| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
ದ್ವಾದಸಮಚಿತ್ತವಣ್ಣನಾ
Dvādasamacittavaṇṇanā
೪೨೯. ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಅತ್ತನೋ ಗಹಿತಾಕಾರೇ ಏವ ಠತ್ವಾ ಭಮತೀತಿ ಏಕಾರಮ್ಮಣಸ್ಮಿಂಯೇವ ವಿಪ್ಫನ್ದನಂ ಹೋತಿ। ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಪನ ಯದಿಪಿ ರೂಪಾದೀಸು ಏಕಸ್ಮಿಞ್ಞೇವಾರಮ್ಮಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಥಾಪಿ ‘‘ಏವಂ ನು ಖೋ, ಇದಂ ನು ಖೋ’’ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ‘‘ನನು ಖೋ, ಅಞ್ಞಂ ನು ಖೋ’’ತಿ ಅಞ್ಞಂ ಗಹೇತಬ್ಬಾಕಾರಂ ಅಪೇಕ್ಖತೀತಿ ನಾನಾರಮ್ಮಣೇ ಚಲನಂ ಹೋತಿ।
429. Uddhaccaṃ attano gahitākāre eva ṭhatvā bhamatīti ekārammaṇasmiṃyeva vipphandanaṃ hoti. Vicikicchā pana yadipi rūpādīsu ekasmiññevārammaṇe uppajjati, tathāpi ‘‘evaṃ nu kho, idaṃ nu kho’’ti uppajjamānā ‘‘nanu kho, aññaṃ nu kho’’ti aññaṃ gahetabbākāraṃ apekkhatīti nānārammaṇe calanaṃ hoti.
‘‘ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತದ್ವಯೇ ವುತ್ತಪಕಿಣ್ಣಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ದ್ವಾದಸಸು ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಬ್ಬೇಸುಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕುಸಲೇಸುಪಿ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಂ ಅನುದ್ಧರಿತ್ವಾ ಸಹಜಾತಾಧಿಪತಿನೋ ಏವ ಉದ್ಧಟತ್ತಾ ಇಧಾಪಿ ಸೋ ಏವ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾತಿ ‘‘ಸಹಜಾತಾಧಿಪತಿ ಲಬ್ಭಮಾನೋಪಿ ನ ಉದ್ಧಟೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ನಾರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿನೋ ಅಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ। ಸೋಪಿ ಹಿ ಅಟ್ಠಸು ಲೋಭಸಹಗತೇಸು ಲಬ್ಭತೀತಿ। ಸೇಸೋಪೀತಿ ವೀಮಂಸತೋ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಸಹಜಾತಾಧಿಪತಿ ನತ್ಥಿ, ಯೋ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ। ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಮ್ಹಿ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ। ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಛನ್ದಾದೀಸು ಏಕಮ್ಪಿ ಸಹಜಾತಂ। ಕುಸಲತ್ತಿಕೇ ತಾವ ಪಟಿಚ್ಚವಾರಾದೀಸು ‘‘ನ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಏಕಸ್ಸಪಿ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಅನುದ್ಧಟತ್ತಾ ಪಟ್ಠಾನೇ ಪಟಿಸಿದ್ಧತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಞ್ಞಥಾ ಹಿ ‘‘ಅಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೮೬) ಏತಸ್ಸ ವಸೇನ ‘‘ಏಕ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ।
‘‘Evaṃsampadamidaṃ veditabba’’nti ettāvatā imasmiṃ cittadvaye vuttapakiṇṇakaṃ dassetvā dvādasasu dassetuṃ ‘‘sabbesupī’’tiādimāha. Kusalesupi ārammaṇādhipatiṃ anuddharitvā sahajātādhipatino eva uddhaṭattā idhāpi so eva uddharitabbo siyāti ‘‘sahajātādhipati labbhamānopi na uddhaṭo’’ti vuttaṃ nārammaṇādhipatino alabbhamānattā. Sopi hi aṭṭhasu lobhasahagatesu labbhatīti. Sesopīti vīmaṃsato aññopi sahajātādhipati natthi, yo uddharitabbo siyā. Ārammaṇādhipatimhi vattabbameva natthi. Kañci dhammanti chandādīsu ekampi sahajātaṃ. Kusalattike tāva paṭiccavārādīsu ‘‘na hetupaccayā adhipatipaccayā’’ti ekassapi pañhassa anuddhaṭattā paṭṭhāne paṭisiddhatā veditabbā. Aññathā hi ‘‘akusalaṃ dhammaṃ paṭicca akusalo dhammo uppajjati na hetupaccayā adhipatipaccayā’’ti (paṭṭhā. 1.1.86) etassa vasena ‘‘eka’’nti vattabbaṃ siyā.
ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾಭಾವತೋತಿ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ, ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬೇಸು ವಾ ಅಭಾವತೋ। ಏತೇನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಅನಾಕಡ್ಢನತೋ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬೇಸು ಅನಾಗಮನನ್ತಿ ತತ್ಥ ಅನಾಗಮನೇನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಅನಾಕಡ್ಢನಂ ಸಾಧೇತಿ। ಅನಾಕಡ್ಢನತೋ ಅನಾಗಮನಂ ಪನ ಸಾಧೇತುಂ ‘‘ತೇಸು ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏತ್ಥೇವ ಪಟಿಸನ್ಧಿದಾನಂ ಭವೇಯ್ಯ। ತಥಾ ಚ ಸತಿ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ ಅಪಾಯಗಮನೀಯಸ್ಸ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಭಾವತೋ। ನ ಚೇತಂ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬವಿಭಙ್ಗೇ ನಾಗತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Dassanena pahātabbābhāvatoti dassanena pahātabbassa abhāvato, dassanena pahātabbesu vā abhāvato. Etena paṭisandhianākaḍḍhanato dassanena pahātabbesu anāgamananti tattha anāgamanena paṭisandhianākaḍḍhanaṃ sādheti. Anākaḍḍhanato anāgamanaṃ pana sādhetuṃ ‘‘tesu hī’’tiādimāha. Ettheva paṭisandhidānaṃ bhaveyya. Tathā ca sati dassanena pahātabbaṃ siyā apāyagamanīyassa dassanena pahātabbabhāvato. Na cetaṃ dassanena pahātabbaṃ siyā, tasmā dassanena pahātabbavibhaṅge nāgatanti adhippāyo.
ಕಥಂ ಪನೇತಂ ಞಾಯತಿ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಅನಾಕಡ್ಢನತೋ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬೇಸು ಅನಾಗಮನ’’ನ್ತಿ? ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾನಞ್ಞೇವ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಭಾವಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ। ದುವಿಧಾ ಹಿ ಅಕುಸಲಾ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ। ತತ್ಥ ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಚೇತನಾನಂ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ನ ವುತ್ತೋ, ಇತರಾಸಞ್ಞೇವ ವುತ್ತೋ। ‘‘ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬೋ ಧಮ್ಮೋ ನೇವ ದಸ್ಸನೇನ ನ ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ ಸಹಜಾತಮೇವ ವಿಭತ್ತಂ, ನ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕನ್ತಿ। ತಥಾ ಪಚ್ಚನೀಯೇಪಿ ‘‘ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬೋ ಧಮ್ಮೋ ನೇವ ದಸ್ಸನೇನ ನ ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ…ಪೇ॰… ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ…ಪೇ॰… ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ…ಪೇ॰…। ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ, ನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ। ಇತರತ್ಥ ಚ ವುತ್ತಂ। ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಾ ಚ ಚೇತನಾ ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬೇಸು ಏವ ಆಗತಾತಿ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೋ ನ ಸಿಯಾತಿ। ಯದಿ ಸಿಯಾ, ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಚೇತನಾಯ ಚ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯ, ನ ತು ವುತ್ತೋ। ತಸ್ಮಾ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಾ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಭಾವೇ ಸತಿ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬೇಸು ವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾ, ತದಭಾವಾ ನ ವುತ್ತಾತಿ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಅನಾಕಡ್ಢನತೋ ತತ್ಥ ಅನಾಗತಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾವಚನೇನ ಪನ ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಾನಂ ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕತಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ। ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕಸ್ಸಪಿ ಹಿ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯತಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ನಿವಾರೇತುಂ। ವುತ್ತಞ್ಚ ‘‘ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಧಮ್ಮೋ ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ, ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಾ’’ತಿಆದಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೩.೫೬-೫೭)। ಯದಿ ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಾನಂ ವಿಪಾಕದಾನಂ ನತ್ಥಿ, ಕಥಂ ತೇ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತೀತಿ? ಅಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತಾದೀನಂ ವಿಯ ವಿಪಾಕಾರಹಸಭಾವತ್ತಾ। ಯಂ ಪನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ…ಪೇ॰… ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ ಹೋತಿ, ಇಮೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಞಾಣಂ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ತೇಸಂ ವಿಪಾಕೇ ಞಾಣಂ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೭೩೦-೭೩೧) ಇದಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ವಿಪಾಕಾರಹತಞ್ಞೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ಸಿಯಾ। ಇದಂ ಪನ ಠಾನಂ ಸುಟ್ಠು ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಂ। ಅತ್ಥಿ ಹಿ ಏತ್ಥ ವಚನೋಕಾಸೋ। ನ ಹಿ ವಿಪಾಕೇತಿ ವಚನಂ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮವಚನಂ ವಿಯ ವಿಪಾಕಾರಹತಂ ವದತೀತಿ।
Kathaṃ panetaṃ ñāyati ‘‘paṭisandhianākaḍḍhanato dassanena pahātabbesu anāgamana’’nti? Dassanena pahātabbānaññeva nānākkhaṇikakammapaccayabhāvassa vuttattā. Duvidhā hi akusalā dassanena pahātabbā bhāvanāya pahātabbāti. Tattha bhāvanāya pahātabbacetanānaṃ nānākkhaṇikakammapaccayabhāvo na vutto, itarāsaññeva vutto. ‘‘Bhāvanāya pahātabbo dhammo neva dassanena na bhāvanāya pahātabbassa dhammassa kammapaccayena paccayo’’ti ettha hi sahajātameva vibhattaṃ, na nānākkhaṇikanti. Tathā paccanīyepi ‘‘bhāvanāya pahātabbo dhammo neva dassanena na bhāvanāya pahātabbassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo…pe… sahajātapaccayena…pe… upanissayapaccayena…pe…. Pacchājātapaccayena paccayo’’ti ettakameva vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘kammapaccayena paccayo’’ti. Itarattha ca vuttaṃ. Uddhaccasahagatā ca cetanā bhāvanāya pahātabbesu eva āgatāti nānākkhaṇikakammapaccayo na siyāti. Yadi siyā, bhāvanāya pahātabbacetanāya ca nānākkhaṇikakammapaccayabhāvo vucceyya, na tu vutto. Tasmā uddhaccasahagatā nānākkhaṇikakammapaccayabhāve sati dassanena pahātabbesu vattabbā siyā, tadabhāvā na vuttāti. Paṭisandhianākaḍḍhanato tattha anāgatāti ayametthādhippāyo. Nānākkhaṇikakammapaccayāvacanena pana bhāvanāya pahātabbānaṃ pavattivipākatā paṭikkhittā. Pavattivipākassapi hi nānākkhaṇikakammapaccayatā na sakkā nivāretuṃ. Vuttañca ‘‘sukhāya vedanāya sampayutto dhammo dukkhāya vedanāya sampayuttassa dhammassa kammapaccayena paccayo, nānākkhaṇikā’’tiādi (paṭṭhā. 1.3.56-57). Yadi bhāvanāya pahātabbānaṃ vipākadānaṃ natthi, kathaṃ te vipākadhammadhammā hontīti? Abhiññācittādīnaṃ viya vipākārahasabhāvattā. Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘yasmiṃ samaye akusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti upekkhāsahagataṃ uddhaccasampayuttaṃ…pe… avikkhepo hoti, imesu dhammesu ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, tesaṃ vipāke ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’ti (vibha. 730-731) idampi tesaṃ vipākārahataññeva sandhāya vuttaṃ siyā. Idaṃ pana ṭhānaṃ suṭṭhu vicāretabbaṃ. Atthi hi ettha vacanokāso. Na hi vipāketi vacanaṃ vipākadhammavacanaṃ viya vipākārahataṃ vadatīti.
ಅಕುಸಲಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Akusalapadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಾಳಿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ದ್ವಾದಸ ಅಕುಸಲಾನಿ • Dvādasa akusalāni
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ದ್ವಾದಸಮಚಿತ್ತಂ • Dvādasamacittaṃ
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ದ್ವಾದಸಮಚಿತ್ತವಣ್ಣನಾ • Dvādasamacittavaṇṇanā
