Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય (ટીકા) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
૨-૭. દુતિયઆહુનેય્યસુત્તાદિવણ્ણના
2-7. Dutiyaāhuneyyasuttādivaṇṇanā
૨-૭. દુતિયે (વિસુદ્ધિ॰ ૨.૩૮૦) અનેકવિહિતન્તિ અનેકવિધં નાનપ્પકારં. ઇદ્ધિવિધન્તિ ઇદ્ધિકોટ્ઠાસં. પચ્ચનુભોતીતિ પચ્ચનુભવતિ, ફુસતિ સચ્છિકરોતિ પાપુણાતીતિ અત્થો. ઇદાનિસ્સ અનેકવિહિતભાવં દસ્સેન્તો ‘‘એકોપિ હુત્વા’’તિઆદિમાહ. તત્થ ‘‘એકોપિ હુત્વા’’તિ ઇમિના કરણતો પુબ્બેવ પકતિયા એકોપિ હુત્વા. બહુધા હોતીતિ બહૂનં સન્તિકે ચઙ્કમિતુકામો વા સજ્ઝાયં કાતુકામો વા પઞ્હં પુચ્છિતુકામો વા હુત્વા સતમ્પિ સહસ્સમ્પિ હોતિ. આવિભાવં તિરોભાવન્તિ એત્થ આવિભાવં કરોતિ, તિરોભાવં કરોતીતિ અયમત્થો. ઇદમેવ હિ સન્ધાય પટિસમ્ભિદાયં (પટિ॰ મ॰ ૩.૧૧) વુત્તં – ‘‘આવિભાવન્તિ કેનચિ અનાવુટં હોતિ અપ્પટિચ્છન્નં વિવટં, તિરોભાવન્તિ કેનચિ આવુટં હોતિ પટિચ્છન્નં પિહિતં પટિકુજ્જિત’’ન્તિ. તિરોકુટ્ટં તિરોપાકારં તિરોપબ્બતં અસજ્જમાનો ગચ્છતિ સેય્યથાપિ આકાસેતિ એત્થ તિરોકુટ્ટન્તિ પરકુટ્ટં, કુટ્ટસ્સ પરભાગન્તિ વુત્તં હોતિ. એસ નયો ઇતરેસુ. કુટ્ટોતિ ચ ગેહભિત્તિયા એતં અધિવચનં. પાકારોતિ ગેહવિહારગામાદીનં પરિક્ખેપપાકારો. પબ્બતોતિ પંસુપબ્બતો વા પાસાણપબ્બતો વા. અસજ્જમાનોતિ અલગ્ગમાનો સેય્યથાપિ આકાસે વિય.
2-7. Dutiye (visuddhi. 2.380) anekavihitanti anekavidhaṃ nānappakāraṃ. Iddhividhanti iddhikoṭṭhāsaṃ. Paccanubhotīti paccanubhavati, phusati sacchikaroti pāpuṇātīti attho. Idānissa anekavihitabhāvaṃ dassento ‘‘ekopi hutvā’’tiādimāha. Tattha ‘‘ekopi hutvā’’ti iminā karaṇato pubbeva pakatiyā ekopi hutvā. Bahudhā hotīti bahūnaṃ santike caṅkamitukāmo vā sajjhāyaṃ kātukāmo vā pañhaṃ pucchitukāmo vā hutvā satampi sahassampi hoti. Āvibhāvaṃ tirobhāvanti ettha āvibhāvaṃ karoti, tirobhāvaṃ karotīti ayamattho. Idameva hi sandhāya paṭisambhidāyaṃ (paṭi. ma. 3.11) vuttaṃ – ‘‘āvibhāvanti kenaci anāvuṭaṃ hoti appaṭicchannaṃ vivaṭaṃ, tirobhāvanti kenaci āvuṭaṃ hoti paṭicchannaṃ pihitaṃ paṭikujjita’’nti. Tirokuṭṭaṃ tiropākāraṃ tiropabbataṃ asajjamāno gacchati seyyathāpi ākāseti ettha tirokuṭṭanti parakuṭṭaṃ, kuṭṭassa parabhāganti vuttaṃ hoti. Esa nayo itaresu. Kuṭṭoti ca gehabhittiyā etaṃ adhivacanaṃ. Pākāroti gehavihāragāmādīnaṃ parikkhepapākāro. Pabbatoti paṃsupabbato vā pāsāṇapabbato vā. Asajjamānoti alaggamāno seyyathāpi ākāse viya.
ઉમ્મુજ્જનિમુજ્જન્તિ એત્થ ઉમ્મુજ્જન્તિ ઉટ્ઠાનં વુચ્ચતિ. નિમુજ્જન્તિ સંસીદનં. ઉમ્મુજ્જઞ્ચ નિમુજ્જઞ્ચ ઉમ્મુજ્જનિમુજ્જં. ઉદકેપિ અભિજ્જમાનેતિ એત્થ યં ઉદકં અક્કમિત્વા સંસીદતિ, તં ભિજ્જમાનન્તિ વુચ્ચતિ, વિપરીતં અભિજ્જમાનં. પલ્લઙ્કેન ગચ્છતિ. પક્ખી સકુણોતિ પક્ખેહિ યુત્તસકુણો. ઇમેપિ ચન્દિમસૂરિયે એવંમહિદ્ધિકે એવંમહાનુભાવે પાણિના પરામસતીતિ એત્થ ચન્દિમસૂરિયાનં દ્વાચત્તાલીસયોજનસહસ્સસ્સ ઉપરિ ચરણેન મહિદ્ધિકતા, તીસુ દીપેસુ એકક્ખણે આલોકકરણેન મહાનુભાવતા વેદિતબ્બા. એવં ઉપરિચરણઆલોકકરણેહિ મહિદ્ધિકે મહાનુભાવે. પરામસતીતિ ગણ્હાતિ, એકદેસે વા છુપતિ. પરિમજ્જતીતિ સમન્તતો આદાસતલા વિય પરિમજ્જતિ. યાવ બ્રહ્મલોકાપીતિ બ્રહ્મલોકમ્પિ પરિચ્છેદં કત્વા. કાયેન વસં વત્તેતીતિ તત્ર બ્રહ્મલોકે કાયેન અત્તનો વસં વત્તેતિ.
Ummujjanimujjanti ettha ummujjanti uṭṭhānaṃ vuccati. Nimujjanti saṃsīdanaṃ. Ummujjañca nimujjañca ummujjanimujjaṃ. Udakepi abhijjamāneti ettha yaṃ udakaṃ akkamitvā saṃsīdati, taṃ bhijjamānanti vuccati, viparītaṃ abhijjamānaṃ. Pallaṅkena gacchati. Pakkhīsakuṇoti pakkhehi yuttasakuṇo. Imepi candimasūriye evaṃmahiddhike evaṃmahānubhāve pāṇinā parāmasatīti ettha candimasūriyānaṃ dvācattālīsayojanasahassassa upari caraṇena mahiddhikatā, tīsu dīpesu ekakkhaṇe ālokakaraṇena mahānubhāvatā veditabbā. Evaṃ uparicaraṇaālokakaraṇehi mahiddhike mahānubhāve. Parāmasatīti gaṇhāti, ekadese vā chupati. Parimajjatīti samantato ādāsatalā viya parimajjati. Yāva brahmalokāpīti brahmalokampi paricchedaṃ katvā. Kāyena vasaṃ vattetīti tatra brahmaloke kāyena attano vasaṃ vatteti.
દિબ્બાય સોતધાતુયાતિ એત્થ દિબ્બસદિસત્તા દિબ્બા. દેવતાનઞ્હિ સુચરિતકમ્મનિબ્બત્તા પિત્તસેમ્હરુહિરાદીહિ અપલિબુદ્ધા ઉપક્કિલેસવિમુત્તતાય દૂરેપિ આરમ્મણસમ્પટિચ્છનસમત્થા દિબ્બા પસાદસોતધાતુ હોતિ. અયઞ્ચાપિ ઇમસ્સ ભિક્ખુનો વીરિયભાવનાબલેન નિબ્બત્તા ઞાણસોતધાતુ તાદિસાયેવાતિ દિબ્બસદિસત્તા દિબ્બા. અપિચ દિબ્બવિહારવસેન પટિલદ્ધત્તા અત્તના ચ દિબ્બવિહારસન્નિસ્સિતત્તાપિ દિબ્બા. સવનટ્ઠેન નિજ્જીવટ્ઠેન ચ સોતધાતુ. સોતધાતુકિચ્ચકરણેન સોતધાતુ વિયાતિપિ સોતધાતુ. તાય સોતધાતુયા. વિસુદ્ધાયાતિ સુદ્ધાય નિરુપક્કિલેસાય. અતિક્કન્તમાનુસિકાયાતિ મનુસ્સૂપચારં અતિક્કમિત્વા સદ્દસવને માનુસિકં મંસસોતધાતું અતિક્કન્તાય વીતિવત્તેત્વા ઠિતાય. ઉભો સદ્દે સુણાતીતિ દ્વે સદ્દે સુણાતિ. કતમે દ્વે? દિબ્બે ચ માનુસે ચ, દેવાનઞ્ચ મનુસ્સાનઞ્ચ સદ્દેતિ વુત્તં હોતિ. એતેન પદેસપરિયાદાનં વેદિતબ્બં. યે દૂરે સન્તિકે ચાતિ યે સદ્દા દૂરે પરચક્કવાળેપિ, યે ચ સન્તિકે અન્તમસો સદેહસન્નિસ્સિતપાણકસદ્દાપિ, તે સુણાતીતિ વુત્તં હોતિ. એતેન નિપ્પદેસપરિયાદાનં વેદિતબ્બં.
Dibbāya sotadhātuyāti ettha dibbasadisattā dibbā. Devatānañhi sucaritakammanibbattā pittasemharuhirādīhi apalibuddhā upakkilesavimuttatāya dūrepi ārammaṇasampaṭicchanasamatthā dibbā pasādasotadhātu hoti. Ayañcāpi imassa bhikkhuno vīriyabhāvanābalena nibbattā ñāṇasotadhātu tādisāyevāti dibbasadisattā dibbā. Apica dibbavihāravasena paṭiladdhattā attanā ca dibbavihārasannissitattāpi dibbā. Savanaṭṭhena nijjīvaṭṭhena ca sotadhātu. Sotadhātukiccakaraṇena sotadhātu viyātipi sotadhātu. Tāya sotadhātuyā. Visuddhāyāti suddhāya nirupakkilesāya. Atikkantamānusikāyāti manussūpacāraṃ atikkamitvā saddasavane mānusikaṃ maṃsasotadhātuṃ atikkantāya vītivattetvā ṭhitāya. Ubho sadde suṇātīti dve sadde suṇāti. Katame dve? Dibbe ca mānuse ca, devānañca manussānañca saddeti vuttaṃ hoti. Etena padesapariyādānaṃ veditabbaṃ. Ye dūre santike cāti ye saddā dūre paracakkavāḷepi, ye ca santike antamaso sadehasannissitapāṇakasaddāpi, te suṇātīti vuttaṃ hoti. Etena nippadesapariyādānaṃ veditabbaṃ.
પરસત્તાનન્તિ અત્તાનં ઠપેત્વા સેસસત્તાનં. પરપુગ્ગલાનન્તિ ઇદમ્પિ ઇમિના એકત્થમેવ. વેનેય્યવસેન પન દેસનાવિલાસેન ચ બ્યઞ્જનનાનત્તં કતં. ચેતસા ચેતોતિ અત્તનો ચિત્તેન તેસં ચિત્તં. પરિચ્ચાતિ પરિચ્છિન્દિત્વા. પજાનાતીતિ સરાગાદિવસેન નાનપ્પકારતો જાનાતિ. સરાગં વા ચિત્તન્તિઆદીસુ પન અટ્ઠલોભસહગતચિત્તં સરાગં ચિત્તન્તિ વેદિતબ્બં. અવસેસં ચાતુભૂમકં કુસલાબ્યાકતચિત્તં વીતરાગં. દ્વે દોમનસ્સચિત્તાનિ, દ્વે વિચિકિચ્છુદ્ધચ્ચચિત્તાનીતિ ઇમાનિ પન ચત્તારિ ચિત્તાનિ ઇમસ્મિં દુકે સઙ્ગહં ન ગચ્છન્તિ. કેચિ પન થેરા તાનિપિ સઙ્ગણ્હન્તિ. દુવિધં પન દોમનસ્સચિત્તં સદોસં ચિત્તં નામ. સબ્બમ્પિ ચાતુભૂમકં કુસલાબ્યાકતચિત્તં વીતદોસં. સેસાનિ દસ અકુસલચિત્તાનિ ઇમસ્મિં દુકે સઙ્ગહં ન ગચ્છન્તિ. કેચિ પન થેરા તાનિપિ સઙ્ગણ્હન્તિ. સમોહં વીતમોહન્તિ એત્થ પન પાટિપુગ્ગલિકનયેન વિચિકિચ્છુદ્ધચ્ચસહગતદ્વયમેવ સમોહં. મોહસ્સ પન સબ્બાકુસલેસુ સમ્ભવતો દ્વાદસવિધમ્પિ અકુસલચિત્તં સમોહં ચિત્તન્તિ વેદિતબ્બં. અવસેસં વીતમોહં. થિનમિદ્ધાનુગતં પન સંખિત્તં, ઉદ્ધચ્ચાનુગતં વિક્ખિત્તં. રૂપાવચરારૂપાવચરં મહગ્ગતં, અવસેસં અમહગ્ગતં. સબ્બમ્પિ તેભૂમકં સઉત્તરં, લોકુત્તરં અનુત્તરં. ઉપચારપ્પત્તં અપ્પનાપ્પત્તઞ્ચ સમાહિતં, ઉભયમપ્પત્તં અસમાહિતં. તદઙ્ગવિક્ખમ્ભનસમુચ્છેદપ્પટિપ્પસ્સદ્ધિનિસ્સરણવિમુત્તિં પત્તં પઞ્ચવિધમ્પિ એતં વિમુત્તં, વિમુત્તિમપ્પત્તં વા અવિમુત્તન્તિ વેદિતબ્બં.
Parasattānanti attānaṃ ṭhapetvā sesasattānaṃ. Parapuggalānanti idampi iminā ekatthameva. Veneyyavasena pana desanāvilāsena ca byañjananānattaṃ kataṃ. Cetasā cetoti attano cittena tesaṃ cittaṃ. Pariccāti paricchinditvā. Pajānātīti sarāgādivasena nānappakārato jānāti. Sarāgaṃ vā cittantiādīsu pana aṭṭhalobhasahagatacittaṃ sarāgaṃ cittanti veditabbaṃ. Avasesaṃ cātubhūmakaṃ kusalābyākatacittaṃ vītarāgaṃ. Dve domanassacittāni, dve vicikicchuddhaccacittānīti imāni pana cattāri cittāni imasmiṃ duke saṅgahaṃ na gacchanti. Keci pana therā tānipi saṅgaṇhanti. Duvidhaṃ pana domanassacittaṃ sadosaṃ cittaṃ nāma. Sabbampi cātubhūmakaṃ kusalābyākatacittaṃ vītadosaṃ. Sesāni dasa akusalacittāni imasmiṃ duke saṅgahaṃ na gacchanti. Keci pana therā tānipi saṅgaṇhanti. Samohaṃ vītamohanti ettha pana pāṭipuggalikanayena vicikicchuddhaccasahagatadvayameva samohaṃ. Mohassa pana sabbākusalesu sambhavato dvādasavidhampi akusalacittaṃ samohaṃ cittanti veditabbaṃ. Avasesaṃ vītamohaṃ. Thinamiddhānugataṃ pana saṃkhittaṃ, uddhaccānugataṃ vikkhittaṃ. Rūpāvacarārūpāvacaraṃ mahaggataṃ, avasesaṃ amahaggataṃ. Sabbampi tebhūmakaṃ sauttaraṃ, lokuttaraṃ anuttaraṃ. Upacārappattaṃ appanāppattañca samāhitaṃ, ubhayamappattaṃ asamāhitaṃ. Tadaṅgavikkhambhanasamucchedappaṭippassaddhinissaraṇavimuttiṃ pattaṃ pañcavidhampi etaṃ vimuttaṃ, vimuttimappattaṃ vā avimuttanti veditabbaṃ.
અનેકવિહિતન્તિ (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧૨) અનેકવિધં, અનેકેહિ વા પકારેહિ પવત્તિતં સંવણ્ણિતન્તિ અત્થો. પુબ્બેનિવાસન્તિ સમનન્તરાતીતભવં આદિં કત્વા તત્થ તત્થ નિવુત્થસન્તાનં. અનુસ્સરતીતિ ખન્ધપટિપાટિવસેન, ચુતિપટિસન્ધિવસેન વા અનુગન્ત્વા અનુગન્ત્વા સરતિ. સેય્યથિદં – એકમ્પિ જાતિં…પે॰… પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતીતિ. તત્થ એકમ્પિ જાતિન્તિ એકમ્પિ પટિસન્ધિમૂલં ચુતિપરિયોસાનં એકભવપરિયાપન્નં ખન્ધસન્તાનં. એસ નયો દ્વેપિ જાતિયોતિઆદીસુપિ. અનેકેપિ સંવટ્ટકપ્પેતિઆદીસુ પન પરિહાયમાનો કપ્પો સંવટ્ટકપ્પો, વડ્ઢમાનો વિવટ્ટકપ્પોતિ વેદિતબ્બો. તત્થ સંવટ્ટેન સંવટ્ટટ્ઠાયી ગહિતો હોતિ તંમૂલકત્તા, વિવટ્ટેન વિવટ્ટટ્ઠાયી. એવઞ્હિ સતિ યાનિ તાનિ ‘‘ચત્તારિમાનિ, ભિક્ખવે, કપ્પસ્સ અસઙ્ખ્યેય્યાનિ. કતમાનિ ચત્તારિ? સંવટ્ટો સંવટ્ટટ્ઠાયી વિવટ્ટો વિવટ્ટટ્ઠાયી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૪.૧૫૬) વુત્તાનિ, તાનિ પરિગ્ગહિતાનિ હોન્તિ.
Anekavihitanti (pārā. aṭṭha. 1.12) anekavidhaṃ, anekehi vā pakārehi pavattitaṃ saṃvaṇṇitanti attho. Pubbenivāsanti samanantarātītabhavaṃ ādiṃ katvā tattha tattha nivutthasantānaṃ. Anussaratīti khandhapaṭipāṭivasena, cutipaṭisandhivasena vā anugantvā anugantvā sarati. Seyyathidaṃ – ekampi jātiṃ…pe… pubbenivāsaṃ anussaratīti. Tattha ekampi jātinti ekampi paṭisandhimūlaṃ cutipariyosānaṃ ekabhavapariyāpannaṃ khandhasantānaṃ. Esa nayo dvepi jātiyotiādīsupi. Anekepi saṃvaṭṭakappetiādīsu pana parihāyamāno kappo saṃvaṭṭakappo, vaḍḍhamāno vivaṭṭakappoti veditabbo. Tattha saṃvaṭṭena saṃvaṭṭaṭṭhāyī gahito hoti taṃmūlakattā, vivaṭṭena vivaṭṭaṭṭhāyī. Evañhi sati yāni tāni ‘‘cattārimāni, bhikkhave, kappassa asaṅkhyeyyāni. Katamāni cattāri? Saṃvaṭṭo saṃvaṭṭaṭṭhāyī vivaṭṭo vivaṭṭaṭṭhāyī’’ti (a. ni. 4.156) vuttāni, tāni pariggahitāni honti.
અમુત્રાસિન્તિ અમુમ્હિ સંવટ્ટકપ્પે અહં અમુમ્હિ ભવે વા યોનિયા વા ગહિયા વા વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિયા વા સત્તાવાસે વા સત્તનિકાયે વા આસિં. એવંનામોતિ તિસ્સો વા ફુસ્સો વા. એવંગોત્તોતિ ગોતમો વા કચ્ચાયનો વા કસ્સપો વા. ઇદમસ્સ અતીતભવે અત્તનો નામગોત્તાનુસ્સરણવસેન વુત્તં. સચે પન તસ્મિં કાલે અત્તનો વણ્ણસમ્પત્તિલૂખપણીતજીવિકભાવં સુખદુક્ખબહુલતં અપ્પાયુકદીઘાયુકભાવં વા અનુસ્સરિતુકામો હોતિ, તમ્પિ અનુસ્સરતિયેવ. તેનાહ ‘‘એવંવણ્ણો…પે॰… એવમાયુપરિયન્તો’’તિ. તત્થ એવંવણ્ણોતિ ઓદાતો વા સામો વા. એવમાહારોતિ સાલિમંસોદનાહારો વા પવત્તફલભોજનો વા. એવંસુખદુક્ખપ્પટિસંવેદીતિ અનેન પકારેન કાયિકચેતસિકાનં સામિસનિરામિસાદિપ્પભેદાનં સુખદુક્ખાનં પટિસંવેદી. એવમાયુપરિયન્તોતિ એવં વસ્સસતપરિમાણાયુપરિયન્તો વા ચતુરાસીતિકપ્પસહસ્સાયુપરિયન્તો વા. સો તતો ચુતો અમુત્ર ઉદપાદિન્તિ સો અહં તતો ભવતો યોનિતો ગહિતો વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિતો સત્તાવાસતો સત્તનિકાયતો વા ચુતો પુનઅમુકસ્મિં નામ ભવે યોનિયા ગતિયા વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિયા સત્તાવાસે સક્કનિકાયે વા ઉદપાદિં. તત્રાપાસિન્તિ તત્રાપિ ભવે યોનિયા ગતિયા વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિયા સત્તાવાસે સત્તનિકાયે વા પુન અહોસિં. એવંનામોતિઆદિ વુત્તનયમેવ.
Amutrāsinti amumhi saṃvaṭṭakappe ahaṃ amumhi bhave vā yoniyā vā gahiyā vā viññāṇaṭṭhitiyā vā sattāvāse vā sattanikāye vā āsiṃ. Evaṃnāmoti tisso vā phusso vā. Evaṃgottoti gotamo vā kaccāyano vā kassapo vā. Idamassa atītabhave attano nāmagottānussaraṇavasena vuttaṃ. Sace pana tasmiṃ kāle attano vaṇṇasampattilūkhapaṇītajīvikabhāvaṃ sukhadukkhabahulataṃ appāyukadīghāyukabhāvaṃ vā anussaritukāmo hoti, tampi anussaratiyeva. Tenāha ‘‘evaṃvaṇṇo…pe… evamāyupariyanto’’ti. Tattha evaṃvaṇṇoti odāto vā sāmo vā. Evamāhāroti sālimaṃsodanāhāro vā pavattaphalabhojano vā. Evaṃsukhadukkhappaṭisaṃvedīti anena pakārena kāyikacetasikānaṃ sāmisanirāmisādippabhedānaṃ sukhadukkhānaṃ paṭisaṃvedī. Evamāyupariyantoti evaṃ vassasataparimāṇāyupariyanto vā caturāsītikappasahassāyupariyanto vā. So tato cuto amutra udapādinti so ahaṃ tato bhavato yonito gahito viññāṇaṭṭhitito sattāvāsato sattanikāyato vā cuto punaamukasmiṃ nāma bhave yoniyā gatiyā viññāṇaṭṭhitiyā sattāvāse sakkanikāye vā udapādiṃ. Tatrāpāsinti tatrāpi bhave yoniyā gatiyā viññāṇaṭṭhitiyā sattāvāse sattanikāye vā puna ahosiṃ. Evaṃnāmotiādi vuttanayameva.
અપિચ અમુત્રાસિન્તિ ઇદં અનુપુબ્બેન આરોહન્તસ્સ યાવદિચ્છકં અનુસ્સરણં. સો તતોતિ પટિનિવત્તન્તસ્સ પચ્ચવેક્ખણં, તસ્મા ‘‘ઇધૂપપન્નો’’તિ ઇમિસ્સા ઇધૂપપત્તિયા અનન્તરમેવ ઉપ્પત્તિટ્ઠાનં સન્ધાય ‘‘અમુત્ર ઉદપાદિ’’ન્તિ ઇદં વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં. તત્રાપાસિન્તિ એવમાદિ પનસ્સ તત્રાપિ ઇમિસ્સા ઉપપત્તિયા અન્તરે ઉપપત્તિટ્ઠાને નામગોત્તાદીનં અનુસ્સરણદસ્સનત્થં વુત્તં. સો તતો ચુતો ઇધૂપપન્નોતિ સ્વાહં તતો અનન્તરુપ્પત્તિટ્ઠાનતો ચુતો ઇધ અમુકસ્મિં નામ ખત્તિયકુલે વા બ્રાહ્મણકુલે વા નિબ્બત્તોતિ. ઇતીતિ એવં. સાકારં સઉદ્દેસન્તિ નામગોત્તવસેન સઉદ્દેસં, વણ્ણાદિવસેન સાકારં. નામગોત્તેન હિ સત્તો ‘‘તિસ્સો કસ્સપો’’તિ ઉદ્દિસીયતિ, વણ્ણાદીહિ ‘‘સામો ઓદાતો’’તિ નાનત્તતો પઞ્ઞાયતિ, તસ્મા નામગોત્તં ઉદ્દેસો, ઇતરે આકારા.
Apica amutrāsinti idaṃ anupubbena ārohantassa yāvadicchakaṃ anussaraṇaṃ. So tatoti paṭinivattantassa paccavekkhaṇaṃ, tasmā ‘‘idhūpapanno’’ti imissā idhūpapattiyā anantarameva uppattiṭṭhānaṃ sandhāya ‘‘amutra udapādi’’nti idaṃ vuttanti veditabbaṃ. Tatrāpāsinti evamādi panassa tatrāpi imissā upapattiyā antare upapattiṭṭhāne nāmagottādīnaṃ anussaraṇadassanatthaṃ vuttaṃ. So tato cuto idhūpapannoti svāhaṃ tato anantaruppattiṭṭhānato cuto idha amukasmiṃ nāma khattiyakule vā brāhmaṇakule vā nibbattoti. Itīti evaṃ. Sākāraṃ sauddesanti nāmagottavasena sauddesaṃ, vaṇṇādivasena sākāraṃ. Nāmagottena hi satto ‘‘tisso kassapo’’ti uddisīyati, vaṇṇādīhi ‘‘sāmo odāto’’ti nānattato paññāyati, tasmā nāmagottaṃ uddeso, itare ākārā.
દિબ્બેનાતિઆદીસુ દિબ્બસદિસત્તા દિબ્બં. દેવતાનઞ્હિ સુચરિતકમ્મનિબ્બત્તં પિત્તસેમ્હરુહિરાદીહિ અપલિબુદ્ધં ઉપક્કિલેસવિમુત્તતાય દૂરેપિ આરમ્મણસમ્પટિચ્છનસમત્થં દિબ્બં પસાદચક્ખુ હોતિ. ઇદઞ્ચાપિ વીરિયભાવનાબલેન નિબ્બત્તં ઞાણચક્ખુ તાદિસમેવાતિ દિબ્બસદિસત્તા દિબ્બં. દિબ્બવિહારવસેન પટિલદ્ધત્તા અત્તનો ચ દિબ્બવિહારસન્નિસ્સિતત્તાપિ દિબ્બં. આલોકપરિગ્ગહેન મહાજુતિકત્તાપિ દિબ્બં. તિરોકુટ્ટાદિગતરૂપદસ્સનેન મહાગતિકત્તાપિ દિબ્બં. તં સબ્બં સદ્દસત્થાનુસારેન વેદિતબ્બં. દસ્સનટ્ઠેન ચક્ખુ. ચક્ખુકિચ્ચકરણેન ચક્ખુમિવાતિપિ ચક્ખુ. ચુતૂપપાતદસ્સનેન દિટ્ઠિવિસુદ્ધિહેતુત્તા વિસુદ્ધં. યો હિ ચુતિમેવ પસ્સતિ, ન ઉપપાતં, સો ઉચ્છેદદિટ્ઠિં ગણ્હાતિ. યો ઉપપાતમેવ પસ્સતિ, ન ચુતિં, સો નવસત્તપાતુભાવદિટ્ઠિં ગણ્હાતિ. યો પન તદુભયં પસ્સતિ, સો યસ્મા દુવિધમ્પિ તં દિટ્ઠિગતં અતિવત્તતિ, તસ્મા તં દસ્સનં દિટ્ઠિવિસુદ્ધિહેતુ હોતિ. ઉભયમ્પિ ચેતં બુદ્ધપુત્તા પસ્સન્તિ. તેન વુત્તં ‘‘ચુતૂપપાતદસ્સનેન દિટ્ઠિવિસુદ્ધિહેતુત્તા વિસુદ્ધ’’ન્તિ. મનુસ્સૂપચારં અતિક્કમિત્વા રૂપદસ્સનેન અતિક્કન્તમાનુસકં, માનુસં વા મંસચક્ખું અતિક્કન્તત્તા અતિક્કન્તમાનુસકન્તિ વેદિતબ્બં. તેન દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન.
Dibbenātiādīsu dibbasadisattā dibbaṃ. Devatānañhi sucaritakammanibbattaṃ pittasemharuhirādīhi apalibuddhaṃ upakkilesavimuttatāya dūrepi ārammaṇasampaṭicchanasamatthaṃ dibbaṃ pasādacakkhu hoti. Idañcāpi vīriyabhāvanābalena nibbattaṃ ñāṇacakkhu tādisamevāti dibbasadisattā dibbaṃ. Dibbavihāravasena paṭiladdhattā attano ca dibbavihārasannissitattāpi dibbaṃ. Ālokapariggahena mahājutikattāpi dibbaṃ. Tirokuṭṭādigatarūpadassanena mahāgatikattāpi dibbaṃ. Taṃ sabbaṃ saddasatthānusārena veditabbaṃ. Dassanaṭṭhena cakkhu. Cakkhukiccakaraṇena cakkhumivātipi cakkhu. Cutūpapātadassanena diṭṭhivisuddhihetuttā visuddhaṃ. Yo hi cutimeva passati, na upapātaṃ, so ucchedadiṭṭhiṃ gaṇhāti. Yo upapātameva passati, na cutiṃ, so navasattapātubhāvadiṭṭhiṃ gaṇhāti. Yo pana tadubhayaṃ passati, so yasmā duvidhampi taṃ diṭṭhigataṃ ativattati, tasmā taṃ dassanaṃ diṭṭhivisuddhihetu hoti. Ubhayampi cetaṃ buddhaputtā passanti. Tena vuttaṃ ‘‘cutūpapātadassanena diṭṭhivisuddhihetuttā visuddha’’nti. Manussūpacāraṃ atikkamitvā rūpadassanena atikkantamānusakaṃ, mānusaṃ vā maṃsacakkhuṃ atikkantattā atikkantamānusakanti veditabbaṃ. Tena dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena.
સત્તે પસ્સતીતિ મનુસ્સાનં મંસચક્ખુના વિય સત્તે ઓલોકેતિ. ચવમાને ઉપપજ્જમાનેતિ એત્થ ચુતિક્ખણે વા ઉપપત્તિક્ખણે વા દિબ્બચક્ખુના દટ્ઠું ન સક્કા. યે પન આસન્નચુતિકા ઇદાનિ ચવિસ્સન્તિ, તે ચવમાનાતિ, યે ચ ગહિતપ્પટિસન્ધિકા સમ્પતિનિબ્બત્તા ચ, તે ઉપપજ્જમાનાતિ અધિપ્પેતા. તે એવરૂપે ચવમાને ઉપપજ્જમાને ચ પસ્સતીતિ દસ્સેતિ. હીનેતિ મોહનિસ્સન્દયુત્તત્તા હીનાનં જાતિકુલભોગાદીનં વસેન હીળિતે ઉઞ્ઞાતે. પણીતેતિ અમોહનિસ્સન્દયુત્તત્તા તબ્બિપરીતે. સુવણ્ણેતિ અદોસનિસ્સન્દયુત્તત્તા ઇટ્ઠકન્તમનાપવણ્ણયુત્તે. દુબ્બણ્ણેતિ દોસનિસ્સન્દયુત્તત્તા અનિટ્ઠાકન્તામનાપવણ્ણયુત્તે, વિરૂપવિરૂપેતિપિ અત્થો. સુગતેતિ સુગતિગતે, અલોભનિસ્સન્દયુત્તત્તા વા અડ્ઢે મહદ્ધને. દુગ્ગતેતિ દુગ્ગતિગતે, લોભનિસ્સન્દયુત્તત્તા વા દલિદ્દે અપ્પન્નપાને.
Satte passatīti manussānaṃ maṃsacakkhunā viya satte oloketi. Cavamāne upapajjamāneti ettha cutikkhaṇe vā upapattikkhaṇe vā dibbacakkhunā daṭṭhuṃ na sakkā. Ye pana āsannacutikā idāni cavissanti, te cavamānāti, ye ca gahitappaṭisandhikā sampatinibbattā ca, te upapajjamānāti adhippetā. Te evarūpe cavamāne upapajjamāne ca passatīti dasseti. Hīneti mohanissandayuttattā hīnānaṃ jātikulabhogādīnaṃ vasena hīḷite uññāte. Paṇīteti amohanissandayuttattā tabbiparīte. Suvaṇṇeti adosanissandayuttattā iṭṭhakantamanāpavaṇṇayutte. Dubbaṇṇeti dosanissandayuttattā aniṭṭhākantāmanāpavaṇṇayutte, virūpavirūpetipi attho. Sugateti sugatigate, alobhanissandayuttattā vā aḍḍhe mahaddhane. Duggateti duggatigate, lobhanissandayuttattā vā dalidde appannapāne.
યથાકમ્મૂપગેતિ યં યં કમ્મં ઉપચિતં, તેન તેન ઉપગતે. કાયદુચ્ચરિતેનાતિઆદીસુ દુટ્ઠુ ચરિતં કિલેસપૂતિકત્તાતિ દુચ્ચરિતં. કાયેન દુચ્ચરિતં, કાયતો વા ઉપ્પન્નં દુચ્ચરિતન્તિ કાયદુચ્ચરિતં. ઇતરેસુપિ એસેવ નયો. સમન્નાગતાતિ સમઙ્ગિભૂતા. અરિયાનં ઉપવાદકાતિ બુદ્ધપચ્ચેકબુદ્ધસાવકાનં અરિયાનં અન્તમસો ગિહિસોતાપન્નાનમ્પિ અનત્થકામા હુત્વા અન્તિમવત્થુના વા ગુણપરિધંસનેન વા ઉપવાદકા, અક્કોસકા ગરહકાતિ વુત્તં હોતિ. મિચ્છાદિટ્ઠિકાતિ વિપરીતદસ્સના . મિચ્છાદિટ્ઠિકમ્મસમાદાનાતિ મિચ્છાદિટ્ઠિવસેન સમાદિન્નનાનાવિધકમ્મા, યેપિ મિચ્છાદિટ્ઠિમૂલકેસુ કાયકમ્માદીસુ અઞ્ઞેપિ સમાદાપેન્તિ.
Yathākammūpageti yaṃ yaṃ kammaṃ upacitaṃ, tena tena upagate. Kāyaduccaritenātiādīsu duṭṭhu caritaṃ kilesapūtikattāti duccaritaṃ. Kāyena duccaritaṃ, kāyato vā uppannaṃ duccaritanti kāyaduccaritaṃ. Itaresupi eseva nayo. Samannāgatāti samaṅgibhūtā. Ariyānaṃ upavādakāti buddhapaccekabuddhasāvakānaṃ ariyānaṃ antamaso gihisotāpannānampi anatthakāmā hutvā antimavatthunā vā guṇaparidhaṃsanena vā upavādakā, akkosakā garahakāti vuttaṃ hoti. Micchādiṭṭhikāti viparītadassanā . Micchādiṭṭhikammasamādānāti micchādiṭṭhivasena samādinnanānāvidhakammā, yepi micchādiṭṭhimūlakesu kāyakammādīsu aññepi samādāpenti.
કાયસ્સ ભેદાતિ ઉપાદિન્નક્ખન્ધપરિચ્ચાગા. પરં મરણાતિ તદનન્તરં અભિનિબ્બત્તક્ખન્ધગ્ગહણા. અથ વા કાયસ્સ ભેદાતિ જીવિતિન્દ્રિયસ્સૂપચ્છેદા. પરં મરણાતિ ચુતિચિત્તતો ઉદ્ધં. અપાયન્તિ એવમાદિ સબ્બં નિરયવેવચનમેવ. નિરયો હિ સગ્ગમોક્ખહેતુભૂતા પુઞ્ઞસમ્મતા અયા અપેતત્તા, સુખાનં વા આયસ્સ અભાવા અપાયો. દુક્ખસ્સ ગતિ પટિસરણન્તિ દુગ્ગતિ, દોસબહુલતાય વા દુટ્ઠેન કમ્મેન નિબ્બત્તા ગતીતિ દુગ્ગતિ. વિવસા નિપતન્તિ તત્થ દુક્કટ્ટકારિનોતિ વિનિપાતો, વિનસ્સન્તા વા એત્થ પતન્તિ સમ્ભિજ્જમાનઙ્ગપચ્ચઙ્ગાતિ વિનિપાતો. નત્થિ એત્થ અસ્સાદસઞ્ઞિતો અયોતિ નિરયો.
Kāyassa bhedāti upādinnakkhandhapariccāgā. Paraṃ maraṇāti tadanantaraṃ abhinibbattakkhandhaggahaṇā. Atha vā kāyassa bhedāti jīvitindriyassūpacchedā. Paraṃ maraṇāti cuticittato uddhaṃ. Apāyanti evamādi sabbaṃ nirayavevacanameva. Nirayo hi saggamokkhahetubhūtā puññasammatā ayā apetattā, sukhānaṃ vā āyassa abhāvā apāyo. Dukkhassa gati paṭisaraṇanti duggati, dosabahulatāya vā duṭṭhena kammena nibbattā gatīti duggati. Vivasā nipatanti tattha dukkaṭṭakārinoti vinipāto, vinassantā vā ettha patanti sambhijjamānaṅgapaccaṅgāti vinipāto. Natthi ettha assādasaññito ayoti nirayo.
અથ વા અપાયગ્ગહણેન તિરચ્છાનયોનિં દીપેતિ. તિરચ્છાનયોનિ હિ અપાયો સુગતિતો અપેતત્તા , ન દુગ્ગતિ મહેસક્ખાનં નાગરાજાદીનં સમ્ભવતો. દુગ્ગતિગ્ગહણેન પેત્તિવિસયઞ્ચ. સો હિ અપાયો ચેવ દુગ્ગતિ ચ સુગતિતો અપેતત્તા દુક્ખસ્સ ચ ગતિભૂતત્તા, ન તુ વિનિપાતો અસુરસદિસં અવિનિપતિતત્તા. વિનિપાતગ્ગહણેન અસુરકાયં. સો હિ યથાવુત્તેન અત્થેન અપાયો ચેવ દુગ્ગતિ ચ સબ્બસમુસ્સયેહિ વિનિપતિતત્તા વિનિપાતોતિ વુચ્ચતિ. નિરયગ્ગહણેન અવીચિઆદિકમનેકપ્પકારં નિરયમેવાતિ. ઉપપન્નાતિ ઉપગતા, તત્થ અભિનિબ્બત્તાતિ અધિપ્પાયો. વુત્તવિપરિયાયેન સુક્કપક્ખો વેદિતબ્બો. અયં પન વિસેસો – તત્થ સુગતિગ્ગહણેન મનુસ્સાગતિપિ સઙ્ગય્હતિ, સગ્ગગ્ગહણેન દેવગતિયેવ. તત્થ સુન્દરા ગતીતિ સુગતિ. રૂપાદીહિ વિસયેહિ સુટ્ઠુ અગ્ગોતિ સગ્ગો. સો સબ્બોપિ લુજ્જનપ્પલુજ્જનટ્ઠેન લોકોતિ અયમેત્થ સઙ્ખેપો. વિત્થારો પન સબ્બાકારેન વિસુદ્ધિમગ્ગસંવણ્ણનાતો ગહેતબ્બો. તતિયાદીનિ ઉત્તાનત્થાનિ.
Atha vā apāyaggahaṇena tiracchānayoniṃ dīpeti. Tiracchānayoni hi apāyo sugatito apetattā , na duggati mahesakkhānaṃ nāgarājādīnaṃ sambhavato. Duggatiggahaṇena pettivisayañca. So hi apāyo ceva duggati ca sugatito apetattā dukkhassa ca gatibhūtattā, na tu vinipāto asurasadisaṃ avinipatitattā. Vinipātaggahaṇena asurakāyaṃ. So hi yathāvuttena atthena apāyo ceva duggati ca sabbasamussayehi vinipatitattā vinipātoti vuccati. Nirayaggahaṇena avīciādikamanekappakāraṃ nirayamevāti. Upapannāti upagatā, tattha abhinibbattāti adhippāyo. Vuttavipariyāyena sukkapakkho veditabbo. Ayaṃ pana viseso – tattha sugatiggahaṇena manussāgatipi saṅgayhati, saggaggahaṇena devagatiyeva. Tattha sundarā gatīti sugati. Rūpādīhi visayehi suṭṭhu aggoti saggo. So sabbopi lujjanappalujjanaṭṭhena lokoti ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana sabbākārena visuddhimaggasaṃvaṇṇanāto gahetabbo. Tatiyādīni uttānatthāni.
દુતિયઆહુનેય્યસુત્તાદિવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Dutiyaāhuneyyasuttādivaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય • Aṅguttaranikāya
૨. દુતિયઆહુનેય્યસુત્તં • 2. Dutiyaāhuneyyasuttaṃ
૩. ઇન્દ્રિયસુત્તં • 3. Indriyasuttaṃ
૪. બલસુત્તં • 4. Balasuttaṃ
૫. પઠમઆજાનીયસુત્તં • 5. Paṭhamaājānīyasuttaṃ
૬. દુતિયઆજાનીયસુત્તં • 6. Dutiyaājānīyasuttaṃ
૭. તતિયઆજાનીયસુત્તં • 7. Tatiyaājānīyasuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / અઙ્ગુત્તરનિકાય (અટ્ઠકથા) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā)
૨. દુતિયઆહુનેય્યસુત્તવણ્ણના • 2. Dutiyaāhuneyyasuttavaṇṇanā
૫-૭. આજાનીયસુત્તત્તયવણ્ણના • 5-7. Ājānīyasuttattayavaṇṇanā