Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ധമ്മസങ്ഗണീ-മൂലടീകാ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā

    ദുകനിക്ഖേപകഥാവണ്ണനാ

    Dukanikkhepakathāvaṇṇanā

    ൧൦൬൨. മേത്തായനവസേനാതി മേത്താഫരണവസേന. ‘‘മേത്തയനവസേനാ’’തി വത്തബ്ബേ ദീഘം കത്വാ വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം. മേത്താ, മേദനം വാ മേത്തായനം, തഞ്ച സിനേഹവസേന. അനുദയതീതി അനുദാതി വത്തബ്ബേ ‘‘അനുദ്ദാ’’തി ദ-കാരാഗമനം കത്വാ വുത്തം. അനുദ്ദായനാകാരോതി അനുരക്ഖണാകാരോ. രക്ഖണഞ്ഹി ദായനാ. അനുദ്ദായിതസ്സാതി അനുദ്ദായ അയിതസ്സ. ‘‘ജാതിപി ദുക്ഖാ’’തിആദിം സുണന്തസ്സ സവനേ, അനിച്ചാദിതോ സമ്മസന്തസ്സ സമ്മസനേ, മഗ്ഗേനേത്ഥ സമ്മോഹം വിദ്ധംസേന്തസ്സ പടിവേധേ, പടിവിജ്ഝിത്വാ പച്ചവേക്ഖന്തസ്സ പച്ചവേക്ഖണേതി ചതൂസു കാലേസു ദുക്ഖേ ഞാണം വത്തതി.

    1062. Mettāyanavasenāti mettāpharaṇavasena. ‘‘Mettayanavasenā’’ti vattabbe dīghaṃ katvā vuttanti daṭṭhabbaṃ. Mettā, medanaṃ vā mettāyanaṃ, tañca sinehavasena. Anudayatīti anudāti vattabbe ‘‘anuddā’’ti da-kārāgamanaṃ katvā vuttaṃ. Anuddāyanākāroti anurakkhaṇākāro. Rakkhaṇañhi dāyanā. Anuddāyitassāti anuddāya ayitassa. ‘‘Jātipi dukkhā’’tiādiṃ suṇantassa savane, aniccādito sammasantassa sammasane, maggenettha sammohaṃ viddhaṃsentassa paṭivedhe, paṭivijjhitvā paccavekkhantassa paccavekkhaṇeti catūsu kālesu dukkhe ñāṇaṃ vattati.

    ൧൦൬൫. ചിത്തസ്സ സംരഞ്ജനം ചിത്തസ്സ സാരാഗോ. ഗിജ്ഝന്തീതി അഭികങ്ഖന്തി. സഞ്ജംന്തീതി ബന്ധന്തി. ലഗ്ഗനട്ഠേനാതി സംവരണട്ഠേന, ഓലമ്ബനട്ഠേന വാ. തസ്സ തസ്സേവ ഭവസ്സാതി കാമഭവാദിസങ്ഖാതസ്സ വിപാകകടത്താരൂപസ്സ അഭിനിബ്ബത്തിഅത്ഥം പടിസന്ധിയാ പച്ചയഭാവവസേന പരികഡ്ഢതി. ചിത്തമസ്സ ഭവന്തരേ വിധാവതി നിബ്ബത്തതി. തണ്ഹാവിപ്ഫന്ദിതനിവേസോ അട്ഠസതതണ്ഹാവിചരിതാദിഭാവേന തണ്ഹാപവത്തിയേവ.

    1065. Cittassa saṃrañjanaṃ cittassa sārāgo. Gijjhantīti abhikaṅkhanti. Sañjaṃntīti bandhanti. Lagganaṭṭhenāti saṃvaraṇaṭṭhena, olambanaṭṭhena vā. Tassa tasseva bhavassāti kāmabhavādisaṅkhātassa vipākakaṭattārūpassa abhinibbattiatthaṃ paṭisandhiyā paccayabhāvavasena parikaḍḍhati. Cittamassa bhavantare vidhāvati nibbattati. Taṇhāvipphanditaniveso aṭṭhasatataṇhāvicaritādibhāvena taṇhāpavattiyeva.

    സരിതാനീതി രാഗവസേന അല്ലാനി. തംസമ്പയുത്തപീതിവസേന സിനിദ്ധാനി സിനേഹിതാനി. വിസതാതി വിത്ഥതാ. രൂപാദീസു തേഭൂമകധമ്മേസു ബ്യാപനവസേന വിസടാ. പുരിമവചനമേവ ത-കാരസ്സ ട-കാരം കത്വാ വുത്തം. വിസാലാതി വിപുലാ. വിസക്കതീതി പരിസപ്പതി, സഹതി വാ. രത്തോ ഹി രാഗവത്ഥുനാ പാദേന താലിയമാനോപി സഹതീതി. ഓസക്കനം, വിപ്ഫന്ദനം വാ വിസക്കനന്തി വദന്തി . അനിച്ചാദിം നിച്ചാദിതോ ഗണ്ഹന്തീ വിസംവാദികാ ഹോതി. വിസംഹരതീതി തഥാ തഥാ കാമേസു ആനിസംസം പസ്സന്തീ വിവിധേഹാകാരേഹി നേക്ഖമ്മാഭിമുഖപ്പവത്തിതോ ചിത്തം സംഹരതി സങ്ഖിപതി. വിസം വാ ദുക്ഖം, തം ഹരതി വഹതീതി അത്ഥോ. ദുക്ഖനിബ്ബത്തകസ്സ കമ്മസ്സ ഹേതുഭാവതോ വിസമൂലാ, വിസം വാ ദുക്ഖവേദനാമൂലം ഏതിസ്സാതി വിസമൂലാ. ദുക്ഖസമുദയത്താ വിസം ഫലം ഏതിസ്സാതി വിസഫലാ. തണ്ഹായ രൂപാദികസ്സ ദുക്ഖസ്സേവ പരിഭോഗോ ഹോതി, ന അമതസ്സാതി സാ ‘‘വിസപരിഭോഗാ’’തി വുത്താ. സബ്ബത്ഥ നിരുത്തിവസേന പദസിദ്ധി വേദിതബ്ബാ. യോ പനേത്ഥ പധാനോ അത്ഥോ, തം ദസ്സേതും പുന ‘‘വിസതാ വാ പനാ’’തിആദി വുത്തം. ഇത്ഥഭാവഞ്ഞഥാഭാവന്തി മനുസ്സഭാവദേവാദിഭാവഭൂതം.

    Saritānīti rāgavasena allāni. Taṃsampayuttapītivasena siniddhāni sinehitāni. Visatāti vitthatā. Rūpādīsu tebhūmakadhammesu byāpanavasena visaṭā. Purimavacanameva ta-kārassa ṭa-kāraṃ katvā vuttaṃ. Visālāti vipulā. Visakkatīti parisappati, sahati vā. Ratto hi rāgavatthunā pādena tāliyamānopi sahatīti. Osakkanaṃ, vipphandanaṃ vā visakkananti vadanti . Aniccādiṃ niccādito gaṇhantī visaṃvādikā hoti. Visaṃharatīti tathā tathā kāmesu ānisaṃsaṃ passantī vividhehākārehi nekkhammābhimukhappavattito cittaṃ saṃharati saṅkhipati. Visaṃ vā dukkhaṃ, taṃ harati vahatīti attho. Dukkhanibbattakassa kammassa hetubhāvato visamūlā, visaṃ vā dukkhavedanāmūlaṃ etissāti visamūlā. Dukkhasamudayattā visaṃ phalaṃ etissāti visaphalā. Taṇhāya rūpādikassa dukkhasseva paribhogo hoti, na amatassāti sā ‘‘visaparibhogā’’ti vuttā. Sabbattha niruttivasena padasiddhi veditabbā. Yo panettha padhāno attho, taṃ dassetuṃ puna ‘‘visatā vā panā’’tiādi vuttaṃ. Itthabhāvaññathābhāvanti manussabhāvadevādibhāvabhūtaṃ.

    പണിധാനകവസേനാതി ചിത്തസ്സ രൂപാദീസു ഠപനകവസേന. അഞ്ഞോപി ബന്ധു തണ്ഹായ ഏവ ഹോതി, സോ പന അബന്ധുപി ഹോതി. തണ്ഹാ പന നിച്ചസന്നിസ്സിതാതി ‘‘പാടിയേക്കോ ബന്ധൂ’’തി വുത്താ. അസനതോതി ബ്യാപനതോ ഭുഞ്ജനതോ ച. തദുഭയം ദസ്സേതി ‘‘അജ്ഝോത്ഥരണതോ’’തിആദിനാ. ആസീസനവസേനാതി ഇച്ഛനവസേന. അഞ്ഞേനാകാരേനാതി ജപ്പനാജപ്പിതത്താനം ജപ്പായ അനഞ്ഞത്തദസ്സനാകാരേന. ചിത്തം പരിയുട്ഠാതീതി ചിത്തം മൂസതി. മാരപാസോതി മാരേന ഗഹിതതായ രാഗോ മാരപാസോ.

    Paṇidhānakavasenāti cittassa rūpādīsu ṭhapanakavasena. Aññopi bandhu taṇhāya eva hoti, so pana abandhupi hoti. Taṇhā pana niccasannissitāti ‘‘pāṭiyekko bandhū’’ti vuttā. Asanatoti byāpanato bhuñjanato ca. Tadubhayaṃ dasseti ‘‘ajjhottharaṇato’’tiādinā. Āsīsanavasenāti icchanavasena. Aññenākārenāti jappanājappitattānaṃ jappāya anaññattadassanākārena. Cittaṃ pariyuṭṭhātīti cittaṃ mūsati. Mārapāsoti mārena gahitatāya rāgo mārapāso.

    ൧൦൬൬. സങ്ഖാരേസു ഉപ്പന്നോ കമ്മപഥഭേദം ന കരോതീതി ഏതേന സത്തേസു ഉപ്പന്നോ അട്ഠാനകോപോ കരോതീതി വിഞ്ഞായതി. ‘‘അത്ഥം മേ നാചരി , ന ചരതി, ന ചരിസ്സതി, പിയസ്സ മേ മനാപസ്സ അത്ഥം നാചരി, ന ചരതി, ന ചരിസ്സതി, അപ്പിയസ്സ മേ അമനാപസ്സ അനത്ഥം നാചരി, ന ചരതി, ന ചരിസ്സതീ’’തി ഉപ്പജ്ജമാനോപി ഹി കോപോ അവത്ഥുസ്മിം ഉപ്പന്നത്താ അട്ഠാനകോപോ ഏവ ഭവിതും യുത്തോ. ആഘാതേന്തോതി ഹനന്തോ. പുനരുത്തിദോസോ പടിസേധിതോതി ദോസ-പദസ്സ പടിവിരോധ-പദസ്സ ച ദ്വിക്ഖത്തും ആഗതത്താ വുത്തം. പടിഘസ്സ വാ വിസേസനത്ഥം പുബ്ബേ ‘‘പടിവിരോധോ’’തി, പദോസാദിവിസേസനത്ഥം ‘‘ദോസോ’’തി ച വുത്തം, ദുസ്സനാദിവിസേസനത്ഥം പച്ഛാ ‘‘ദോസോ’’തി, വിരോധവിസേസനത്ഥഞ്ച ‘‘പടിവിരോധോ’’തി വുത്തന്തി നത്ഥി പുനരുത്തിദോസോ.

    1066. Saṅkhāresu uppanno kammapathabhedaṃ na karotīti etena sattesu uppanno aṭṭhānakopo karotīti viññāyati. ‘‘Atthaṃ me nācari , na carati, na carissati, piyassa me manāpassa atthaṃ nācari, na carati, na carissati, appiyassa me amanāpassa anatthaṃ nācari, na carati, na carissatī’’ti uppajjamānopi hi kopo avatthusmiṃ uppannattā aṭṭhānakopo eva bhavituṃ yutto. Āghātentoti hananto. Punaruttidoso paṭisedhitoti dosa-padassa paṭivirodha-padassa ca dvikkhattuṃ āgatattā vuttaṃ. Paṭighassa vā visesanatthaṃ pubbe ‘‘paṭivirodho’’ti, padosādivisesanatthaṃ ‘‘doso’’ti ca vuttaṃ, dussanādivisesanatthaṃ pacchā ‘‘doso’’ti, virodhavisesanatthañca ‘‘paṭivirodho’’ti vuttanti natthi punaruttidoso.

    ൧൦൯൧. അനിദ്ധാരിതപരിച്ഛേദേ ധമ്മാനം അത്ഥിതാമത്തദീപകേ മാതികുദ്ദേസേ അപരിച്ഛേദേന ബഹുവചനേന ഉദ്ദേസോ കതോതി ബഹുവചനേനേവ പുച്ഛതി – ‘‘കതമേ ധമ്മാ അപ്പച്ചയാ’’തി. സഭാവസങ്ഖാപരിച്ഛേദാദിവസേന ഹി ധമ്മേ അജാനന്തസ്സ വസേന ഉദ്ദേസോ പുച്ഛാ ച കരീയതീതി. തസ്മാ പരിച്ഛേദം അകത്വാ ഉദ്ദിട്ഠാ പുച്ഛിതാ ച. ഇമേതി അസങ്ഖതധാതുതോ ഉദ്ധം നത്ഥീതി ദീപനത്ഥം ഏകമ്പി തം നിദ്ദിസിത്വാ ബഹുവചനേനേവ നിഗമനം കതം നിദ്ദേസതോ പുബ്ബേ ബോധനേയ്യസ്സ അജാനനകാലം ഉപാദായ.

    1091. Aniddhāritaparicchede dhammānaṃ atthitāmattadīpake mātikuddese aparicchedena bahuvacanena uddeso katoti bahuvacaneneva pucchati – ‘‘katame dhammā appaccayā’’ti. Sabhāvasaṅkhāparicchedādivasena hi dhamme ajānantassa vasena uddeso pucchā ca karīyatīti. Tasmā paricchedaṃ akatvā uddiṭṭhā pucchitā ca. Imeti asaṅkhatadhātuto uddhaṃ natthīti dīpanatthaṃ ekampi taṃ niddisitvā bahuvacaneneva nigamanaṃ kataṃ niddesato pubbe bodhaneyyassa ajānanakālaṃ upādāya.

    ൧൧൦൧. കിം പന നത്ഥി, കിം തേന ന വുത്താതി യോജനാ കാതബ്ബാ. ഇദമേവ മനോവിഞ്ഞേയ്യന്തി നിയമാഭാവോ വവത്ഥാനാഭാവോ. ചക്ഖുവിഞ്ഞാണാദിവിഞ്ഞേയ്യമേവ ചക്ഖാദിവിഞ്ഞേയ്യന്തി പാളിയം വുത്തന്തി മനോവിഞ്ഞാണവിഞ്ഞേയ്യേനപി മനോവിഞ്ഞേയ്യേന ഭവിതബ്ബന്തി കത്വാ അട്ഠകഥായ ‘‘കിം പന മനോവിഞ്ഞാണേനാ’’തിആദി വുത്തം. കേഹിചി വിഞ്ഞേയ്യാ കേഹിചി അവിഞ്ഞേയ്യാതി ഇദം കാമാവചരം മനോവിഞ്ഞാണം ആരമ്മണാദിവസേന ഭിന്ദിത്വാ യോജേതബ്ബം. രൂപാവചരാദിആരമ്മണേന ഹി കാമാവചരമനോവിഞ്ഞാണേന രൂപരാഗാദിസമ്പയുത്തേന ച കാമാവചരധമ്മാ ന വിഞ്ഞേയ്യാ, ഇതരേന ച വിഞ്ഞേയ്യാ. ഏവം കാമാവചരാനമേവ ആരമ്മണാനം കേസഞ്ചി സദ്ദാദീനം രൂപാരമ്മണാദീഹി അവിഞ്ഞേയ്യതാ വിഞ്ഞേയ്യതാ ച യോജേതബ്ബാ, തഥാ ദ്വാരഭേദവസേന. അഥ വാ സോമനസ്സസഹഗതസന്തീരണം ഇട്ഠാരമ്മണമേവാതി ഇതരം തേന ന വിഞ്ഞേയ്യം. ഏവം ഉപേക്ഖാസഹഗതേ കുസലവിപാകേ അകുസലവിപാകേ ചാതി സബ്ബത്ഥ യഥായോഗം യോജേതബ്ബം. രൂപാവചരാദയോ കാമാവചരവിപാകാദീഹി അവിഞ്ഞേയ്യാ, കേചിദേവ വിഞ്ഞേയ്യാ അരൂപാവചരേഹീതി യോജേതബ്ബം അനുവത്തമാനത്താ. നിബ്ബാനേന അവിഞ്ഞേയ്യത്താതി ‘‘കേഹിചി അവിഞ്ഞേയ്യാ’’തി ഇമസ്സ പദസ്സ അത്ഥസമ്ഭവമത്തം സന്ധായ വുത്തം, ന നിബ്ബാനസ്സ അനുവത്തമാനമനോവിഞ്ഞാണഭാവതോ.

    1101. Kiṃ pana natthi, kiṃ tena na vuttāti yojanā kātabbā. Idameva manoviññeyyanti niyamābhāvo vavatthānābhāvo. Cakkhuviññāṇādiviññeyyameva cakkhādiviññeyyanti pāḷiyaṃ vuttanti manoviññāṇaviññeyyenapi manoviññeyyena bhavitabbanti katvā aṭṭhakathāya ‘‘kiṃ pana manoviññāṇenā’’tiādi vuttaṃ. Kehici viññeyyā kehici aviññeyyāti idaṃ kāmāvacaraṃ manoviññāṇaṃ ārammaṇādivasena bhinditvā yojetabbaṃ. Rūpāvacarādiārammaṇena hi kāmāvacaramanoviññāṇena rūparāgādisampayuttena ca kāmāvacaradhammā na viññeyyā, itarena ca viññeyyā. Evaṃ kāmāvacarānameva ārammaṇānaṃ kesañci saddādīnaṃ rūpārammaṇādīhi aviññeyyatā viññeyyatā ca yojetabbā, tathā dvārabhedavasena. Atha vā somanassasahagatasantīraṇaṃ iṭṭhārammaṇamevāti itaraṃ tena na viññeyyaṃ. Evaṃ upekkhāsahagate kusalavipāke akusalavipāke cāti sabbattha yathāyogaṃ yojetabbaṃ. Rūpāvacarādayo kāmāvacaravipākādīhi aviññeyyā, kecideva viññeyyā arūpāvacarehīti yojetabbaṃ anuvattamānattā. Nibbānena aviññeyyattāti ‘‘kehici aviññeyyā’’ti imassa padassa atthasambhavamattaṃ sandhāya vuttaṃ, na nibbānassa anuvattamānamanoviññāṇabhāvato.

    ൧൧൦൨. പഞ്ചകാമഗുണികരാഗോതി ഉക്കട്ഠവസേന വുത്തം. ഭവാസവം ഠപേത്വാ സബ്ബോ ലോഭോ കാമാസവോതി യുത്തം സിയാ. സസ്സതദിട്ഠിസഹഗതോ രാഗോ ഭവദിട്ഠിസമ്പയുത്തത്താ ‘‘ഭവാസവോ’’തി അട്ഠകഥായം വുത്തോ. ഭവാസവോ പന ‘‘ദിട്ഠിഗതവിപ്പയുത്തേസു ഏവ ഉപ്പജ്ജതീ’’തി പാളിയം വുത്തോ. സോപി രാഗോ കാമാസവോ ഭവിതും യുത്തോ. ദിട്ഠധമ്മികസമ്പരായികദുക്ഖാനം കാരണഭൂതാ കാമാസവാദയോപി ദ്വിധാ വുത്താ.

    1102. Pañcakāmaguṇikarāgoti ukkaṭṭhavasena vuttaṃ. Bhavāsavaṃ ṭhapetvā sabbo lobho kāmāsavoti yuttaṃ siyā. Sassatadiṭṭhisahagato rāgo bhavadiṭṭhisampayuttattā ‘‘bhavāsavo’’ti aṭṭhakathāyaṃ vutto. Bhavāsavo pana ‘‘diṭṭhigatavippayuttesu eva uppajjatī’’ti pāḷiyaṃ vutto. Sopi rāgo kāmāsavo bhavituṃ yutto. Diṭṭhadhammikasamparāyikadukkhānaṃ kāraṇabhūtā kāmāsavādayopi dvidhā vuttā.

    ൧൧൦൩. കാമാസവനിദ്ദേസേ ച കാമേസൂതി കാമരാഗദിട്ഠിരാഗാദിആരമ്മണഭൂതേസു തേഭൂമകേസു വത്ഥുകാമേസൂതി അത്ഥോ സമ്ഭവതി. തത്ഥ ഹി ഉപ്പജ്ജമാനാ സാ തണ്ഹാ സബ്ബാപി ന കാമച്ഛന്ദാദിനാമം ന ലഭതീതി. കത്തുകമ്യതാഛന്ദോ അകുസലേപി ഉപ്പജ്ജതി, ന പന ധമ്മച്ഛന്ദോ.

    1103. Kāmāsavaniddese ca kāmesūti kāmarāgadiṭṭhirāgādiārammaṇabhūtesu tebhūmakesu vatthukāmesūti attho sambhavati. Tattha hi uppajjamānā sā taṇhā sabbāpi na kāmacchandādināmaṃ na labhatīti. Kattukamyatāchando akusalepi uppajjati, na pana dhammacchando.

    ൧൧൦൫. അഞ്ഞം ജീവന്തി ഗഹണം യദിപി ഉപാദാനക്ഖന്ധേസ്വേവ പവത്തതി, രൂപേ…പേ॰… വിഞ്ഞാണേ വാ പന ന പതിട്ഠാതി. തതോ അഞ്ഞം കത്വാ ജീവം ഗണ്ഹാതീതി സസ്സതദിട്ഠി ഹോതീതി. ബ്രഹ്മാദിം ഏകച്ചം അത്താനം ‘‘ഹോതീ’’തി നിച്ചതോ അഞ്ഞഞ്ച ‘‘ന ഹോതീ’’തി അനിച്ചതോ ഗണ്ഹന്തസ്സ ‘‘ഹോതി ച ന ച ഹോതീ’’തി ഏകച്ചസസ്സതദിട്ഠി. ‘‘ഹോതീ’’തി ച പുട്ഠേ ‘‘നേവാ’’തി, ‘‘ന ഹോതീ’’തി ച പുട്ഠേ ‘‘ന’’ഇതി സബ്ബത്ഥ പടിക്ഖിപന്തസ്സ അമരാവിക്ഖേപദിട്ഠി, അമരാ അനുപച്ഛേദാ, അമരമച്ഛസദിസീ വാ വിക്ഖേപദിട്ഠീതി അത്ഥോ.

    1105. Aññaṃ jīvanti gahaṇaṃ yadipi upādānakkhandhesveva pavattati, rūpe…pe… viññāṇe vā pana na patiṭṭhāti. Tato aññaṃ katvā jīvaṃ gaṇhātīti sassatadiṭṭhi hotīti. Brahmādiṃ ekaccaṃ attānaṃ ‘‘hotī’’ti niccato aññañca ‘‘na hotī’’ti aniccato gaṇhantassa ‘‘hoti ca na ca hotī’’ti ekaccasassatadiṭṭhi. ‘‘Hotī’’ti ca puṭṭhe ‘‘nevā’’ti, ‘‘na hotī’’ti ca puṭṭhe ‘‘na’’iti sabbattha paṭikkhipantassa amarāvikkhepadiṭṭhi, amarā anupacchedā, amaramacchasadisī vā vikkhepadiṭṭhīti attho.

    പഞ്ചകാമഗുണികോ രാഗോ കാമാസവോതി വുത്തോതി കത്വാ ബ്രഹ്മാനം വിമാനാദീസു രാഗസ്സ ദിട്ഠിരാഗസ്സ ച കാമാസവഭാവം പടിക്ഖിപതി. യദി പന ലോഭോ കാമാസവഭവാസവവിനിമുത്തോ അത്ഥി, സോ യദാ ദിട്ഠിഗതവിപ്പയുത്തേസു ഉപ്പജ്ജതി, തദാ തേന സമ്പയുത്തോ അവിജ്ജാസവോ ആസവവിപ്പയുത്തോതി ദോമനസ്സവിചികിച്ഛുദ്ധച്ചസമ്പയുത്തസ്സ വിയ തസ്സപി ആസവവിപ്പയുത്തതാ വത്തബ്ബാ സിയാ ‘‘ചതൂസു ദിട്ഠിഗതവിപ്പയുത്തേസു ലോഭസഹഗതേസു ചിത്തുപ്പാദേസു ഉപ്പന്നോ മോഹോ സിയാ ആസവസമ്പയുത്തോ സിയാ ആസവവിപ്പയുത്തോ’’തി. ‘‘കാമാസവോ അട്ഠസു ലോഭസഹഗതേസു ചിത്തുപ്പാദേസു ഉപ്പജ്ജതീ’’തി, ‘‘കാമാസവം പടിച്ച ദിട്ഠാസവോ അവിജ്ജാസവോ’’തി (പട്ഠാ॰ ൩.൩.൧) ച വചനതോ ദിട്ഠിസഹഗതോ രാഗോ കാമാസവോ ന ഹോതീതി ന സക്കാ വത്തും. കിലേസപടിപാടിയാപി ആഹരിതും വട്ടതീതി ആസവാനം വചനം പഹാതബ്ബദസ്സനത്ഥന്തി കത്വാ തേ പഹാനേ ആഹരിയമാനാ പഹാതബ്ബാനമ്പി തേസം കിലേസാനം ഉദ്ദേസക്കമേന ആഹരിതും വട്ടന്തി പജഹനകാനം മഗ്ഗാനമ്പീതി അത്ഥോ.

    Pañcakāmaguṇiko rāgo kāmāsavoti vuttoti katvā brahmānaṃ vimānādīsu rāgassa diṭṭhirāgassa ca kāmāsavabhāvaṃ paṭikkhipati. Yadi pana lobho kāmāsavabhavāsavavinimutto atthi, so yadā diṭṭhigatavippayuttesu uppajjati, tadā tena sampayutto avijjāsavo āsavavippayuttoti domanassavicikicchuddhaccasampayuttassa viya tassapi āsavavippayuttatā vattabbā siyā ‘‘catūsu diṭṭhigatavippayuttesu lobhasahagatesu cittuppādesu uppanno moho siyā āsavasampayutto siyā āsavavippayutto’’ti. ‘‘Kāmāsavo aṭṭhasu lobhasahagatesu cittuppādesu uppajjatī’’ti, ‘‘kāmāsavaṃ paṭicca diṭṭhāsavo avijjāsavo’’ti (paṭṭhā. 3.3.1) ca vacanato diṭṭhisahagato rāgo kāmāsavo na hotīti na sakkā vattuṃ. Kilesapaṭipāṭiyāpi āharituṃ vaṭṭatīti āsavānaṃ vacanaṃ pahātabbadassanatthanti katvā te pahāne āhariyamānā pahātabbānampi tesaṃ kilesānaṃ uddesakkamena āharituṃ vaṭṭanti pajahanakānaṃ maggānampīti attho.

    ൧൧൨൧. പഠമകമാനഭാജനീയേതി ‘‘സേയ്യോഹമസ്മീ’’തി മാനസ്സ നിദ്ദേസേ. തത്ഥ ഹി ‘‘ഏകച്ചോ ജാതിയാ വാ ഗോത്തേന വാ കോലപുത്തിയേന വാ വണ്ണപോക്ഖരതായ വാ ധനേന വാ അജ്ഝേനേന വാ കമ്മായതനേന വാ സിപ്പായതനേന വാ വിജ്ജാട്ഠാനേന വാ സുതേന വാ പടിഭാനേന വാ അഞ്ഞതരഞ്ഞതരേന വാ വത്ഥുനാ മാനം ജപ്പേതി, യോ ഏവരൂപോ മാനോ മഞ്ഞനാ…പേ॰… കേതുകമ്യതാ ചിത്തസ്സാ’’തി (വിഭ॰ ൮൬൬) സേയ്യസ്സ സദിസസ്സ ഹീനസ്സ ച പവത്തമാനോ പുഗ്ഗലവിസേസം അനാമസിത്വാ സേയ്യമാനോ വിഭത്തോതി ഇമമത്ഥം സന്ധായ ‘‘ഏകോ മാനോ തിണ്ണം ജനാനം ഉപ്പജ്ജതീതി കഥിതോ’’തി ആഹ. ന കേവലഞ്ചായം പഠമകമാനഭാജനീയേ ഏവ ഏവം കഥിതോ, ദുതിയകതതിയകമാനഭാജനീയേപി കഥിതോ ഏവാതി നിദസ്സനമത്ഥം ഏതം ദട്ഠബ്ബം. അഥ വാ പുഗ്ഗലേ അനിസ്സായ വുത്താനം തിണ്ണമ്പി മാനാനം ഭാജനീയം ‘‘പഠമകമാനഭാജനീയേ’’തി ആഹ. സേയ്യസ്സ ‘‘സേയ്യോഹമസ്മീതി മാനോ’’തിആദീനഞ്ഹി പുഗ്ഗലം ആമസിത്വാ വുത്താനം നവന്നം മാനാനം ഭാജനീയം ദുതിയകമാനഭാജനീയം ഹോതി, തസ്സ മാനരാസിസ്സ പുഗ്ഗലം അനാമസിത്വാ വുത്തമാനരാസിതോ ദുതിയതതിയകത്താതി, അഥാപി ച യഥാവുത്തേ ദുതിയകമാനഭാജനീയേ ‘‘ഏകേകസ്സ തയോ തയോ മാനാ ഉപ്പജ്ജന്തീതി കഥിത’’ന്തി ഇധ വുത്തായ അത്ഥവണ്ണനായ സമാനദസ്സനത്ഥം ‘‘പഠമകമാനഭാജനീയേ’’തി വുത്തം. സോ ഏവ മാനോ ഇധാഗതോതി തത്ഥ കഥിതോ ഏവ അത്ഥോ യുജ്ജതീതി അധിപ്പായോ. മാനകരണവസേനാതി ‘‘സേയ്യോ’’തിആദികിച്ചകരണവസേന. അപരാപരേ ഉപാദായാതി ഇദം പുരിമപുരിമാ മാനാ അപരാപരേ ഉപനിസ്സയഭാവേന തേ ഉപ്പാദേന്താ അച്ചുഗ്ഗച്ഛന്തീതി ഇമമത്ഥം സന്ധായ വുത്തം. കേതുകമ്യതാചിത്തം അച്ചുഗ്ഗതഭാവം ഗച്ഛതീതി കത്വാ ചിത്തേനേവ വിസേസിതം.

    1121. Paṭhamakamānabhājanīyeti ‘‘seyyohamasmī’’ti mānassa niddese. Tattha hi ‘‘ekacco jātiyā vā gottena vā kolaputtiyena vā vaṇṇapokkharatāya vā dhanena vā ajjhenena vā kammāyatanena vā sippāyatanena vā vijjāṭṭhānena vā sutena vā paṭibhānena vā aññataraññatarena vā vatthunā mānaṃ jappeti, yo evarūpo māno maññanā…pe… ketukamyatā cittassā’’ti (vibha. 866) seyyassa sadisassa hīnassa ca pavattamāno puggalavisesaṃ anāmasitvā seyyamāno vibhattoti imamatthaṃ sandhāya ‘‘eko māno tiṇṇaṃ janānaṃ uppajjatīti kathito’’ti āha. Na kevalañcāyaṃ paṭhamakamānabhājanīye eva evaṃ kathito, dutiyakatatiyakamānabhājanīyepi kathito evāti nidassanamatthaṃ etaṃ daṭṭhabbaṃ. Atha vā puggale anissāya vuttānaṃ tiṇṇampi mānānaṃ bhājanīyaṃ ‘‘paṭhamakamānabhājanīye’’ti āha. Seyyassa ‘‘seyyohamasmīti māno’’tiādīnañhi puggalaṃ āmasitvā vuttānaṃ navannaṃ mānānaṃ bhājanīyaṃ dutiyakamānabhājanīyaṃ hoti, tassa mānarāsissa puggalaṃ anāmasitvā vuttamānarāsito dutiyatatiyakattāti, athāpi ca yathāvutte dutiyakamānabhājanīye ‘‘ekekassa tayo tayo mānā uppajjantīti kathita’’nti idha vuttāya atthavaṇṇanāya samānadassanatthaṃ ‘‘paṭhamakamānabhājanīye’’ti vuttaṃ. So eva māno idhāgatoti tattha kathito eva attho yujjatīti adhippāyo. Mānakaraṇavasenāti ‘‘seyyo’’tiādikiccakaraṇavasena. Aparāpare upādāyāti idaṃ purimapurimā mānā aparāpare upanissayabhāvena te uppādentā accuggacchantīti imamatthaṃ sandhāya vuttaṃ. Ketukamyatācittaṃ accuggatabhāvaṃ gacchatīti katvā citteneva visesitaṃ.

    ൧൧൨൬. അക്ഖമനഭാവപ്പകാസനം ഖിയ്യനം. മനേന പിയകരണന്തി ഏവംപകാരം പൂജനം മാനനന്തി വുച്ചതീതി അത്ഥോ. ഇസ്സാകരണവസേനാതി ലാഭാദിഅക്ഖമനകിച്ചവസേന.

    1126. Akkhamanabhāvappakāsanaṃ khiyyanaṃ. Manena piyakaraṇanti evaṃpakāraṃ pūjanaṃ mānananti vuccatīti attho. Issākaraṇavasenāti lābhādiakkhamanakiccavasena.

    ൧൧൨൭. അരിയസാവകാതി വചനം ‘‘അരിയസാവകാനംയേവ പടിവേധോ അത്ഥി, തേ ച തം ന മച്ഛരായന്തീ’’തി പടിവേധധമ്മേ മച്ഛരിയാഭാവദസ്സനത്ഥം. ഗന്ഥോതി പാളി. കഥാമഗ്ഗോതി അട്ഠകഥാപബന്ധോ. ധമ്മന്തരന്തി കുസലാദിധമ്മം ഭിന്ദിത്വാ അകുസലാദിം അത്തനോ ലോലതായ തഥാഗതഭാസിതം തിത്ഥിയഭാസിതം വാ കരോന്തോ ആലോലേസ്സതി. അത്താനം ആവികത്വാതി അത്താനം അഞ്ഞഥാ സന്തം അഞ്ഞഥാ പവേദയിത്വാ. യോ പനാതി തിത്ഥിയോ ഗഹട്ഠോ വാ അത്തനോ സമയസ്സ സദോസഭാവം ദട്ഠും അനിച്ഛന്തോ അഞ്ഞാണേന അഭിനിവേസേന വാ.

    1127. Ariyasāvakāti vacanaṃ ‘‘ariyasāvakānaṃyeva paṭivedho atthi, te ca taṃ na maccharāyantī’’ti paṭivedhadhamme macchariyābhāvadassanatthaṃ. Ganthoti pāḷi. Kathāmaggoti aṭṭhakathāpabandho. Dhammantaranti kusalādidhammaṃ bhinditvā akusalādiṃ attano lolatāya tathāgatabhāsitaṃ titthiyabhāsitaṃ vā karonto ālolessati. Attānaṃ āvikatvāti attānaṃ aññathā santaṃ aññathā pavedayitvā. Yo panāti titthiyo gahaṭṭho vā attano samayassa sadosabhāvaṃ daṭṭhuṃ anicchanto aññāṇena abhinivesena vā.

    ബ്യാപിതുമനിച്ഛോതി വിവിച്ഛോ, തസ്സ ഭാവോ വേവിച്ഛം. അനാദരോതി മച്ഛരിയേന ദാനേ ആദരരഹിതോ. കടച്ഛുനാ ഗാഹോ ഭത്തസ്സ കടച്ഛുഗ്ഗാഹോ, കടച്ഛുഗ്ഗാഹോ വിയ കടച്ഛുഗ്ഗാഹോ. യഥാ ഹി കടച്ഛുഗ്ഗാഹോ യഥാവുത്തേ ഭത്തേ ന സംപസാരയതി, ഏവം മച്ഛരിയമ്പി ആവാസാദീസൂതി. ഗയ്ഹതി ഏതേനാതി വാ ഗാഹോ, കടച്ഛു ഏവ ഗാഹോ കടച്ഛുഗ്ഗാഹോ. സോ യഥാ സങ്കുടിതഗ്ഗോ ന സംപസാരയതി, ഏവം മച്ഛരിയമ്പീതി. ആവരിത്വാ ഗഹിതം അഗ്ഗഹിതം, തസ്സ ഭാവോ അഗ്ഗഹിതത്തം, മച്ഛരിയം. ‘‘ആവാസാദി പരേഹി സാധാരണമസാധാരണം വാ മയ്ഹേവ ഹോതൂ’’തി പവത്തിവസേന അത്തസമ്പത്തിഗ്ഗഹണലക്ഖണതാ, ‘‘മാ അഞ്ഞസ്സാ’’തി പവത്തിവസേന അത്തസമ്പത്തിനിഗൂഹണലക്ഖണതാ ച യോജേതബ്ബാ. യം പന ‘‘പരസന്തകം ഗണ്ഹിതുകാമോ’’തി വുത്തം, തം മച്ഛരിയസ്സ പരസന്തകലോഭസ്സ ഉപനിസ്സയഭാവം ദസ്സേതും വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം. യദി ഹി തം മച്ഛരിയപ്പവത്തിദസ്സനം, പരസമ്പത്തിഗ്ഗഹണലക്ഖണതാ ച വത്തബ്ബാ സിയാതി.

    Byāpitumanicchoti viviccho, tassa bhāvo vevicchaṃ. Anādaroti macchariyena dāne ādararahito. Kaṭacchunā gāho bhattassa kaṭacchuggāho, kaṭacchuggāho viya kaṭacchuggāho. Yathā hi kaṭacchuggāho yathāvutte bhatte na saṃpasārayati, evaṃ macchariyampi āvāsādīsūti. Gayhati etenāti vā gāho, kaṭacchu eva gāho kaṭacchuggāho. So yathā saṅkuṭitaggo na saṃpasārayati, evaṃ macchariyampīti. Āvaritvā gahitaṃ aggahitaṃ, tassa bhāvo aggahitattaṃ, macchariyaṃ. ‘‘Āvāsādi parehi sādhāraṇamasādhāraṇaṃ vā mayheva hotū’’ti pavattivasena attasampattiggahaṇalakkhaṇatā, ‘‘mā aññassā’’ti pavattivasena attasampattinigūhaṇalakkhaṇatā ca yojetabbā. Yaṃ pana ‘‘parasantakaṃ gaṇhitukāmo’’ti vuttaṃ, taṃ macchariyassa parasantakalobhassa upanissayabhāvaṃ dassetuṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Yadi hi taṃ macchariyappavattidassanaṃ, parasampattiggahaṇalakkhaṇatā ca vattabbā siyāti.

    ൧൧൪൦. അഭിജ്ഝാകാമരാഗാനം വിസേസോ ആസവദ്വയഏകാസവഭാവോ സിയാ, നഅഭിജ്ഝായ നോആസവഭാവോ ചാതി നോആസവലോഭസ്സ സബ്ഭാവോ വിചാരേതബ്ബോ. ന ഹി അത്ഥി ‘‘ആസവോ ച നോആസവോ ച ധമ്മാ ആസവസ്സ ധമ്മസ്സ ആസവസ്സ ച നോആസവസ്സ ച ധമ്മസ്സ ഹേതുപച്ചയേന പച്ചയോ’’തി സത്തമോ ച നവമോ ച പഞ്ഹോ. ഗണനായ ച ‘‘ഹേതുയാ സത്താ’’തി വുത്തം, ന ‘‘നവാ’’തി. ദിട്ഠിസമ്പയുത്തേ പന ലോഭേ നോആസവേ വിജ്ജമാനേ സത്തമനവമാപി പഞ്ഹവിസ്സജ്ജനം ലഭേയ്യും, ഗണനാ ച ‘‘ഹേതുയാ നവാ’’തി വത്തബ്ബാ സിയാ. ദിട്ഠിവിപ്പയുത്തേ ച ലോഭേ നോആസവേ വിജ്ജമാനേ പുബ്ബേ ദസ്സിതോ ദോസോതി.

    1140. Abhijjhākāmarāgānaṃ viseso āsavadvayaekāsavabhāvo siyā, naabhijjhāya noāsavabhāvo cāti noāsavalobhassa sabbhāvo vicāretabbo. Na hi atthi ‘‘āsavo ca noāsavo ca dhammā āsavassa dhammassa āsavassa ca noāsavassa ca dhammassa hetupaccayena paccayo’’ti sattamo ca navamo ca pañho. Gaṇanāya ca ‘‘hetuyā sattā’’ti vuttaṃ, na ‘‘navā’’ti. Diṭṭhisampayutte pana lobhe noāsave vijjamāne sattamanavamāpi pañhavissajjanaṃ labheyyuṃ, gaṇanā ca ‘‘hetuyā navā’’ti vattabbā siyā. Diṭṭhivippayutte ca lobhe noāsave vijjamāne pubbe dassito dosoti.

    ൧൧൫൯. കാമച്ഛന്ദനീവരണനിദ്ദേസേ കാമേസൂതി തേഭൂമകേസു സാസവേസു സബ്ബേസു വത്ഥുകാമേസു. സബ്ബോ ഹി ലോഭോ കാമച്ഛന്ദനീവരണം. തേനേവ തസ്സ ആരുപ്പേ ഉപ്പത്തി വുത്താ ‘‘നീവരണം ധമ്മം പടിച്ച നീവരണോ ധമ്മോ ഉപ്പജ്ജതി ന പുരേജാതപച്ചയാ. ആരുപ്പേ കാമച്ഛന്ദനീവരണം പടിച്ച ഉദ്ധച്ചനീവരണം അവിജ്ജാനീവരണം. ആരുപ്പേ കാമച്ഛന്ദനീവരണം പടിച്ച ഥിനമിദ്ധനീവരണം ഉദ്ധച്ചനീവരണം അവിജ്ജാനീവരണ’’ന്തി (പട്ഠാ॰ ൩.൮.൧).

    1159. Kāmacchandanīvaraṇaniddese kāmesūti tebhūmakesu sāsavesu sabbesu vatthukāmesu. Sabbo hi lobho kāmacchandanīvaraṇaṃ. Teneva tassa āruppe uppatti vuttā ‘‘nīvaraṇaṃ dhammaṃ paṭicca nīvaraṇo dhammo uppajjati na purejātapaccayā. Āruppe kāmacchandanīvaraṇaṃ paṭicca uddhaccanīvaraṇaṃ avijjānīvaraṇaṃ. Āruppe kāmacchandanīvaraṇaṃ paṭicca thinamiddhanīvaraṇaṃ uddhaccanīvaraṇaṃ avijjānīvaraṇa’’nti (paṭṭhā. 3.8.1).

    ൧൧൬൨. ഇരിയാപഥികചിത്തന്തി ഇരിയാപഥൂപത്ഥമ്ഭകം അട്ഠപഞ്ഞാസവിധം ചിത്തം. തത്ഥ പന ബലവഥിനമിദ്ധസഹഗതം ചിത്തം ‘‘ഇരിയാപഥം സന്ധാരേതും അസക്കോന്ത’’ന്തി വുത്തം. ഓലീയതീതി ഓലമ്ബതി.

    1162. Iriyāpathikacittanti iriyāpathūpatthambhakaṃ aṭṭhapaññāsavidhaṃ cittaṃ. Tattha pana balavathinamiddhasahagataṃ cittaṃ ‘‘iriyāpathaṃ sandhāretuṃ asakkonta’’nti vuttaṃ. Olīyatīti olambati.

    ൧൧൬൩. ഓനയ്ഹതീതി ഛാദേതി, അവത്ഥരതി വാ. നാനാരമ്മണേസു പവത്തിനിവാരണേന, വിപ്ഫാരികതാനിവാരണേനേവ വാ അന്തോസമോരോധോ. ഏകച്ചാനന്തി സിരീസാദിരുക്ഖാനം. രൂപകായേനേവ സിയും, തേന സുഖപ്പടിസംവേദനനിബ്ബാനസച്ഛികിരിയാനം രൂപതാപത്തി സിയാതി അധിപ്പായോ. തസ്മാതി ‘‘കായസ്സാ’’തി വചനസ്സ രൂപത്താസാധകത്താ. ന ഹി നാമകായോ സുപതീതി ഇദം ഥിനമിദ്ധസമുട്ഠിതരൂപേഹി രൂപകായസ്സ ഗരുഭാവപ്പത്തം അങ്ഗപച്ചങ്ഗാദീനം സംസീദനം സോപ്പന്തി സന്ധായ വുത്തം, ന ജാഗരണചിത്തരഹിതം ഭവങ്ഗസന്തതിന്തി. തസ്സ ഫലത്താതി ഫലൂപചാരേന ഇന്ദ്രിയം വിയ മിദ്ധം ദസ്സേതും മിദ്ധസ്സ ഫലത്താ ഇന്ദ്രിയനിദ്ദേസേ വിയ ലിങ്ഗാദീനി മിദ്ധനിദ്ദേസേപി സോപ്പാദീനി വുത്താനീതി അത്ഥോ.

    1163. Onayhatīti chādeti, avattharati vā. Nānārammaṇesu pavattinivāraṇena, vipphārikatānivāraṇeneva vā antosamorodho. Ekaccānanti sirīsādirukkhānaṃ. Rūpakāyeneva siyuṃ, tena sukhappaṭisaṃvedananibbānasacchikiriyānaṃ rūpatāpatti siyāti adhippāyo. Tasmāti ‘‘kāyassā’’ti vacanassa rūpattāsādhakattā. Na hi nāmakāyo supatīti idaṃ thinamiddhasamuṭṭhitarūpehi rūpakāyassa garubhāvappattaṃ aṅgapaccaṅgādīnaṃ saṃsīdanaṃ soppanti sandhāya vuttaṃ, na jāgaraṇacittarahitaṃ bhavaṅgasantatinti. Tassa phalattāti phalūpacārena indriyaṃ viya middhaṃ dassetuṃ middhassa phalattā indriyaniddese viya liṅgādīni middhaniddesepi soppādīni vuttānīti attho.

    രൂപകായസ്സ അന്തോസമോരോധോ നത്ഥീതി സോ നാമകായേ വുത്തോതി വിഞ്ഞായതി. തേന സഹ വുത്താ ഓനാഹപരിയോനാഹാ ച. രൂപകായസ്സ വാ വിപ്ഫാരികാവിപ്ഫാരികഭാവോ നാമ അത്തനോ സഭാവേന നത്ഥി, നാമകായസ്സ നാമകായേ വിപ്ഫാരികേ ലഹുകോ, അവിപ്ഫാരികേ ഗരുകോതി അവിപ്ഫാരികഭാവേന ഓനാഹനാദി നാമകായസ്സേവ ഹോതീതി ഓനാഹനാദയോപി നാമകായേ വിഞ്ഞായന്തി. തേനാഹ ‘‘ന ഹി രൂപം നാമകായസ്സ ഓനാഹോ…പേ॰… ഹോതീ’’തി. ആവരണഭാവോ വിയ ഹി ഓനാഹനാദിഭാവോപി നാമകായസ്സേവ ഹോതീതി. ഇതരോ അധിപ്പായം അജാനന്തോ മേഘാദീഹി രൂപേഹി രൂപാനം ഓനാഹനാദിം പസ്സന്തോ ‘‘നനു ചാ’’തിആദിമാഹ. യദി ഏവന്തി യദി രൂപസ്സ ഓനാഹനാദിതാ സിദ്ധാ, അരൂപസ്സ ന സിയാ , സേതുബന്ധാദീസു രൂപസ്സ ആവരണം ദിട്ഠന്തി ആവരണമ്പി അരൂപസ്സ ന ഭവേയ്യാതി അത്ഥോ.

    Rūpakāyassa antosamorodho natthīti so nāmakāye vuttoti viññāyati. Tena saha vuttā onāhapariyonāhā ca. Rūpakāyassa vā vipphārikāvipphārikabhāvo nāma attano sabhāvena natthi, nāmakāyassa nāmakāye vipphārike lahuko, avipphārike garukoti avipphārikabhāvena onāhanādi nāmakāyasseva hotīti onāhanādayopi nāmakāye viññāyanti. Tenāha ‘‘na hi rūpaṃ nāmakāyassa onāho…pe… hotī’’ti. Āvaraṇabhāvo viya hi onāhanādibhāvopi nāmakāyasseva hotīti. Itaro adhippāyaṃ ajānanto meghādīhi rūpehi rūpānaṃ onāhanādiṃ passanto ‘‘nanu cā’’tiādimāha. Yadi evanti yadi rūpassa onāhanāditā siddhā, arūpassa na siyā , setubandhādīsu rūpassa āvaraṇaṃ diṭṭhanti āvaraṇampi arūpassa na bhaveyyāti attho.

    സുരാമേരയപാനം അകുസലന്തി കത്വാ യുത്തോ തസ്സ ഉപക്കിലേസഭാവോ, സുരാ…പേ॰… പമാദട്ഠാനാനുയോഗസ്സ ച അകുസലത്താ പഞ്ഞായ ദുബ്ബലീകരണഭാവോ യുത്തോ, തഥാപി പരസ്സ അധിപ്പായം അനുജാനിത്വാ സുരാമേരയസ്സ ഉപക്കിലേസതാ പഞ്ഞായ ദുബ്ബലീകരണതാ ച ഉപക്കിലേസാനം പഞ്ഞായ ദുബ്ബലീകരണാനഞ്ച പച്ചയത്താ ഫലവോഹാരേന വുത്താതി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘ന, പച്ചയനിദ്ദേസതോ’’തി. ഏവമേവ ഖോതി യഥാ ജാതരൂപസ്സ അയോ ലോഹം തിപു സീസം സജ്ജന്തി പഞ്ചുപക്കിലേസേഹി ഉപക്കിലിട്ഠം ജാതരൂപം ന ചേവ മുദു ഹോതി, ന ച കമ്മനിയം, ന ച പഭസ്സരം പഭങ്ഗു ച, ന ച സമ്മാ ഉപേതി കമ്മായ, ഏവമേവ. പച്ചയനിദ്ദേസതോതി ഉപക്കിലേസപഞ്ഞാദുബ്ബലീകരണാനം പച്ചയഭാവനിദ്ദേസതോ, പച്ചയേ ഫലനിദ്ദേസതോതി അത്ഥോ. സയമേവ കിലേസോ ഉപക്കിലേസനിദ്ദേസേസു നിദ്ദിട്ഠോതി അധിപ്പായോ.

    Surāmerayapānaṃ akusalanti katvā yutto tassa upakkilesabhāvo, surā…pe… pamādaṭṭhānānuyogassa ca akusalattā paññāya dubbalīkaraṇabhāvo yutto, tathāpi parassa adhippāyaṃ anujānitvā surāmerayassa upakkilesatā paññāya dubbalīkaraṇatā ca upakkilesānaṃ paññāya dubbalīkaraṇānañca paccayattā phalavohārena vuttāti dassento āha ‘‘na, paccayaniddesato’’ti. Evameva khoti yathā jātarūpassa ayo lohaṃ tipu sīsaṃ sajjanti pañcupakkilesehi upakkiliṭṭhaṃ jātarūpaṃ na ceva mudu hoti, na ca kammaniyaṃ, na ca pabhassaraṃ pabhaṅgu ca, na ca sammā upeti kammāya, evameva. Paccayaniddesatoti upakkilesapaññādubbalīkaraṇānaṃ paccayabhāvaniddesato, paccaye phalaniddesatoti attho. Sayameva kileso upakkilesaniddesesu niddiṭṭhoti adhippāyo.

    നീവരണം ഹുത്വാവ നീവരണസമ്പയുത്തേ ദസ്സിയമാനേ ന നീവരണതാദസ്സനത്ഥോ ആരമ്ഭോ, അഥ ഖോ സിദ്ധനീവരണഭാവസ്സ നീവരണസമ്പയുത്തതാദസ്സനത്ഥോതി യഥാലാഭവസേന ച അസമ്പയുത്തസ്സ വചനം ന യുജ്ജതി. യഥാ ഹി തിട്ഠന്തമ്പി ചരന്തമ്പീതി സിപ്പിസമ്ബുകാദീസു യഥാലാഭസമ്ഭവം തം ദ്വയം വുത്തം, ന ഏവം ‘‘ഥിനമിദ്ധനീവരണം സമ്പയുത്തമ്പി അസമ്പയുത്തമ്പീ’’തി വചനം അത്ഥി, യം യഥാലാഭം സമ്ഭവേയ്യാതി. ചിത്തജസ്സാസമ്ഭവവചനതോതി ‘‘ചത്തത്താ’’തിആദിവചനസ്സ ഝാനക്ഖണേ ചിത്തജസ്സ ഥിനമിദ്ധസ്സ അസമ്ഭവവചനഭാവതോതി അത്ഥോ, ‘‘ചത്തത്താ’’തിആദിവചനേന വാ അസമ്ഭവസ്സ വചനതോ പകാസനതോതി അത്ഥോ.

    Nīvaraṇaṃ hutvāva nīvaraṇasampayutte dassiyamāne na nīvaraṇatādassanattho ārambho, atha kho siddhanīvaraṇabhāvassa nīvaraṇasampayuttatādassanatthoti yathālābhavasena ca asampayuttassa vacanaṃ na yujjati. Yathā hi tiṭṭhantampi carantampīti sippisambukādīsu yathālābhasambhavaṃ taṃ dvayaṃ vuttaṃ, na evaṃ ‘‘thinamiddhanīvaraṇaṃ sampayuttampi asampayuttampī’’ti vacanaṃ atthi, yaṃ yathālābhaṃ sambhaveyyāti. Cittajassāsambhavavacanatoti ‘‘cattattā’’tiādivacanassa jhānakkhaṇe cittajassa thinamiddhassa asambhavavacanabhāvatoti attho, ‘‘cattattā’’tiādivacanena vā asambhavassa vacanato pakāsanatoti attho.

    കാമേസു ഖോ പന…പേ॰… സുദിട്ഠോതി ഇമിനാ കാമാദീനവേ അഞ്ഞാണസ്സ പഹാനമാഹ. തം തത്ഥ പഹാനന്തി തം തത്ഥ രൂപേ പഹാനന്തി പഹാനം അപേക്ഖിത്വാ ‘‘ത’’ന്തി വുത്തം, തം വിനയനന്തി വാ അത്ഥോ. തേന രൂപസ്സ അപ്പഹാതബ്ബത്തമേവ ദസ്സേതി, ന പന ‘‘ഛ ധമ്മേ പഹായാ’’തിആദീസു മിദ്ധസ്സ അപ്പഹാതബ്ബതാദസ്സനതോ അഞ്ഞോ പകാരോ വുത്തോ. ന യഥാ…പേ॰… വുത്തന്തി ഛ ധമ്മാ പഞ്ച നീവരണാനി ച യഥാ പഹാതബ്ബാനേവ ഹോന്താനി ‘‘പഹാതബ്ബാനീ’’തി വുത്താനി, ന ഏവം രൂപം പഹാതബ്ബമേവ ഹോന്തം ‘‘പഹാതബ്ബ’’ന്തി വുത്തന്തി അത്ഥോ.

    Kāmesu kho pana…pe… sudiṭṭhoti iminā kāmādīnave aññāṇassa pahānamāha. Taṃ tatthapahānanti taṃ tattha rūpe pahānanti pahānaṃ apekkhitvā ‘‘ta’’nti vuttaṃ, taṃ vinayananti vā attho. Tena rūpassa appahātabbattameva dasseti, na pana ‘‘cha dhamme pahāyā’’tiādīsu middhassa appahātabbatādassanato añño pakāro vutto. Na yathā…pe… vuttanti cha dhammā pañca nīvaraṇāni ca yathā pahātabbāneva hontāni ‘‘pahātabbānī’’ti vuttāni, na evaṃ rūpaṃ pahātabbameva hontaṃ ‘‘pahātabba’’nti vuttanti attho.

    അഞ്ഞേഹി ച സുത്തേഹീതി വുത്തസുത്താനം ദസ്സനത്ഥം ‘‘തഥാ ഹീ’’തിആദിമാഹ. കുസലപ്പവത്തിം ആവരന്തീതി ആവരണാ. നീവാരേന്തീതി നീവരണാ. ചിത്തം അഭിഭവന്താ ആരോഹന്തീതി ചേതസോ അജ്ഝാരുഹാ. ആവരണാദികിച്ചഞ്ച അരൂപസ്സേവ യുജ്ജതി, തഥാ അന്ധകരണാദികിച്ചം. തത്ഥ ചതൂസു പദേസു പുരിമപുരിമസ്സ പച്ഛിമപച്ഛിമോ അത്ഥോ. സംസാരദുക്ഖം വിഘാതോ, തംജനകതായ വിഘാതപക്ഖികം. ചേതസോ പരിയുട്ഠാനം അയോനിസോമനസികാരതോ ഉപ്പത്തി അകുസലരാസിഭാവോ ച അരൂപസ്സേവ ഹോതീതി അരൂപമേവ മിദ്ധം.

    Aññehi ca suttehīti vuttasuttānaṃ dassanatthaṃ ‘‘tathā hī’’tiādimāha. Kusalappavattiṃ āvarantīti āvaraṇā. Nīvārentīti nīvaraṇā. Cittaṃ abhibhavantā ārohantīti cetaso ajjhāruhā. Āvaraṇādikiccañca arūpasseva yujjati, tathā andhakaraṇādikiccaṃ. Tattha catūsu padesu purimapurimassa pacchimapacchimo attho. Saṃsāradukkhaṃ vighāto, taṃjanakatāya vighātapakkhikaṃ. Cetaso pariyuṭṭhānaṃ ayonisomanasikārato uppatti akusalarāsibhāvo ca arūpasseva hotīti arūpameva middhaṃ.

    ൧൧൬൬. ഗണഭോജനാദിഅകപ്പിയഭോജനം കപ്പിയസഞ്ഞീ ഭുഞ്ജിത്വാ പുന ജാനിത്വാ കോചി വിപ്പടിസാരീ ഹോതി, അനവജ്ജഞ്ച ഭിക്ഖുദസ്സനചേതിയവന്ദനാദിം വജ്ജസഞ്ഞീ അകത്വാ കത്വാ ച കോചി അസ്സദ്ധോ വിപ്പടിസാരീ ഹോതി. വത്ഥുന്തി മൂലം. ഏവരൂപന്തി മൂലവസേന ഏവംപകാരന്തി അത്ഥോ. കുക്കുച്ചപദം യേവാപനകേസു ‘‘കുച്ഛിതം കതം കുകതം, തസ്സ ഭാവോ’’തി വുത്തത്ഥമേവ. കുക്കുച്ചായനാകാരോതി കുക്കുച്ചഭാവനാകാരോ കുക്കുച്ചകരണാകാരോ കുക്കുച്ചഗമനാകാരോ വാ. ഏതേന കുക്കുച്ചം കിരിയഭാവേന ദസ്സേതി. ‘‘കപ്പതി ന കപ്പതീ’’തി പവത്തചിത്തുപ്പാദോവ വിനയകുക്കുച്ചം.

    1166. Gaṇabhojanādiakappiyabhojanaṃ kappiyasaññī bhuñjitvā puna jānitvā koci vippaṭisārī hoti, anavajjañca bhikkhudassanacetiyavandanādiṃ vajjasaññī akatvā katvā ca koci assaddho vippaṭisārī hoti. Vatthunti mūlaṃ. Evarūpanti mūlavasena evaṃpakāranti attho. Kukkuccapadaṃ yevāpanakesu ‘‘kucchitaṃ kataṃ kukataṃ, tassa bhāvo’’ti vuttatthameva. Kukkuccāyanākāroti kukkuccabhāvanākāro kukkuccakaraṇākāro kukkuccagamanākāro vā. Etena kukkuccaṃ kiriyabhāvena dasseti. ‘‘Kappati na kappatī’’ti pavattacittuppādova vinayakukkuccaṃ.

    ൧൧൭൬. ചിത്തവിക്ഖിപനകിച്ചസാമഞ്ഞേന ഉദ്ധച്ചം കുക്കുച്ചഞ്ച സഹ വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം. കാമച്ഛന്ദസ്സ അനാഗാമിമഗ്ഗേന പഹാനം ഉക്കട്ഠനീവരണവസേന വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം. യദി ഹി ലോഭോ നോനീവരണോ സിയാ, ‘‘നോനീവരണോ ധമ്മോ നീവരണസ്സ ധമ്മസ്സ ഹേതുപച്ചയേന പച്ചയോ’’തിആദി വത്തബ്ബം സിയാ, ന ചേതം വുത്തം. ഗണനായ ച ‘‘ഹേതുയാ ചത്താരീ’’തി വുത്തം, ന ‘‘നവാ’’തി. തസ്മാ സബ്ബോ ലോഭോ കാമച്ഛന്ദനീവരണന്തി അരഹത്തമഗ്ഗേനസ്സ പഹാനവചനം യുത്തം.

    1176. Cittavikkhipanakiccasāmaññena uddhaccaṃ kukkuccañca saha vuttanti veditabbaṃ. Kāmacchandassa anāgāmimaggena pahānaṃ ukkaṭṭhanīvaraṇavasena vuttanti veditabbaṃ. Yadi hi lobho nonīvaraṇo siyā, ‘‘nonīvaraṇo dhammo nīvaraṇassa dhammassa hetupaccayena paccayo’’tiādi vattabbaṃ siyā, na cetaṃ vuttaṃ. Gaṇanāya ca ‘‘hetuyā cattārī’’ti vuttaṃ, na ‘‘navā’’ti. Tasmā sabbo lobho kāmacchandanīvaraṇanti arahattamaggenassa pahānavacanaṃ yuttaṃ.

    ൧൨൧൯. കാമോ ചാതി കിലേസകാമോ ച. പുരിമദിട്ഠിം ഉത്തരദിട്ഠി ഉപാദിയതീതി പുരിമദിട്ഠിം ‘‘സസ്സതോ’’തി ഗണ്ഹന്തീ ഉപാദിയതി, പുരിമദിട്ഠിആകാരേനേവ വാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉത്തരദിട്ഠി തേനേവ പുരിമദിട്ഠിം ദള്ഹം കരോന്തീ തം ഉപാദിയതീതി വുത്തം. ഗോസീലഗോവതാദീനീതി തഥാഭൂതം ദിട്ഠിമാഹ. അഭിനിവേസതോതി അഭിനിവേസഭാവതോ, അഭിനിവിസനതോ വാ. അത്തവാദമത്തമേവാതി അത്തസ്സ അഭാവാ ‘‘അത്താ’’തി ഇദം വചനമത്തമേവ. ഉപാദിയന്തി ദള്ഹം ഗണ്ഹന്തി. കഥം? അത്താതി. അത്താതി ഹി അഭിനിവിസന്താ വചനമേവ ദള്ഹം കത്വാ ഗണ്ഹന്തീതി അത്ഥോ. ഏവം അത്തവാദമത്തമേവ ഉപാദിയന്തീതി വുത്തം. ‘‘അത്തവാദമത്ത’’ന്തി വാ വാചാവത്ഥുമത്തമാഹ. വാചാവത്ഥുമത്തമേവ ഹി ‘‘അത്താ’’തി ഉപാദിയന്തി അത്ഥസ്സ അഭാവാതി.

    1219. Kāmo cāti kilesakāmo ca. Purimadiṭṭhiṃ uttaradiṭṭhi upādiyatīti purimadiṭṭhiṃ ‘‘sassato’’ti gaṇhantī upādiyati, purimadiṭṭhiākāreneva vā uppajjamānā uttaradiṭṭhi teneva purimadiṭṭhiṃ daḷhaṃ karontī taṃ upādiyatīti vuttaṃ. Gosīlagovatādīnīti tathābhūtaṃ diṭṭhimāha. Abhinivesatoti abhinivesabhāvato, abhinivisanato vā. Attavādamattamevāti attassa abhāvā ‘‘attā’’ti idaṃ vacanamattameva. Upādiyanti daḷhaṃ gaṇhanti. Kathaṃ? Attāti. Attāti hi abhinivisantā vacanameva daḷhaṃ katvā gaṇhantīti attho. Evaṃ attavādamattameva upādiyantīti vuttaṃ. ‘‘Attavādamatta’’nti vā vācāvatthumattamāha. Vācāvatthumattameva hi ‘‘attā’’ti upādiyanti atthassa abhāvāti.

    ൧൨൨൧. ദിന്നന്തി ദാനമാഹ, തം അഫലത്താ രൂപം വിയ ദാനം നാമ ന ഹോതീതി പടിക്ഖിപതി. മഹാവിജിതയഞ്ഞസദിസോ യഞ്ഞോ മഹായാഗോ. ആമന്തേത്വാ ഹവനം ദാനം ആഹുനം, പാഹുനാനം അതിഥീനം അതിഥികിരിയാ പാഹുനം, ആവാഹാദീസു മങ്ഗലത്ഥം ദാനം മങ്ഗലകിരിയാ. പരലോകേ ഠിതോ ഇമം ലോകം ‘‘നത്ഥീ’’തി ഗണ്ഹാതീതി ഇമം ലോകം അവേക്ഖിത്വാ പരലോകോ, പരഞ്ച അവേക്ഖിത്വാ അയം ലോകോ ഹോതി ഗന്തബ്ബതോ ആഗന്തബ്ബതോ ചാതി പരലോകതോ ഇധാഗമനസ്സ അഭാവാ തത്ഥേവ ഉച്ഛിജ്ജനതോ ചിത്തേന പരലോകേ ഠിതോ ഇമം ലോകം ‘‘നത്ഥീ’’തി ഗണ്ഹാതീതി അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. ന ഹി അയം ദിട്ഠി പരലോകേ നിബ്ബത്തസ്സേവ ഹോതീതി. ഇധലോകേ ഠിതോതി ഏത്ഥാപി അയമേവ നയോ. അയം വാ ഏത്ഥ അത്ഥോ ‘‘സംസരണപ്പദേസോ ഇധലോകോ ച പരലോകോ ച നാമ കോചി നത്ഥി സംസരണസ്സ അഭാവാ തത്ഥ തത്ഥേവ ഉച്ഛിജ്ജനതോ’’തി. പുരിമഭവതോ പച്ഛിമഭവേ ഉപപതനം ഉപപാതോ, സോ യേസം സീലം, തേ ഓപപാതികാ. തേ പന ചവനകാ ഉപപജ്ജനകാ ഹോന്തീതി കത്വാ ആഹ ‘‘ചവനകഉപപജ്ജനകസത്താ നത്ഥീതി ഗണ്ഹാതീ’’തി. അനുലോമപ്പടിപദന്തി നിബ്ബാനാനുകൂലം സീലാദിപ്പടിപദം.

    1221. Dinnanti dānamāha, taṃ aphalattā rūpaṃ viya dānaṃ nāma na hotīti paṭikkhipati. Mahāvijitayaññasadiso yañño mahāyāgo. Āmantetvā havanaṃ dānaṃ āhunaṃ, pāhunānaṃ atithīnaṃ atithikiriyā pāhunaṃ, āvāhādīsu maṅgalatthaṃ dānaṃ maṅgalakiriyā. Paraloke ṭhito imaṃ lokaṃ ‘‘natthī’’ti gaṇhātīti imaṃ lokaṃ avekkhitvā paraloko, parañca avekkhitvā ayaṃ loko hoti gantabbato āgantabbato cāti paralokato idhāgamanassa abhāvā tattheva ucchijjanato cittena paraloke ṭhito imaṃ lokaṃ ‘‘natthī’’ti gaṇhātīti attho veditabbo. Na hi ayaṃ diṭṭhi paraloke nibbattasseva hotīti. Idhaloke ṭhitoti etthāpi ayameva nayo. Ayaṃ vā ettha attho ‘‘saṃsaraṇappadeso idhaloko ca paraloko ca nāma koci natthi saṃsaraṇassa abhāvā tattha tattheva ucchijjanato’’ti. Purimabhavato pacchimabhave upapatanaṃ upapāto, so yesaṃ sīlaṃ, te opapātikā. Te pana cavanakā upapajjanakā hontīti katvā āha ‘‘cavanakaupapajjanakasattā natthīti gaṇhātī’’ti. Anulomappaṭipadanti nibbānānukūlaṃ sīlādippaṭipadaṃ.

    ൧൨൩൬. നിപ്പദേസതോവ ഗഹിതോതി ഇമിനാ യം ആസവഗോച്ഛകേ ബ്രഹ്മാനം കപ്പരുക്ഖാദീസു രാഗസ്സ ച ദിട്ഠിരാഗസ്സ ച അസങ്ഗഹണേന നീവരണഗോച്ഛകേ ച കാമച്ഛന്ദസ്സ അനാഗാമിമഗ്ഗേന പഹാതബ്ബതാദസ്സനേന സപ്പദേസത്തം വുത്തം, തം നിവാരിതം ഹോതി. അരഹത്തമഗ്ഗേനാതി വചനേന ചതൂഹി മഗ്ഗേഹി പഹാതബ്ബതാ വുത്താതി ദട്ഠബ്ബം. ന ഹി പുരിമേഹി അതനുകതാ മോഹാദയോ അരഹത്തമഗ്ഗേന പഹീയന്തീതി.

    1236. Nippadesatova gahitoti iminā yaṃ āsavagocchake brahmānaṃ kapparukkhādīsu rāgassa ca diṭṭhirāgassa ca asaṅgahaṇena nīvaraṇagocchake ca kāmacchandassa anāgāmimaggena pahātabbatādassanena sappadesattaṃ vuttaṃ, taṃ nivāritaṃ hoti. Arahattamaggenāti vacanena catūhi maggehi pahātabbatā vuttāti daṭṭhabbaṃ. Na hi purimehi atanukatā mohādayo arahattamaggena pahīyantīti.

    ൧൨൮൭. നിരതിഅത്ഥേനാതി പീതിവിരഹേന, ബലവനികന്തിവിരഹേന വാ. ന ഹി ദുക്ഖായ വേദനായ രജ്ജന്തീതി. അവ-സദ്ദേന അവഗാഹത്ഥോ അധോഅത്ഥോ ചാതി ദ്വിധാ അവ-സദ്ദസ്സ അത്ഥോ വുത്തോ.

    1287. Niratiatthenāti pītivirahena, balavanikantivirahena vā. Na hi dukkhāya vedanāya rajjantīti. Ava-saddena avagāhattho adhoattho cāti dvidhā ava-saddassa attho vutto.

    ൧൩൦൧. വിചികിച്ഛാസഹഗതോ മോഹരണോ പഹാനേകട്ഠേന ദിട്ഠിസമ്പയുത്തേന രാഗരണേന സരണോ, ഉദ്ധച്ചസഹഗതോ രൂപരാഗഅരൂപരാഗസങ്ഖാതേന. അരണവിഭങ്ഗസുത്തേ (മ॰ നി॰ ൩.൩൩൩) പന ‘‘യോ കാമപടിസന്ധിസുഖിനോ സോമനസ്സാനുയോഗോ ഹീനോ ഗമ്മോ പോഥുജ്ജനികോ അനരിയോ അനത്ഥസംഹിതോ, സദുക്ഖോ ഏസോ ധമ്മോ സഉപഘാതോ സഉപായാസോ സപരിളാഹോ മിച്ഛാപടിപദാ. തസ്മാ ഏസോ ധമ്മോ സരണോ’’തിആദിവചനതോ ഫലഭൂതദുക്ഖഉപഘാതഉപായാസപരിളാഹസഭാവഭൂതോ മിച്ഛാപടിപദാഭാവോവ ‘‘സരണോ’’തി വിഞ്ഞായതീതി തേഹി സബ്ബാകുസലാനം സരണതാ സിദ്ധാ ഹോതീതി.

    1301. Vicikicchāsahagato moharaṇo pahānekaṭṭhena diṭṭhisampayuttena rāgaraṇena saraṇo, uddhaccasahagato rūparāgaarūparāgasaṅkhātena. Araṇavibhaṅgasutte (ma. ni. 3.333) pana ‘‘yo kāmapaṭisandhisukhino somanassānuyogo hīno gammo pothujjaniko anariyo anatthasaṃhito, sadukkho eso dhammo saupaghāto saupāyāso sapariḷāho micchāpaṭipadā. Tasmā eso dhammo saraṇo’’tiādivacanato phalabhūtadukkhaupaghātaupāyāsapariḷāhasabhāvabhūto micchāpaṭipadābhāvova ‘‘saraṇo’’ti viññāyatīti tehi sabbākusalānaṃ saraṇatā siddhā hotīti.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / ധമ്മസങ്ഗണീപാളി • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ദുകനിക്ഖേപം • Dukanikkhepaṃ

    അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / അഭിധമ്മപിടക (അട്ഠകഥാ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ധമ്മസങ്ഗണി-അട്ഠകഥാ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ദുകനിക്ഖേപകഥാ • Dukanikkhepakathā

    ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ധമ്മസങ്ഗണീ-അനുടീകാ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ദുകനിക്ഖേപകഥാവണ്ണനാ • Dukanikkhepakathāvaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact