Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મિલિન્દપઞ્હપાળિ • Milindapañhapāḷi

    ૫. અનુમાનપઞ્હો

    5. Anumānapañho

    ૧. બુદ્ધવગ્ગો

    1. Buddhavaggo

    ૧. દ્વિન્નં બુદ્ધાનં અનુપ્પજ્જમાનપઞ્હો

    1. Dvinnaṃ buddhānaṃ anuppajjamānapañho

    . ‘‘ભન્તે નાગસેન, ભાસિતમ્પેતં ભગવતા ‘અટ્ઠાનમેતં, ભિક્ખવે, અનવકાસો, યં એકિસ્સા લોકધાતુયા દ્વે અરહન્તો સમ્માસમ્બુદ્ધો અપુબ્બં અચરિમં ઉપ્પજ્જેય્યું, નેતં ઠાનં વિજ્જતી’તિ. દેસેન્તા ચ, ભન્તે નાગસેન, સબ્બેપિ તથાગતા સત્તતિંસ બોધિપક્ખિયધમ્મે દેસેન્તિ, કથયમાના ચ ચત્તારિ અરિયસચ્ચાનિ કથેન્તિ, સિક્ખાપેન્તા ચ તીસુ સિક્ખાસુ સિક્ખાપેન્તિ, અનુસાસમાના ચ અપ્પમાદપ્પટિપત્તિયં અનુસાસન્તિ. યદિ, ભન્તે નાગસેન, સબ્બેસમ્પિ તથાગતાનં એકા દેસના એકા કથા એકા સિક્ખા એકા અનુસિટ્ઠિ, કેન કારણેન દ્વે તથાગતા એકક્ખણે નુપ્પજ્જન્તિ? એકેનપિ તાવ બુદ્ધુપ્પાદેન અયં લોકો ઓભાસજાતો, યદિ દુતિયો બુદ્ધો ભવેય્ય, દ્વિન્નં પભાય અયં લોકો ભિય્યોસોમત્તાય ઓભાસજાતો ભવેય્ય, ઓવદમાના ચ દ્વે તથાગતા સુખં ઓવદેય્યું, અનુસાસમાના ચ સુખં અનુસાસેય્યું, તત્થ મે કારણં બ્રૂહિ, યથાહં નિસ્સંસયો ભવેય્ય’’ન્તિ.

    1. ‘‘Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā ‘aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddho apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyuṃ, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’ti. Desentā ca, bhante nāgasena, sabbepi tathāgatā sattatiṃsa bodhipakkhiyadhamme desenti, kathayamānā ca cattāri ariyasaccāni kathenti, sikkhāpentā ca tīsu sikkhāsu sikkhāpenti, anusāsamānā ca appamādappaṭipattiyaṃ anusāsanti. Yadi, bhante nāgasena, sabbesampi tathāgatānaṃ ekā desanā ekā kathā ekā sikkhā ekā anusiṭṭhi, kena kāraṇena dve tathāgatā ekakkhaṇe nuppajjanti? Ekenapi tāva buddhuppādena ayaṃ loko obhāsajāto, yadi dutiyo buddho bhaveyya, dvinnaṃ pabhāya ayaṃ loko bhiyyosomattāya obhāsajāto bhaveyya, ovadamānā ca dve tathāgatā sukhaṃ ovadeyyuṃ, anusāsamānā ca sukhaṃ anusāseyyuṃ, tattha me kāraṇaṃ brūhi, yathāhaṃ nissaṃsayo bhaveyya’’nti.

    ‘‘અયં, મહારાજ, દસસહસ્સી લોકધાતુ એકબુદ્ધધારણી, એકસ્સેવ તથાગતસ્સ ગુણં ધારેતિ, યદિ દુતિયો બુદ્ધો ઉપ્પજ્જેય્ય, નાયં દસસહસ્સી લોકધાતુ ધારેય્ય, ચલેય્ય કમ્પેય્ય નમેય્ય ઓનમેય્ય વિનમેય્ય વિકિરેય્ય વિધમેય્ય વિદ્ધંસેય્ય, ન ઠાનમુપગચ્છેય્ય.

    ‘‘Ayaṃ, mahārāja, dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī, ekasseva tathāgatassa guṇaṃ dhāreti, yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nāyaṃ dasasahassī lokadhātu dhāreyya, caleyya kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya vidhameyya viddhaṃseyya, na ṭhānamupagaccheyya.

    ‘‘યથા, મહારાજ, નાવા એકપુરિસસન્ધારણી 1 ભવેય્ય, એકસ્મિં પુરિસે અભિરૂળ્હે સા નાવા સમુપાદિકા 2 ભવેય્ય. અથ દુતિયો પુરિસો આગચ્છેય્ય તાદિસો આયુના વણ્ણેન વયેન પમાણેન કિસથૂલેન સબ્બઙ્ગપચ્ચઙ્ગેન, સો તં નાવં અભિરૂહેય્ય, અપિ નુ સા, મહારાજ, નાવા દ્વિન્નમ્પિ ધારેય્યા’’તિ? ‘‘ન હિ, ભન્તે, ચલેય્ય કમ્પેય્ય નમેય્ય ઓનમેય્ય વિનમેય્ય વિકિરેય્ય વિધમેય્ય વિદ્ધંસેય્ય, ન ઠાનમુપગચ્છેય્ય, ઓસીદેય્ય ઉદકે’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, મહારાજ, અયં દસસહસ્સી લોકધાતુ એકબુદ્ધધારણી, એકસ્સેવ તથાગતસ્સ ગુણં ધારેતિ, યદિ દુતિયો બુદ્ધો ઉપ્પજ્જેય્ય, નાયં દસસહસ્સી લોકધાતુ ધારેય્ય, ચલેય્ય કમ્પેય્ય નમેય્ય ઓનમેય્ય વિનમેય્ય વિકિરેય્ય વિધમેય્ય વિદ્ધંસેય્ય, ન ઠાનમુપગચ્છેય્ય.

    ‘‘Yathā, mahārāja, nāvā ekapurisasandhāraṇī 3 bhaveyya, ekasmiṃ purise abhirūḷhe sā nāvā samupādikā 4 bhaveyya. Atha dutiyo puriso āgaccheyya tādiso āyunā vaṇṇena vayena pamāṇena kisathūlena sabbaṅgapaccaṅgena, so taṃ nāvaṃ abhirūheyya, api nu sā, mahārāja, nāvā dvinnampi dhāreyyā’’ti? ‘‘Na hi, bhante, caleyya kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya vidhameyya viddhaṃseyya, na ṭhānamupagaccheyya, osīdeyya udake’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, ayaṃ dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī, ekasseva tathāgatassa guṇaṃ dhāreti, yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nāyaṃ dasasahassī lokadhātu dhāreyya, caleyya kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya vidhameyya viddhaṃseyya, na ṭhānamupagaccheyya.

    ‘‘યથા વા પન, મહારાજ, પુરિસો યાવદત્થં ભોજનં ભુઞ્જેય્ય છાદેન્તં યાવ કણ્ઠમભિપૂરયિત્વા, સો ધાતો પીણિતો પરિપુણ્ણો નિરન્તરો તન્દિકતો અનોનમિતદણ્ડજાતો પુનદેવ તત્તકં ભોજનં ભુઞ્જેય્ય, અપિ નુ ખો સો, મહારાજ, પુરિસો સુખિતો ભવેય્યા’’તિ? ‘‘ન હિ, ભન્તે, સકિં ભુત્તોવ મરેય્યા’’તિ 5. ‘‘એવમેવ ખો, મહારાજ, અયં દસસહસ્સી લોકધાતુ એકબુદ્ધધારણી, એકસ્સેવ તથાગતસ્સ ગુણં ધારેતિ, યદિ દુતિયો બુદ્ધો ઉપ્પજ્જેય્ય, નાયં દસસહસ્સી લોકધાતુ ધારેય્ય, ચલેય્ય કમ્પેય્ય નમેય્ય ઓનમેય્ય વિનમેય્ય વિકિરેય્ય વિધમેય્ય વિદ્ધંસેય્ય, ન ઠાનમુપગચ્છેય્યા’’તિ.

    ‘‘Yathā vā pana, mahārāja, puriso yāvadatthaṃ bhojanaṃ bhuñjeyya chādentaṃ yāva kaṇṭhamabhipūrayitvā, so dhāto pīṇito paripuṇṇo nirantaro tandikato anonamitadaṇḍajāto punadeva tattakaṃ bhojanaṃ bhuñjeyya, api nu kho so, mahārāja, puriso sukhito bhaveyyā’’ti? ‘‘Na hi, bhante, sakiṃ bhuttova mareyyā’’ti 6. ‘‘Evameva kho, mahārāja, ayaṃ dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī, ekasseva tathāgatassa guṇaṃ dhāreti, yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nāyaṃ dasasahassī lokadhātu dhāreyya, caleyya kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya vidhameyya viddhaṃseyya, na ṭhānamupagaccheyyā’’ti.

    ‘‘કિં નુ ખો, ભન્તે નાગસેન, અતિધમ્મભારેન પથવી ચલતી’’તિ? ‘‘ઇધ, મહારાજ, દ્વે સકટા રતનપરિપૂરિતા ભવેય્યું યાવ મુખસમા, એકસ્મા સકટતો રતનં ગહેત્વા એકસ્મિં સકટે આકિરેય્યું, અપિ નુ ખો તં, મહારાજ, સકટં દ્વિન્નમ્પિ સકટાનં રતનં ધારેય્યા’’તિ? ‘‘ન હિ, ભન્તે, નાભિપિ તસ્સ ફલેય્ય, અરાપિ તસ્સ ભિજ્જેય્યું, નેમિપિ તસ્સ ઓપતેય્ય, અક્ખોપિ તસ્સ ભિજ્જેય્યા’’તિ. ‘‘કિં નુ ખો, મહારાજ, અતિરતનભારેન સકટં ભિજ્જતી’’તિ? ‘‘આમ, ભન્તે’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, મહારાજ, અતિધમ્મભારેન પથવી ચલતિ.

    ‘‘Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, atidhammabhārena pathavī calatī’’ti? ‘‘Idha, mahārāja, dve sakaṭā ratanaparipūritā bhaveyyuṃ yāva mukhasamā, ekasmā sakaṭato ratanaṃ gahetvā ekasmiṃ sakaṭe ākireyyuṃ, api nu kho taṃ, mahārāja, sakaṭaṃ dvinnampi sakaṭānaṃ ratanaṃ dhāreyyā’’ti? ‘‘Na hi, bhante, nābhipi tassa phaleyya, arāpi tassa bhijjeyyuṃ, nemipi tassa opateyya, akkhopi tassa bhijjeyyā’’ti. ‘‘Kiṃ nu kho, mahārāja, atiratanabhārena sakaṭaṃ bhijjatī’’ti? ‘‘Āma, bhante’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, atidhammabhārena pathavī calati.

    ‘‘અપિ ચ, મહારાજ, ઇમં કારણં બુદ્ધબલપરિદીપનાય ઓસારિતં. અઞ્ઞમ્પિ તત્થ અભિરૂપં કારણં સુણોહિ, યેન કારણેન દ્વે સમ્માસમ્બુદ્ધો એકક્ખણે નુપ્પજ્જન્તિ. યદિ, મહારાજ, દ્વે સમ્માસમ્બુદ્ધા એકક્ખણે ઉપ્પજ્જેય્યું, તેસં પરિસાય વિવાદો ઉપ્પજ્જેય્ય ‘તુમ્હાકં બુદ્ધો, અમ્હાકં બુદ્ધો’તિ, ઉભતો પક્ખજાતા ભવેય્યું, યથા, મહારાજ, દ્વિન્નં બલવામચ્ચાનં પરિસાય વિવાદો ઉપ્પજ્જેય્ય ‘તુમ્હાકં અમચ્ચો, અમ્હાકં અમચ્ચો’તિ, ઉભતો પક્ખજાતા હોન્તિ, એવમેવ ખો, મહારાજ, યદિ દ્વે સમ્માસમ્બુદ્ધા એકક્ખણે ઉપ્પજ્જેય્યું, તેસં પરિસાય વિવાદો ઉપ્પજ્જેય્ય ‘તુમ્હાકં બુદ્ધો, અમ્હાકં બુદ્ધો’તિ, ઉભતો પક્ખજાતા ભવેય્યું . ઇદં તાવ, મહારાજ, એકં કારણં, યેન કારણેન દ્વે સમ્માસમ્બુદ્ધા એકક્ખણે નુપ્પજ્જન્તિ.

    ‘‘Api ca, mahārāja, imaṃ kāraṇaṃ buddhabalaparidīpanāya osāritaṃ. Aññampi tattha abhirūpaṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena dve sammāsambuddho ekakkhaṇe nuppajjanti. Yadi, mahārāja, dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ, tesaṃ parisāya vivādo uppajjeyya ‘tumhākaṃ buddho, amhākaṃ buddho’ti, ubhato pakkhajātā bhaveyyuṃ, yathā, mahārāja, dvinnaṃ balavāmaccānaṃ parisāya vivādo uppajjeyya ‘tumhākaṃ amacco, amhākaṃ amacco’ti, ubhato pakkhajātā honti, evameva kho, mahārāja, yadi dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ, tesaṃ parisāya vivādo uppajjeyya ‘tumhākaṃ buddho, amhākaṃ buddho’ti, ubhato pakkhajātā bhaveyyuṃ . Idaṃ tāva, mahārāja, ekaṃ kāraṇaṃ, yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti.

    ‘‘અપરમ્પિ, મહારાજ, ઉત્તરિં કારણં સુણોહિ, યેન કારણેન દ્વે સમ્માસમ્બુદ્ધા એકક્ખણે નુપ્પજ્જન્તિ. યદિ, મહારાજ, દ્વે સમ્માસમ્બુદ્ધા એકક્ખણે ઉપ્પજ્જેય્યું, ‘અગ્ગો બુદ્ધો’તિ યં વચનં, તં મિચ્છા ભવેય્ય, ‘જેટ્ઠો બુદ્ધો’તિ યં વચનં, તં મિચ્છા ભવેય્ય, ‘સેટ્ઠો બુદ્ધો’તિ, ‘વિસિટ્ઠો બુદ્ધો’તિ, ‘ઉત્તમો બુદ્ધો’તિ, ‘પવરો બુદ્ધો’તિ, ‘અસમો બુદ્ધો’તિ, ‘અસમસમો બુદ્ધો’તિ, ‘અપ્પટિમો બુદ્ધો’તિ, ‘અપ્પટિભાગો બુદ્ધો’તિ, ‘અપ્પટિપુગ્ગલો બુદ્ધો’તિ યં વચનં, તં મિચ્છા ભવેય્ય. ઇદમ્પિ ખો ત્વં, મહારાજ, કારણં અત્થતો સમ્પટિચ્છ, યેન કારણેન દ્વે સમ્માસમ્બુદ્ધા એકક્ખણે નુપ્પજ્જન્તિ.

    ‘‘Aparampi, mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti. Yadi, mahārāja, dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ, ‘aggo buddho’ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhaveyya, ‘jeṭṭho buddho’ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhaveyya, ‘seṭṭho buddho’ti, ‘visiṭṭho buddho’ti, ‘uttamo buddho’ti, ‘pavaro buddho’ti, ‘asamo buddho’ti, ‘asamasamo buddho’ti, ‘appaṭimo buddho’ti, ‘appaṭibhāgo buddho’ti, ‘appaṭipuggalo buddho’ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhaveyya. Idampi kho tvaṃ, mahārāja, kāraṇaṃ atthato sampaṭiccha, yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti.

    ‘‘અપિ ચ ખો, મહારાજ, બુદ્ધાનં ભગવન્તાનં સભાવપકતિ એસાયં, એકો યેવ બુદ્ધો લોકે ઉપ્પજ્જતિ. કસ્મા કારણા? મહન્તતાય સબ્બઞ્ઞુબુદ્ધગુણાનં. અઞ્ઞમ્પિ, મહારાજ, યં લોકે મહન્તં, તં એકં યેવ હોતિ. પથવી, મહારાજ, મહન્તી, સા એકા યેવ. સાગરો મહન્તો, સો એકો યેવ. સિનેરુ ગિરિરાજા મહન્તો, સો એકો યેવ. આકાસો મહન્તો, સો એકો યેવ. સક્કો મહન્તો, સો એકો યેવ. મારો મહન્તો, સો એકો યેવ. મહાબ્રહ્મા મહન્તો, સો એકો યેવ. તથાગતો અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો મહન્તો, સો એકો યેવ લોકસ્મિં. યત્થ તે ઉપ્પજ્જન્તિ, તત્થ અઞ્ઞસ્સ ઓકાસો ન હોતિ, તસ્મા, મહારાજ, તથાગતો અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો એકો યેવ લોકસ્મિં ઉપ્પજ્જતી’’તિ.

    ‘‘Api ca kho, mahārāja, buddhānaṃ bhagavantānaṃ sabhāvapakati esāyaṃ, eko yeva buddho loke uppajjati. Kasmā kāraṇā? Mahantatāya sabbaññubuddhaguṇānaṃ. Aññampi, mahārāja, yaṃ loke mahantaṃ, taṃ ekaṃ yeva hoti. Pathavī, mahārāja, mahantī, sā ekā yeva. Sāgaro mahanto, so eko yeva. Sineru girirājā mahanto, so eko yeva. Ākāso mahanto, so eko yeva. Sakko mahanto, so eko yeva. Māro mahanto, so eko yeva. Mahābrahmā mahanto, so eko yeva. Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho mahanto, so eko yeva lokasmiṃ. Yattha te uppajjanti, tattha aññassa okāso na hoti, tasmā, mahārāja, tathāgato arahaṃ sammāsambuddho eko yeva lokasmiṃ uppajjatī’’ti.

    ‘‘સુકથિતો, ભન્તે નાગસેન, પઞ્હો ઓપમ્મેહિ કારણેહિ. અનિપુણોપેતં સુત્વા અત્તમનો ભવેય્ય, કિં પન માદિસો મહાપઞ્ઞો. સાધુ, ભન્તે નાગસેન, એવમેતં તથા સમ્પટિચ્છામી’’તિ.

    ‘‘Sukathito, bhante nāgasena, pañho opammehi kāraṇehi. Anipuṇopetaṃ sutvā attamano bhaveyya, kiṃ pana mādiso mahāpañño. Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.

    દ્વિન્નં બુદ્ધાનં અનુપ્પજ્જમાનપઞ્હો પઠમો.

    Dvinnaṃ buddhānaṃ anuppajjamānapañho paṭhamo.







    Footnotes:
    1. એકપુરિસસન્તારણી (સી॰ પી॰)
    2. સમુદકા (ક॰)
    3. ekapurisasantāraṇī (sī. pī.)
    4. samudakā (ka.)
    5. ભુત્તો વમેય્યાતિ (ક॰)
    6. bhutto vameyyāti (ka.)

    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact