| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સુત્તનિપાત-અટ્ઠકથા • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
૧૨. દ્વયતાનુપસ્સનાસુત્તવણ્ણના
12. Dvayatānupassanāsuttavaṇṇanā
એવં મે સુતન્તિ દ્વયતાનુપસ્સનાસુત્તં. કા ઉપ્પત્તિ? ઇમસ્સ સુત્તસ્સ અત્તજ્ઝાસયતો ઉપ્પત્તિ. અત્તજ્ઝાસયેન હિ ભગવા ઇમં સુત્તં દેસેસિ. અયમેત્થ સઙ્ખેપો, વિત્થારો પનસ્સ અત્થવણ્ણનાયમેવ આવિ ભવિસ્સતિ. તત્થ એવં મે સુતન્તિઆદીનિ વુત્તનયાનેવ. પુબ્બારામેતિ સાવત્થિનગરસ્સ પુરત્થિમદિસાયં આરામે. મિગારમાતુ પાસાદેતિ એત્થ વિસાખા ઉપાસિકા અત્તનો સસુરેન મિગારેન સેટ્ઠિના માતુટ્ઠાને ઠપિતત્તા ‘‘મિગારમાતા’’તિ વુચ્ચતિ. તાય મિગારમાતુયા નવકોટિઅગ્ઘનકં મહાલતાપિળન્ધનં વિસ્સજ્જેત્વા કારાપિતો પાસાદો હેટ્ઠા ચ ઉપરિ ચ પઞ્ચ પઞ્ચ ગબ્ભસતાનિ કત્વા સહસ્સકૂટાગારગબ્ભો, સો ‘‘મિગારમાતુપાસાદો’’તિ વુચ્ચતિ. તસ્મિં મિગારમાતુ પાસાદે.
Evaṃme sutanti dvayatānupassanāsuttaṃ. Kā uppatti? Imassa suttassa attajjhāsayato uppatti. Attajjhāsayena hi bhagavā imaṃ suttaṃ desesi. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro panassa atthavaṇṇanāyameva āvi bhavissati. Tattha evaṃ me sutantiādīni vuttanayāneva. Pubbārāmeti sāvatthinagarassa puratthimadisāyaṃ ārāme. Migāramātu pāsādeti ettha visākhā upāsikā attano sasurena migārena seṭṭhinā mātuṭṭhāne ṭhapitattā ‘‘migāramātā’’ti vuccati. Tāya migāramātuyā navakoṭiagghanakaṃ mahālatāpiḷandhanaṃ vissajjetvā kārāpito pāsādo heṭṭhā ca upari ca pañca pañca gabbhasatāni katvā sahassakūṭāgāragabbho, so ‘‘migāramātupāsādo’’ti vuccati. Tasmiṃ migāramātu pāsāde.
તેન ખો પન સમયેન ભગવાતિ યં સમયં ભગવા સાવત્થિં નિસ્સાય પુબ્બારામે મિગારમાતુ પાસાદે વિહરતિ, તેન સમયેન. તદહુપોસથેતિ તસ્મિં અહુ ઉપોસથે, ઉપોસથદિવસેતિ વુત્તં હોતિ. પન્નરસેતિ ઇદં ઉપોસથગ્ગહણેન સમ્પત્તાવસેસુપોસથપટિક્ખેપવચનં. પુણ્ણાય પુણ્ણમાય રત્તિયાતિ પન્નરસદિવસત્તા દિવસગણનાય અબ્ભાદિઉપક્કિલેસવિરહત્તા રત્તિગુણસમ્પત્તિયા ચ પુણ્ણત્તા પુણ્ણાય, પરિપુણ્ણચન્દત્તા પુણ્ણમાય ચ રત્તિયા. ભિક્ખુસઙ્ઘપરિવુતોતિ ભિક્ખુસઙ્ઘેન પરિવુતો. અબ્ભોકાસે નિસિન્નો હોતીતિ મિગારમાતુ રતનપાસાદપરિવેણે અબ્ભોકાસે ઉપરિ અપ્પટિચ્છન્ને ઓકાસે પઞ્ઞત્તવરબુદ્ધાસને નિસિન્નો હોતિ. તુણ્હીભૂતં તુણ્હીભૂતન્તિ અતીવ તુણ્હીભૂતં, યતો યતો વા અનુવિલોકેતિ , તતો તતો તુણ્હીભૂતં, તુણ્હીભૂતં વાચાય, પુન તુણ્હીભૂતં કાયેન. ભિક્ખુસઙ્ઘં અનુવિલોકેત્વાતિ તં પરિવારેત્વા નિસિન્નં અનેકસહસ્સભિક્ખુપરિમાણં તુણ્હીભૂતં તુણ્હીભૂતં ભિક્ખુસઙ્ઘં ‘‘એત્તકા એત્થ સોતાપન્ના, એત્તકા સકદાગામિનો, એત્તકા અનાગામિનો એત્તકા આરદ્ધવિપસ્સકા કલ્યાણપુથુજ્જના, ઇમસ્સ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ કીદિસી ધમ્મદેસના સપ્પાયા’’તિ સપ્પાયધમ્મદેસનાપરિચ્છેદનત્થં ઇતો ચિતો ચ વિલોકેત્વા.
Tena kho pana samayena bhagavāti yaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiṃ nissāya pubbārāme migāramātu pāsāde viharati, tena samayena. Tadahuposatheti tasmiṃ ahu uposathe, uposathadivaseti vuttaṃ hoti. Pannaraseti idaṃ uposathaggahaṇena sampattāvasesuposathapaṭikkhepavacanaṃ. Puṇṇāya puṇṇamāya rattiyāti pannarasadivasattā divasagaṇanāya abbhādiupakkilesavirahattā rattiguṇasampattiyā ca puṇṇattā puṇṇāya, paripuṇṇacandattā puṇṇamāya ca rattiyā. Bhikkhusaṅghaparivutoti bhikkhusaṅghena parivuto. Abbhokāse nisinno hotīti migāramātu ratanapāsādapariveṇe abbhokāse upari appaṭicchanne okāse paññattavarabuddhāsane nisinno hoti. Tuṇhībhūtaṃ tuṇhībhūtanti atīva tuṇhībhūtaṃ, yato yato vā anuviloketi , tato tato tuṇhībhūtaṃ, tuṇhībhūtaṃ vācāya, puna tuṇhībhūtaṃ kāyena. Bhikkhusaṅghaṃ anuviloketvāti taṃ parivāretvā nisinnaṃ anekasahassabhikkhuparimāṇaṃ tuṇhībhūtaṃ tuṇhībhūtaṃ bhikkhusaṅghaṃ ‘‘ettakā ettha sotāpannā, ettakā sakadāgāmino, ettakā anāgāmino ettakā āraddhavipassakā kalyāṇaputhujjanā, imassa bhikkhusaṅghassa kīdisī dhammadesanā sappāyā’’ti sappāyadhammadesanāparicchedanatthaṃ ito cito ca viloketvā.
યે તે, ભિક્ખવે, કુસલા ધમ્માતિ યે તે આરોગ્યટ્ઠેન અનવજ્જટ્ઠેન ઇટ્ઠફલટ્ઠેન કોસલ્લસમ્ભૂતટ્ઠેન ચ કુસલા સત્તતિંસબોધિપક્ખિયધમ્મા, તજ્જોતકા વા પરિયત્તિધમ્મા. અરિયા નિય્યાનિકા સમ્બોધગામિનોતિ ઉપગન્તબ્બટ્ઠેન અરિયા, લોકતો નિય્યાનટ્ઠેન નિય્યાનિકા, સમ્બોધસઙ્ખાતં અરહત્તં ગમનટ્ઠેન સમ્બોધગામિનો. તેસં વો ભિક્ખવે…પે॰… સવનાય, તેસં ભિક્ખવે કુસલાનં…પે॰… સમ્બોધગામીનં કા ઉપનિસા, કિં કારણં, કિં પયોજનં તુમ્હાકં સવનાય, કિમત્થં તુમ્હે તે ધમ્મે સુણાથાતિ વુત્તં હોતિ. યાવદેવ દ્વયતાનં ધમ્માનં યથાભૂતં ઞાણાયાતિ એત્થ યાવદેવાતિ પરિચ્છેદાવધારણવચનં. દ્વે અવયવા એતેસન્તિ દ્વયા, દ્વયા એવ દ્વયતા, તેસં દ્વયતાનં. ‘‘દ્વયાન’’ન્તિપિ પાઠો. યથાભૂતં ઞાણાયાતિ અવિપરીતઞાણાય. કિં વુત્તં હોતિ? યદેતં લોકિયલોકુત્તરાદિભેદેન દ્વિધા વવત્થિતાનં ધમ્માનં વિપસ્સનાસઙ્ખાતં યથાભૂતઞાણં, એતદત્થાય ન ઇતો ભિય્યોતિ, સવનેન હિ એત્તકં હોતિ, તદુત્તરિ વિસેસાધિગમો ભાવનાયાતિ. કિઞ્ચ દ્વયતં વદેથાતિ એત્થ પન સચે, વો ભિક્ખવે, સિયા, કિઞ્ચ તુમ્હે, ભન્તે, દ્વયતં વદેથાતિ અયમધિપ્પાયો. પદત્થો પન ‘‘કિઞ્ચ દ્વયતાભાવં વદેથા’’તિ.
Yete, bhikkhave, kusalā dhammāti ye te ārogyaṭṭhena anavajjaṭṭhena iṭṭhaphalaṭṭhena kosallasambhūtaṭṭhena ca kusalā sattatiṃsabodhipakkhiyadhammā, tajjotakā vā pariyattidhammā. Ariyāniyyānikā sambodhagāminoti upagantabbaṭṭhena ariyā, lokato niyyānaṭṭhena niyyānikā, sambodhasaṅkhātaṃ arahattaṃ gamanaṭṭhena sambodhagāmino. Tesaṃ vo bhikkhave…pe… savanāya, tesaṃ bhikkhave kusalānaṃ…pe… sambodhagāmīnaṃ kā upanisā, kiṃ kāraṇaṃ, kiṃ payojanaṃ tumhākaṃ savanāya, kimatthaṃ tumhe te dhamme suṇāthāti vuttaṃ hoti. Yāvadeva dvayatānaṃ dhammānaṃ yathābhūtaṃ ñāṇāyāti ettha yāvadevāti paricchedāvadhāraṇavacanaṃ. Dve avayavā etesanti dvayā, dvayā eva dvayatā, tesaṃ dvayatānaṃ. ‘‘Dvayāna’’ntipi pāṭho. Yathābhūtaṃ ñāṇāyāti aviparītañāṇāya. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yadetaṃ lokiyalokuttarādibhedena dvidhā vavatthitānaṃ dhammānaṃ vipassanāsaṅkhātaṃ yathābhūtañāṇaṃ, etadatthāya na ito bhiyyoti, savanena hi ettakaṃ hoti, taduttari visesādhigamo bhāvanāyāti. Kiñca dvayataṃ vadethāti ettha pana sace, vo bhikkhave, siyā, kiñca tumhe, bhante, dvayataṃ vadethāti ayamadhippāyo. Padattho pana ‘‘kiñca dvayatābhāvaṃ vadethā’’ti.
(૧) તતો ભગવા દ્વયતં દસ્સેન્તો ‘‘ઇદં દુક્ખ’’ન્તિ એવમાદિમાહ. તત્થ દ્વયતાનં ચતુસચ્ચધમ્માનં ‘‘ઇદં દુક્ખં, અયં દુક્ખસમુદયો’’તિ એવં લોકિયસ્સ એકસ્સ અવયવસ્સ સહેતુકસ્સ વા દુક્ખસ્સ દસ્સનેન અયં એકાનુપસ્સના, ઇતરા લોકુત્તરસ્સ દુતિયસ્સ અવયવસ્સ સઉપાયસ્સ વા નિરોધસ્સ દસ્સનેન દુતિયાનુપસ્સના. પઠમા ચેત્થ તતિયચતુત્થવિસુદ્ધીહિ હોતિ, દુતિયા પઞ્ચમવિસુદ્ધિયા. એવં સમ્મા દ્વયતાનુપસ્સિનોતિ ઇમિના વુત્તનયેન સમ્મા દ્વયધમ્મે અનુપસ્સન્તસ્સ સતિયા અવિપ્પવાસેન અપ્પમત્તસ્સ, કાયિકચેતસિકવીરિયાતાપેન આતાપિનો કાયે ચ જીવિતે ચ નિરપેક્ખત્તા , પહિતત્તસ્સ. પાટિકઙ્ખન્તિ ઇચ્છિતબ્બં. દિટ્ઠેવ ધમ્મે અઞ્ઞાતિ અસ્મિંયેવ અત્તભાવે અરહત્તં. સતિ વા ઉપાદિસેસે અનાગામિતાતિ ‘‘ઉપાદિસેસ’’ન્તિ પુનબ્ભવવસેન ઉપાદાતબ્બક્ખન્ધસેસં વુચ્ચતિ, તસ્મિં વા સતિ અનાગામિભાવો પટિકઙ્ખોતિ દસ્સેતિ. તત્થ કિઞ્ચાપિ હેટ્ઠિમફલાનિપિ એવં દ્વયતાનુપસ્સિનોવ હોન્તિ, ઉપરિમફલેસુ પન ઉસ્સાહં જનેન્તો એવમાહ.
(1) Tato bhagavā dvayataṃ dassento ‘‘idaṃ dukkha’’nti evamādimāha. Tattha dvayatānaṃ catusaccadhammānaṃ ‘‘idaṃ dukkhaṃ, ayaṃ dukkhasamudayo’’ti evaṃ lokiyassa ekassa avayavassa sahetukassa vā dukkhassa dassanena ayaṃ ekānupassanā, itarā lokuttarassa dutiyassa avayavassa saupāyassa vā nirodhassa dassanena dutiyānupassanā. Paṭhamā cettha tatiyacatutthavisuddhīhi hoti, dutiyā pañcamavisuddhiyā. Evaṃ sammā dvayatānupassinoti iminā vuttanayena sammā dvayadhamme anupassantassa satiyā avippavāsena appamattassa, kāyikacetasikavīriyātāpena ātāpino kāye ca jīvite ca nirapekkhattā , pahitattassa. Pāṭikaṅkhanti icchitabbaṃ. Diṭṭheva dhamme aññāti asmiṃyeva attabhāve arahattaṃ. Sati vā upādisese anāgāmitāti ‘‘upādisesa’’nti punabbhavavasena upādātabbakkhandhasesaṃ vuccati, tasmiṃ vā sati anāgāmibhāvo paṭikaṅkhoti dasseti. Tattha kiñcāpi heṭṭhimaphalānipi evaṃ dvayatānupassinova honti, uparimaphalesu pana ussāhaṃ janento evamāha.
ઇદમવોચાતિઆદિ સઙ્ગીતિકારાનં વચનં. તત્થ ઇદન્તિ ‘‘યે તે, ભિક્ખવે’’તિઆદિવુત્તનિદસ્સનં. એતન્તિ ઇદાનિ ‘‘યે દુક્ખ’’ન્તિ એવમાદિવત્તબ્બગાથાબન્ધનિદસ્સનં. ઇમા ચ ગાથા ચતુસચ્ચદીપકત્તા વુત્તત્થદીપિકા એવ, એવં સન્તેપિ ગાથારુચિકાનં પચ્છા આગતાનં પુબ્બે વુત્તં અસમત્થતાય અનુગ્ગહેત્વા ‘‘ઇદાનિ યદિ વદેય્ય સુન્દર’’ન્તિ આકઙ્ખન્તાનં વિક્ખિત્તચિત્તાનઞ્ચ અત્થાય વુત્તા. વિસેસત્થદીપિકા વાતિ અવિપસ્સકે વિપસ્સકે ચ દસ્સેત્વા તેસં વટ્ટવિવટ્ટદસ્સનતો, તસ્મા વિસેસત્થદસ્સનત્થમેવ વુત્તા. એસ નયો ઇતો પરમ્પિ ગાથાવચનેસુ.
Idamavocātiādi saṅgītikārānaṃ vacanaṃ. Tattha idanti ‘‘ye te, bhikkhave’’tiādivuttanidassanaṃ. Etanti idāni ‘‘ye dukkha’’nti evamādivattabbagāthābandhanidassanaṃ. Imā ca gāthā catusaccadīpakattā vuttatthadīpikā eva, evaṃ santepi gāthārucikānaṃ pacchā āgatānaṃ pubbe vuttaṃ asamatthatāya anuggahetvā ‘‘idāni yadi vadeyya sundara’’nti ākaṅkhantānaṃ vikkhittacittānañca atthāya vuttā. Visesatthadīpikā vāti avipassake vipassake ca dassetvā tesaṃ vaṭṭavivaṭṭadassanato, tasmā visesatthadassanatthameva vuttā. Esa nayo ito parampi gāthāvacanesu.
૭૩૦. તત્થ યત્થ ચાતિ નિબ્બાનં દસ્સેતિ. નિબ્બાને હિ દુક્ખં સબ્બસો ઉપરુજ્ઝતિ, સબ્બપ્પકારં ઉપરુજ્ઝતિ, સહેતુકં ઉપરુજ્ઝતિ, અસેસઞ્ચ ઉપરુજ્ઝતિ. તઞ્ચ મગ્ગન્તિ તઞ્ચ અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં.
730. Tattha yattha cāti nibbānaṃ dasseti. Nibbāne hi dukkhaṃ sabbaso uparujjhati, sabbappakāraṃ uparujjhati, sahetukaṃ uparujjhati, asesañca uparujjhati. Tañca magganti tañca aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ.
૭૩૧-૩. ચેતોવિમુત્તિહીના તે, અથો પઞ્ઞાવિમુત્તિયાતિ એત્થ અરહત્તફલસમાધિ રાગવિરાગા ચેતોવિમુત્તિ, અરહત્તફલપઞ્ઞા અવિજ્જાવિરાગા પઞ્ઞાવિમુત્તીતિ વેદિતબ્બા. તણ્હાચરિતેન વા અપ્પનાઝાનબલેન કિલેસે વિક્ખમ્ભેત્વા અધિગતં અરહત્તફલં રાગવિરાગા ચેતોવિમુત્તિ, દિટ્ઠિચરિતેન ઉપચારજ્ઝાનમત્તં નિબ્બત્તેત્વા વિપસ્સિત્વા અધિગતં અરહત્તફલં અવિજ્જાવિરાગા પઞ્ઞાવિમુત્તિ. અનાગામિફલં વા કામરાગં સન્ધાય રાગવિરાગા ચેતોવિમુત્તિ, અરહત્તફલં સબ્બપ્પકારતો અવિજ્જાવિરાગા પઞ્ઞાવિમુત્તીતિ. અન્તકિરિયાયાતિ વટ્ટદુક્ખસ્સ અન્તકરણત્થાય . જાતિજરૂપગાતિ જાતિજરં ઉપગતા, જાતિજરાય વા ઉપગતા, ન પરિમુચ્ચન્તિ જાતિજરાયાતિ એવં વેદિતબ્બા. સેસમેત્થ આદિતો પભુતિ પાકટમેવ. ગાથાપરિયોસાને ચ સટ્ઠિમત્તા ભિક્ખૂ તં દેસનં ઉગ્ગહેત્વા વિપસ્સિત્વા તસ્મિંયેવ આસને અરહત્તં પાપુણિંસુ. યથા ચેત્થ, એવં સબ્બવારેસુ.
731-3.Cetovimuttihīnā te, atho paññāvimuttiyāti ettha arahattaphalasamādhi rāgavirāgā cetovimutti, arahattaphalapaññā avijjāvirāgā paññāvimuttīti veditabbā. Taṇhācaritena vā appanājhānabalena kilese vikkhambhetvā adhigataṃ arahattaphalaṃ rāgavirāgā cetovimutti, diṭṭhicaritena upacārajjhānamattaṃ nibbattetvā vipassitvā adhigataṃ arahattaphalaṃ avijjāvirāgā paññāvimutti. Anāgāmiphalaṃ vā kāmarāgaṃ sandhāya rāgavirāgā cetovimutti, arahattaphalaṃ sabbappakārato avijjāvirāgā paññāvimuttīti. Antakiriyāyāti vaṭṭadukkhassa antakaraṇatthāya . Jātijarūpagāti jātijaraṃ upagatā, jātijarāya vā upagatā, na parimuccanti jātijarāyāti evaṃ veditabbā. Sesamettha ādito pabhuti pākaṭameva. Gāthāpariyosāne ca saṭṭhimattā bhikkhū taṃ desanaṃ uggahetvā vipassitvā tasmiṃyeva āsane arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Yathā cettha, evaṃ sabbavāresu.
(૨) અતો એવ ભગવા ‘‘સિયા અઞ્ઞેનપિ પરિયાયેના’’તિઆદિના નયેન નાનપ્પકારતો દ્વયતાનુપસ્સનં આહ. તત્થ દુતિયવારે ઉપધિપચ્ચયાતિ સાસવકમ્મપચ્ચયા. સાસવકમ્મઞ્હિ ઇધ ‘‘ઉપધી’’તિ અધિપ્પેતં. અસેસવિરાગનિરોધાતિ અસેસં વિરાગેન નિરોધા, અસેસવિરાગસઙ્ખાતા વા નિરોધા.
(2) Ato eva bhagavā ‘‘siyā aññenapi pariyāyenā’’tiādinā nayena nānappakārato dvayatānupassanaṃ āha. Tattha dutiyavāre upadhipaccayāti sāsavakammapaccayā. Sāsavakammañhi idha ‘‘upadhī’’ti adhippetaṃ. Asesavirāganirodhāti asesaṃ virāgena nirodhā, asesavirāgasaṅkhātā vā nirodhā.
૭૩૪. ઉપધિનિદાનાતિ કમ્મપચ્ચયા. દુક્ખસ્સ જાતિપ્પભવાનુપસ્સીતિ વટ્ટદુક્ખસ્સ જાતિકારણં ‘‘ઉપધી’’તિ અનુપસ્સન્તો. સેસમેત્થ પાકટમેવ. એવં અયમ્પિ વારો ચત્તારિ સચ્ચાનિ દીપેત્વા અરહત્તનિકૂટેનેવ વુત્તો. યથા ચાયં, એવં સબ્બવારા.
734.Upadhinidānāti kammapaccayā. Dukkhassa jātippabhavānupassīti vaṭṭadukkhassa jātikāraṇaṃ ‘‘upadhī’’ti anupassanto. Sesamettha pākaṭameva. Evaṃ ayampi vāro cattāri saccāni dīpetvā arahattanikūṭeneva vutto. Yathā cāyaṃ, evaṃ sabbavārā.
(૩) તત્થ તતિયવારે અવિજ્જાપચ્ચયાતિ ભવગામિકમ્મસમ્ભારઅવિજ્જાપચ્ચયા. દુક્ખં પન સબ્બત્થ વટ્ટદુક્ખમેવ.
(3) Tattha tatiyavāre avijjāpaccayāti bhavagāmikammasambhāraavijjāpaccayā. Dukkhaṃ pana sabbattha vaṭṭadukkhameva.
૭૩૫. જાતિમરણસંસારન્તિ ખન્ધનિબ્બત્તિં જાતિં ખન્ધભેદં મરણં ખન્ધપટિપાટિં સંસારઞ્ચ. વજન્તીતિ ગચ્છન્તિ ઉપેન્તિ. ઇત્થભાવઞ્ઞથાભાવન્તિ ઇમં મનુસ્સભાવં ઇતો અવસેસઅઞ્ઞનિકાયભાવઞ્ચ. ગતીતિ પચ્ચયભાવો.
735.Jātimaraṇasaṃsāranti khandhanibbattiṃ jātiṃ khandhabhedaṃ maraṇaṃ khandhapaṭipāṭiṃ saṃsārañca. Vajantīti gacchanti upenti. Itthabhāvaññathābhāvanti imaṃ manussabhāvaṃ ito avasesaaññanikāyabhāvañca. Gatīti paccayabhāvo.
૭૩૬. અવિજ્જા હાયન્તિ અવિજ્જા હિ અયં. વિજ્જાગતા ચ યે સત્તાતિ યે ચ અરહત્તમગ્ગવિજ્જાય કિલેસે વિજ્ઝિત્વા ગતા ખીણાસવસત્તા. સેસમુત્તાનત્થમેવ.
736.Avijjā hāyanti avijjā hi ayaṃ. Vijjāgatā ca ye sattāti ye ca arahattamaggavijjāya kilese vijjhitvā gatā khīṇāsavasattā. Sesamuttānatthameva.
(૪) ચતુત્થવારે સઙ્ખારપચ્ચયાતિ પુઞ્ઞાપુઞ્ઞાનેઞ્જાભિસઙ્ખારપચ્ચયા.
(4) Catutthavāre saṅkhārapaccayāti puññāpuññāneñjābhisaṅkhārapaccayā.
૭૩૮-૯. એતમાદીનવં ઞત્વાતિ યદિદં દુક્ખં સઙ્ખારપચ્ચયા, એતં આદીનવન્તિ ઞત્વા. સબ્બસઙ્ખારસમથાતિ સબ્બેસં વુત્તપ્પકારાનં સઙ્ખારાનં મગ્ગઞાણેન સમથા, ઉપહતતાય ફલસમત્થતાયાતિ વુત્તં હોતિ. સઞ્ઞાનન્તિ કામસઞ્ઞાદીનં મગ્ગેનેવ ઉપરોધના. એતં ઞત્વા યથાતથન્તિ એતં દુક્ખક્ખયં અવિપરીતં ઞત્વા. સમ્મદ્દસાતિ સમ્માદસ્સના. સમ્મદઞ્ઞાયાતિ સઙ્ખતં અનિચ્ચાદિતો, અસઙ્ખતઞ્ચ નિચ્ચાદિતો ઞત્વા. મારસંયોગન્તિ તેભૂમકવટ્ટં. સેસમુત્તાનત્થમેવ.
738-9.Etamādīnavaṃ ñatvāti yadidaṃ dukkhaṃ saṅkhārapaccayā, etaṃ ādīnavanti ñatvā. Sabbasaṅkhārasamathāti sabbesaṃ vuttappakārānaṃ saṅkhārānaṃ maggañāṇena samathā, upahatatāya phalasamatthatāyāti vuttaṃ hoti. Saññānanti kāmasaññādīnaṃ maggeneva uparodhanā. Etaṃ ñatvā yathātathanti etaṃ dukkhakkhayaṃ aviparītaṃ ñatvā. Sammaddasāti sammādassanā. Sammadaññāyāti saṅkhataṃ aniccādito, asaṅkhatañca niccādito ñatvā. Mārasaṃyoganti tebhūmakavaṭṭaṃ. Sesamuttānatthameva.
(૫) પઞ્ચમવારે વિઞ્ઞાણપચ્ચયાતિ કમ્મસહજાતઅભિસઙ્ખારવિઞ્ઞાણપચ્ચયા.
(5) Pañcamavāre viññāṇapaccayāti kammasahajātaabhisaṅkhāraviññāṇapaccayā.
૭૪૧. નિચ્છાતોતિ નિત્તણ્હો. પરિનિબ્બુતોતિ કિલેસપરિનિબ્બાનેન પરિનિબ્બુતો હોતિ. સેસં પાકટમેવ.
741.Nicchātoti nittaṇho. Parinibbutoti kilesaparinibbānena parinibbuto hoti. Sesaṃ pākaṭameva.
(૬) છટ્ઠવારે ફસ્સપચ્ચયાતિ અભિસઙ્ખારવિઞ્ઞાણસમ્પયુત્તફસ્સપચ્ચયાતિ અત્થો. એવં એત્થ પદપટિપાટિયા વત્તબ્બાનિ નામરૂપસળાયતનાનિ અવત્વા ફસ્સો વુત્તો. તાનિ હિ રૂપમિસ્સકત્તા કમ્મસમ્પયુત્તાનેવ ન હોન્તિ, ઇદઞ્ચ વટ્ટદુક્ખં કમ્મતો વા સમ્ભવેય્ય કમ્મસમ્પયુત્તધમ્મતો વાતિ.
(6) Chaṭṭhavāre phassapaccayāti abhisaṅkhāraviññāṇasampayuttaphassapaccayāti attho. Evaṃ ettha padapaṭipāṭiyā vattabbāni nāmarūpasaḷāyatanāni avatvā phasso vutto. Tāni hi rūpamissakattā kammasampayuttāneva na honti, idañca vaṭṭadukkhaṃ kammato vā sambhaveyya kammasampayuttadhammato vāti.
૭૪૨-૩. ભવસોતાનુસારિનન્તિ તણ્હાનુસારિનં. પરિઞ્ઞાયાતિ તીહિ પરિઞ્ઞાહિ પરિજાનિત્વા. અઞ્ઞાયાતિ અરહત્તમગ્ગપઞ્ઞાય ઞત્વા. ઉપસમે રતાતિ ફલસમાપત્તિવસેન નિબ્બાને રતા. ફસ્સાભિસમયાતિ ફસ્સનિરોધા. સેસં પાકટમેવ.
742-3.Bhavasotānusārinanti taṇhānusārinaṃ. Pariññāyāti tīhi pariññāhi parijānitvā. Aññāyāti arahattamaggapaññāya ñatvā. Upasame ratāti phalasamāpattivasena nibbāne ratā. Phassābhisamayāti phassanirodhā. Sesaṃ pākaṭameva.
(૭) સત્તમવારે વેદનાપચ્ચયાતિ કમ્મસમ્પયુત્તવેદનાપચ્ચયા.
(7) Sattamavāre vedanāpaccayāti kammasampayuttavedanāpaccayā.
૭૪૪-૫. અદુક્ખમસુખં સહાતિ અદુક્ખમસુખેન સહ. એતં દુક્ખન્તિ ઞત્વાનાતિ એતં સબ્બં વેદયિતં ‘‘દુક્ખકારણ’’ન્તિ ઞત્વા, વિપરિણામટ્ઠિતિઅઞ્ઞાણદુક્ખતાહિ વા દુક્ખં ઞત્વા. મોસધમ્મન્તિ નસ્સનધમ્મં. પલોકિનન્તિ જરામરણેહિ પલુજ્જનધમ્મં. ફુસ્સ ફુસ્સાતિ ઉદયબ્બયઞાણેન ફુસિત્વા ફુસિત્વા. વયં પસ્સન્તિ અન્તે ભઙ્ગમેવ પસ્સન્તો. એવં તત્થ વિજાનતીતિ એવં તા વેદના વિજાનાતિ, તત્થ વા દુક્ખભાવં વિજાનાતિ. વેદનાનં ખયાતિ તતો પરં મગ્ગઞાણેન કમ્મસમ્પયુત્તાનં વેદનાનં ખયા. સેસમુત્તાનમેવ.
744-5.Adukkhamasukhaṃ sahāti adukkhamasukhena saha. Etaṃ dukkhanti ñatvānāti etaṃ sabbaṃ vedayitaṃ ‘‘dukkhakāraṇa’’nti ñatvā, vipariṇāmaṭṭhitiaññāṇadukkhatāhi vā dukkhaṃ ñatvā. Mosadhammanti nassanadhammaṃ. Palokinanti jarāmaraṇehi palujjanadhammaṃ. Phussa phussāti udayabbayañāṇena phusitvā phusitvā. Vayaṃ passanti ante bhaṅgameva passanto. Evaṃ tattha vijānatīti evaṃ tā vedanā vijānāti, tattha vā dukkhabhāvaṃ vijānāti. Vedanānaṃ khayāti tato paraṃ maggañāṇena kammasampayuttānaṃ vedanānaṃ khayā. Sesamuttānameva.
(૮) અટ્ઠમવારે તણ્હાપચ્ચયાતિ કમ્મસમ્ભારતણ્હાપચ્ચયા .
(8) Aṭṭhamavāre taṇhāpaccayāti kammasambhārataṇhāpaccayā .
૭૪૭. એતમાદીનવં ઞત્વા, તણ્હં દુક્ખસ્સ સમ્ભવન્તિ એતં દુક્ખસ્સ સમ્ભવં તણ્હાય આદીનવં ઞત્વા. સેસમુત્તાનમેવ.
747.Etamādīnavaṃ ñatvā, taṇhaṃ dukkhassa sambhavanti etaṃ dukkhassa sambhavaṃ taṇhāya ādīnavaṃ ñatvā. Sesamuttānameva.
(૯) નવમવારે ઉપાદાનપચ્ચયાતિ કમ્મસમ્ભારઉપાદાનપચ્ચયા.
(9) Navamavāre upādānapaccayāti kammasambhāraupādānapaccayā.
૭૪૮-૯. ભવોતિ વિપાકભવો ખન્ધપાતુભાવો. ભૂતો દુક્ખન્તિ ભૂતો સમ્ભૂતો વટ્ટદુક્ખં નિગચ્છતિ. જાતસ્સ મરણન્તિ યત્રાપિ ‘‘ભૂતો સુખં નિગચ્છતી’’તિ બાલા મઞ્ઞન્તિ, તત્રાપિ દુક્ખમેવ દસ્સેન્તો આહ – ‘‘જાતસ્સ મરણં હોતી’’તિ. દુતિયગાથાય યોજના – અનિચ્ચાદીહિ સમ્મદઞ્ઞાય પણ્ડિતા ઉપાદાનક્ખયા જાતિક્ખયં નિબ્બાનં અભિઞ્ઞાય ન ગચ્છન્તિ પુનબ્ભવન્તિ.
748-9.Bhavoti vipākabhavo khandhapātubhāvo. Bhūto dukkhanti bhūto sambhūto vaṭṭadukkhaṃ nigacchati. Jātassa maraṇanti yatrāpi ‘‘bhūto sukhaṃ nigacchatī’’ti bālā maññanti, tatrāpi dukkhameva dassento āha – ‘‘jātassa maraṇaṃ hotī’’ti. Dutiyagāthāya yojanā – aniccādīhi sammadaññāya paṇḍitā upādānakkhayā jātikkhayaṃ nibbānaṃ abhiññāya na gacchanti punabbhavanti.
(૧૦) દસમવારે આરમ્ભપચ્ચયાતિ કમ્મસમ્પયુત્તવીરિયપચ્ચયા.
(10) Dasamavāre ārambhapaccayāti kammasampayuttavīriyapaccayā.
૭૫૧. અનારમ્ભે વિમુત્તિનોતિ અનારમ્ભે નિબ્બાને વિમુત્તસ્સ. સેસમુત્તાનમેવ.
751.Anārambhe vimuttinoti anārambhe nibbāne vimuttassa. Sesamuttānameva.
(૧૧) એકાદસમવારે આહારપચ્ચયાતિ કમ્મસમ્પયુત્તાહારપચ્ચયા. અપરો નયો – ચતુબ્બિધા સત્તા રૂપૂપગા, વેદનૂપગા, સઞ્ઞૂપગા, સઙ્ખારૂપગાતિ. તત્થ એકાદસવિધાય કામધાતુયા સત્તા રૂપૂપગા કબળીકારાહારસેવનતો. રૂપધાતુયા સત્તા અઞ્ઞત્ર અસઞ્ઞેહિ વેદનૂપગા ફસ્સાહારસેવનતો. હેટ્ઠા તિવિધાય અરૂપધાતુયા સત્તા સઞ્ઞૂપગા સઞ્ઞાભિનિબ્બત્તમનોસઞ્ચેતનાહારસેવનતો . ભવગ્ગે સત્તા સઙ્ખારૂપગા સઙ્ખારાભિનિબ્બત્તવિઞ્ઞાણાહારસેવનતોતિ. એવમ્પિ યં કિઞ્ચિ દુક્ખં સમ્ભોતિ, સબ્બં આહારપચ્ચયાતિ વેદિતબ્બં.
(11) Ekādasamavāre āhārapaccayāti kammasampayuttāhārapaccayā. Aparo nayo – catubbidhā sattā rūpūpagā, vedanūpagā, saññūpagā, saṅkhārūpagāti. Tattha ekādasavidhāya kāmadhātuyā sattā rūpūpagā kabaḷīkārāhārasevanato. Rūpadhātuyā sattā aññatra asaññehi vedanūpagā phassāhārasevanato. Heṭṭhā tividhāya arūpadhātuyā sattā saññūpagā saññābhinibbattamanosañcetanāhārasevanato . Bhavagge sattā saṅkhārūpagā saṅkhārābhinibbattaviññāṇāhārasevanatoti. Evampi yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti, sabbaṃ āhārapaccayāti veditabbaṃ.
૭૫૫. આરોગ્યન્તિ નિબ્બાનં. સઙ્ખાય સેવીતિ ચત્તારો પચ્ચયે પચ્ચવેક્ખિત્વા સેવમાનો, ‘‘પઞ્ચક્ખન્ધા દ્વાદસાયતનાનિ અટ્ઠારસધાતુયો’’તિ એવં વા લોકં સઙ્ખાય ‘‘અનિચ્ચં દુક્ખં અનત્તા’’તિ ઞાણેન સેવમાનો. ધમ્મટ્ઠોતિ ચતુસચ્ચધમ્મે ઠિતો. સઙ્ખ્યં નોપેતીતિ ‘‘દેવો’’તિ વા ‘‘મનુસ્સો’’તિ વા આદિકં સઙ્ખ્યં ન ગચ્છતિ. સેસમુત્તાનમેવ.
755.Ārogyanti nibbānaṃ. Saṅkhāya sevīti cattāro paccaye paccavekkhitvā sevamāno, ‘‘pañcakkhandhā dvādasāyatanāni aṭṭhārasadhātuyo’’ti evaṃ vā lokaṃ saṅkhāya ‘‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā’’ti ñāṇena sevamāno. Dhammaṭṭhoti catusaccadhamme ṭhito. Saṅkhyaṃ nopetīti ‘‘devo’’ti vā ‘‘manusso’’ti vā ādikaṃ saṅkhyaṃ na gacchati. Sesamuttānameva.
(૧૨) દ્વાદસમવારે ઇઞ્જિતપચ્ચયાતિ તણ્હામાનદિટ્ઠિકમ્મકિલેસઇઞ્જિતેસુ યતો કુતોચિ કમ્મસમ્ભારિઞ્જિતપચ્ચયા.
(12) Dvādasamavāre iñjitapaccayāti taṇhāmānadiṭṭhikammakilesaiñjitesu yato kutoci kammasambhāriñjitapaccayā.
૭૫૭. એજં વોસ્સજ્જાતિ તણ્હં ચજિત્વા. સઙ્ખારે ઉપરુન્ધિયાતિ કમ્મં કમ્મસમ્પયુત્તે ચ સઙ્ખારે નિરોધેત્વા. સેસમુત્તાનમેવ.
757.Ejaṃ vossajjāti taṇhaṃ cajitvā. Saṅkhāre uparundhiyāti kammaṃ kammasampayutte ca saṅkhāre nirodhetvā. Sesamuttānameva.
(૧૩) તેરસમવારે નિસ્સિતસ્સ ચલિતન્તિ તણ્હાય તણ્હાદિટ્ઠિમાનેહિ વા ખન્ધે નિસ્સિતસ્સ સીહસુત્તે (સં॰ નિ॰ ૩.૭૮) દેવાનં વિય ભયચલનં હોતિ. સેસમુત્તાનમેવ.
(13) Terasamavāre nissitassa calitanti taṇhāya taṇhādiṭṭhimānehi vā khandhe nissitassa sīhasutte (saṃ. ni. 3.78) devānaṃ viya bhayacalanaṃ hoti. Sesamuttānameva.
(૧૪) ચુદ્દસમવારે રૂપેહીતિ રૂપભવેહિ રૂપસમાપત્તીહિ વા. અરૂપાતિ અરૂપભવા અરૂપસમાપત્તિયો વા. નિરોધોતિ નિબ્બાનં.
(14) Cuddasamavāre rūpehīti rūpabhavehi rūpasamāpattīhi vā. Arūpāti arūpabhavā arūpasamāpattiyo vā. Nirodhoti nibbānaṃ.
૭૬૧. મચ્ચુહાયિનોતિ મરણમચ્ચુ કિલેસમચ્ચુ દેવપુત્તમચ્ચુહાયિનો, તિવિધમ્પિ તં મચ્ચું હિત્વા ગામિનોતિ વુત્તં હોતિ. સેસમુત્તાનમેવ.
761.Maccuhāyinoti maraṇamaccu kilesamaccu devaputtamaccuhāyino, tividhampi taṃ maccuṃ hitvā gāminoti vuttaṃ hoti. Sesamuttānameva.
(૧૫) પન્નરસમવારે યન્તિ નામરૂપં સન્ધાયાહ. તઞ્હિ લોકેન ધુવસુભસુખત્તવસેન ‘‘ઇદં સચ્ચ’’ન્તિ ઉપનિજ્ઝાયિતં દિટ્ઠમાલોકિતં. તદમરિયાનન્તિ ઇદં અરિયાનં, અનુનાસિકઇકારલોપં કત્વા વુત્તં. એતં મુસાતિ એતં ધુવાદિવસેન ગહિતમ્પિ મુસા, ન તાદિસં હોતીતિ. પુન યન્તિ નિબ્બાનં સન્ધાયાહ. તઞ્હિ લોકેન રૂપવેદનાદીનમભાવતો ‘‘ઇદં મુસા નત્થિ કિઞ્ચી’’તિ ઉપનિજ્ઝાયિતં. તદમરિયાનં એતં સચ્ચન્તિ તં ઇદં અરિયાનં એતં નિક્કિલેસસઙ્ખાતા સુભભાવા, પવત્તિદુક્ખપટિપક્ખસઙ્ખાતા સુખભાવા, અચ્ચન્તસન્તિસઙ્ખાતા નિચ્ચભાવા ચ અનપગમનેન પરમત્થતો ‘‘સચ્ચ’’ન્તિ યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય સુદિટ્ઠં.
(15) Pannarasamavāre yanti nāmarūpaṃ sandhāyāha. Tañhi lokena dhuvasubhasukhattavasena ‘‘idaṃ sacca’’nti upanijjhāyitaṃ diṭṭhamālokitaṃ. Tadamariyānanti idaṃ ariyānaṃ, anunāsikaikāralopaṃ katvā vuttaṃ. Etaṃ musāti etaṃ dhuvādivasena gahitampi musā, na tādisaṃ hotīti. Puna yanti nibbānaṃ sandhāyāha. Tañhi lokena rūpavedanādīnamabhāvato ‘‘idaṃ musā natthi kiñcī’’ti upanijjhāyitaṃ. Tadamariyānaṃ etaṃ saccanti taṃ idaṃ ariyānaṃ etaṃ nikkilesasaṅkhātā subhabhāvā, pavattidukkhapaṭipakkhasaṅkhātā sukhabhāvā, accantasantisaṅkhātā niccabhāvā ca anapagamanena paramatthato ‘‘sacca’’nti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ.
૭૬૨-૩. અનત્તનિ અત્તમાનિન્તિ અનત્તનિ નામરૂપે અત્તમાનિં. ઇદં સચ્ચન્તિ મઞ્ઞતીતિ ઇદં નામરૂપં ધુવાદિવસેન ‘‘સચ્ચ’’ન્તિ મઞ્ઞતિ. યેન યેન હીતિ યેન યેન રૂપે વા વેદનાય વા ‘‘મમ રૂપં, મમ વેદના’’તિઆદિના નયેન મઞ્ઞન્તિ. તતો તન્તિ તતો મઞ્ઞિતાકારા તં નામરૂપં હોતિ અઞ્ઞથા. કિં કારણં? તઞ્હિ તસ્સ મુસા હોતિ, યસ્મા તં યથામઞ્ઞિતાકારા મુસા હોતિ, તસ્મા અઞ્ઞથા હોતીતિ અત્થો. કસ્મા પન મુસા હોતીતિ? મોસધમ્મઞ્હિ ઇત્તરં, યસ્મા યં ઇત્તરં પરિત્તપચ્ચુપટ્ઠાનં, તં મોસધમ્મં નસ્સનધમ્મં હોતિ, તથારૂપઞ્ચ નામરૂપન્તિ. સચ્ચાભિસમયાતિ સચ્ચાવબોધા. સેસમુત્તાનમેવ.
762-3.Anattani attamāninti anattani nāmarūpe attamāniṃ. Idaṃ saccanti maññatīti idaṃ nāmarūpaṃ dhuvādivasena ‘‘sacca’’nti maññati. Yena yena hīti yena yena rūpe vā vedanāya vā ‘‘mama rūpaṃ, mama vedanā’’tiādinā nayena maññanti. Tato tanti tato maññitākārā taṃ nāmarūpaṃ hoti aññathā. Kiṃ kāraṇaṃ? Tañhi tassa musā hoti, yasmā taṃ yathāmaññitākārā musā hoti, tasmā aññathā hotīti attho. Kasmā pana musā hotīti? Mosadhammañhi ittaraṃ, yasmā yaṃ ittaraṃ parittapaccupaṭṭhānaṃ, taṃ mosadhammaṃ nassanadhammaṃ hoti, tathārūpañca nāmarūpanti. Saccābhisamayāti saccāvabodhā. Sesamuttānameva.
(૧૬) સોળસમવારે યન્તિ છબ્બિધમિટ્ઠારમ્મણં સન્ધાયાહ. તઞ્હિ લોકેન સલભમચ્છમક્કટાદીહિ પદીપબળિસલેપાદયો વિય ‘‘ઇદં સુખ’’ન્તિ ઉપનિજ્ઝાયિતં. તદમરિયાનં એતં દુક્ખન્તિ તં ઇદં અરિયાનં ‘‘કામા હિ ચિત્રા મધુરા મનોરમા, વિરૂપરૂપેન મથેન્તિ ચિત્ત’’ન્તિઆદિના (સુ॰ નિ॰ ૫૦; ચૂળનિ॰ ખગ્ગવિસાણસુત્તનિદ્દેસ ૧૩૬) નયેન ‘‘એતં દુક્ખ’’ન્તિ યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય સુદિટ્ઠં. પુન યન્તિ નિબ્બાનમેવ સન્ધાયાહ. તઞ્હિ લોકેન કામગુણાભાવા ‘‘દુક્ખ’’ન્તિ ઉપનિજ્ઝાયિતં. તદમરિયાનન્તિ તં ઇદં અરિયાનં પરમત્થસુખતો ‘‘એતં સુખ’’ન્તિ યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય સુદિટ્ઠં.
(16) Soḷasamavāre yanti chabbidhamiṭṭhārammaṇaṃ sandhāyāha. Tañhi lokena salabhamacchamakkaṭādīhi padīpabaḷisalepādayo viya ‘‘idaṃ sukha’’nti upanijjhāyitaṃ. Tadamariyānaṃ etaṃ dukkhanti taṃ idaṃ ariyānaṃ ‘‘kāmā hi citrā madhurā manoramā, virūparūpena mathenti citta’’ntiādinā (su. ni. 50; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 136) nayena ‘‘etaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ. Puna yanti nibbānameva sandhāyāha. Tañhi lokena kāmaguṇābhāvā ‘‘dukkha’’nti upanijjhāyitaṃ. Tadamariyānanti taṃ idaṃ ariyānaṃ paramatthasukhato ‘‘etaṃ sukha’’nti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ.
૭૬૫-૬. કેવલાતિ અનવસેસા. ઇટ્ઠાતિ ઇચ્છિતા પત્થિતા. કન્તાતિ પિયા. મનાપાતિ મનવુડ્ઢિકરા. યાવતત્થીતિ વુચ્ચતીતિ યાવતા એતે છ આરમ્મણા અત્થીતિ વુચ્ચન્તિ. વચનબ્યત્તયો વેદિતબ્બો. એતે વોતિ એત્થ વોતિ નિપાતમત્તં.
765-6.Kevalāti anavasesā. Iṭṭhāti icchitā patthitā. Kantāti piyā. Manāpāti manavuḍḍhikarā. Yāvatatthīti vuccatīti yāvatā ete cha ārammaṇā atthīti vuccanti. Vacanabyattayo veditabbo. Ete voti ettha voti nipātamattaṃ.
૭૬૭-૮. સુખન્તિ દિટ્ઠમરિયેહિ, સક્કાયસ્સુપરોધનન્તિ ‘‘સુખ’’મિતિ અરિયેહિ પઞ્ચક્ખન્ધનિરોધો દિટ્ઠો, નિબ્બાનન્તિ વુત્તં હોતિ. પચ્ચનીકમિદં હોતીતિ પટિલોમમિદં દસ્સનં હોતિ. પસ્સતન્તિ પસ્સન્તાનં, પણ્ડિતાનન્તિ વુત્તં હોતિ. યં પરેતિ એત્થ યન્તિ વત્થુકામે સન્ધાયાહ. પુન યં પરેતિ એત્થ નિબ્બાનં.
767-8.Sukhanti diṭṭhamariyehi, sakkāyassuparodhananti ‘‘sukha’’miti ariyehi pañcakkhandhanirodho diṭṭho, nibbānanti vuttaṃ hoti. Paccanīkamidaṃ hotīti paṭilomamidaṃ dassanaṃ hoti. Passatanti passantānaṃ, paṇḍitānanti vuttaṃ hoti. Yaṃ pareti ettha yanti vatthukāme sandhāyāha. Puna yaṃ pareti ettha nibbānaṃ.
૭૬૯-૭૧. પસ્સાતિ સોતારં આલપતિ. ધમ્મન્તિ નિબ્બાનધમ્મં. સમ્પમૂળ્હેત્થવિદ્દસૂતિ સમ્પમૂળ્હા એત્થ અવિદ્દસૂ બાલા. કિંકારણં સમ્પમૂળ્હા? નિવુતાનં તમો હોતિ , અન્ધકારો અપસ્સતં , બાલાનં અવિજ્જાય નિવુતાનં ઓત્થટાનં અન્ધભાવકરણો તમો હોતિ, યેન નિબ્બાનધમ્મં દટ્ઠું ન સક્કોન્તિ. સતઞ્ચ વિવટં હોતિ, આલોકો પસ્સતામિવાતિ સતઞ્ચ સપ્પુરિસાનં પઞ્ઞાદસ્સનેન પસ્સતં આલોકોવ વિવટં હોતિ નિબ્બાનં. સન્તિકે ન વિજાનન્તિ, મગા ધમ્મસ્સકોવિદાતિ યં અત્તનો સરીરે તચપઞ્ચકમત્તં પરિચ્છિન્દિત્વા અનન્તરમેવ અધિગન્તબ્બતો, અત્તનો ખન્ધાનં વા નિરોધમત્તતો સન્તિકે નિબ્બાનં, તં એવં સન્તિકે સન્તમ્પિ ન વિજાનન્તિ મગભૂતા જના મગ્ગામગ્ગધમ્મસ્સ સચ્ચધમ્મસ્સ વા અકોવિદા, સબ્બથા ભવરાગ…પે॰… સુસમ્બુધો. તત્થ મારધેય્યાનુપન્નેહીતિ તેભૂમકવટ્ટં અનુપન્નેહિ.
769-71.Passāti sotāraṃ ālapati. Dhammanti nibbānadhammaṃ. Sampamūḷhetthaviddasūti sampamūḷhā ettha aviddasū bālā. Kiṃkāraṇaṃ sampamūḷhā? Nivutānaṃ tamo hoti, andhakāro apassataṃ, bālānaṃ avijjāya nivutānaṃ otthaṭānaṃ andhabhāvakaraṇo tamo hoti, yena nibbānadhammaṃ daṭṭhuṃ na sakkonti. Satañca vivaṭaṃ hoti, āloko passatāmivāti satañca sappurisānaṃ paññādassanena passataṃ ālokova vivaṭaṃ hoti nibbānaṃ. Santike na vijānanti, magā dhammassakovidāti yaṃ attano sarīre tacapañcakamattaṃ paricchinditvā anantarameva adhigantabbato, attano khandhānaṃ vā nirodhamattato santike nibbānaṃ, taṃ evaṃ santike santampi na vijānanti magabhūtā janā maggāmaggadhammassa saccadhammassa vā akovidā, sabbathā bhavarāga…pe… susambudho. Tattha māradheyyānupannehīti tebhūmakavaṭṭaṃ anupannehi.
૭૭૨. પચ્છિમગાથાય સમ્બન્ધો ‘‘એવં અસુસમ્બુધં કો નુ અઞ્ઞત્ર મરિયેહી’’તિ. તસ્સત્થો – ઠપેત્વા અરિયે કો નુ અઞ્ઞો નિબ્બાનપદં જાનિતું અરહતિ, યં પદં ચતુત્થેન અરિયમગ્ગેન સમ્મદઞ્ઞાય અનન્તરમેવ અનાસવા હુત્વા કિલેસપરિનિબ્બાનેન પરિનિબ્બન્તિ, સમ્મદઞ્ઞાય વા અનાસવા હુત્વા અન્તે અનુપાદિસેસાય નિબ્બાનધાતુયા પરિનિબ્બન્તીતિ અરહત્તનિકૂટેન દેસનં નિટ્ઠાપેસિ.
772. Pacchimagāthāya sambandho ‘‘evaṃ asusambudhaṃ ko nu aññatra mariyehī’’ti. Tassattho – ṭhapetvā ariye ko nu añño nibbānapadaṃ jānituṃ arahati, yaṃ padaṃ catutthena ariyamaggena sammadaññāya anantarameva anāsavā hutvā kilesaparinibbānena parinibbanti, sammadaññāya vā anāsavā hutvā ante anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbantīti arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi.
અત્તમનાતિ તુટ્ઠમના. અભિનન્દુન્તિ અભિનન્દિંસુ. ઇમસ્મિઞ્ચ પન વેય્યાકરણસ્મિન્તિ ઇમસ્મિં સોળસમે વેય્યાકરણે. ભઞ્ઞમાનેતિ ભણિયમાને. સેસં પાકટમેવ.
Attamanāti tuṭṭhamanā. Abhinandunti abhinandiṃsu. Imasmiñca pana veyyākaraṇasminti imasmiṃ soḷasame veyyākaraṇe. Bhaññamāneti bhaṇiyamāne. Sesaṃ pākaṭameva.
એવં સબ્બેસુપિ સોળસસુ વેય્યાકરણેસુ સટ્ઠિમત્તે સટ્ઠિમત્તે કત્વા સટ્ઠિઅધિકાનં નવન્નં ભિક્ખુસતાનં અનુપાદાય આસવેહિ ચિત્તાનિ વિમુચ્ચિંસુ, સોળસક્ખત્તું ચત્તારિ ચત્તારિ કત્વા ચતુસટ્ઠિ સચ્ચાનેત્થ વેનેય્યવસેન નાનપ્પકારતો દેસિતાનીતિ.
Evaṃ sabbesupi soḷasasu veyyākaraṇesu saṭṭhimatte saṭṭhimatte katvā saṭṭhiadhikānaṃ navannaṃ bhikkhusatānaṃ anupādāya āsavehi cittāni vimucciṃsu, soḷasakkhattuṃ cattāri cattāri katvā catusaṭṭhi saccānettha veneyyavasena nānappakārato desitānīti.
પરમત્થજોતિકાય ખુદ્દક-અટ્ઠકથાય
Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
સુત્તનિપાત-અટ્ઠકથાય દ્વયતાનુપસ્સનાસુત્તવણ્ણના
Suttanipāta-aṭṭhakathāya dvayatānupassanāsuttavaṇṇanā
નિટ્ઠિત્તા.
Niṭṭhittā.
નિટ્ઠિતો ચ તતિયો વગ્ગો અત્થવણ્ણનાનયતો, નામેન
Niṭṭhito ca tatiyo vaggo atthavaṇṇanānayato, nāmena
મહાવગ્ગોતિ.
Mahāvaggoti.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / સુત્તનિપાતપાળિ • Suttanipātapāḷi / ૧૨. દ્વયતાનુપસ્સનાસુત્તં • 12. Dvayatānupassanāsuttaṃ
