Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સુત્તનિપાતપાળિ • Suttanipātapāḷi

    ૧૨. દ્વયતાનુપસ્સનાસુત્તં

    12. Dvayatānupassanāsuttaṃ

    એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ પુબ્બારામે મિગારમાતુપાસાદે. તેન ખો પન સમયેન ભગવા તદહુપોસથે પન્નરસે પુણ્ણાય પુણ્ણમાય રત્તિયા ભિક્ખુસઙ્ઘપરિવુતો અબ્ભોકાસે નિસિન્નો હોતિ . અથ ખો ભગવા તુણ્હીભૂતં તુણ્હીભૂતં ભિક્ખુસઙ્ઘં અનુવિલોકેત્વા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ –

    Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati pubbārāme migāramātupāsāde. Tena kho pana samayena bhagavā tadahuposathe pannarase puṇṇāya puṇṇamāya rattiyā bhikkhusaṅghaparivuto abbhokāse nisinno hoti . Atha kho bhagavā tuṇhībhūtaṃ tuṇhībhūtaṃ bhikkhusaṅghaṃ anuviloketvā bhikkhū āmantesi –

    ‘‘‘યે તે, ભિક્ખવે, કુસલા ધમ્મા અરિયા નિય્યાનિકા સમ્બોધગામિનો, તેસં વો, ભિક્ખવે, કુસલાનં ધમ્માનં અરિયાનં નિય્યાનિકાનં સમ્બોધગામીનં કા ઉપનિસા સવનાયા’તિ ઇતિ ચે, ભિક્ખવે, પુચ્છિતારો અસ્સુ, તે એવમસ્સુ વચનીયા – ‘યાવદેવ દ્વયતાનં ધમ્માનં યથાભૂતં ઞાણાયા’તિ. કિઞ્ચ દ્વયતં વદેથ?

    ‘‘‘Ye te, bhikkhave, kusalā dhammā ariyā niyyānikā sambodhagāmino, tesaṃ vo, bhikkhave, kusalānaṃ dhammānaṃ ariyānaṃ niyyānikānaṃ sambodhagāmīnaṃ kā upanisā savanāyā’ti iti ce, bhikkhave, pucchitāro assu, te evamassu vacanīyā – ‘yāvadeva dvayatānaṃ dhammānaṃ yathābhūtaṃ ñāṇāyā’ti. Kiñca dvayataṃ vadetha?

    (૧) ‘‘ઇદં દુક્ખં, અયં દુક્ખસમુદયોતિ અયમેકાનુપસ્સના. અયં દુક્ખનિરોધો, અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદાતિ, અયં દુતિયાનુપસ્સના. એવં સમ્મા દ્વયતાનુપસ્સિનો ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો દ્વિન્નં ફલાનં અઞ્ઞતરં ફલં પાટિકઙ્ખં – દિટ્ઠેવ ધમ્મે અઞ્ઞા, સતિ વા ઉપાદિસેસે અનાગામિતા’’તિ.

    (1) ‘‘Idaṃ dukkhaṃ, ayaṃ dukkhasamudayoti ayamekānupassanā. Ayaṃ dukkhanirodho, ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā dvayatānupassino kho, bhikkhave, bhikkhuno appamattassa ātāpino pahitattassa viharato dvinnaṃ phalānaṃ aññataraṃ phalaṃ pāṭikaṅkhaṃ – diṭṭheva dhamme aññā, sati vā upādisese anāgāmitā’’ti.

    ઇદમવોચ ભગવા. ઇદં વત્વાન સુગતો અથાપરં એતદવોચ સત્થા –

    Idamavoca bhagavā. Idaṃ vatvāna sugato athāparaṃ etadavoca satthā –

    ૭૨૯.

    729.

    ‘‘યે દુક્ખં નપ્પજાનન્તિ, અથો દુક્ખસ્સ સમ્ભવં;

    ‘‘Ye dukkhaṃ nappajānanti, atho dukkhassa sambhavaṃ;

    યત્થ ચ સબ્બસો દુક્ખં, અસેસં ઉપરુજ્ઝતિ;

    Yattha ca sabbaso dukkhaṃ, asesaṃ uparujjhati;

    તઞ્ચ મગ્ગં ન જાનન્તિ, દુક્ખૂપસમગામિનં.

    Tañca maggaṃ na jānanti, dukkhūpasamagāminaṃ.

    ૭૩૦.

    730.

    ‘‘ચેતોવિમુત્તિહીના તે, અથો પઞ્ઞાવિમુત્તિયા;

    ‘‘Cetovimuttihīnā te, atho paññāvimuttiyā;

    અભબ્બા તે અન્તકિરિયાય, તે વે જાતિજરૂપગા.

    Abhabbā te antakiriyāya, te ve jātijarūpagā.

    ૭૩૧.

    731.

    ‘‘યે ચ દુક્ખં પજાનન્તિ, અથો દુક્ખસ્સ સમ્ભવં;

    ‘‘Ye ca dukkhaṃ pajānanti, atho dukkhassa sambhavaṃ;

    યત્થ ચ સબ્બસો દુક્ખં, અસેસં ઉપરુજ્ઝતિ;

    Yattha ca sabbaso dukkhaṃ, asesaṃ uparujjhati;

    તઞ્ચ મગ્ગં પજાનન્તિ, દુક્ખૂપસમગામિનં.

    Tañca maggaṃ pajānanti, dukkhūpasamagāminaṃ.

    ૭૩૨.

    732.

    ‘‘ચેતોવિમુત્તિસમ્પન્ના, અથો પઞ્ઞાવિમુત્તિયા;

    ‘‘Cetovimuttisampannā, atho paññāvimuttiyā;

    ભબ્બા તે અન્તકિરિયાય, ન તે જાતિજરૂપગા’’તિ.

    Bhabbā te antakiriyāya, na te jātijarūpagā’’ti.

    (૨) ‘‘‘સિયા અઞ્ઞેનપિ પરિયાયેન સમ્મા દ્વયતાનુપસ્સના’તિ, ઇતિ ચે, ભિક્ખવે, પુચ્છિતારો અસ્સુ; ‘સિયા’તિસ્સુ વચનીયા. કથઞ્ચ સિયા? યં કિઞ્ચિ દુક્ખં સમ્ભોતિ સબ્બં ઉપધિપચ્ચયાતિ, અયમેકાનુપસ્સના. ઉપધીનં ત્વેવ અસેસવિરાગનિરોધા નત્થિ દુક્ખસ્સ સમ્ભવોતિ, અયં દુતિયાનુપસ્સના. એવં સમ્મા…પે॰… અથાપરં એતદવોચ સત્થા –

    (2) ‘‘‘Siyā aññenapi pariyāyena sammā dvayatānupassanā’ti, iti ce, bhikkhave, pucchitāro assu; ‘siyā’tissu vacanīyā. Kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ upadhipaccayāti, ayamekānupassanā. Upadhīnaṃ tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –

    ૭૩૩.

    733.

    ‘‘ઉપધિનિદાના પભવન્તિ દુક્ખા, યે કેચિ લોકસ્મિમનેકરૂપા;

    ‘‘Upadhinidānā pabhavanti dukkhā, ye keci lokasmimanekarūpā;

    યો વે અવિદ્વા ઉપધિં કરોતિ, પુનપ્પુનં દુક્ખમુપેતિ મન્દો;

    Yo ve avidvā upadhiṃ karoti, punappunaṃ dukkhamupeti mando;

    તસ્મા પજાનં ઉપધિં ન કયિરા, દુક્ખસ્સ જાતિપ્પભવાનુપસ્સી’’તિ.

    Tasmā pajānaṃ upadhiṃ na kayirā, dukkhassa jātippabhavānupassī’’ti.

    (૩) ‘‘‘સિયા અઞ્ઞેનપિ પરિયાયેન સમ્મા દ્વયતાનુપસ્સના’તિ, ઇતિ ચે, ભિક્ખવે, પુચ્છિતારો અસ્સુ; ‘સિયા’તિસ્સુ વચનીયા. કથઞ્ચ સિયા? યં કિઞ્ચિ દુક્ખં સમ્ભોતિ સબ્બં અવિજ્જાપચ્ચયાતિ, અયમેકાનુપસ્સના. અવિજ્જાય ત્વેવ અસેસવિરાગનિરોધા નત્થિ દુક્ખસ્સ સમ્ભવોતિ, અયં દુતિયાનુપસ્સના. એવં સમ્મા…પે॰… અથાપરં એતદવોચ સત્થા –

    (3) ‘‘‘Siyā aññenapi pariyāyena sammā dvayatānupassanā’ti, iti ce, bhikkhave, pucchitāro assu; ‘siyā’tissu vacanīyā. Kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ avijjāpaccayāti, ayamekānupassanā. Avijjāya tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –

    ૭૩૪.

    734.

    ‘‘જાતિમરણસંસારં , યે વજન્તિ પુનપ્પુનં;

    ‘‘Jātimaraṇasaṃsāraṃ , ye vajanti punappunaṃ;

    ઇત્થભાવઞ્ઞથાભાવં, અવિજ્જાયેવ સા ગતિ.

    Itthabhāvaññathābhāvaṃ, avijjāyeva sā gati.

    ૭૩૫.

    735.

    ‘‘અવિજ્જા હાયં મહામોહો, યેનિદં સંસિતં ચિરં;

    ‘‘Avijjā hāyaṃ mahāmoho, yenidaṃ saṃsitaṃ ciraṃ;

    વિજ્જાગતા ચ યે સત્તા, ન તે ગચ્છન્તિ 1 પુનબ્ભવ’’ન્તિ.

    Vijjāgatā ca ye sattā, na te gacchanti 2 punabbhava’’nti.

    (૪) ‘‘સિયા અઞ્ઞેનપિ…પે॰… કથઞ્ચ સિયા? યં કિઞ્ચિ દુક્ખં સમ્ભોતિ સબ્બં સઙ્ખારપચ્ચયાતિ, અયમેકાનુપસ્સના. સઙ્ખારાનં ત્વેવ અસેસવિરાગનિરોધા નત્થિ દુક્ખસ્સ સમ્ભવોતિ, અયં દુતિયાનુપસ્સના. એવં સમ્મા…પે॰… અથાપરં એતદવોચ સત્થા –

    (4) ‘‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ saṅkhārapaccayāti, ayamekānupassanā. Saṅkhārānaṃ tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –

    ૭૩૬.

    736.

    ‘‘યં કિઞ્ચિ દુક્ખં સમ્ભોતિ, સબ્બં સઙ્ખારપચ્ચયા;

    ‘‘Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti, sabbaṃ saṅkhārapaccayā;

    સઙ્ખારાનં નિરોધેન, નત્થિ દુક્ખસ્સ સમ્ભવો.

    Saṅkhārānaṃ nirodhena, natthi dukkhassa sambhavo.

    ૭૩૭.

    737.

    ‘‘એતમાદીનવં ઞત્વા, દુક્ખં સઙ્ખારપચ્ચયા;

    ‘‘Etamādīnavaṃ ñatvā, dukkhaṃ saṅkhārapaccayā;

    સબ્બસઙ્ખારસમથા, સઞ્ઞાનં ઉપરોધના;

    Sabbasaṅkhārasamathā, saññānaṃ uparodhanā;

    એવં દુક્ખક્ખયો હોતિ, એતં ઞત્વા યથાતથં.

    Evaṃ dukkhakkhayo hoti, etaṃ ñatvā yathātathaṃ.

    ૭૩૮.

    738.

    ‘‘સમ્મદ્દસા વેદગુનો, સમ્મદઞ્ઞાય પણ્ડિતા;

    ‘‘Sammaddasā vedaguno, sammadaññāya paṇḍitā;

    અભિભુય્ય મારસંયોગં, ન ગચ્છન્તિ 3 પુનબ્ભવ’’ન્તિ.

    Abhibhuyya mārasaṃyogaṃ, na gacchanti 4 punabbhava’’nti.

    (૫) ‘‘સિયા અઞ્ઞેનપિ…પે॰… કથઞ્ચ સિયા? યં કિઞ્ચિ દુક્ખં સમ્ભોતિ સબ્બં વિઞ્ઞાણપચ્ચયાતિ, અયમેકાનુપસ્સના. વિઞ્ઞાણસ્સ ત્વેવ અસેસવિરાગનિરોધા નત્થિ દુક્ખસ્સ સમ્ભવોતિ, અયં દુતિયાનુપસ્સના. એવં સમ્મા…પે॰… અથાપરં એતદવોચ સત્થા –

    (5) ‘‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ viññāṇapaccayāti, ayamekānupassanā. Viññāṇassa tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –

    ૭૩૯.

    739.

    ‘‘યં કિઞ્ચિ દુક્ખં સમ્ભોતિ, સબ્બં વિઞ્ઞાણપચ્ચયા;

    ‘‘Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti, sabbaṃ viññāṇapaccayā;

    વિઞ્ઞાણસ્સ નિરોધેન, નત્થિ દુક્ખસ્સ સમ્ભવો.

    Viññāṇassa nirodhena, natthi dukkhassa sambhavo.

    ૭૪૦.

    740.

    ‘‘એતમાદીનવં ઞત્વા, દુક્ખં વિઞ્ઞાણપચ્ચયા;

    ‘‘Etamādīnavaṃ ñatvā, dukkhaṃ viññāṇapaccayā;

    વિઞ્ઞાણૂપસમા ભિક્ખુ, નિચ્છાતો પરિનિબ્બુતો’’તિ.

    Viññāṇūpasamā bhikkhu, nicchāto parinibbuto’’ti.

    (૬) ‘‘સિયા અઞ્ઞેનપિ…પે॰… કથઞ્ચ સિયા? યં કિઞ્ચિ દુક્ખં સમ્ભોતિ સબ્બં ફસ્સપચ્ચયાતિ, અયમેકાનુપસ્સના. ફસ્સસ્સ ત્વેવ અસેસવિરાગનિરોધા નત્થિ દુક્ખસ્સ સમ્ભવોતિ, અયં દુતિયાનુપસ્સના. એવં સમ્મા…પે॰… અથાપરં એતદવોચ સત્થા –

    (6) ‘‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ phassapaccayāti, ayamekānupassanā. Phassassa tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –

    ૭૪૧.

    741.

    ‘‘તેસં ફસ્સપરેતાનં, ભવસોતાનુસારિનં;

    ‘‘Tesaṃ phassaparetānaṃ, bhavasotānusārinaṃ;

    કુમ્મગ્ગપટિપન્નાનં, આરા સંયોજનક્ખયો.

    Kummaggapaṭipannānaṃ, ārā saṃyojanakkhayo.

    ૭૪૨.

    742.

    ‘‘યે ચ ફસ્સં પરિઞ્ઞાય, અઞ્ઞાયુપસમે 5 રતા;

    ‘‘Ye ca phassaṃ pariññāya, aññāyupasame 6 ratā;

    તે વે ફસ્સાભિસમયા, નિચ્છાતા પરિનિબ્બુતા’’તિ.

    Te ve phassābhisamayā, nicchātā parinibbutā’’ti.

    (૭) ‘‘સિયા અઞ્ઞેનપિ…પે॰… કથઞ્ચ સિયા? યં કિઞ્ચિ દુક્ખં સમ્ભોતિ સબ્બં વેદનાપચ્ચયાતિ, અયમેકાનુપસ્સના. વેદનાનં ત્વેવ અસેસવિરાગનિરોધા નત્થિ દુક્ખસ્સ સમ્ભવોતિ, અયં દુતિયાનુપસ્સના. એવં સમ્મા…પે॰… અથાપરં એતદવોચ સત્થા –

    (7) ‘‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ vedanāpaccayāti, ayamekānupassanā. Vedanānaṃ tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –

    ૭૪૩.

    743.

    ‘‘સુખં વા યદિ વા દુક્ખં, અદુક્ખમસુખં સહ;

    ‘‘Sukhaṃ vā yadi vā dukkhaṃ, adukkhamasukhaṃ saha;

    અજ્ઝત્તઞ્ચ બહિદ્ધા ચ, યં કિઞ્ચિ અત્થિ વેદિતં.

    Ajjhattañca bahiddhā ca, yaṃ kiñci atthi veditaṃ.

    ૭૪૪.

    744.

    ‘‘એતં દુક્ખન્તિ ઞત્વાન, મોસધમ્મં પલોકિનં 7;

    ‘‘Etaṃ dukkhanti ñatvāna, mosadhammaṃ palokinaṃ 8;

    ફુસ્સ ફુસ્સ વયં પસ્સં, એવં તત્થ વિજાનતિ 9;

    Phussa phussa vayaṃ passaṃ, evaṃ tattha vijānati 10;

    વેદનાનં ખયા ભિક્ખુ, નિચ્છાતો પરિનિબ્બુતો’’તિ.

    Vedanānaṃ khayā bhikkhu, nicchāto parinibbuto’’ti.

    (૮) ‘‘સિયા અઞ્ઞેનપિ…પે॰… કથઞ્ચ સિયા? યં કિઞ્ચિ દુક્ખં સમ્ભોતિ સબ્બં તણ્હાપચ્ચયાતિ, અયમેકાનુપસ્સના. તણ્હાય ત્વેવ અસેસવિરાગનિરોધા નત્થિ દુક્ખસ્સ સમ્ભવોતિ, અયં દુતિયાનુપસ્સના. એવં સમ્મા…પે॰… અથાપરં એતદવોચ સત્થા –

    (8) ‘‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ taṇhāpaccayāti, ayamekānupassanā. Taṇhāya tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –

    ૭૪૫.

    745.

    ‘‘તણ્હાદુતિયો પુરિસો, દીઘમદ્ધાન સંસરં;

    ‘‘Taṇhādutiyo puriso, dīghamaddhāna saṃsaraṃ;

    ઇત્થભાવઞ્ઞથાભાવં, સંસારં નાતિવત્તતિ.

    Itthabhāvaññathābhāvaṃ, saṃsāraṃ nātivattati.

    ૭૪૬.

    746.

    ‘‘એતમાદીનવં ઞત્વા, તણ્હં 11 દુક્ખસ્સ સમ્ભવં;

    ‘‘Etamādīnavaṃ ñatvā, taṇhaṃ 12 dukkhassa sambhavaṃ;

    વીતતણ્હો અનાદાનો, સતો ભિક્ખુ પરિબ્બજે’’તિ.

    Vītataṇho anādāno, sato bhikkhu paribbaje’’ti.

    (૯) ‘‘સિયા અઞ્ઞેનપિ…પે॰… કથઞ્ચ સિયા? યં કિઞ્ચિ દુક્ખં સમ્ભોતિ સબ્બં ઉપાદાનપચ્ચયાતિ, અયમેકાનુપસ્સના. ઉપાદાનાનં 13 ત્વેવ અસેસવિરાગનિરોધા નત્થિ દુક્ખસ્સ સમ્ભવોતિ, અયં દુતિયાનુપસ્સના. એવં સમ્મા…પે॰… અથાપરં એતદવોચ સત્થા –

    (9) ‘‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ upādānapaccayāti, ayamekānupassanā. Upādānānaṃ 14 tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –

    ૭૪૭.

    747.

    ‘‘ઉપાદાનપચ્ચયા ભવો, ભૂતો દુક્ખં નિગચ્છતિ;

    ‘‘Upādānapaccayā bhavo, bhūto dukkhaṃ nigacchati;

    જાતસ્સ મરણં હોતિ, એસો દુક્ખસ્સ સમ્ભવો.

    Jātassa maraṇaṃ hoti, eso dukkhassa sambhavo.

    ૭૪૮.

    748.

    ‘‘તસ્મા ઉપાદાનક્ખયા, સમ્મદઞ્ઞાય પણ્ડિતા;

    ‘‘Tasmā upādānakkhayā, sammadaññāya paṇḍitā;

    જાતિક્ખયં અભિઞ્ઞાય, ન ગચ્છન્તિ પુનબ્ભવ’’ન્તિ.

    Jātikkhayaṃ abhiññāya, na gacchanti punabbhava’’nti.

    (૧૦) ‘‘સિયા અઞ્ઞેનપિ…પે॰… કથઞ્ચ સિયા? યં કિઞ્ચિ દુક્ખં સમ્ભોતિ સબ્બં આરમ્ભપચ્ચયાતિ, અયમેકાનુપસ્સના. આરમ્ભાનં ત્વેવ અસેસવિરાગનિરોધા નત્થિ દુક્ખસ્સ સમ્ભવોતિ, અયં દુતિયાનુપસ્સના. એવં સમ્મા…પે॰… અથાપરં એતદવોચ સત્થા –

    (10) ‘‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ ārambhapaccayāti, ayamekānupassanā. Ārambhānaṃ tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –

    ૭૪૯.

    749.

    ‘‘યં કિઞ્ચિ દુક્ખં સમ્ભોતિ, સબ્બં આરમ્ભપચ્ચયા;

    ‘‘Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti, sabbaṃ ārambhapaccayā;

    આરમ્ભાનં નિરોધેન, નત્થિ દુક્ખસ્સ સમ્ભવો.

    Ārambhānaṃ nirodhena, natthi dukkhassa sambhavo.

    ૭૫૦.

    750.

    ‘‘એતમાદીનવં ઞત્વા, દુક્ખં આરમ્ભપચ્ચયા;

    ‘‘Etamādīnavaṃ ñatvā, dukkhaṃ ārambhapaccayā;

    સબ્બારમ્ભં પટિનિસ્સજ્જ, અનારમ્ભે વિમુત્તિનો.

    Sabbārambhaṃ paṭinissajja, anārambhe vimuttino.

    ૭૫૧.

    751.

    ‘‘ઉચ્છિન્નભવતણ્હસ્સ, સન્તચિત્તસ્સ ભિક્ખુનો;

    ‘‘Ucchinnabhavataṇhassa, santacittassa bhikkhuno;

    વિક્ખીણો 15 જાતિસંસારો, નત્થિ તસ્સ પુનબ્ભવો’’તિ.

    Vikkhīṇo 16 jātisaṃsāro, natthi tassa punabbhavo’’ti.

    (૧૧) ‘‘સિયા અઞ્ઞેનપિ…પે॰… કથઞ્ચ સિયા? યં કિઞ્ચિ દુક્ખં સમ્ભોતિ સબ્બં આહારપચ્ચયાતિ, અયમેકાનુપસ્સના. આહારાનં ત્વેવ અસેસવિરાગનિરોધા નત્થિ દુક્ખસ્સ સમ્ભવોતિ, અયં દુતિયાનુપસ્સના. એવં સમ્મા…પે॰… અથાપરં એતદવોચ સત્થા –

    (11) ‘‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ āhārapaccayāti, ayamekānupassanā. Āhārānaṃ tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –

    ૭૫૨.

    752.

    ‘‘યં કિઞ્ચિ દુક્ખં સમ્ભોતિ, સબ્બં આહારપચ્ચયા;

    ‘‘Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti, sabbaṃ āhārapaccayā;

    આહારાનં નિરોધેન, નત્થિ દુક્ખસ્સ સમ્ભવો.

    Āhārānaṃ nirodhena, natthi dukkhassa sambhavo.

    ૭૫૩.

    753.

    ‘‘એતમાદીનવં ઞત્વા, દુક્ખં આહારપચ્ચયા;

    ‘‘Etamādīnavaṃ ñatvā, dukkhaṃ āhārapaccayā;

    સબ્બાહારં પરિઞ્ઞાય, સબ્બાહારમનિસ્સિતો.

    Sabbāhāraṃ pariññāya, sabbāhāramanissito.

    ૭૫૪.

    754.

    ‘‘આરોગ્યં સમ્મદઞ્ઞાય, આસવાનં પરિક્ખયા;

    ‘‘Ārogyaṃ sammadaññāya, āsavānaṃ parikkhayā;

    સઙ્ખાય સેવી ધમ્મટ્ઠો, સઙ્ખ્યં 17 નોપેતિ વેદગૂ’’તિ.

    Saṅkhāya sevī dhammaṭṭho, saṅkhyaṃ 18 nopeti vedagū’’ti.

    (૧૨) ‘‘સિયા અઞ્ઞેનપિ…પે॰… કથઞ્ચ સિયા? યં કિઞ્ચિ દુક્ખં સમ્ભોતિ સબ્બં ઇઞ્જિતપચ્ચયાતિ, અયમેકાનુપસ્સના. ઇઞ્જિતાનં ત્વેવ અસેસવિરાગનિરોધા નત્થિ દુક્ખસ્સ સમ્ભવોતિ, અયં દુતિયાનુપસ્સના. એવં સમ્મા…પે॰… અથાપરં એતદવોચ સત્થા –

    (12) ‘‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ iñjitapaccayāti, ayamekānupassanā. Iñjitānaṃ tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –

    ૭૫૫.

    755.

    ‘‘યં કિઞ્ચિ દુક્ખં સમ્ભોતિ, સબ્બં ઇઞ્જિતપચ્ચયા;

    ‘‘Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti, sabbaṃ iñjitapaccayā;

    ઇઞ્જિતાનં નિરોધેન, નત્થિ દુક્ખસ્સ સમ્ભવો.

    Iñjitānaṃ nirodhena, natthi dukkhassa sambhavo.

    ૭૫૬.

    756.

    ‘‘એતમાદીનવં ઞત્વા, દુક્ખં ઇઞ્જિતપચ્ચયા;

    ‘‘Etamādīnavaṃ ñatvā, dukkhaṃ iñjitapaccayā;

    તસ્મા હિ એજં વોસ્સજ્જ, સઙ્ખારે ઉપરુન્ધિય;

    Tasmā hi ejaṃ vossajja, saṅkhāre uparundhiya;

    અનેજો અનુપાદાનો, સતો ભિક્ખુ પરિબ્બજે’’તિ.

    Anejo anupādāno, sato bhikkhu paribbaje’’ti.

    (૧૩) ‘‘સિયા અઞ્ઞેનપિ…પે॰… કથઞ્ચ સિયા? નિસ્સિતસ્સ ચલિતં હોતીતિ, અયમેકાનુપસ્સના. અનિસ્સિતો ન ચલતીતિ, અયં દુતિયાનુપસ્સના. એવં સમ્મા…પે॰… અથાપરં એતદવોચ સત્થા –

    (13) ‘‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Nissitassa calitaṃ hotīti, ayamekānupassanā. Anissito na calatīti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –

    ૭૫૭.

    757.

    ‘‘અનિસ્સિતો ન ચલતિ, નિસ્સિતો ચ ઉપાદિયં;

    ‘‘Anissito na calati, nissito ca upādiyaṃ;

    ઇત્થભાવઞ્ઞથાભાવં, સંસારં નાતિવત્તતિ.

    Itthabhāvaññathābhāvaṃ, saṃsāraṃ nātivattati.

    ૭૫૮.

    758.

    ‘‘એતમાદીનવં ઞત્વા, નિસ્સયેસુ મહબ્ભયં;

    ‘‘Etamādīnavaṃ ñatvā, nissayesu mahabbhayaṃ;

    અનિસ્સિતો અનુપાદાનો, સતો ભિક્ખુ પરિબ્બજે’’તિ.

    Anissito anupādāno, sato bhikkhu paribbaje’’ti.

    (૧૪) ‘‘સિયા અઞ્ઞેનપિ…પે॰… કથઞ્ચ સિયા? રૂપેહિ, ભિક્ખવે, અરૂપા 19 સન્તતરાતિ, અયમેકાનુપસ્સના. અરૂપેહિ નિરોધો સન્તતરોતિ, અયં દુતિયાનુપસ્સના. એવં સમ્મા…પે॰… અથાપરં એતદવોચ સત્થા –

    (14) ‘‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Rūpehi, bhikkhave, arūpā 20 santatarāti, ayamekānupassanā. Arūpehi nirodho santataroti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –

    ૭૫૯.

    759.

    ‘‘યે ચ રૂપૂપગા સત્તા, યે ચ અરૂપટ્ઠાયિનો 21;

    ‘‘Ye ca rūpūpagā sattā, ye ca arūpaṭṭhāyino 22;

    નિરોધં અપ્પજાનન્તા, આગન્તારો પુનબ્ભવં.

    Nirodhaṃ appajānantā, āgantāro punabbhavaṃ.

    ૭૬૦.

    760.

    ‘‘યે ચ રૂપે પરિઞ્ઞાય, અરૂપેસુ અસણ્ઠિતા 23;

    ‘‘Ye ca rūpe pariññāya, arūpesu asaṇṭhitā 24;

    નિરોધે યે વિમુચ્ચન્તિ, તે જના મચ્ચુહાયિનો’’તિ.

    Nirodhe ye vimuccanti, te janā maccuhāyino’’ti.

    (૧૫) ‘‘સિયા અઞ્ઞેનપિ…પે॰… કથઞ્ચ સિયા? યં, ભિક્ખવે, સદેવકસ્સ લોકસ્સ સમારકસ્સ સબ્રહ્મકસ્સ સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાય ઇદં સચ્ચન્તિ ઉપનિજ્ઝાયિતં તદમરિયાનં એતં મુસાતિ યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય સુદિટ્ઠં, અયમેકાનુપસ્સના. યં , ભિક્ખવે, સદેવકસ્સ…પે॰… સદેવમનુસ્સાય ઇદં મુસાતિ ઉપનિજ્ઝાયિતં, તદમરિયાનં એતં સચ્ચન્તિ યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય સુદિટ્ઠં, અયં દુતિયાનુપસ્સના. એવં સમ્મા…પે॰… અથાપરં એતદવોચ સત્થા –

    (15) ‘‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ, bhikkhave, sadevakassa lokassa samārakassa sabrahmakassa sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya idaṃ saccanti upanijjhāyitaṃ tadamariyānaṃ etaṃ musāti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ, ayamekānupassanā. Yaṃ , bhikkhave, sadevakassa…pe… sadevamanussāya idaṃ musāti upanijjhāyitaṃ, tadamariyānaṃ etaṃ saccanti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –

    ૭૬૧.

    761.

    ‘‘અનત્તનિ અત્તમાનિં 25, પસ્સ લોકં સદેવકં;

    ‘‘Anattani attamāniṃ 26, passa lokaṃ sadevakaṃ;

    નિવિટ્ઠં નામરૂપસ્મિં, ઇદં સચ્ચન્તિ મઞ્ઞતિ.

    Niviṭṭhaṃ nāmarūpasmiṃ, idaṃ saccanti maññati.

    ૭૬૨.

    762.

    ‘‘યેન યેન હિ મઞ્ઞન્તિ, તતો તં હોતિ અઞ્ઞથા;

    ‘‘Yena yena hi maññanti, tato taṃ hoti aññathā;

    તઞ્હિ તસ્સ મુસા હોતિ, મોસધમ્મઞ્હિ ઇત્તરં.

    Tañhi tassa musā hoti, mosadhammañhi ittaraṃ.

    ૭૬૩.

    763.

    ‘‘અમોસધમ્મં નિબ્બાનં, તદરિયા સચ્ચતો વિદૂ;

    ‘‘Amosadhammaṃ nibbānaṃ, tadariyā saccato vidū;

    તે વે સચ્ચાભિસમયા, નિચ્છાતા પરિનિબ્બુતા’’તિ.

    Te ve saccābhisamayā, nicchātā parinibbutā’’ti.

    (૧૬) ‘‘‘સિયા અઞ્ઞેનપિ પરિયાયેન સમ્મા દ્વયતાનુપસ્સના’તિ, ઇતિ ચે, ભિક્ખવે, પુચ્છિતારો અસ્સુ; ‘સિયા’તિસ્સુ વચનીયા. કથઞ્ચ સિયા? યં, ભિક્ખવે, સદેવકસ્સ લોકસ્સ સમારકસ્સ સબ્રહ્મકસ્સ સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાય ઇદં સુખન્તિ ઉપનિજ્ઝાયિતં, તદમરિયાનં એતં દુક્ખન્તિ યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય સુદિટ્ઠં, અયમેકાનુપસ્સના . યં, ભિક્ખવે, સદેવકસ્સ…પે॰… સદેવમનુસ્સાય ઇદં દુક્ખન્તિ ઉપનિજ્ઝાયિતં તદમરિયાનં એતં સુખન્તિ યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય સુદિટ્ઠં, અયં દુતિયાનુપસ્સના. એવં સમ્મા દ્વયતાનુપસ્સિનો ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો દ્વિન્નં ફલાનં અઞ્ઞતરં ફલં પાટિકઙ્ખં – દિટ્ઠેવ ધમ્મે અઞ્ઞા, સતિ વા ઉપાદિસેસે અનાગામિતાતિ. ઇદમવોચ ભગવા. ઇદં વત્વાન સુગતો અથાપરં એતદવોચ સત્થા –

    (16) ‘‘‘Siyā aññenapi pariyāyena sammā dvayatānupassanā’ti, iti ce, bhikkhave, pucchitāro assu; ‘siyā’tissu vacanīyā. Kathañca siyā? Yaṃ, bhikkhave, sadevakassa lokassa samārakassa sabrahmakassa sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya idaṃ sukhanti upanijjhāyitaṃ, tadamariyānaṃ etaṃ dukkhanti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ, ayamekānupassanā . Yaṃ, bhikkhave, sadevakassa…pe… sadevamanussāya idaṃ dukkhanti upanijjhāyitaṃ tadamariyānaṃ etaṃ sukhanti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā dvayatānupassino kho, bhikkhave, bhikkhuno appamattassa ātāpino pahitattassa viharato dvinnaṃ phalānaṃ aññataraṃ phalaṃ pāṭikaṅkhaṃ – diṭṭheva dhamme aññā, sati vā upādisese anāgāmitāti. Idamavoca bhagavā. Idaṃ vatvāna sugato athāparaṃ etadavoca satthā –

    ૭૬૪.

    764.

    ‘‘રૂપા સદ્દા રસા ગન્ધા, ફસ્સા ધમ્મા ચ કેવલા;

    ‘‘Rūpā saddā rasā gandhā, phassā dhammā ca kevalā;

    ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા ચ, યાવતત્થીતિ વુચ્ચતિ.

    Iṭṭhā kantā manāpā ca, yāvatatthīti vuccati.

    ૭૬૫.

    765.

    ‘‘સદેવકસ્સ લોકસ્સ, એતે વો સુખસમ્મતા;

    ‘‘Sadevakassa lokassa, ete vo sukhasammatā;

    યત્થ ચેતે નિરુજ્ઝન્તિ, તં નેસં દુક્ખસમ્મતં.

    Yattha cete nirujjhanti, taṃ nesaṃ dukkhasammataṃ.

    ૭૬૬.

    766.

    ‘‘સુખન્તિ દિટ્ઠમરિયેહિ, સક્કાયસ્સુપરોધનં;

    ‘‘Sukhanti diṭṭhamariyehi, sakkāyassuparodhanaṃ;

    પચ્ચનીકમિદં હોતિ, સબ્બલોકેન પસ્સતં.

    Paccanīkamidaṃ hoti, sabbalokena passataṃ.

    ૭૬૭.

    767.

    ‘‘યં પરે સુખતો આહુ, તદરિયા આહુ દુક્ખતો;

    ‘‘Yaṃ pare sukhato āhu, tadariyā āhu dukkhato;

    યં પરે દુક્ખતો આહુ, તદરિયા સુખતો વિદૂ.

    Yaṃ pare dukkhato āhu, tadariyā sukhato vidū.

    ૭૬૮.

    768.

    ‘‘પસ્સ ધમ્મં દુરાજાનં, સમ્પમૂળ્હેત્થવિદ્દસુ 27;

    ‘‘Passa dhammaṃ durājānaṃ, sampamūḷhetthaviddasu 28;

    નિવુતાનં તમો હોતિ, અન્ધકારો અપસ્સતં.

    Nivutānaṃ tamo hoti, andhakāro apassataṃ.

    ૭૬૯.

    769.

    ‘‘સતઞ્ચ વિવટં હોતિ, આલોકો પસ્સતામિવ;

    ‘‘Satañca vivaṭaṃ hoti, āloko passatāmiva;

    સન્તિકે ન વિજાનન્તિ, મગ્ગા ધમ્મસ્સ કોવિદા.

    Santike na vijānanti, maggā dhammassa kovidā.

    ૭૭૦.

    770.

    ‘‘ભવરાગપરેતેહિ , ભવસોતાનુસારિભિ;

    ‘‘Bhavarāgaparetehi , bhavasotānusāribhi;

    મારધેય્યાનુપન્નેહિ, નાયં ધમ્મો સુસમ્બુધો.

    Māradheyyānupannehi, nāyaṃ dhammo susambudho.

    ૭૭૧.

    771.

    ‘‘કો નુ અઞ્ઞત્રમરિયેહિ, પદં સમ્બુદ્ધુમરહતિ;

    ‘‘Ko nu aññatramariyehi, padaṃ sambuddhumarahati;

    યં પદં સમ્મદઞ્ઞાય, પરિનિબ્બન્તિ અનાસવા’’તિ.

    Yaṃ padaṃ sammadaññāya, parinibbanti anāsavā’’ti.

    ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ. ઇમસ્મિં ચ 29 પન વેય્યાકરણસ્મિં ભઞ્ઞમાને સટ્ઠિમત્તાનં ભિક્ખૂનં અનુપાદાય આસવેહિ ચિત્તાનિ વિમુચ્ચિંસૂતિ.

    Idamavoca bhagavā. Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti. Imasmiṃ ca 30 pana veyyākaraṇasmiṃ bhaññamāne saṭṭhimattānaṃ bhikkhūnaṃ anupādāya āsavehi cittāni vimucciṃsūti.

    દ્વયતાનુપસ્સનાસુત્તં દ્વાદસમં નિટ્ઠિતં.

    Dvayatānupassanāsuttaṃ dvādasamaṃ niṭṭhitaṃ.

    તસ્સુદ્દાનં –

    Tassuddānaṃ –

    સચ્ચં ઉપધિ અવિજ્જા ચ, સઙ્ખારે વિઞ્ઞાણપઞ્ચમં;

    Saccaṃ upadhi avijjā ca, saṅkhāre viññāṇapañcamaṃ;

    ફસ્સવેદનિયા તણ્હા, ઉપાદાનારમ્ભઆહારા;

    Phassavedaniyā taṇhā, upādānārambhaāhārā;

    ઇઞ્જિતં ચલિતં રૂપં, સચ્ચં દુક્ખેન સોળસાતિ.

    Iñjitaṃ calitaṃ rūpaṃ, saccaṃ dukkhena soḷasāti.

    મહાવગ્ગો તતિયો નિટ્ઠિતો.

    Mahāvaggo tatiyo niṭṭhito.

    તસ્સુદ્દાનં –

    Tassuddānaṃ –

    પબ્બજ્જા ચ પધાનઞ્ચ, સુભાસિતઞ્ચ સુન્દરિ;

    Pabbajjā ca padhānañca, subhāsitañca sundari;

    માઘસુત્તં સભિયો ચ, સેલો સલ્લઞ્ચ વુચ્ચતિ.

    Māghasuttaṃ sabhiyo ca, selo sallañca vuccati.

    વાસેટ્ઠો ચાપિ કોકાલિ, નાલકો દ્વયતાનુપસ્સના;

    Vāseṭṭho cāpi kokāli, nālako dvayatānupassanā;

    દ્વાદસેતાનિ સુત્તાનિ, મહાવગ્ગોતિ વુચ્ચતીતિ.

    Dvādasetāni suttāni, mahāvaggoti vuccatīti.







    Footnotes:
    1. નાગચ્છન્તિ (સી॰ પી॰)
    2. nāgacchanti (sī. pī.)
    3. નાગચ્છન્તિ (સી॰ પી॰)
    4. nāgacchanti (sī. pī.)
    5. પઞ્ઞાય ઉપસમે (સ્યા॰)
    6. paññāya upasame (syā.)
    7. પલોકિતં (સી॰)
    8. palokitaṃ (sī.)
    9. વિરજ્જતિ (ક॰ સી॰)
    10. virajjati (ka. sī.)
    11. તણ્હા (બહૂસુ) ઇતિવુત્તકે ૧૫ પસ્સિતબ્બં
    12. taṇhā (bahūsu) itivuttake 15 passitabbaṃ
    13. ઉપાદાનસ્સ (સ્યા॰ ક॰)
    14. upādānassa (syā. ka.)
    15. વિતિણ્ણો (સી॰)
    16. vitiṇṇo (sī.)
    17. સઙ્ખં (સી॰ પી॰)
    18. saṅkhaṃ (sī. pī.)
    19. આરુપ્પા (સી॰ પી॰)
    20. āruppā (sī. pī.)
    21. આરુપ્પવાસિનો (સી॰ પી॰)
    22. āruppavāsino (sī. pī.)
    23. સુસણ્ઠિતા (સી॰ સ્યા॰ પી॰)
    24. susaṇṭhitā (sī. syā. pī.)
    25. અત્તમાની (સ્યા॰), અત્તમાનં (પી॰ ક॰)
    26. attamānī (syā.), attamānaṃ (pī. ka.)
    27. સમ્પમૂળ્હેત્થ અવિદ્દસુ (સી॰ પી॰), સમ્મૂળ્હેત્થ અવિદ્દસુ (?)
    28. sampamūḷhettha aviddasu (sī. pī.), sammūḷhettha aviddasu (?)
    29. ઇમસ્મિં ખો (સી॰)
    30. imasmiṃ kho (sī.)



    Related texts:



    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ખુદ્દકનિકાય (અટ્ઠકથા) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / સુત્તનિપાત-અટ્ઠકથા • Suttanipāta-aṭṭhakathā / ૧૨. દ્વયતાનુપસ્સનાસુત્તવણ્ણના • 12. Dvayatānupassanāsuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact