| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
੨. ਦੁਤਿਯਨਯੋ ਸਙ੍ਗਹਿਤੇਨਅਸਙ੍ਗਹਿਤਪਦવਣ੍ਣਨਾ
2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
੧੭੧. ‘‘ਸਙ੍ਗਹਿਤੇਨ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਸਙ੍ਗਹਿਤਸਦ੍ਦਾ ਭਿਨ੍ਨਾਧਿਕਰਣਾ ਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ વਿਸੇਸਨવਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਤਾਯ ਇਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾ। ਯੋ ਹਿ ਧਮ੍ਮੋ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾવਿਸੇਸવਿਸਿਟ੍ਠੋ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤੋ ਹੇਟ੍ਠਾ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ, ਸ੍વੇવ ਇਧ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਭਾવੇਨ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੀਯਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਂ ਤਂ…ਪੇ॰… ਤਦੇવ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਯੇ ਹਿ ਧਮ੍ਮਾ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨੇਨ ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਗਹੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ, ਆਯਤਨਧਾਤੁਸਙ੍ਗਹੇਨ ਚ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਾ, ਤੇਸਂਯੇવ ਪੁਨ ਖਨ੍ਧਾਦੀਹਿ ਅਸਙ੍ਗਹੋ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਚਕ੍ਖਾਯਤਨੇਨ…ਪੇ॰… ਆਹਾ’’ਤਿ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਨਯੇਸੁ વਾਰੇਸੁ ਚ। ਖਨ੍ਧਾਦਿਸਙ੍ਗਹਸਾਮਞ੍ਞਾਨਨ੍ਤਿ ‘‘ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਗਹੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅવਿਸੇਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਦਿਸਙ੍ਗਹਾਨਂ। ‘‘ਸਾਮਞ੍ਞਜੋਤਨਾ વਿਸੇਸੇ ਅવਤਿਟ੍ਠਤੀ’’ਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਿਚ੍ਚਂ વਿਸੇਸਾਪੇਕ੍ਖਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। વਿਸੇਸਾવਬੋਧਨਤ੍ਥਾਨਿ ਪਞ੍ਹਬ੍ਯਾਕਰਣਾਨੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਭੇਦਨਿਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ ਚ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਸવਿਸੇਸਾવ ਖਨ੍ਧਾਦਿਗਣਨਾਤਿ ‘‘ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਗਹੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅવਿਸੇਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਪਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਨਾ ਸવਿਸੇਸਾવ ਖਨ੍ਧਾਦਿਗਣਨਾ, ਖਨ੍ਧਾਦਿਨਾ ਸਙ੍ਗਹੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੁਦ੍ਧਾਤਿ ਕੇવਲਾ ਅਨવਸੇਸਾ, ਸਾਮਞ੍ਞਭੂਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
171. ‘‘Saṅgahitena asaṅgahita’’nti ettha saṅgahitāsaṅgahitasaddā bhinnādhikaraṇā na gahetabbā visesanavisesitabbatāya icchitattā. Yo hi dhammo saṅgahitatāvisesavisiṭṭho asaṅgahito heṭṭhā uddiṭṭho, sveva idha asaṅgahitabhāvena pucchitvā vissajjīyatīti dassento ‘‘yaṃ taṃ…pe… tadeva dassento’’ti āha. Ye hi dhammā cakkhāyatanena khandhasaṅgahena saṅgahitā, āyatanadhātusaṅgahena ca asaṅgahitā, tesaṃyeva puna khandhādīhi asaṅgaho pucchitvā vissajjito. Tena vuttaṃ ‘‘cakkhāyatanena…pe… āhā’’ti. Sabbatthāti sabbesu nayesu vāresu ca. Khandhādisaṅgahasāmaññānanti ‘‘khandhasaṅgahenā’’tiādinā avisesena vuttānaṃ khandhādisaṅgahānaṃ. ‘‘Sāmaññajotanā visese avatiṭṭhatī’’ti āha ‘‘niccaṃ visesāpekkhattā’’ti. Visesāvabodhanatthāni pañhabyākaraṇānīti vuttaṃ ‘‘bhedanissitattā ca pucchāvissajjanāna’’nti. Savisesāva khandhādigaṇanāti ‘‘khandhasaṅgahenā’’tiādinā avisesena vuttāpi rūpakkhandhādinā savisesāva khandhādigaṇanā, khandhādinā saṅgahoti attho. Suddhāti kevalā anavasesā, sāmaññabhūtāti vuttaṃ hoti.
ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਯਥਾਧਿਕਤੇ ਦੁਤਿਯਨਯੇ। ਸਾਮਞ੍ਞਜੋਤਨਾਯ વਿਸੇਸਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਆਹ ‘‘ਸਙ੍ਗਹਿ…ਪੇ॰… ਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਤੀਸੁ ਸਙ੍ਗਹੇਸੂਤਿ ਖਨ੍ਧਾਦਿਸਙ੍ਗਹੇਸੁ ਤੀਸੁ। ਅਞ੍ਞੇਹੀਤਿ વੁਤ੍ਤਾવਸੇਸੇਹਿ ਦ੍વੀਹਿ ਏਕੇਨ વਾ। ਏਤ੍ਤਕੇਨੇવ ਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬਾ ਸਿਯੁਂ ਤਾવਤਾਪਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤੇਨ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਭਾવਸ੍ਸ ਪਕਾਸਿਤਤ੍ਤਾ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤੇਨਅਸਙ੍ਗਹਿਤਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਏવਂવਿਧਾਨਨ੍ਤਿ ‘‘ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਂ ਸੋਤਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤવਿਸੇਸਾਨਂ। ਅਸਮ੍ਭવਾਤਿ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤੁਂ ਅਸਮ੍ਭવਾ। ਸਙ੍ਗਹਾਦਿਨਯਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਂ ਨਯਮਾਤਿਕਾਯ ਬ੍ਯਾਪਾਰੋ, ਯਤ੍ਥ ਪਨ ਸਙ੍ਗਹਾਦਯੋ, ਤੇ ਖਨ੍ਧਾਦਯੋ ਕੁਸਲਾਦਯੋ ਚ ਤੇਸਂ વਿਸਯਭੂਤਾਤਿ ਤੇਹਿ વਿਨਾ ਸਙ੍ਗਹਾਦੀਨਂ ਪવਤ੍ਤਿ ਨਤ੍ਥਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨਯਮਾਤਿਕਾਯ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਬਾਹਿਰਮਾਤਿਕਾਪੇਕ੍ਖਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਸਙ੍ਗਾਹਕਂ ਅਸਙ੍ਗਾਹਕਞ੍ਚਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਯੋ ਹਿ ਇਧ ਸਙ੍ਗਾਹਕਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤੋ ਧਮ੍ਮੋ ਅਸਙ੍ਗਾਹਕਭਾવੇਨਪਿ વੁਤ੍ਤੋਯੇવਾਤਿ।
Tatthāti yathādhikate dutiyanaye. Sāmaññajotanāya visesaniddiṭṭhattā āha ‘‘saṅgahi…pe… niddhāritattā’’ti. Tīsu saṅgahesūti khandhādisaṅgahesu tīsu. Aññehīti vuttāvasesehi dvīhi ekena vā. Ettakeneva dassetabbā siyuṃ tāvatāpi saṅgahitena asaṅgahitabhāvassa pakāsitattā. Tesanti saṅgahitenaasaṅgahitabhāvena vuttadhammānaṃ. Evaṃvidhānanti ‘‘cakkhāyatanaṃ sotāyatana’’ntiādinā aniddhāritavisesānaṃ. Asambhavāti vuttappakārena niddisituṃ asambhavā. Saṅgahādinayadassanamattaṃ nayamātikāya byāpāro, yattha pana saṅgahādayo, te khandhādayo kusalādayo ca tesaṃ visayabhūtāti tehi vinā saṅgahādīnaṃ pavatti natthi. Tenāha ‘‘nayamātikāya abbhantarabāhiramātikāpekkhattā’’ti. Saṅgāhakaṃ asaṅgāhakañcāti vattabbaṃ. Yo hi idha saṅgāhakabhāvena vutto dhammo asaṅgāhakabhāvenapi vuttoyevāti.
‘‘ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਗਹੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ, ਆਯਤਨਧਾਤੁਸਙ੍ਗਹੇਨ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਾ’’ਤਿ, ‘‘ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਗਹੇਨ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਾ, ਆਯਤਨਧਾਤੁਸਙ੍ਗਹੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ’’ਤਿ ਚ ਯਤ੍ਥ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮવਿਸੇਸਨਿਦ੍ਧਾਰਣਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਤ੍ਥ ਪਠਮਨਯੇ ਛਟ੍ਠਨਯੇ ਚ ‘‘ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਕਤਿਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋ? ਏਕੇਨ ਖਨ੍ਧੇਨਾ’’ਤਿ (ਧਾਤੁ॰ ੬), ‘‘ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਕਤਿਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋਤਿ? ਨਤ੍ਥਿ। ਚਤੂਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ (ਧਾਤੁ॰ ੨੨੮) ਚ ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ। ਇਤਰੇਸੂਤਿ ਦੁਤਿਯਾਦਿਨਯੇਸੁ। ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਯਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਞ੍ਚ ‘‘ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਅਨਿਯਮਿਤਰੂਪੇਨ ਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤਂ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ‘‘ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਨਿਯਾਮਕਭਾવੇਨ।
‘‘Ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā, āyatanadhātusaṅgahena asaṅgahitā’’ti, ‘‘ye dhammā khandhasaṅgahena asaṅgahitā, āyatanadhātusaṅgahena saṅgahitā’’ti ca yattha pucchitabbavissajjitabbadhammavisesaniddhāraṇaṃ natthi, tattha paṭhamanaye chaṭṭhanaye ca ‘‘rūpakkhandho katihi khandhehi saṅgahito? Ekena khandhenā’’ti (dhātu. 6), ‘‘rūpakkhandho katihi khandhehi sampayuttoti? Natthi. Catūhi khandhehi vippayutto’’ti (dhātu. 228) ca evaṃ pucchitabbavissajjitabbabhāvena. Itaresūti dutiyādinayesu. Tassa tassāti yaṃ pucchitabbaṃ vissajjitabbañca ‘‘ye dhammā’’ti aniyamitarūpena niddhāritaṃ, tassa tassa ‘‘te dhammā’’ti niyāmakabhāvena.
ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਪਕਰਣੇ। ਯੇਨ ਯੇਨ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਾਦਿਨਾ ਸਙ੍ਗਾਹਕੇਨ। ਖਨ੍ਧਾਦਿਸਙ੍ਗਹੇਸੂਤਿ ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਧਾਤੁਸਙ੍ਗਹੇਸੁ। ਤੇਨ ਤੇਨਾਤਿ ਖਨ੍ਧਾਦਿਸਙ੍ਗਹੇਨ। ਅਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਤਤੋ ਤਤੋ ਸਙ੍ਗਾਹਕਤੋ ਅਞ੍ਞਂ। ਤਬ੍ਬਿਨਿਮੁਤ੍ਤਂ ਸਙ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਾਸਙ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ ਯਂ ਧਮ੍ਮਜਾਤਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਂ ਤਦੇવ ‘‘ਚਕ੍ਖਾਯਤਨੇਨ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਗਹੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ, ਆਯਤਨਧਾਤੁਸਙ੍ਗਹੇਨ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਾ’’ਤਿ ਸਙ੍ਗਾਹਕਾਸਙ੍ਗਾਹਕਭਾવੇਨ ਉਦ੍ਧਟਂ। ਅਞ੍ਞੋ ਧਮ੍ਮੋ ਨਤ੍ਥਿ ਤਸ੍ਸ ਸਭਾਗਭਾવੇਨ ਸਙ੍ਗਾਹਕਸ੍ਸੇવ ਅਭਾવਤੋ। ਸਿਯਾ ਪਨੇਤਂ ਸਭਾਗੇਨ ਏਕਦੇਸੇਨ ਸਙ੍ਗਹੋਤਿ, ਤਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਨ ਚ ਸੋ…ਪੇ॰… ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਯਞ੍ਚਾਤਿਆਦਿਨਾ વਚਨਨ੍ਤਰਂ ਪਰਿਹਰਤਿ।
Etthāti etasmiṃ pakaraṇe. Yena yena cakkhāyatanādinā saṅgāhakena. Khandhādisaṅgahesūti khandhāyatanadhātusaṅgahesu. Tena tenāti khandhādisaṅgahena. Aññanti tato tato saṅgāhakato aññaṃ. Tabbinimuttaṃ saṅgahetabbāsaṅgahetabbaṃ yaṃ dhammajātaṃ atthi, taṃ tadeva ‘‘cakkhāyatanena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā, āyatanadhātusaṅgahena asaṅgahitā’’ti saṅgāhakāsaṅgāhakabhāvena uddhaṭaṃ. Añño dhammo natthi tassa sabhāgabhāvena saṅgāhakasseva abhāvato. Siyā panetaṃ sabhāgena ekadesena saṅgahoti, taṃ paṭikkhipanto āha ‘‘na ca so…pe… hotī’’ti. Yañcātiādinā vacanantaraṃ pariharati.
ਯਦਿ ਚਾਤਿਆਦਿਨਾਪਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਤੇਨ ਸਙ੍ਗਹਾਭਾવਂ ਪਾਠਾਭਾવਦਸ੍ਸਨੇਨ વਿਭਾવੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸੋ ਏવਾਤਿ ਯੋ ਰੂਪਾਦਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਸਙ੍ਗਾਹਕਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਏવ ਤੇਨ ਰੂਪਾਦਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹੇਯ੍ਯ ਸਙ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ ਭવੇਯ੍ਯ, ਤੇਨੇવ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਗਹਾਭਾવੇ ਲਕ੍ਖਣਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਨ ਹਿ ਸੋ ਏવ ਤਸ੍ਸ ਸਭਾਗੋ વਿਸਭਾਗੋ ਚਾ’’ਤਿ। ਏਕਦੇਸਾ વਿਯ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਾਦਯੋ ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਕਸ੍ਸ। ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਾਦੀਨਂ ਨ ਸਙ੍ਗਾਹਕੋ ਅਸਙ੍ਗਾਹਕੋ ਚ ਸਭਾਗવਿਸਭਾਗਭਾવਾਭਾવਤੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਸਮੁਦਾਯਨ੍ਤੋਗਧਾਨਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਪਾਕਟਤਰਂ ਕਰੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯੇਨਾਤਿ વਿਭਾਗੇਨ। ਤੇਤਿ ਏਕਦੇਸਾ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਏਕਦੇਸਾਨਂ। ਏਤ੍ਥ ਤਦਨ੍ਤੋਗਧਤਾਯ વਿਭਾਗਾਭਾવੋ, વਿਭਾਗਾਭਾવੇਨ ਸਭਾਗવਿਸਭਾਗਤਾਭਾવੋ, ਤੇਨ ਸਙ੍ਗਾਹਕਾਸਙ੍ਗਾਹਕਤਾਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Yadicātiādināpi tasseva tena saṅgahābhāvaṃ pāṭhābhāvadassanena vibhāveti. Tattha so evāti yo rūpādikkhandho saṅgāhakabhāvena vutto, so eva tena rūpādikkhandhena saṅgayheyya saṅgahetabbo bhaveyya, teneva tassa saṅgahābhāve lakkhaṇaṃ dassento āha ‘‘na hi so eva tassa sabhāgo visabhāgo cā’’ti. Ekadesā viya cakkhāyatanādayo samudāyassa rūpakkhandhādikassa. Rūpakkhandho cakkhāyatanādīnaṃ na saṅgāhako asaṅgāhako ca sabhāgavisabhāgabhāvābhāvato. Esa nayo sesesupi. Samudāyantogadhānantiādinā vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ karoti. Tattha yenāti vibhāgena. Teti ekadesā. Tesanti ekadesānaṃ. Ettha tadantogadhatāya vibhāgābhāvo, vibhāgābhāvena sabhāgavisabhāgatābhāvo, tena saṅgāhakāsaṅgāhakatābhāvo dassitoti veditabbo.
ਯਥਾ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਸਭਾਗવਿਸਭਾਗਾਭਾવੇਨ ਏਕਦੇਸਾਨਂ ਸਮੁਦਾਯੋ ਸਙ੍ਗਾਹਕੋ ਅਸਙ੍ਗਾਹਕੋ ਚ ਨ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਏਕਦੇਸਸਭਾਗવਿਸਭਾਗਾਨਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਥਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾਤਿਆਦਿ ਉਦਾਹਰਣਦਸ੍ਸਨੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਾਕਟਕਰਣਂ। ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਗਹੇਨ ਸਙ੍ਗਾਹਕਂ ਅਸਙ੍ਗਾਹਕਞ੍ਚਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਤਥਾ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਨ ਹਿ ਏਕਦੇਸ…ਪੇ॰… વਿਸਭਾਗਂ ਯੇਨ ਸਮੁਦਾਯੋ ਸਙ੍ਗਾਹਕੋ ਅਸਙ੍ਗਾਹਕੋ ਚ ਸਿਯਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤਂ ਤਾવ ਮਾ ਹੋਤੁ, ਅਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤਂ ਪਨ ਕਸ੍ਮਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪੀਯਤੀਤਿ ਚੋਦਨਂ ਮਨਸਿ ਕਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਤਸ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਤਸ੍ਮਾਤਿ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਹੇਤੁਭਾવੇਨ ਪਰਾਮਸਤਿ। ਅਤ੍ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ, ਅਤ੍ਤਨਿ ਅਨ੍ਤੋਗਧਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ, ਅਤ੍ਤੇਕਦੇਸਸਭਾਗਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਸਤਿਪਿ ਅਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤੇਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਤਂ ਪਨੇਤਂ ‘‘ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤੋ ਚ ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤੇ ਤਯੋ ਪਕਾਰੇ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤਮੇવ ਏਤੇਸਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਏਤੇਸਂ ਅਤ੍ਤਾ, ਅਤ੍ਤਨਿ ਅਨ੍ਤੋਗਧੋ, ਅਤ੍ਤੇਕਦੇਸਸਭਾਗੋ ਚਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਸਙ੍ਗਾਹਕਭਾવੋ ਏવ ਨਤ੍ਥਿ ਸਭਾਗਾਭਾવਤੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨ ਹਿ ਸੋ ਏવ ਤਸ੍ਸ ਸਭਾਗੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਯੇਨਾਤਿ ਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤੇਨ। ਏવਰੂਪਾਨਨ੍ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਨਂ ਤਿਪ੍ਪਕਾਰਾਨਂ ਅਗ੍ਗਹਣਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ ਸਤਿਪਿ વਿਸਭਾਗਭਾવੇਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
Yathā sabbena sabbaṃ sabhāgavisabhāgābhāvena ekadesānaṃ samudāyo saṅgāhako asaṅgāhako ca na hoti, evaṃ ekadesasabhāgavisabhāgānanti dassento ‘‘tathā’’tiādimāha. Tattha yathātiādi udāharaṇadassanena yathāvuttassa atthassa pākaṭakaraṇaṃ. Khandhasaṅgahena saṅgāhakaṃ asaṅgāhakañcāti yojanā. Tathā sesesupi. Na hi ekadesa…pe… visabhāgaṃ yena samudāyo saṅgāhako asaṅgāhako ca siyāti adhippāyo. Ettha ca saṅgāhakattaṃ tāva mā hotu, asaṅgāhakattaṃ pana kasmā paṭikkhipīyatīti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘tasmā’’tiādi. Tattha tasmāti vuttamevatthaṃ hetubhāvena parāmasati. Attato aññassa, attani antogadhato aññassa, attekadesasabhāgato aññassa satipi asaṅgāhakatteti yojanā. Taṃ panetaṃ ‘‘rūpakkhandho rūpakkhandhena saṅgahito asaṅgahito ca na hotī’’tiādinā vutte tayo pakāre sandhāya vuttaṃ. Saṅgāhakattameva etesaṃ natthīti etesaṃ attā, attani antogadho, attekadesasabhāgo cāti vuttānaṃ saṅgāhakabhāvo eva natthi sabhāgābhāvato. Tena vuttaṃ ‘‘na hi so eva tassa sabhāgo’’tiādi. Yenāti saṅgāhakattena. Evarūpānanti yathāvuttānaṃ tippakārānaṃ aggahaṇaṃ veditabbaṃ satipi visabhāgabhāveti adhippāyo.
ਤੇਨਾਤਿ ‘‘ਧਮ੍ਮਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ વਚਨੇਨ। ਏਕਦੇਸਸ੍ਸ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਕਸ੍ਸ ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਾਯਤਨਸ੍ਸ ਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤਂ ਏਕਦੇਸੇਨ ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ ਸਙ੍ਗਹਿਤਭਾવਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਏਕਦੇਸਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਸ੍ਸ ਸੋਤਾਯਤਨਸ੍ਸ ਚ ਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤਂ ਸਮੁਦਾਯੇਨ ਏਕਦੇਸਸ੍ਸ ਸਙ੍ਗਹਿਤਭਾવਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ਨ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਅਥ ਕਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਤੁਕ੍ਖਨ੍ਧਗਣਨਭੇਦੇਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਚਤੁਕ੍ਖਨ੍ਧਗਣਨਭੇਦੇਹੀਤਿ ਰੂਪਾਦਿਚਤੁਕ੍ਖਨ੍ਧਗਣਨવਿਭਾਗੇਹਿ । ਪਞ੍ਚਧਾਤਿ ਰੂਪਾਦਿਚਤੁਕ੍ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਗਹੋ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਗਹੋਤਿ ਏવਂ ਪਞ੍ਚਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਭਿਨ੍ਨਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਗਣੇਤਬ੍ਬਾਗਣੇਤਬ੍ਬਭਾવੇਨਾ’’ਤਿ। ‘‘ਏਕੇਨ ਖਨ੍ਧੇਨਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਕਰਣਤ੍ਥੇ ਕਰਣવਚਨਂ, ਨ ਕਤ੍ਤੁਅਤ੍ਥੇਤਿ ਕਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਸਙ੍ਗਾਹਕਾਸਙ੍ਗਾਹਕਨਿਰਪੇਕ੍ਖਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਕਮ੍ਮਕਰਣਮਤ੍ਤਸਬ੍ਭਾવਾ’’ਤਿ। ਦੁਤਿਯਾਦਯੋ ਪਨ ਨਯਾ। ਅਗਣਨਾਦਿਦਸ੍ਸਨਾਨੀਤਿ ਅਗਣਨਗਣਨਦਸ੍ਸਨਾਨਿ। ਨਨੁ ਚ ਦੁਤਿਯਾਦੀਸੁ ਗਣਨਾਦੀਨਿਪਿ વਿਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ? ਸਚ੍ਚਂ વਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤਾਨਿ ਪਨ વਿਸੇਸਨਭੂਤਾਨਿ ਅਪ੍ਪਧਾਨਾਨੀਤਿ વਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਭੂਤਾਨਂ ਪਧਾਨਾਨਂ વਸੇਨੇવਂ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਚਕ੍ਖਾਯਤਨੇਨ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਗਹੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਕਤ੍ਤੁਆਦਯੋ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਤ੍ਤੁਕਰਣਕਮ੍ਮਤ੍ਤਯਸਬ੍ਭਾવਾ’’ਤਿ।
Tenāti ‘‘dhammāyatana’’ntiādinā vacanena. Ekadesassa vedanākkhandhādikassa samudāyassa dhammāyatanassa saṅgāhakattaṃ ekadesena samudāyassa saṅgahitabhāvanti attho, samudāyassa rūpakkhandhassa ekadesassa cakkhāyatanassa sotāyatanassa ca saṅgāhakattaṃ samudāyena ekadesassa saṅgahitabhāvanti vuttaṃ hoti. Yadi evaṃ na dasseti, atha kiṃ dassetīti āha ‘‘catukkhandhagaṇanabhedehī’’tiādi. Tattha catukkhandhagaṇanabhedehīti rūpādicatukkhandhagaṇanavibhāgehi . Pañcadhāti rūpādicatukkhandhasaṅgaho viññāṇakkhandhasaṅgahoti evaṃ pañcappakārena bhinnataṃ. Tenāha ‘‘gaṇetabbāgaṇetabbabhāvenā’’ti. ‘‘Ekena khandhenā’’tiādīsu karaṇatthe karaṇavacanaṃ, na kattuattheti katvā āha ‘‘saṅgāhakāsaṅgāhakanirapekkhāna’’nti. Tenevāha ‘‘kammakaraṇamattasabbhāvā’’ti. Dutiyādayo pana nayā. Agaṇanādidassanānīti agaṇanagaṇanadassanāni. Nanu ca dutiyādīsu gaṇanādīnipi vijjantīti? Saccaṃ vijjanti, tāni pana visesanabhūtāni appadhānānīti visesitabbabhūtānaṃ padhānānaṃ vasenevaṃ vuttaṃ. ‘‘Cakkhāyatanena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā’’tiādinā kattuādayo niddiṭṭhāti āha ‘‘kattukaraṇakammattayasabbhāvā’’ti.
ਤਥਾ ਤਥਾਤਿ ਤੇਨ ਤੇਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਪ੍ਪਕਾਰੇਨ। ਤਂਤਂਖਨ੍ਧਾਦਿਭਾવਾਭਾવੋ ਸਭਾਗવਿਸਭਾਗਤਾਤਿ ਰੂਪਧਮ੍ਮਾਦੀਨਂ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਭਾવੋ ਸਭਾਗਤਾ, વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਅਭਾવੋ વਿਸਭਾਗਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਥਾਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤਧਮ੍ਮਦਸ੍ਸਨੇਤਿ ‘‘ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ, ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤਪ੍ਪਕਾਰਧਮ੍ਮਨਿਰੂਪਨੇ। ਸਙ੍ਗਾਹਕਸਙ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਾਦਿਕਸ੍ਸ ਸਙ੍ਗਾਹਕਸ੍ਸ ਸੋਤਾਯਤਨਾਦਿਕਸ੍ਸ ਚ ਸਙ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ। ਸਮਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਭਾવੋਤਿ ਏਕਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਭਾવੋ, ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਭਾવੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਦਭਾવੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸਮਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਭਾવਸ੍ਸ ਅਭਾવੋ ਅਞ੍ਞਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਭਾવੋ। ਅਯਨ੍ਤਿ ਯ੍વਾਯਂ ਪਠਮਨਯੇ ਤਥਾ ਤਥਾ ਗਣੇਤਬ੍ਬਾਗਣੇਤਬ੍ਬਤਾਸਙ੍ਖਾਤੋ ਦੁਤਿਯਾਦਿਨਯੇਸੁ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਨਂ ਸਮਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਭਾવਾਭਾવਸਙ੍ਖਾਤੋ ਤਂਤਂਖਨ੍ਧਾਦਿਭਾવਾਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਅਯਮੇਤੇਸਂ ਦ੍વਿਪ੍ਪਕਾਰਾਨਂ ਨਯਾਨਂ ਸਭਾਗવਿਸਭਾਗਤਾਸੁ વਿਸੇਸੋ।
Tathā tathāti tena tena rūpakkhandhādippakārena. Taṃtaṃkhandhādibhāvābhāvo sabhāgavisabhāgatāti rūpadhammādīnaṃ rūpakkhandhādibhāvo sabhāgatā, vedanākkhandhādiabhāvo visabhāgatāti attho. Yathāniddhāritadhammadassaneti ‘‘ye dhammā, te dhammā’’ti niddhāritappakāradhammanirūpane. Saṅgāhakasaṅgahetabbānanti cakkhāyatanādikassa saṅgāhakassa sotāyatanādikassa ca saṅgahetabbassa. Samānakkhandhādibhāvoti ekakkhandhādibhāvo, rūpakkhandhādibhāvoti attho. Tadabhāvoti tassa samānakkhandhādibhāvassa abhāvo aññakkhandhādibhāvo. Ayanti yvāyaṃ paṭhamanaye tathā tathā gaṇetabbāgaṇetabbatāsaṅkhāto dutiyādinayesu yathāvuttānaṃ samānakkhandhādibhāvābhāvasaṅkhāto taṃtaṃkhandhādibhāvābhāvo vutto, ayametesaṃ dvippakārānaṃ nayānaṃ sabhāgavisabhāgatāsu viseso.
ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਸੁਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਦੁਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦਿ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਤਿ। ਅਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤਾਭਾવਤੋਤਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾવਿਸਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ । ਨ ਹਿ ਸਕ੍ਕਾ ‘‘ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚੇਨ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਗਹੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ, ਆਯਤਨਧਾਤੁਸਙ੍ਗਹੇਨ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਾ’’ਤਿਆਦਿ વਤ੍ਤੁਂ। ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਸਦਿਸਾਨਿ ਅਬ੍ਯਾਕਤਪਦਾਦੀਨਿ। ਇਤਰੇਹੀਤਿ ਆਯਤਨਧਾਤੁਸਙ੍ਗਹੇਹਿ ਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤਾਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤਾਭਾવਤੋ ਨ ਉਦ੍ਧਟਾਨੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਏવਨ੍ਤਿਆਦਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਗਮਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ ਨ ਸਬ੍ਬੋ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਧਮ੍ਮੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Samudayasaccasukhindriyādīti ādi-saddena maggasaccadukkhindriyādi saṅgayhati. Asaṅgāhakattābhāvatoti saṅgahitatāvisiṭṭhassa asaṅgāhakattassa abhāvato . Na hi sakkā ‘‘samudayasaccena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā, āyatanadhātusaṅgahena asaṅgahitā’’tiādi vattuṃ. Dukkhasaccasadisāni abyākatapadādīni. Itarehīti āyatanadhātusaṅgahehi saṅgāhakattāsaṅgāhakattābhāvato na uddhaṭānīti yojanā. Evantiādi yathāvuttassa atthassa nigamanavasena vuttaṃ. Na rūpakkhandhoti na sabbo rūpakkhandhadhammoti attho.
‘‘ਖਨ੍ਧਪਦੇਨਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਕਰਣਤ੍ਥੇ ਕਰਣવਚਨਂ, ਨ ਕਤ੍ਤੁਅਤ੍ਥੇਤਿ ਆਹ ‘‘ਖਨ੍ਧਪਦਸਙ੍ਗਹੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਤੇਨੇવਸ੍ਸ ਕਤ੍ਤੁਅਤ੍ਥਤਂ ਪਟਿਸੇਧੇਤੁਂ ‘‘ਨ ਸਙ੍ਗਾਹਕੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਰਣਂ ਪਨ ਕਤ੍ਤੁਰਹਿਤਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਕੇਨਚਿ ਸਙ੍ਗਾਹਕੇਨਾਤਿ ਇਦਂ ਪਨ ਆਨੇਤ੍વਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਸਙ੍ਗਾਹਕੇਸੁ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ ਨ ਸਙ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬੇਸੂਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਧਮ੍ਮਾ ਹਿ ‘‘ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਗਹੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ। ਸਮੁਦਾਯੇ વੁਤ੍ਤવਿਧਿ ਤਦવਯવੇਪਿ ਸਮ੍ਭવਤੀਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਏਤੇਨ ਨਯੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਪਟਿਯੋਗੀਨਿવਤ੍ਤਨਂ ਏવ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਕਰੀਯਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਨ ਹਿ ਅਞ੍ਞਮਤ੍ਤਨਿવਾਰਣਂ ਏવ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਙ੍ਗਾਹਕਤੋ ਅਞ੍ਞਨਿવਾਰਣਂ ਏવ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਸੋ ਚ…ਪੇ॰… ਪੇਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਪਾਕਟਤਰਂ ਕਰੋਤਿ। ਸਙ੍ਗਾਹਕਾਪੇਕ੍ਖਤ੍ਤੇ ਹਿ ‘‘ਸੋ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਸ੍ਸ ‘‘ਚਕ੍ਖਾਯਤਨੇਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋવ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਂ ਸਙ੍ਗਾਹਕਨ੍ਤਿ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਭવੋ ਏવਾਤਿ ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਅਸਮ੍ਭવਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਥ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ, ਤਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ।
‘‘Khandhapadenā’’ti idaṃ karaṇatthe karaṇavacanaṃ, na kattuattheti āha ‘‘khandhapadasaṅgahenāti attho’’ti. Tenevassa kattuatthataṃ paṭisedhetuṃ ‘‘na saṅgāhakenā’’ti vuttaṃ. Karaṇaṃ pana katturahitaṃ natthīti āha ‘‘kenaci saṅgāhakenāti idaṃ pana ānetvā vattabba’’nti. Saṅgāhakesu na yujjati na saṅgahetabbesūti adhippāyo. Rūpakkhandhadhammā hi ‘‘ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā’’ti vuttāti. Samudāye vuttavidhi tadavayavepi sambhavatīti codanaṃ samuṭṭhāpento ‘‘etena nayenā’’tiādimāha. Paṭiyogīnivattanaṃ eva-saddena karīyatīti āha ‘‘na hi aññamattanivāraṇaṃ eva-saddassa attho’’ti. Tenāha ‘‘saṅgāhakato aññanivāraṇaṃ eva-saddassa attho’’ti. So ca…pe… pekkhanti iminā tamevatthaṃ pākaṭataraṃ karoti. Saṅgāhakāpekkhatte hi ‘‘so cā’’tiādivacanassa ‘‘cakkhāyatanena rūpakkhandhova saṅgahito’’ti ettha cakkhāyatanaṃ saṅgāhakanti yathādhippetassa atthassa asambhavo evāti idāni taṃ asambhavaṃ vibhāvento ‘‘katha’’ntiādimāha, taṃ suviññeyyameva.
ਏਤ੍ਥਾਤਿ ‘‘ਅਡ੍ਢੇਕਾਦਸਹਿ ਆਯਤਨਧਾਤੂਹੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ। ‘‘ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨਾ’’ਤਿ ਆਨੇਤ੍વਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਆਯਤਨਧਾਤੁવਿਸੇਸਨਤ੍ਥਂ। ਨ ਸੋ ਏવ ਤਸ੍ਸ, ਸਮੁਦਾਯੋ વਾ ਤਦੇਕਦੇਸਾਨਂ ਸਙ੍ਗਾਹਕੋ ਅਸਙ੍ਗਾਹਕੋ ਚ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤੋવਾਯਮਤ੍ਥੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ…ਪੇ॰… ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਪਰਿਯਾਯੇਨਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਂ ਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤਂ ਨਤ੍ਥਿ ‘‘ਯੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਸ੍ਸ ਅਸਙ੍ਗਾਹਕਂ ਸਿਯਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਰਿਯਾਯੇਨ। ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾਯ ਅਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (ਧਾਤੁ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੭੧) ‘‘ਸੋ ਚ…ਪੇ॰… ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾਯਾਤਿ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਭਾવੇਨ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾਯ ਅਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਸਾ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਤ੍ਤਨੋ, ਅਤ੍ਤੇਕਦੇਸਾਨਂ વਾ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾ। ਤੇਨਾਤਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਤਦੇਕਦੇਸਾਨਂ। ਅਤ੍ਥਿ ਚ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਾ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਹਿ। ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਾਦੀਹਿ વਿਯਾਤਿ વਿਸਦਿਸੁਦਾਹਰਣਂ। ਏਤੇਹਿ ਰੂਪવੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਹਿ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਚ ਏવਰੂਪੇਹਿ। ਏਤਾਨਿ ਅਞ੍ਞਾਨਿ ਚਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
Etthāti ‘‘aḍḍhekādasahi āyatanadhātūhī’’ti ettha. ‘‘Rūpakkhandhenā’’ti ānetvā vattabbaṃ āyatanadhātuvisesanatthaṃ. Na so eva tassa, samudāyo vā tadekadesānaṃ saṅgāhako asaṅgāhako ca hotīti vuttovāyamatthoti āha ‘‘rūpakkhandho…pe… na hotī’’ti. Iminā pariyāyenāti yasmā vuttappakāraṃ saṅgāhakattaṃ natthi ‘‘yena saṅgahitassa asaṅgāhakaṃ siyā’’ti iminā pariyāyena. Asaṅgahitatāya abhāvo vutto aṭṭhakathāyaṃ (dhātu. aṭṭha. 171) ‘‘so ca…pe… natthī’’ti. Saṅgahitatāyāti nippariyāyena saṅgahitabhāvena asaṅgahitatāya abhāvo vuttoti na yujjatīti yojanā. Sā saṅgahitatāti attanā attano, attekadesānaṃ vā saṅgahitatā. Tenāti rūpakkhandhena. Tesanti rūpakkhandhatadekadesānaṃ. Atthi ca vippayuttatā vedanākkhandhādīhi. Cakkhāyatanādīhi viyāti visadisudāharaṇaṃ. Etehi rūpavedanākkhandhādīhi aññehi ca evarūpehi. Etāni aññāni cāti etthāpi eseva nayo.
ਤੇਨੇવ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾਭਾવਦਸ੍ਸਨੇਨ ਹੇਟ੍ਠਾ ਦਸ੍ਸਿਤੇਨ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ વਾਰੇ। ਅਗ੍ਗਹਣੇਤਿ ਅਕਥਨੇ, ਅਦੇਸਨਾਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਾਦੀਸੂਤਿ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਸੁਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦੀਸੁ ਯੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯ ਤਂ ਕਾਰਣਂ। ਕਸ੍ਮਾ? ਤੇਹਿ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਾਦੀਹਿ ਖਨ੍ਧਾਦਿਸਙ੍ਗਹੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤੇ ਧਮ੍ਮਜਾਤੇ ਸਤਿ ਤਸ੍ਸ ਆਯਤਨਸਙ੍ਗਹਾਦੀਹਿ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਹੀਤਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧવੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਹਿ। ਸਙ੍ਗਹਿਤਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ, ਕਸ੍ਮਾ? ‘‘ਸੋ ਏવ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਗਾਹਕੋ ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋવਾਯਮਤ੍ਥੋ। ਯਦਿਪਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਨਾ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਕਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ…ਪੇ॰… ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਪਨ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਕਸ੍ਸ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਨਾ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾਭਾવੇਨ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਉਭਯਾਭਾવੋਤਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾਭਾવੋ। ਏਤ੍ਥ ਏਤਸ੍ਮਿਂ વਾਰੇ। ਧਮ੍ਮਾਯਤਨਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਾਯਤਨਾਦੀਨਂ ਖਨ੍ਧਚਤੁਕ੍ਕਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤੇ, ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦੀਨਂ ਖਨ੍ਧਦੁਕਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤੇਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਅਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਸਤੀ’’ਤਿ ਸਾਸਙ੍ਕਂ વਦਤਿ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਠਮੇਨ ਧਮ੍ਮਧਾਤੁਸਲ਼ਾਯਤਨਾਦੀਨਂ ਸੁਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦੀਨਞ੍ਚ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਏਕਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਸੁਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਞ੍ਹਿ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸੇવ ਸਙ੍ਗਾਹਕਂ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਖਨ੍ਧਚਤੁਕ੍ਕਖਨ੍ਧਦੁਕਾਦੀਨਂ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾ ਨ ਨਤ੍ਥਿ ਅਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਅਭਾવੋ ਅਨੇਕਨ੍ਤਿਕੋ। ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨਾਤਿ ‘‘ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਹਿ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ।
Teneva tassa saṅgahitattābhāvadassanena heṭṭhā dassitena. Etthāti etasmiṃ vāre. Aggahaṇeti akathane, adesanāyanti attho. Samudayasaccādīsūti samudayasaccasukhindriyādīsu yujjeyya taṃ kāraṇaṃ. Kasmā? Tehi samudayasaccādīhi khandhādisaṅgahena saṅgahite dhammajāte sati tassa āyatanasaṅgahādīhi asaṅgahitattassa abhāvato. Rūpakkhandhādīhīti rūpakkhandhavedanākkhandhādīhi. Saṅgahitameva natthi, kasmā? ‘‘So eva tassa saṅgāhako na hotī’’ti vuttovāyamattho. Yadipi rūpakkhandhādinā rūpakkhandhādikassa attano…pe… natthīti sambandho. Aññassa pana vedanākkhandhādikassa rūpakkhandhādinā saṅgahitattābhāvena asaṅgahitattaṃ atthīti yojanā. Ubhayābhāvoti saṅgahitattāsaṅgahitattābhāvo. Ettha etasmiṃ vāre. Dhammāyatanajīvitindriyādīnanti dhammāyatanādīnaṃ khandhacatukkasaṅgāhakatte, jīvitindriyādīnaṃ khandhadukasaṅgāhakatteti yojanā. Pāḷiyaṃ anāgatattā ‘‘satī’’ti sāsaṅkaṃ vadati. Ādi-saddena paṭhamena dhammadhātusaḷāyatanādīnaṃ sukhindriyādīnañca, dutiyena ekakkhandhassa saṅgaho daṭṭhabbo. Sukhindriyañhi vedanākkhandhasseva saṅgāhakaṃ. Tesanti khandhacatukkakhandhadukādīnaṃ asaṅgahitatā na natthi atthevāti tassā abhāvo anekantiko. Pubbe vuttanayenāti ‘‘rūpakkhandhādīhi panā’’tiādinā vuttanayena.
ਤਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤੇ ਸਨਿਦਸ੍ਸਨਸਪ੍ਪਟਿਘਪਦੇ। ਨਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਂ ਪਟਿਨਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚਾਮਸਨ੍ਤੋ। ਤਦવਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾਤਿ ਤੇਸਂ ਸਙ੍ਗਾਹਕਾਸਙ੍ਗਾਹਕਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾਨਂ ਅવਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾ। ਅਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤਾਭਾવਤੋ ਏવ…ਪੇ॰… ਨ ਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤਾਭਾવਤੋਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਨੇਸਂ ਅਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤਂ વਿਯ ਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਤੋ ਏવ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਮ੍ਪੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Tatthevāti tasmiṃyeva pubbe vutte sanidassanasappaṭighapade. Nivattetvā gaṇhantoti pubbe vuttaṃ paṭinivattetvā gaṇhanto paccāmasanto. Tadavattabbatāti tesaṃ saṅgāhakāsaṅgāhakasaṅgahitattāsaṅgahitattānaṃ avattabbatā. Asaṅgāhakattābhāvato eva…pe… na saṅgāhakattābhāvatoti yasmā nesaṃ asaṅgāhakattaṃ viya saṅgāhakattampi natthi, tato eva saṅgahitattāsaṅgahitattampīti dasseti.
ਦੁਤਿਯਨਯਸਙ੍ਗਹਿਤੇਨਅਸਙ੍ਗਹਿਤਪਦવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Dutiyanayasaṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਾਤੁਕਥਾਪਾਲ਼ਿ • Dhātukathāpāḷi / ੨. ਸਙ੍ਗਹਿਤੇਨਅਸਙ੍ਗਹਿਤਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • 2. Saṅgahitenaasaṅgahitapadaniddeso
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ੨. ਦੁਤਿਯਨਯੋ ਸਙ੍ਗਹਿਤੇਨਅਸਙ੍ਗਹਿਤਪਦવਣ੍ਣਨਾ • 2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ੨. ਦੁਤਿਯਨਯੋ ਸਙ੍ਗਹਿਤੇਨਅਸਙ੍ਗਹਿਤਪਦવਣ੍ਣਨਾ • 2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
