Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / പഞ്ചപകരണ-അനുടീകാ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
൨. ദുതിയനയോ സങ്ഗഹിതേനഅസങ്ഗഹിതപദവണ്ണനാ
2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
൧൭൧. ‘‘സങ്ഗഹിതേന അസങ്ഗഹിത’’ന്തി ഏത്ഥ സങ്ഗഹിതാസങ്ഗഹിതസദ്ദാ ഭിന്നാധികരണാ ന ഗഹേതബ്ബാ വിസേസനവിസേസിതബ്ബതായ ഇച്ഛിതത്താ. യോ ഹി ധമ്മോ സങ്ഗഹിതതാവിസേസവിസിട്ഠോ അസങ്ഗഹിതോ ഹേട്ഠാ ഉദ്ദിട്ഠോ, സ്വേവ ഇധ അസങ്ഗഹിതഭാവേന പുച്ഛിത്വാ വിസ്സജ്ജീയതീതി ദസ്സേന്തോ ‘‘യം തം…പേ॰… തദേവ ദസ്സേന്തോ’’തി ആഹ. യേ ഹി ധമ്മാ ചക്ഖായതനേന ഖന്ധസങ്ഗഹേന സങ്ഗഹിതാ, ആയതനധാതുസങ്ഗഹേന ച അസങ്ഗഹിതാ, തേസംയേവ പുന ഖന്ധാദീഹി അസങ്ഗഹോ പുച്ഛിത്വാ വിസ്സജ്ജിതോ. തേന വുത്തം ‘‘ചക്ഖായതനേന…പേ॰… ആഹാ’’തി. സബ്ബത്ഥാതി സബ്ബേസു നയേസു വാരേസു ച. ഖന്ധാദിസങ്ഗഹസാമഞ്ഞാനന്തി ‘‘ഖന്ധസങ്ഗഹേനാ’’തിആദിനാ അവിസേസേന വുത്താനം ഖന്ധാദിസങ്ഗഹാനം. ‘‘സാമഞ്ഞജോതനാ വിസേസേ അവതിട്ഠതീ’’തി ആഹ ‘‘നിച്ചം വിസേസാപേക്ഖത്താ’’തി. വിസേസാവബോധനത്ഥാനി പഞ്ഹബ്യാകരണാനീതി വുത്തം ‘‘ഭേദനിസ്സിതത്താ ച പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനാന’’ന്തി. സവിസേസാവ ഖന്ധാദിഗണനാതി ‘‘ഖന്ധസങ്ഗഹേനാ’’തിആദിനാ അവിസേസേന വുത്താപി രൂപക്ഖന്ധാദിനാ സവിസേസാവ ഖന്ധാദിഗണനാ, ഖന്ധാദിനാ സങ്ഗഹോതി അത്ഥോ. സുദ്ധാതി കേവലാ അനവസേസാ, സാമഞ്ഞഭൂതാതി വുത്തം ഹോതി.
171. ‘‘Saṅgahitena asaṅgahita’’nti ettha saṅgahitāsaṅgahitasaddā bhinnādhikaraṇā na gahetabbā visesanavisesitabbatāya icchitattā. Yo hi dhammo saṅgahitatāvisesavisiṭṭho asaṅgahito heṭṭhā uddiṭṭho, sveva idha asaṅgahitabhāvena pucchitvā vissajjīyatīti dassento ‘‘yaṃ taṃ…pe… tadeva dassento’’ti āha. Ye hi dhammā cakkhāyatanena khandhasaṅgahena saṅgahitā, āyatanadhātusaṅgahena ca asaṅgahitā, tesaṃyeva puna khandhādīhi asaṅgaho pucchitvā vissajjito. Tena vuttaṃ ‘‘cakkhāyatanena…pe… āhā’’ti. Sabbatthāti sabbesu nayesu vāresu ca. Khandhādisaṅgahasāmaññānanti ‘‘khandhasaṅgahenā’’tiādinā avisesena vuttānaṃ khandhādisaṅgahānaṃ. ‘‘Sāmaññajotanā visese avatiṭṭhatī’’ti āha ‘‘niccaṃ visesāpekkhattā’’ti. Visesāvabodhanatthāni pañhabyākaraṇānīti vuttaṃ ‘‘bhedanissitattā ca pucchāvissajjanāna’’nti. Savisesāva khandhādigaṇanāti ‘‘khandhasaṅgahenā’’tiādinā avisesena vuttāpi rūpakkhandhādinā savisesāva khandhādigaṇanā, khandhādinā saṅgahoti attho. Suddhāti kevalā anavasesā, sāmaññabhūtāti vuttaṃ hoti.
തത്ഥാതി യഥാധികതേ ദുതിയനയേ. സാമഞ്ഞജോതനായ വിസേസനിദ്ദിട്ഠത്താ ആഹ ‘‘സങ്ഗഹി…പേ॰… നിദ്ധാരിതത്താ’’തി. തീസു സങ്ഗഹേസൂതി ഖന്ധാദിസങ്ഗഹേസു തീസു. അഞ്ഞേഹീതി വുത്താവസേസേഹി ദ്വീഹി ഏകേന വാ. ഏത്തകേനേവ ദസ്സേതബ്ബാ സിയും താവതാപി സങ്ഗഹിതേന അസങ്ഗഹിതഭാവസ്സ പകാസിതത്താ. തേസന്തി സങ്ഗഹിതേനഅസങ്ഗഹിതഭാവേന വുത്തധമ്മാനം. ഏവംവിധാനന്തി ‘‘ചക്ഖായതനം സോതായതന’’ന്തിആദിനാ അനിദ്ധാരിതവിസേസാനം. അസമ്ഭവാതി വുത്തപ്പകാരേന നിദ്ദിസിതും അസമ്ഭവാ. സങ്ഗഹാദിനയദസ്സനമത്തം നയമാതികായ ബ്യാപാരോ, യത്ഥ പന സങ്ഗഹാദയോ, തേ ഖന്ധാദയോ കുസലാദയോ ച തേസം വിസയഭൂതാതി തേഹി വിനാ സങ്ഗഹാദീനം പവത്തി നത്ഥി. തേനാഹ ‘‘നയമാതികായ അബ്ഭന്തരബാഹിരമാതികാപേക്ഖത്താ’’തി. സങ്ഗാഹകം അസങ്ഗാഹകഞ്ചാതി വത്തബ്ബം. യോ ഹി ഇധ സങ്ഗാഹകഭാവേന വുത്തോ ധമ്മോ അസങ്ഗാഹകഭാവേനപി വുത്തോയേവാതി.
Tatthāti yathādhikate dutiyanaye. Sāmaññajotanāya visesaniddiṭṭhattā āha ‘‘saṅgahi…pe… niddhāritattā’’ti. Tīsu saṅgahesūti khandhādisaṅgahesu tīsu. Aññehīti vuttāvasesehi dvīhi ekena vā. Ettakeneva dassetabbā siyuṃ tāvatāpi saṅgahitena asaṅgahitabhāvassa pakāsitattā. Tesanti saṅgahitenaasaṅgahitabhāvena vuttadhammānaṃ. Evaṃvidhānanti ‘‘cakkhāyatanaṃ sotāyatana’’ntiādinā aniddhāritavisesānaṃ. Asambhavāti vuttappakārena niddisituṃ asambhavā. Saṅgahādinayadassanamattaṃ nayamātikāya byāpāro, yattha pana saṅgahādayo, te khandhādayo kusalādayo ca tesaṃ visayabhūtāti tehi vinā saṅgahādīnaṃ pavatti natthi. Tenāha ‘‘nayamātikāya abbhantarabāhiramātikāpekkhattā’’ti. Saṅgāhakaṃ asaṅgāhakañcāti vattabbaṃ. Yo hi idha saṅgāhakabhāvena vutto dhammo asaṅgāhakabhāvenapi vuttoyevāti.
‘‘യേ ധമ്മാ ഖന്ധസങ്ഗഹേന സങ്ഗഹിതാ, ആയതനധാതുസങ്ഗഹേന അസങ്ഗഹിതാ’’തി, ‘‘യേ ധമ്മാ ഖന്ധസങ്ഗഹേന അസങ്ഗഹിതാ, ആയതനധാതുസങ്ഗഹേന സങ്ഗഹിതാ’’തി ച യത്ഥ പുച്ഛിതബ്ബവിസ്സജ്ജിതബ്ബധമ്മവിസേസനിദ്ധാരണം നത്ഥി, തത്ഥ പഠമനയേ ഛട്ഠനയേ ച ‘‘രൂപക്ഖന്ധോ കതിഹി ഖന്ധേഹി സങ്ഗഹിതോ? ഏകേന ഖന്ധേനാ’’തി (ധാതു॰ ൬), ‘‘രൂപക്ഖന്ധോ കതിഹി ഖന്ധേഹി സമ്പയുത്തോതി? നത്ഥി. ചതൂഹി ഖന്ധേഹി വിപ്പയുത്തോ’’തി (ധാതു॰ ൨൨൮) ച ഏവം പുച്ഛിതബ്ബവിസ്സജ്ജിതബ്ബഭാവേന. ഇതരേസൂതി ദുതിയാദിനയേസു. തസ്സ തസ്സാതി യം പുച്ഛിതബ്ബം വിസ്സജ്ജിതബ്ബഞ്ച ‘‘യേ ധമ്മാ’’തി അനിയമിതരൂപേന നിദ്ധാരിതം, തസ്സ തസ്സ ‘‘തേ ധമ്മാ’’തി നിയാമകഭാവേന.
‘‘Ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā, āyatanadhātusaṅgahena asaṅgahitā’’ti, ‘‘ye dhammā khandhasaṅgahena asaṅgahitā, āyatanadhātusaṅgahena saṅgahitā’’ti ca yattha pucchitabbavissajjitabbadhammavisesaniddhāraṇaṃ natthi, tattha paṭhamanaye chaṭṭhanaye ca ‘‘rūpakkhandho katihi khandhehi saṅgahito? Ekena khandhenā’’ti (dhātu. 6), ‘‘rūpakkhandho katihi khandhehi sampayuttoti? Natthi. Catūhi khandhehi vippayutto’’ti (dhātu. 228) ca evaṃ pucchitabbavissajjitabbabhāvena. Itaresūti dutiyādinayesu. Tassa tassāti yaṃ pucchitabbaṃ vissajjitabbañca ‘‘ye dhammā’’ti aniyamitarūpena niddhāritaṃ, tassa tassa ‘‘te dhammā’’ti niyāmakabhāvena.
ഏത്ഥാതി ഏതസ്മിം പകരണേ. യേന യേന ചക്ഖായതനാദിനാ സങ്ഗാഹകേന. ഖന്ധാദിസങ്ഗഹേസൂതി ഖന്ധായതനധാതുസങ്ഗഹേസു. തേന തേനാതി ഖന്ധാദിസങ്ഗഹേന. അഞ്ഞന്തി തതോ തതോ സങ്ഗാഹകതോ അഞ്ഞം. തബ്ബിനിമുത്തം സങ്ഗഹേതബ്ബാസങ്ഗഹേതബ്ബം യം ധമ്മജാതം അത്ഥി, തം തദേവ ‘‘ചക്ഖായതനേന യേ ധമ്മാ ഖന്ധസങ്ഗഹേന സങ്ഗഹിതാ, ആയതനധാതുസങ്ഗഹേന അസങ്ഗഹിതാ’’തി സങ്ഗാഹകാസങ്ഗാഹകഭാവേന ഉദ്ധടം. അഞ്ഞോ ധമ്മോ നത്ഥി തസ്സ സഭാഗഭാവേന സങ്ഗാഹകസ്സേവ അഭാവതോ. സിയാ പനേതം സഭാഗേന ഏകദേസേന സങ്ഗഹോതി, തം പടിക്ഖിപന്തോ ആഹ ‘‘ന ച സോ…പേ॰… ഹോതീ’’തി. യഞ്ചാതിആദിനാ വചനന്തരം പരിഹരതി.
Etthāti etasmiṃ pakaraṇe. Yena yena cakkhāyatanādinā saṅgāhakena. Khandhādisaṅgahesūti khandhāyatanadhātusaṅgahesu. Tena tenāti khandhādisaṅgahena. Aññanti tato tato saṅgāhakato aññaṃ. Tabbinimuttaṃ saṅgahetabbāsaṅgahetabbaṃ yaṃ dhammajātaṃ atthi, taṃ tadeva ‘‘cakkhāyatanena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā, āyatanadhātusaṅgahena asaṅgahitā’’ti saṅgāhakāsaṅgāhakabhāvena uddhaṭaṃ. Añño dhammo natthi tassa sabhāgabhāvena saṅgāhakasseva abhāvato. Siyā panetaṃ sabhāgena ekadesena saṅgahoti, taṃ paṭikkhipanto āha ‘‘na ca so…pe… hotī’’ti. Yañcātiādinā vacanantaraṃ pariharati.
യദി ചാതിആദിനാപി തസ്സേവ തേന സങ്ഗഹാഭാവം പാഠാഭാവദസ്സനേന വിഭാവേതി. തത്ഥ സോ ഏവാതി യോ രൂപാദിക്ഖന്ധോ സങ്ഗാഹകഭാവേന വുത്തോ, സോ ഏവ തേന രൂപാദിക്ഖന്ധേന സങ്ഗയ്ഹേയ്യ സങ്ഗഹേതബ്ബോ ഭവേയ്യ, തേനേവ തസ്സ സങ്ഗഹാഭാവേ ലക്ഖണം ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘ന ഹി സോ ഏവ തസ്സ സഭാഗോ വിസഭാഗോ ചാ’’തി. ഏകദേസാ വിയ ചക്ഖായതനാദയോ സമുദായസ്സ രൂപക്ഖന്ധാദികസ്സ. രൂപക്ഖന്ധോ ചക്ഖായതനാദീനം ന സങ്ഗാഹകോ അസങ്ഗാഹകോ ച സഭാഗവിസഭാഗഭാവാഭാവതോ. ഏസ നയോ സേസേസുപി. സമുദായന്തോഗധാനന്തിആദിനാ വുത്തമേവത്ഥം പാകടതരം കരോതി. തത്ഥ യേനാതി വിഭാഗേന. തേതി ഏകദേസാ. തേസന്തി ഏകദേസാനം. ഏത്ഥ തദന്തോഗധതായ വിഭാഗാഭാവോ, വിഭാഗാഭാവേന സഭാഗവിസഭാഗതാഭാവോ, തേന സങ്ഗാഹകാസങ്ഗാഹകതാഭാവോ ദസ്സിതോതി വേദിതബ്ബോ.
Yadicātiādināpi tasseva tena saṅgahābhāvaṃ pāṭhābhāvadassanena vibhāveti. Tattha so evāti yo rūpādikkhandho saṅgāhakabhāvena vutto, so eva tena rūpādikkhandhena saṅgayheyya saṅgahetabbo bhaveyya, teneva tassa saṅgahābhāve lakkhaṇaṃ dassento āha ‘‘na hi so eva tassa sabhāgo visabhāgo cā’’ti. Ekadesā viya cakkhāyatanādayo samudāyassa rūpakkhandhādikassa. Rūpakkhandho cakkhāyatanādīnaṃ na saṅgāhako asaṅgāhako ca sabhāgavisabhāgabhāvābhāvato. Esa nayo sesesupi. Samudāyantogadhānantiādinā vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ karoti. Tattha yenāti vibhāgena. Teti ekadesā. Tesanti ekadesānaṃ. Ettha tadantogadhatāya vibhāgābhāvo, vibhāgābhāvena sabhāgavisabhāgatābhāvo, tena saṅgāhakāsaṅgāhakatābhāvo dassitoti veditabbo.
യഥാ സബ്ബേന സബ്ബം സഭാഗവിസഭാഗാഭാവേന ഏകദേസാനം സമുദായോ സങ്ഗാഹകോ അസങ്ഗാഹകോ ച ന ഹോതി, ഏവം ഏകദേസസഭാഗവിസഭാഗാനന്തി ദസ്സേന്തോ ‘‘തഥാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ യഥാതിആദി ഉദാഹരണദസ്സനേന യഥാവുത്തസ്സ അത്ഥസ്സ പാകടകരണം. ഖന്ധസങ്ഗഹേന സങ്ഗാഹകം അസങ്ഗാഹകഞ്ചാതി യോജനാ. തഥാ സേസേസുപി. ന ഹി ഏകദേസ…പേ॰… വിസഭാഗം യേന സമുദായോ സങ്ഗാഹകോ അസങ്ഗാഹകോ ച സിയാതി അധിപ്പായോ. ഏത്ഥ ച സങ്ഗാഹകത്തം താവ മാ ഹോതു, അസങ്ഗാഹകത്തം പന കസ്മാ പടിക്ഖിപീയതീതി ചോദനം മനസി കത്വാ ആഹ ‘‘തസ്മാ’’തിആദി. തത്ഥ തസ്മാതി വുത്തമേവത്ഥം ഹേതുഭാവേന പരാമസതി. അത്തതോ അഞ്ഞസ്സ, അത്തനി അന്തോഗധതോ അഞ്ഞസ്സ, അത്തേകദേസസഭാഗതോ അഞ്ഞസ്സ സതിപി അസങ്ഗാഹകത്തേതി യോജനാ. തം പനേതം ‘‘രൂപക്ഖന്ധോ രൂപക്ഖന്ധേന സങ്ഗഹിതോ അസങ്ഗഹിതോ ച ന ഹോതീ’’തിആദിനാ വുത്തേ തയോ പകാരേ സന്ധായ വുത്തം. സങ്ഗാഹകത്തമേവ ഏതേസം നത്ഥീതി ഏതേസം അത്താ, അത്തനി അന്തോഗധോ, അത്തേകദേസസഭാഗോ ചാതി വുത്താനം സങ്ഗാഹകഭാവോ ഏവ നത്ഥി സഭാഗാഭാവതോ. തേന വുത്തം ‘‘ന ഹി സോ ഏവ തസ്സ സഭാഗോ’’തിആദി. യേനാതി സങ്ഗാഹകത്തേന. ഏവരൂപാനന്തി യഥാവുത്താനം തിപ്പകാരാനം അഗ്ഗഹണം വേദിതബ്ബം സതിപി വിസഭാഗഭാവേതി അധിപ്പായോ.
Yathā sabbena sabbaṃ sabhāgavisabhāgābhāvena ekadesānaṃ samudāyo saṅgāhako asaṅgāhako ca na hoti, evaṃ ekadesasabhāgavisabhāgānanti dassento ‘‘tathā’’tiādimāha. Tattha yathātiādi udāharaṇadassanena yathāvuttassa atthassa pākaṭakaraṇaṃ. Khandhasaṅgahena saṅgāhakaṃ asaṅgāhakañcāti yojanā. Tathā sesesupi. Na hi ekadesa…pe… visabhāgaṃ yena samudāyo saṅgāhako asaṅgāhako ca siyāti adhippāyo. Ettha ca saṅgāhakattaṃ tāva mā hotu, asaṅgāhakattaṃ pana kasmā paṭikkhipīyatīti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘tasmā’’tiādi. Tattha tasmāti vuttamevatthaṃ hetubhāvena parāmasati. Attato aññassa, attani antogadhato aññassa, attekadesasabhāgato aññassa satipi asaṅgāhakatteti yojanā. Taṃ panetaṃ ‘‘rūpakkhandho rūpakkhandhena saṅgahito asaṅgahito ca na hotī’’tiādinā vutte tayo pakāre sandhāya vuttaṃ. Saṅgāhakattameva etesaṃ natthīti etesaṃ attā, attani antogadho, attekadesasabhāgo cāti vuttānaṃ saṅgāhakabhāvo eva natthi sabhāgābhāvato. Tena vuttaṃ ‘‘na hi so eva tassa sabhāgo’’tiādi. Yenāti saṅgāhakattena. Evarūpānanti yathāvuttānaṃ tippakārānaṃ aggahaṇaṃ veditabbaṃ satipi visabhāgabhāveti adhippāyo.
തേനാതി ‘‘ധമ്മായതന’’ന്തിആദിനാ വചനേന. ഏകദേസസ്സ വേദനാക്ഖന്ധാദികസ്സ സമുദായസ്സ ധമ്മായതനസ്സ സങ്ഗാഹകത്തം ഏകദേസേന സമുദായസ്സ സങ്ഗഹിതഭാവന്തി അത്ഥോ, സമുദായസ്സ രൂപക്ഖന്ധസ്സ ഏകദേസസ്സ ചക്ഖായതനസ്സ സോതായതനസ്സ ച സങ്ഗാഹകത്തം സമുദായേന ഏകദേസസ്സ സങ്ഗഹിതഭാവന്തി വുത്തം ഹോതി. യദി ഏവം ന ദസ്സേതി, അഥ കിം ദസ്സേതീതി ആഹ ‘‘ചതുക്ഖന്ധഗണനഭേദേഹീ’’തിആദി. തത്ഥ ചതുക്ഖന്ധഗണനഭേദേഹീതി രൂപാദിചതുക്ഖന്ധഗണനവിഭാഗേഹി . പഞ്ചധാതി രൂപാദിചതുക്ഖന്ധസങ്ഗഹോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധസങ്ഗഹോതി ഏവം പഞ്ചപ്പകാരേന ഭിന്നതം. തേനാഹ ‘‘ഗണേതബ്ബാഗണേതബ്ബഭാവേനാ’’തി. ‘‘ഏകേന ഖന്ധേനാ’’തിആദീസു കരണത്ഥേ കരണവചനം, ന കത്തുഅത്ഥേതി കത്വാ ആഹ ‘‘സങ്ഗാഹകാസങ്ഗാഹകനിരപേക്ഖാന’’ന്തി. തേനേവാഹ ‘‘കമ്മകരണമത്തസബ്ഭാവാ’’തി. ദുതിയാദയോ പന നയാ. അഗണനാദിദസ്സനാനീതി അഗണനഗണനദസ്സനാനി. നനു ച ദുതിയാദീസു ഗണനാദീനിപി വിജ്ജന്തീതി? സച്ചം വിജ്ജന്തി, താനി പന വിസേസനഭൂതാനി അപ്പധാനാനീതി വിസേസിതബ്ബഭൂതാനം പധാനാനം വസേനേവം വുത്തം. ‘‘ചക്ഖായതനേന യേ ധമ്മാ ഖന്ധസങ്ഗഹേന സങ്ഗഹിതാ’’തിആദിനാ കത്തുആദയോ നിദ്ദിട്ഠാതി ആഹ ‘‘കത്തുകരണകമ്മത്തയസബ്ഭാവാ’’തി.
Tenāti ‘‘dhammāyatana’’ntiādinā vacanena. Ekadesassa vedanākkhandhādikassa samudāyassa dhammāyatanassa saṅgāhakattaṃ ekadesena samudāyassa saṅgahitabhāvanti attho, samudāyassa rūpakkhandhassa ekadesassa cakkhāyatanassa sotāyatanassa ca saṅgāhakattaṃ samudāyena ekadesassa saṅgahitabhāvanti vuttaṃ hoti. Yadi evaṃ na dasseti, atha kiṃ dassetīti āha ‘‘catukkhandhagaṇanabhedehī’’tiādi. Tattha catukkhandhagaṇanabhedehīti rūpādicatukkhandhagaṇanavibhāgehi . Pañcadhāti rūpādicatukkhandhasaṅgaho viññāṇakkhandhasaṅgahoti evaṃ pañcappakārena bhinnataṃ. Tenāha ‘‘gaṇetabbāgaṇetabbabhāvenā’’ti. ‘‘Ekena khandhenā’’tiādīsu karaṇatthe karaṇavacanaṃ, na kattuattheti katvā āha ‘‘saṅgāhakāsaṅgāhakanirapekkhāna’’nti. Tenevāha ‘‘kammakaraṇamattasabbhāvā’’ti. Dutiyādayo pana nayā. Agaṇanādidassanānīti agaṇanagaṇanadassanāni. Nanu ca dutiyādīsu gaṇanādīnipi vijjantīti? Saccaṃ vijjanti, tāni pana visesanabhūtāni appadhānānīti visesitabbabhūtānaṃ padhānānaṃ vasenevaṃ vuttaṃ. ‘‘Cakkhāyatanena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā’’tiādinā kattuādayo niddiṭṭhāti āha ‘‘kattukaraṇakammattayasabbhāvā’’ti.
തഥാ തഥാതി തേന തേന രൂപക്ഖന്ധാദിപ്പകാരേന. തംതംഖന്ധാദിഭാവാഭാവോ സഭാഗവിസഭാഗതാതി രൂപധമ്മാദീനം രൂപക്ഖന്ധാദിഭാവോ സഭാഗതാ, വേദനാക്ഖന്ധാദിഅഭാവോ വിസഭാഗതാതി അത്ഥോ. യഥാനിദ്ധാരിതധമ്മദസ്സനേതി ‘‘യേ ധമ്മാ, തേ ധമ്മാ’’തി നിദ്ധാരിതപ്പകാരധമ്മനിരൂപനേ. സങ്ഗാഹകസങ്ഗഹേതബ്ബാനന്തി ചക്ഖായതനാദികസ്സ സങ്ഗാഹകസ്സ സോതായതനാദികസ്സ ച സങ്ഗഹേതബ്ബസ്സ. സമാനക്ഖന്ധാദിഭാവോതി ഏകക്ഖന്ധാദിഭാവോ, രൂപക്ഖന്ധാദിഭാവോതി അത്ഥോ. തദഭാവോതി തസ്സ സമാനക്ഖന്ധാദിഭാവസ്സ അഭാവോ അഞ്ഞക്ഖന്ധാദിഭാവോ. അയന്തി യ്വായം പഠമനയേ തഥാ തഥാ ഗണേതബ്ബാഗണേതബ്ബതാസങ്ഖാതോ ദുതിയാദിനയേസു യഥാവുത്താനം സമാനക്ഖന്ധാദിഭാവാഭാവസങ്ഖാതോ തംതംഖന്ധാദിഭാവാഭാവോ വുത്തോ, അയമേതേസം ദ്വിപ്പകാരാനം നയാനം സഭാഗവിസഭാഗതാസു വിസേസോ.
Tathā tathāti tena tena rūpakkhandhādippakārena. Taṃtaṃkhandhādibhāvābhāvo sabhāgavisabhāgatāti rūpadhammādīnaṃ rūpakkhandhādibhāvo sabhāgatā, vedanākkhandhādiabhāvo visabhāgatāti attho. Yathāniddhāritadhammadassaneti ‘‘ye dhammā, te dhammā’’ti niddhāritappakāradhammanirūpane. Saṅgāhakasaṅgahetabbānanti cakkhāyatanādikassa saṅgāhakassa sotāyatanādikassa ca saṅgahetabbassa. Samānakkhandhādibhāvoti ekakkhandhādibhāvo, rūpakkhandhādibhāvoti attho. Tadabhāvoti tassa samānakkhandhādibhāvassa abhāvo aññakkhandhādibhāvo. Ayanti yvāyaṃ paṭhamanaye tathā tathā gaṇetabbāgaṇetabbatāsaṅkhāto dutiyādinayesu yathāvuttānaṃ samānakkhandhādibhāvābhāvasaṅkhāto taṃtaṃkhandhādibhāvābhāvo vutto, ayametesaṃ dvippakārānaṃ nayānaṃ sabhāgavisabhāgatāsu viseso.
സമുദയസച്ചസുഖിന്ദ്രിയാദീതി ആദി-സദ്ദേന മഗ്ഗസച്ചദുക്ഖിന്ദ്രിയാദി സങ്ഗയ്ഹതി. അസങ്ഗാഹകത്താഭാവതോതി സങ്ഗഹിതതാവിസിട്ഠസ്സ അസങ്ഗാഹകത്തസ്സ അഭാവതോ . ന ഹി സക്കാ ‘‘സമുദയസച്ചേന യേ ധമ്മാ ഖന്ധസങ്ഗഹേന സങ്ഗഹിതാ, ആയതനധാതുസങ്ഗഹേന അസങ്ഗഹിതാ’’തിആദി വത്തും. ദുക്ഖസച്ചസദിസാനി അബ്യാകതപദാദീനി. ഇതരേഹീതി ആയതനധാതുസങ്ഗഹേഹി സങ്ഗാഹകത്താസങ്ഗാഹകത്താഭാവതോ ന ഉദ്ധടാനീതി യോജനാ. ഏവന്തിആദി യഥാവുത്തസ്സ അത്ഥസ്സ നിഗമനവസേന വുത്തം. ന രൂപക്ഖന്ധോതി ന സബ്ബോ രൂപക്ഖന്ധധമ്മോതി അത്ഥോ.
Samudayasaccasukhindriyādīti ādi-saddena maggasaccadukkhindriyādi saṅgayhati. Asaṅgāhakattābhāvatoti saṅgahitatāvisiṭṭhassa asaṅgāhakattassa abhāvato . Na hi sakkā ‘‘samudayasaccena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā, āyatanadhātusaṅgahena asaṅgahitā’’tiādi vattuṃ. Dukkhasaccasadisāni abyākatapadādīni. Itarehīti āyatanadhātusaṅgahehi saṅgāhakattāsaṅgāhakattābhāvato na uddhaṭānīti yojanā. Evantiādi yathāvuttassa atthassa nigamanavasena vuttaṃ. Na rūpakkhandhoti na sabbo rūpakkhandhadhammoti attho.
‘‘ഖന്ധപദേനാ’’തി ഇദം കരണത്ഥേ കരണവചനം, ന കത്തുഅത്ഥേതി ആഹ ‘‘ഖന്ധപദസങ്ഗഹേനാതി അത്ഥോ’’തി. തേനേവസ്സ കത്തുഅത്ഥതം പടിസേധേതും ‘‘ന സങ്ഗാഹകേനാ’’തി വുത്തം. കരണം പന കത്തുരഹിതം നത്ഥീതി ആഹ ‘‘കേനചി സങ്ഗാഹകേനാതി ഇദം പന ആനേത്വാ വത്തബ്ബ’’ന്തി. സങ്ഗാഹകേസു ന യുജ്ജതി ന സങ്ഗഹേതബ്ബേസൂതി അധിപ്പായോ. രൂപക്ഖന്ധധമ്മാ ഹി ‘‘യേ ധമ്മാ ഖന്ധസങ്ഗഹേന സങ്ഗഹിതാ’’തി വുത്താതി. സമുദായേ വുത്തവിധി തദവയവേപി സമ്ഭവതീതി ചോദനം സമുട്ഠാപേന്തോ ‘‘ഏതേന നയേനാ’’തിആദിമാഹ. പടിയോഗീനിവത്തനം ഏവ-സദ്ദേന കരീയതീതി ആഹ ‘‘ന ഹി അഞ്ഞമത്തനിവാരണം ഏവ-സദ്ദസ്സ അത്ഥോ’’തി. തേനാഹ ‘‘സങ്ഗാഹകതോ അഞ്ഞനിവാരണം ഏവ-സദ്ദസ്സ അത്ഥോ’’തി. സോ ച…പേ॰… പേക്ഖന്തി ഇമിനാ തമേവത്ഥം പാകടതരം കരോതി. സങ്ഗാഹകാപേക്ഖത്തേ ഹി ‘‘സോ ചാ’’തിആദിവചനസ്സ ‘‘ചക്ഖായതനേന രൂപക്ഖന്ധോവ സങ്ഗഹിതോ’’തി ഏത്ഥ ചക്ഖായതനം സങ്ഗാഹകന്തി യഥാധിപ്പേതസ്സ അത്ഥസ്സ അസമ്ഭവോ ഏവാതി ഇദാനി തം അസമ്ഭവം വിഭാവേന്തോ ‘‘കഥ’’ന്തിആദിമാഹ, തം സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ.
‘‘Khandhapadenā’’ti idaṃ karaṇatthe karaṇavacanaṃ, na kattuattheti āha ‘‘khandhapadasaṅgahenāti attho’’ti. Tenevassa kattuatthataṃ paṭisedhetuṃ ‘‘na saṅgāhakenā’’ti vuttaṃ. Karaṇaṃ pana katturahitaṃ natthīti āha ‘‘kenaci saṅgāhakenāti idaṃ pana ānetvā vattabba’’nti. Saṅgāhakesu na yujjati na saṅgahetabbesūti adhippāyo. Rūpakkhandhadhammā hi ‘‘ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā’’ti vuttāti. Samudāye vuttavidhi tadavayavepi sambhavatīti codanaṃ samuṭṭhāpento ‘‘etena nayenā’’tiādimāha. Paṭiyogīnivattanaṃ eva-saddena karīyatīti āha ‘‘na hi aññamattanivāraṇaṃ eva-saddassa attho’’ti. Tenāha ‘‘saṅgāhakato aññanivāraṇaṃ eva-saddassa attho’’ti. So ca…pe… pekkhanti iminā tamevatthaṃ pākaṭataraṃ karoti. Saṅgāhakāpekkhatte hi ‘‘so cā’’tiādivacanassa ‘‘cakkhāyatanena rūpakkhandhova saṅgahito’’ti ettha cakkhāyatanaṃ saṅgāhakanti yathādhippetassa atthassa asambhavo evāti idāni taṃ asambhavaṃ vibhāvento ‘‘katha’’ntiādimāha, taṃ suviññeyyameva.
ഏത്ഥാതി ‘‘അഡ്ഢേകാദസഹി ആയതനധാതൂഹീ’’തി ഏത്ഥ. ‘‘രൂപക്ഖന്ധേനാ’’തി ആനേത്വാ വത്തബ്ബം ആയതനധാതുവിസേസനത്ഥം. ന സോ ഏവ തസ്സ, സമുദായോ വാ തദേകദേസാനം സങ്ഗാഹകോ അസങ്ഗാഹകോ ച ഹോതീതി വുത്തോവായമത്ഥോതി ആഹ ‘‘രൂപക്ഖന്ധോ…പേ॰… ന ഹോതീ’’തി. ഇമിനാ പരിയായേനാതി യസ്മാ വുത്തപ്പകാരം സങ്ഗാഹകത്തം നത്ഥി ‘‘യേന സങ്ഗഹിതസ്സ അസങ്ഗാഹകം സിയാ’’തി ഇമിനാ പരിയായേന. അസങ്ഗഹിതതായ അഭാവോ വുത്തോ അട്ഠകഥായം (ധാതു॰ അട്ഠ॰ ൧൭൧) ‘‘സോ ച…പേ॰… നത്ഥീ’’തി. സങ്ഗഹിതതായാതി നിപ്പരിയായേന സങ്ഗഹിതഭാവേന അസങ്ഗഹിതതായ അഭാവോ വുത്തോതി ന യുജ്ജതീതി യോജനാ. സാ സങ്ഗഹിതതാതി അത്തനാ അത്തനോ, അത്തേകദേസാനം വാ സങ്ഗഹിതതാ. തേനാതി രൂപക്ഖന്ധേന. തേസന്തി രൂപക്ഖന്ധതദേകദേസാനം. അത്ഥി ച വിപ്പയുത്തതാ വേദനാക്ഖന്ധാദീഹി. ചക്ഖായതനാദീഹി വിയാതി വിസദിസുദാഹരണം. ഏതേഹി രൂപവേദനാക്ഖന്ധാദീഹി അഞ്ഞേഹി ച ഏവരൂപേഹി. ഏതാനി അഞ്ഞാനി ചാതി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ.
Etthāti ‘‘aḍḍhekādasahi āyatanadhātūhī’’ti ettha. ‘‘Rūpakkhandhenā’’ti ānetvā vattabbaṃ āyatanadhātuvisesanatthaṃ. Na so eva tassa, samudāyo vā tadekadesānaṃ saṅgāhako asaṅgāhako ca hotīti vuttovāyamatthoti āha ‘‘rūpakkhandho…pe… na hotī’’ti. Iminā pariyāyenāti yasmā vuttappakāraṃ saṅgāhakattaṃ natthi ‘‘yena saṅgahitassa asaṅgāhakaṃ siyā’’ti iminā pariyāyena. Asaṅgahitatāya abhāvo vutto aṭṭhakathāyaṃ (dhātu. aṭṭha. 171) ‘‘so ca…pe… natthī’’ti. Saṅgahitatāyāti nippariyāyena saṅgahitabhāvena asaṅgahitatāya abhāvo vuttoti na yujjatīti yojanā. Sā saṅgahitatāti attanā attano, attekadesānaṃ vā saṅgahitatā. Tenāti rūpakkhandhena. Tesanti rūpakkhandhatadekadesānaṃ. Atthi ca vippayuttatā vedanākkhandhādīhi. Cakkhāyatanādīhi viyāti visadisudāharaṇaṃ. Etehi rūpavedanākkhandhādīhi aññehi ca evarūpehi. Etāni aññāni cāti etthāpi eseva nayo.
തേനേവ തസ്സ സങ്ഗഹിതത്താഭാവദസ്സനേന ഹേട്ഠാ ദസ്സിതേന. ഏത്ഥാതി ഏതസ്മിം വാരേ. അഗ്ഗഹണേതി അകഥനേ, അദേസനായന്തി അത്ഥോ. സമുദയസച്ചാദീസൂതി സമുദയസച്ചസുഖിന്ദ്രിയാദീസു യുജ്ജേയ്യ തം കാരണം. കസ്മാ? തേഹി സമുദയസച്ചാദീഹി ഖന്ധാദിസങ്ഗഹേന സങ്ഗഹിതേ ധമ്മജാതേ സതി തസ്സ ആയതനസങ്ഗഹാദീഹി അസങ്ഗഹിതത്തസ്സ അഭാവതോ. രൂപക്ഖന്ധാദീഹീതി രൂപക്ഖന്ധവേദനാക്ഖന്ധാദീഹി. സങ്ഗഹിതമേവ നത്ഥി, കസ്മാ? ‘‘സോ ഏവ തസ്സ സങ്ഗാഹകോ ന ഹോതീ’’തി വുത്തോവായമത്ഥോ. യദിപി രൂപക്ഖന്ധാദിനാ രൂപക്ഖന്ധാദികസ്സ അത്തനോ…പേ॰… നത്ഥീതി സമ്ബന്ധോ. അഞ്ഞസ്സ പന വേദനാക്ഖന്ധാദികസ്സ രൂപക്ഖന്ധാദിനാ സങ്ഗഹിതത്താഭാവേന അസങ്ഗഹിതത്തം അത്ഥീതി യോജനാ. ഉഭയാഭാവോതി സങ്ഗഹിതത്താസങ്ഗഹിതത്താഭാവോ. ഏത്ഥ ഏതസ്മിം വാരേ. ധമ്മായതനജീവിതിന്ദ്രിയാദീനന്തി ധമ്മായതനാദീനം ഖന്ധചതുക്കസങ്ഗാഹകത്തേ, ജീവിതിന്ദ്രിയാദീനം ഖന്ധദുകസങ്ഗാഹകത്തേതി യോജനാ. പാളിയം അനാഗതത്താ ‘‘സതീ’’തി സാസങ്കം വദതി. ആദി-സദ്ദേന പഠമേന ധമ്മധാതുസളായതനാദീനം സുഖിന്ദ്രിയാദീനഞ്ച, ദുതിയേന ഏകക്ഖന്ധസ്സ സങ്ഗഹോ ദട്ഠബ്ബോ. സുഖിന്ദ്രിയഞ്ഹി വേദനാക്ഖന്ധസ്സേവ സങ്ഗാഹകം. തേസന്തി ഖന്ധചതുക്കഖന്ധദുകാദീനം അസങ്ഗഹിതതാ ന നത്ഥി അത്ഥേവാതി തസ്സാ അഭാവോ അനേകന്തികോ. പുബ്ബേ വുത്തനയേനാതി ‘‘രൂപക്ഖന്ധാദീഹി പനാ’’തിആദിനാ വുത്തനയേന.
Teneva tassa saṅgahitattābhāvadassanena heṭṭhā dassitena. Etthāti etasmiṃ vāre. Aggahaṇeti akathane, adesanāyanti attho. Samudayasaccādīsūti samudayasaccasukhindriyādīsu yujjeyya taṃ kāraṇaṃ. Kasmā? Tehi samudayasaccādīhi khandhādisaṅgahena saṅgahite dhammajāte sati tassa āyatanasaṅgahādīhi asaṅgahitattassa abhāvato. Rūpakkhandhādīhīti rūpakkhandhavedanākkhandhādīhi. Saṅgahitameva natthi, kasmā? ‘‘So eva tassa saṅgāhako na hotī’’ti vuttovāyamattho. Yadipi rūpakkhandhādinā rūpakkhandhādikassa attano…pe… natthīti sambandho. Aññassa pana vedanākkhandhādikassa rūpakkhandhādinā saṅgahitattābhāvena asaṅgahitattaṃ atthīti yojanā. Ubhayābhāvoti saṅgahitattāsaṅgahitattābhāvo. Ettha etasmiṃ vāre. Dhammāyatanajīvitindriyādīnanti dhammāyatanādīnaṃ khandhacatukkasaṅgāhakatte, jīvitindriyādīnaṃ khandhadukasaṅgāhakatteti yojanā. Pāḷiyaṃ anāgatattā ‘‘satī’’ti sāsaṅkaṃ vadati. Ādi-saddena paṭhamena dhammadhātusaḷāyatanādīnaṃ sukhindriyādīnañca, dutiyena ekakkhandhassa saṅgaho daṭṭhabbo. Sukhindriyañhi vedanākkhandhasseva saṅgāhakaṃ. Tesanti khandhacatukkakhandhadukādīnaṃ asaṅgahitatā na natthi atthevāti tassā abhāvo anekantiko. Pubbe vuttanayenāti ‘‘rūpakkhandhādīhi panā’’tiādinā vuttanayena.
തത്ഥേവാതി തസ്മിംയേവ പുബ്ബേ വുത്തേ സനിദസ്സനസപ്പടിഘപദേ. നിവത്തേത്വാ ഗണ്ഹന്തോതി പുബ്ബേ വുത്തം പടിനിവത്തേത്വാ ഗണ്ഹന്തോ പച്ചാമസന്തോ. തദവത്തബ്ബതാതി തേസം സങ്ഗാഹകാസങ്ഗാഹകസങ്ഗഹിതത്താസങ്ഗഹിതത്താനം അവത്തബ്ബതാ. അസങ്ഗാഹകത്താഭാവതോ ഏവ…പേ॰… ന സങ്ഗാഹകത്താഭാവതോതി യസ്മാ നേസം അസങ്ഗാഹകത്തം വിയ സങ്ഗാഹകത്തമ്പി നത്ഥി, തതോ ഏവ സങ്ഗഹിതത്താസങ്ഗഹിതത്തമ്പീതി ദസ്സേതി.
Tatthevāti tasmiṃyeva pubbe vutte sanidassanasappaṭighapade. Nivattetvā gaṇhantoti pubbe vuttaṃ paṭinivattetvā gaṇhanto paccāmasanto. Tadavattabbatāti tesaṃ saṅgāhakāsaṅgāhakasaṅgahitattāsaṅgahitattānaṃ avattabbatā. Asaṅgāhakattābhāvato eva…pe… na saṅgāhakattābhāvatoti yasmā nesaṃ asaṅgāhakattaṃ viya saṅgāhakattampi natthi, tato eva saṅgahitattāsaṅgahitattampīti dasseti.
ദുതിയനയസങ്ഗഹിതേനഅസങ്ഗഹിതപദവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Dutiyanayasaṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / ധാതുകഥാപാളി • Dhātukathāpāḷi / ൨. സങ്ഗഹിതേനഅസങ്ഗഹിതപദനിദ്ദേസോ • 2. Saṅgahitenaasaṅgahitapadaniddeso
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / അഭിധമ്മപിടക (അട്ഠകഥാ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / പഞ്ചപകരണ-അട്ഠകഥാ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ൨. ദുതിയനയോ സങ്ഗഹിതേനഅസങ്ഗഹിതപദവണ്ണനാ • 2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / പഞ്ചപകരണ-മൂലടീകാ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ൨. ദുതിയനയോ സങ്ഗഹിതേനഅസങ്ഗഹിതപദവണ്ണനാ • 2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā