| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / उदान-अट्ठकथा • Udāna-aṭṭhakathā |
२. दुतियलकुण्डकभद्दियसुत्तवण्णना
2. Dutiyalakuṇḍakabhaddiyasuttavaṇṇanā
६२. दुतिये सेखं मञ्ञमानोति ‘‘सेखो अय’’न्ति मञ्ञमानो। तत्रायं वचनत्थो – सिक्खतीति सेखो। किं सिक्खति? अधिसीलं अधिचित्तं अधिपञ्ञञ्च। अथ वा सिक्खनं सिक्खा, सा एतस्स सीलन्ति सेखो। सो हि अपरियोसितसिक्खत्ता तदधिमुत्तत्ता च एकन्तेन सिक्खनसीलो, न परिनिट्ठितसिक्खो असेखो विय तत्थ पटिप्पस्सद्धुस्सुक्को, नापि विस्सट्ठसिक्खो पचुरजनो विय तत्थ अनधिमुत्तो। अथ वा अरियाय जातिया तीसु सिक्खासु जातो, तत्थ वा भवोति सेखो। भिय्योसोमत्तायाति पमाणतो उत्तरि, पमाणं अतिक्कमित्वा अधिकतरन्ति अत्थो। आयस्मा हि लकुण्डकभद्दियो पठमसुत्ते वुत्तेन विधिना पठमोवादेन यथानिसिन्नोव आसवक्खयप्पत्तो। धम्मसेनापति पन तस्स तं अरहत्तप्पत्तिं अनावज्जनेन अजानित्वा ‘‘सेखोयेवा’’ति मञ्ञमानो अप्पं याचितो बहुं ददमानो उळारपुरिसो विय भिय्यो भिय्यो अनेकपरियायेन आसवक्खयाय धम्मं कथेतियेव। आयस्मापि लकुण्डकभद्दियो ‘‘कतकिच्चो दानाहं, किं इमिना ओवादेना’’ति अचिन्तेत्वा सद्धम्मगारवेन पुब्बे विय सक्कच्चं सुणातियेव। तं दिस्वा भगवा गन्धकुटियं निसिन्नोयेव बुद्धानुभावेन यथा धम्मसेनापति तस्स किलेसक्खयं जानाति, तथा कत्वा इमं उदानं उदानेसि। तेन वुत्तं ‘‘तेन खो पन समयेना’’तिआदि। तत्थ यं वत्तब्बं, तं अनन्तरसुत्ते वुत्तमेव।
62. Dutiye sekhaṃ maññamānoti ‘‘sekho aya’’nti maññamāno. Tatrāyaṃ vacanattho – sikkhatīti sekho. Kiṃ sikkhati? Adhisīlaṃ adhicittaṃ adhipaññañca. Atha vā sikkhanaṃ sikkhā, sā etassa sīlanti sekho. So hi apariyositasikkhattā tadadhimuttattā ca ekantena sikkhanasīlo, na pariniṭṭhitasikkho asekho viya tattha paṭippassaddhussukko, nāpi vissaṭṭhasikkho pacurajano viya tattha anadhimutto. Atha vā ariyāya jātiyā tīsu sikkhāsu jāto, tattha vā bhavoti sekho. Bhiyyosomattāyāti pamāṇato uttari, pamāṇaṃ atikkamitvā adhikataranti attho. Āyasmā hi lakuṇḍakabhaddiyo paṭhamasutte vuttena vidhinā paṭhamovādena yathānisinnova āsavakkhayappatto. Dhammasenāpati pana tassa taṃ arahattappattiṃ anāvajjanena ajānitvā ‘‘sekhoyevā’’ti maññamāno appaṃ yācito bahuṃ dadamāno uḷārapuriso viya bhiyyo bhiyyo anekapariyāyena āsavakkhayāya dhammaṃ kathetiyeva. Āyasmāpi lakuṇḍakabhaddiyo ‘‘katakicco dānāhaṃ, kiṃ iminā ovādenā’’ti acintetvā saddhammagāravena pubbe viya sakkaccaṃ suṇātiyeva. Taṃ disvā bhagavā gandhakuṭiyaṃ nisinnoyeva buddhānubhāvena yathā dhammasenāpati tassa kilesakkhayaṃ jānāti, tathā katvā imaṃ udānaṃ udānesi. Tena vuttaṃ ‘‘tena kho pana samayenā’’tiādi. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ anantarasutte vuttameva.
गाथायं पन अच्छेच्छि वट्टन्ति अनवसेसतो किलेसवट्टं समुच्छिन्दि, छिन्ने च किलेसवट्टे कम्मवट्टम्पि छिन्नमेव। ब्यगा निरासन्ति आसा वुच्चति तण्हा, नत्थि एत्थ आसाति निरासं, निब्बानं। तं निरासं विसेसेन अगा अधिगतोति ब्यगा, अग्गमग्गस्स अधिगतत्ता पुन अधिगमकारणेन विना अधिगतोति अत्थो। यस्मा तण्हा दुक्खसमुदयभूता, ताय पहीनाय अप्पहीनो नाम किलेसो नत्थि, तस्मास्स तण्हापहानं सविसेसं कत्वा दस्सेन्तो ‘‘विसुक्खा सरिता न सन्दती’’ति आह। तस्सत्थो – चतुत्थसूरियपातुभावेन विय महानदियो चतुत्थमग्गञाणुप्पादेन अनवसेसतो विसुक्खा विसोसिता तण्हासरिता नदी न सन्दति, इतो पट्ठाय न पवत्तति। तण्हा हि ‘‘सरिता’’ति वुच्चति। यथाह – ‘‘सरितानि सिनेहितानि च, सोमनस्सानि भवन्ति जन्तुनो’’ति (ध॰ प॰ ३४१), ‘‘सरिता विसत्तिका’’ति (ध॰ स॰ १०६५; महानि॰ ३) च। छिन्नं वट्टं न वत्ततीति एवं किलेसवट्टसमुच्छेदेन छिन्नं वट्टं अनुप्पादधम्मतं अविपाकधम्मतञ्च आपादनेन उपच्छिन्नं कम्मवट्टं न वत्तति न पवत्तति। एसेवन्तो दुक्खस्साति यदेतं सब्बसो किलेसवट्टाभावतो कम्मवट्टस्स अप्पवत्तनं, सो आयतिं विपाकवट्टस्स एकंसेनेव अनुप्पादो एव सकलस्सापि संसारदुक्खस्स अन्तो परिच्छेदो परिवटुमभावोति।
Gāthāyaṃ pana acchecchi vaṭṭanti anavasesato kilesavaṭṭaṃ samucchindi, chinne ca kilesavaṭṭe kammavaṭṭampi chinnameva. Byagā nirāsanti āsā vuccati taṇhā, natthi ettha āsāti nirāsaṃ, nibbānaṃ. Taṃ nirāsaṃ visesena agā adhigatoti byagā, aggamaggassa adhigatattā puna adhigamakāraṇena vinā adhigatoti attho. Yasmā taṇhā dukkhasamudayabhūtā, tāya pahīnāya appahīno nāma kileso natthi, tasmāssa taṇhāpahānaṃ savisesaṃ katvā dassento ‘‘visukkhā saritā na sandatī’’ti āha. Tassattho – catutthasūriyapātubhāvena viya mahānadiyo catutthamaggañāṇuppādena anavasesato visukkhā visositā taṇhāsaritā nadī na sandati, ito paṭṭhāya na pavattati. Taṇhā hi ‘‘saritā’’ti vuccati. Yathāha – ‘‘saritāni sinehitāni ca, somanassāni bhavanti jantuno’’ti (dha. pa. 341), ‘‘saritā visattikā’’ti (dha. sa. 1065; mahāni. 3) ca. Chinnaṃ vaṭṭaṃ na vattatīti evaṃ kilesavaṭṭasamucchedena chinnaṃ vaṭṭaṃ anuppādadhammataṃ avipākadhammatañca āpādanena upacchinnaṃ kammavaṭṭaṃ na vattati na pavattati. Esevanto dukkhassāti yadetaṃ sabbaso kilesavaṭṭābhāvato kammavaṭṭassa appavattanaṃ, so āyatiṃ vipākavaṭṭassa ekaṃseneva anuppādo eva sakalassāpi saṃsāradukkhassa anto paricchedo parivaṭumabhāvoti.
दुतियसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Dutiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / उदानपाळि • Udānapāḷi / २. दुतियलकुण्डकभद्दियसुत्तं • 2. Dutiyalakuṇḍakabhaddiyasuttaṃ
