Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિમાનવત્થુ-અટ્ઠકથા • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
૫. દ્વારપાલકવિમાનવણ્ણના
5. Dvārapālakavimānavaṇṇanā
ઉચ્ચમિદં મણિથૂણન્તિ દ્વારપાલકવિમાનં. તસ્સ કા ઉપ્પત્તિ? ભગવા રાજગહે વિહરતિ વેળુવને. તેન ચ સમયેન રાજગહે અઞ્ઞતરો ઉપાસકો ચત્તારિ નિચ્ચભત્તાનિ સઙ્ઘસ્સ દેતિ. તસ્સ પન ગેહં પરિયન્તે ઠિતં ચોરભયેન યેભુય્યેન પિહિતદ્વારમેવ હોતિ. ભિક્ખૂ ગન્ત્વા કદાચિ દ્વારસ્સ પિહિતત્તા ભત્તં અલદ્ધાવ પટિગચ્છન્તિ. ઉપાસકો ભરિયં આહ ‘‘કિં, ભદ્દે, અય્યાનં સક્કચ્ચં ભિક્ખા દીયતી’’તિ? સા આહ ‘‘એકેસુ દિવસેસુ અય્યા નાગમિંસૂ’’તિ. ‘‘કિં કારણ’’ન્તિ? ‘‘દ્વારસ્સ પિહિતત્તા મઞ્ઞે’’તિ. તં સુત્વા ઉપાસકો સંવેગપ્પત્તો હુત્વા એકં પુરિસં દ્વારપાલં કત્વા ઠપેસિ ‘‘ત્વં અજ્જતો પટ્ઠાય દ્વારં રક્ખન્તો નિસીદ, યદા ચ અય્યા આગમિસ્સન્તિ, તદા તે પવેસેત્વા પવિટ્ઠાનં નેસં પત્તપટિગ્ગહણઆસનપઞ્ઞાપનાદિ સબ્બં યુત્તપયુત્તં જાનાહી’’તિ. સો ‘‘સાધૂ’’તિ તથા કરોન્તો ભિક્ખૂનં સન્તિકે ધમ્મં સુત્વા ઉપ્પન્નસદ્ધો કમ્મફલં સદ્દહિત્વા સરણેસુ ચ સીલેસુ ચ પતિટ્ઠહિ, સક્કચ્ચં ભિક્ખૂ ઉપટ્ઠહિ.
Uccamidaṃmaṇithūṇanti dvārapālakavimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā rājagahe viharati veḷuvane. Tena ca samayena rājagahe aññataro upāsako cattāri niccabhattāni saṅghassa deti. Tassa pana gehaṃ pariyante ṭhitaṃ corabhayena yebhuyyena pihitadvārameva hoti. Bhikkhū gantvā kadāci dvārassa pihitattā bhattaṃ aladdhāva paṭigacchanti. Upāsako bhariyaṃ āha ‘‘kiṃ, bhadde, ayyānaṃ sakkaccaṃ bhikkhā dīyatī’’ti? Sā āha ‘‘ekesu divasesu ayyā nāgamiṃsū’’ti. ‘‘Kiṃ kāraṇa’’nti? ‘‘Dvārassa pihitattā maññe’’ti. Taṃ sutvā upāsako saṃvegappatto hutvā ekaṃ purisaṃ dvārapālaṃ katvā ṭhapesi ‘‘tvaṃ ajjato paṭṭhāya dvāraṃ rakkhanto nisīda, yadā ca ayyā āgamissanti, tadā te pavesetvā paviṭṭhānaṃ nesaṃ pattapaṭiggahaṇaāsanapaññāpanādi sabbaṃ yuttapayuttaṃ jānāhī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti tathā karonto bhikkhūnaṃ santike dhammaṃ sutvā uppannasaddho kammaphalaṃ saddahitvā saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhahi, sakkaccaṃ bhikkhū upaṭṭhahi.
અપરભાગે નિચ્ચભત્તદાયકો ઉપાસકો કાલં કત્વા યામેસુ નિબ્બત્તિ. દ્વારપાલો પન સક્કચ્ચં ભિક્ખૂનં ઉપટ્ઠહિત્વા પરસ્સ પરિચ્ચાગે વેય્યાવચ્ચકરણેન અનુમોદનેન ચ તાવતિંસેસુ ઉપ્પજ્જિ. તસ્સ દ્વાદસયોજનિકં કનકવિમાનન્તિઆદિ સબ્બં કક્કટકવિમાને વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં. પુચ્છાવિસ્સજ્જનગાથા એવમાગતા –
Aparabhāge niccabhattadāyako upāsako kālaṃ katvā yāmesu nibbatti. Dvārapālo pana sakkaccaṃ bhikkhūnaṃ upaṭṭhahitvā parassa pariccāge veyyāvaccakaraṇena anumodanena ca tāvatiṃsesu uppajji. Tassa dvādasayojanikaṃ kanakavimānantiādi sabbaṃ kakkaṭakavimāne vuttanayeneva veditabbaṃ. Pucchāvissajjanagāthā evamāgatā –
૯૧૮.
918.
‘‘ઉચ્ચમિદં મણિથૂણં વિમાનં, સમન્તતો દ્વાદસ યોજનાનિ;
‘‘Uccamidaṃ maṇithūṇaṃ vimānaṃ, samantato dvādasa yojanāni;
કૂટાગારા સત્તસતા ઉળારા, વેળુરિયથમ્ભા રુચકત્થતા સુભા.
Kūṭāgārā sattasatā uḷārā, veḷuriyathambhā rucakatthatā subhā.
૯૧૯.
919.
‘‘તત્થચ્છસિ પિવસિ ખાદસિ ચ, દિબ્બા ચ વીણા પવદન્તિ વગ્ગું;
‘‘Tatthacchasi pivasi khādasi ca, dibbā ca vīṇā pavadanti vagguṃ;
દિબ્બા રસા કામગુણેત્થ પઞ્ચ, નારિયો ચ નચ્ચન્તિ સુવણ્ણછન્ના.
Dibbā rasā kāmaguṇettha pañca, nāriyo ca naccanti suvaṇṇachannā.
૯૨૦. ‘‘કેન તેતાદિસો વણ્ણો…પે॰… વણ્ણો ચ તે સબ્બદિસા પભાસતી’’તિ.
920. ‘‘Kena tetādiso vaṇṇo…pe… vaṇṇo ca te sabbadisā pabhāsatī’’ti.
૯૨૨. ‘‘સો દેવપુત્તો અત્તમનો…પે॰… યસ્સ કમ્મસ્સિદં ફલં’’.
922. ‘‘So devaputto attamano…pe… yassa kammassidaṃ phalaṃ’’.
૯૨૩.
923.
‘‘દિબ્બં મમં વસ્સસહસ્સમાયુ, વાચાભિગીતં મનસા પવત્તિતં;
‘‘Dibbaṃ mamaṃ vassasahassamāyu, vācābhigītaṃ manasā pavattitaṃ;
એત્તાવતા ઠસ્સતિ પુઞ્ઞકમ્મો, દિબ્બેહિ કામેહિ સમઙ્ગિભૂતો.
Ettāvatā ṭhassati puññakammo, dibbehi kāmehi samaṅgibhūto.
૯૨૪.
924.
‘‘તેન મેતાદિસો વણ્ણો…પે॰…
‘‘Tena metādiso vaṇṇo…pe…
વણ્ણો ચ મે સબ્બદિસા પભાસતી’’તિ.
Vaṇṇo ca me sabbadisā pabhāsatī’’ti.
૯૨૩. તત્થ દિબ્બં મમં વસ્સસહસ્સમાયૂતિ યસ્મિં દેવનિકાયે સયં ઉપ્પન્નો, તેસં તાવતિંસદેવાનં આયુપ્પમાણમેવ વદતિ. તેસઞ્હિ મનુસ્સાનં ગણનાય વસ્સસતં એકો રત્તિદિવો, તાય રત્તિયા તિંસરત્તિકો માસો, તેન માસેન દ્વાદસમાસિકો સંવચ્છરો, તેન સંવચ્છરેન સહસ્સસંવચ્છરાનિ આયુ, તં મનુસ્સાનં ગણનાય તિસ્સો વસ્સકોટિયો સટ્ઠિ ચ વસ્સસતસહસ્સાનિ હોન્તિ. વાચાભિગીતન્તિ વાચાય અભિગીતં, ‘‘આગચ્છન્તુ અય્યા, ઇદં આસનં પઞ્ઞત્તં, ઇધ નિસીદથા’’તિઆદિના, ‘‘કિં અય્યાનં સરીરસ્સ આરોગ્યં, કિં વસનટ્ઠાનં ફાસુક’’ન્તિઆદિના પટિસન્થારવસેન ચ વાચાય કથિતમત્તં . મનસા પવત્તિતન્તિ ‘‘ઇમે અય્યા પેસલા બ્રહ્મચારિનો ધમ્મચારિનો’’તિઆદિના ચિત્તેન પવત્તિતં પસાદમત્તં, ન પન મમ સન્તકં કિઞ્ચિ પરિચ્ચત્તં અત્થીતિ દસ્સેતિ. એત્તાવતાતિ એત્તકેન એવં કથનમત્તેન પસાદમત્તેનપિ. ઠસ્સતિ પુઞ્ઞકમ્મોતિ કતપુઞ્ઞો નામ હુત્વા દેવલોકે ઠસ્સતિ ચિરં પવત્તિસ્સતિ, તિટ્ઠન્તો ચ દિબ્બેહિ કામેહિ સમઙ્ગીભૂતો તસ્મિં દેવનિકાયે દેવાનં વલઞ્જનિયામેનેવ દિબ્બેહિ પઞ્ચહિ કામગુણેહિ સમઙ્ગીભૂતો સમન્નાગતો હુત્વા ઇન્દ્રિયાનિ પરિચારેન્તો વિહરતીતિ અત્થો. સેસં વુત્તનયમેવ.
923. Tattha dibbaṃ mamaṃ vassasahassamāyūti yasmiṃ devanikāye sayaṃ uppanno, tesaṃ tāvatiṃsadevānaṃ āyuppamāṇameva vadati. Tesañhi manussānaṃ gaṇanāya vassasataṃ eko rattidivo, tāya rattiyā tiṃsarattiko māso, tena māsena dvādasamāsiko saṃvaccharo, tena saṃvaccharena sahassasaṃvaccharāni āyu, taṃ manussānaṃ gaṇanāya tisso vassakoṭiyo saṭṭhi ca vassasatasahassāni honti. Vācābhigītanti vācāya abhigītaṃ, ‘‘āgacchantu ayyā, idaṃ āsanaṃ paññattaṃ, idha nisīdathā’’tiādinā, ‘‘kiṃ ayyānaṃ sarīrassa ārogyaṃ, kiṃ vasanaṭṭhānaṃ phāsuka’’ntiādinā paṭisanthāravasena ca vācāya kathitamattaṃ . Manasā pavattitanti ‘‘ime ayyā pesalā brahmacārino dhammacārino’’tiādinā cittena pavattitaṃ pasādamattaṃ, na pana mama santakaṃ kiñci pariccattaṃ atthīti dasseti. Ettāvatāti ettakena evaṃ kathanamattena pasādamattenapi. Ṭhassati puññakammoti katapuñño nāma hutvā devaloke ṭhassati ciraṃ pavattissati, tiṭṭhanto ca dibbehi kāmehi samaṅgībhūto tasmiṃ devanikāye devānaṃ valañjaniyāmeneva dibbehi pañcahi kāmaguṇehi samaṅgībhūto samannāgato hutvā indriyāni paricārento viharatīti attho. Sesaṃ vuttanayameva.
દ્વારપાલકવિમાનવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Dvārapālakavimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / વિમાનવત્થુપાળિ • Vimānavatthupāḷi / ૫. દ્વારપાલવિમાનવત્થુ • 5. Dvārapālavimānavatthu