Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / သံယုတ္တနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
၂. ဒုတိယဒသဗလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
2. Dutiyadasabalasuttavaṇṇanā
၂၂. ဒုတိယံ ဘဂဝတာ အတ္တနော အဇ္ဈာသယသ္သ ဝသေန ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒသဗလသမန္နာဂတောတိ ဒသဟိ ဗလေဟိ သမန္နာဂတော။ ဗလဉ္စ နာမေတံ ဒုဝိဓံ ကာယဗလဉ္စ ဉာဏဗလဉ္စ။ တေသု တထာဂတသ္သ ကာယဗလံ ဟတ္ထိကုလာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ပောရာဏေဟိ –
22. Dutiyaṃ bhagavatā attano ajjhāsayassa vasena vuttaṃ. Tattha dasabalasamannāgatoti dasahi balehi samannāgato. Balañca nāmetaṃ duvidhaṃ kāyabalañca ñāṇabalañca. Tesu tathāgatassa kāyabalaṃ hatthikulānusārena veditabbaṃ. Vuttañhetaṃ porāṇehi –
‘‘ကာဠာဝကဉ္စ ဂင္ဂေယ္ယံ၊ ပဏ္ဍရံ တမ္ဗပိင္ဂလံ။
‘‘Kāḷāvakañca gaṅgeyyaṃ, paṇḍaraṃ tambapiṅgalaṃ;
ဂန္ဓမင္ဂလဟေမဉ္စ၊ ဥပောသထဆဒ္ဒန္တိမေ ဒသာ’’တိ။(မ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၁၄၈; ဝိဘ. အဋ္ဌ. ၇၆၀)။ –
Gandhamaṅgalahemañca, uposathachaddantime dasā’’ti.(ma. ni. aṭṭha. 1.148; vibha. aṭṭha. 760); –
ဣမာနိ ဒသ ဟတ္ထိကုလာနိ။ တတ္ထ ကာဠာဝကန္တိ ပကတိဟတ္ထိကုလံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယံ ဒသန္နံ ပုရိသာနံ ကာယဗလံ, တံ ဧကသ္သ ကာဠာဝကသ္သ ဟတ္ထိနော။ ယံ ဒသန္နံ ကာဠာဝကာနံ ဗလံ, တံ ဧကသ္သ ဂင္ဂေယ္ယသ္သ။ ယံ ဒသန္နံ ဂင္ဂေယ္ယာနံ, တံ ဧကသ္သ ပဏ္ဍရသ္သ။ ယံ ဒသန္နံ ပဏ္ဍရာနံ, တံ ဧကသ္သ တမ္ဗသ္သ။ ယံ ဒသန္နံ တမ္ဗာနံ, တံ ဧကသ္သ ပိင္ဂလသ္သ။ ယံ ဒသန္နံ ပိင္ဂလာနံ, တံ ဧကသ္သ ဂန္ဓဟတ္ထိနော။ ယံ ဒသန္နံ ဂန္ဓဟတ္ထီနံ, တံ ဧကသ္သ မင္ဂလသ္သ။ ယံ ဒသန္နံ မင္ဂလာနံ, တံ ဧကသ္သ ဟေမဝတသ္သ။ ယံ ဒသန္နံ ဟေမဝတာနံ, တံ ဧကသ္သ ဥပောသထသ္သ။ ယံ ဒသန္နံ ဥပောသထာနံ, တံ ဧကသ္သ ဆဒ္ဒန္တသ္သ။ ယံ ဒသန္နံ ဆဒ္ဒန္တာနံ, တံ ဧကသ္သ တထာဂတသ္သ။ နာရာယနသင္ဃာတဗလန္တိပိ ဣဒမေဝ ဝုစ္စတိ။ တဒေတံ ပကတိဟတ္ထိဂဏနာယ ဟတ္ထီနံ ကောဋိသဟသ္သာနံ, ပုရိသဂဏနာယ ဒသန္နံ ပုရိသကောဋိသဟသ္သာနံ ဗလံ ဟောတိ။ ဣဒံ တာဝ တထာဂတသ္သ ကာယဗလံ။ ‘‘ဒသဗလသမန္နာဂတော’’တိ ဧတ္ထ ပန ဧတံ သင္ဂဟံ န ဂစ္ဆတိ။ ဧတဉ္ဟိ ဗာဟိရကံ လာမကံ တိရစ္ဆာနဂတာနံ သီဟာဒီနမ္ပိ ဟောတိ။ ဧတဉ္ဟိ နိသ္သာယ ဒုက္ခပရိညာ ဝာ သမုဒယပ္ပဟာနံ ဝာ မဂ္ဂဘာဝနာ ဝာ ဖလသစ္ဆိကိရိယာ ဝာ နတ္ထိ။ အညံ ပန ဒသသု ဌာနေသု အကမ္ပနတ္ထေန ဥပတ္ထမ္ဘနတ္ထေန စ ဒသဝိဓံ ဉာဏဗလံ နာမ အတ္ထိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဒသဗလသမန္နာဂတော’’တိ။
Imāni dasa hatthikulāni. Tattha kāḷāvakanti pakatihatthikulaṃ daṭṭhabbaṃ. Yaṃ dasannaṃ purisānaṃ kāyabalaṃ, taṃ ekassa kāḷāvakassa hatthino. Yaṃ dasannaṃ kāḷāvakānaṃ balaṃ, taṃ ekassa gaṅgeyyassa. Yaṃ dasannaṃ gaṅgeyyānaṃ, taṃ ekassa paṇḍarassa. Yaṃ dasannaṃ paṇḍarānaṃ, taṃ ekassa tambassa. Yaṃ dasannaṃ tambānaṃ, taṃ ekassa piṅgalassa. Yaṃ dasannaṃ piṅgalānaṃ, taṃ ekassa gandhahatthino. Yaṃ dasannaṃ gandhahatthīnaṃ, taṃ ekassa maṅgalassa. Yaṃ dasannaṃ maṅgalānaṃ, taṃ ekassa hemavatassa. Yaṃ dasannaṃ hemavatānaṃ, taṃ ekassa uposathassa. Yaṃ dasannaṃ uposathānaṃ, taṃ ekassa chaddantassa. Yaṃ dasannaṃ chaddantānaṃ, taṃ ekassa tathāgatassa. Nārāyanasaṅghātabalantipi idameva vuccati. Tadetaṃ pakatihatthigaṇanāya hatthīnaṃ koṭisahassānaṃ, purisagaṇanāya dasannaṃ purisakoṭisahassānaṃ balaṃ hoti. Idaṃ tāva tathāgatassa kāyabalaṃ. ‘‘Dasabalasamannāgato’’ti ettha pana etaṃ saṅgahaṃ na gacchati. Etañhi bāhirakaṃ lāmakaṃ tiracchānagatānaṃ sīhādīnampi hoti. Etañhi nissāya dukkhapariññā vā samudayappahānaṃ vā maggabhāvanā vā phalasacchikiriyā vā natthi. Aññaṃ pana dasasu ṭhānesu akampanatthena upatthambhanatthena ca dasavidhaṃ ñāṇabalaṃ nāma atthi. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘dasabalasamannāgato’’ti.
ကတမံ ပန တန္တိ? ဌာနာဋ္ဌာနာဒီနံ ယထာဘူတံ ဇာနနံ။ သေယ္ယထိဒံ – ဌာနဉ္စ ဌာနတော အဋ္ဌာနဉ္စ အဋ္ဌာနတော ဇာနနံ ဧကံ, အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာနံ ကမ္မသမာဒာနာနံ ဌာနသော ဟေတုသော ယထာဘူတံ ဝိပာကဇာနနံ ဧကံ, သဗ္ဗတ္ထဂာမိနိပဋိပဒာဇာနနံ ဧကံ, အနေကဓာတုနာနာဓာတုလောကဇာနနံ ဧကံ, ပရသတ္တာနံ ပရပုဂ္ဂလာနံ နာနာဓိမုတ္တိကတာဇာနနံ ဧကံ, တေသံယေဝ ဣန္ဒ္ရိယပရောပရိယတ္တဇာနနံ ဧကံ, ဈာနဝိမောက္ခသမာဓိသမာပတ္တီနံ သံကိလေသဝောဒာနဝုဋ္ဌာနဇာနနံ ဧကံ, ပုဗ္ဗေနိဝာသဇာနနံ ဧကံ, သတ္တာနံ စုတူပပာတဇာနနံ ဧကံ, အာသဝက္ခယဇာနနံ ဧကန္တိ။ အဘိဓမ္မေ ပန –
Katamaṃ pana tanti? Ṭhānāṭṭhānādīnaṃ yathābhūtaṃ jānanaṃ. Seyyathidaṃ – ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato jānanaṃ ekaṃ, atītānāgatapaccuppannānaṃ kammasamādānānaṃ ṭhānaso hetuso yathābhūtaṃ vipākajānanaṃ ekaṃ, sabbatthagāminipaṭipadājānanaṃ ekaṃ, anekadhātunānādhātulokajānanaṃ ekaṃ, parasattānaṃ parapuggalānaṃ nānādhimuttikatājānanaṃ ekaṃ, tesaṃyeva indriyaparopariyattajānanaṃ ekaṃ, jhānavimokkhasamādhisamāpattīnaṃ saṃkilesavodānavuṭṭhānajānanaṃ ekaṃ, pubbenivāsajānanaṃ ekaṃ, sattānaṃ cutūpapātajānanaṃ ekaṃ, āsavakkhayajānanaṃ ekanti. Abhidhamme pana –
‘‘ဣဓ တထာဂတော ဌာနဉ္စ ဌာနတော အဋ္ဌာနဉ္စ အဋ္ဌာနတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ။ ယမ္ပိ တထာဂတော ဌာနဉ္စ ဌာနတော အဋ္ဌာနဉ္စ အဋ္ဌာနတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ။ ဣဒမ္ပိ တထာဂတသ္သ တထာဂတဗလံ ဟောတိ, ယံ ဗလံ အာဂမ္မ တထာဂတော အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဇာနာတိ , ပရိသာသု သီဟနာဒံ နဒတိ, ဗ္ရဟ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတီ’’တိ။
‘‘Idha tathāgato ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti. Yampi tathāgato ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti. Idampi tathāgatassa tathāgatabalaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti , parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavattetī’’ti.
အာဒိနာ (ဝိဘ. ၇၆၀) နယေန ဝိတ္ထာရတော အာဂတာနေဝ။ အတ္ထဝဏ္ဏနာပိ နေသံ ဝိဘင္ဂဋ္ဌကထာယဉ္စေဝ (ဝိဘ. အဋ္ဌ. ၇၆၀) ပပဉ္စသူဒနိယာ စ မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာယ (မ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၁၄၈) သဗ္ဗာကာရတော ဝုတ္တာ။ သာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗာ။
Ādinā (vibha. 760) nayena vitthārato āgatāneva. Atthavaṇṇanāpi nesaṃ vibhaṅgaṭṭhakathāyañceva (vibha. aṭṭha. 760) papañcasūdaniyā ca majjhimaṭṭhakathāya (ma. ni. aṭṭha. 1.148) sabbākārato vuttā. Sā tattha vuttanayeneva gahetabbā.
စတူဟိ စ ဝေသာရဇ္ဇေဟီတိ ဧတ္ထ သာရဇ္ဇပဋိပက္ခံ ဝေသာရဇ္ဇံ, စတူသု ဌာနေသု ဝေသာရဇ္ဇဘာဝံ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ ဥပ္ပန္နသောမနသ္သမယဉာဏသ္သေတံ နာမံ။ ကတမေသု စတူသု? ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ တေ ပဋိဇာနတော ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓာ’’တိအာဒီသု စောဒနာဝတ္ထူသု။ တတ္ရာယံ ပာဠိ –
Catūhi ca vesārajjehīti ettha sārajjapaṭipakkhaṃ vesārajjaṃ, catūsu ṭhānesu vesārajjabhāvaṃ paccavekkhantassa uppannasomanassamayañāṇassetaṃ nāmaṃ. Katamesu catūsu? ‘‘Sammāsambuddhassa te paṭijānato ime dhammā anabhisambuddhā’’tiādīsu codanāvatthūsu. Tatrāyaṃ pāḷi –
‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတသ္သ ဝေသာရဇ္ဇာနိ။ပေ.။။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ တေ ပဋိဇာနတော ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓာ’တိ တတ္ရ ဝတ မံ သမဏော ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏော ဝာ ဒေဝော ဝာ မာရော ဝာ ဗ္ရဟ္မာ ဝာ ကောစိ ဝာ လောကသ္မိံ သဟ ဓမ္မေန ပဋိစောဒေသ္သတီတိ နိမိတ္တမေတံ, ဘိက္ခဝေ, န သမနုပသ္သာမိ။ ဧတမဟံ, ဘိက္ခဝေ, နိမိတ္တံ အသမနုပသ္သန္တော ခေမပ္ပတ္တော အဘယပ္ပတ္တော ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တော ဝိဟရာမိ။ ‘ခီဏာသဝသ္သ တေ ပဋိဇာနတော ဣမေ အာသဝာ အပရိက္ခီဏာ’တိ တတ္ရ ဝတ မံ။ပေ.။ ‘ယေ ခော ပန တေ အန္တရာယိကာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ, တေ ပဋိသေဝတော နာလံ အန္တရာယာယာ’တိ တတ္ရ ဝတ မံ။ပေ.။ ‘ယသ္သ ခော ပန တေ အတ္ထာယ ဓမ္မော ဒေသိတော, သော န နိယ္ယာတိ တက္ကရသ္သ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယာ’တိ တတ္ရ ဝတ မံ သမဏော ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏော ဝာ။ပေ.။ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တော ဝိဟရာမီ’’တိ (အ. နိ. ၄.၈)။
‘‘Cattārimāni, bhikkhave, tathāgatassa vesārajjāni…pe…. Katamāni cattāri? ‘Sammāsambuddhassa te paṭijānato ime dhammā anabhisambuddhā’ti tatra vata maṃ samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā māro vā brahmā vā koci vā lokasmiṃ saha dhammena paṭicodessatīti nimittametaṃ, bhikkhave, na samanupassāmi. Etamahaṃ, bhikkhave, nimittaṃ asamanupassanto khemappatto abhayappatto vesārajjappatto viharāmi. ‘Khīṇāsavassa te paṭijānato ime āsavā aparikkhīṇā’ti tatra vata maṃ…pe… ‘ye kho pana te antarāyikā dhammā vuttā, te paṭisevato nālaṃ antarāyāyā’ti tatra vata maṃ…pe… ‘yassa kho pana te atthāya dhammo desito, so na niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāyā’ti tatra vata maṃ samaṇo vā brāhmaṇo vā…pe… vesārajjappatto viharāmī’’ti (a. ni. 4.8).
အာသဘံ ဌာနန္တိ သေဋ္ဌဋ္ဌာနံ ဥတ္တမဋ္ဌာနံ။ အာသဘာ ဝာ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓာ, တေသံ ဌာနန္တိ အတ္ထော။ အပိစ ဂဝသတဇေဋ္ဌကော ဥသဘော, ဂဝသဟသ္သဇေဋ္ဌကော ဝသဘော, ဝဇသတဇေဋ္ဌကော ဝာ ဥသဘော, ဝဇသဟသ္သဇေဋ္ဌကော ဝသဘော, သဗ္ဗဂဝသေဋ္ဌော သဗ္ဗပရိသ္သယသဟော သေတော ပာသာဒိကော မဟာဘာရဝဟော အသနိသတသဒ္ဒေဟိပိ အသမ္ပကမ္ပိယော နိသဘော, သော ဣဓ ဥသဘောတိ အဓိပ္ပေတော။ ဣဒမ္ပိ ဟိ တသ္သ ပရိယာယဝစနံ။ ဥသဘသ္သ ဣဒန္တိ အာသဘံ။ ဌာနန္တိ စတူဟိ ပာဒေဟိ ပထဝိံ ဥပ္ပီဠေတ္ဝာ အဝဋ္ဌာနံ (မ. နိ. ၁.၁၅၀)။ ဣဒံ ပန အာသဘံ ဝိယာတိ အာသဘံ။ ယထေဝ ဟိ နိသဘသင္ခာတော ဥသဘော ဥသဘဗလေန သမန္နာဂတော စတူဟိ ပာဒေဟိ ပထဝိံ ဥပ္ပီဠေတ္ဝာ အစလဋ္ဌာနေန တိဋ္ဌတိ, ဧဝံ တထာဂတောပိ ဒသဟိ တထာဂတဗလေဟိ သမန္နာဂတော စတူဟိ ဝေသာရဇ္ဇပာဒေဟိ အဋ္ဌပရိသပထဝိံ ဥပ္ပီဠေတ္ဝာ သဒေဝကေ လောကေ ကေနစိ ပစ္စတ္ထိကေန ပစ္စာမိတ္တေန အကမ္ပိယော အစလဋ္ဌာနေန တိဋ္ဌတိ။ ဧဝံ တိဋ္ဌမာနော စ တံ အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဇာနာတိ ဥပဂစ္ဆတိ န ပစ္စက္ခာတိ, အတ္တနိ အာရောပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဇာနာတီ’’တိ။
Āsabhaṃ ṭhānanti seṭṭhaṭṭhānaṃ uttamaṭṭhānaṃ. Āsabhā vā pubbabuddhā, tesaṃ ṭhānanti attho. Apica gavasatajeṭṭhako usabho, gavasahassajeṭṭhako vasabho, vajasatajeṭṭhako vā usabho, vajasahassajeṭṭhako vasabho, sabbagavaseṭṭho sabbaparissayasaho seto pāsādiko mahābhāravaho asanisatasaddehipi asampakampiyo nisabho, so idha usabhoti adhippeto. Idampi hi tassa pariyāyavacanaṃ. Usabhassa idanti āsabhaṃ. Ṭhānanti catūhi pādehi pathaviṃ uppīḷetvā avaṭṭhānaṃ (ma. ni. 1.150). Idaṃ pana āsabhaṃ viyāti āsabhaṃ. Yatheva hi nisabhasaṅkhāto usabho usabhabalena samannāgato catūhi pādehi pathaviṃ uppīḷetvā acalaṭṭhānena tiṭṭhati, evaṃ tathāgatopi dasahi tathāgatabalehi samannāgato catūhi vesārajjapādehi aṭṭhaparisapathaviṃ uppīḷetvā sadevake loke kenaci paccatthikena paccāmittena akampiyo acalaṭṭhānena tiṭṭhati. Evaṃ tiṭṭhamāno ca taṃ āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti upagacchati na paccakkhāti, attani āropeti. Tena vuttaṃ ‘‘āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānātī’’ti.
ပရိသာသူတိ ‘‘အဋ္ဌ ခော ဣမာ, သာရိပုတ္တ, ပရိသာ။ ကတမာ အဋ္ဌ? ခတ္တိယပရိသာ ဗ္ရာဟ္မဏပရိသာ ဂဟပတိပရိသာ သမဏပရိသာ စာတုမဟာရာဇိကပရိသာ တာဝတိံသပရိသာ မာရပရိသာ ဗ္ရဟ္မပရိသာ’’တိ, ဣမာသု အဋ္ဌသု ပရိသာသု။ သီဟနာဒံ နဒတီတိ သေဋ္ဌနာဒံ အဘီတနာဒံ နဒတိ, သီဟနာဒသဒိသံ ဝာ နာဒံ နဒတိ။ အယမတ္ထော သီဟနာဒသုတ္တေန ဒီပေတဗ္ဗော။ ယထာ ဝာ သီဟော သဟနတော စေဝ ဟနနတော စ သီဟောတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ တထာဂတော လောကဓမ္မာနံ သဟနတော ပရပ္ပဝာဒာနဉ္စ ဟနနတော သီဟောတိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တသ္သ သီဟသ္သ နာဒံ သီဟနာဒံ။ တတ္ထ ယထာ သီဟော သီဟဗလေန သမန္နာဂတော သဗ္ဗတ္ထ ဝိသာရဒော ဝိဂတလောမဟံသော သီဟနာဒံ နဒတိ, ဧဝံ တထာဂတသီဟောပိ တထာဂတဗလေဟိ သမန္နာဂတော အဋ္ဌသု ပရိသာသု ဝိသာရဒော ဝိဂတလောမဟံသော, ‘‘ဣတိ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ နယေန နာနာဝိဓဒေသနာဝိလာသသမ္ပန္နံ သီဟနာဒံ နဒတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပရိသာသု သီဟနာဒံ နဒတီ’’တိ။
Parisāsūti ‘‘aṭṭha kho imā, sāriputta, parisā. Katamā aṭṭha? Khattiyaparisā brāhmaṇaparisā gahapatiparisā samaṇaparisā cātumahārājikaparisā tāvatiṃsaparisā māraparisā brahmaparisā’’ti, imāsu aṭṭhasu parisāsu. Sīhanādaṃ nadatīti seṭṭhanādaṃ abhītanādaṃ nadati, sīhanādasadisaṃ vā nādaṃ nadati. Ayamattho sīhanādasuttena dīpetabbo. Yathā vā sīho sahanato ceva hananato ca sīhoti vuccati, evaṃ tathāgato lokadhammānaṃ sahanato parappavādānañca hananato sīhoti vuccati. Evaṃ vuttassa sīhassa nādaṃ sīhanādaṃ. Tattha yathā sīho sīhabalena samannāgato sabbattha visārado vigatalomahaṃso sīhanādaṃ nadati, evaṃ tathāgatasīhopi tathāgatabalehi samannāgato aṭṭhasu parisāsu visārado vigatalomahaṃso, ‘‘iti rūpa’’ntiādinā nayena nānāvidhadesanāvilāsasampannaṃ sīhanādaṃ nadati. Tena vuttaṃ ‘‘parisāsu sīhanādaṃ nadatī’’ti.
ဗ္ရဟ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတီတိ ဧတ္ထ ဗ္ရဟ္မန္တိ သေဋ္ဌံ ဥတ္တမံ, ဝိသုဒ္ဓသ္သ ဓမ္မစက္ကသ္သေတံ အဓိဝစနံ။ တံ ပန ဓမ္မစက္ကံ ဒုဝိဓံ ဟောတိ ပဋိဝေဓဉာဏဉ္စ ဒေသနာဉာဏဉ္စ။ တတ္ထ ပညာပဘာဝိတံ အတ္တနော အရိယဖလာဝဟံ ပဋိဝေဓဉာဏံ, ကရုဏာပဘာဝိတံ သာဝကာနံ အရိယဖလာဝဟံ ဒေသနာဉာဏံ။ တတ္ထ ပဋိဝေဓဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဥပ္ပန္နန္တိ ဒုဝိဓံ။ တဉ္ဟိ အဘိနိက္ခမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ, ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမ။ တုသိတဘဝနတော ဝာ ယာဝ မဟာဗောဓိပလ္လင္ကေ အရဟတ္တမဂ္ဂာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ, ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမ။ ဒီပင္ကရတော ဝာ ပဋ္ဌာယ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ , ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမ။ ဒေသနာဉာဏမ္ပိ ပဝတ္တမာနံ ပဝတ္တန္တိ ဒုဝိဓံ။ တဉ္ဟိ ယာဝ အညာသိကောဏ္ဍညသ္သ သောတာပတ္တိမဂ္ဂာ ပဝတ္တမာနံ, ဖလက္ခဏေ ပဝတ္တံ နာမ။ တေသု ပဋိဝေဓဉာဏံ လောကုတ္တရံ, ဒေသနာဉာဏံ လောကိယံ။ ဥဘယမ္ပိ ပနေတံ အညေဟိ အသာဓာရဏံ ဗုဒ္ဓာနံယေဝ ဩရသဉာဏံ။
Brahmacakkaṃ pavattetīti ettha brahmanti seṭṭhaṃ uttamaṃ, visuddhassa dhammacakkassetaṃ adhivacanaṃ. Taṃ pana dhammacakkaṃ duvidhaṃ hoti paṭivedhañāṇañca desanāñāṇañca. Tattha paññāpabhāvitaṃ attano ariyaphalāvahaṃ paṭivedhañāṇaṃ, karuṇāpabhāvitaṃ sāvakānaṃ ariyaphalāvahaṃ desanāñāṇaṃ. Tattha paṭivedhañāṇaṃ uppajjamānaṃ uppannanti duvidhaṃ. Tañhi abhinikkhamanato paṭṭhāya yāva arahattamaggā uppajjamānaṃ, phalakkhaṇe uppannaṃ nāma. Tusitabhavanato vā yāva mahābodhipallaṅke arahattamaggā uppajjamānaṃ, phalakkhaṇe uppannaṃ nāma. Dīpaṅkarato vā paṭṭhāya yāva arahattamaggā uppajjamānaṃ , phalakkhaṇe uppannaṃ nāma. Desanāñāṇampi pavattamānaṃ pavattanti duvidhaṃ. Tañhi yāva aññāsikoṇḍaññassa sotāpattimaggā pavattamānaṃ, phalakkhaṇe pavattaṃ nāma. Tesu paṭivedhañāṇaṃ lokuttaraṃ, desanāñāṇaṃ lokiyaṃ. Ubhayampi panetaṃ aññehi asādhāraṇaṃ buddhānaṃyeva orasañāṇaṃ.
ဣဒာနိ ယံ ဣမိနာ ဉာဏေန သမန္နာဂတော သီဟနာဒံ နဒတိ, တံ ဒသ္သေတုံ ဣတိ ရူပန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣတိ ရူပန္တိ ဣဒံ ရူပံ ဧတ္တကံ ရူပံ, ဣတော ဥဒ္ဓံ ရူပံ နတ္ထီတိ ရုပ္ပနသဘာဝဉ္စေဝ ဘူတုပာဒာယဘေဒဉ္စ အာဒိံ ကတ္ဝာ လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနဝသေန အနဝသေသရူပပရိဂ္ဂဟော ဝုတ္တော။ ဣတိ ရူပသ္သ သမုဒယောတိ ဣမိနာ ဧဝံ ပရိဂ္ဂဟိတသ္သ ရူပသ္သ သမုဒယော ဝုတ္တော။ တတ္ထ ဣတီတိ ဧဝံ သမုဒယော ဟောတီတိ အတ္ထော။ တသ္သ ဝိတ္ထာရော ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ရူပသမုဒယော တဏ္ဟာသမုဒယာ, ကမ္မသမုဒယာ အာဟာရသမုဒယာ ရူပသမုဒယောတိ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ပသ္သန္တောပိ ရူပက္ခန္ဓသ္သ ဥဒယံ ပသ္သတီ’’တိ (ပဋိ. မ. ၁.၅၀) ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္ထင္ဂမေပိ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ ရူပနိရောဓော။ပေ.။ ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ပသ္သန္တောပိ ရူပက္ခန္ဓသ္သ နိရောဓံ ပသ္သတီ’’တိ အယံ ဝိတ္ထာရော။
Idāni yaṃ iminā ñāṇena samannāgato sīhanādaṃ nadati, taṃ dassetuṃ iti rūpantiādimāha. Tattha iti rūpanti idaṃ rūpaṃ ettakaṃ rūpaṃ, ito uddhaṃ rūpaṃ natthīti ruppanasabhāvañceva bhūtupādāyabhedañca ādiṃ katvā lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānavasena anavasesarūpapariggaho vutto. Iti rūpassa samudayoti iminā evaṃ pariggahitassa rūpassa samudayo vutto. Tattha itīti evaṃ samudayo hotīti attho. Tassa vitthāro ‘‘avijjāsamudayā rūpasamudayo taṇhāsamudayā, kammasamudayā āhārasamudayā rūpasamudayoti nibbattilakkhaṇaṃ passantopi rūpakkhandhassa udayaṃ passatī’’ti (paṭi. ma. 1.50) evaṃ veditabbo. Atthaṅgamepi ‘‘avijjānirodhā rūpanirodho…pe… vipariṇāmalakkhaṇaṃ passantopi rūpakkhandhassa nirodhaṃ passatī’’ti ayaṃ vitthāro.
ဣတိ ဝေဒနာတိအာဒီသုပိ အယံ ဝေဒနာ ဧတ္တကာ ဝေဒနာ, ဣတော ဥဒ္ဓံ ဝေဒနာ နတ္ထိ, အယံ သညာ, ဣမေ သင္ခာရာ, ဣဒံ ဝိညာဏံ ဧတ္တကံ ဝိညာဏံ , ဣတော ဥဒ္ဓံ ဝိညာဏံ နတ္ထီတိ ဝေဒယိတသဉ္ဇာနနအဘိသင္ခရဏဝိဇာနနသဘာဝဉ္စေဝ သုခာဒိရူပသညာဒိဖသ္သာဒိစက္ခုဝိညာဏာဒိဘေဒဉ္စ အာဒိံ ကတ္ဝာ လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနဝသေန အနဝသေသဝေဒနာသညာသင္ခာရဝိညာဏပရိဂ္ဂဟော ဝုတ္တော။ ဣတိ ဝေဒနာယ သမုဒယောတိအာဒီဟိ ပန ဧဝံ ပရိဂ္ဂဟိတာနံ ဝေဒနာသညာသင္ခာရဝိညာဏာနံ သမုဒယော ဝုတ္တော။ တတ္ရာပိ ဣတီတိ ဧဝံ သမုဒယော ဟောတီတိ အတ္ထော။ တေသမ္ပိ ဝိတ္ထာရော ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ဝေဒနာသမုဒယော’’တိ (ပဋိ. မ. ၁.၅၀) ရူပေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန ဝိသေသော – တီသု ခန္ဓေသု ‘‘အာဟာရသမုဒယာ’’တိ အဝတ္ဝာ ‘‘ဖသ္သသမုဒယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, ဝိညာဏက္ခန္ဓေ ‘‘နာမရူပသမုဒယာ’’တိ။ အတ္ထင္ဂမပဒမ္ပိ တေသံယေဝ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ အယမေတ္ထ သင္ခေပော။ ဝိတ္ထာရတော ပန ဥဒယဗ္ဗယဝိနိစ္ဆယော သဗ္ဗာကာရပရိပူရော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တော။
Iti vedanātiādīsupi ayaṃ vedanā ettakā vedanā, ito uddhaṃ vedanā natthi, ayaṃ saññā, ime saṅkhārā, idaṃ viññāṇaṃ ettakaṃ viññāṇaṃ , ito uddhaṃ viññāṇaṃ natthīti vedayitasañjānanaabhisaṅkharaṇavijānanasabhāvañceva sukhādirūpasaññādiphassādicakkhuviññāṇādibhedañca ādiṃ katvā lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānavasena anavasesavedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇapariggaho vutto. Iti vedanāya samudayotiādīhi pana evaṃ pariggahitānaṃ vedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇānaṃ samudayo vutto. Tatrāpi itīti evaṃ samudayo hotīti attho. Tesampi vitthāro ‘‘avijjāsamudayā vedanāsamudayo’’ti (paṭi. ma. 1.50) rūpe vuttanayeneva veditabbo. Ayaṃ pana viseso – tīsu khandhesu ‘‘āhārasamudayā’’ti avatvā ‘‘phassasamudayā’’ti vattabbaṃ, viññāṇakkhandhe ‘‘nāmarūpasamudayā’’ti. Atthaṅgamapadampi tesaṃyeva vasena yojetabbaṃ. Ayamettha saṅkhepo. Vitthārato pana udayabbayavinicchayo sabbākāraparipūro visuddhimagge vutto.
ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီတိ အယမ္ပိ အပရော သီဟနာဒော။ တသ္သတ္ထော – ဣမသ္မိံ အဝိဇ္ဇာဒိကေ ပစ္စယေ သတိ ဣဒံ သင္ခာရာဒိကံ ဖလံ ဟောတိ။ ဣမသ္သုပ္ပာဒာ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣမသ္သ အဝိဇ္ဇာဒိကသ္သ ပစ္စယသ္သ ဥပ္ပာဒာ ဣဒံ သင္ခာရာဒိကံ ဖလံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣမသ္မိံ အသတိ ဣဒံ န ဟောတီတိ ဣမသ္မိံ အဝိဇ္ဇာဒိကေ ပစ္စယေ အသတိ ဣဒံ သင္ခာရာဒိကံ ဖလံ န ဟောတိ။ ဣမသ္သ နိရောဓာ ဣဒံ နိရုဇ္ဈတီတိ ဣမသ္သ အဝိဇ္ဇာဒိကသ္သ ပစ္စယသ္သ နိရောဓာ ဣဒံ သင္ခာရာဒိကံ ဖလံ နိရုဇ္ဈတိ။ ဣဒာနိ ယထာ တံ ဟောတိ စေဝ နိရုဇ္ဈတိ စ, တံ ဝိတ္ထာရတော ဒသ္သေတုံ ယဒိဒံ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင္ခာရာတိအာဒိမာဟ။
Imasmiṃsati idaṃ hotīti ayampi aparo sīhanādo. Tassattho – imasmiṃ avijjādike paccaye sati idaṃ saṅkhārādikaṃ phalaṃ hoti. Imassuppādā idaṃ uppajjatīti imassa avijjādikassa paccayassa uppādā idaṃ saṅkhārādikaṃ phalaṃ uppajjati. Imasmiṃ asati idaṃ na hotīti imasmiṃ avijjādike paccaye asati idaṃ saṅkhārādikaṃ phalaṃ na hoti. Imassa nirodhā idaṃ nirujjhatīti imassa avijjādikassa paccayassa nirodhā idaṃ saṅkhārādikaṃ phalaṃ nirujjhati. Idāni yathā taṃ hoti ceva nirujjhati ca, taṃ vitthārato dassetuṃ yadidaṃ avijjāpaccayā saṅkhārātiādimāha.
ဧဝံ သ္ဝာက္ခာတောတိ ဧဝံ ပဉ္စက္ခန္ဓဝိဘဇနာဒိဝသေန သုဋ္ဌု အက္ခာတော ကထိတော။ ဓမ္မောတိ ပဉ္စက္ခန္ဓပစ္စယာကာရဓမ္မော။ ဥတ္တာနောတိ အနိကုဇ္ဇိတော။ ဝိဝဋောတိ ဝိဝရိတ္ဝာ ဌပိတော။ ပကာသိတောတိ ဒီပိတော ဇောတိတော။ ဆိန္နပိလောတိကောတိ ပိလောတိကာ ဝုစ္စတိ ဆိန္နံ ဘိန္နံ တတ္ထ တတ္ထ သိဗ္ဗိတဂဏ္ဌိတံ ဇိဏ္ဏဝတ္ထံ, တံ ယသ္သ နတ္ထီတိ အဋ္ဌဟတ္ထံ နဝဟတ္ထံ ဝာ အဟတသာဋကံ နိဝတ္ထော, သော ဆိန္နပိလောတိကော နာမ။ အယမ္ပိ ဓမ္မော တာဒိသော။ န ဟေတ္ထ ကောဟညာဒိဝသေန ဆိန္နဘိန္နသိဗ္ဗိတဂဏ္ဌိတဘာဝော အတ္ထိ။ အပိစ ခုဒ္ဒကသာဋကောပိ ပိလောတိကာတိ ဝုစ္စတိ, သာ ယသ္သ နတ္ထိ, အဋ္ဌနဝဟတ္ထော မဟာပဋော အတ္ထိ, သောပိ ဆိန္နပိလောတိကော, အပဂတပိလောတိကောတိ အတ္ထော။ တာဒိသော အယံ ဓမ္မော။ ယထာ ဟိ စတုဟတ္ထံ သာဋကံ ဂဟေတ္ဝာ ပရိဂ္ဂဟဏံ ကရောန္တော ပုရိသော ဣတော စိတော စ အဉ္ဆန္တော ကိလမတိ, ဧဝံ ဗာဟိရကသမယေ ပဗ္ဗဇိတာ အတ္တနော ပရိတ္တကံ ဓမ္မံ ‘‘ဧဝံ သတိ ဧဝံ ဘဝိသ္သတီ’’တိ ကပ္ပေတ္ဝာ ကပ္ပေတ္ဝာ ဝဍ္ဎေန္တာ ကိလမန္တိ။ ယထာ ပန အဋ္ဌဟတ္ထနဝဟတ္ထေန ပရိဂ္ဂဟဏံ ကရောန္တော ယထာရုစိ ပာရုပတိ န ကိလမတိ, နတ္ထိ တတ္ထ အဉ္ဆိတ္ဝာ ဝဍ္ဎနကိစ္စံ; ဧဝံ ဣမသ္မိမ္ပိ ဓမ္မေ ကပ္ပေတ္ဝာ ကပ္ပေတ္ဝာ ဝိဘဇနကိစ္စံ နတ္ထိ, တေဟိ တေဟိ ကာရဏေဟိ မယာဝ အယံ ဓမ္မော သုဝိဘတ္တော သုဝိတ္ထာရိတောတိ ဣဒမ္ပိ သန္ဓာယ ‘‘ဆိန္နပိလောတိကော’’တိ အာဟ။ အပိစ ကစဝရောပိ ပိလောတိကာတိ ဝုစ္စတိ, ဣမသ္မိဉ္စ သာသနေ သမဏကစဝရံ နာမ ပတိဋ္ဌာတုံ န လဘတိ။ တေနေဝာဟ –
Evaṃ svākkhātoti evaṃ pañcakkhandhavibhajanādivasena suṭṭhu akkhāto kathito. Dhammoti pañcakkhandhapaccayākāradhammo. Uttānoti anikujjito. Vivaṭoti vivaritvā ṭhapito. Pakāsitoti dīpito jotito. Chinnapilotikoti pilotikā vuccati chinnaṃ bhinnaṃ tattha tattha sibbitagaṇṭhitaṃ jiṇṇavatthaṃ, taṃ yassa natthīti aṭṭhahatthaṃ navahatthaṃ vā ahatasāṭakaṃ nivattho, so chinnapilotiko nāma. Ayampi dhammo tādiso. Na hettha kohaññādivasena chinnabhinnasibbitagaṇṭhitabhāvo atthi. Apica khuddakasāṭakopi pilotikāti vuccati, sā yassa natthi, aṭṭhanavahattho mahāpaṭo atthi, sopi chinnapilotiko, apagatapilotikoti attho. Tādiso ayaṃ dhammo. Yathā hi catuhatthaṃ sāṭakaṃ gahetvā pariggahaṇaṃ karonto puriso ito cito ca añchanto kilamati, evaṃ bāhirakasamaye pabbajitā attano parittakaṃ dhammaṃ ‘‘evaṃ sati evaṃ bhavissatī’’ti kappetvā kappetvā vaḍḍhentā kilamanti. Yathā pana aṭṭhahatthanavahatthena pariggahaṇaṃ karonto yathāruci pārupati na kilamati, natthi tattha añchitvā vaḍḍhanakiccaṃ; evaṃ imasmimpi dhamme kappetvā kappetvā vibhajanakiccaṃ natthi, tehi tehi kāraṇehi mayāva ayaṃ dhammo suvibhatto suvitthāritoti idampi sandhāya ‘‘chinnapilotiko’’ti āha. Apica kacavaropi pilotikāti vuccati, imasmiñca sāsane samaṇakacavaraṃ nāma patiṭṭhātuṃ na labhati. Tenevāha –
‘‘ကာရဏ္ဍဝံ နိဒ္ဓမထ၊ ကသမ္ဗုံ အပကသ္သထ။
‘‘Kāraṇḍavaṃ niddhamatha, kasambuṃ apakassatha;
တတော ပလာပေ ဝာဟေထ၊ အသ္သမဏေ သမဏမာနိနေ။
Tato palāpe vāhetha, assamaṇe samaṇamānine.
‘‘နိဒ္ဓမိတ္ဝာန ပာပိစ္ဆေ၊ ပာပအာစာရဂောစရေ။
‘‘Niddhamitvāna pāpicche, pāpaācāragocare;
သုဒ္ဓာ သုဒ္ဓေဟိ သံဝာသံ၊ ကပ္ပယဝ္ဟော ပတိသ္သတာ။
Suddhā suddhehi saṃvāsaṃ, kappayavho patissatā;
တတော သမဂ္ဂာ နိပကာ၊ ဒုက္ခသ္သန္တံ ကရိသ္သထာ’’တိ။ (အ. နိ. ၈.၁၀)။
Tato samaggā nipakā, dukkhassantaṃ karissathā’’ti. (a. ni. 8.10);
ဣတိ သမဏကစဝရသ္သ ဆိန္နတ္တာပိ အယံ ဓမ္မော ဆိန္နပိလောတိကော နာမ ဟောတိ။
Iti samaṇakacavarassa chinnattāpi ayaṃ dhammo chinnapilotiko nāma hoti.
အလမေဝာတိ ယုတ္တမေဝ။ သဒ္ဓာပဗ္ဗဇိတေနာတိ သဒ္ဓာယ ပဗ္ဗဇိတေန။ ကုလပုတ္တေနာတိ ဒ္ဝေ ကုလပုတ္တာ အာစာရကုလပုတ္တော ဇာတိကုလပုတ္တော စ။ တတ္ထ ယော ယတော ကုတောစိ ကုလာ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ သီလာဒယော ပဉ္စ ဓမ္မက္ခန္ဓေ ပူရေတိ, အယံ အာစာရကုလပုတ္တော နာမ။ ယော ပန ယသကုလပုတ္တာဒယော ဝိယ ဇာတိသမ္ပန္နကုလာ ပဗ္ဗဇိတော, အယံ ဇာတိကုလပုတ္တော နာမ။ တေသု ဣဓ အာစာရကုလပုတ္တော အဓိပ္ပေတော။ သစေ ပန ဇာတိကုလပုတ္တော အာစာရဝာ ဟောတိ, အယံ ဥတ္တမောယေဝ။ ဧဝရူပေန ကုလပုတ္တေန။ ဝီရိယံ အာရဘိတုန္တိ စတုရင္ဂသမန္နာဂတံ ဝီရိယံ ကာတုံ။ ဣဒာနိသ္သ စတုရင္ဂံ ဒသ္သေန္တော ကာမံ တစော စာတိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ ဟိ တစော ဧကံ အင္ဂံ, န္ဟာရု ဧကံ, အဋ္ဌိ ဧကံ, မံသလောဟိတံ ဧကန္တိ။ ဣဒဉ္စ ပန စတုရင္ဂသမန္နာဂတံ ဝီရိယံ အဓိဋ္ဌဟန္တေန နဝသု ဌာနေသု သမာဓာတဗ္ဗံ ပုရေဘတ္တေ ပစ္ဆာဘတ္တေ ပုရိမယာမေ မဇ္ဈိမယာမေ ပစ္ဆိမယာမေ ဂမနေ ဌာနေ နိသဇ္ဇာယ သယနေတိ။
Alamevāti yuttameva. Saddhāpabbajitenāti saddhāya pabbajitena. Kulaputtenāti dve kulaputtā ācārakulaputto jātikulaputto ca. Tattha yo yato kutoci kulā pabbajitvā sīlādayo pañca dhammakkhandhe pūreti, ayaṃ ācārakulaputto nāma. Yo pana yasakulaputtādayo viya jātisampannakulā pabbajito, ayaṃ jātikulaputto nāma. Tesu idha ācārakulaputto adhippeto. Sace pana jātikulaputto ācāravā hoti, ayaṃ uttamoyeva. Evarūpena kulaputtena. Vīriyaṃ ārabhitunti caturaṅgasamannāgataṃ vīriyaṃ kātuṃ. Idānissa caturaṅgaṃ dassento kāmaṃ taco cātiādimāha. Ettha hi taco ekaṃ aṅgaṃ, nhāru ekaṃ, aṭṭhi ekaṃ, maṃsalohitaṃ ekanti. Idañca pana caturaṅgasamannāgataṃ vīriyaṃ adhiṭṭhahantena navasu ṭhānesu samādhātabbaṃ purebhatte pacchābhatte purimayāme majjhimayāme pacchimayāme gamane ṭhāne nisajjāya sayaneti.
ဒုက္ခံ , ဘိက္ခဝေ, ကုသီတော ဝိဟရတီတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ယော ကုသီတော ပုဂ္ဂလော, သော ဒုက္ခံ ဝိဟရတိ။ ဗာဟိရသမယေ ပန ယော ကုသီတော, သော သုခံ ဝိဟရတိ။ ဝောကိဏ္ဏောတိ မိသ္သီဘူတော။ သဒတ္ထန္တိ သောဘနံ ဝာ အတ္ထံ သကံ ဝာ အတ္ထံ, ဥဘယေနာပိ အရဟတ္တမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ ပရိဟာပေတီတိ ဟာပေတိ န ပာပုဏာတိ။ ကုသီတပုဂ္ဂလသ္သ ဟိ ဆ ဒ္ဝာရာနိ အဂုတ္တာနိ ဟောန္တိ, တီဏိ ကမ္မာနိ အပရိသုဒ္ဓာနိ, အာဇီဝဋ္ဌမကံ သီလံ အပရိယောဒာတံ, ဘိန္နာဇီဝော ကုလူပကော ဟောတိ။ သော သဗ္ရဟ္မစာရီနံ အက္ခိမ္ဟိ ပတိတရဇံ ဝိယ ဥပဃာတကရော ဟုတ္ဝာ ဒုက္ခံ ဝိဟရတိ, ပီဌမဒ္ဒနော စေဝ ဟောတိ လဏ္ဍပူရကော စ, သတ္ထု အဇ္ဈာသယံ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ, ဒုလ္လဘံ ခဏံ ဝိရာဓေတိ, တေန ဘုတ္တော ရဋ္ဌပိဏ္ဍောပိ န မဟပ္ဖလော ဟောတိ။
Dukkhaṃ, bhikkhave, kusīto viharatīti imasmiṃ sāsane yo kusīto puggalo, so dukkhaṃ viharati. Bāhirasamaye pana yo kusīto, so sukhaṃ viharati. Vokiṇṇoti missībhūto. Sadatthanti sobhanaṃ vā atthaṃ sakaṃ vā atthaṃ, ubhayenāpi arahattameva adhippetaṃ. Parihāpetīti hāpeti na pāpuṇāti. Kusītapuggalassa hi cha dvārāni aguttāni honti, tīṇi kammāni aparisuddhāni, ājīvaṭṭhamakaṃ sīlaṃ apariyodātaṃ, bhinnājīvo kulūpako hoti. So sabrahmacārīnaṃ akkhimhi patitarajaṃ viya upaghātakaro hutvā dukkhaṃ viharati, pīṭhamaddano ceva hoti laṇḍapūrako ca, satthu ajjhāsayaṃ gahetuṃ na sakkoti, dullabhaṃ khaṇaṃ virādheti, tena bhutto raṭṭhapiṇḍopi na mahapphalo hoti.
အာရဒ္ဓဝီရိယော စ ခော, ဘိက္ခဝေတိ အာရဒ္ဓဝီရိယော ပုဂ္ဂလော ဣမသ္မိံယေဝ သာသနေ သုခံ ဝိဟရတိ။ ဗာဟိရသမယေ ပန ယော အာရဒ္ဓဝီရိယော, သော ဒုက္ခံ ဝိဟရတိ။ ပဝိဝိတ္တောတိ ဝိဝိတ္တော ဝိယုတ္တော ဟုတ္ဝာ။ သဒတ္ထံ ပရိပူရေတီတိ အရဟတ္တံ ပာပုဏာတိ။ အာရဒ္ဓဝီရိယသ္သ ဟိ ဆ ဒ္ဝာရာနိ သုဂုတ္တာနိ ဟောန္တိ, တီဏိ ကမ္မာနိ ပရိသုဒ္ဓာနိ, အာဇီဝဋ္ဌမကံ သီလံ ပရိယောဒာတံ သဗ္ရဟ္မစာရီနံ အက္ခိမ္ဟိ သုသီတလဉ္ဇနံ ဝိယ ဓာတုဂတစန္ဒနံ ဝိယ စ မနာပော ဟုတ္ဝာ သုခံ ဝိဟရတိ, သတ္ထု အဇ္ဈာသယံ ဂဟေတုံ သက္ကောတိ။ သတ္ထာ ဟိ –
Āraddhavīriyo ca kho, bhikkhaveti āraddhavīriyo puggalo imasmiṃyeva sāsane sukhaṃ viharati. Bāhirasamaye pana yo āraddhavīriyo, so dukkhaṃ viharati. Pavivittoti vivitto viyutto hutvā. Sadatthaṃ paripūretīti arahattaṃ pāpuṇāti. Āraddhavīriyassa hi cha dvārāni suguttāni honti, tīṇi kammāni parisuddhāni, ājīvaṭṭhamakaṃ sīlaṃ pariyodātaṃ sabrahmacārīnaṃ akkhimhi susītalañjanaṃ viya dhātugatacandanaṃ viya ca manāpo hutvā sukhaṃ viharati, satthu ajjhāsayaṃ gahetuṃ sakkoti. Satthā hi –
‘‘စိရံ ဇီဝ မဟာဝီရ, ကပ္ပံ တိဋ္ဌ မဟာမုနီ’’တိ –
‘‘Ciraṃ jīva mahāvīra, kappaṃ tiṭṭha mahāmunī’’ti –
ဧဝံ ဂောတမိယာ ဝန္ဒိတော, ‘‘န ခော, ဂောတမိ, တထာဂတာ ဧဝံ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ’’တိ ပဋိက္ခိပိတ္ဝာ တာယ ယာစိတော ဝန္ဒိတဗ္ဗာကာရံ အာစိက္ခန္တော ဧဝမာဟ –
Evaṃ gotamiyā vandito, ‘‘na kho, gotami, tathāgatā evaṃ vanditabbā’’ti paṭikkhipitvā tāya yācito vanditabbākāraṃ ācikkhanto evamāha –
‘‘အာရဒ္ဓဝီရိယေ ပဟိတတ္တေ၊ နိစ္စံ ဒဠ္ဟပရက္ကမေ။
‘‘Āraddhavīriye pahitatte, niccaṃ daḷhaparakkame;
သမဂ္ဂေ သာဝကေ ပသ္သ၊ ဧသာ ဗုဒ္ဓာန ဝန္ဒနာ’’တိ။ (အပ. ထေရီ ၂.၂.၁၇၁)။
Samagge sāvake passa, esā buddhāna vandanā’’ti. (apa. therī 2.2.171);
ဧဝံ အာရဒ္ဓဝီရိယော သတ္ထု အဇ္ဈာသယံ ဂဟေတုံ သက္ကောတိ, ဒုလ္လဘံ ခဏံ န ဝိရာဓေတိ။ တသ္သ ဟိ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒော ဓမ္မဒေသနာ သင္ဃသုပ္ပဋိပတ္တိ သဖလာ ဟောတိ သဥဒ္ရယာ, ရဋ္ဌပိဏ္ဍောပိ တေန ဘုတ္တော မဟပ္ဖလော ဟောတိ။
Evaṃ āraddhavīriyo satthu ajjhāsayaṃ gahetuṃ sakkoti, dullabhaṃ khaṇaṃ na virādheti. Tassa hi buddhuppādo dhammadesanā saṅghasuppaṭipatti saphalā hoti saudrayā, raṭṭhapiṇḍopi tena bhutto mahapphalo hoti.
ဟီနေန အဂ္ဂသ္သာတိ ဟီနာယ သဒ္ဓာယ ဟီနေန ဝီရိယေန ဟီနာယ သတိယာ ဟီနေန သမာဓိနာ ဟီနာယ ပညာယ အဂ္ဂသင္ခာတသ္သ အရဟတ္တသ္သ ပတ္တိ နာမ န ဟောတိ။ အဂ္ဂေန စ ခောတိ အဂ္ဂေဟိ သဒ္ဓာဒီဟိ အဂ္ဂသ္သ အရဟတ္တသ္သ ပတ္တိ ဟောတိ။ မဏ္ဍပေယ္ယန္တိ ပသန္နဋ္ဌေန မဏ္ဍံ, ပာတဗ္ဗဋ္ဌေန ပေယ္ယံ။ ယဉ္ဟိ ပိဝိတ္ဝာ အန္တရဝီထိယံ ပတိတော ဝိသညီ အတ္တနော သာဋကာဒီနမ္ပိ အသ္သာမိကော ဟောတိ, တံ ပသန္နမ္ပိ န ပာတဗ္ဗံ, မယ္ဟံ ပန သာသနံ ဧဝံ ပသန္နဉ္စ ပာတဗ္ဗဉ္စာတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘မဏ္ဍပေယ္ယ’’န္တိ အာဟ။
Hīnenaaggassāti hīnāya saddhāya hīnena vīriyena hīnāya satiyā hīnena samādhinā hīnāya paññāya aggasaṅkhātassa arahattassa patti nāma na hoti. Aggena ca khoti aggehi saddhādīhi aggassa arahattassa patti hoti. Maṇḍapeyyanti pasannaṭṭhena maṇḍaṃ, pātabbaṭṭhena peyyaṃ. Yañhi pivitvā antaravīthiyaṃ patito visaññī attano sāṭakādīnampi assāmiko hoti, taṃ pasannampi na pātabbaṃ, mayhaṃ pana sāsanaṃ evaṃ pasannañca pātabbañcāti dassento ‘‘maṇḍapeyya’’nti āha.
တတ္ထ တိဝိဓော မဏ္ဍော – ဒေသနာမဏ္ဍော, ပဋိဂ္ဂဟမဏ္ဍော, ဗ္ရဟ္မစရိယမဏ္ဍောတိ။ ကတမော ဒေသနာမဏ္ဍော? စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ အာစိက္ခနာ ဒေသနာ ပညာပနာ ပဋ္ဌပနာ ဝိဝရဏာ ဝိဘဇနာ ဥတ္တာနီကမ္မံ, စတုန္နံ သတိပဋ္ဌာနာနံ။ပေ.။ အရိယသ္သ အဋ္ဌင္ဂိကသ္သ မဂ္ဂသ္သ အာစိက္ခနာ။ပေ.။ ဥတ္တာနီကမ္မံ, အယံ ဒေသနာမဏ္ဍော။ ကတမော ပဋိဂ္ဂဟမဏ္ဍော? ဘိက္ခူ ဘိက္ခုနိယော ဥပာသကာ ဥပာသိကာယော ဒေဝာ မနုသ္သာ ယေ ဝာ ပနညေပိ ကေစိ ဝိညာတာရော, အယံ ပဋိဂ္ဂဟမဏ္ဍော။ ကတမော ဗ္ရဟ္မစရိယမဏ္ဍော? အယမေဝ အရိယော အဋ္ဌင္ဂိကော မဂ္ဂော, သေယ္ယထိဒံ – သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ပေ.။ သမ္မာသမာဓိ, အယံ ဗ္ရဟ္မစရိယမဏ္ဍော။ အပိစ အဓိမောက္ခမဏ္ဍော သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယံ, အသ္သဒ္ဓိယံ ကသဋော, အသ္သဒ္ဓိယံ ကသဋံ ဆဍ္ဍေတ္ဝာ သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယသ္သ အဓိမောက္ခမဏ္ဍံ ပိဝတီတိ မဏ္ဍပေယ္ယန္တိအာဒိနာပိ (ပဋိ. မ. ၁.၂၃၈) နယေနေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သတ္ထာ သမ္မုခီဘူတောတိ ဣဒမေတ္ထ ကာရဏဝစနံ။ ယသ္မာ သတ္ထာ သမ္မုခီဘူတော, တသ္မာ ဝီရိယသမ္ပယောဂံ ကတ္ဝာ ပိဝထ ဧတံ မဏ္ဍံ။ ဗာဟိရကဉ္ဟိ ဘေသဇ္ဇမဏ္ဍမ္ပိ ဝေဇ္ဇသ္သ အသမ္မုခာ ပိဝန္တာနံ ပမာဏံ ဝာ ဥဂ္ဂမနံ ဝာ နိဂ္ဂမနံ ဝာ န ဇာနာမာတိ အာသင္ကာ ဟောတိ။ ဝေဇ္ဇသမ္မုခာ ပန ‘‘ဝေဇ္ဇော ဇာနိသ္သတီ’’တိ နိရာသင္ကာ ပိဝန္တိ။ ဧဝမေဝ အမ္ဟာကံ ဓမ္မသ္သာမိ သတ္ထာ သမ္မုခီဘူတောတိ ဝီရိယံ ကတ္ဝာ ပိဝထာတိ မဏ္ဍပာနေ နေသံ နိယောဇေန္တော တသ္မာတိဟ, ဘိက္ခဝေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဖလာတိ သာနိသံသာ။ သဥဒ္ရယာတိ သဝဍ္ဎိ။ ဣဒာနိ နိယောဇနာနုရူပံ သိက္ခိတဗ္ဗတံ နိဒ္ဒိသန္တော အတ္တတ္ထံ ဝာ ဟိ, ဘိက္ခဝေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အတ္တတ္ထန္တိ အတ္တနော အတ္ထဘူတံ အရဟတ္တံ။ အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေတုန္တိ အပ္ပမာဒေန သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကာတုံ။ ပရတ္ထန္တိ ပစ္စယဒာယကာနံ မဟပ္ဖလာနိသံသံ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝာတိ။ ဒုတိယံ။
Tattha tividho maṇḍo – desanāmaṇḍo, paṭiggahamaṇḍo, brahmacariyamaṇḍoti. Katamo desanāmaṇḍo? Catunnaṃ ariyasaccānaṃ ācikkhanā desanā paññāpanā paṭṭhapanā vivaraṇā vibhajanā uttānīkammaṃ, catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ…pe… ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassa ācikkhanā…pe… uttānīkammaṃ, ayaṃ desanāmaṇḍo. Katamo paṭiggahamaṇḍo? Bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā ye vā panaññepi keci viññātāro, ayaṃ paṭiggahamaṇḍo. Katamo brahmacariyamaṇḍo? Ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, seyyathidaṃ – sammādiṭṭhi…pe… sammāsamādhi, ayaṃ brahmacariyamaṇḍo. Apica adhimokkhamaṇḍo saddhindriyaṃ, assaddhiyaṃ kasaṭo, assaddhiyaṃ kasaṭaṃ chaḍḍetvā saddhindriyassa adhimokkhamaṇḍaṃ pivatīti maṇḍapeyyantiādināpi (paṭi. ma. 1.238) nayenettha attho veditabbo. Satthā sammukhībhūtoti idamettha kāraṇavacanaṃ. Yasmā satthā sammukhībhūto, tasmā vīriyasampayogaṃ katvā pivatha etaṃ maṇḍaṃ. Bāhirakañhi bhesajjamaṇḍampi vejjassa asammukhā pivantānaṃ pamāṇaṃ vā uggamanaṃ vā niggamanaṃ vā na jānāmāti āsaṅkā hoti. Vejjasammukhā pana ‘‘vejjo jānissatī’’ti nirāsaṅkā pivanti. Evameva amhākaṃ dhammassāmi satthā sammukhībhūtoti vīriyaṃ katvā pivathāti maṇḍapāne nesaṃ niyojento tasmātiha, bhikkhavetiādimāha. Tattha saphalāti sānisaṃsā. Saudrayāti savaḍḍhi. Idāni niyojanānurūpaṃ sikkhitabbataṃ niddisanto attatthaṃ vā hi, bhikkhavetiādimāha. Tattha attatthanti attano atthabhūtaṃ arahattaṃ. Appamādena sampādetunti appamādena sabbakiccāni kātuṃ. Paratthanti paccayadāyakānaṃ mahapphalānisaṃsaṃ. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti. Dutiyaṃ.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / သံယုတ္တနိကာယ • Saṃyuttanikāya / ၂. ဒုတိယဒသဗလသုတ္တံ • 2. Dutiyadasabalasuttaṃ
ဋီကာ • Tīkā / သုတ္တပိဋက (ဋီကာ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / သံယုတ္တနိကာယ (ဋီကာ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ၂. ဒုတိယဒသဗလသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 2. Dutiyadasabalasuttavaṇṇanā