| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / परिवार-अट्ठकथा • Parivāra-aṭṭhakathā |
दुकवारवण्णना
Dukavāravaṇṇanā
३२२. दुकेसु सचित्तका आपत्ति सञ्ञाविमोक्खा, अचित्तका नोसञ्ञाविमोक्खा। लद्धसमापत्तिकस्स आपत्ति नाम भूतारोचनापत्ति, अलद्धसमापत्तिकस्स आपत्ति नाम अभूतारोचनापत्ति। सद्धम्मपटिसञ्ञुत्ता नाम पदसोधम्मादिका, असद्धम्मपटिसञ्ञुत्ता नाम दुट्ठुल्लवाचापत्ति। सपरिक्खारपटिसञ्ञुत्ता नाम निस्सग्गियवत्थुनो अनिस्सज्जित्वा परिभोगे, पत्तचीवरानं निदहने, किलिट्ठचीवरानं अधोवने, मलग्गहितपत्तस्स अपचनेति एवं अयुत्तपरिभोगे आपत्ति। परपरिक्खारपटिसञ्ञुत्ता नाम सङ्घिकमञ्चपीठादीनं अज्झोकासे सन्थरणअनापुच्छागमनादीसु आपज्जितब्बा आपत्ति। सपुग्गलपटिसञ्ञुत्ता नाम ‘‘मुदुपिट्ठिकस्स लम्बिस्स ऊरुना अङ्गजातं पीळेन्तस्सा’’तिआदिना नयेन वुत्तापत्ति। परपुग्गलपटिसञ्ञुत्ता नाम मेथुनधम्मकायसंसग्गपहारदानादीसु वुत्तापत्ति, ‘‘सिखरणीसी’’ति सच्चं भणन्तो गरुकं आपज्जति, ‘‘सम्पजानमुसावादे पाचित्तिय’’न्ति मुसा भणन्तो लहुकं। अभूतारोचने मुसा भणन्तो गरुकं। भूतारोचने सच्चं भणन्तो लहुकं।
322. Dukesu sacittakā āpatti saññāvimokkhā, acittakā nosaññāvimokkhā. Laddhasamāpattikassa āpatti nāma bhūtārocanāpatti, aladdhasamāpattikassa āpatti nāma abhūtārocanāpatti. Saddhammapaṭisaññuttā nāma padasodhammādikā, asaddhammapaṭisaññuttā nāma duṭṭhullavācāpatti. Saparikkhārapaṭisaññuttā nāma nissaggiyavatthuno anissajjitvā paribhoge, pattacīvarānaṃ nidahane, kiliṭṭhacīvarānaṃ adhovane, malaggahitapattassa apacaneti evaṃ ayuttaparibhoge āpatti. Paraparikkhārapaṭisaññuttā nāma saṅghikamañcapīṭhādīnaṃ ajjhokāse santharaṇaanāpucchāgamanādīsu āpajjitabbā āpatti. Sapuggalapaṭisaññuttā nāma ‘‘mudupiṭṭhikassa lambissa ūrunā aṅgajātaṃ pīḷentassā’’tiādinā nayena vuttāpatti. Parapuggalapaṭisaññuttā nāma methunadhammakāyasaṃsaggapahāradānādīsu vuttāpatti, ‘‘sikharaṇīsī’’ti saccaṃ bhaṇanto garukaṃ āpajjati, ‘‘sampajānamusāvāde pācittiya’’nti musā bhaṇanto lahukaṃ. Abhūtārocane musā bhaṇanto garukaṃ. Bhūtārocane saccaṃ bhaṇanto lahukaṃ.
‘‘सङ्घकम्मं वग्गं करिस्सामी’’ति अन्तोसीमाय एकमन्ते निसीदन्तो भूमिगतो आपज्जति नाम। सचे पन अङ्गुलिमत्तम्पि आकासे तिट्ठेय्य, न आपज्जेय्य, तेन वुत्तं ‘‘नो वेहासगतो’’ति। वेहासकुटिया आहच्चपादकं मञ्चं वा पीठं वा अभिनिसीदन्तो वेहासगतो आपज्जति नाम। सचे पन तं भूमियं पञ्ञापेत्वा निपज्जेय्य न आपज्जेय्य, तेन वुत्तं – ‘‘नो भूमिगतो’’ति। गमियो गमियवत्तं अपूरेत्वा गच्छन्तो निक्खमन्तो आपज्जति नाम, नो पविसन्तो। आगन्तुको आगन्तुकवत्तं अपूरेत्वा सछत्तुपाहनो पविसन्तो पविसन्तो आपज्जति नाम, नो निक्खमन्तो।
‘‘Saṅghakammaṃ vaggaṃ karissāmī’’ti antosīmāya ekamante nisīdanto bhūmigato āpajjati nāma. Sace pana aṅgulimattampi ākāse tiṭṭheyya, na āpajjeyya, tena vuttaṃ ‘‘no vehāsagato’’ti. Vehāsakuṭiyā āhaccapādakaṃ mañcaṃ vā pīṭhaṃ vā abhinisīdanto vehāsagatoāpajjati nāma. Sace pana taṃ bhūmiyaṃ paññāpetvā nipajjeyya na āpajjeyya, tena vuttaṃ – ‘‘no bhūmigato’’ti. Gamiyo gamiyavattaṃ apūretvā gacchanto nikkhamanto āpajjati nāma, no pavisanto. Āgantuko āgantukavattaṃ apūretvā sachattupāhano pavisanto pavisanto āpajjati nāma, no nikkhamanto.
आदियन्तो आपज्जति नाम भिक्खुनी अतिगम्भीरं उदकसुद्धिकं आदियमाना; दुब्बण्णकरणं अनादियित्वा चीवरं परिभुञ्जन्तो पन अनादियन्तो आपज्जति नाम। मूगब्बतादीनि तित्थियवत्तानि समादियन्तो समादियन्तो आपज्जति नाम। पारिवासिकादयो पन तज्जनीयादिकम्मकता वा अत्तनो वत्तं असमादियन्ता आपज्जन्ति, ते सन्धाय वुत्तं ‘‘अत्थापत्ति न समादियन्तो आपज्जती’’ति। अञ्ञातिकाय भिक्खुनिया चीवरं सिब्बन्तो वेज्जकम्मभण्डागारिककम्मचित्तकम्मादीनि वा करोन्तो करोन्तो आपज्जति नाम। उपज्झायवत्तादीनि अकरोन्तो अकरोन्तो आपज्जति नाम। अञ्ञातिकाय भिक्खुनिया चीवरं ददमानो देन्तो आपज्जति नाम। सद्धिविहारिकअन्तेवासिकानं चीवरादीनि अदेन्तो अदेन्तो आपज्जति नाम। अञ्ञातिकाय भिक्खुनिया चीवरं गण्हन्तो पटिग्गण्हन्तो आपज्जति नाम। ‘‘न भिक्खवे ओवादो न गहेतब्बो’’ति वचनतो ओवादं अगण्हन्तो न पटिग्गण्हन्तो आपज्जति नाम।
Ādiyantoāpajjati nāma bhikkhunī atigambhīraṃ udakasuddhikaṃ ādiyamānā; dubbaṇṇakaraṇaṃ anādiyitvā cīvaraṃ paribhuñjanto pana anādiyanto āpajjati nāma. Mūgabbatādīni titthiyavattāni samādiyanto samādiyanto āpajjati nāma. Pārivāsikādayo pana tajjanīyādikammakatā vā attano vattaṃ asamādiyantā āpajjanti, te sandhāya vuttaṃ ‘‘atthāpatti na samādiyanto āpajjatī’’ti. Aññātikāya bhikkhuniyā cīvaraṃ sibbanto vejjakammabhaṇḍāgārikakammacittakammādīni vā karonto karonto āpajjati nāma. Upajjhāyavattādīni akaronto akaronto āpajjati nāma. Aññātikāya bhikkhuniyā cīvaraṃ dadamāno dento āpajjati nāma. Saddhivihārikaantevāsikānaṃ cīvarādīni adento adento āpajjati nāma. Aññātikāya bhikkhuniyā cīvaraṃ gaṇhanto paṭiggaṇhanto āpajjati nāma. ‘‘Na bhikkhave ovādo na gahetabbo’’ti vacanato ovādaṃ agaṇhanto na paṭiggaṇhanto āpajjati nāma.
निस्सग्गियवत्थुं अनिस्सज्जित्वा परिभुञ्जन्तो परिभोगेन आपज्जति नाम। पञ्चाहिकं सङ्घाटिचारं अतिक्कामयमाना अपरिभोगेन आपज्जति नाम। सहगारसेय्यं रत्तिं आपज्जति नाम, नो दिवा, द्वारं असंवरित्वा पटिसल्लीयन्तो दिवा आपज्जति, नो रत्तिं। एकरत्तछारत्तसत्ताहदसाहमासातिक्कमेसु वुत्तआपत्तिं आपज्जन्तो अरुणुग्गे आपज्जति नाम, पवारेत्वा भुञ्जन्तो न अरुणुग्गे आपज्जति नाम।
Nissaggiyavatthuṃ anissajjitvā paribhuñjanto paribhogena āpajjati nāma. Pañcāhikaṃ saṅghāṭicāraṃ atikkāmayamānā aparibhogena āpajjati nāma. Sahagāraseyyaṃ rattiṃ āpajjati nāma, no divā, dvāraṃ asaṃvaritvā paṭisallīyanto divā āpajjati, no rattiṃ. Ekarattachārattasattāhadasāhamāsātikkamesu vuttaāpattiṃ āpajjanto aruṇugge āpajjati nāma, pavāretvā bhuñjanto na aruṇugge āpajjati nāma.
भूतगामञ्चेव अङ्गजातञ्च छिन्दन्तो छिन्दन्तो आपज्जति नाम, केसे वा नखे वा न छिन्दन्तो न छिन्दन्तो आपज्जति नाम। आपत्तिं छादेन्तो छादेन्तो आपज्जति नाम, ‘‘तिणेन वा पण्णेन वा पटिच्छादेत्वा आगन्तब्बं, नत्वेव नग्गेन आगन्तब्बं, यो आगच्छेय्य आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति इमं पन आपत्तिं न छादेन्तो आपज्जति नाम। कुसचीरादीनि धारेन्तो धारेन्तो आपज्जति नाम, ‘‘अयं ते भिक्खु पत्तो याव भेदनाय धारेतब्बो’’ति इमं आपत्तिं न धारेन्तो आपज्जति नाम।
Bhūtagāmañceva aṅgajātañca chindanto chindanto āpajjati nāma, kese vā nakhe vā na chindanto na chindanto āpajjati nāma. Āpattiṃ chādento chādento āpajjati nāma, ‘‘tiṇena vā paṇṇena vā paṭicchādetvā āgantabbaṃ, natveva naggena āgantabbaṃ, yo āgaccheyya āpatti dukkaṭassā’’ti imaṃ pana āpattiṃ na chādento āpajjati nāma. Kusacīrādīni dhārento dhārento āpajjati nāma, ‘‘ayaṃ te bhikkhu patto yāva bhedanāya dhāretabbo’’ti imaṃ āpattiṃ na dhārento āpajjati nāma.
‘‘अत्तना वा अत्तानं नानासंवासकं करोती’’ति एकसीमायं द्वीसु सङ्घेसु निसिन्नेसु एकस्मिं पक्खे निसीदित्वा परपक्खस्स लद्धिं गण्हन्तो यस्मिं पक्खे निसिन्नो तेसं अत्तनाव अत्तानं नानासंवासकं करोति नाम। येसं सन्तिके निसिन्नो तेसं गणपूरको हुत्वा कम्मं कोपेति, इतरेसं हत्थपासं अनागतत्ता। समानसंवासकेपि एसेव नयो। येसञ्हि सो लद्धिं रोचेति, तेसं समानसंवासको होति, इतरेसं नानासंवासको। सत्त आपत्तियो सत्त आपत्तिक्खन्धाति आपज्जितब्बतो आपत्तियो, रासट्ठेन खन्धाति एवं द्वेयेव नामानि होन्तीति नामवसेन दुकं दस्सितं। कम्मेन वा सलाकग्गाहेन वाति एत्थ उद्देसो चेव कम्मञ्च एकं, वोहारो चेव अनुस्सावना च सलाकग्गाहो च एकं, वोहारानुस्सावनसलाकग्गाहा पुब्बभागा, कम्मञ्चेव उद्देसो च पमाणं।
‘‘Attanā vā attānaṃ nānāsaṃvāsakaṃ karotī’’ti ekasīmāyaṃ dvīsu saṅghesu nisinnesu ekasmiṃ pakkhe nisīditvā parapakkhassa laddhiṃ gaṇhanto yasmiṃ pakkhe nisinno tesaṃ attanāva attānaṃ nānāsaṃvāsakaṃ karoti nāma. Yesaṃ santike nisinno tesaṃ gaṇapūrako hutvā kammaṃ kopeti, itaresaṃ hatthapāsaṃ anāgatattā. Samānasaṃvāsakepi eseva nayo. Yesañhi so laddhiṃ roceti, tesaṃ samānasaṃvāsako hoti, itaresaṃ nānāsaṃvāsako. Satta āpattiyo satta āpattikkhandhāti āpajjitabbato āpattiyo, rāsaṭṭhena khandhāti evaṃ dveyeva nāmāni hontīti nāmavasena dukaṃ dassitaṃ. Kammena vā salākaggāhena vāti ettha uddeso ceva kammañca ekaṃ, vohāro ceva anussāvanā ca salākaggāho ca ekaṃ, vohārānussāvanasalākaggāhā pubbabhāgā, kammañceva uddeso ca pamāṇaṃ.
अद्धानहीनो नाम ऊनवीसतिवस्सो। अङ्गहीनो नाम हत्थच्छिन्नादिभेदो। वत्थुविपन्नो नाम पण्डको तिरच्छानगतो उभतोब्यञ्जनको च। अवसेसा थेय्यसंवासकादयो अट्ठ अभब्बपुग्गला करणदुक्कटका नाम। दुक्कटकिरिया दुक्कटकम्मा, इमस्मिंयेव अत्तभावे कतेन अत्तनो कम्मेन अभब्बट्ठानं पत्ताति अत्थो। अपरिपूरो नाम अपरिपुण्णपत्तचीवरो। नो च याचति नाम उपसम्पदं न याचति। अलज्जिस्स च बालस्स चाति अलज्जी सचेपि तेपिटको होति, बालो च सचेपि सट्ठिवस्सो होति, उभोपि निस्साय न वत्थब्बं। बालस्स च लज्जिस्स चाति एत्थ बालस्स ‘‘त्वं निस्सयं गण्हा’’ति आणायपि निस्सयो दातब्बो, लज्जिस्स पन याचन्तस्सेव। सातिसारन्ति सदोसं; यं अज्झाचरन्तो आपत्तिं आपज्जति।
Addhānahīno nāma ūnavīsativasso. Aṅgahīno nāma hatthacchinnādibhedo. Vatthuvipanno nāma paṇḍako tiracchānagato ubhatobyañjanako ca. Avasesā theyyasaṃvāsakādayo aṭṭha abhabbapuggalā karaṇadukkaṭakā nāma. Dukkaṭakiriyā dukkaṭakammā, imasmiṃyeva attabhāve katena attano kammena abhabbaṭṭhānaṃ pattāti attho. Aparipūro nāma aparipuṇṇapattacīvaro. No ca yācati nāma upasampadaṃ na yācati. Alajjissa ca bālassa cāti alajjī sacepi tepiṭako hoti, bālo ca sacepi saṭṭhivasso hoti, ubhopi nissāya na vatthabbaṃ. Bālassa ca lajjissa cāti ettha bālassa ‘‘tvaṃ nissayaṃ gaṇhā’’ti āṇāyapi nissayo dātabbo, lajjissa pana yācantasseva. Sātisāranti sadosaṃ; yaṃ ajjhācaranto āpattiṃ āpajjati.
कायेन पटिक्कोसना नाम हत्थविकारादीहि पटिक्कोसना। कायेन पटिजानातीति हत्थविकारादीहि पटिजानाति। उपघातिका नाम उपघाता। सिक्खूपघातिका नाम सिक्खूपघातो। भोगूपघातिका नाम परिभोगूपघातो, तत्थ तिस्सो सिक्खा असिक्खतो सिक्खूपघातिकाति वेदितब्बा। सङ्घिकं वा पुग्गलिकं वा दुप्परिभोगं भुञ्जतो भोगूपघातिकाति वेदितब्बा। द्वे वेनयिकाति द्वे अत्था विनयसिद्धा। पञ्ञत्तं नाम सकले विनयपिटके कप्पियाकप्पियवसेन पञ्ञत्तं। पञ्ञत्तानुलोमं नाम चतूसु महापदेसेसु दट्ठब्बं। सेतुघातोति पच्चयघातो; येन चित्तेन अकप्पियं करेय्य, तस्स चित्तस्सापि अनुप्पादनन्ति अत्थो। मत्तकारिताति मत्ताय पमाणेन करणं; पमाणे ठानन्ति अत्थो। कायेन आपज्जतीति कायद्वारिकं कायेन आपज्जति; वचीद्वारिकं वाचाय। कायेन वुट्ठातीति तिणवत्थारकसमथे विनापि देसनाय कायेनेव वुट्ठाति; देसेत्वा वुट्ठहन्तो पन वाचाय वुट्ठाति। अब्भन्तरपरिभोगो नाम अज्झोहरणपरिभोगो। बाहिरपरिभोगो नाम सीसमक्खनादि।
Kāyena paṭikkosanā nāma hatthavikārādīhi paṭikkosanā. Kāyena paṭijānātīti hatthavikārādīhi paṭijānāti. Upaghātikā nāma upaghātā. Sikkhūpaghātikā nāma sikkhūpaghāto. Bhogūpaghātikā nāma paribhogūpaghāto, tattha tisso sikkhā asikkhato sikkhūpaghātikāti veditabbā. Saṅghikaṃ vā puggalikaṃ vā dupparibhogaṃ bhuñjato bhogūpaghātikāti veditabbā. Dve venayikāti dve atthā vinayasiddhā. Paññattaṃ nāma sakale vinayapiṭake kappiyākappiyavasena paññattaṃ. Paññattānulomaṃ nāma catūsu mahāpadesesu daṭṭhabbaṃ. Setughātoti paccayaghāto; yena cittena akappiyaṃ kareyya, tassa cittassāpi anuppādananti attho. Mattakāritāti mattāya pamāṇena karaṇaṃ; pamāṇe ṭhānanti attho. Kāyena āpajjatīti kāyadvārikaṃ kāyena āpajjati; vacīdvārikaṃ vācāya. Kāyena vuṭṭhātīti tiṇavatthārakasamathe vināpi desanāya kāyeneva vuṭṭhāti; desetvā vuṭṭhahanto pana vācāya vuṭṭhāti. Abbhantaraparibhogo nāma ajjhoharaṇaparibhogo. Bāhiraparibhogo nāma sīsamakkhanādi.
अनागतं भारं वहतीति अथेरोव समानो थेरेहि वहितब्बं बीजनगाहधम्मज्झेसनादिभारं वहति; तं नित्थरितुं वीरियं आरभति। आगतं भारं न वहतीति थेरो थेरकिच्चं न करोति, ‘‘अनुजानामि भिक्खवे थेरेन भिक्खुना सामं वा धम्मं भासितुं, परं वा अज्झेसितुं, अनुजानामि भिक्खवे थेराधेय्यं पातिमोक्ख’’न्ति एवमादि सब्बं परिहापेतीति अत्थो। न कुक्कुच्चायितब्बं कुक्कुच्चायतीति न कुक्कुच्चायितब्बं कुक्कुच्चायित्वा करोति। कुक्कुच्चायितब्बं न कुक्कुच्चायतीति कुक्कुच्चायितब्बं न कुक्कुच्चायित्वा करोति। एतेसं द्विन्नं दिवा च रत्तो च आसवा वड्ढन्तीति अत्थो। अनन्तरदुकेपि वुत्तपटिपक्खवसेन अत्थो वेदितब्बो। सेसं तत्थ तत्थ वुत्तनयत्ता उत्तानमेवाति।
Anāgataṃ bhāraṃ vahatīti atherova samāno therehi vahitabbaṃ bījanagāhadhammajjhesanādibhāraṃ vahati; taṃ nittharituṃ vīriyaṃ ārabhati. Āgataṃ bhāraṃ na vahatīti thero therakiccaṃ na karoti, ‘‘anujānāmi bhikkhave therena bhikkhunā sāmaṃ vā dhammaṃ bhāsituṃ, paraṃ vā ajjhesituṃ, anujānāmi bhikkhave therādheyyaṃ pātimokkha’’nti evamādi sabbaṃ parihāpetīti attho. Na kukkuccāyitabbaṃ kukkuccāyatīti na kukkuccāyitabbaṃ kukkuccāyitvā karoti. Kukkuccāyitabbaṃ na kukkuccāyatīti kukkuccāyitabbaṃ na kukkuccāyitvā karoti. Etesaṃ dvinnaṃ divā ca ratto ca āsavā vaḍḍhantīti attho. Anantaradukepi vuttapaṭipakkhavasena attho veditabbo. Sesaṃ tattha tattha vuttanayattā uttānamevāti.
दुकवारवण्णना निट्ठिता।
Dukavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / परिवारपाळि • Parivārapāḷi / २. दुकवारो • 2. Dukavāro
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / दुकवारवण्णना • Dukavāravaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / दुकवारवण्णना • Dukavāravaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / दुकवारवण्णना • Dukavāravaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / एकुत्तरिकनयो दुकवारवण्णना • Ekuttarikanayo dukavāravaṇṇanā
