambanavasena dukapadadvayappavatti na sakkā nivāretuṃ. Teneva ca aṭṭhakathāyaṃ ‘‘manoviññāṇena pana kenaci viññeyyañceva aviññeyyañcāti ayamattho atthi, tasmā so avuttopi yathālābhavasena veditabbo’’ti bhūmibhedavasena yathālābhaṃ dassessati. ‘‘Vavatthānābhāvato’’ti idampi anāmaṭṭhavisesaṃ manoviññāṇasāmaññameva gahetvā vuttaṃ. Pāḷi pana indriyaviññāṇehi nayadassanavasena āgatāti daṭṭhabbaṃ. Evañca katvā imissāpi atthavaṇṇanāya ‘‘kenacī’’ti padaṃ aniyamena sabbaviññāṇasaṅgāhakanti siddhaṃ hoti, niddesena ca na koci virodho. Cakkhuviññeyyanasotaviññeyyabhāvehi dukapadadvayappavatti dassitā, na pana cakkhuviññeyyācakkhuviññeyyabhāvehi visesakāraṇābhāvato. Kiñca ‘‘ye vā panā’’ti padantarasampiṇḍanatopi ‘‘ye te dhammā cakkhuviññeyyā…pe… na te dhammā cakkhuviññeyyā’’ti (dha. sa. 1101) ettāvatā dukapadadvayappavatti dassitāti viññāyati. Padantarabhāvadassanattho hi yevāpana-saddo yathā ‘‘ye keci kusalā dhammā, sabbe te kusalamūlā. Ye vā pana kusalamūlā, sabbe te dhammā kusalā’’tiādīsu (yama. 1.mūlayamaka.1). Aññathā ‘‘ye te dhammā cakkhuviññeyyā, na te dhammā sotaviññeyyā. Ye te dhammā sotaviññeyyā, na te dhammā cakkhuviññeyyā’’ti pāḷi abhavissa. Yaṃ pana vadanti ‘‘ye te dhammā cakkhuviññeyyā…pe… na te dhammā cakkhuviññeyyāti iminā atthato dve dukā vuttā hontī’’ti, tadapi cakkhuviññeyyācakkhuviññeyyataṃ sotaviññeyyāsotaviññeyyatañca sandhāya vuttaṃ, na pana ‘‘cakkhuviññeyyanasotaviññeyyataṃ sotaviññeyyanacakkhuviññeyyatañcā’’ti daṭṭhabbaṃ. Etena pāḷipaṭisedhanañca nivāritaṃ daṭṭhabbaṃ paṭisedhanasseva abhāvato. Tathā yassa ārammaṇassa vijānanabhāvena yo attho vuccamāno aniyamadassanatthaṃ ‘‘kenacī’’ti vutto, soyeva tato aññassa avijānanabhāvena vuccamāno aniyamadassanatthaṃ puna ‘‘kenacī’’ti vuttoti tadatthadassane tenevāti ayaṃ padattho na sambhavatīti na sakkā vattunti. Evamettha yathā aṭṭhakathā avaṭṭhitā, tathā attho yujjatīti veditabbaṃ.

    ൧൪-൧൯. സന്താനസ്സ അജഞ്ഞമലീനഭാവകരണതോ കണ്ഹകമ്മവിപാകഹേതുതോ ച അപരിസുദ്ധത്താ ‘‘അസുചിഭാവേന സന്ദന്തീ’’തി വുത്തം. തത്ഥാതി വണേ. പഗ്ഘരണക…പേ॰… സദ്ദോതി ഏതേന ആസവോ വിയ ആസവോതി അയമ്പി അത്ഥോ ദസ്സിതോതി ദട്ഠബ്ബം. ഗോത്രഭു…പേ॰… വുത്താനീതി ഏതേന ഗോത്രഭുഗ്ഗഹണം ഉപലക്ഖണം യഥാ ‘‘കാകേഹി സപ്പി രക്ഖിതബ്ബ’’ന്തി ദസ്സേതി. ഗോത്രഭുസദിസാ ഗോത്രഭൂതി പന അത്ഥേ സതി ഗുണപ്പധാനത്ഥാനം ഏകേന സദ്ദേന അവചനീയത്താ വോദാനാദയോവ വുത്താ ഭവേയ്യും. അഥ വാ ഗോത്രഭൂതി ഏകസേസേന സാമഞ്ഞേന വാ അയം നിദ്ദേസോതി വേദിതബ്ബം. അഭിവിധിവിസയം അവധിന്തി വിഭത്തിം പരിണാമേത്വാ വത്തബ്ബം.

    14-19. Santānassa ajaññamalīnabhāvakaraṇato kaṇhakammavipākahetuto ca aparisuddhattā ‘‘asucibhāvena sandantī’’ti vuttaṃ. Tatthāti vaṇe. Paggharaṇaka…pe… saddoti etena āsavo viya āsavoti ayampi attho dassitoti daṭṭhabbaṃ. Gotrabhu…pe… vuttānīti etena gotrabhuggahaṇaṃ upalakkhaṇaṃ yathā ‘‘kākehi sappi rakkhitabba’’nti dasseti. Gotrabhusadisā gotrabhūti pana atthe sati guṇappadhānatthānaṃ ekena saddena avacanīyattā vodānādayova vuttā bhaveyyuṃ. Atha vā gotrabhūti ekasesena sāmaññena vā ayaṃ niddesoti veditabbaṃ. Abhividhivisayaṃ avadhinti vibhattiṃ pariṇāmetvā vattabbaṃ.

    സമ്പയുത്തേഹി ആസവേഹി തംസഹിതതാ ആസവസഹിതതാ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യഥാ സഹേതുകാനം സമ്പയുത്തേഹി ഹേതൂഹി സഹേതുകതാ, ന ഏവം സാസവാതി വുത്തധമ്മാനം സമ്പയുത്തേഹി ആസവേഹി സാസവതാ, അഥ ഖോ വിപ്പയുത്തേഹീതി. ദുകന്തരേ അവുത്തപദഭാവോയേവേത്ഥ ദുകയോജനായ ഞായാഗതതാ. യദി ഏവം ഹേതുഗോച്ഛകേ കഥന്തി ആഹ ‘‘ഹേതുഗോച്ഛകേ പനാ’’തിആദി. പഠമേ ദുകേ ദുതിയസ്സ പക്ഖേപേ ഏകോതി ചതുത്ഥദുകമാഹ. പഠമേ ദുകേ തതിയസ്സ പക്ഖേപേ ദ്വേതി ‘‘ആസവാ ചേവ ധമ്മാ ആസവവിപ്പയുത്താ ച, ആസവവിപ്പയുത്താ ചേവ ധമ്മാ നോ ച ആസവാ’’തി ഇമിനാ സദ്ധിം പഞ്ചമദുകമാഹ. പഠമസ്സ ദുതിയേ ദുകേ പക്ഖേപേ ഏകോതി ‘‘നോ ആസവാ ധമ്മാ സാസവാപി അനാസവാപീ’’തി അയമേകോ. തതിയേ പഠമസ്സ പക്ഖേപേ ദ്വേതി ‘‘ആസവാ ധമ്മാ ആസവസമ്പയുത്താപി ആസവവിപ്പയുത്താപി, നോ ആസവാധമ്മാ ആസവസമ്പയുത്താപി ആസവവിപ്പയുത്താപീ’’തി ഇമേ ദ്വേ. തതിയേ ദുതിയസ്സ പക്ഖേപേ ഏകോതി ‘‘സാസവാ ധമ്മാ ആസവസമ്പയുത്താപി ആസവവിപ്പയുത്താപീ’’തി ഏകോ. ദുതിയേ തതിയസ്സ പക്ഖേപേ ഏകോതി ഛട്ഠദുകമാഹ. തീഹീതി ചതുത്ഥപഞ്ചമഛട്ഠേഹി. ഇതരേതി തദവസിട്ഠാ പഞ്ച. തേ പന പഠമേ തതിയദുകദുതിയപദപക്ഖേപേ ഏകോ, ദുതിയേ പഠമദുകദുതിയപദപക്ഖേപേ ഏകോ, തതിയേ പഠമസ്സ ഏകേകപദപക്ഖേപേ ദ്വേ, തതിയേ ദുതിയദുകപഠമപദപക്ഖേപേ ഏകോതി ഏവം വേദിതബ്ബാ. ‘‘സാസവാ ധമ്മാ ആസവാപി നോ ആസവാപി. ആസവസമ്പയുത്താ ധമ്മാ ആസവാപി നോ ആസവാപി. ആസവവിപ്പയുത്താ ധമ്മാ ആസവാപി നോ ആസവാപീ’’തി ഏതേസമ്പി, ‘‘ആസവസഹഗതാ ധമ്മാ നോ ആസവസഹഗതാ ധമ്മാ’’തി ഏവമാദീനഞ്ച അഗ്ഗഹണേ കാരണം ഗഹണനയോ ച പുബ്ബേ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം.

    Sampayuttehi āsavehi taṃsahitatā āsavasahitatā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā sahetukānaṃ sampayuttehi hetūhi sahetukatā, na evaṃ sāsavāti vuttadhammānaṃ sampayuttehi āsavehi sāsavatā, atha kho vippayuttehīti. Dukantare avuttapadabhāvoyevettha dukayojanāya ñāyāgatatā. Yadi evaṃ hetugocchake kathanti āha ‘‘hetugocchake panā’’tiādi. Paṭhame duke dutiyassa pakkhepe ekoti catutthadukamāha. Paṭhame duke tatiyassa pakkhepe dveti ‘‘āsavā ceva dhammā āsavavippayuttā ca, āsavavippayuttā ceva dhammā no ca āsavā’’ti iminā saddhiṃ pañcamadukamāha. Paṭhamassa dutiye duke pakkhepe ekoti ‘‘no āsavā dhammā sāsavāpi anāsavāpī’’ti ayameko. Tatiye paṭhamassa pakkhepe dveti ‘‘āsavā dhammā āsavasampayuttāpi āsavavippayuttāpi, no āsavādhammā āsavasampayuttāpi āsavavippayuttāpī’’ti ime dve. Tatiye dutiyassa pakkhepe ekoti ‘‘sāsavā dhammā āsavasampayuttāpi āsavavippayuttāpī’’ti eko. Dutiye tatiyassa pakkhepe ekoti chaṭṭhadukamāha. Tīhīti catutthapañcamachaṭṭhehi. Itareti tadavasiṭṭhā pañca. Te pana paṭhame tatiyadukadutiyapadapakkhepe eko, dutiye paṭhamadukadutiyapadapakkhepe eko, tatiye paṭhamassa ekekapadapakkhepe dve, tatiye dutiyadukapaṭhamapadapakkhepe ekoti evaṃ veditabbā. ‘‘Sāsavā dhammā āsavāpi no āsavāpi. Āsavasampayuttā dhammā āsavāpi no āsavāpi. Āsavavippayuttā dhammā āsavāpi no āsavāpī’’ti etesampi, ‘‘āsavasahagatā dhammā no āsavasahagatā dhammā’’ti evamādīnañca aggahaṇe kāraṇaṃ gahaṇanayo ca pubbe vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ഏസ നയോതി യോ ഏസ പഠമദുകേ ദുതിയദുകപക്ഖേപാദികോ ഉപായോ ഇധ ആസവഗോച്ഛകേ വുത്തോ, ഏസ നയോ സംയോജനഗോച്ഛകാദീസു ദുകന്തരനിദ്ധാരണേതി അത്ഥോ. തത്ഥ പാളിയം അനാഗതദുകാ സംയോജനഗോച്ഛകേ താവ ‘‘സംയോജനാ ചേവ ധമ്മാ സംയോജനവിപ്പയുത്താ ച, സംയോജനവിപ്പയുത്താ ചേവ ധമ്മാ നോ ച സംയോജനാ, സംയോജനാ ധമ്മാ സംയോജനസമ്പയുത്താപി സംയോജനവിപ്പയുത്താപി, നോ സംയോജനാ ധമ്മാ സംയോജനസമ്പയുത്താപി സംയോജനവിപ്പയുത്താപി, നോ സംയോജനാ ധമ്മാ സംയോജനിയാപി അസംയോജനിയാപി, സംയോജനിയാ ധമ്മാ സംയോജനസമ്പയുത്താപി സംയോജനവിപ്പയുത്താപീ’’തി പഞ്ച. ഏവം ഗന്ഥഓഘയോഗഉപാദാനഗോച്ഛകേസു പച്ചേകം പഞ്ച. നീവരണഗോച്ഛകേ പന നീവരണാനം നീവരണവിപ്പയുത്തഭാവാഭാവതോ ‘‘നോ നീവരണാ ധമ്മാ നീവരണിയാപി അനീവരണിയാപി, നോ നീവരണാ ധമ്മാ നീവരണസമ്പയുത്താപി നീവരണവിപ്പയുത്താപി, നീവരണിയാ ധമ്മാ നീവരണസമ്പയുത്താപി നീവരണവിപ്പയുത്താപീ’’തി തയോ. തഥാ പരാമാസഗോച്ഛകേ ‘‘നോ പരാമാസാ ധമ്മാ പരാമട്ഠാപി അപരാമട്ഠാപി, നോ പരാമാസാ ധമ്മാ പരാമാസസമ്പയുത്താപി പരാമാസവിപ്പയുത്താപി, പരാമട്ഠാ ധമ്മാ പരാമാസസമ്പയുത്താപി പരാമാസവിപ്പയുത്താപീ’’തി. കിലേസഗോച്ഛകേ ‘‘നോ കിലേസാ ധമ്മാ സംകിലേസികാപി അസംകിലേസികാപി, നോ കിലേസാ ധമ്മാ സംകിലിട്ഠാപി അസംകിലിട്ഠാപി, നോ കിലേസാ ധമ്മാ കിലേസസമ്പയുത്താപി കിലേസവിപ്പയുത്താപി, സംകിലേസികാ ധമ്മാ സംകിലിട്ഠാപി അസംകിലിട്ഠാപി, സംകിലേസികാ ധമ്മാ കിലേസസമ്പയുത്താപി കിലേസവിപ്പയുത്താപി, അസംകിലിട്ഠാ ധമ്മാ സംകിലേസികാപി അസംകിലേസികാപീ’’തി ഛ ദുകാതി ഏവം വേദിതബ്ബാ. സേസം വുത്തനയമേവ.

    Esanayoti yo esa paṭhamaduke dutiyadukapakkhepādiko upāyo idha āsavagocchake vutto, esa nayo saṃyojanagocchakādīsu dukantaraniddhāraṇeti attho. Tattha pāḷiyaṃ anāgatadukā saṃyojanagocchake tāva ‘‘saṃyojanā ceva dhammā saṃyojanavippayuttā ca, saṃyojanavippayuttā ceva dhammā no ca saṃyojanā, saṃyojanā dhammā saṃyojanasampayuttāpi saṃyojanavippayuttāpi, no saṃyojanā dhammā saṃyojanasampayuttāpi saṃyojanavippayuttāpi, no saṃyojanā dhammā saṃyojaniyāpi asaṃyojaniyāpi, saṃyojaniyā dhammā saṃyojanasampayuttāpi saṃyojanavippayuttāpī’’ti pañca. Evaṃ ganthaoghayogaupādānagocchakesu paccekaṃ pañca. Nīvaraṇagocchake pana nīvaraṇānaṃ nīvaraṇavippayuttabhāvābhāvato ‘‘no nīvaraṇā dhammā nīvaraṇiyāpi anīvaraṇiyāpi, no nīvaraṇā dhammā nīvaraṇasampayuttāpi nīvaraṇavippayuttāpi, nīvaraṇiyā dhammā nīvaraṇasampayuttāpi nīvaraṇavippayuttāpī’’ti tayo. Tathā parāmāsagocchake ‘‘no parāmāsā dhammā parāmaṭṭhāpi aparāmaṭṭhāpi, no parāmāsā dhammā parāmāsasampayuttāpi parāmāsavippayuttāpi, parāmaṭṭhā dhammā parāmāsasampayuttāpi parāmāsavippayuttāpī’’ti. Kilesagocchake ‘‘no kilesā dhammā saṃkilesikāpi asaṃkilesikāpi, no kilesā dhammā saṃkiliṭṭhāpi asaṃkiliṭṭhāpi, no kilesā dhammā kilesasampayuttāpi kilesavippayuttāpi, saṃkilesikā dhammā saṃkiliṭṭhāpi asaṃkiliṭṭhāpi, saṃkilesikā dhammā kilesasampayuttāpi kilesavippayuttāpi, asaṃkiliṭṭhā dhammā saṃkilesikāpi asaṃkilesikāpī’’ti cha dukāti evaṃ veditabbā. Sesaṃ vuttanayameva.

    ൨൦-൨൫. പച്ചയഭാവേനാതി സംയോജനത്ഥം ദസ്സേതി. യഥാസകം പച്ചയഭാവോ ഏവ ഹി കാമരാഗാദീനം വട്ടസംയോജനന്തി. യദി ഏവം കഥം കാമരാഗാദീനംയേവ സംയോജനഭാവോതി ആഹ ‘‘സതിപീ’’തിആദി. അഞ്ഞേസന്തി സംയോജനേഹി അഞ്ഞേസം കിലേസാഭിസങ്ഖാരാദീനം. തപ്പച്ചയഭാവേതി തേസം കിലേസകമ്മവിപാകവട്ടാനം പച്ചയഭാവേ. ഓരമ്ഭാഗിയുദ്ധംഭാഗിയഭാവേന സങ്ഗഹിതാ പരിച്ഛിന്നാ ഓര…പേ॰… സങ്ഗഹിതാ, തേഹി കാമരാഗാദീഹി വിസേസപച്ചയഭൂതേഹി. കാമകമ്മഭവാദീനം കാമൂപപത്തിഭവാദിനിപ്ഫാദനേപി നിയമോതി കത്വാ ആഹ ‘‘തംതം…പേ॰… ഹോതീ’’തി. തേന സംയോജനാനം ഭാവേ യഥാവുത്തനിയമാനം കമ്മൂപപത്തിഭവാനം ഭാവം ദസ്സേത്വാ തദഭാവേ അഭാവം ദസ്സേന്തോ ‘‘ന ചാ’’തിആദിമാഹ. ബന്ധനം അസേരിഭാവകരണം അന്ദുബന്ധനാദയോ വിയ. ഗന്ഥകരണം അവച്ഛിന്നതാകരണം. ചക്കലകം പാദപുഞ്ഛനരജ്ജുമണ്ഡലം. ന ചോദേതബ്ബന്തി പഞ്ഞാചക്ഖുനാ പചുരജനസ്സ പസ്സിതും അസക്കുണേയ്യത്താ യഥാവുത്തവിസേസസ്സ സദ്ധേയ്യതം ആഹ. തിവിധോ ഹി അത്ഥോ കോചി പച്ചക്ഖസിദ്ധോ യോ രൂപാദിധമ്മാനം പച്ചത്തവേദനീയോ അനിദ്ദിസിതബ്ബാകാരോ, സബ്ബധമ്മാനം സഭാവലക്ഖണന്തി വുത്തം ഹോതി. കോചി അനുമാനസിദ്ധോ യോ ഘടാദീസു പടാദീസു ച പസിദ്ധേന പച്ചയായത്തഭാവേന ഘടപട-സദ്ദാദീനം അനിച്ചതാദിആകാരോ, കോചി ഓകപ്പനസിദ്ധോ യോ പചുരജനസ്സ അച്ചന്തമദിട്ഠോ സദ്ധാവിസയോ സഗ്ഗനിബ്ബാനാദി. തത്ഥ യസ്സ സത്ഥുനോ വചനം പച്ചക്ഖസിദ്ധേ അനുമാനസിദ്ധേ ച അത്ഥേ ന വിസംവാദേതി അവിപരീതപ്പവത്തിയാ, തസ്സ വചനേന സദ്ധേയ്യത്ഥസിദ്ധീതി തഥാരൂപോ ച ഭഗവാതി ‘‘ധമ്മാനം സഭാവ…പേ॰… ന ചോദേതബ്ബ’’ന്തി വുത്തം. ഏസ നയോ ഇതോ പരേസുപി ഏവരൂപേസു.

    20-25. Paccayabhāvenāti saṃyojanatthaṃ dasseti. Yathāsakaṃ paccayabhāvo eva hi kāmarāgādīnaṃ vaṭṭasaṃyojananti. Yadi evaṃ kathaṃ kāmarāgādīnaṃyeva saṃyojanabhāvoti āha ‘‘satipī’’tiādi. Aññesanti saṃyojanehi aññesaṃ kilesābhisaṅkhārādīnaṃ. Tappaccayabhāveti tesaṃ kilesakammavipākavaṭṭānaṃ paccayabhāve. Orambhāgiyuddhaṃbhāgiyabhāvena saṅgahitā paricchinnā ora…pe… saṅgahitā, tehi kāmarāgādīhi visesapaccayabhūtehi. Kāmakammabhavādīnaṃ kāmūpapattibhavādinipphādanepi niyamoti katvā āha ‘‘taṃtaṃ…pe… hotī’’ti. Tena saṃyojanānaṃ bhāve yathāvuttaniyamānaṃ kammūpapattibhavānaṃ bhāvaṃ dassetvā tadabhāve abhāvaṃ dassento ‘‘na cā’’tiādimāha. Bandhanaṃ aseribhāvakaraṇaṃ andubandhanādayo viya. Ganthakaraṇaṃ avacchinnatākaraṇaṃ. Cakkalakaṃ pādapuñchanarajjumaṇḍalaṃ. Na codetabbanti paññācakkhunā pacurajanassa passituṃ asakkuṇeyyattā yathāvuttavisesassa saddheyyataṃ āha. Tividho hi attho koci paccakkhasiddho yo rūpādidhammānaṃ paccattavedanīyo aniddisitabbākāro, sabbadhammānaṃ sabhāvalakkhaṇanti vuttaṃ hoti. Koci anumānasiddho yo ghaṭādīsu paṭādīsu ca pasiddhena paccayāyattabhāvena ghaṭapaṭa-saddādīnaṃ aniccatādiākāro, koci okappanasiddho yo pacurajanassa accantamadiṭṭho saddhāvisayo sagganibbānādi. Tattha yassa satthuno vacanaṃ paccakkhasiddhe anumānasiddhe ca atthe na visaṃvādeti aviparītappavattiyā, tassa vacanena saddheyyatthasiddhīti tathārūpo ca bhagavāti ‘‘dhammānaṃ sabhāva…pe… na codetabba’’nti vuttaṃ. Esa nayo ito paresupi evarūpesu.

    ൨൬-൩൭. യഥാ സരഭേഹി അതിക്കമിതബ്ബാ പബ്ബതരാജി സരഭനിയാ, ഏവം ഓഘനിയാതി സദ്ദസിദ്ധീതി ആഹ ‘‘തേനാ’’തിആദി.

    26-37. Yathā sarabhehi atikkamitabbā pabbatarāji sarabhaniyā, evaṃ oghaniyāti saddasiddhīti āha ‘‘tenā’’tiādi.

    ൫൦-൫൪. വിപരിയേസഗ്ഗാഹോ പരാമസനന്തി ‘‘പരതോ’’തി ഏത്ഥ ന ധമ്മസഭാവതോ അഞ്ഞഥാമത്തം പരന്തി അധിപ്പേതം, അഥ ഖോ തബ്ബിപരിയായോതി ആഹ ‘‘പരതോതി നിച്ചാദിതോ’’തി.

    50-54. Vipariyesaggāho parāmasananti ‘‘parato’’ti ettha na dhammasabhāvato aññathāmattaṃ paranti adhippetaṃ, atha kho tabbipariyāyoti āha ‘‘paratoti niccādito’’ti.

    ൫൫-൬൮. യദി സഭാവതോ അവിജ്ജമാനം, കഥമാരമ്മണഭാവോതി ആഹ ‘‘വിചിത്തസഞ്ഞായ സഞ്ഞിത’’ന്തി, പരികപ്പനാമത്തസിദ്ധന്തി അത്ഥോ. ദുവിഞ്ഞേയ്യനാനത്തതായ നിരന്തരഭാവൂപഗമനം സംസട്ഠഭാവോതി ‘‘സുവിഞ്ഞേയ്യനാനത്തത്താ ന സംസട്ഠതാ’’തി വുത്തം. തേസം അരൂപക്ഖന്ധാനം. ഇതരേഹി രൂപനിബ്ബാനേഹി. കിം പന കാരണം സമാനുപ്പാദനിരോധാനം ഏകകലാപഭൂതാനം അരൂപധമ്മാനമേവ അഞ്ഞമഞ്ഞം സംസട്ഠതാ വുച്ചതി, ന പന തഥാഭൂതാനമ്പി രൂപധമ്മാനന്തി ആഹ ‘‘ഏസ ഹി തേസം സഭാവോ’’തി. തേന യദിപി കേചി അരൂപധമ്മാ വിസും ആരമ്മണം ഹോന്തി, ദന്ധപ്പവത്തികത്താ പന രൂപധമ്മാനംയേവ സുവിഞ്ഞേയ്യനാനത്തം, ന അരൂപധമ്മാനന്തി തേസം സംസട്ഠഭാവോ തദഭാവോ ച ഇതരേസം സഭാവസിദ്ധോതി ദസ്സേതി. സമൂഹഘനതായ വാ ദുബ്ബിഭാഗതരത്താ നത്ഥി അരൂപധമ്മാനം വിസും ആരമ്മണഭാവോതി ദുവിഞ്ഞേയ്യനാനത്തത്താ തേസംയേവ സംസട്ഠതാ. അമുഞ്ചിത്വാ തദധീനവുത്തിതായ ഗഹേതബ്ബതോ ബുദ്ധിയാ.

    55-68. Yadi sabhāvato avijjamānaṃ, kathamārammaṇabhāvoti āha ‘‘vicittasaññāya saññita’’nti, parikappanāmattasiddhanti attho. Duviññeyyanānattatāya nirantarabhāvūpagamanaṃ saṃsaṭṭhabhāvoti ‘‘suviññeyyanānattattā na saṃsaṭṭhatā’’ti vuttaṃ. Tesaṃ arūpakkhandhānaṃ. Itarehi rūpanibbānehi. Kiṃ pana kāraṇaṃ samānuppādanirodhānaṃ ekakalāpabhūtānaṃ arūpadhammānameva aññamaññaṃ saṃsaṭṭhatā vuccati, na pana tathābhūtānampi rūpadhammānanti āha ‘‘esa hi tesaṃ sabhāvo’’ti. Tena yadipi keci arūpadhammā visuṃ ārammaṇaṃ honti, dandhappavattikattā pana rūpadhammānaṃyeva suviññeyyanānattaṃ, na arūpadhammānanti tesaṃ saṃsaṭṭhabhāvo tadabhāvo ca itaresaṃ sabhāvasiddhoti dasseti. Samūhaghanatāya vā dubbibhāgatarattā natthi arūpadhammānaṃ visuṃ ārammaṇabhāvoti duviññeyyanānattattā tesaṃyeva saṃsaṭṭhatā. Amuñcitvā tadadhīnavuttitāya gahetabbato buddhiyā.

    ൮൩-൧൦൦. കാമതണ്ഹാ കാമോ ഉത്തരപദലോപേന യഥാ രൂപഭവോ രൂപം. ഏവം സേസേസുപി. ആരമ്മണകരണവസേനാതി ഏതേന കാമരൂപാരൂപതണ്ഹാനം വിസയഭാവോ യഥാക്കമം കാമരൂപാരൂപാവചരതായ കാരണന്തി ദസ്സേതി. അവസ്സഞ്ചേതമേവം സമ്പടിച്ഛിതബ്ബം, അഞ്ഞഥാ കാമാവചരാദിഭാവോ അപരിപുണ്ണവിസയോ സിയാ. യദി ഹി ആലമ്ബിതബ്ബധമ്മവസേന ഭൂമിപരിച്ഛേദോ, ഏവം സതി അനാരമ്മണാനം സങ്ഗഹോ ന സിയാ. അഥ വിപാകദാനവസേന, ഏവമ്പി അവിപാകാനം സങ്ഗഹോ ന സിയാ, തസ്മാ ആരമ്മണകരണവസേന പരിയാപന്നാനം ഭൂമിപരിച്ഛേദോ കാതബ്ബോ. ഏവഞ്ഹി സതി കാമാവചരാദിഭാവോ പരിപുണ്ണവിസയോ സിയാ. തേനേവാഹ ‘‘ഏവഞ്ഹി സതീ’’തിആദി. അപരിയാപന്നാനം പന ലോകതോ ഉത്തിണ്ണഭാവേന അനുത്തരഭൂമിതാ. അകാമാവചരാദിതാ നാപജ്ജതീതി അബ്യാപിതദോസം പരിഹരതി, കാമാവചരാദിതാ നാപജ്ജതീതി അതിബ്യാപിതദോസം. നനു ച ഇമസ്മിം പക്ഖേ കാമതണ്ഹാ കതമാ, കാമാവചരധമ്മാരമ്മണാ തണ്ഹാ, കാമാവചരധമ്മാ കതമേ, കാമതണ്ഹാവിസയാതി ഇതരീതരനിസ്സയതാ ദോസോതി? ന, അവീചിആദിഏകാദസോകാസനിന്നതായ കിഞ്ചി തണ്ഹം കാമതണ്ഹാഭാവേന ഗഹേത്വാ തംസഭാവായ വിസയഭാവേന കാമാവചരധമ്മാനം ഉപലക്ഖേതബ്ബത്താ.

    83-100. Kāmataṇhā kāmo uttarapadalopena yathā rūpabhavo rūpaṃ. Evaṃ sesesupi. Ārammaṇakaraṇavasenāti etena kāmarūpārūpataṇhānaṃ visayabhāvo yathākkamaṃ kāmarūpārūpāvacaratāya kāraṇanti dasseti. Avassañcetamevaṃ sampaṭicchitabbaṃ, aññathā kāmāvacarādibhāvo aparipuṇṇavisayo siyā. Yadi hi ālambitabbadhammavasena bhūmiparicchedo, evaṃ sati anārammaṇānaṃ saṅgaho na siyā. Atha vipākadānavasena, evampi avipākānaṃ saṅgaho na siyā, tasmā ārammaṇakaraṇavasena pariyāpannānaṃ bhūmiparicchedo kātabbo. Evañhi sati kāmāvacarādibhāvo paripuṇṇavisayo siyā. Tenevāha ‘‘evañhi satī’’tiādi. Apariyāpannānaṃ pana lokato uttiṇṇabhāvena anuttarabhūmitā. Akāmāvacarāditā nāpajjatīti abyāpitadosaṃ pariharati, kāmāvacarāditā nāpajjatīti atibyāpitadosaṃ. Nanu ca imasmiṃ pakkhe kāmataṇhā katamā, kāmāvacaradhammārammaṇā taṇhā, kāmāvacaradhammā katame, kāmataṇhāvisayāti itarītaranissayatā dosoti? Na, avīciādiekādasokāsaninnatāya kiñci taṇhaṃ kāmataṇhābhāvena gahetvā taṃsabhāvāya visayabhāvena kāmāvacaradhammānaṃ upalakkhetabbattā.

    ഇദാനി യഥാവുത്തമത്ഥം പാഠേന സമത്ഥേന്തോ ‘‘നിക്ഖേപകണ്ഡേപീ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ഹി കാമതണ്ഹായ ആലമ്ബിതബ്ബത്താ കാമധാതുപരിയാപന്നധമ്മാ ച കാമഭവസങ്ഖാതേ കാമേ ഓഗാള്ഹാ ഹുത്വാ ചരന്തി, നാഞ്ഞത്ഥാതി ഏത്ഥാവചരാതി വുത്തന്തി. വിസേസത്ഥിനാ വിസേസോ അനുപയുജ്ജതീതി ഇമമത്ഥം ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘ലോകസ്സ വസേന പരിയാപന്നനിച്ഛയതോ’’തി. തേന ലോകിയധമ്മേസു പരിയാപന്ന-സദ്ദസ്സ നിരുള്ഹതം ദസ്സേതി ഭഗവതോ തദുച്ചാരണാനന്തരം വിനേയ്യാനം തദത്ഥപടിപത്തിതോ. പരിച്ഛേദകാപേക്ഖാ പരിച്ഛിന്നതാതി ‘‘പരിച്ഛേദകാരികായ തണ്ഹായാ’’തി വുത്തം. സാ ഹി ധമ്മാനം കാമാവചരാദിഭാവം പരിച്ഛിന്ദതി. പരി-സദ്ദോ ചേത്ഥ ‘‘ഉപാദിന്നാ’’തിആദീസു ഉപ-സദ്ദോ വിയ സസാധനം കിരിയം ദീപേതീതി അയമത്ഥോ വുത്തോതി ദട്ഠബ്ബം.

    Idāni yathāvuttamatthaṃ pāṭhena samatthento ‘‘nikkhepakaṇḍepī’’tiādimāha. Tattha hi kāmataṇhāya ālambitabbattā kāmadhātupariyāpannadhammā ca kāmabhavasaṅkhāte kāme ogāḷhā hutvā caranti, nāññatthāti etthāvacarāti vuttanti. Visesatthinā viseso anupayujjatīti imamatthaṃ dassento āha ‘‘lokassa vasena pariyāpannanicchayato’’ti. Tena lokiyadhammesu pariyāpanna-saddassa niruḷhataṃ dasseti bhagavato taduccāraṇānantaraṃ vineyyānaṃ tadatthapaṭipattito. Paricchedakāpekkhā paricchinnatāti ‘‘paricchedakārikāya taṇhāyā’’ti vuttaṃ. Sā hi dhammānaṃ kāmāvacarādibhāvaṃ paricchindati. Pari-saddo cettha ‘‘upādinnā’’tiādīsu upa-saddo viya sasādhanaṃ kiriyaṃ dīpetīti ayamattho vuttoti daṭṭhabbaṃ.

    നിയ്യാനകരണസീലാ നിയ്യാനികാ യഥാ ‘‘അപൂപഭക്ഖനസീലോ ആപൂപികോ’’തി, നിയ്യാനസീലാ ഏവ വാ. രാഗദോസമോഹാവ ഗഹിതാതി ഞായതി, ഇതരഥാ പഹാനേകട്ഠതാവചനം നിപ്പയോജനം സിയാ. ‘‘രണോഹതാ ന ജോതന്തി, ചന്ദസൂരിയാ സതാരകാ’’തിആദീസു രണ-സദ്ദസ്സ രേണുപരിയായതാ ദട്ഠബ്ബാ. സമ്പഹാരപരിയായത്താ യുദ്ധ-സദ്ദസ്സ സമ്പഹാരോ ച പഹരിതബ്ബാധാരോതി അകുസലസേനാവ ‘‘സരണാ’’തി വുത്താ. ദുക്ഖാദീനന്തി ഫലഭൂതാനം ദുക്ഖവിഘാതഉപായാസപരിളാഹാനം സഭാഗഭൂതായ ച മിച്ഛാപടിപദായ. തന്നിബ്ബത്തകസഭാവാനം അകുസലാനന്തി ഏതേന സബ്ബേസമ്പി അകുസലാനം സരണതം ദസ്സേതി.

    Niyyānakaraṇasīlā niyyānikā yathā ‘‘apūpabhakkhanasīlo āpūpiko’’ti, niyyānasīlā eva vā. Rāgadosamohāva gahitāti ñāyati, itarathā pahānekaṭṭhatāvacanaṃ nippayojanaṃ siyā. ‘‘Raṇohatā na jotanti, candasūriyā satārakā’’tiādīsu raṇa-saddassa reṇupariyāyatā daṭṭhabbā. Sampahārapariyāyattā yuddha-saddassa sampahāro ca paharitabbādhāroti akusalasenāva ‘‘saraṇā’’ti vuttā. Dukkhādīnanti phalabhūtānaṃ dukkhavighātaupāyāsapariḷāhānaṃ sabhāgabhūtāya ca micchāpaṭipadāya. Tannibbattakasabhāvānaṃ akusalānanti etena sabbesampi akusalānaṃ saraṇataṃ dasseti.

    അഭിധമ്മദുകമാതികാപദവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Abhidhammadukamātikāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / ധമ്മസങ്ഗണീപാളി • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ൨. ദുകമാതികാ • 2. Dukamātikā

    അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / അഭിധമ്മപിടക (അട്ഠകഥാ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ധമ്മസങ്ഗണി-അട്ഠകഥാ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ദുകമാതികാപദവണ്ണനാ • Dukamātikāpadavaṇṇanā

    ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ധമ്മസങ്ഗണീ-മൂലടീകാ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ദുകമാതികാപദവണ്ണനാ • Dukamātikāpadavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact