| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ખુદ્દસિક્ખા-મૂલસિક્ખા • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
૩૮. દૂસનનિદ્દેસવણ્ણના
38. Dūsananiddesavaṇṇanā
૨૯૭. દદતોતિ સસન્તકં પરસન્તકઞ્ચ દેન્તસ્સ. કુલદૂસનદુક્કટન્તિ અત્તનો દુપ્પટિપત્તિયા કુલાનં દૂસનં પસાદવિનાસનં કુલદૂસનં, તેન દુક્કટં કુલદૂસનદુક્કટં.
297.Dadatoti sasantakaṃ parasantakañca dentassa. Kuladūsanadukkaṭanti attano duppaṭipattiyā kulānaṃ dūsanaṃ pasādavināsanaṃ kuladūsanaṃ, tena dukkaṭaṃ kuladūsanadukkaṭaṃ.
૨૯૮. એત્થ સઙ્ઘિકં ગરુભણ્ડં ઇસ્સરેન દેન્તસ્સ થુલ્લચ્ચયન્તિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ એતેસં પુપ્ફાદીનં મજ્ઝે. ઇસ્સરેનાતિ તદ્ધિતલોપેન વુત્તં, ઇસ્સરિયેન ઇસ્સરવતાયાતિ અત્થો. દેન્તસ્સાતિ કુલસઙ્ગહત્થાય ઇસ્સરવતાય દદતો. થુલ્લચ્ચયન્તિ કુલસઙ્ગહત્થાય દદતો ‘‘કુલદૂસનદુક્કટ’’ન્તિ સામઞ્ઞવિહિતદુક્કટેન સદ્ધિં ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, અવિસ્સજ્જિયાનિ, ન વિસ્સજ્જેતબ્બાનિ સઙ્ઘેન વા ગણેન વા પુગ્ગલેન વા, વિસ્સજ્જિતાનિપિ અવિસ્સજ્જિતાનિ હોન્તિ. યો વિસ્સજ્જેય્ય, આપત્તિ થુલ્લચ્ચયસ્સા’’તિ (ચૂળવ॰ ૩૨૧) એવં વુત્તથુલ્લચ્ચયન્તિ અત્થો. અઞ્ઞત્થ થુલ્લચ્ચયમેવ. સેનાસનત્થાય નિયમિતેપિ એસેવ નયો. સઙ્ઘસ્સ સન્તકં થેય્યા દેન્તસ્સ દુક્કટાદીનીતિ સમ્બન્ધિતબ્બં. દેન્તસ્સાતિ વુત્તનયમેવ. દુક્કટાદીનીતિ કુલસઙ્ગહત્થાય દદતો કુલદૂસનદુક્કટેન સદ્ધિં માસકે વા ઊનમાસકે વા દુક્કટં , અતિરેકમાસકે વા ઊનપઞ્ચમાસકે વા થુલ્લચ્ચયં, પઞ્ચમાસકે વા અતિરેકપઞ્ચમાસકે વા પારાજિકન્તિ એવં દુક્કટાદીનિ હોન્તીતિ અત્થો. અઞ્ઞત્થ દુક્કટાદીનેવ.
298. Ettha saṅghikaṃ garubhaṇḍaṃ issarena dentassa thullaccayanti sambandho. Etthāti etesaṃ pupphādīnaṃ majjhe. Issarenāti taddhitalopena vuttaṃ, issariyena issaravatāyāti attho. Dentassāti kulasaṅgahatthāya issaravatāya dadato. Thullaccayanti kulasaṅgahatthāya dadato ‘‘kuladūsanadukkaṭa’’nti sāmaññavihitadukkaṭena saddhiṃ ‘‘pañcimāni, bhikkhave, avissajjiyāni, na vissajjetabbāni saṅghena vā gaṇena vā puggalena vā, vissajjitānipi avissajjitāni honti. Yo vissajjeyya, āpatti thullaccayassā’’ti (cūḷava. 321) evaṃ vuttathullaccayanti attho. Aññattha thullaccayameva. Senāsanatthāya niyamitepi eseva nayo. Saṅghassa santakaṃ theyyā dentassa dukkaṭādīnīti sambandhitabbaṃ. Dentassāti vuttanayameva. Dukkaṭādīnīti kulasaṅgahatthāya dadato kuladūsanadukkaṭena saddhiṃ māsake vā ūnamāsake vā dukkaṭaṃ , atirekamāsake vā ūnapañcamāsake vā thullaccayaṃ, pañcamāsake vā atirekapañcamāsake vā pārājikanti evaṃ dukkaṭādīni hontīti attho. Aññattha dukkaṭādīneva.
૨૯૯-૩૦૦. કુલસઙ્ગહત્થં ફલપુપ્ફૂપગં રુક્ખં સબ્બથા રોપેતુઞ્ચ રોપાપેતુઞ્ચ જગ્ગિતુઞ્ચ ન વટ્ટતીતિ સમ્બન્ધનીયં. ચ-સદ્દો ઓચિનિતું ઓચિનાપેતું, ગન્થિતું ગન્થાપેતુન્તિ ચ અવુત્તાનિ ચ સમુચ્ચિનોતિ. ફલપુપ્ફાનિ સમ્પાદનવસેન ઉપગચ્છતીતિ ફલપુપ્ફૂપગં. સબ્બથાતિ કપ્પિયવોહારઅકપ્પિયવોહારપરિયાયઓભાસનિમિત્તકમ્મવસેન સબ્બપ્પકારેનેવ. તત્થ કપ્પિયવોહારો નામ ‘‘ઇમં રુક્ખં જાન, ઇમં આવાટં જાન, ઇમં માલાવચ્છં જાન, એત્થ ઉદકં જાના’’તિ વચનં, સુક્ખમાતિકાય ઉજુકરણઞ્ચ. તબ્બિપરિયાયેન અકપ્પિયવોહારો નામ. પરિયાયો નામ ‘‘પણ્ડિતેન માલાવચ્છાદયો રોપાપેતબ્બા, ન ચિરસ્સેવ ઉપકારાય સંવત્તન્તી’’તિઆદિવચનં. ઓભાસો નામ કુદ્દાલખણિત્તાદીનિ ચ માલાવચ્છે ચ ગહેત્વા ઠાનં. નિમિત્તકમ્મં નામ કુદ્દાલઉદકભાજનાદીનં આહરિત્વા સમીપે ઠપનં. જગ્ગિતુન્તિ વદન્તિ ઉદકસેચનાદીનિ કત્વા. ગન્થનગન્થાપનેસુ પન સબ્બાપિ છ પુપ્ફવિકતિયો વેદિતબ્બા ગન્થિમં ગોપ્ફિમં વેધિમં વેઠિમં પૂરિમં વાયિમન્તિ. નામવસેનેવ પનેતેસં વિસેસો વેદિતબ્બો. તં પન કુલસઙ્ગહતો અઞ્ઞત્રાપિ ભિક્ખુસ્સ કાતુમ્પિ અકપ્પિયવચનેન કારાપેતુમ્પિ ન વટ્ટતિ. ‘‘એવં જાન, એવં કતે સોભેય્ય, યથા એતાનિ પુપ્ફાનિ ન વિકિરિયન્તિ, તથા કરોહી’’તિઆદિના પન કપ્પિયવચનેન કારાપેતું વિના કુલસઙ્ગહં વટ્ટતિ. રોપનાદીનીતિ અકપ્પિયપથવિયં રોપાપનસિઞ્ચાપનાદીનિ, અઞ્ઞત્થ રોપનાદીનિ.
299-300. Kulasaṅgahatthaṃ phalapupphūpagaṃ rukkhaṃ sabbathā ropetuñca ropāpetuñca jaggituñca na vaṭṭatīti sambandhanīyaṃ. Ca-saddo ocinituṃ ocināpetuṃ, ganthituṃ ganthāpetunti ca avuttāni ca samuccinoti. Phalapupphāni sampādanavasena upagacchatīti phalapupphūpagaṃ. Sabbathāti kappiyavohāraakappiyavohārapariyāyaobhāsanimittakammavasena sabbappakāreneva. Tattha kappiyavohāro nāma ‘‘imaṃ rukkhaṃ jāna, imaṃ āvāṭaṃ jāna, imaṃ mālāvacchaṃ jāna, ettha udakaṃ jānā’’ti vacanaṃ, sukkhamātikāya ujukaraṇañca. Tabbipariyāyena akappiyavohāro nāma. Pariyāyo nāma ‘‘paṇḍitena mālāvacchādayo ropāpetabbā, na cirasseva upakārāya saṃvattantī’’tiādivacanaṃ. Obhāso nāma kuddālakhaṇittādīni ca mālāvacche ca gahetvā ṭhānaṃ. Nimittakammaṃ nāma kuddālaudakabhājanādīnaṃ āharitvā samīpe ṭhapanaṃ. Jaggitunti vadanti udakasecanādīni katvā. Ganthanaganthāpanesu pana sabbāpi cha pupphavikatiyo veditabbā ganthimaṃ gopphimaṃ vedhimaṃ veṭhimaṃ pūrimaṃ vāyimanti. Nāmavaseneva panetesaṃ viseso veditabbo. Taṃ pana kulasaṅgahato aññatrāpi bhikkhussa kātumpi akappiyavacanena kārāpetumpi na vaṭṭati. ‘‘Evaṃ jāna, evaṃ kate sobheyya, yathā etāni pupphāni na vikiriyanti, tathā karohī’’tiādinā pana kappiyavacanena kārāpetuṃ vinā kulasaṅgahaṃ vaṭṭati. Ropanādīnīti akappiyapathaviyaṃ ropāpanasiñcāpanādīni, aññattha ropanādīni.
૩૦૧-૨. ઇદાનિ પુપ્ફદાનાદીસુ અટ્ઠસુ કુલસઙ્ગહવત્થૂસુ અવસેસાનિ દ્વે દસ્સેતું ‘‘વુત્તાવા’’તિઆદિમાહ. વુત્તાવ મિચ્છાજીવવિવજ્જનાયં વુત્તા એવ. જઙ્ઘપેસને વિનિચ્છયો વુચ્ચતીતિ પાઠસેસો. પિતરો ભણ્ડું સકં વેય્યાવચ્ચકરં ઠપેત્વા ગિહિકમ્મેસુ દૂતસાસનં હરણે પદવારેન દુક્કટન્તિ સમ્બન્ધો. સહધમ્મિકેસુ વત્તબ્બમેવ નત્થીતિ પિતાદયોવ વુત્તા. ગિહિકમ્મસૂતિ વિસયસત્તમી. પદવારેનાતિ પદક્કમેન, પદે પદેતિ અધિપ્પાયો. પઠમં સાસનં અગ્ગહેત્વાપિ પુન વદતો દુક્કટન્તિ યોજેતબ્બં. પુનાતિ પચ્છા. ‘‘અયં દાનિ સો ગામો, હન્દ નં સાસનં આરોચેમી’’તિ મગ્ગા ઓક્કમન્તસ્સ ચ પદે પદે વદતો ચ દુક્કટન્તિ અધિપ્પાયો. તસ્સ પન સાસનં પટિક્ખિપિત્વા સયમેવ કારુઞ્ઞે ઠિતેન ગન્ત્વા અત્તનો પતિરૂપં સાસનં આરોચેતું, ‘‘મમ વચનેન ભગવતો પાદે વન્દથા’’તિઆદિકં ગિહીનં કપ્પિયસાસનં હરિતુઞ્ચ વટ્ટતિ.
301-2. Idāni pupphadānādīsu aṭṭhasu kulasaṅgahavatthūsu avasesāni dve dassetuṃ ‘‘vuttāvā’’tiādimāha. Vuttāva micchājīvavivajjanāyaṃ vuttā eva. Jaṅghapesane vinicchayo vuccatīti pāṭhaseso. Pitaro bhaṇḍuṃ sakaṃ veyyāvaccakaraṃ ṭhapetvā gihikammesu dūtasāsanaṃ haraṇe padavārena dukkaṭanti sambandho. Sahadhammikesu vattabbameva natthīti pitādayova vuttā. Gihikammasūti visayasattamī. Padavārenāti padakkamena, pade padeti adhippāyo. Paṭhamaṃ sāsanaṃ aggahetvāpi puna vadato dukkaṭanti yojetabbaṃ. Punāti pacchā. ‘‘Ayaṃ dāni so gāmo, handa naṃ sāsanaṃ ārocemī’’ti maggā okkamantassa ca pade pade vadato ca dukkaṭanti adhippāyo. Tassa pana sāsanaṃ paṭikkhipitvā sayameva kāruññe ṭhitena gantvā attano patirūpaṃ sāsanaṃ ārocetuṃ, ‘‘mama vacanena bhagavato pāde vandathā’’tiādikaṃ gihīnaṃ kappiyasāsanaṃ harituñca vaṭṭati.
૩૦૩. અભૂતારોચનરૂપિયસંવોહારુગ્ગહાદિસાતિ અભૂતારોચનાય રૂપિયસંવોહારે ચ ઉગ્ગહે ઉપ્પન્નપચ્ચયે આદિસન્તિ કથેન્તિ પકાસેન્તીતિ અભૂતા…પે॰… હાદિસા, તંસદિસાતિ વુત્તં હોતિ.
303.Abhūtārocanarūpiyasaṃvohāruggahādisāti abhūtārocanāya rūpiyasaṃvohāre ca uggahe uppannapaccaye ādisanti kathenti pakāsentīti abhūtā…pe… hādisā, taṃsadisāti vuttaṃ hoti.
૩૦૪. પિતૂનં હરાપેત્વા હરિત્વાપિ પુપ્ફાનિ વત્થુપૂજત્થં દાતું, સેસઞાતીનં પત્તાનં વત્થુપૂજત્થં દાતુન્તિ યોજનીયં. ‘‘હરાપેત્વા હરિત્વા’’તિ વુત્તે ‘‘પક્કોસિત્વા પક્કોસાપેત્વા વા’’તિ વુત્તમેવ સિયાતિ ન વુત્તં. પત્તાનન્તિ પક્કોસકેન પત્તાપિ ગહિતા. વત્થુપૂજત્થન્તિ રતનત્તયપૂજનત્થં. ઉપાસકાનમ્પિ પન સમ્પત્તાનં વત્થુપૂજત્થં દાતું વટ્ટતિયેવ. લિઙ્ગાદિપૂજત્થન્તિ સિવલિઙ્ગગિણ્ડુબિમ્બાદિપૂજનત્થં.
304. Pitūnaṃ harāpetvā haritvāpi pupphāni vatthupūjatthaṃ dātuṃ, sesañātīnaṃ pattānaṃ vatthupūjatthaṃ dātunti yojanīyaṃ. ‘‘Harāpetvā haritvā’’ti vutte ‘‘pakkositvā pakkosāpetvā vā’’ti vuttameva siyāti na vuttaṃ. Pattānanti pakkosakena pattāpi gahitā. Vatthupūjatthanti ratanattayapūjanatthaṃ. Upāsakānampi pana sampattānaṃ vatthupūjatthaṃ dātuṃ vaṭṭatiyeva. Liṅgādipūjatthanti sivaliṅgagiṇḍubimbādipūjanatthaṃ.
૩૦૫. તથા ફલન્તિ ઇમિના પુપ્ફે વુત્તં સબ્બં અપદિસતિ. પરિબ્બયવિહીનાનન્તિ પરિબ્બયં પાથેય્યં વિહીનં નટ્ઠં યેસં આગન્તુકાનન્તિ સમાસો. સપરન્તિ અત્તનો વિસ્સાસિકા. અટ્ઠકથાયં (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૨.૪૩૬-૪૩૭) પન ‘‘અત્તનો સન્તકંયેવા’’તિ વચનં થુલ્લચ્ચયાદિવિભાગતો મોચેત્વા વુત્તં.
305.Tathā phalanti iminā pupphe vuttaṃ sabbaṃ apadisati. Paribbayavihīnānanti paribbayaṃ pātheyyaṃ vihīnaṃ naṭṭhaṃ yesaṃ āgantukānanti samāso. Saparanti attano vissāsikā. Aṭṭhakathāyaṃ (pārā. aṭṭha. 2.436-437) pana ‘‘attano santakaṃyevā’’ti vacanaṃ thullaccayādivibhāgato mocetvā vuttaṃ.
૩૦૬. સમ્મતેન દેય્યન્તિ યોજના. દેય્યન્તિ ચતુત્થભાગં દાતબ્બં. ઇતરેન તુ અપલોકેત્વા દાતબ્બન્તિ સમ્બન્ધિતબ્બં. ઇતરેન તુ અસમ્મતેન પન.
306. Sammatena deyyanti yojanā. Deyyanti catutthabhāgaṃ dātabbaṃ. Itarena tu apaloketvā dātabbanti sambandhitabbaṃ. Itarena tu asammatena pana.
૩૦૭. પરિચ્છિજ્જાતિ ‘‘એત્તકાનિ ફલાનિ દાતબ્બાની’’તિ એવં ફલપરિચ્છેદેન વા ‘‘ઇમેહિ રુક્ખેહિ દાતબ્બાની’’તિ એવં રુક્ખપરિચ્છેદેન વા પરિચ્છિન્દિત્વા. તતોતિ પરિચ્છિન્નફલતો રુક્ખતો વા. યાચમાનસ્સ ગિલાનસ્સેતરસ્સ વાતિ સમ્બન્ધનીયં. રુક્ખાવ દસ્સિયાતિ ‘‘ઇધ ફલાનિ સુન્દરાનિ, ઇતો ગણ્હથા’’તિ અવત્વા ‘‘ઇતો ગહેતું લબ્ભતી’’તિ રુક્ખા વા દસ્સેતબ્બા.
307.Paricchijjāti ‘‘ettakāni phalāni dātabbānī’’ti evaṃ phalaparicchedena vā ‘‘imehi rukkhehi dātabbānī’’ti evaṃ rukkhaparicchedena vā paricchinditvā. Tatoti paricchinnaphalato rukkhato vā. Yācamānassa gilānassetarassa vāti sambandhanīyaṃ. Rukkhāva dassiyāti ‘‘idha phalāni sundarāni, ito gaṇhathā’’ti avatvā ‘‘ito gahetuṃ labbhatī’’ti rukkhā vā dassetabbā.
૩૦૮. ઇદાનિ અટ્ઠસુ પુપ્ફાદીનં ચતુન્નં વિનિચ્છયં દસ્સેત્વા યથાવુત્તફલપુપ્ફવિનિચ્છયં અવસેસેસુ ચતૂસુ અપદિસન્તો ‘‘સિરીસા’’તિઆદિમાહ. સિરીસચુણ્ણકસવાદિચુણ્ણેતિ કસાવં યં કિઞ્ચિ આદિ યસ્સ, તમેવ ચુણ્ણં, સિરીસચુણ્ણઞ્ચ કસાવાદિચુણ્ણઞ્ચાતિ સમાસો. ‘‘સિરીસચુણ્ણં વા અઞ્ઞં વા કસાવ’’ન્તિ હિ અટ્ઠકથાયં (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૨.૪૩૬-૪૩૭) વુત્તં. ‘‘કસાવાદી’’તિ વત્તબ્બે રસ્સેન વુત્તં. સેસેસૂતિ વેળુઆદીસુ તીસુ. પાળિયા અવુત્તસ્સાપિ અટ્ઠકથાયં વુત્તત્તા આહ ‘‘પણ્ણમ્પેત્થ પવેસયે’’તિ. એત્થાતિ પુપ્ફાદીસૂતિ.
308. Idāni aṭṭhasu pupphādīnaṃ catunnaṃ vinicchayaṃ dassetvā yathāvuttaphalapupphavinicchayaṃ avasesesu catūsu apadisanto ‘‘sirīsā’’tiādimāha. Sirīsacuṇṇakasavādicuṇṇeti kasāvaṃ yaṃ kiñci ādi yassa, tameva cuṇṇaṃ, sirīsacuṇṇañca kasāvādicuṇṇañcāti samāso. ‘‘Sirīsacuṇṇaṃ vā aññaṃ vā kasāva’’nti hi aṭṭhakathāyaṃ (pārā. aṭṭha. 2.436-437) vuttaṃ. ‘‘Kasāvādī’’ti vattabbe rassena vuttaṃ. Sesesūti veḷuādīsu tīsu. Pāḷiyā avuttassāpi aṭṭhakathāyaṃ vuttattā āha ‘‘paṇṇampettha pavesaye’’ti. Etthāti pupphādīsūti.
દૂસનનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Dūsananiddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
