| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણિ-અટ્ઠકથા • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
દ્વાદસમચિત્તં
Dvādasamacittaṃ
૪૨૭. દ્વાદસમસ્સ સમયવવત્થાને ઉદ્ધચ્ચેન સમ્પયુત્તન્તિ ઉદ્ધચ્ચસમ્પયુત્તં. ઇદઞ્હિ ચિત્તં છસુ આરમ્મણેસુ વેદનાવસેન મજ્ઝત્તં હુત્વા ઉદ્ધતં હોતિ. ઇધ ધમ્મુદ્દેસે ‘વિચિકિચ્છા’-ઠાને ‘ઉદ્ધચ્ચં હોતી’તિ આગતં. પદપટિપાટિયા અટ્ઠવીસતિ પદાનિ હોન્તિ. અગ્ગહિતગ્ગહણેન ચુદ્દસ. તેસં વસેન સવિભત્તિકાવિભત્તિકરાસિવિધાનં વેદિતબ્બં. અધિમોક્ખો મનસિકારોતિ દ્વેયેવ યેવાપનકા.
427. Dvādasamassa samayavavatthāne uddhaccena sampayuttanti uddhaccasampayuttaṃ. Idañhi cittaṃ chasu ārammaṇesu vedanāvasena majjhattaṃ hutvā uddhataṃ hoti. Idha dhammuddese ‘vicikicchā’-ṭhāne ‘uddhaccaṃ hotī’ti āgataṃ. Padapaṭipāṭiyā aṭṭhavīsati padāni honti. Aggahitaggahaṇena cuddasa. Tesaṃ vasena savibhattikāvibhattikarāsividhānaṃ veditabbaṃ. Adhimokkho manasikāroti dveyeva yevāpanakā.
૪૨૯. નિદ્દેસવારસ્સ ઉદ્ધચ્ચનિદ્દેસે ચિત્તસ્સાતિ ન સત્તસ્સ, ન પોસસ્સ. ઉદ્ધચ્ચન્તિ ઉદ્ધતાકારો. ન વૂપસમોતિ અવૂપસમો. ચેતો વિક્ખિપતીતિ ચેતસોવિક્ખેપો. ભન્તત્તં ચિત્તસ્સાતિ ચિત્તસ્સ ભન્તભાવો, ભન્તયાનભન્તગોણાદીનિ વિય. ઇમિના એકારમ્મણસ્મિંયેવ વિપ્ફન્દનં કથિતં. ઉદ્ધચ્ચઞ્હિ એકારમ્મણે વિપ્ફન્દતિ, વિચિકિચ્છા નાનારમ્મણે. સેસં સબ્બવારેસુ હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં.
429. Niddesavārassa uddhaccaniddese cittassāti na sattassa, na posassa. Uddhaccanti uddhatākāro. Na vūpasamoti avūpasamo. Ceto vikkhipatīti cetasovikkhepo. Bhantattaṃ cittassāti cittassa bhantabhāvo, bhantayānabhantagoṇādīni viya. Iminā ekārammaṇasmiṃyeva vipphandanaṃ kathitaṃ. Uddhaccañhi ekārammaṇe vipphandati, vicikicchā nānārammaṇe. Sesaṃ sabbavāresu heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.
ઇદાનિ ઇમસ્મિં ચિત્તદ્વયે પકિણ્ણકવિનિચ્છયો હોતિ. ‘આરમ્મણે પવટ્ટનકચિત્તાનિ નામ કતી’તિ? હિ વુત્તે ‘ઇમાનેવ દ્વે’તિ વત્તબ્બં. તત્થ વિચિકિચ્છાસહગતં એકન્તેન પવટ્ટતિ, ઉદ્ધચ્ચસહગતં પન લદ્ધાધિમોક્ખત્તા લદ્ધપતિટ્ઠં પવટ્ટતિ. યથા હિ વટ્ટચતુરસ્સેસુ દ્વીસુ મણીસુ પબ્ભારટ્ઠાને પવટ્ટેત્વા વિસ્સટ્ઠેસુ વટ્ટમણિ એકન્તેનેવ પવટ્ટતિ, ચતુરસ્સો પતિટ્ઠાય પતિટ્ઠાય પવટ્ટતિ, એવંસમ્પદમિદં વેદિતબ્બં. સબ્બેસુપિ હીનાદિભેદો ન ઉદ્ધટો, સબ્બેસં એકન્તહીનત્તા. સહજાતાધિપતિ લબ્ભમાનોપિ ન ઉદ્ધટો, હેટ્ઠા દસ્સિતનયત્તા. ઞાણાભાવતો પનેત્થ વીમંસાધિપતિ નામ નત્થિ. પચ્છિમદ્વયે સેસોપિ નત્થિ એવ. કસ્મા? કઞ્ચિ ધમ્મં ધુરં કત્વા અનુપ્પજ્જનતો, પટ્ઠાને ચ પટિસિદ્ધતો.
Idāni imasmiṃ cittadvaye pakiṇṇakavinicchayo hoti. ‘Ārammaṇe pavaṭṭanakacittāni nāma katī’ti? Hi vutte ‘imāneva dve’ti vattabbaṃ. Tattha vicikicchāsahagataṃ ekantena pavaṭṭati, uddhaccasahagataṃ pana laddhādhimokkhattā laddhapatiṭṭhaṃ pavaṭṭati. Yathā hi vaṭṭacaturassesu dvīsu maṇīsu pabbhāraṭṭhāne pavaṭṭetvā vissaṭṭhesu vaṭṭamaṇi ekanteneva pavaṭṭati, caturasso patiṭṭhāya patiṭṭhāya pavaṭṭati, evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Sabbesupi hīnādibhedo na uddhaṭo, sabbesaṃ ekantahīnattā. Sahajātādhipati labbhamānopi na uddhaṭo, heṭṭhā dassitanayattā. Ñāṇābhāvato panettha vīmaṃsādhipati nāma natthi. Pacchimadvaye sesopi natthi eva. Kasmā? Kañci dhammaṃ dhuraṃ katvā anuppajjanato, paṭṭhāne ca paṭisiddhato.
ઇમેહિ પન દ્વાદસહિપિ અકુસલચિત્તેહિ કમ્મે આયૂહિતે, ઠપેત્વા ઉદ્ધચ્ચસહગતં, સેસાનિ એકાદસેવ પટિસન્ધિં આકડ્ઢન્તિ. વિચિકિચ્છાસહગતે અલદ્ધાધિમોક્ખે દુબ્બલેપિ પટિસન્ધિં આકડ્ઢમાને ઉદ્ધચ્ચસહગતં લદ્ધાધિમોક્ખં બલવં કસ્મા નાકડ્ઢતીતિ? દસ્સનેન પહાતબ્બાભાવતો. યદિ હિ આકડ્ઢેય્ય ‘દસ્સનેનપહાતબ્બ’-પદવિભઙ્ગે આગચ્છેય્ય, તસ્મા, ઠપેત્વા તં, સેસાનિ એકાદસ આકડ્ઢન્તિ. તેસુ હિ યેન કેનચિ કમ્મે આયૂહિતે તાય ચેતનાય ચતૂસુ અપાયેસુ પટિસન્ધિ હોતિ. અકુસલવિપાકેસુ અહેતુકમનોવિઞ્ઞાણધાતુઉપેક્ખાસહગતાય પટિસન્ધિં ગણ્હાતિ. ઇતરસ્સાપિ એત્થેવ પટિસન્ધિદાનં ભવેય્ય. યસ્મા પનેતં નત્થિ, તસ્મા ‘દસ્સનેનપહાતબ્બ’-પદવિભઙ્ગે નાગતન્તિ.
Imehi pana dvādasahipi akusalacittehi kamme āyūhite, ṭhapetvā uddhaccasahagataṃ, sesāni ekādaseva paṭisandhiṃ ākaḍḍhanti. Vicikicchāsahagate aladdhādhimokkhe dubbalepi paṭisandhiṃ ākaḍḍhamāne uddhaccasahagataṃ laddhādhimokkhaṃ balavaṃ kasmā nākaḍḍhatīti? Dassanena pahātabbābhāvato. Yadi hi ākaḍḍheyya ‘dassanenapahātabba’-padavibhaṅge āgaccheyya, tasmā, ṭhapetvā taṃ, sesāni ekādasa ākaḍḍhanti. Tesu hi yena kenaci kamme āyūhite tāya cetanāya catūsu apāyesu paṭisandhi hoti. Akusalavipākesu ahetukamanoviññāṇadhātuupekkhāsahagatāya paṭisandhiṃ gaṇhāti. Itarassāpi ettheva paṭisandhidānaṃ bhaveyya. Yasmā panetaṃ natthi, tasmā ‘dassanenapahātabba’-padavibhaṅge nāgatanti.
અકુસલા ધમ્માતિપદસ્સ વણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Akusalā dhammātipadassa vaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણીપાળિ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / દ્વાદસ અકુસલાનિ • Dvādasa akusalāni
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ધમ્મસઙ્ગણી-મૂલટીકા • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / દ્વાદસમચિત્તવણ્ણના • Dvādasamacittavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ધમ્મસઙ્ગણી-અનુટીકા • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / દ્વાદસમચિત્તવણ્ણના • Dvādasamacittavaṇṇanā
