| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चूळनिद्देसपाळि • Cūḷaniddesapāḷi |
दुतियवग्गो
Dutiyavaggo
१३१.
131.
सचे लभेथ निपकं सहायं, सद्धिं चरं साधुविहारि धीरं।
Sacelabhetha nipakaṃ sahāyaṃ,saddhiṃ caraṃ sādhuvihāri dhīraṃ;
अभिभुय्य सब्बानि परिस्सयानि, चरेय्य तेनत्तमनो सतीमा॥
Abhibhuyya sabbāni parissayāni, careyya tenattamano satīmā.
सचे लभेथ निपकं सहायन्ति सचे निपकं पण्डितं पञ्ञवन्तं बुद्धिमन्तं ञाणिं विभाविं मेधाविं सहायं लभेय्य पटिलभेय्य अधिगच्छेय्य विन्देय्याति – सचे लभेथ निपकं संहायं।
Sace labhetha nipakaṃ sahāyanti sace nipakaṃ paṇḍitaṃ paññavantaṃ buddhimantaṃ ñāṇiṃ vibhāviṃ medhāviṃ sahāyaṃ labheyya paṭilabheyya adhigaccheyya vindeyyāti – sace labhetha nipakaṃ saṃhāyaṃ.
सद्धिं चरं साधुविहारि धीरन्ति। सद्धिं चरन्ति एकतो चरं। साधुविहारिन्ति पठमेनपि झानेन साधुविहारिं, दुतियेनपि झानेन… ततियेनपि झानेन… चतुत्थेनपि झानेन साधुविहारिं, मेत्तायपि चेतोविमुत्तिया साधुविहारिं, करुणायपि…पे॰… मुदितायपि… उपेक्खायपि चेतोविमुत्तिया साधुविहारिं, आकासानञ्चायतनसमापत्तियापि साधुविहारिं , विञ्ञाणञ्च आयतनसमापत्तियापि…पे॰… आकिञ्चञ्ञायतनसमापत्तियापि…पे॰… नेवसञ्ञानासञ्ञायतनसमापत्तियापि साधुविहारिं, निरोधसमापत्तियापि साधुविहारिं, फलसमापत्तियापि साधुविहारिं। धीरन्ति धीरं पण्डितं पञ्ञवन्तं बुद्धिमन्तं ञाणिं विभाविं मेधाविन्ति – सद्धिं चरं साधुविहारि धीरं।
Saddhiṃ caraṃ sādhuvihāri dhīranti. Saddhiṃ caranti ekato caraṃ. Sādhuvihārinti paṭhamenapi jhānena sādhuvihāriṃ, dutiyenapi jhānena… tatiyenapi jhānena… catutthenapi jhānena sādhuvihāriṃ, mettāyapi cetovimuttiyā sādhuvihāriṃ, karuṇāyapi…pe… muditāyapi… upekkhāyapi cetovimuttiyā sādhuvihāriṃ, ākāsānañcāyatanasamāpattiyāpi sādhuvihāriṃ , viññāṇañca āyatanasamāpattiyāpi…pe… ākiñcaññāyatanasamāpattiyāpi…pe… nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyāpi sādhuvihāriṃ, nirodhasamāpattiyāpi sādhuvihāriṃ, phalasamāpattiyāpi sādhuvihāriṃ. Dhīranti dhīraṃ paṇḍitaṃ paññavantaṃ buddhimantaṃ ñāṇiṃ vibhāviṃ medhāvinti – saddhiṃ caraṃ sādhuvihāri dhīraṃ.
अभिभुय्य सब्बानि परिस्सयानीति। परिस्सयाति द्वे परिस्सया – पाकटपरिस्सया च पटिच्छन्नपरिस्सया च…पे॰… इमे वुच्चन्ति पाकटपरिस्सया…पे॰… इमे वुच्चन्ति पटिच्छन्नपरिस्सया…पे॰… एवम्पि, तत्रासयाति – परिस्सया। अभिभुय्य सब्बानि परिस्सयानीति सब्बे परिस्सये अभिभुय्य अभिभवित्वा अज्झोत्थरित्वा परियादियित्वा मद्दित्वाति – अभिभुय्य सब्बानि परिस्सयानि।
Abhibhuyya sabbāni parissayānīti. Parissayāti dve parissayā – pākaṭaparissayā ca paṭicchannaparissayā ca…pe… ime vuccanti pākaṭaparissayā…pe… ime vuccanti paṭicchannaparissayā…pe… evampi, tatrāsayāti – parissayā. Abhibhuyya sabbāni parissayānīti sabbe parissaye abhibhuyya abhibhavitvā ajjhottharitvā pariyādiyitvā madditvāti – abhibhuyya sabbāni parissayāni.
चरेय्य तेनत्तमनो सतीमाति सो पच्चेकसम्बुद्धो तेन निपकेन पण्डितेन पञ्ञवन्तेन बुद्धिमन्तेन ञाणिना विभाविना मेधाविना सहायेन सद्धिं अत्तमनो तुट्ठमनो हट्ठमनो पहट्ठमनो उदग्गमनो मुदितमनो चरेय्य विहरेय्य इरियेय्य वत्तेय्य पालेय्य यपेय्य यापेय्याति – चरेय्य तेनत्तमनो। सतीमाति सो पच्चेकसम्बुद्धो सतिमा होति परमेन सतिनेपक्केन समन्नागतो, चिरकतम्पि चिरभासितम्पि सरिता अनुस्सरिताति – चरेय्य तेनत्तमनो सतीमा। तेनाह सो पच्चेकसम्बुद्धो –
Careyya tenattamano satīmāti so paccekasambuddho tena nipakena paṇḍitena paññavantena buddhimantena ñāṇinā vibhāvinā medhāvinā sahāyena saddhiṃ attamano tuṭṭhamano haṭṭhamano pahaṭṭhamano udaggamano muditamano careyya vihareyya iriyeyya vatteyya pāleyya yapeyya yāpeyyāti – careyya tenattamano. Satīmāti so paccekasambuddho satimā hoti paramena satinepakkena samannāgato, cirakatampi cirabhāsitampi saritā anussaritāti – careyya tenattamano satīmā. Tenāha so paccekasambuddho –
‘‘सचे लभेथ निपकं सहायं, सद्धिं चरं साधुविहारि धीरं।
‘‘Sace labhetha nipakaṃ sahāyaṃ, saddhiṃ caraṃ sādhuvihāri dhīraṃ;
अभिभुय्य सब्बानि परिस्सयानि, चरेय्य तेनत्तमनो सतीमा’’ति॥
Abhibhuyya sabbāni parissayāni, careyya tenattamano satīmā’’ti.
१३२.
132.
नो चे लभेथ निपकं सहायं, सद्धिं चरं साधुविहारि धीरं।
No ce labhetha nipakaṃ sahāyaṃ,saddhiṃ caraṃ sādhuvihāri dhīraṃ;
राजाव रट्ठं विजितं पहाय, एको चरे खग्गविसाणकप्पो॥
Rājāva raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāya, eko care khaggavisāṇakappo.
नो चे लभेथ निपकं सहायन्ति नो चे निपकं पण्डितं पञ्ञवन्तं बुद्धिमन्तं ञाणिं विभाविं मेधाविं सहायं लभेय्य पटिलभेय्य अधिगच्छेय्य विन्देय्याति – नो चे लभेथ निपकं सहायं।
No ce labhetha nipakaṃ sahāyanti no ce nipakaṃ paṇḍitaṃ paññavantaṃ buddhimantaṃ ñāṇiṃ vibhāviṃ medhāviṃ sahāyaṃ labheyya paṭilabheyya adhigaccheyya vindeyyāti – no ce labhetha nipakaṃ sahāyaṃ.
सद्धिं चरं साधुविहारि धीरन्ति। सद्धिं चरन्ति एकतो चरं। साधुविहारिन्ति पठमेनपि झानेन साधुविहारिं…पे॰… निरोधसमापत्तियापि साधुविहारिं, फलसमापत्तियापि साधुविहारिं। धीरन्ति धीरं पण्डितं पञ्ञवन्तं बुद्धिमन्तं ञाणिं विभाविं मेधाविन्ति – सद्धिं चरं साधुविहारि धीरं।
Saddhiṃ caraṃsādhuvihāri dhīranti. Saddhiṃ caranti ekato caraṃ. Sādhuvihārinti paṭhamenapi jhānena sādhuvihāriṃ…pe… nirodhasamāpattiyāpi sādhuvihāriṃ, phalasamāpattiyāpi sādhuvihāriṃ. Dhīranti dhīraṃ paṇḍitaṃ paññavantaṃ buddhimantaṃ ñāṇiṃ vibhāviṃ medhāvinti – saddhiṃ caraṃ sādhuvihāri dhīraṃ.
राजाव रट्ठं विजितं पहायाति राजा खत्तियो मुद्धाभिसित्तो विजितसङ्गामो निहतपच्चामित्तो लद्धाधिप्पायो परिपुण्णकोसकोट्ठागारो रट्ठञ्च जनपदञ्च कोसञ्च कोट्ठागारञ्च पहूतहिरञ्ञसुवण्णं नगरञ्च परिच्चजित्वा केसमस्सुं ओहारेत्वा कासायानि वत्थानि अच्छादेत्वा अगारस्मा अनगारियं पब्बजित्वा अकिञ्चनभावं उपगन्त्वा एको चरति विहरति इरियति वत्तेति पालेति यपेति यापेति। एवं पच्चेकसम्बुद्धोपि सब्बं घरावासपलिबोधं छिन्दित्वा पुत्तदारपलिबोधं छिन्दित्वा ञातिपलिबोधं छिन्दित्वा मित्तामच्चपलिबोधं छिन्दित्वा केसमस्सुं ओहारेत्वा कासायानि वत्थानि अच्छादेत्वा अगारस्मा अनगारियं पब्बजित्वा अकिञ्चनभावं उपगन्त्वा एको चरति विहरति इरियति वत्तेति पालेति यपेति यापेतीति – राजाव रट्ठं विजितं पहाय, एको चरे खग्गविसाणकप्पो। तेनाह सो पच्चेकसम्बुद्धो –
Rājāva raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāyāti rājā khattiyo muddhābhisitto vijitasaṅgāmo nihatapaccāmitto laddhādhippāyo paripuṇṇakosakoṭṭhāgāro raṭṭhañca janapadañca kosañca koṭṭhāgārañca pahūtahiraññasuvaṇṇaṃ nagarañca pariccajitvā kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajitvā akiñcanabhāvaṃ upagantvā eko carati viharati iriyati vatteti pāleti yapeti yāpeti. Evaṃ paccekasambuddhopi sabbaṃ gharāvāsapalibodhaṃ chinditvā puttadārapalibodhaṃ chinditvā ñātipalibodhaṃ chinditvā mittāmaccapalibodhaṃ chinditvā kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajitvā akiñcanabhāvaṃ upagantvā eko carati viharati iriyati vatteti pāleti yapeti yāpetīti – rājāva raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāya, eko care khaggavisāṇakappo. Tenāha so paccekasambuddho –
‘‘नो चे लभेथ निपकं सहायं, सद्धिं चरं साधुविहारि धीरं।
‘‘No ce labhetha nipakaṃ sahāyaṃ, saddhiṃ caraṃ sādhuvihāri dhīraṃ;
राजाव रट्ठं विजितं पहाय, एको चरे खग्गविसाणकप्पो’’ति॥
Rājāva raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāya, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.
१३३.
133.
अद्धा पसंसाम सहायसम्पदं, सेट्ठा समा सेवितब्बा सहाया।
Addhā pasaṃsāma sahāyasampadaṃ,seṭṭhā samā sevitabbā sahāyā;
एते अलद्धा अनवज्जभोजी, एको चरे खग्गविसाणकप्पो॥
Ete aladdhā anavajjabhojī, eko care khaggavisāṇakappo.
अद्धा पसंसाम सहायसम्पदन्ति। अद्धाति एकंसवचनं निस्संसयवचनं निक्कङ्खवचनं अद्वेज्झवचनं अद्वेळ्हकवचनं नियोगवचनं अपण्णकवचनं अविरद्धवचनं अवत्थापनवचनमेतं – अद्धाति। सहायसम्पदन्ति सहायसम्पदा वुच्चति यो सो सहायो असेक्खेन सीलक्खन्धेन समन्नागतो होति, असेक्खेन समाधिक्खन्धेन… असेक्खेन पञ्ञाक्खन्धेन … असेक्खेन विमुत्तिक्खन्धेन… असेक्खेन विमुत्तिञाणदस्सनक्खन्धेन समन्नागतो होति। अद्धा पसंसाम सहायसम्पदन्ति सहायसम्पदं पसंसाम थोमेम कित्तेम वण्णेमाति – अद्धा पसंसाम सहायसम्पदं।
Addhā pasaṃsāma sahāyasampadanti. Addhāti ekaṃsavacanaṃ nissaṃsayavacanaṃ nikkaṅkhavacanaṃ advejjhavacanaṃ adveḷhakavacanaṃ niyogavacanaṃ apaṇṇakavacanaṃ aviraddhavacanaṃ avatthāpanavacanametaṃ – addhāti. Sahāyasampadanti sahāyasampadā vuccati yo so sahāyo asekkhena sīlakkhandhena samannāgato hoti, asekkhena samādhikkhandhena… asekkhena paññākkhandhena … asekkhena vimuttikkhandhena… asekkhena vimuttiñāṇadassanakkhandhena samannāgato hoti. Addhā pasaṃsāma sahāyasampadanti sahāyasampadaṃ pasaṃsāma thomema kittema vaṇṇemāti – addhā pasaṃsāma sahāyasampadaṃ.
सेट्ठा समा सेवितब्बा सहायाति सेट्ठा होन्ति सहाया सीलेन समाधिना पञ्ञाय विमुत्तिया विमुत्तिञाणदस्सनेन; समा सदिसा होन्ति सहाया सीलेन समाधिना पञ्ञाय विमुत्तिया विमुत्तिञाणदस्सनेन। सेट्ठा वा सहाया सदिसा वा सहाया सेवितब्बा भजितब्बा पयिरुपासितब्बा परिपुच्छितब्बा परिपञ्हितब्बाति – सेट्ठा समा सेवितब्बा सहाया।
Seṭṭhā samā sevitabbā sahāyāti seṭṭhā honti sahāyā sīlena samādhinā paññāya vimuttiyā vimuttiñāṇadassanena; samā sadisā honti sahāyā sīlena samādhinā paññāya vimuttiyā vimuttiñāṇadassanena. Seṭṭhā vā sahāyā sadisā vā sahāyā sevitabbā bhajitabbā payirupāsitabbā paripucchitabbā paripañhitabbāti – seṭṭhā samā sevitabbā sahāyā.
एते अलद्धा अनवज्जभोजीति अत्थि पुग्गलो सावज्जभोजी अत्थि पुग्गलो अनवज्जभोजीति। कतमो च पुग्गलो सावज्जभोजी? इधेकच्चो पुग्गलो कुहनाय लपनाय नेमित्तिकताय निप्पेसिकताय लाभेन लाभं निजिगीसनताय 1 दारुदानेन वेळुदानेन पत्तदानेन पुप्फदानेन फलदानेन सिनानदानेन चुण्णदानेन मत्तिकादानेन दन्तकट्ठदानेन मुखोदकदानेन चाटुकम्यताय 2 मुग्गसूप्यताय 3 पारिभट्यताय पीठमद्दिकताय वत्थुविज्जाय तिरच्छानविज्जाय अङ्गविज्जाय नक्खत्तविज्जाय दूतगमनेन पहिणगमनेन जङ्घपेसनियेन वेज्जकम्मेन नवकम्मेन 4 पिण्डपटिपिण्डकेन दानानुप्पदानेन , अधम्मेन विसमेन लद्धा लभित्वा अधिगन्त्वा विन्दित्वा पटिलभित्वा जीविकं 5 कप्पेति। अयं वुच्चति पुग्गलो सावज्जभोजी।
Ete aladdhā anavajjabhojīti atthi puggalo sāvajjabhojī atthi puggalo anavajjabhojīti. Katamo ca puggalo sāvajjabhojī? Idhekacco puggalo kuhanāya lapanāya nemittikatāya nippesikatāya lābhena lābhaṃ nijigīsanatāya 6 dārudānena veḷudānena pattadānena pupphadānena phaladānena sinānadānena cuṇṇadānena mattikādānena dantakaṭṭhadānena mukhodakadānena cāṭukamyatāya 7 muggasūpyatāya 8 pāribhaṭyatāya pīṭhamaddikatāya vatthuvijjāya tiracchānavijjāya aṅgavijjāya nakkhattavijjāya dūtagamanena pahiṇagamanena jaṅghapesaniyena vejjakammena navakammena 9 piṇḍapaṭipiṇḍakena dānānuppadānena , adhammena visamena laddhā labhitvā adhigantvā vinditvā paṭilabhitvā jīvikaṃ 10 kappeti. Ayaṃ vuccati puggalo sāvajjabhojī.
कतमो च पुग्गलो अनवज्जभोजी? इधेकच्चो पुग्गलो न कुहनाय न लपनाय न नेमित्तिकताय न निप्पेसिकताय न लाभेन लाभं निजिगीसनताय न दारुदानेन न वेळुदानेन न पत्तदानेन न पुप्फदानेन न फलदानेन न सिनानदानेन न चुण्णदानेन न मत्तिकादानेन न दन्तकट्ठदानेन न मुखोदकदानेन न चाटुकम्यताय न मुग्गसूप्यताय न पारिभट्यताय न पीठमद्दिकताय न वत्थुविज्जाय न तिरच्छानविज्जाय न अङ्गविज्जाय न नक्खत्तविज्जाय न दूतगमनेन न पहिणगमनेन न जङ्घपेसनियेन न वेज्जकम्मेन न नवकम्मेन न पिण्डपटिपिण्डकेन न दानानुप्पदानेन, धम्मेन समेन लद्धा लभित्वा अधिगन्त्वा विन्दित्वा पटिलभित्वा जीविकं कप्पेति। अयं वुच्चति पुग्गलो अनवज्जभोजी।
Katamo ca puggalo anavajjabhojī? Idhekacco puggalo na kuhanāya na lapanāya na nemittikatāya na nippesikatāya na lābhena lābhaṃ nijigīsanatāya na dārudānena na veḷudānena na pattadānena na pupphadānena na phaladānena na sinānadānena na cuṇṇadānena na mattikādānena na dantakaṭṭhadānena na mukhodakadānena na cāṭukamyatāya na muggasūpyatāya na pāribhaṭyatāya na pīṭhamaddikatāya na vatthuvijjāya na tiracchānavijjāya na aṅgavijjāya na nakkhattavijjāya na dūtagamanena na pahiṇagamanena na jaṅghapesaniyena na vejjakammena na navakammena na piṇḍapaṭipiṇḍakena na dānānuppadānena, dhammena samena laddhā labhitvā adhigantvā vinditvā paṭilabhitvā jīvikaṃ kappeti. Ayaṃ vuccati puggalo anavajjabhojī.
एते अलद्धा अनवज्जभोजीति एते अनवज्जभोजी अलद्धा अलभित्वा अनधिगन्त्वा अविन्दित्वा अप्पटिलभित्वाति – एते अलद्धा अनवज्जभोजी, एको चरे खग्गविसाणकप्पो। तेनाह सो पच्चेकसम्बुद्धो –
Ete aladdhā anavajjabhojīti ete anavajjabhojī aladdhā alabhitvā anadhigantvā avinditvā appaṭilabhitvāti – ete aladdhā anavajjabhojī, eko care khaggavisāṇakappo. Tenāha so paccekasambuddho –
‘‘अद्धा पसंसाम सहायसम्पदं, सेट्ठा समा सेवितब्बा सहाया।
‘‘Addhā pasaṃsāma sahāyasampadaṃ, seṭṭhā samā sevitabbā sahāyā;
एते अलद्धा अनवज्जभोजी, एको चरे खग्गविसाणकप्पो’’ति॥
Ete aladdhā anavajjabhojī, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.
१३४.
134.
दिस्वा सुवण्णस्स पभस्सरानि, कम्मारपुत्तेन सुनिट्ठितानि।
Disvā suvaṇṇassa pabhassarāni,kammāraputtena suniṭṭhitāni;
सङ्घट्टयन्तानि 11 दुवे भुजस्मिं, एको चरे खग्गविसाणकप्पो॥
Saṅghaṭṭayantāni12duve bhujasmiṃ, eko care khaggavisāṇakappo.
दिस्वा सुवण्णस्स पभस्सरानीति दिस्वा पस्सित्वा तुलयित्वा तीरयित्वा विभावयित्वा विभूतं कत्वा। सुवण्णस्साति जातरूपस्स। पभस्सरानीति परिसुद्धानि परियोदातानीति – दिस्वा सुवण्णस्स पभस्सरानि।
Disvā suvaṇṇassa pabhassarānīti disvā passitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Suvaṇṇassāti jātarūpassa. Pabhassarānīti parisuddhāni pariyodātānīti – disvā suvaṇṇassa pabhassarāni.
कम्मारपुत्तेन सुनिट्ठितानीति कम्मारपुत्तो वुच्चति सुवण्णकारो। कम्मारपुत्तेन सुनिट्ठितानीति कम्मारपुत्तेन सुनिट्ठितानि सुकतानि सुपरिकम्मकतानीति – कम्मारपुत्तेन सुनिट्ठितानि।
Kammāraputtena suniṭṭhitānīti kammāraputto vuccati suvaṇṇakāro. Kammāraputtena suniṭṭhitānīti kammāraputtena suniṭṭhitāni sukatāni suparikammakatānīti – kammāraputtena suniṭṭhitāni.
सङ्घट्टयन्तानि दुवे भुजस्मिन्ति भुजो वुच्चति हत्थो। यथा एकस्मिं हत्थे द्वे नूपुरानि 13 घट्टेन्ति 14; एवमेव सत्ता तण्हावसेन दिट्ठिवसेन निरये घट्टेन्ति, तिरच्छानयोनियं घट्टेन्ति, पेत्तिविसये घट्टेन्ति, मनुस्सलोके घट्टेन्ति, देवलोके घट्टेन्ति, गतिया गतिं उपपत्तिया उपपत्तिं पटिसन्धिया पटिसन्धिं भवेन भवं संसारेन संसारं वट्टेन वट्टं घट्टेन्ति सङ्घट्टेन्ति सङ्घट्टेन्ता चरन्ति विहरन्ति इरियन्ति वत्तेन्ति पालेन्ति यपेन्ति यापेन्तीति – सङ्घट्टयन्तानि दुवे भुजस्मिं, एको चरे खग्गविसाणकप्पो। तेनाह सो पच्चेकसम्बुद्धो –
Saṅghaṭṭayantāni duve bhujasminti bhujo vuccati hattho. Yathā ekasmiṃ hatthe dve nūpurāni 15 ghaṭṭenti 16; evameva sattā taṇhāvasena diṭṭhivasena niraye ghaṭṭenti, tiracchānayoniyaṃ ghaṭṭenti, pettivisaye ghaṭṭenti, manussaloke ghaṭṭenti, devaloke ghaṭṭenti, gatiyā gatiṃ upapattiyā upapattiṃ paṭisandhiyā paṭisandhiṃ bhavena bhavaṃ saṃsārena saṃsāraṃ vaṭṭena vaṭṭaṃ ghaṭṭenti saṅghaṭṭenti saṅghaṭṭentā caranti viharanti iriyanti vattenti pālenti yapenti yāpentīti – saṅghaṭṭayantāni duve bhujasmiṃ, eko care khaggavisāṇakappo. Tenāha so paccekasambuddho –
‘‘दिस्वा सुवण्णस्स पभस्सरानि, कम्मारपुत्तेन सुनिट्ठितानि।
‘‘Disvā suvaṇṇassa pabhassarāni, kammāraputtena suniṭṭhitāni;
सङ्घट्टयन्तानि दुवे भुजस्मिं, एको चरे खग्गविसाणकप्पो’’॥
Saṅghaṭṭayantāni duve bhujasmiṃ, eko care khaggavisāṇakappo’’.
१३५.
135.
एवं दुतीयेन सहा ममस्स, वाचाभिलापो अभिसज्जना वा।
Evaṃ dutīyena sahā mamassa,vācābhilāpo abhisajjanā vā;
एतं भयं आयतिं पेक्खमानो, एको चरे खग्गविसाणकप्पो॥
Etaṃ bhayaṃ āyatiṃ pekkhamāno, eko care khaggavisāṇakappo.
एवं दुतीयेन सहा ममस्साति तण्हादुतियो वा होति पुग्गलदुतियो वा। कथं तण्हादुतियो होति? तण्हाति रूपतण्हा…पे॰… धम्मतण्हा। यस्सेसा तण्हा अप्पहीना, सो वुच्चति तण्हादुतियो।
Evaṃ dutīyena sahā mamassāti taṇhādutiyo vā hoti puggaladutiyo vā. Kathaṃ taṇhādutiyo hoti? Taṇhāti rūpataṇhā…pe… dhammataṇhā. Yassesā taṇhā appahīnā, so vuccati taṇhādutiyo.
तण्हादुतियो पुरिसो, दीघमद्धान संसरं।
Taṇhādutiyo puriso, dīghamaddhāna saṃsaraṃ;
इत्थभावञ्ञथाभावं, संसारं नातिवत्ततीति॥
Itthabhāvaññathābhāvaṃ, saṃsāraṃ nātivattatīti.
एवं तण्हादुतियो वा होति।
Evaṃ taṇhādutiyo vā hoti.
कथं पुग्गलदुतियो होति? इधेकच्चो न अत्थहेतु 17 न कारणहेतु उद्धतो अवूपसन्तचित्तो एकस्स वा दुतियो होति, द्विन्नं वा ततियो होति, तिण्णं वा चतुत्थो होति। तत्थ बहुं सम्फप्पलापं पलपति; सेय्यथिदं – राजकथं चोरकथं महामत्तकथं सेनाकथं भयकथं युद्धकथं अन्नकथं पानकथं वत्थकथं सयनकथं मालाकथं गन्धकथं ञातिकथं यानकथं गामकथं निगमकथं नगरकथं जनपदकथं इत्थिकथं 18 सूरकथं विसिखाकथं कुम्भट्ठानकथं पुब्बपेतकथं नानत्तकथं लोकक्खायिकं समुद्दक्खायिकं इतिभवाभवकथं कथेति। एवं पुग्गलदुतियो होतीति – एवं दुतीयेन सहा ममस्स।
Kathaṃ puggaladutiyo hoti? Idhekacco na atthahetu 19 na kāraṇahetu uddhato avūpasantacitto ekassa vā dutiyo hoti, dvinnaṃ vā tatiyo hoti, tiṇṇaṃ vā catuttho hoti. Tattha bahuṃ samphappalāpaṃ palapati; seyyathidaṃ – rājakathaṃ corakathaṃ mahāmattakathaṃ senākathaṃ bhayakathaṃ yuddhakathaṃ annakathaṃ pānakathaṃ vatthakathaṃ sayanakathaṃ mālākathaṃ gandhakathaṃ ñātikathaṃ yānakathaṃ gāmakathaṃ nigamakathaṃ nagarakathaṃ janapadakathaṃ itthikathaṃ 20 sūrakathaṃ visikhākathaṃ kumbhaṭṭhānakathaṃ pubbapetakathaṃ nānattakathaṃ lokakkhāyikaṃ samuddakkhāyikaṃ itibhavābhavakathaṃ katheti. Evaṃ puggaladutiyo hotīti – evaṃ dutīyena sahā mamassa.
वाचाभिलापो अभिसज्जना वाति वाचाभिलापो वुच्चति बात्तिंस तिरच्छानकथा, सेय्यथिदं – राजकथं…पे॰… इतिभवाभवकथं। अभिसज्जना वाति द्वे सज्जना – तण्हासज्जना च दिट्ठिसज्जना च…पे॰… अयं तण्हासज्जना…पे॰… अयं दिट्ठिसज्जनाति – वाचाभिलापो अभिसज्जना वा।
Vācābhilāpo abhisajjanā vāti vācābhilāpo vuccati bāttiṃsa tiracchānakathā, seyyathidaṃ – rājakathaṃ…pe… itibhavābhavakathaṃ. Abhisajjanā vāti dve sajjanā – taṇhāsajjanā ca diṭṭhisajjanā ca…pe… ayaṃ taṇhāsajjanā…pe… ayaṃ diṭṭhisajjanāti – vācābhilāpo abhisajjanā vā.
एतं भयं आयतिं पेक्खमानोति। भयन्ति जातिभयं जराभयं ब्याधिभयं मरणभयं राजभयं चोरभयं अग्गिभयं उदकभयं अत्तानुवादभयं परानुवादभयं दण्डभयं दुग्गतिभयं ऊमिभयं कुम्भिलभयं आवट्टभयं सुसुमारभयं आजीवकभयं असिलोकभयं परिससारज्जभयं मदनभयं भयानकं छम्भितत्तं लोमहंसो चेतसो उब्बेगो उत्रासो। एतं भयं आयतिं पेक्खमानोति एतं भयं आयतिं पेक्खमानो दक्खमानो ओलोकयमानो निज्झायमानो उपपरिक्खमानोति – एतं भयं आयतिं पेक्खमानो, एको चरे खग्गविसाणकप्पो। तेनाह सो पच्चेकसम्बुद्धो –
Etaṃbhayaṃ āyatiṃ pekkhamānoti. Bhayanti jātibhayaṃ jarābhayaṃ byādhibhayaṃ maraṇabhayaṃ rājabhayaṃ corabhayaṃ aggibhayaṃ udakabhayaṃ attānuvādabhayaṃ parānuvādabhayaṃ daṇḍabhayaṃ duggatibhayaṃ ūmibhayaṃ kumbhilabhayaṃ āvaṭṭabhayaṃ susumārabhayaṃ ājīvakabhayaṃ asilokabhayaṃ parisasārajjabhayaṃ madanabhayaṃ bhayānakaṃ chambhitattaṃ lomahaṃso cetaso ubbego utrāso. Etaṃ bhayaṃ āyatiṃ pekkhamānoti etaṃ bhayaṃ āyatiṃ pekkhamāno dakkhamāno olokayamāno nijjhāyamāno upaparikkhamānoti – etaṃ bhayaṃ āyatiṃ pekkhamāno, eko care khaggavisāṇakappo. Tenāha so paccekasambuddho –
‘‘एवं दुतीयेन सहा ममस्स, वाचाभिलापो अभिसज्जना वा।
‘‘Evaṃ dutīyena sahā mamassa, vācābhilāpo abhisajjanā vā;
एतं भयं आयतिं पेक्खमानो, एको चरे खग्गविसाणकप्पो’’॥
Etaṃ bhayaṃ āyatiṃ pekkhamāno, eko care khaggavisāṇakappo’’.
१३६.
136.
कामा हि चित्रा मधुरा मनोरमा, विरूपरूपेन मथेन्ति चित्तं।
Kāmā hi citrā madhurā manoramā,virūparūpena mathenti cittaṃ;
आदीनवं कामगुणेसु दिस्वा, एको चरे खग्गविसाणकप्पो॥
Ādīnavaṃ kāmaguṇesu disvā, eko care khaggavisāṇakappo.
कामा हि चित्रा मधुरा मनोरमाति। कामाति उद्दानतो द्वे कामा – वत्थुकामा च किलेसकामा च…पे॰… इमे वुच्चन्ति वत्थुकामा…पे॰… इमे वुच्चन्ति किलेसकामा। चित्राति नानावण्णा रूपा नानावण्णा सद्दा नानावण्णा गन्धा नानावण्णा रसा नानावण्णा फोट्ठब्बा इट्ठा कन्ता मनापा पियरूपा कामूपसंहिता रजनीया। मधुराति वुत्तञ्हेतं भगवता 21 – ‘‘पञ्चिमे , भिक्खवे, कामगुणा। कतमे पञ्च? चक्खुविञ्ञेय्या रूपा इट्ठा कन्ता मनापा पियरूपा कामूपसंहिता रजनीया, सोतविञ्ञेय्या सद्दा…पे॰… घानविञ्ञेय्या गन्धा… जिव्हाविञ्ञेय्या रसा… कायविञ्ञेय्या फोट्ठब्बा इट्ठा कन्ता मनापा पियरूपा कामूपसंहिता रजनीया। इमे खो, भिक्खवे, पञ्च कामगुणा। यं खो, भिक्खवे, इमे पञ्च कामगुणे पटिच्च उप्पज्जति सुखं सोमनस्सं, इदं वुच्चति कामसुखं मिळ्हसुखं 22 पुथुज्जनसुखं अनरियसुखं, न सेवितब्बं न भावेतब्बं न बहुलीकातब्बं, ‘भायितब्बं एतस्स सुखस्सा’ति वदामी’’ति – कामा हि चित्रा मधुरा मनोरमाति। मनोति यं चित्तं…पे॰… तज्जा मनोविञ्ञाणधातु। मनो रमेन्ति थोमेन्ति तोसेन्ति पहासेन्तीति – कामा हि चित्रा मधुरा मनोरमा।
Kāmā hi citrā madhurā manoramāti. Kāmāti uddānato dve kāmā – vatthukāmā ca kilesakāmā ca…pe… ime vuccanti vatthukāmā…pe… ime vuccanti kilesakāmā. Citrāti nānāvaṇṇā rūpā nānāvaṇṇā saddā nānāvaṇṇā gandhā nānāvaṇṇā rasā nānāvaṇṇā phoṭṭhabbā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. Madhurāti vuttañhetaṃ bhagavatā 23 – ‘‘pañcime , bhikkhave, kāmaguṇā. Katame pañca? Cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā, sotaviññeyyā saddā…pe… ghānaviññeyyā gandhā… jivhāviññeyyā rasā… kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. Ime kho, bhikkhave, pañca kāmaguṇā. Yaṃ kho, bhikkhave, ime pañca kāmaguṇe paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, idaṃ vuccati kāmasukhaṃ miḷhasukhaṃ 24 puthujjanasukhaṃ anariyasukhaṃ, na sevitabbaṃ na bhāvetabbaṃ na bahulīkātabbaṃ, ‘bhāyitabbaṃ etassa sukhassā’ti vadāmī’’ti – kāmā hi citrā madhurā manoramāti. Manoti yaṃ cittaṃ…pe… tajjā manoviññāṇadhātu. Mano ramenti thomenti tosenti pahāsentīti – kāmā hi citrā madhurā manoramā.
विरूपरूपेन मथेन्ति चित्तन्ति नानावण्णेहि रूपेहि…पे॰… नानावण्णेहि फोट्ठब्बेहि चित्तं मथेन्ति तोसेन्ति पहासेन्तीति – विरूपरूपेन मथेन्ति चित्तं।
Virūparūpena mathenti cittanti nānāvaṇṇehi rūpehi…pe… nānāvaṇṇehi phoṭṭhabbehi cittaṃ mathenti tosenti pahāsentīti – virūparūpena mathenti cittaṃ.
आदीनवं कामगुणेसु दिस्वाति। वुत्तञ्हेतं भगवता – ‘‘को च, भिक्खवे, कामानं आदीनवो? इध, भिक्खवे, कुलपुत्तो येन सिप्पट्ठानेन जीविकं कप्पेति, यदि मुद्दाय यदि गणनाय यदि सङ्खानेन यदि कसिया यदि वणिज्जाय यदि गोरक्खेन यदि इस्सत्थेन 25 यदि राजपोरिसेन यदि सिप्पञ्ञतरेन, सीतस्स पुरक्खतो उण्हस्स पुरक्खतो डंसमकसवातातपसरीसपसम्फस्सेहि सम्फस्समानो 26 खुप्पिपासाय मीयमानो; अयं, भिक्खवे, कामानं आदीनवो सन्दिट्ठिको दुक्खक्खन्धो कामहेतु कामनिदानं कामाधिकरणं कामानमेव हेतु।
Ādīnavaṃkāmaguṇesu disvāti. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘ko ca, bhikkhave, kāmānaṃ ādīnavo? Idha, bhikkhave, kulaputto yena sippaṭṭhānena jīvikaṃ kappeti, yadi muddāya yadi gaṇanāya yadi saṅkhānena yadi kasiyā yadi vaṇijjāya yadi gorakkhena yadi issatthena 27 yadi rājaporisena yadi sippaññatarena, sītassa purakkhato uṇhassa purakkhato ḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassehi samphassamāno 28 khuppipāsāya mīyamāno; ayaṃ, bhikkhave, kāmānaṃ ādīnavo sandiṭṭhiko dukkhakkhandho kāmahetu kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu.
‘‘तस्स चे, भिक्खवे, कुलपुत्तस्स एवं उट्ठहतो घटतो वायमतो ते भोगा नाभिनिप्फज्जन्ति, सो सोचति किलमति परिदेवति उरत्ताळिं कन्दति, सम्मोहं आपज्जति – ‘मोघं वत मे उट्ठानं, अफलो वत मे वायामो’ति। अयम्पि, भिक्खवे, कामानं आदीनवो सन्दिट्ठिको दुक्खक्खन्धो कामहेतु कामनिदानं कामाधिकरणं कामानमेव हेतु।
‘‘Tassa ce, bhikkhave, kulaputtassa evaṃ uṭṭhahato ghaṭato vāyamato te bhogā nābhinipphajjanti, so socati kilamati paridevati urattāḷiṃ kandati, sammohaṃ āpajjati – ‘moghaṃ vata me uṭṭhānaṃ, aphalo vata me vāyāmo’ti. Ayampi, bhikkhave, kāmānaṃ ādīnavo sandiṭṭhiko dukkhakkhandho kāmahetu kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu.
‘‘तस्स चे, भिक्खवे, कुलपुत्तस्स एवं उट्ठहतो घटतो वायमतो ते भोगा अभिनिप्फज्जन्ति, सो तेसं भोगानं आरक्खाधिकरणं दुक्खं दोमनस्सं 29 पटिसंवेदेति – ‘किन्ति मे भोगे नेव राजानो हरेय्युं, न चोरा हरेय्युं, न अग्गि डहेय्य, न उदकं वहेय्य, न अप्पिया दायादा हरेय्यु’न्ति। तस्स एवं आरक्खतो गोपयतो ते भोगे राजानो वा हरन्ति चोरा वा हरन्ति अग्गि वा डहति उदकं वा वहति अप्पिया वा दायादा हरन्ति। सो सोचति…पे॰… सम्मोहं आपज्जति – ‘यम्पि मे अहोसि तम्पि नो नत्थी’ति। अयम्पि, भिक्खवे, कामानं आदीनवो सन्दिट्ठिको दुक्खक्खन्धो कामहेतु कामनिदानं कामाधिकरणं कामानमेव हेतु।
‘‘Tassa ce, bhikkhave, kulaputtassa evaṃ uṭṭhahato ghaṭato vāyamato te bhogā abhinipphajjanti, so tesaṃ bhogānaṃ ārakkhādhikaraṇaṃ dukkhaṃ domanassaṃ 30 paṭisaṃvedeti – ‘kinti me bhoge neva rājāno hareyyuṃ, na corā hareyyuṃ, na aggi ḍaheyya, na udakaṃ vaheyya, na appiyā dāyādā hareyyu’nti. Tassa evaṃ ārakkhato gopayato te bhoge rājāno vā haranti corā vā haranti aggi vā ḍahati udakaṃ vā vahati appiyā vā dāyādā haranti. So socati…pe… sammohaṃ āpajjati – ‘yampi me ahosi tampi no natthī’ti. Ayampi, bhikkhave, kāmānaṃ ādīnavo sandiṭṭhiko dukkhakkhandho kāmahetu kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu.
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, कामहेतु कामनिदानं कामाधिकरणं कामानमेव हेतु राजानोपि राजूहि विवदन्ति, खत्तियापि खत्तियेहि विवदन्ति, ब्राह्मणापि ब्राह्मणेहि विवदन्ति, गहपतीपि गहपतीहि विवदन्ति, मातापि पुत्तेन विवदति, पुत्तोपि मातरा विवदति, पितापि पुत्तेन विवदति, पुत्तोपि पितरा विवदति, भातापि भगिनिया विवदति, भगिनीपि भातरा विवदति, सहायोपि सहायेन विवदति। ते तत्थ कलहविग्गहविवादापन्ना अञ्ञमञ्ञं पाणीहिपि उपक्कमन्ति लेड्डूहिपि उपक्कमन्ति दण्डेहिपि उपक्कमन्ति सत्थेहिपि उपक्कमन्ति। ते तत्थ मरणम्पि निगच्छन्ति मरणमत्तम्पि दुक्खं। अयम्पि, भिक्खवे, कामानं आदीनवो सन्दिट्ठिको दुक्खक्खन्धो कामहेतु कामनिदानं कामाधिकरणं कामानमेव हेतु।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, kāmahetu kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu rājānopi rājūhi vivadanti, khattiyāpi khattiyehi vivadanti, brāhmaṇāpi brāhmaṇehi vivadanti, gahapatīpi gahapatīhi vivadanti, mātāpi puttena vivadati, puttopi mātarā vivadati, pitāpi puttena vivadati, puttopi pitarā vivadati, bhātāpi bhaginiyā vivadati, bhaginīpi bhātarā vivadati, sahāyopi sahāyena vivadati. Te tattha kalahaviggahavivādāpannā aññamaññaṃ pāṇīhipi upakkamanti leḍḍūhipi upakkamanti daṇḍehipi upakkamanti satthehipi upakkamanti. Te tattha maraṇampi nigacchanti maraṇamattampi dukkhaṃ. Ayampi, bhikkhave, kāmānaṃ ādīnavo sandiṭṭhiko dukkhakkhandho kāmahetu kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu.
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, कामहेतु कामनिदानं कामाधिकरणं कामानमेव हेतु असिचम्मं गहेत्वा धनुकलापं सन्नय्हित्वा उभतोब्यूळ्हं 31 सङ्गामं पक्खन्दन्ति, उसूसुपि खिप्पमानेसु सत्तीसुपि खिप्पमानासु असीसुपि विज्जोतलन्तेसु। ते तत्थ उसूहिपि विज्झन्ति सत्तीहिपि 32 विज्झन्ति असिनापि सीसं छिन्दन्ति। ते तत्थ मरणम्पि निगच्छन्ति मरणमत्तम्पि दुक्खं। अयम्पि, भिक्खवे, कामानं आदीनवो सन्दिट्ठिको दुक्खक्खन्धो कामहेतु कामनिदानं कामाधिकरणं कामानमेव हेतु।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, kāmahetu kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu asicammaṃ gahetvā dhanukalāpaṃ sannayhitvā ubhatobyūḷhaṃ 33 saṅgāmaṃ pakkhandanti, usūsupi khippamānesu sattīsupi khippamānāsu asīsupi vijjotalantesu. Te tattha usūhipi vijjhanti sattīhipi 34 vijjhanti asināpi sīsaṃ chindanti. Te tattha maraṇampi nigacchanti maraṇamattampi dukkhaṃ. Ayampi, bhikkhave, kāmānaṃ ādīnavo sandiṭṭhiko dukkhakkhandho kāmahetu kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu.
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, कामहेतु कामनिदानं कामाधिकरणं कामानमेव हेतु असिचम्मं गहेत्वा धनुकलापं सन्नय्हित्वा अद्दावलेपना 35 उपकारियो पक्खन्दन्ति, उसूसुपि खिप्पमानेसु सत्तीसुपि खिप्पमानासु, असीसुपि विज्जोतलन्तेसु। ते तत्थ उसूहिपि विज्झन्ति सत्तीहिपि विज्झन्ति छकणकायपि 36 ओसिञ्चन्ति अभिवग्गेनपि ओमद्दन्ति असिनापि सीसं छिन्दन्ति। ते तत्थ मरणम्पि निगच्छन्ति मरणमत्तम्पि दुक्खं। अयम्पि, भिक्खवे, कामानं आदीनवो सन्दिट्ठिको दुक्खक्खन्धो कामहेतु कामनिदानं कामाधिकरणं कामानमेव हेतु।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, kāmahetu kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu asicammaṃ gahetvā dhanukalāpaṃ sannayhitvā addāvalepanā 37 upakāriyo pakkhandanti, usūsupi khippamānesu sattīsupi khippamānāsu, asīsupi vijjotalantesu. Te tattha usūhipi vijjhanti sattīhipi vijjhanti chakaṇakāyapi 38 osiñcanti abhivaggenapi omaddanti asināpi sīsaṃ chindanti. Te tattha maraṇampi nigacchanti maraṇamattampi dukkhaṃ. Ayampi, bhikkhave, kāmānaṃ ādīnavo sandiṭṭhiko dukkhakkhandho kāmahetu kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu.
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, कामहेतु कामनिदानं कामाधिकरणं कामानमेव हेतु सन्धिम्पि छिन्दन्ति निल्लोपम्पि हरन्ति एकागारिकम्पि करोन्ति परिपन्थेपि तिट्ठन्ति परदारम्पि गच्छन्ति। तमेनं राजानो गहेत्वा विविधा कम्मकारणा कारेन्ति – कसाहिपि ताळेन्ति, वेत्तेहिपि ताळेन्ति, अड्ढदण्डकेहिपि ताळेन्ति, हत्थम्पि छिन्दन्ति…पे॰… असिनापि सीसं छिन्दन्ति। ते तत्थ मरणम्पि निगच्छन्ति मरणमत्तम्पि दुक्खं। अयम्पि, भिक्खवे, कामानं आदीनवो सन्दिट्ठिको दुक्खक्खन्धो कामहेतु कामनिदानं कामाधिकरणं कामानमेव हेतु।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, kāmahetu kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu sandhimpi chindanti nillopampi haranti ekāgārikampi karonti paripanthepi tiṭṭhanti paradārampi gacchanti. Tamenaṃ rājāno gahetvā vividhā kammakāraṇā kārenti – kasāhipi tāḷenti, vettehipi tāḷenti, aḍḍhadaṇḍakehipi tāḷenti, hatthampi chindanti…pe… asināpi sīsaṃ chindanti. Te tattha maraṇampi nigacchanti maraṇamattampi dukkhaṃ. Ayampi, bhikkhave, kāmānaṃ ādīnavo sandiṭṭhiko dukkhakkhandho kāmahetu kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu.
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, कामहेतु कामनिदानं कामाधिकरणं कामानमेव हेतु कायेन दुच्चरितं चरन्ति वाचाय दुच्चरितं चरन्ति मनसा दुच्चरितं चरन्ति। ते कायेन दुच्चरितं चरित्वा वाचाय दुच्चरितं चरित्वा मनसा दुच्चरितं चरित्वा कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जन्ति। अयम्पि, भिक्खवे, कामानं आदीनवो सम्परायिको दुक्खक्खन्धो कामहेतु कामनिदानं कामाधिकरणं कामानमेव हेतु’’।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, kāmahetu kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu kāyena duccaritaṃ caranti vācāya duccaritaṃ caranti manasā duccaritaṃ caranti. Te kāyena duccaritaṃ caritvā vācāya duccaritaṃ caritvā manasā duccaritaṃ caritvā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjanti. Ayampi, bhikkhave, kāmānaṃ ādīnavo samparāyiko dukkhakkhandho kāmahetu kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu’’.
आदीनवं कामगुणेसु दिस्वाति कामगुणेसु आदीनवं दिस्वा पस्सित्वा तुलयित्वा तीरयित्वा विभावयित्वा विभूतं कत्वाति – आदीनवं कामगुणेसु दिस्वा, एको चरे खग्गविसाणकप्पो। तेनाह सो पच्चेकसम्बुद्धो –
Ādīnavaṃ kāmaguṇesu disvāti kāmaguṇesu ādīnavaṃ disvā passitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvāti – ādīnavaṃ kāmaguṇesu disvā, eko care khaggavisāṇakappo. Tenāha so paccekasambuddho –
‘‘कामा हि चित्रा मधुरा मनोरमा, विरूपरूपेन मथेन्ति चित्तं।
‘‘Kāmā hi citrā madhurā manoramā, virūparūpena mathenti cittaṃ;
आदीनवं कामगुणेसु दिस्वा, एको चरे खग्गविसाणकप्पो’’ति॥
Ādīnavaṃ kāmaguṇesu disvā, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.
१३७.
137.
ईती च गण्डो च उपद्दवो च, रोगो च सल्लञ्च भयञ्च मेतं।
Ītīca gaṇḍo ca upaddavo ca, rogo ca sallañca bhayañca metaṃ;
एतं भयं कामगुणेसु दिस्वा, एको चरे खग्गविसाणकप्पो॥
Etaṃ bhayaṃ kāmaguṇesu disvā, eko care khaggavisāṇakappo.
ईती च गण्डो च उपद्दवो च, रोगो च सल्लञ्च भयञ्च मेतन्ति वुत्तञ्हेतं भगवता – ‘‘भयन्ति, भिक्खवे, कामानमेतं अधिवचनं। दुक्खन्ति, भिक्खवे, कामानमेतं अधिवचनं। रोगोति, भिक्खवे, कामानमेतं अधिवचनं। गण्डोति, भिक्खवे, कामानमेतं अधिवचनं। सल्लन्ति, भिक्खवे, कामानमेतं अधिवचनं। सङ्गोति, भिक्खवे, कामानमेतं अधिवचनं। पङ्कोति, भिक्खवे, कामानमेतं अधिवचनं। गब्भोति, भिक्खवे, कामानमेतं अधिवचनं। कस्मा च, भिक्खवे, भयन्ति कामानमेतं अधिवचनं? यस्मा च कामरागरत्तायं, भिक्खवे, छन्दरागविनिबद्धो 39 दिट्ठधम्मिकापि भया न परिमुच्चति, सम्परायिकापि भया न परिमुच्चति, तस्मा भयन्ति कामानमेतं अधिवचनं। कस्मा च, भिक्खवे, दुक्खन्ति…पे॰… रोगोति… गण्डोति… सल्लन्ति… सङ्गोति… पङ्कोति… गब्भोति कामानमेतं अधिवचनं? यस्मा च कामरागरत्तायं, भिक्खवे, छन्दरागविनिबद्धो दिट्ठधम्मिकापि गब्भा न परिमुच्चति, सम्परायिकापि गब्भा न परिमुच्चति, तस्मा गब्भोति कामानमेतं अधिवचन’’न्ति।
Ītī ca gaṇḍo ca upaddavo ca, rogo ca sallañca bhayañcametanti vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘bhayanti, bhikkhave, kāmānametaṃ adhivacanaṃ. Dukkhanti, bhikkhave, kāmānametaṃ adhivacanaṃ. Rogoti, bhikkhave, kāmānametaṃ adhivacanaṃ. Gaṇḍoti, bhikkhave, kāmānametaṃ adhivacanaṃ. Sallanti, bhikkhave, kāmānametaṃ adhivacanaṃ. Saṅgoti, bhikkhave, kāmānametaṃ adhivacanaṃ. Paṅkoti, bhikkhave, kāmānametaṃ adhivacanaṃ. Gabbhoti, bhikkhave, kāmānametaṃ adhivacanaṃ. Kasmā ca, bhikkhave, bhayanti kāmānametaṃ adhivacanaṃ? Yasmā ca kāmarāgarattāyaṃ, bhikkhave, chandarāgavinibaddho 40 diṭṭhadhammikāpi bhayā na parimuccati, samparāyikāpi bhayā na parimuccati, tasmā bhayanti kāmānametaṃ adhivacanaṃ. Kasmā ca, bhikkhave, dukkhanti…pe… rogoti… gaṇḍoti… sallanti… saṅgoti… paṅkoti… gabbhoti kāmānametaṃ adhivacanaṃ? Yasmā ca kāmarāgarattāyaṃ, bhikkhave, chandarāgavinibaddho diṭṭhadhammikāpi gabbhā na parimuccati, samparāyikāpi gabbhā na parimuccati, tasmā gabbhoti kāmānametaṃ adhivacana’’nti.
भयं दुक्खञ्च रोगो च, गण्डो सल्लञ्च सङ्गो च।
Bhayaṃ dukkhañca rogo ca, gaṇḍo sallañca saṅgo ca;
पङ्को गब्भो च उभयं, एते कामा पवुच्चन्ति।
Paṅko gabbho ca ubhayaṃ, ete kāmā pavuccanti;
यत्थ सत्तो पुथुज्जनो॥
Yattha satto puthujjano.
ओतिण्णो सातरूपेन, पुन गब्भाय गच्छति।
Otiṇṇo sātarūpena, puna gabbhāya gacchati;
सो इमं पलिपथं दुग्गं, अतिक्कम्म तथाविधो।
So imaṃ palipathaṃ duggaṃ, atikkamma tathāvidho;
पजं जातिजरूपेतं, फन्दमानं अवेक्खतीति॥
Pajaṃ jātijarūpetaṃ, phandamānaṃ avekkhatīti.
ईती च गण्डो च उपद्दवो च, रोगो च सल्लञ्च भयञ्च मेतं॥
Ītī ca gaṇḍo ca upaddavo ca, rogo ca sallañca bhayañca metaṃ.
एतं भयं कामगुणेसु दिस्वाति एतं भयं कामगुणेसु दिस्वा पस्सित्वा तुलयित्वा तीरयित्वा विभावयित्वा विभूतं कत्वाति – एतं भयं कामगुणेसु दिस्वा, एको चरे खग्गविसाणकप्पो। तेनाह सो पच्चेकसम्बुद्धो –
Etaṃbhayaṃ kāmaguṇesu disvāti etaṃ bhayaṃ kāmaguṇesu disvā passitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvāti – etaṃ bhayaṃ kāmaguṇesu disvā, eko care khaggavisāṇakappo. Tenāha so paccekasambuddho –
‘‘ईती च गण्डो च उपद्दवो च, रोगो च सल्लञ्च भयञ्च मेतं।
‘‘Ītī ca gaṇḍo ca upaddavo ca, rogo ca sallañca bhayañca metaṃ;
एतं भयं कामगुणेसु दिस्वा, एको चरे खग्गविसाणकप्पो’’ति॥
Etaṃ bhayaṃ kāmaguṇesu disvā, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.
१३८.
138.
सीतञ्च उण्हञ्च खुदं पिपासं, वातातपे डंससरीसपे 43 च।
Sītañca uṇhañca khudaṃ pipāsaṃ, vātātape ḍaṃsasarīsape44ca;
सब्बानिपेतानि अभिसम्भवित्वा, एको चरे खग्गविसाणकप्पो॥
Sabbānipetāni abhisambhavitvā, eko care khaggavisāṇakappo.
सीतञ्च उण्हञ्च खुदं पिपासन्ति। सीतन्ति द्वीहि कारणेहि सीतं होति – अब्भन्तरधातुप्पकोपवसेन वा सीतं होति बहिद्धा उतुवसेन वा सीतं होति। उण्हन्ति द्वीहि कारणेहि उण्हं होति – अब्भन्तरधातुप्पकोपवसेन वा उण्हं होति बहिद्धा उतुवसेन वा उण्हं होति। खुदा 45 वुच्चति छातको। पिपासा वुच्चति उदकपिपासाति – सीतञ्च उण्हञ्च खुदं पिपासं।
Sītañca uṇhañca khudaṃ pipāsanti. Sītanti dvīhi kāraṇehi sītaṃ hoti – abbhantaradhātuppakopavasena vā sītaṃ hoti bahiddhā utuvasena vā sītaṃ hoti. Uṇhanti dvīhi kāraṇehi uṇhaṃ hoti – abbhantaradhātuppakopavasena vā uṇhaṃ hoti bahiddhā utuvasena vā uṇhaṃ hoti. Khudā 46 vuccati chātako. Pipāsā vuccati udakapipāsāti – sītañca uṇhañca khudaṃ pipāsaṃ.
वातातपे डंससरीसपे चाति। वाताति पुरत्थिमा वाता पच्छिमा वाता उत्तरा वाता दक्खिणा वाता सरजा वाता अरजा वाता सीता वाता उण्हा वाता परित्ता वाता अधिमत्ता वाता वेरम्भवाता पक्खवाता सुपण्णवाता तालपण्णवाता 47 विधूपनवाता। आतपो वुच्चति सूरियसन्तापो। डंसा वुच्चन्ति पिङ्गलमक्खिका। सरीसपा वुच्चन्ति अहीति – वातातपे डंससरीसपे च।
Vātātape ḍaṃsasarīsape cāti. Vātāti puratthimā vātā pacchimā vātā uttarā vātā dakkhiṇā vātā sarajā vātā arajā vātā sītā vātā uṇhā vātā parittā vātā adhimattā vātā verambhavātā pakkhavātā supaṇṇavātā tālapaṇṇavātā 48 vidhūpanavātā. Ātapo vuccati sūriyasantāpo. Ḍaṃsā vuccanti piṅgalamakkhikā. Sarīsapā vuccanti ahīti – vātātape ḍaṃsasarīsape ca.
सब्बानिपेतानि अभिसम्भवित्वाति अभिभवित्वा अज्झोत्थरित्वा परियादियित्वा मद्दित्वाति – सब्बानिपेतानि अभिसम्भवित्वा, एको चरे खग्गविसाणकप्पो। तेनाह सो पच्चेकसम्बुद्धो –
Sabbānipetāni abhisambhavitvāti abhibhavitvā ajjhottharitvā pariyādiyitvā madditvāti – sabbānipetāni abhisambhavitvā, eko care khaggavisāṇakappo. Tenāha so paccekasambuddho –
‘‘सीतञ्च उण्हञ्च खुदं पिपासं, वातातपे डंससरीसपे च।
‘‘Sītañca uṇhañca khudaṃ pipāsaṃ, vātātape ḍaṃsasarīsape ca;
सब्बानिपेतानि अभिसम्भवित्वा, एको चरे खग्गविसाणकप्पो’’ति॥
Sabbānipetāni abhisambhavitvā, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.
१३९.
139.
नागोव यूथानि विवज्जयित्वा, सञ्जातखन्धो पदुमी उळारो।
Nāgova yūthāni vivajjayitvā,sañjātakhandho padumī uḷāro;
यथाभिरन्तं विहरे 49 अरञ्ञे, एको चरे खग्गविसाणकप्पो॥
Yathābhirantaṃ vihare50araññe, eko care khaggavisāṇakappo.
नागोव यूथानि विवज्जयित्वाति नागो वुच्चति हत्थिनागो। पच्चेकसम्बुद्धोपि नागो। किंकारणा पच्चेकसम्बुद्धो नागो? आगुं न करोतीति नागो; न गच्छतीति नागो; न आगच्छतीति नागो। कथं सो पच्चेकसम्बुद्धो आगुं न करोतीति नागो? आगु वुच्चति पापका अकुसला धम्मा संकिलेसिका पोनोभविका सदरा दुक्खविपाका आयतिं जातिजरामरणिया।
Nāgovayūthāni vivajjayitvāti nāgo vuccati hatthināgo. Paccekasambuddhopi nāgo. Kiṃkāraṇā paccekasambuddho nāgo? Āguṃ na karotīti nāgo; na gacchatīti nāgo; na āgacchatīti nāgo. Kathaṃ so paccekasambuddho āguṃ na karotīti nāgo? Āgu vuccati pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇiyā.
आगुं न करोति किञ्चि लोके, सब्बसंयोगे विसज्ज बन्धनानि।
Āguṃ na karoti kiñci loke, sabbasaṃyoge visajja bandhanāni;
सब्बत्थ न सज्जति विमुत्तो, नागो तादि पवुच्चते तथत्ता॥
Sabbattha na sajjati vimutto, nāgo tādi pavuccate tathattā.
एवं सो पच्चेकसम्बुद्धो आगुं न करोतीति नागो।
Evaṃ so paccekasambuddho āguṃ na karotīti nāgo.
कथं सो पच्चेकसम्बुद्धो न गच्छतीति नागो? सो पच्चेकसम्बुद्धो न छन्दागतिं गच्छति, न दोसागतिं गच्छति, न मोहागतिं गच्छति, न भयागतिं गच्छति, न रागवसेन गच्छति, न दोसवसेन गच्छति, न मोहवसेन गच्छति, न मानवसेन गच्छति, न दिट्ठिवसेन गच्छति, न उद्धच्चवसेन गच्छति, न विचिकिच्छावसेन गच्छति, न अनुसयवसेन गच्छति, न वग्गेहि कप्पेहि यायति नीयति 51 वुय्हति संहरीयति। एवं सो पच्चेकसम्बुद्धो न गच्छतीति नागो।
Kathaṃ so paccekasambuddho na gacchatīti nāgo? So paccekasambuddho na chandāgatiṃ gacchati, na dosāgatiṃ gacchati, na mohāgatiṃ gacchati, na bhayāgatiṃ gacchati, na rāgavasena gacchati, na dosavasena gacchati, na mohavasena gacchati, na mānavasena gacchati, na diṭṭhivasena gacchati, na uddhaccavasena gacchati, na vicikicchāvasena gacchati, na anusayavasena gacchati, na vaggehi kappehi yāyati nīyati 52 vuyhati saṃharīyati. Evaṃ so paccekasambuddho na gacchatīti nāgo.
कथं सो पच्चेकसम्बुद्धो न आगच्छतीति नागो? सोतापत्तिमग्गेन ये किलेसा पहीना ते किलेसे न पुनेति न पच्चेति न पच्चागच्छति, सकदागामिमग्गेन…पे॰… अनागामिमग्गेन…पे॰… अरहत्तमग्गेन ये किलेसा पहीना ते किलेसे न पुनेति न पच्चेति न पच्चागच्छति। एवं सो पच्चेकसम्बुद्धो न आगच्छतीति नागो।
Kathaṃ so paccekasambuddho na āgacchatīti nāgo? Sotāpattimaggena ye kilesā pahīnā te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchati, sakadāgāmimaggena…pe… anāgāmimaggena…pe… arahattamaggena ye kilesā pahīnā te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchati. Evaṃ so paccekasambuddho na āgacchatīti nāgo.
नागोव यूथानि विवज्जयित्वाति यथा सो हत्थिनागो यूथानि विवज्जेत्वा परिवज्जेत्वा अभिनिवज्जेत्वा एकोव अरञ्ञवनमज्झोगाहेत्वा 53 चरति विहरति इरियति वत्तेति पालेति यपेति यापेति, पच्चेकसम्बुद्धोपि गणं विवज्जेत्वा परिवज्जेत्वा अभिवज्जेत्वा एको 54 अरञ्ञवनपत्थानि पन्तानि सेनासनानि पटिसेवति अप्पसद्दानि अप्पनिग्घोसानि विजनवातानि मनुस्सराहस्सेय्यकानि पटिसल्लानसारुप्पानि। सो एको गच्छति एको तिट्ठति एको निसीदति एको सेय्यं कप्पेति एको गामं पिण्डाय पविसति एको पटिक्कमति एको रहो निसीदति एको चङ्कमं अधिट्ठाति एको चरति विहरति इरियति वत्तेति पालेति यपेति यापेतीति – नागोव यूथानि विवज्जयित्वा।
Nāgova yūthāni vivajjayitvāti yathā so hatthināgo yūthāni vivajjetvā parivajjetvā abhinivajjetvā ekova araññavanamajjhogāhetvā 55 carati viharati iriyati vatteti pāleti yapeti yāpeti, paccekasambuddhopi gaṇaṃ vivajjetvā parivajjetvā abhivajjetvā eko 56 araññavanapatthāni pantāni senāsanāni paṭisevati appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhasseyyakāni paṭisallānasāruppāni. So eko gacchati eko tiṭṭhati eko nisīdati eko seyyaṃ kappeti eko gāmaṃ piṇḍāya pavisati eko paṭikkamati eko raho nisīdati eko caṅkamaṃ adhiṭṭhāti eko carati viharati iriyati vatteti pāleti yapeti yāpetīti – nāgova yūthāni vivajjayitvā.
सञ्जातखन्धो पदुमी उळारोति यथा सो हत्थिनागो सञ्जातक्खन्धो सत्तरतनो वा होति अट्ठरतनो वा, पच्चेकसम्बुद्धोपि सञ्जातक्खन्धो असेक्खेन सीलक्खन्धेन असेक्खेन समाधिक्खन्धेन असेक्खेन पञ्ञाक्खन्धेन असेक्खेन विमुत्तिक्खन्धेन असेक्खेन विमुत्तिञाणदस्सनक्खन्धेन। यथा सो हत्थिनागो पदुमी, पच्चेकसम्बुद्धोपि सत्तहि बोज्झङ्गपुप्फेहि पदुमी, सतिसम्बोज्झङ्गपुप्फेन धम्मविचयसम्बोज्झङ्गपुप्फेन वीरियसम्बोज्झङ्गपुप्फेन पीतिसम्बोज्झङ्गपुप्फेन, पीतिसम्बोज्झङ्गपुप्फेन पस्सद्धिसम्बोज्झङ्गपुप्फेन समाधिसम्बोज्झङ्गपुप्फेन उपेक्खासम्बोज्झङ्गपुप्फेन। यथा सो हत्थिनागो उळारो थामेन बलेन जवेन सूरेन, पच्चेकसम्बुद्धोपि उळारो सीलेन समाधिना पञ्ञाय विमुत्तिया विमुत्तिञाणदस्सनेनाति – सञ्जातखन्धो पदुमी उळारो।
Sañjātakhandho padumī uḷāroti yathā so hatthināgo sañjātakkhandho sattaratano vā hoti aṭṭharatano vā, paccekasambuddhopi sañjātakkhandho asekkhena sīlakkhandhena asekkhena samādhikkhandhena asekkhena paññākkhandhena asekkhena vimuttikkhandhena asekkhena vimuttiñāṇadassanakkhandhena. Yathā so hatthināgo padumī, paccekasambuddhopi sattahi bojjhaṅgapupphehi padumī, satisambojjhaṅgapupphena dhammavicayasambojjhaṅgapupphena vīriyasambojjhaṅgapupphena pītisambojjhaṅgapupphena, pītisambojjhaṅgapupphena passaddhisambojjhaṅgapupphena samādhisambojjhaṅgapupphena upekkhāsambojjhaṅgapupphena. Yathā so hatthināgo uḷāro thāmena balena javena sūrena, paccekasambuddhopi uḷāro sīlena samādhinā paññāya vimuttiyā vimuttiñāṇadassanenāti – sañjātakhandho padumī uḷāro.
यथाभिरन्तं विहरे अरञ्ञेति यथा सो हत्थिनागो यथाभिरन्तं अरञ्ञे विहरति, पच्चेकसम्बुद्धोपि यथाभिरन्तं अरञ्ञे विहरति। पठमेनपि झानेन यथाभिरन्तं अरञ्ञे विहरति, दुतियेनपि झानेन…पे॰… ततियेनपि झानेन… चतुत्थेनपि झानेन यथाभिरन्तं अरञ्ञे विहरति; मेत्तायपि चेतोविमुत्तिया यथाभिरन्तं अरञ्ञे विहरति, करुणायपि चेतोविमुत्तिया… मुदितायपि चेतोविमुत्तिया… उपेक्खायपि चेतोविमुत्तिया यथाभिरन्तं अरञ्ञे विहरति; आकासानञ्चायतनसमापत्तियापि यथाभिरन्तं अरञ्ञे विहरति, विञ्ञाणञ्चायतनसमापत्तियापि… आकिञ्चञ्ञायतनसमापत्तियापि… नेवसञ्ञानासञ्ञायतनसमापत्तियापि… निरोधसमापत्तियापि… फलसमापत्तियापि यथाभिरन्तं अरञ्ञे विहरतीति – यथाभिरन्तं विहरे अरञ्ञे, एको चरे खग्गविसाणकप्पो। तेनाह सो पच्चेकसम्बुद्धो –
Yathābhirantaṃ vihare araññeti yathā so hatthināgo yathābhirantaṃ araññe viharati, paccekasambuddhopi yathābhirantaṃ araññe viharati. Paṭhamenapi jhānena yathābhirantaṃ araññe viharati, dutiyenapi jhānena…pe… tatiyenapi jhānena… catutthenapi jhānena yathābhirantaṃ araññe viharati; mettāyapi cetovimuttiyā yathābhirantaṃ araññe viharati, karuṇāyapi cetovimuttiyā… muditāyapi cetovimuttiyā… upekkhāyapi cetovimuttiyā yathābhirantaṃ araññe viharati; ākāsānañcāyatanasamāpattiyāpi yathābhirantaṃ araññe viharati, viññāṇañcāyatanasamāpattiyāpi… ākiñcaññāyatanasamāpattiyāpi… nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyāpi… nirodhasamāpattiyāpi… phalasamāpattiyāpi yathābhirantaṃ araññe viharatīti – yathābhirantaṃ vihare araññe, eko care khaggavisāṇakappo. Tenāha so paccekasambuddho –
‘‘नागोव यूथानि विवज्जयित्वा, सञ्जातखन्धो पदुमी उळारो।
‘‘Nāgova yūthāni vivajjayitvā, sañjātakhandho padumī uḷāro;
यथाभिरन्तं विहरे अरञ्ञे, एको चरे खग्गविसाणकप्पो’’ति॥
Yathābhirantaṃ vihare araññe, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.
१४०.
140.
आदिच्चबन्धुस्स वचो निसम्म, एको चरे खग्गविसाणकप्पो॥
Ādiccabandhussa vaco nisamma, eko care khaggavisāṇakappo.
अट्ठानतं सङ्गणिकारतस्स, यं फस्सये सामयिकं विमुत्तिन्ति वुत्तञ्हेतं भगवता – ‘‘यावतानन्द 61, भिक्खु सङ्गणिकारामो सङ्गणिकरतो सङ्गणिकारामतं अनुयुत्तो, गणारामो गणरतो गणसम्मुदितो (गणारामतं अनुयुत्तो) 62, यं तं नेक्खम्मसुखं पविवेकसुखं उपसमसुखं सम्बोधिसुखं, तस्स सुखस्स निकामलाभी भविस्सति अकिच्छलाभी अकसिरलाभीति – नेतं ठानं विज्जति। यो च खो सो, आनन्द, भिक्खु एको गणस्मा वूपकट्ठो विहरति, तस्सेतं भिक्खुनो पाटिकङ्खं। यं तं नेक्खम्मसुखं पविवेकसुखं उपसमसुखं सम्बोधिसुखं, तस्स सुखस्स निकामलाभी भविस्सति अकिच्छलाभी अकसिरलाभीति – ठानमेतं विज्जति। यावतानन्द, भिक्खु सङ्गणिकारामो सङ्गणिकरतो सङ्गणिकारामतं अनुयुत्तो, गणारामो गणरतो गणसम्मुदितो (गणारामतं अनुयुत्तो,) सामायिकं 63 वा कन्तं चेतोविमुत्तिं उपसम्पज्ज विहरिस्सति, असामायिकं वा अकुप्पन्ति – नेतं ठानं विज्जति। यो च खो सो, आनन्द, भिक्खु एको गणस्मा वूपकट्ठो विहरति, तस्सेतं भिक्खुनो पाटिकङ्खं सामायिकं वा कन्तं चेतोविमुत्तिं उपसम्पज्ज विहरिस्सति, असामायिकं वा अकुप्पन्ति, ठानमेतं विज्जती’’ति – अट्ठानतं सङ्गणिकारतस्स, यं फस्सये सामयिकं विमुत्तिं।
Aṭṭhānataṃsaṅgaṇikāratassa, yaṃ phassaye sāmayikaṃ vimuttinti vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘yāvatānanda 64, bhikkhu saṅgaṇikārāmo saṅgaṇikarato saṅgaṇikārāmataṃ anuyutto, gaṇārāmo gaṇarato gaṇasammudito (gaṇārāmataṃ anuyutto) 65, yaṃ taṃ nekkhammasukhaṃ pavivekasukhaṃ upasamasukhaṃ sambodhisukhaṃ, tassa sukhassa nikāmalābhī bhavissati akicchalābhī akasiralābhīti – netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Yo ca kho so, ānanda, bhikkhu eko gaṇasmā vūpakaṭṭho viharati, tassetaṃ bhikkhuno pāṭikaṅkhaṃ. Yaṃ taṃ nekkhammasukhaṃ pavivekasukhaṃ upasamasukhaṃ sambodhisukhaṃ, tassa sukhassa nikāmalābhī bhavissati akicchalābhī akasiralābhīti – ṭhānametaṃ vijjati. Yāvatānanda, bhikkhu saṅgaṇikārāmo saṅgaṇikarato saṅgaṇikārāmataṃ anuyutto, gaṇārāmo gaṇarato gaṇasammudito (gaṇārāmataṃ anuyutto,) sāmāyikaṃ 66 vā kantaṃ cetovimuttiṃ upasampajja viharissati, asāmāyikaṃ vā akuppanti – netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Yo ca kho so, ānanda, bhikkhu eko gaṇasmā vūpakaṭṭho viharati, tassetaṃ bhikkhuno pāṭikaṅkhaṃ sāmāyikaṃ vā kantaṃ cetovimuttiṃ upasampajja viharissati, asāmāyikaṃ vā akuppanti, ṭhānametaṃ vijjatī’’ti – aṭṭhānataṃ saṅgaṇikāratassa, yaṃ phassaye sāmayikaṃ vimuttiṃ.
आदिच्चबन्धुस्स वचो निसम्माति आदिच्चो वुच्चति सूरियो। सो गोतमो गोत्तेन। पच्चेकसम्बुद्धोपि गोतमो गोत्तेन। सो पच्चेकसम्बुद्धो सूरियस्स गोत्तञातको गोत्तबन्धु, तस्मा पच्चेकसम्बुद्धो आदिच्चबन्धु। आदिच्चबन्धुस्स वचो निसम्माति आदिच्चबन्धुस्स वचनं ब्यप्पथं देसनं अनुसासनं अनुसिट्ठं सुत्वा सुणित्वा उग्गहेत्वा उपधारयित्वा उपलक्खयित्वाति – आदिच्चबन्धुस्स वचो निसम्म, एको चरे खग्गविसाणकप्पो। तेनाह सो पच्चेकसम्बुद्धो –
Ādiccabandhussa vaco nisammāti ādicco vuccati sūriyo. So gotamo gottena. Paccekasambuddhopi gotamo gottena. So paccekasambuddho sūriyassa gottañātako gottabandhu, tasmā paccekasambuddho ādiccabandhu. Ādiccabandhussa vaco nisammāti ādiccabandhussa vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusāsanaṃ anusiṭṭhaṃ sutvā suṇitvā uggahetvā upadhārayitvā upalakkhayitvāti – ādiccabandhussa vaco nisamma, eko care khaggavisāṇakappo. Tenāha so paccekasambuddho –
‘‘अट्ठानतं सङ्गणिकारतस्स, यं फस्सये सामयिकं विमुत्तिं।
‘‘Aṭṭhānataṃ saṅgaṇikāratassa, yaṃ phassaye sāmayikaṃ vimuttiṃ;
आदिच्चबन्धुस्स वचो निसम्म, एको चरे खग्गविसाणकप्पो’’ति॥
Ādiccabandhussa vaco nisamma, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.
दुतियो वग्गो।
Dutiyo vaggo.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / चूळनिद्देस-अट्ठकथा • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā / २. दुतियवग्गवण्णना • 2. Dutiyavaggavaṇṇanā
