| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / သုတ္တနိပာတ-အဋ္ဌကထာ • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
၁၂. ဒ္ဝယတာနုပသ္သနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
12. Dvayatānupassanāsuttavaṇṇanā
ဧဝံ မေ သုတန္တိ ဒ္ဝယတာနုပသ္သနာသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဣမသ္သ သုတ္တသ္သ အတ္တဇ္ဈာသယတော ဥပ္ပတ္တိ။ အတ္တဇ္ဈာသယေန ဟိ ဘဂဝာ ဣမံ သုတ္တံ ဒေသေသိ။ အယမေတ္ထ သင္ခေပော, ဝိတ္ထာရော ပနသ္သ အတ္ထဝဏ္ဏနာယမေဝ အာဝိ ဘဝိသ္သတိ။ တတ္ထ ဧဝံ မေ သုတန္တိအာဒီနိ ဝုတ္တနယာနေဝ။ ပုဗ္ဗာရာမေတိ သာဝတ္ထိနဂရသ္သ ပုရတ္ထိမဒိသာယံ အာရာမေ။ မိဂာရမာတု ပာသာဒေတိ ဧတ္ထ ဝိသာခာ ဥပာသိကာ အတ္တနော သသုရေန မိဂာရေန သေဋ္ဌိနာ မာတုဋ္ဌာနေ ဌပိတတ္တာ ‘‘မိဂာရမာတာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တာယ မိဂာရမာတုယာ နဝကောဋိအဂ္ဃနကံ မဟာလတာပိဠန္ဓနံ ဝိသ္သဇ္ဇေတ္ဝာ ကာရာပိတော ပာသာဒော ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ ပဉ္စ ပဉ္စ ဂဗ္ဘသတာနိ ကတ္ဝာ သဟသ္သကူဋာဂာရဂဗ္ဘော, သော ‘‘မိဂာရမာတုပာသာဒော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိံ မိဂာရမာတု ပာသာဒေ။
Evaṃme sutanti dvayatānupassanāsuttaṃ. Kā uppatti? Imassa suttassa attajjhāsayato uppatti. Attajjhāsayena hi bhagavā imaṃ suttaṃ desesi. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro panassa atthavaṇṇanāyameva āvi bhavissati. Tattha evaṃ me sutantiādīni vuttanayāneva. Pubbārāmeti sāvatthinagarassa puratthimadisāyaṃ ārāme. Migāramātu pāsādeti ettha visākhā upāsikā attano sasurena migārena seṭṭhinā mātuṭṭhāne ṭhapitattā ‘‘migāramātā’’ti vuccati. Tāya migāramātuyā navakoṭiagghanakaṃ mahālatāpiḷandhanaṃ vissajjetvā kārāpito pāsādo heṭṭhā ca upari ca pañca pañca gabbhasatāni katvā sahassakūṭāgāragabbho, so ‘‘migāramātupāsādo’’ti vuccati. Tasmiṃ migāramātu pāsāde.
တေန ခော ပန သမယေန ဘဂဝာတိ ယံ သမယံ ဘဂဝာ သာဝတ္ထိံ နိသ္သာယ ပုဗ္ဗာရာမေ မိဂာရမာတု ပာသာဒေ ဝိဟရတိ, တေန သမယေန။ တဒဟုပောသထေတိ တသ္မိံ အဟု ဥပောသထေ, ဥပောသထဒိဝသေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပန္နရသေတိ ဣဒံ ဥပောသထဂ္ဂဟဏေန သမ္ပတ္တာဝသေသုပောသထပဋိက္ခေပဝစနံ။ ပုဏ္ဏာယ ပုဏ္ဏမာယ ရတ္တိယာတိ ပန္နရသဒိဝသတ္တာ ဒိဝသဂဏနာယ အဗ္ဘာဒိဥပက္ကိလေသဝိရဟတ္တာ ရတ္တိဂုဏသမ္ပတ္တိယာ စ ပုဏ္ဏတ္တာ ပုဏ္ဏာယ, ပရိပုဏ္ဏစန္ဒတ္တာ ပုဏ္ဏမာယ စ ရတ္တိယာ။ ဘိက္ခုသင္ဃပရိဝုတောတိ ဘိက္ခုသင္ဃေန ပရိဝုတော။ အဗ္ဘောကာသေ နိသိန္နော ဟောတီတိ မိဂာရမာတု ရတနပာသာဒပရိဝေဏေ အဗ္ဘောကာသေ ဥပရိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နေ ဩကာသေ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓာသနေ နိသိန္နော ဟောတိ။ တုဏ္ဟီဘူတံ တုဏ္ဟီဘူတန္တိ အတီဝ တုဏ္ဟီဘူတံ, ယတော ယတော ဝာ အနုဝိလောကေတိ , တတော တတော တုဏ္ဟီဘူတံ, တုဏ္ဟီဘူတံ ဝာစာယ, ပုန တုဏ္ဟီဘူတံ ကာယေန။ ဘိက္ခုသင္ဃံ အနုဝိလောကေတ္ဝာတိ တံ ပရိဝာရေတ္ဝာ နိသိန္နံ အနေကသဟသ္သဘိက္ခုပရိမာဏံ တုဏ္ဟီဘူတံ တုဏ္ဟီဘူတံ ဘိက္ခုသင္ဃံ ‘‘ဧတ္တကာ ဧတ္ထ သောတာပန္နာ, ဧတ္တကာ သကဒာဂာမိနော, ဧတ္တကာ အနာဂာမိနော ဧတ္တကာ အာရဒ္ဓဝိပသ္သကာ ကလ္ယာဏပုထုဇ္ဇနာ, ဣမသ္သ ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ ကီဒိသီ ဓမ္မဒေသနာ သပ္ပာယာ’’တိ သပ္ပာယဓမ္မဒေသနာပရိစ္ဆေဒနတ္ထံ ဣတော စိတော စ ဝိလောကေတ္ဝာ။
Tena kho pana samayena bhagavāti yaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiṃ nissāya pubbārāme migāramātu pāsāde viharati, tena samayena. Tadahuposatheti tasmiṃ ahu uposathe, uposathadivaseti vuttaṃ hoti. Pannaraseti idaṃ uposathaggahaṇena sampattāvasesuposathapaṭikkhepavacanaṃ. Puṇṇāya puṇṇamāya rattiyāti pannarasadivasattā divasagaṇanāya abbhādiupakkilesavirahattā rattiguṇasampattiyā ca puṇṇattā puṇṇāya, paripuṇṇacandattā puṇṇamāya ca rattiyā. Bhikkhusaṅghaparivutoti bhikkhusaṅghena parivuto. Abbhokāse nisinno hotīti migāramātu ratanapāsādapariveṇe abbhokāse upari appaṭicchanne okāse paññattavarabuddhāsane nisinno hoti. Tuṇhībhūtaṃ tuṇhībhūtanti atīva tuṇhībhūtaṃ, yato yato vā anuviloketi , tato tato tuṇhībhūtaṃ, tuṇhībhūtaṃ vācāya, puna tuṇhībhūtaṃ kāyena. Bhikkhusaṅghaṃ anuviloketvāti taṃ parivāretvā nisinnaṃ anekasahassabhikkhuparimāṇaṃ tuṇhībhūtaṃ tuṇhībhūtaṃ bhikkhusaṅghaṃ ‘‘ettakā ettha sotāpannā, ettakā sakadāgāmino, ettakā anāgāmino ettakā āraddhavipassakā kalyāṇaputhujjanā, imassa bhikkhusaṅghassa kīdisī dhammadesanā sappāyā’’ti sappāyadhammadesanāparicchedanatthaṃ ito cito ca viloketvā.
ယေ တေ, ဘိက္ခဝေ, ကုသလာ ဓမ္မာတိ ယေ တေ အာရောဂ္ယဋ္ဌေန အနဝဇ္ဇဋ္ဌေန ဣဋ္ဌဖလဋ္ဌေန ကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန စ ကုသလာ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ, တဇ္ဇောတကာ ဝာ ပရိယတ္တိဓမ္မာ။ အရိယာ နိယ္ယာနိကာ သမ္ဗောဓဂာမိနောတိ ဥပဂန္တဗ္ဗဋ္ဌေန အရိယာ, လောကတော နိယ္ယာနဋ္ဌေန နိယ္ယာနိကာ, သမ္ဗောဓသင္ခာတံ အရဟတ္တံ ဂမနဋ္ဌေန သမ္ဗောဓဂာမိနော။ တေသံ ဝော ဘိက္ခဝေ။ပေ.။ သဝနာယ, တေသံ ဘိက္ခဝေ ကုသလာနံ။ပေ.။ သမ္ဗောဓဂာမီနံ ကာ ဥပနိသာ, ကိံ ကာရဏံ, ကိံ ပယောဇနံ တုမ္ဟာကံ သဝနာယ, ကိမတ္ထံ တုမ္ဟေ တေ ဓမ္မေ သုဏာထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယာဝဒေဝ ဒ္ဝယတာနံ ဓမ္မာနံ ယထာဘူတံ ဉာဏာယာတိ ဧတ္ထ ယာဝဒေဝာတိ ပရိစ္ဆေဒာဝဓာရဏဝစနံ။ ဒ္ဝေ အဝယဝာ ဧတေသန္တိ ဒ္ဝယာ, ဒ္ဝယာ ဧဝ ဒ္ဝယတာ, တေသံ ဒ္ဝယတာနံ။ ‘‘ဒ္ဝယာန’’န္တိပိ ပာဌော။ ယထာဘူတံ ဉာဏာယာတိ အဝိပရီတဉာဏာယ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယဒေတံ လောကိယလောကုတ္တရာဒိဘေဒေန ဒ္ဝိဓာ ဝဝတ္ထိတာနံ ဓမ္မာနံ ဝိပသ္သနာသင္ခာတံ ယထာဘူတဉာဏံ, ဧတဒတ္ထာယ န ဣတော ဘိယ္ယောတိ, သဝနေန ဟိ ဧတ္တကံ ဟောတိ, တဒုတ္တရိ ဝိသေသာဓိဂမော ဘာဝနာယာတိ။ ကိဉ္စ ဒ္ဝယတံ ဝဒေထာတိ ဧတ္ထ ပန သစေ, ဝော ဘိက္ခဝေ, သိယာ, ကိဉ္စ တုမ္ဟေ, ဘန္တေ, ဒ္ဝယတံ ဝဒေထာတိ အယမဓိပ္ပာယော။ ပဒတ္ထော ပန ‘‘ကိဉ္စ ဒ္ဝယတာဘာဝံ ဝဒေထာ’’တိ။
Yete, bhikkhave, kusalā dhammāti ye te ārogyaṭṭhena anavajjaṭṭhena iṭṭhaphalaṭṭhena kosallasambhūtaṭṭhena ca kusalā sattatiṃsabodhipakkhiyadhammā, tajjotakā vā pariyattidhammā. Ariyāniyyānikā sambodhagāminoti upagantabbaṭṭhena ariyā, lokato niyyānaṭṭhena niyyānikā, sambodhasaṅkhātaṃ arahattaṃ gamanaṭṭhena sambodhagāmino. Tesaṃ vo bhikkhave…pe… savanāya, tesaṃ bhikkhave kusalānaṃ…pe… sambodhagāmīnaṃ kā upanisā, kiṃ kāraṇaṃ, kiṃ payojanaṃ tumhākaṃ savanāya, kimatthaṃ tumhe te dhamme suṇāthāti vuttaṃ hoti. Yāvadeva dvayatānaṃ dhammānaṃ yathābhūtaṃ ñāṇāyāti ettha yāvadevāti paricchedāvadhāraṇavacanaṃ. Dve avayavā etesanti dvayā, dvayā eva dvayatā, tesaṃ dvayatānaṃ. ‘‘Dvayāna’’ntipi pāṭho. Yathābhūtaṃ ñāṇāyāti aviparītañāṇāya. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yadetaṃ lokiyalokuttarādibhedena dvidhā vavatthitānaṃ dhammānaṃ vipassanāsaṅkhātaṃ yathābhūtañāṇaṃ, etadatthāya na ito bhiyyoti, savanena hi ettakaṃ hoti, taduttari visesādhigamo bhāvanāyāti. Kiñca dvayataṃ vadethāti ettha pana sace, vo bhikkhave, siyā, kiñca tumhe, bhante, dvayataṃ vadethāti ayamadhippāyo. Padattho pana ‘‘kiñca dvayatābhāvaṃ vadethā’’ti.
(၁) တတော ဘဂဝာ ဒ္ဝယတံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဧဝမာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒ္ဝယတာနံ စတုသစ္စဓမ္မာနံ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ, အယံ ဒုက္ခသမုဒယော’’တိ ဧဝံ လောကိယသ္သ ဧကသ္သ အဝယဝသ္သ သဟေတုကသ္သ ဝာ ဒုက္ခသ္သ ဒသ္သနေန အယံ ဧကာနုပသ္သနာ, ဣတရာ လောကုတ္တရသ္သ ဒုတိယသ္သ အဝယဝသ္သ သဥပာယသ္သ ဝာ နိရောဓသ္သ ဒသ္သနေန ဒုတိယာနုပသ္သနာ။ ပဌမာ စေတ္ထ တတိယစတုတ္ထဝိသုဒ္ဓီဟိ ဟောတိ, ဒုတိယာ ပဉ္စမဝိသုဒ္ဓိယာ။ ဧဝံ သမ္မာ ဒ္ဝယတာနုပသ္သိနောတိ ဣမိနာ ဝုတ္တနယေန သမ္မာ ဒ္ဝယဓမ္မေ အနုပသ္သန္တသ္သ သတိယာ အဝိပ္ပဝာသေန အပ္ပမတ္တသ္သ, ကာယိကစေတသိကဝီရိယာတာပေန အာတာပိနော ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ နိရပေက္ခတ္တာ , ပဟိတတ္တသ္သ။ ပာဋိကင္ခန္တိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အညာတိ အသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ အရဟတ္တံ။ သတိ ဝာ ဥပာဒိသေသေ အနာဂာမိတာတိ ‘‘ဥပာဒိသေသ’’န္တိ ပုနဗ္ဘဝဝသေန ဥပာဒာတဗ္ဗက္ခန္ဓသေသံ ဝုစ္စတိ, တသ္မိံ ဝာ သတိ အနာဂာမိဘာဝော ပဋိကင္ခောတိ ဒသ္သေတိ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဟေဋ္ဌိမဖလာနိပိ ဧဝံ ဒ္ဝယတာနုပသ္သိနောဝ ဟောန္တိ, ဥပရိမဖလေသု ပန ဥသ္သာဟံ ဇနေန္တော ဧဝမာဟ။
(1) Tato bhagavā dvayataṃ dassento ‘‘idaṃ dukkha’’nti evamādimāha. Tattha dvayatānaṃ catusaccadhammānaṃ ‘‘idaṃ dukkhaṃ, ayaṃ dukkhasamudayo’’ti evaṃ lokiyassa ekassa avayavassa sahetukassa vā dukkhassa dassanena ayaṃ ekānupassanā, itarā lokuttarassa dutiyassa avayavassa saupāyassa vā nirodhassa dassanena dutiyānupassanā. Paṭhamā cettha tatiyacatutthavisuddhīhi hoti, dutiyā pañcamavisuddhiyā. Evaṃ sammā dvayatānupassinoti iminā vuttanayena sammā dvayadhamme anupassantassa satiyā avippavāsena appamattassa, kāyikacetasikavīriyātāpena ātāpino kāye ca jīvite ca nirapekkhattā , pahitattassa. Pāṭikaṅkhanti icchitabbaṃ. Diṭṭheva dhamme aññāti asmiṃyeva attabhāve arahattaṃ. Sati vā upādisese anāgāmitāti ‘‘upādisesa’’nti punabbhavavasena upādātabbakkhandhasesaṃ vuccati, tasmiṃ vā sati anāgāmibhāvo paṭikaṅkhoti dasseti. Tattha kiñcāpi heṭṭhimaphalānipi evaṃ dvayatānupassinova honti, uparimaphalesu pana ussāhaṃ janento evamāha.
ဣဒမဝောစာတိအာဒိ သင္ဂီတိကာရာနံ ဝစနံ။ တတ္ထ ဣဒန္တိ ‘‘ယေ တေ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိဝုတ္တနိဒသ္သနံ။ ဧတန္တိ ဣဒာနိ ‘‘ယေ ဒုက္ခ’’န္တိ ဧဝမာဒိဝတ္တဗ္ဗဂာထာဗန္ဓနိဒသ္သနံ။ ဣမာ စ ဂာထာ စတုသစ္စဒီပကတ္တာ ဝုတ္တတ္ထဒီပိကာ ဧဝ, ဧဝံ သန္တေပိ ဂာထာရုစိကာနံ ပစ္ဆာ အာဂတာနံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ အသမတ္ထတာယ အနုဂ္ဂဟေတ္ဝာ ‘‘ဣဒာနိ ယဒိ ဝဒေယ္ယ သုန္ဒရ’’န္တိ အာကင္ခန္တာနံ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တာနဉ္စ အတ္ထာယ ဝုတ္တာ။ ဝိသေသတ္ထဒီပိကာ ဝာတိ အဝိပသ္သကေ ဝိပသ္သကေ စ ဒသ္သေတ္ဝာ တေသံ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋဒသ္သနတော, တသ္မာ ဝိသေသတ္ထဒသ္သနတ္ထမေဝ ဝုတ္တာ။ ဧသ နယော ဣတော ပရမ္ပိ ဂာထာဝစနေသု။
Idamavocātiādi saṅgītikārānaṃ vacanaṃ. Tattha idanti ‘‘ye te, bhikkhave’’tiādivuttanidassanaṃ. Etanti idāni ‘‘ye dukkha’’nti evamādivattabbagāthābandhanidassanaṃ. Imā ca gāthā catusaccadīpakattā vuttatthadīpikā eva, evaṃ santepi gāthārucikānaṃ pacchā āgatānaṃ pubbe vuttaṃ asamatthatāya anuggahetvā ‘‘idāni yadi vadeyya sundara’’nti ākaṅkhantānaṃ vikkhittacittānañca atthāya vuttā. Visesatthadīpikā vāti avipassake vipassake ca dassetvā tesaṃ vaṭṭavivaṭṭadassanato, tasmā visesatthadassanatthameva vuttā. Esa nayo ito parampi gāthāvacanesu.
၇၃၀. တတ္ထ ယတ္ထ စာတိ နိဗ္ဗာနံ ဒသ္သေတိ။ နိဗ္ဗာနေ ဟိ ဒုက္ခံ သဗ္ဗသော ဥပရုဇ္ဈတိ, သဗ္ဗပ္ပကာရံ ဥပရုဇ္ဈတိ, သဟေတုကံ ဥပရုဇ္ဈတိ, အသေသဉ္စ ဥပရုဇ္ဈတိ။ တဉ္စ မဂ္ဂန္တိ တဉ္စ အဋ္ဌင္ဂိကံ မဂ္ဂံ။
730. Tattha yattha cāti nibbānaṃ dasseti. Nibbāne hi dukkhaṃ sabbaso uparujjhati, sabbappakāraṃ uparujjhati, sahetukaṃ uparujjhati, asesañca uparujjhati. Tañca magganti tañca aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ.
၇၃၁-၃. စေတောဝိမုတ္တိဟီနာ တေ, အထော ပညာဝိမုတ္တိယာတိ ဧတ္ထ အရဟတ္တဖလသမာဓိ ရာဂဝိရာဂာ စေတောဝိမုတ္တိ, အရဟတ္တဖလပညာ အဝိဇ္ဇာဝိရာဂာ ပညာဝိမုတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တဏ္ဟာစရိတေန ဝာ အပ္ပနာဈာနဗလေန ကိလေသေ ဝိက္ခမ္ဘေတ္ဝာ အဓိဂတံ အရဟတ္တဖလံ ရာဂဝိရာဂာ စေတောဝိမုတ္တိ, ဒိဋ္ဌိစရိတေန ဥပစာရဇ္ဈာနမတ္တံ နိဗ္ဗတ္တေတ္ဝာ ဝိပသ္သိတ္ဝာ အဓိဂတံ အရဟတ္တဖလံ အဝိဇ္ဇာဝိရာဂာ ပညာဝိမုတ္တိ။ အနာဂာမိဖလံ ဝာ ကာမရာဂံ သန္ဓာယ ရာဂဝိရာဂာ စေတောဝိမုတ္တိ, အရဟတ္တဖလံ သဗ္ဗပ္ပကာရတော အဝိဇ္ဇာဝိရာဂာ ပညာဝိမုတ္တီတိ။ အန္တကိရိယာယာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခသ္သ အန္တကရဏတ္ထာယ ။ ဇာတိဇရူပဂာတိ ဇာတိဇရံ ဥပဂတာ, ဇာတိဇရာယ ဝာ ဥပဂတာ, န ပရိမုစ္စန္တိ ဇာတိဇရာယာတိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသမေတ္ထ အာဒိတော ပဘုတိ ပာကဋမေဝ။ ဂာထာပရိယောသာနေ စ သဋ္ဌိမတ္တာ ဘိက္ခူ တံ ဒေသနံ ဥဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဝိပသ္သိတ္ဝာ တသ္မိံယေဝ အာသနေ အရဟတ္တံ ပာပုဏိံသု။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ သဗ္ဗဝာရေသု။
731-3.Cetovimuttihīnā te, atho paññāvimuttiyāti ettha arahattaphalasamādhi rāgavirāgā cetovimutti, arahattaphalapaññā avijjāvirāgā paññāvimuttīti veditabbā. Taṇhācaritena vā appanājhānabalena kilese vikkhambhetvā adhigataṃ arahattaphalaṃ rāgavirāgā cetovimutti, diṭṭhicaritena upacārajjhānamattaṃ nibbattetvā vipassitvā adhigataṃ arahattaphalaṃ avijjāvirāgā paññāvimutti. Anāgāmiphalaṃ vā kāmarāgaṃ sandhāya rāgavirāgā cetovimutti, arahattaphalaṃ sabbappakārato avijjāvirāgā paññāvimuttīti. Antakiriyāyāti vaṭṭadukkhassa antakaraṇatthāya . Jātijarūpagāti jātijaraṃ upagatā, jātijarāya vā upagatā, na parimuccanti jātijarāyāti evaṃ veditabbā. Sesamettha ādito pabhuti pākaṭameva. Gāthāpariyosāne ca saṭṭhimattā bhikkhū taṃ desanaṃ uggahetvā vipassitvā tasmiṃyeva āsane arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Yathā cettha, evaṃ sabbavāresu.
(၂) အတော ဧဝ ဘဂဝာ ‘‘သိယာ အညေနပိ ပရိယာယေနာ’’တိအာဒိနာ နယေန နာနပ္ပကာရတော ဒ္ဝယတာနုပသ္သနံ အာဟ။ တတ္ထ ဒုတိယဝာရေ ဥပဓိပစ္စယာတိ သာသဝကမ္မပစ္စယာ။ သာသဝကမ္မဉ္ဟိ ဣဓ ‘‘ဥပဓီ’’တိ အဓိပ္ပေတံ။ အသေသဝိရာဂနိရောဓာတိ အသေသံ ဝိရာဂေန နိရောဓာ, အသေသဝိရာဂသင္ခာတာ ဝာ နိရောဓာ။
(2) Ato eva bhagavā ‘‘siyā aññenapi pariyāyenā’’tiādinā nayena nānappakārato dvayatānupassanaṃ āha. Tattha dutiyavāre upadhipaccayāti sāsavakammapaccayā. Sāsavakammañhi idha ‘‘upadhī’’ti adhippetaṃ. Asesavirāganirodhāti asesaṃ virāgena nirodhā, asesavirāgasaṅkhātā vā nirodhā.
၇၃၄. ဥပဓိနိဒာနာတိ ကမ္မပစ္စယာ။ ဒုက္ခသ္သ ဇာတိပ္ပဘဝာနုပသ္သီတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခသ္သ ဇာတိကာရဏံ ‘‘ဥပဓီ’’တိ အနုပသ္သန္တော။ သေသမေတ္ထ ပာကဋမေဝ။ ဧဝံ အယမ္ပိ ဝာရော စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဒီပေတ္ဝာ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဝုတ္တော။ ယထာ စာယံ, ဧဝံ သဗ္ဗဝာရာ။
734.Upadhinidānāti kammapaccayā. Dukkhassa jātippabhavānupassīti vaṭṭadukkhassa jātikāraṇaṃ ‘‘upadhī’’ti anupassanto. Sesamettha pākaṭameva. Evaṃ ayampi vāro cattāri saccāni dīpetvā arahattanikūṭeneva vutto. Yathā cāyaṃ, evaṃ sabbavārā.
(၃) တတ္ထ တတိယဝာရေ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာတိ ဘဝဂာမိကမ္မသမ္ဘာရအဝိဇ္ဇာပစ္စယာ။ ဒုက္ခံ ပန သဗ္ဗတ္ထ ဝဋ္ဋဒုက္ခမေဝ။
(3) Tattha tatiyavāre avijjāpaccayāti bhavagāmikammasambhāraavijjāpaccayā. Dukkhaṃ pana sabbattha vaṭṭadukkhameva.
၇၃၅. ဇာတိမရဏသံသာရန္တိ ခန္ဓနိဗ္ဗတ္တိံ ဇာတိံ ခန္ဓဘေဒံ မရဏံ ခန္ဓပဋိပာဋိံ သံသာရဉ္စ။ ဝဇန္တီတိ ဂစ္ဆန္တိ ဥပေန္တိ။ ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝန္တိ ဣမံ မနုသ္သဘာဝံ ဣတော အဝသေသအညနိကာယဘာဝဉ္စ။ ဂတီတိ ပစ္စယဘာဝော။
735.Jātimaraṇasaṃsāranti khandhanibbattiṃ jātiṃ khandhabhedaṃ maraṇaṃ khandhapaṭipāṭiṃ saṃsārañca. Vajantīti gacchanti upenti. Itthabhāvaññathābhāvanti imaṃ manussabhāvaṃ ito avasesaaññanikāyabhāvañca. Gatīti paccayabhāvo.
၇၃၆. အဝိဇ္ဇာ ဟာယန္တိ အဝိဇ္ဇာ ဟိ အယံ။ ဝိဇ္ဇာဂတာ စ ယေ သတ္တာတိ ယေ စ အရဟတ္တမဂ္ဂဝိဇ္ဇာယ ကိလေသေ ဝိဇ္ဈိတ္ဝာ ဂတာ ခီဏာသဝသတ္တာ။ သေသမုတ္တာနတ္ထမေဝ။
736.Avijjā hāyanti avijjā hi ayaṃ. Vijjāgatā ca ye sattāti ye ca arahattamaggavijjāya kilese vijjhitvā gatā khīṇāsavasattā. Sesamuttānatthameva.
(၄) စတုတ္ထဝာရေ သင္ခာရပစ္စယာတိ ပုညာပုညာနေဉ္ဇာဘိသင္ခာရပစ္စယာ။
(4) Catutthavāre saṅkhārapaccayāti puññāpuññāneñjābhisaṅkhārapaccayā.
၇၃၈-၉. ဧတမာဒီနဝံ ဉတ္ဝာတိ ယဒိဒံ ဒုက္ခံ သင္ခာရပစ္စယာ, ဧတံ အာဒီနဝန္တိ ဉတ္ဝာ။ သဗ္ဗသင္ခာရသမထာတိ သဗ္ဗေသံ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ သင္ခာရာနံ မဂ္ဂဉာဏေန သမထာ, ဥပဟတတာယ ဖလသမတ္ထတာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သညာနန္တိ ကာမသညာဒီနံ မဂ္ဂေနေဝ ဥပရောဓနာ။ ဧတံ ဉတ္ဝာ ယထာတထန္တိ ဧတံ ဒုက္ခက္ခယံ အဝိပရီတံ ဉတ္ဝာ။ သမ္မဒ္ဒသာတိ သမ္မာဒသ္သနာ။ သမ္မဒညာယာတိ သင္ခတံ အနိစ္စာဒိတော, အသင္ခတဉ္စ နိစ္စာဒိတော ဉတ္ဝာ။ မာရသံယောဂန္တိ တေဘူမကဝဋ္ဋံ။ သေသမုတ္တာနတ္ထမေဝ။
738-9.Etamādīnavaṃ ñatvāti yadidaṃ dukkhaṃ saṅkhārapaccayā, etaṃ ādīnavanti ñatvā. Sabbasaṅkhārasamathāti sabbesaṃ vuttappakārānaṃ saṅkhārānaṃ maggañāṇena samathā, upahatatāya phalasamatthatāyāti vuttaṃ hoti. Saññānanti kāmasaññādīnaṃ maggeneva uparodhanā. Etaṃ ñatvā yathātathanti etaṃ dukkhakkhayaṃ aviparītaṃ ñatvā. Sammaddasāti sammādassanā. Sammadaññāyāti saṅkhataṃ aniccādito, asaṅkhatañca niccādito ñatvā. Mārasaṃyoganti tebhūmakavaṭṭaṃ. Sesamuttānatthameva.
(၅) ပဉ္စမဝာရေ ဝိညာဏပစ္စယာတိ ကမ္မသဟဇာတအဘိသင္ခာရဝိညာဏပစ္စယာ။
(5) Pañcamavāre viññāṇapaccayāti kammasahajātaabhisaṅkhāraviññāṇapaccayā.
၇၄၁. နိစ္ဆာတောတိ နိတ္တဏ္ဟော။ ပရိနိဗ္ဗုတောတိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတော ဟောတိ။ သေသံ ပာကဋမေဝ။
741.Nicchātoti nittaṇho. Parinibbutoti kilesaparinibbānena parinibbuto hoti. Sesaṃ pākaṭameva.
(၆) ဆဋ္ဌဝာရေ ဖသ္သပစ္စယာတိ အဘိသင္ခာရဝိညာဏသမ္ပယုတ္တဖသ္သပစ္စယာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဧတ္ထ ပဒပဋိပာဋိယာ ဝတ္တဗ္ဗာနိ နာမရူပသဠာယတနာနိ အဝတ္ဝာ ဖသ္သော ဝုတ္တော။ တာနိ ဟိ ရူပမိသ္သကတ္တာ ကမ္မသမ္ပယုတ္တာနေဝ န ဟောန္တိ, ဣဒဉ္စ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ ကမ္မတော ဝာ သမ္ဘဝေယ္ယ ကမ္မသမ္ပယုတ္တဓမ္မတော ဝာတိ။
(6) Chaṭṭhavāre phassapaccayāti abhisaṅkhāraviññāṇasampayuttaphassapaccayāti attho. Evaṃ ettha padapaṭipāṭiyā vattabbāni nāmarūpasaḷāyatanāni avatvā phasso vutto. Tāni hi rūpamissakattā kammasampayuttāneva na honti, idañca vaṭṭadukkhaṃ kammato vā sambhaveyya kammasampayuttadhammato vāti.
၇၄၂-၃. ဘဝသောတာနုသာရိနန္တိ တဏ္ဟာနုသာရိနံ။ ပရိညာယာတိ တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိဇာနိတ္ဝာ။ အညာယာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂပညာယ ဉတ္ဝာ။ ဥပသမေ ရတာတိ ဖလသမာပတ္တိဝသေန နိဗ္ဗာနေ ရတာ။ ဖသ္သာဘိသမယာတိ ဖသ္သနိရောဓာ။ သေသံ ပာကဋမေဝ။
742-3.Bhavasotānusārinanti taṇhānusārinaṃ. Pariññāyāti tīhi pariññāhi parijānitvā. Aññāyāti arahattamaggapaññāya ñatvā. Upasame ratāti phalasamāpattivasena nibbāne ratā. Phassābhisamayāti phassanirodhā. Sesaṃ pākaṭameva.
(၇) သတ္တမဝာရေ ဝေဒနာပစ္စယာတိ ကမ္မသမ္ပယုတ္တဝေဒနာပစ္စယာ။
(7) Sattamavāre vedanāpaccayāti kammasampayuttavedanāpaccayā.
၇၄၄-၅. အဒုက္ခမသုခံ သဟာတိ အဒုက္ခမသုခေန သဟ။ ဧတံ ဒုက္ခန္တိ ဉတ္ဝာနာတိ ဧတံ သဗ္ဗံ ဝေဒယိတံ ‘‘ဒုက္ခကာရဏ’’န္တိ ဉတ္ဝာ, ဝိပရိဏာမဋ္ဌိတိအညာဏဒုက္ခတာဟိ ဝာ ဒုက္ခံ ဉတ္ဝာ။ မောသဓမ္မန္တိ နသ္သနဓမ္မံ။ ပလောကိနန္တိ ဇရာမရဏေဟိ ပလုဇ္ဇနဓမ္မံ။ ဖုသ္သ ဖုသ္သာတိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏေန ဖုသိတ္ဝာ ဖုသိတ္ဝာ။ ဝယံ ပသ္သန္တိ အန္တေ ဘင္ဂမေဝ ပသ္သန္တော။ ဧဝံ တတ္ထ ဝိဇာနတီတိ ဧဝံ တာ ဝေဒနာ ဝိဇာနာတိ, တတ္ထ ဝာ ဒုက္ခဘာဝံ ဝိဇာနာတိ။ ဝေဒနာနံ ခယာတိ တတော ပရံ မဂ္ဂဉာဏေန ကမ္မသမ္ပယုတ္တာနံ ဝေဒနာနံ ခယာ။ သေသမုတ္တာနမေဝ။
744-5.Adukkhamasukhaṃ sahāti adukkhamasukhena saha. Etaṃ dukkhanti ñatvānāti etaṃ sabbaṃ vedayitaṃ ‘‘dukkhakāraṇa’’nti ñatvā, vipariṇāmaṭṭhitiaññāṇadukkhatāhi vā dukkhaṃ ñatvā. Mosadhammanti nassanadhammaṃ. Palokinanti jarāmaraṇehi palujjanadhammaṃ. Phussa phussāti udayabbayañāṇena phusitvā phusitvā. Vayaṃ passanti ante bhaṅgameva passanto. Evaṃ tattha vijānatīti evaṃ tā vedanā vijānāti, tattha vā dukkhabhāvaṃ vijānāti. Vedanānaṃ khayāti tato paraṃ maggañāṇena kammasampayuttānaṃ vedanānaṃ khayā. Sesamuttānameva.
(၈) အဋ္ဌမဝာရေ တဏ္ဟာပစ္စယာတိ ကမ္မသမ္ဘာရတဏ္ဟာပစ္စယာ ။
(8) Aṭṭhamavāre taṇhāpaccayāti kammasambhārataṇhāpaccayā .
၇၄၇. ဧတမာဒီနဝံ ဉတ္ဝာ, တဏ္ဟံ ဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝန္တိ ဧတံ ဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝံ တဏ္ဟာယ အာဒီနဝံ ဉတ္ဝာ။ သေသမုတ္တာနမေဝ။
747.Etamādīnavaṃ ñatvā, taṇhaṃ dukkhassa sambhavanti etaṃ dukkhassa sambhavaṃ taṇhāya ādīnavaṃ ñatvā. Sesamuttānameva.
(၉) နဝမဝာရေ ဥပာဒာနပစ္စယာတိ ကမ္မသမ္ဘာရဥပာဒာနပစ္စယာ။
(9) Navamavāre upādānapaccayāti kammasambhāraupādānapaccayā.
၇၄၈-၉. ဘဝောတိ ဝိပာကဘဝော ခန္ဓပာတုဘာဝော။ ဘူတော ဒုက္ခန္တိ ဘူတော သမ္ဘူတော ဝဋ္ဋဒုက္ခံ နိဂစ္ဆတိ။ ဇာတသ္သ မရဏန္တိ ယတ္ရာပိ ‘‘ဘူတော သုခံ နိဂစ္ဆတီ’’တိ ဗာလာ မညန္တိ, တတ္ရာပိ ဒုက္ခမေဝ ဒသ္သေန္တော အာဟ – ‘‘ဇာတသ္သ မရဏံ ဟောတီ’’တိ။ ဒုတိယဂာထာယ ယောဇနာ – အနိစ္စာဒီဟိ သမ္မဒညာယ ပဏ္ဍိတာ ဥပာဒာနက္ခယာ ဇာတိက္ခယံ နိဗ္ဗာနံ အဘိညာယ န ဂစ္ဆန္တိ ပုနဗ္ဘဝန္တိ။
748-9.Bhavoti vipākabhavo khandhapātubhāvo. Bhūto dukkhanti bhūto sambhūto vaṭṭadukkhaṃ nigacchati. Jātassa maraṇanti yatrāpi ‘‘bhūto sukhaṃ nigacchatī’’ti bālā maññanti, tatrāpi dukkhameva dassento āha – ‘‘jātassa maraṇaṃ hotī’’ti. Dutiyagāthāya yojanā – aniccādīhi sammadaññāya paṇḍitā upādānakkhayā jātikkhayaṃ nibbānaṃ abhiññāya na gacchanti punabbhavanti.
(၁၀) ဒသမဝာရေ အာရမ္ဘပစ္စယာတိ ကမ္မသမ္ပယုတ္တဝီရိယပစ္စယာ။
(10) Dasamavāre ārambhapaccayāti kammasampayuttavīriyapaccayā.
၇၅၁. အနာရမ္ဘေ ဝိမုတ္တိနောတိ အနာရမ္ဘေ နိဗ္ဗာနေ ဝိမုတ္တသ္သ။ သေသမုတ္တာနမေဝ။
751.Anārambhe vimuttinoti anārambhe nibbāne vimuttassa. Sesamuttānameva.
(၁၁) ဧကာဒသမဝာရေ အာဟာရပစ္စယာတိ ကမ္မသမ္ပယုတ္တာဟာရပစ္စယာ။ အပရော နယော – စတုဗ္ဗိဓာ သတ္တာ ရူပူပဂာ, ဝေဒနူပဂာ, သညူပဂာ, သင္ခာရူပဂာတိ။ တတ္ထ ဧကာဒသဝိဓာယ ကာမဓာတုယာ သတ္တာ ရူပူပဂာ ကဗဠီကာရာဟာရသေဝနတော။ ရူပဓာတုယာ သတ္တာ အညတ္ရ အသညေဟိ ဝေဒနူပဂာ ဖသ္သာဟာရသေဝနတော။ ဟေဋ္ဌာ တိဝိဓာယ အရူပဓာတုယာ သတ္တာ သညူပဂာ သညာဘိနိဗ္ဗတ္တမနောသဉ္စေတနာဟာရသေဝနတော ။ ဘဝဂ္ဂေ သတ္တာ သင္ခာရူပဂာ သင္ခာရာဘိနိဗ္ဗတ္တဝိညာဏာဟာရသေဝနတောတိ။ ဧဝမ္ပိ ယံ ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ သမ္ဘောတိ, သဗ္ဗံ အာဟာရပစ္စယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(11) Ekādasamavāre āhārapaccayāti kammasampayuttāhārapaccayā. Aparo nayo – catubbidhā sattā rūpūpagā, vedanūpagā, saññūpagā, saṅkhārūpagāti. Tattha ekādasavidhāya kāmadhātuyā sattā rūpūpagā kabaḷīkārāhārasevanato. Rūpadhātuyā sattā aññatra asaññehi vedanūpagā phassāhārasevanato. Heṭṭhā tividhāya arūpadhātuyā sattā saññūpagā saññābhinibbattamanosañcetanāhārasevanato . Bhavagge sattā saṅkhārūpagā saṅkhārābhinibbattaviññāṇāhārasevanatoti. Evampi yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti, sabbaṃ āhārapaccayāti veditabbaṃ.
၇၅၅. အာရောဂ္ယန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ သင္ခာယ သေဝီတိ စတ္တာရော ပစ္စယေ ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ သေဝမာနော, ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဒ္ဝာဒသာယတနာနိ အဋ္ဌာရသဓာတုယော’’တိ ဧဝံ ဝာ လောကံ သင္ခာယ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’’တိ ဉာဏေန သေဝမာနော။ ဓမ္မဋ္ဌောတိ စတုသစ္စဓမ္မေ ဌိတော။ သင္ခ္ယံ နောပေတီတိ ‘‘ဒေဝော’’တိ ဝာ ‘‘မနုသ္သော’’တိ ဝာ အာဒိကံ သင္ခ္ယံ န ဂစ္ဆတိ။ သေသမုတ္တာနမေဝ။
755.Ārogyanti nibbānaṃ. Saṅkhāya sevīti cattāro paccaye paccavekkhitvā sevamāno, ‘‘pañcakkhandhā dvādasāyatanāni aṭṭhārasadhātuyo’’ti evaṃ vā lokaṃ saṅkhāya ‘‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā’’ti ñāṇena sevamāno. Dhammaṭṭhoti catusaccadhamme ṭhito. Saṅkhyaṃ nopetīti ‘‘devo’’ti vā ‘‘manusso’’ti vā ādikaṃ saṅkhyaṃ na gacchati. Sesamuttānameva.
(၁၂) ဒ္ဝာဒသမဝာရေ ဣဉ္ဇိတပစ္စယာတိ တဏ္ဟာမာနဒိဋ္ဌိကမ္မကိလေသဣဉ္ဇိတေသု ယတော ကုတောစိ ကမ္မသမ္ဘာရိဉ္ဇိတပစ္စယာ။
(12) Dvādasamavāre iñjitapaccayāti taṇhāmānadiṭṭhikammakilesaiñjitesu yato kutoci kammasambhāriñjitapaccayā.
၇၅၇. ဧဇံ ဝောသ္သဇ္ဇာတိ တဏ္ဟံ စဇိတ္ဝာ။ သင္ခာရေ ဥပရုန္ဓိယာတိ ကမ္မံ ကမ္မသမ္ပယုတ္တေ စ သင္ခာရေ နိရောဓေတ္ဝာ။ သေသမုတ္တာနမေဝ။
757.Ejaṃ vossajjāti taṇhaṃ cajitvā. Saṅkhāre uparundhiyāti kammaṃ kammasampayutte ca saṅkhāre nirodhetvā. Sesamuttānameva.
(၁၃) တေရသမဝာရေ နိသ္သိတသ္သ စလိတန္တိ တဏ္ဟာယ တဏ္ဟာဒိဋ္ဌိမာနေဟိ ဝာ ခန္ဓေ နိသ္သိတသ္သ သီဟသုတ္တေ (သံ. နိ. ၃.၇၈) ဒေဝာနံ ဝိယ ဘယစလနံ ဟောတိ။ သေသမုတ္တာနမေဝ။
(13) Terasamavāre nissitassa calitanti taṇhāya taṇhādiṭṭhimānehi vā khandhe nissitassa sīhasutte (saṃ. ni. 3.78) devānaṃ viya bhayacalanaṃ hoti. Sesamuttānameva.
(၁၄) စုဒ္ဒသမဝာရေ ရူပေဟီတိ ရူပဘဝေဟိ ရူပသမာပတ္တီဟိ ဝာ။ အရူပာတိ အရူပဘဝာ အရူပသမာပတ္တိယော ဝာ။ နိရောဓောတိ နိဗ္ဗာနံ။
(14) Cuddasamavāre rūpehīti rūpabhavehi rūpasamāpattīhi vā. Arūpāti arūpabhavā arūpasamāpattiyo vā. Nirodhoti nibbānaṃ.
၇၆၁. မစ္စုဟာယိနောတိ မရဏမစ္စု ကိလေသမစ္စု ဒေဝပုတ္တမစ္စုဟာယိနော, တိဝိဓမ္ပိ တံ မစ္စုံ ဟိတ္ဝာ ဂာမိနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသမုတ္တာနမေဝ။
761.Maccuhāyinoti maraṇamaccu kilesamaccu devaputtamaccuhāyino, tividhampi taṃ maccuṃ hitvā gāminoti vuttaṃ hoti. Sesamuttānameva.
(၁၅) ပန္နရသမဝာရေ ယန္တိ နာမရူပံ သန္ဓာယာဟ။ တဉ္ဟိ လောကေန ဓုဝသုဘသုခတ္တဝသေန ‘‘ဣဒံ သစ္စ’’န္တိ ဥပနိဇ္ဈာယိတံ ဒိဋ္ဌမာလောကိတံ။ တဒမရိယာနန္တိ ဣဒံ အရိယာနံ, အနုနာသိကဣကာရလောပံ ကတ္ဝာ ဝုတ္တံ။ ဧတံ မုသာတိ ဧတံ ဓုဝာဒိဝသေန ဂဟိတမ္ပိ မုသာ, န တာဒိသံ ဟောတီတိ။ ပုန ယန္တိ နိဗ္ဗာနံ သန္ဓာယာဟ။ တဉ္ဟိ လောကေန ရူပဝေဒနာဒီနမဘာဝတော ‘‘ဣဒံ မုသာ နတ္ထိ ကိဉ္စီ’’တိ ဥပနိဇ္ဈာယိတံ။ တဒမရိယာနံ ဧတံ သစ္စန္တိ တံ ဣဒံ အရိယာနံ ဧတံ နိက္ကိလေသသင္ခာတာ သုဘဘာဝာ, ပဝတ္တိဒုက္ခပဋိပက္ခသင္ခာတာ သုခဘာဝာ, အစ္စန္တသန္တိသင္ခာတာ နိစ္စဘာဝာ စ အနပဂမနေန ပရမတ္ထတော ‘‘သစ္စ’’န္တိ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ သုဒိဋ္ဌံ။
(15) Pannarasamavāre yanti nāmarūpaṃ sandhāyāha. Tañhi lokena dhuvasubhasukhattavasena ‘‘idaṃ sacca’’nti upanijjhāyitaṃ diṭṭhamālokitaṃ. Tadamariyānanti idaṃ ariyānaṃ, anunāsikaikāralopaṃ katvā vuttaṃ. Etaṃ musāti etaṃ dhuvādivasena gahitampi musā, na tādisaṃ hotīti. Puna yanti nibbānaṃ sandhāyāha. Tañhi lokena rūpavedanādīnamabhāvato ‘‘idaṃ musā natthi kiñcī’’ti upanijjhāyitaṃ. Tadamariyānaṃ etaṃ saccanti taṃ idaṃ ariyānaṃ etaṃ nikkilesasaṅkhātā subhabhāvā, pavattidukkhapaṭipakkhasaṅkhātā sukhabhāvā, accantasantisaṅkhātā niccabhāvā ca anapagamanena paramatthato ‘‘sacca’’nti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ.
၇၆၂-၃. အနတ္တနိ အတ္တမာနိန္တိ အနတ္တနိ နာမရူပေ အတ္တမာနိံ။ ဣဒံ သစ္စန္တိ မညတီတိ ဣဒံ နာမရူပံ ဓုဝာဒိဝသေန ‘‘သစ္စ’’န္တိ မညတိ။ ယေန ယေန ဟီတိ ယေန ယေန ရူပေ ဝာ ဝေဒနာယ ဝာ ‘‘မမ ရူပံ, မမ ဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ နယေန မညန္တိ။ တတော တန္တိ တတော မညိတာကာရာ တံ နာမရူပံ ဟောတိ အညထာ။ ကိံ ကာရဏံ? တဉ္ဟိ တသ္သ မုသာ ဟောတိ, ယသ္မာ တံ ယထာမညိတာကာရာ မုသာ ဟောတိ, တသ္မာ အညထာ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ ပန မုသာ ဟောတီတိ? မောသဓမ္မဉ္ဟိ ဣတ္တရံ, ယသ္မာ ယံ ဣတ္တရံ ပရိတ္တပစ္စုပဋ္ဌာနံ, တံ မောသဓမ္မံ နသ္သနဓမ္မံ ဟောတိ, တထာရူပဉ္စ နာမရူပန္တိ။ သစ္စာဘိသမယာတိ သစ္စာဝဗောဓာ။ သေသမုတ္တာနမေဝ။
762-3.Anattani attamāninti anattani nāmarūpe attamāniṃ. Idaṃ saccanti maññatīti idaṃ nāmarūpaṃ dhuvādivasena ‘‘sacca’’nti maññati. Yena yena hīti yena yena rūpe vā vedanāya vā ‘‘mama rūpaṃ, mama vedanā’’tiādinā nayena maññanti. Tato tanti tato maññitākārā taṃ nāmarūpaṃ hoti aññathā. Kiṃ kāraṇaṃ? Tañhi tassa musā hoti, yasmā taṃ yathāmaññitākārā musā hoti, tasmā aññathā hotīti attho. Kasmā pana musā hotīti? Mosadhammañhi ittaraṃ, yasmā yaṃ ittaraṃ parittapaccupaṭṭhānaṃ, taṃ mosadhammaṃ nassanadhammaṃ hoti, tathārūpañca nāmarūpanti. Saccābhisamayāti saccāvabodhā. Sesamuttānameva.
(၁၆) သောဠသမဝာရေ ယန္တိ ဆဗ္ဗိဓမိဋ္ဌာရမ္မဏံ သန္ဓာယာဟ။ တဉ္ဟိ လောကေန သလဘမစ္ဆမက္ကဋာဒီဟိ ပဒီပဗဠိသလေပာဒယော ဝိယ ‘‘ဣဒံ သုခ’’န္တိ ဥပနိဇ္ဈာယိတံ။ တဒမရိယာနံ ဧတံ ဒုက္ခန္တိ တံ ဣဒံ အရိယာနံ ‘‘ကာမာ ဟိ စိတ္ရာ မဓုရာ မနောရမာ, ဝိရူပရူပေန မထေန္တိ စိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ (သု. နိ. ၅၀; စူဠနိ. ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၃၆) နယေန ‘‘ဧတံ ဒုက္ခ’’န္တိ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ သုဒိဋ္ဌံ။ ပုန ယန္တိ နိဗ္ဗာနမေဝ သန္ဓာယာဟ။ တဉ္ဟိ လောကေန ကာမဂုဏာဘာဝာ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ ဥပနိဇ္ဈာယိတံ။ တဒမရိယာနန္တိ တံ ဣဒံ အရိယာနံ ပရမတ္ထသုခတော ‘‘ဧတံ သုခ’’န္တိ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ သုဒိဋ္ဌံ။
(16) Soḷasamavāre yanti chabbidhamiṭṭhārammaṇaṃ sandhāyāha. Tañhi lokena salabhamacchamakkaṭādīhi padīpabaḷisalepādayo viya ‘‘idaṃ sukha’’nti upanijjhāyitaṃ. Tadamariyānaṃ etaṃ dukkhanti taṃ idaṃ ariyānaṃ ‘‘kāmā hi citrā madhurā manoramā, virūparūpena mathenti citta’’ntiādinā (su. ni. 50; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 136) nayena ‘‘etaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ. Puna yanti nibbānameva sandhāyāha. Tañhi lokena kāmaguṇābhāvā ‘‘dukkha’’nti upanijjhāyitaṃ. Tadamariyānanti taṃ idaṃ ariyānaṃ paramatthasukhato ‘‘etaṃ sukha’’nti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ.
၇၆၅-၆. ကေဝလာတိ အနဝသေသာ။ ဣဋ္ဌာတိ ဣစ္ဆိတာ ပတ္ထိတာ။ ကန္တာတိ ပိယာ။ မနာပာတိ မနဝုဍ္ဎိကရာ။ ယာဝတတ္ထီတိ ဝုစ္စတီတိ ယာဝတာ ဧတေ ဆ အာရမ္မဏာ အတ္ထီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဝစနဗ္ယတ္တယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတေ ဝောတိ ဧတ္ထ ဝောတိ နိပာတမတ္တံ။
765-6.Kevalāti anavasesā. Iṭṭhāti icchitā patthitā. Kantāti piyā. Manāpāti manavuḍḍhikarā. Yāvatatthīti vuccatīti yāvatā ete cha ārammaṇā atthīti vuccanti. Vacanabyattayo veditabbo. Ete voti ettha voti nipātamattaṃ.
၇၆၇-၈. သုခန္တိ ဒိဋ္ဌမရိယေဟိ, သက္ကာယသ္သုပရောဓနန္တိ ‘‘သုခ’’မိတိ အရိယေဟိ ပဉ္စက္ခန္ဓနိရောဓော ဒိဋ္ဌော, နိဗ္ဗာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပစ္စနီကမိဒံ ဟောတီတိ ပဋိလောမမိဒံ ဒသ္သနံ ဟောတိ။ ပသ္သတန္တိ ပသ္သန္တာနံ, ပဏ္ဍိတာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယံ ပရေတိ ဧတ္ထ ယန္တိ ဝတ္ထုကာမေ သန္ဓာယာဟ။ ပုန ယံ ပရေတိ ဧတ္ထ နိဗ္ဗာနံ။
767-8.Sukhanti diṭṭhamariyehi, sakkāyassuparodhananti ‘‘sukha’’miti ariyehi pañcakkhandhanirodho diṭṭho, nibbānanti vuttaṃ hoti. Paccanīkamidaṃ hotīti paṭilomamidaṃ dassanaṃ hoti. Passatanti passantānaṃ, paṇḍitānanti vuttaṃ hoti. Yaṃ pareti ettha yanti vatthukāme sandhāyāha. Puna yaṃ pareti ettha nibbānaṃ.
၇၆၉-၇၁. ပသ္သာတိ သောတာရံ အာလပတိ။ ဓမ္မန္တိ နိဗ္ဗာနဓမ္မံ။ သမ္ပမူဠ္ဟေတ္ထဝိဒ္ဒသူတိ သမ္ပမူဠ္ဟာ ဧတ္ထ အဝိဒ္ဒသူ ဗာလာ။ ကိံကာရဏံ သမ္ပမူဠ္ဟာ? နိဝုတာနံ တမော ဟောတိ , အန္ဓကာရော အပသ္သတံ , ဗာလာနံ အဝိဇ္ဇာယ နိဝုတာနံ ဩတ္ထဋာနံ အန္ဓဘာဝကရဏော တမော ဟောတိ, ယေန နိဗ္ဗာနဓမ္မံ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကောန္တိ။ သတဉ္စ ဝိဝဋံ ဟောတိ, အာလောကော ပသ္သတာမိဝာတိ သတဉ္စ သပ္ပုရိသာနံ ပညာဒသ္သနေန ပသ္သတံ အာလောကောဝ ဝိဝဋံ ဟောတိ နိဗ္ဗာနံ။ သန္တိကေ န ဝိဇာနန္တိ, မဂာ ဓမ္မသ္သကောဝိဒာတိ ယံ အတ္တနော သရီရေ တစပဉ္စကမတ္တံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ အနန္တရမေဝ အဓိဂန္တဗ္ဗတော, အတ္တနော ခန္ဓာနံ ဝာ နိရောဓမတ္တတော သန္တိကေ နိဗ္ဗာနံ, တံ ဧဝံ သန္တိကေ သန္တမ္ပိ န ဝိဇာနန္တိ မဂဘူတာ ဇနာ မဂ္ဂာမဂ္ဂဓမ္မသ္သ သစ္စဓမ္မသ္သ ဝာ အကောဝိဒာ, သဗ္ဗထာ ဘဝရာဂ။ပေ.။ သုသမ္ဗုဓော။ တတ္ထ မာရဓေယ္ယာနုပန္နေဟီတိ တေဘူမကဝဋ္ဋံ အနုပန္နေဟိ။
769-71.Passāti sotāraṃ ālapati. Dhammanti nibbānadhammaṃ. Sampamūḷhetthaviddasūti sampamūḷhā ettha aviddasū bālā. Kiṃkāraṇaṃ sampamūḷhā? Nivutānaṃ tamo hoti, andhakāro apassataṃ, bālānaṃ avijjāya nivutānaṃ otthaṭānaṃ andhabhāvakaraṇo tamo hoti, yena nibbānadhammaṃ daṭṭhuṃ na sakkonti. Satañca vivaṭaṃ hoti, āloko passatāmivāti satañca sappurisānaṃ paññādassanena passataṃ ālokova vivaṭaṃ hoti nibbānaṃ. Santike na vijānanti, magā dhammassakovidāti yaṃ attano sarīre tacapañcakamattaṃ paricchinditvā anantarameva adhigantabbato, attano khandhānaṃ vā nirodhamattato santike nibbānaṃ, taṃ evaṃ santike santampi na vijānanti magabhūtā janā maggāmaggadhammassa saccadhammassa vā akovidā, sabbathā bhavarāga…pe… susambudho. Tattha māradheyyānupannehīti tebhūmakavaṭṭaṃ anupannehi.
၇၇၂. ပစ္ဆိမဂာထာယ သမ္ဗန္ဓော ‘‘ဧဝံ အသုသမ္ဗုဓံ ကော နု အညတ္ရ မရိယေဟီ’’တိ။ တသ္သတ္ထော – ဌပေတ္ဝာ အရိယေ ကော နု အညော နိဗ္ဗာနပဒံ ဇာနိတုံ အရဟတိ, ယံ ပဒံ စတုတ္ထေန အရိယမဂ္ဂေန သမ္မဒညာယ အနန္တရမေဝ အနာသဝာ ဟုတ္ဝာ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗန္တိ, သမ္မဒညာယ ဝာ အနာသဝာ ဟုတ္ဝာ အန္တေ အနုပာဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗန္တီတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။
772. Pacchimagāthāya sambandho ‘‘evaṃ asusambudhaṃ ko nu aññatra mariyehī’’ti. Tassattho – ṭhapetvā ariye ko nu añño nibbānapadaṃ jānituṃ arahati, yaṃ padaṃ catutthena ariyamaggena sammadaññāya anantarameva anāsavā hutvā kilesaparinibbānena parinibbanti, sammadaññāya vā anāsavā hutvā ante anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbantīti arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi.
အတ္တမနာတိ တုဋ္ဌမနာ။ အဘိနန္ဒုန္တိ အဘိနန္ဒိံသု။ ဣမသ္မိဉ္စ ပန ဝေယ္ယာကရဏသ္မိန္တိ ဣမသ္မိံ သောဠသမေ ဝေယ္ယာကရဏေ။ ဘညမာနေတိ ဘဏိယမာနေ။ သေသံ ပာကဋမေဝ။
Attamanāti tuṭṭhamanā. Abhinandunti abhinandiṃsu. Imasmiñca pana veyyākaraṇasminti imasmiṃ soḷasame veyyākaraṇe. Bhaññamāneti bhaṇiyamāne. Sesaṃ pākaṭameva.
ဧဝံ သဗ္ဗေသုပိ သောဠသသု ဝေယ္ယာကရဏေသု သဋ္ဌိမတ္တေ သဋ္ဌိမတ္တေ ကတ္ဝာ သဋ္ဌိအဓိကာနံ နဝန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ အနုပာဒာယ အာသဝေဟိ စိတ္တာနိ ဝိမုစ္စိံသု, သောဠသက္ခတ္တုံ စတ္တာရိ စတ္တာရိ ကတ္ဝာ စတုသဋ္ဌိ သစ္စာနေတ္ထ ဝေနေယ္ယဝသေန နာနပ္ပကာရတော ဒေသိတာနီတိ။
Evaṃ sabbesupi soḷasasu veyyākaraṇesu saṭṭhimatte saṭṭhimatte katvā saṭṭhiadhikānaṃ navannaṃ bhikkhusatānaṃ anupādāya āsavehi cittāni vimucciṃsu, soḷasakkhattuṃ cattāri cattāri katvā catusaṭṭhi saccānettha veneyyavasena nānappakārato desitānīti.
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
သုတ္တနိပာတ-အဋ္ဌကထာယ ဒ္ဝယတာနုပသ္သနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
Suttanipāta-aṭṭhakathāya dvayatānupassanāsuttavaṇṇanā
နိဋ္ဌိတ္တာ။
Niṭṭhittā.
နိဋ္ဌိတော စ တတိယော ဝဂ္ဂော အတ္ထဝဏ္ဏနာနယတော, နာမေန
Niṭṭhito ca tatiyo vaggo atthavaṇṇanānayato, nāmena
မဟာဝဂ္ဂောတိ။
Mahāvaggoti.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / သုတ္တနိပာတပာဠိ • Suttanipātapāḷi / ၁၂. ဒ္ဝယတာနုပသ္သနာသုတ္တံ • 12. Dvayatānupassanāsuttaṃ
