| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನೀ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
(೧.) ಏಕಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
(1.) Ekakaniddesavaṇṇanā
೭೬೧. ಇದಾನಿ ಯಥಾನಿಕ್ಖಿತ್ತಾಯ ಮಾತಿಕಾಯ ‘‘ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾ ನ ಹೇತುಮೇವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಆರದ್ಧೇ ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ ನ ಹೇತುಮೇವಾತಿ ಸಾಧಾರಣಹೇತುಪಟಿಕ್ಖೇಪನಿದ್ದೇಸೋ। ತತ್ಥ ‘‘ಹೇತುಹೇತು, ಪಚ್ಚಯಹೇತು, ಉತ್ತಮಹೇತು, ಸಾಧಾರಣಹೇತೂತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಹೇತೂ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಕಣ್ಡೇ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ ನ ಹೇತುಮೇವಾ’’ತಿಆದೀನಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಯಂ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೯೪) ವುತ್ತಮೇವ। ಅಹೇತುಕಮೇವಾತಿಆದೀಸು ಬ್ಯಞ್ಜನಸನ್ಧಿವಸೇನ ಮಕಾರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ; ಅಹೇತುಕಾ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಪಿಚ ‘‘ಹೇತೂ ಧಮ್ಮಾ ನಹೇತೂ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ದುಕಮಾತಿಕಾ ೧) ಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ ಹೇತೂ ಧಮ್ಮಾತಿ ವಾ ಸಹೇತುಕಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ವಾ ನ ಹೋನ್ತಿ। ಏಕನ್ತೇನ ಪನ ನ ಹೇತೂಯೇವ, ಅಹೇತುಕಾ ಯೇವಾತಿ ಇಮಾನಿಪಿ ನಯೇನೇತ್ಥ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಬ್ಯಾಕತಮೇವಾತಿ ಪದಂ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಸಾರಮ್ಮಣಮೇವಾತಿ ಓಲುಬ್ಭಾರಮ್ಮಣವಸೇನ। ಪಚ್ಚಯಾರಮ್ಮಣಂ ಓಲುಬ್ಭಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಹಿ ದುವಿಧಂ ಆರಮ್ಮಣಂ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಓಲುಬ್ಭಾರಮ್ಮಣಮೇವ ಧುರಂ, ಪಚ್ಚಯಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭತಿಯೇವ। ಅಚೇತಸಿಕಮೇವಾತಿ ಪದಂ ಚಿತ್ತಂ, ರೂಪಂ, ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ತೀಸು ಅಚೇತಸಿಕೇಸು ಚಿತ್ತಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ನೋ ಅಪರಿಯಾಪನ್ನಮೇವಾತಿ ಗತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಚುತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಸಂಸಾರವಟ್ಟಭವಪರಿಯಾಪನ್ನಭಾವತೋ ಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಏವ, ನೋ ಅಪರಿಯಾಪನ್ನಾ। ಲೋಕತೋ ವಟ್ಟತೋ ನ ನಿಯ್ಯನ್ತೀತಿ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ । ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವಾತಿ ರೂಪಕಣ್ಡೇ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನೇವ ರೂಪಾದೀನಿ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಿತೋ ಅತೀತಾದಿವಿಸಯಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸೋತಪತಿತಮೇವ ಕತ್ವಾ ‘‘ಉಪಪನ್ನಂ ಛಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೫೮೪) ವುತ್ತಂ। ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾಪಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸೇವ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅನಿಚ್ಚಮೇವಾತಿ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಟ್ಠೇನ ಅನಿಚ್ಚಾಯೇವ। ಜರಾಭಿಭೂತಮೇವಾತಿ ಜರಾಯ ಅಭಿಭೂತತ್ತಾ ಜರಾಭಿಭೂತಾ ಏವ।
761. Idāni yathānikkhittāya mātikāya ‘‘pañcaviññāṇā na hetumevā’’tiādinā nayena āraddhe niddesavāre na hetumevāti sādhāraṇahetupaṭikkhepaniddeso. Tattha ‘‘hetuhetu, paccayahetu, uttamahetu, sādhāraṇahetūti catubbidho hetū’’tiādinā nayena yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ rūpakaṇḍe ‘‘sabbaṃ rūpaṃ na hetumevā’’tiādīnaṃ atthavaṇṇanāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 594) vuttameva. Ahetukamevātiādīsu byañjanasandhivasena makāro veditabbo; ahetukā evāti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Apica ‘‘hetū dhammā nahetū dhammā’’tiādīsu (dha. sa. dukamātikā 1) dhammakoṭṭhāsesu pañcaviññāṇāni hetū dhammāti vā sahetukā dhammāti vā na honti. Ekantena pana na hetūyeva, ahetukā yevāti imānipi nayenettha sabbapadesu attho veditabbo. Abyākatamevāti padaṃ vipākābyākatavasena vuttaṃ. Sārammaṇamevāti olubbhārammaṇavasena. Paccayārammaṇaṃ olubbhārammaṇanti hi duvidhaṃ ārammaṇaṃ. Imasmiṃ pana ṭhāne olubbhārammaṇameva dhuraṃ, paccayārammaṇampi labbhatiyeva. Acetasikamevāti padaṃ cittaṃ, rūpaṃ, nibbānanti tīsu acetasikesu cittameva sandhāya vuttaṃ. No apariyāpannamevāti gatipariyāpannacutipariyāpannasaṃsāravaṭṭabhavapariyāpannabhāvato pariyāpannā eva, no apariyāpannā. Lokato vaṭṭato na niyyantīti aniyyānikā. Uppannaṃ manoviññāṇaviññeyyamevāti rūpakaṇḍe cakkhuviññāṇādīnaṃ paccuppannāneva rūpādīni ārabbha pavattito atītādivisayaṃ manoviññāṇampi pañcaviññāṇasotapatitameva katvā ‘‘upapannaṃ chahi viññāṇehi viññeyya’’nti (dha. sa. 584) vuttaṃ. Pañcaviññāṇā pana yasmā paccuppannāpi cakkhuviññāṇādīnaṃ ārammaṇā na honti, manoviññāṇasseva honti, tasmā ‘‘manoviññāṇaviññeyyamevā’’ti vuttaṃ. Aniccamevāti hutvā abhāvaṭṭhena aniccāyeva. Jarābhibhūtamevāti jarāya abhibhūtattā jarābhibhūtā eva.
೭೬೨. ಉಪ್ಪನ್ನವತ್ಥುಕಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಾತಿ ಅನಾಗತಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ। ನ ಹಿ ತೇ ಅನಾಗತೇಸು ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ।
762. Uppannavatthukā uppannārammaṇāti anāgatapaṭikkhepo. Na hi te anāgatesu vatthārammaṇesu uppajjanti.
ಪುರೇಜಾತವತ್ಥುಕಾ ಪುರೇಜಾತಾರಮ್ಮಣಾತಿ ಸಹುಪ್ಪತ್ತಿಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ। ನ ಹಿ ತೇ ಸಹುಪ್ಪನ್ನಂ ವತ್ಥುಂ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ವಾ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಸಯಂ ಪನ ಪಚ್ಛಾಜಾತಾ ಹುತ್ವಾ ಪುರೇಜಾತೇಸು ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ।
Purejātavatthukā purejātārammaṇāti sahuppattipaṭikkhepo. Na hi te sahuppannaṃ vatthuṃ vā ārammaṇaṃ vā paṭicca uppajjanti, sayaṃ pana pacchājātā hutvā purejātesu vatthārammaṇesu uppajjanti.
ಅಜ್ಝತ್ತಿಕವತ್ಥುಕಾತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಜ್ಝತ್ತವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತಾನಿ ಹಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕೇ ಪಞ್ಚ ಪಸಾದೇ ವತ್ಥುಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಬಾಹಿರಾರಮ್ಮಣಾತಿ ಬಾಹಿರರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಾ। ತತ್ಥ ಚತುಕ್ಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ – ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾ ಹಿ ಪಸಾದವತ್ಥುಕತ್ತಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕವತ್ಥುಕಾ, ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಹದಯರೂಪಂ ವತ್ಥುಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಾಲೇ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಬಾಹಿರವತ್ಥುಕಂ, ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ ಬಾಹಿರಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕವತ್ಥುಕಾ , ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ ಹದಯರೂಪಂ ವತ್ಥುಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಾಲೇ ಬಾಹಿರಾ ಬಾಹಿರವತ್ಥುಕಾ।
Ajjhattikavatthukāti ajjhattajjhattavasena vuttaṃ. Tāni hi ajjhattike pañca pasāde vatthuṃ katvā uppajjanti. Bāhirārammaṇāti bāhirarūpādiārammaṇā. Tattha catukkaṃ veditabbaṃ – pañcaviññāṇā hi pasādavatthukattā ajjhattikā ajjhattikavatthukā, manoviññāṇaṃ hadayarūpaṃ vatthuṃ katvā uppajjanakāle ajjhattikaṃ bāhiravatthukaṃ, pañcaviññāṇasampayuttā tayo khandhā bāhirā ajjhattikavatthukā , manoviññāṇasampayuttā tayo khandhā hadayarūpaṃ vatthuṃ katvā uppajjanakāle bāhirā bāhiravatthukā.
ಅಸಮ್ಭಿನ್ನವತ್ಥುಕಾತಿ ಅನಿರುದ್ಧವತ್ಥುಕಾ। ನ ಹಿ ತೇ ನಿರುದ್ಧಂ ಅತೀತಂ ವತ್ಥುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಾರಮ್ಮಣತಾಯಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Asambhinnavatthukāti aniruddhavatthukā. Na hi te niruddhaṃ atītaṃ vatthuṃ paṭicca uppajjanti. Asambhinnārammaṇatāyapi eseva nayo.
ಅಞ್ಞಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವತ್ಥು ಚ ಆರಮ್ಮಣಞ್ಚಾತಿಆದೀಸು ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಹಿ ಅಞ್ಞಂ ವತ್ಥು, ಅಞ್ಞಂ ಆರಮ್ಮಣಂ। ಅಞ್ಞಂ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ। ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸೋತಪಸಾದಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ವತ್ಥುಂ, ಸದ್ದಾದೀಸು ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಕಪ್ಪತೋ ಕಪ್ಪಂ ಗನ್ತ್ವಾಪಿ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ; ಚಕ್ಖುಪಸಾದಮೇವ ಪನ ವತ್ಥುಂ ಕತ್ವಾ ರೂಪಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಏವಮಸ್ಸ ವತ್ಥುಪಿ ದ್ವಾರಮ್ಪಿ ಆರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ನಿಬದ್ಧಂ, ಅಞ್ಞಂ ವತ್ಥುಂ ವಾ ದ್ವಾರಂ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ವಾ ನ ಸಙ್ಕಮತಿ, ನಿಬದ್ಧವತ್ಥು ನಿಬದ್ಧದ್ವಾರಂ ನಿಬದ್ಧಾರಮ್ಮಣಮೇವ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Aññaṃ cakkhuviññāṇassa vatthu ca ārammaṇañcātiādīsu cakkhuviññāṇassa hi aññaṃ vatthu, aññaṃ ārammaṇaṃ. Aññaṃ sotaviññāṇādīnaṃ. Cakkhuviññāṇaṃ sotapasādādīsu aññataraṃ vatthuṃ, saddādīsu vā aññataraṃ ārammaṇaṃ katvā kappato kappaṃ gantvāpi na uppajjati; cakkhupasādameva pana vatthuṃ katvā rūpañca ārammaṇaṃ katvā uppajjati. Evamassa vatthupi dvārampi ārammaṇampi nibaddhaṃ, aññaṃ vatthuṃ vā dvāraṃ vā ārammaṇaṃ vā na saṅkamati, nibaddhavatthu nibaddhadvāraṃ nibaddhārammaṇameva hutvā uppajjati. Sotaviññāṇādīsupi eseva nayo.
೭೬೩. ನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಗೋಚರವಿಸಯಂ ಪಚ್ಚನುಭೋನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಚಕ್ಖು ಸೋತಸ್ಸ, ಸೋತಂ ವಾ ಚಕ್ಖುಸ್ಸಾತಿ ಏವಂ ಏಕಂ ಏಕಸ್ಸ ಗೋಚರವಿಸಯಂ ನ ಪಚ್ಚನುಭೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಚೇ ಹಿ ನೀಲಾದಿಭೇದಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಸೋತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಉಪನೇಯ್ಯ ‘ಇಙ್ಘ ತಾವ ನಂ ವವತ್ಥಾಪೇಹಿ ವಿಭಾವೇಹಿ – ಕಿಂ ನಾಮೇತಂ ಆರಮ್ಮಣ’ನ್ತಿ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿನಾಪಿ ಮುಖೇನ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ – ‘ಅರೇ ಅನ್ಧಬಾಲ, ವಸ್ಸಸತಮ್ಪಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಪರಿಧಾವಮಾನೋ ಅಞ್ಞತ್ರ ಮಯಾ ಕುಹಿಂ ಏತಸ್ಸ ಜಾನನಕಂ ಲಭಿಸ್ಸಸಿ; ಆಹರ ನಂ ಚಕ್ಖುಪಸಾದೇ ಉಪನೇಹಿ; ಅಹಮೇತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮಿ – ಯದಿ ವಾ ನೀಲಂ ಯದಿ ವಾ ಪೀತಕಂ। ನ ಹಿ ಏಸೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವಿಸಯೋ; ಮಯ್ಹಮೇವೇಸೋ ವಿಸಯೋ’ತಿ। ಸೇಸವಿಞ್ಞಾಣೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏವಮೇತೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಗೋಚರವಿಸಯಂ ನ ಪಚ್ಚನುಭೋನ್ತಿ ನಾಮ।
763. Naaññamaññassa gocaravisayaṃ paccanubhontīti ettha aññamaññassa cakkhu sotassa, sotaṃ vā cakkhussāti evaṃ ekaṃ ekassa gocaravisayaṃ na paccanubhotīti attho. Sace hi nīlādibhedaṃ rūpārammaṇaṃ samodhānetvā sotindriyassa upaneyya ‘iṅgha tāva naṃ vavatthāpehi vibhāvehi – kiṃ nāmetaṃ ārammaṇa’nti, cakkhuviññāṇaṃ vināpi mukhena attano dhammatāya evaṃ vadeyya – ‘are andhabāla, vassasatampi vassasahassampi paridhāvamāno aññatra mayā kuhiṃ etassa jānanakaṃ labhissasi; āhara naṃ cakkhupasāde upanehi; ahametaṃ ārammaṇaṃ jānissāmi – yadi vā nīlaṃ yadi vā pītakaṃ. Na hi eso aññassa visayo; mayhameveso visayo’ti. Sesaviññāṇesupi eseva nayo. Evamete aññamaññassa gocaravisayaṃ na paccanubhonti nāma.
೭೬೪. ಸಮನ್ನಾಹರನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಆವಜ್ಜನೇನೇವ ಸಮನ್ನಾಹರನ್ತಸ್ಸ।
764. Samannāharantassāti āvajjaneneva samannāharantassa.
ಮನಸಿಕರೋನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಆವಜ್ಜನೇನೇವ ಮನಸಿಕರೋನ್ತಸ್ಸ। ಏತಾನಿ ಹಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಆವಜ್ಜನೇನ ಸಮನ್ನಾಹಟಕಾಲೇ ಮನಸಿಕತಕಾಲೇಯೇವ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ।
Manasikarontassāti āvajjaneneva manasikarontassa. Etāni hi cittāni āvajjanena samannāhaṭakāle manasikatakāleyeva ca uppajjanti.
ನ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಾತಿ ಅಞ್ಞೇನ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಾ ನಿರನ್ತರಾವ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಏತೇನ ತೇಸಂ ಅನನ್ತರತಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ।
Na abbokiṇṇāti aññena viññāṇena abbokiṇṇā nirantarāva nuppajjanti. Etena tesaṃ anantaratā paṭikkhittā.
೭೬೫. ನ ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮನ್ತಿ ಏತೇನ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಸಹುಪ್ಪತ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ। ನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಸಮನನ್ತರಾತಿ ಏತೇನ ಸಮನನ್ತರತಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ।
765. Na apubbaṃ acarimanti etena sabbesampi sahuppatti paṭikkhittā. Naaññamaññassa samanantarāti etena samanantaratā paṭikkhittā.
೭೬೬. ಆವಟ್ಟನಾ ವಾತಿಆದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಆವಜ್ಜನಸ್ಸೇವ ನಾಮಾನಿ। ತಞ್ಹಿ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಆವಟ್ಟನತೋ ಆವಟ್ಟನಾ, ತಸ್ಸೇವ ಆಭುಜನತೋ ಆಭೋಗೋ, ರೂಪಾದೀನಂ ಸಮನ್ನಾಹರಣತೋ ಸಮನ್ನಾಹಾರೋ, ತೇಸಂಯೇವ ಮನಸಿಕರಣತೋ ಮನಸಿಕಾರೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏವಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಆವಜ್ಜನಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಆವಜ್ಜನಾದಿಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ಸಮತ್ಥಭಾವೋ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ।
766. Āvaṭṭanā vātiādīni cattāripi āvajjanasseva nāmāni. Tañhi bhavaṅgassa āvaṭṭanato āvaṭṭanā, tasseva ābhujanato ābhogo, rūpādīnaṃ samannāharaṇato samannāhāro, tesaṃyeva manasikaraṇato manasikāroti vuccati. Evamettha saṅkhepato pañcannaṃ viññāṇānaṃ āvajjanaṭṭhāne ṭhatvā āvajjanādikiccaṃ kātuṃ samatthabhāvo paṭikkhitto.
ನ ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜಾನಾತೀತಿ ‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೧-೨) ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಏಕಮ್ಪಿ ಕುಸಲಂ ವಾ ಅಕುಸಲಂ ವಾ ನ ಪಟಿವಿಜಾನಾತಿ।
Na kañci dhammaṃ paṭivijānātīti ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti (dha. pa. 1-2) evaṃ vuttaṃ ekampi kusalaṃ vā akusalaṃ vā na paṭivijānāti.
ಅಞ್ಞತ್ರ ಅಭಿನಿಪಾತಮತ್ತಾತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ರೂಪಾದೀನಂ ಅಭಿನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಸುಪಣ್ಡಿತೋಪಿ ಪುರಿಸೋ, ಠಪೇತ್ವಾ ಆಪಾಥಗತಾನಿ ರೂಪಾದೀನಿ, ಅಞ್ಞಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲೇಸು ಏಕಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ಪಞ್ಚಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ನ ಪಟಿವಿಜಾನಾತಿ। ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪನೇತ್ಥ ದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ। ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಿ ಸವನಘಾಯನಸಾಯನಫುಸನಮತ್ತಾನೇವ। ದಸ್ಸನಾದಿಮತ್ತತೋ ಪನ ಮುತ್ತಾ ಅಞ್ಞಾ ಏತೇಸಂ ಕುಸಲಾದಿಪಟಿವಿಞ್ಞತ್ತಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ।
Aññatraabhinipātamattāti ṭhapetvā rūpādīnaṃ abhinipātamattaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – supaṇḍitopi puriso, ṭhapetvā āpāthagatāni rūpādīni, aññaṃ kusalākusalesu ekadhammampi pañcahi viññāṇehi na paṭivijānāti. Cakkhuviññāṇaṃ panettha dassanamattameva hoti. Sotaviññāṇādīni savanaghāyanasāyanaphusanamattāneva. Dassanādimattato pana muttā aññā etesaṃ kusalādipaṭiviññatti nāma natthi.
ಮನೋಧಾತುಯಾಪೀತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಮನೋಧಾತುಯಾಪಿ। ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ ಚೇತ್ಥ ಪಿಕಾರೋ। ತಸ್ಮಾ ಮನೋಧಾತುಯಾಪಿ ತತೋ ಪರಾಹಿ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂಹಿಪೀತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ನ ಕಞ್ಚಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜಾನಾತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
Manodhātuyāpīti sampaṭicchanamanodhātuyāpi. Sampiṇḍanattho cettha pikāro. Tasmā manodhātuyāpi tato parāhi manoviññāṇadhātūhipīti sabbehipi pañcadvārikaviññāṇehi na kañci kusalākusalaṃ dhammaṃ paṭivijānātīti evamettha attho daṭṭhabbo.
ನ ಕಞ್ಚಿ ಇರಿಯಾಪಥಂ ಕಪ್ಪೇತೀತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ನ ಹಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ಗಮನಾದೀಸು ಕಞ್ಚಿ ಇರಿಯಾಪಥಂ ಕಪ್ಪೇತಿ, ನ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ಪಟ್ಠಪೇತಿ, ನ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಸಮಾದಿಯತಿ, ನ ಸಮಾಧಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ ಲೋಕಿಯಂ ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಂ ವಾ, ನ ಸಮಾಧಿತೋ ವುಟ್ಠಾತಿ ಲೋಕಿಯಾ ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಾ ವಾ, ನ ಭವತೋ ಚವತಿ, ನ ಭವನ್ತರೇ ಉಪಪಜ್ಜತಿ। ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಹೇತಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಧಮ್ಮಪಟಿವಿಜಾನನಾದಿವಚನಪರಿಯೋಸಾನಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಚಿತ್ತೇನೇವ ಹೋತಿ, ನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪೇತಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಕರಣೇ ಸಹಜವನಕಾನಿ ವೀಥಿಚಿತ್ತಾನಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾನಿ। ಯಥಾ ಚೇತೇಸಂ ಏತಾನಿ ಕಿಚ್ಚಾನಿ ನತ್ಥಿ, ಏವಂ ನಿಯಾಮೋಕ್ಕಮನಾದೀನಿಪಿ। ನ ಹಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಜವನೇನ ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯಾಮಂ ಓಕ್ಕಮತಿ, ನ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮಂ; ನ ಚೇತಂ ಜವನಂ ನಾಮಗೋತ್ತಮಾರಬ್ಭ ಜವತಿ, ನ ಕಸಿಣಾದಿಪಣ್ಣತ್ತಿಂ; ನ ಲಕ್ಖಣಾರಮ್ಮಣಿಕವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ನ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನೀಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ; ನ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇ ಆರಬ್ಭ ಜವತಿ, ನ ನಿಬ್ಬಾನಂ; ನ ಚೇತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣಂ, ನ ಸಾವಕಪಾರಮೀಞಾಣಂ, ನ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞಾಣಂ, ನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಂ। ಸಬ್ಬೋಪಿ ಪನೇಸ ಪಭೇದೋ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಜವನೇಯೇವ ಲಬ್ಭತಿ।
Na kañci iriyāpathaṃ kappetītiādīsupi eseva nayo. Na hi pañcadvārikaviññāṇehi gamanādīsu kañci iriyāpathaṃ kappeti, na kāyakammaṃ na vacīkammaṃ paṭṭhapeti, na kusalākusalaṃ dhammaṃ samādiyati, na samādhiṃ samāpajjati lokiyaṃ vā lokuttaraṃ vā, na samādhito vuṭṭhāti lokiyā vā lokuttarā vā, na bhavato cavati, na bhavantare upapajjati. Sabbampi hetaṃ kusalākusaladhammapaṭivijānanādivacanapariyosānaṃ kiccaṃ manodvārikacitteneva hoti, na pañcadvārikenāti sabbassāpetassa kiccassa karaṇe sahajavanakāni vīthicittāni paṭikkhittāni. Yathā cetesaṃ etāni kiccāni natthi, evaṃ niyāmokkamanādīnipi. Na hi pañcadvārikajavanena micchattaniyāmaṃ okkamati, na sammattaniyāmaṃ; na cetaṃ javanaṃ nāmagottamārabbha javati, na kasiṇādipaṇṇattiṃ; na lakkhaṇārammaṇikavipassanāvasena pavattati, na vuṭṭhānagāminībalavavipassanāvasena; na rūpārūpadhamme ārabbha javati, na nibbānaṃ; na cetena saddhiṃ paṭisambhidāñāṇaṃ uppajjati, na abhiññāñāṇaṃ, na sāvakapāramīñāṇaṃ, na paccekabodhiñāṇaṃ, na sabbaññutañāṇaṃ. Sabbopi panesa pabhedo manodvārikajavaneyeva labbhati.
ನ ಸುಪತಿ ನ ಪಟಿಬುಜ್ಝತಿ ನ ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಸಬ್ಬೇನಾಪಿ ಚ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಚಿತ್ತೇನ ನೇವ ನಿದ್ದಂ ಓಕ್ಕಮತಿ, ನ ನಿದ್ದಾಯತಿ, ನ ಪಟಿಬುಜ್ಝತಿ, ನ ಕಿಞ್ಚ ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಇಮೇಸು ತೀಸು ಠಾನೇಸು ಸಹ ಜವನೇನ ವೀಥಿಚಿತ್ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ।
Na supati na paṭibujjhati na supinaṃ passatīti sabbenāpi ca pañcadvārikacittena neva niddaṃ okkamati, na niddāyati, na paṭibujjhati, na kiñca supinaṃ passatīti imesu tīsu ṭhānesu saha javanena vīthicittaṃ paṭikkhittaṃ.
ನಿದ್ದಾಯನ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಮಹಾವಟ್ಟಿಂ ಜಾಲೇತ್ವಾ ದೀಪೇ ಚಕ್ಖುಸಮೀಪೇ ಉಪನೀತೇ ಪಠಮಂ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಿಕಂ ಆವಜ್ಜನಂ ಭವಙ್ಗಂ ನ ಆವಟ್ಟೇತಿ, ಮನೋದ್ವಾರಿಕಮೇವ ಆವಟ್ಟೇತಿ। ಅಥ ಜವನಂ ಜವಿತ್ವಾ ಭವಙ್ಗಂ ಓತರತಿ। ದುತಿಯವಾರೇ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಿಕಂ ಆವಜ್ಜನಂ ಭವಙ್ಗಂ ಆವಟ್ಟೇತಿ। ತತೋ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಿ ಜವನಪರಿಯೋಸಾನಾನಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ತದನನ್ತರಂ ಭವಙ್ಗಂ ಪವತ್ತತಿ। ತತಿಯವಾರೇ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಆವಜ್ಜನೇನ ಭವಙ್ಗೇ ಆವಟ್ಟಿತೇ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಜವನಂ ಜವತಿ। ತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಞತ್ವಾ ‘ಕಿಂ ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಆಲೋಕೋ’ತಿ ಜಾನಾತಿ।
Niddāyantassa hi mahāvaṭṭiṃ jāletvā dīpe cakkhusamīpe upanīte paṭhamaṃ cakkhudvārikaṃ āvajjanaṃ bhavaṅgaṃ na āvaṭṭeti, manodvārikameva āvaṭṭeti. Atha javanaṃ javitvā bhavaṅgaṃ otarati. Dutiyavāre cakkhudvārikaṃ āvajjanaṃ bhavaṅgaṃ āvaṭṭeti. Tato cakkhuviññāṇādīni javanapariyosānāni pavattanti. Tadanantaraṃ bhavaṅgaṃ pavattati. Tatiyavāre manodvārikaāvajjanena bhavaṅge āvaṭṭite manodvārikajavanaṃ javati. Tena cittena ñatvā ‘kiṃ ayaṃ imasmiṃ ṭhāne āloko’ti jānāti.
ತಥಾ ನಿದ್ದಾಯನ್ತಸ್ಸ ಕಣ್ಣಸಮೀಪೇ ತೂರಿಯೇಸು ಪಗ್ಗಹಿತೇಸು, ಘಾನಸಮೀಪೇ ಸುಗನ್ಧೇಸು ವಾ ದುಗ್ಗನ್ಧೇಸು ವಾ ಪುಪ್ಫೇಸು ಉಪನೀತೇಸು, ಮುಖೇ ಸಪ್ಪಿಮ್ಹಿ ವಾ ಫಾಣಿತೇ ವಾ ಪಕ್ಖಿತ್ತೇ, ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಪಾಣಿನಾ ಪಹಾರೇ ದಿನ್ನೇ ಪಠಮಂ ಸೋತದ್ವಾರಿಕಾದೀನಿ ಆವಜ್ಜನಾನಿ ಭವಙ್ಗಂ ನ ಆವಟ್ಟೇನ್ತಿ, ಮನೋದ್ವಾರಿಕಮೇವ ಆವಟ್ಟೇತಿ। ಅಥ ಜವನಂ ಜವಿತ್ವಾ ಭವಙ್ಗಂ ಓತರತಿ। ದುತಿಯವಾರೇ ಸೋತದ್ವಾರಿಕಾದೀನಿ ಆವಜ್ಜನಾನಿ ಭವಙ್ಗಂ ಆವಟ್ಟೇನ್ತಿ। ತತೋ ಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಿ ಜವನಪರಿಯೋಸಾನಾನಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ತದನನ್ತರಂ ಭವಙ್ಗಂ ಪವತ್ತತಿ। ತತಿಯವಾರೇ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಆವಜ್ಜನೇನ ಭವಙ್ಗೇ ಆವಟ್ಟಿತೇ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಜವನಂ ಜವತಿ। ತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಞತ್ವಾ ‘ಕಿಂ ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸದ್ದೋ – ಸಙ್ಖಸದ್ದೋ, ಭೇರಿಸದ್ದೋ’ತಿ ವಾ ‘ಕಿಂ ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಗನ್ಧೋ – ಮೂಲಗನ್ಧೋ, ಸಾರಗನ್ಧೋ’ತಿ ವಾ ‘ಕಿಂ ಇದಂ ಮಯ್ಹಂ ಮುಖೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತರಸಂ – ಸಪ್ಪೀತಿ ವಾ ಫಾಣಿತ’ನ್ತಿ ವಾ ‘ಕೇನಮ್ಹಿ ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಪಹತೋ, ಅತಿಥದ್ಧೋ ಮೇ ಪಹಾರೋ’ತಿ ವಾ ವತ್ತಾರೋ ಹೋನ್ತಿ। ಏವಂ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಜವನೇನೇವ ಪಟಿಬುಜ್ಝತಿ, ನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕೇನ। ಸುಪಿನಮ್ಪಿ ತೇನೇವ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕೇನ।
Tathā niddāyantassa kaṇṇasamīpe tūriyesu paggahitesu, ghānasamīpe sugandhesu vā duggandhesu vā pupphesu upanītesu, mukhe sappimhi vā phāṇite vā pakkhitte, piṭṭhiyaṃ pāṇinā pahāre dinne paṭhamaṃ sotadvārikādīni āvajjanāni bhavaṅgaṃ na āvaṭṭenti, manodvārikameva āvaṭṭeti. Atha javanaṃ javitvā bhavaṅgaṃ otarati. Dutiyavāre sotadvārikādīni āvajjanāni bhavaṅgaṃ āvaṭṭenti. Tato sotaghānajivhākāyaviññāṇādīni javanapariyosānāni pavattanti. Tadanantaraṃ bhavaṅgaṃ pavattati. Tatiyavāre manodvārikaāvajjanena bhavaṅge āvaṭṭite manodvārikajavanaṃ javati. Tena cittena ñatvā ‘kiṃ ayaṃ imasmiṃ ṭhāne saddo – saṅkhasaddo, bherisaddo’ti vā ‘kiṃ ayaṃ imasmiṃ ṭhāne gandho – mūlagandho, sāragandho’ti vā ‘kiṃ idaṃ mayhaṃ mukhe pakkhittarasaṃ – sappīti vā phāṇita’nti vā ‘kenamhi piṭṭhiyaṃ pahato, atithaddho me pahāro’ti vā vattāro honti. Evaṃ manodvārikajavaneneva paṭibujjhati, na pañcadvārikena. Supinampi teneva passati, na pañcadvārikena.
ತಞ್ಚ ಪನೇತಂ ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪಸ್ಸತಿ – ಧಾತುಕ್ಖೋಭತೋ ವಾ ಅನುಭೂತಪುಬ್ಬತೋ ವಾ ದೇವತೋಪಸಂಹಾರತೋ ವಾ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತತೋ ವಾತಿ। ತತ್ಥ ಪಿತ್ತಾದೀನಂ ಖೋಭಕರಣಪಚ್ಚಯಯೋಗೇನ ಖುಭಿತಧಾತುಕೋ ‘ಧಾತುಕ್ಖೋಭತೋ’ ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸತಿ। ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಚ ನಾನಾವಿಧಂ ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸತಿ – ಪಬ್ಬತಾ ಪತನ್ತೋ ವಿಯ, ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಿಯ, ವಾಳಮಿಗಹತ್ಥಿಚೋರಾದೀಹಿ ಅನುಬದ್ಧೋ ವಿಯ ಚ ಹೋತಿ। ‘ಅನುಭೂತಪುಬ್ಬತೋ’ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅನುಭೂತಪುಬ್ಬಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಪಸ್ಸತಿ। ‘ದೇವತೋಪಸಂಹಾರತೋ’ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ದೇವತಾ ಅತ್ಥಕಾಮತಾಯ ವಾ ಅನತ್ಥಕಾಮತಾಯ ವಾ ಅತ್ಥಾಯ ವಾ ಅನತ್ಥಾಯ ವಾ ನಾನಾವಿಧಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ ಉಪಸಂಹರನ್ತಿ। ಸೋ ತಾಸಂ ದೇವತಾನಂ ಆನುಭಾವೇನ ತಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ। ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತತೋ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪುಞ್ಞಾಪುಞ್ಞವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಕಾಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಾ ಅನತ್ಥಸ್ಸ ವಾ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಭೂತಂ ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸತಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಮಾತಾ ವಿಯ ಪುತ್ತಪಟಿಲಾಭನಿಮಿತ್ತಂ, ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ವಿಯ ಪಞ್ಚ ಮಹಾಸುಪಿನೇ (ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೧೯೬), ಕೋಸಲರಾಜಾ ವಿಯ ಚ ಸೋಳಸ ಸುಪಿನೇತಿ (ಜಾ॰ ೧.೧.೪೧)।
Tañca panetaṃ supinaṃ passanto catūhi kāraṇehi passati – dhātukkhobhato vā anubhūtapubbato vā devatopasaṃhārato vā pubbanimittato vāti. Tattha pittādīnaṃ khobhakaraṇapaccayayogena khubhitadhātuko ‘dhātukkhobhato’ supinaṃ passati. Passanto ca nānāvidhaṃ supinaṃ passati – pabbatā patanto viya, ākāsena gacchanto viya, vāḷamigahatthicorādīhi anubaddho viya ca hoti. ‘Anubhūtapubbato’ passanto pubbe anubhūtapubbaṃ ārammaṇaṃ passati. ‘Devatopasaṃhārato’ passantassa devatā atthakāmatāya vā anatthakāmatāya vā atthāya vā anatthāya vā nānāvidhāni ārammaṇāni upasaṃharanti. So tāsaṃ devatānaṃ ānubhāvena tāni ārammaṇāni passati. Pubbanimittato passanto puññāpuññavasena uppajjitukāmassa atthassa vā anatthassa vā pubbanimittabhūtaṃ supinaṃ passati bodhisattamātā viya puttapaṭilābhanimittaṃ, bodhisatto viya pañca mahāsupine (a. ni. 5.196), kosalarājā viya ca soḷasa supineti (jā. 1.1.41).
ತತ್ಥ ಯಂ ಧಾತುಕ್ಖೋಭತೋ ಅನುಭೂತಪುಬ್ಬತೋ ಚ ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ತಂ ಸಚ್ಚಂ ಹೋತಿ। ಯಂ ದೇವತೋಪಸಂಹಾರತೋ ಪಸ್ಸತಿ, ತಂ ಸಚ್ಚಂ ವಾ ಹೋತಿ ಅಲಿಕಂ ವಾ। ಕುದ್ಧಾ ಹಿ ದೇವತಾ ಉಪಾಯೇನ ವಿನಾಸೇತುಕಾಮಾ ವಿಪರೀತಮ್ಪಿ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ। ತತ್ರಿದಂ ವತ್ಥು – ರೋಹಣೇ ಕಿರ ನಾಗಮಹಾವಿಹಾರೇ ಮಹಾಥೇರೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಅನಪಲೋಕೇತ್ವಾವ ಏಕಂ ನಾಗರುಕ್ಖಂ ಛಿನ್ದಾಪೇಸಿ। ರುಕ್ಖೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ ಥೇರಸ್ಸ ಕುದ್ಧಾ ಪಠಮಮೇವ ನಂ ಪಲೋಭೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ‘ಇತೋ ತೇ ಸತ್ತದಿವಸಮತ್ಥಕೇ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ರಾಜಾ ಮರಿಸ್ಸತೀ’ತಿ ಸುಪಿನೇ ಆರೋಚೇಸಿ। ಥೇರೋ ನಂ ಕಥಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ರಾಜೋರೋಧಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ। ತಾ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಮಹಾವಿರವಂ ವಿರವಿಂಸು। ರಾಜಾ ‘ಕಿಂ ಏತ’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ತಾ ‘ಏವಂ ಥೇರೇನ ವುತ್ತ’ನ್ತಿ ಆರೋಚಯಿಂಸು। ರಾಜಾ ದಿವಸೇ ಗಣಾಪೇತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹೇ ವೀತಿವತ್ತೇ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಹತ್ಥಪಾದೇ ಛಿನ್ದಾಪೇಸಿ।
Tattha yaṃ dhātukkhobhato anubhūtapubbato ca supinaṃ passati, na taṃ saccaṃ hoti. Yaṃ devatopasaṃhārato passati, taṃ saccaṃ vā hoti alikaṃ vā. Kuddhā hi devatā upāyena vināsetukāmā viparītampi katvā dassenti. Tatridaṃ vatthu – rohaṇe kira nāgamahāvihāre mahāthero bhikkhusaṅghaṃ anapaloketvāva ekaṃ nāgarukkhaṃ chindāpesi. Rukkhe adhivatthā devatā therassa kuddhā paṭhamameva naṃ palobhetvā pacchā ‘ito te sattadivasamatthake upaṭṭhāko rājā marissatī’ti supine ārocesi. Thero naṃ kathaṃ āharitvā rājorodhānaṃ ācikkhi. Tā ekappahāreneva mahāviravaṃ viraviṃsu. Rājā ‘kiṃ eta’nti pucchi. Tā ‘evaṃ therena vutta’nti ārocayiṃsu. Rājā divase gaṇāpetvā sattāhe vītivatte kujjhitvā therassa hatthapāde chindāpesi.
ಯಂ ಪನ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತತೋ ಪಸ್ಸತಿ ತಂ ಏಕನ್ತಸಚ್ಚಮೇವ ಹೋತಿ। ಏತೇಸಞ್ಚ ಚತುನ್ನಂ ಮೂಲಕಾರಣಾನಂ ಸಂಸಗ್ಗಭೇದತೋಪಿ ಸುಪಿನಭೇದೋ ಹೋತಿಯೇವ। ತಞ್ಚ ಪನೇತಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಸುಪಿನಂ ಸೇಕ್ಖಪುಥುಜ್ಜನಾವ ಪಸ್ಸನ್ತಿ ಅಪ್ಪಹೀನವಿಪಲ್ಲಾಸತ್ತಾ; ಅಸೇಕ್ಖಾ ನ ಪಸ್ಸನ್ತಿ ಪಹೀನವಿಪಲ್ಲಾಸತ್ತಾ।
Yaṃ pana pubbanimittato passati taṃ ekantasaccameva hoti. Etesañca catunnaṃ mūlakāraṇānaṃ saṃsaggabhedatopi supinabhedo hotiyeva. Tañca panetaṃ catubbidhaṃ supinaṃ sekkhaputhujjanāva passanti appahīnavipallāsattā; asekkhā na passanti pahīnavipallāsattā.
ಕಿಂ ಪನ ತಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಸುತ್ತೋ ಪಸ್ಸತಿ, ಪಟಿಬುದ್ಧೋ? ಉದಾಹು ನೇವ ಸುತ್ತೋ ಪಸ್ಸತಿ ನ ಪಟಿಬುದ್ಧೋತಿ? ಕಿಞ್ಚೇತ್ಥ ಯದಿ ತಾವ ಸುತ್ತೋ ಪಸ್ಸತಿ, ಅಭಿಧಮ್ಮವಿರೋಧೋ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತೇನ ಹಿ ಸುಪತಿ। ತಞ್ಚ ರೂಪನಿಮಿತ್ತಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ ರಾಗಾದಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ವಾ ನ ಹೋತಿ। ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಚ ಈದಿಸಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಅಥ ಪಟಿಬುದ್ಧೋ ಪಸ್ಸತಿ, ವಿನಯವಿರೋಧೋ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಯಞ್ಹಿ ಪಟಿಬುದ್ಧೋ ಪಸ್ಸತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬೋಹಾರಿಕಚಿತ್ತೇನ ಪಸ್ಸತಿ। ಸಬ್ಬೋಹಾರಿಕಚಿತ್ತೇನ ಚ ಕತೇ ವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಅನಾಪತ್ತಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸನ್ತೇನ ಪನ ಕತೇ ವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಏಕನ್ತಂ ಅನಾಪತ್ತಿ ಏವ। ಅಥ ನೇವ ಸುತ್ತೋ ನ ಪಟಿಬುದ್ಧೋ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ಸುಪಿನಂ ನಾಮ ಪಸ್ಸತಿ। ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಸುಪಿನಸ್ಸ ಅಭಾವೋವ ಆಪಜ್ಜತಿ? ನ ಅಭಾವೋ । ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಕಪಿಮಿದ್ಧಪರೇತೋ ಪಸ್ಸತಿ। ವುತ್ತಂ ಹೇತಂ – ‘‘ಕಪಿಮಿದ್ಧಪರೇತೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಮಿ॰ ಪ॰ ೫.೩.೫)। ‘ಕಪಿಮಿದ್ಧಪರೇತೋ’ತಿ ಮಕ್ಕಟನಿದ್ದಾಯ ಯುತ್ತೋ। ಯಥಾ ಹಿ ಮಕ್ಕಟಸ್ಸ ನಿದ್ದಾ ಲಹುಪರಿವತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಯಾ ನಿದ್ದಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕುಸಲಾದಿಚಿತ್ತವೋಕಿಣ್ಣತ್ತಾ ಲಹುಪರಿವತ್ತಾ; ಯಸ್ಸಾ ಪವತ್ತಿಯಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಭವಙ್ಗತೋ ಉತ್ತರಣಂ ಹೋತಿ, ತಾಯ ಯುತ್ತೋ ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸತಿ। ತೇನಾಯಂ ಸುಪಿನೋ ಕುಸಲೋಪಿ ಹೋತಿ ಅಕುಸಲೋಪಿ ಅಬ್ಯಾಕತೋಪಿ ೩೮೬। ತತ್ಥ ಸುಪಿನನ್ತೇ ಚೇತಿಯವನ್ದನಧಮ್ಮಸ್ಸವನಧಮ್ಮದೇಸನಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಕುಸಲೋ, ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಅಕುಸಲೋ, ದ್ವೀಹಿ ಅನ್ತೇಹಿ ಮುತ್ತೋ ಆವಜ್ಜನತದಾರಮ್ಮಣಕ್ಖಣೇ ಅಬ್ಯಾಕತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸುಪಿನೇನೇವ ‘ದಿಟ್ಠಂ ವಿಯ ಮೇ, ಸುತಂ ವಿಯ ಮೇ’ತಿ ಕಥನಕಾಲೇಪಿ ಅಬ್ಯಾಕತೋಯೇವ।
Kiṃ pana taṃ passanto sutto passati, paṭibuddho? Udāhu neva sutto passati na paṭibuddhoti? Kiñcettha yadi tāva sutto passati, abhidhammavirodho āpajjati. Bhavaṅgacittena hi supati. Tañca rūpanimittādiārammaṇaṃ rāgādisampayuttaṃ vā na hoti. Supinaṃ passantassa ca īdisāni cittāni uppajjanti. Atha paṭibuddho passati, vinayavirodho āpajjati. Yañhi paṭibuddho passati, taṃ sabbohārikacittena passati. Sabbohārikacittena ca kate vītikkame anāpatti nāma natthi. Supinaṃ passantena pana kate vītikkame ekantaṃ anāpatti eva. Atha neva sutto na paṭibuddho passati, na supinaṃ nāma passati. Evañhi sati supinassa abhāvova āpajjati? Na abhāvo . Kasmā? Yasmā kapimiddhapareto passati. Vuttaṃ hetaṃ – ‘‘kapimiddhapareto kho, mahārāja, supinaṃ passatī’’ti (mi. pa. 5.3.5). ‘Kapimiddhapareto’ti makkaṭaniddāya yutto. Yathā hi makkaṭassa niddā lahuparivattā hoti, evaṃ yā niddā punappunaṃ kusalādicittavokiṇṇattā lahuparivattā; yassā pavattiyaṃ punappunaṃ bhavaṅgato uttaraṇaṃ hoti, tāya yutto supinaṃ passati. Tenāyaṃ supino kusalopi hoti akusalopi abyākatopi 386. Tattha supinante cetiyavandanadhammassavanadhammadesanādīni karontassa kusalo, pāṇātipātādīni karontassa akusalo, dvīhi antehi mutto āvajjanatadārammaṇakkhaṇe abyākatoti veditabbo. Supineneva ‘diṭṭhaṃ viya me, sutaṃ viya me’ti kathanakālepi abyākatoyeva.
ಕಿಂ ಪನ ಸುಪಿನೇ ಕತಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಕಮ್ಮಂ ಸವಿಪಾಕಂ ಅವಿಪಾಕನ್ತಿ? ಸವಿಪಾಕಂ; ದುಬ್ಬಲತ್ತಾ ಪನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಆಕಡ್ಢಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ದಿನ್ನಾಯ ಅಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಪವತ್ತೇ ವೇದನೀಯಂ ಹೋತಿ।
Kiṃ pana supine kataṃ kusalākusalaṃ kammaṃ savipākaṃ avipākanti? Savipākaṃ; dubbalattā pana paṭisandhiṃ ākaḍḍhituṃ na sakkoti, dinnāya aññakammena paṭisandhiyā pavatte vedanīyaṃ hoti.
ಏವಂ ಯಾಥಾವಕವತ್ಥುವಿಭಾವನಾ ಪಞ್ಞಾತಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ನ ಹೇತ್ವಟ್ಠೋ ಯಾಥಾವಟ್ಠೋ। ತಂ ಯಾಥಾವಟ್ಠಂ ವತ್ಥುಂ ವಿಭಾವೇತೀತಿ ಯಾಥಾವಕವತ್ಥುವಿಭಾವನಾ। ತಥಾ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಅಹೇತುಕಟ್ಠೋ, ಜರಾಭಿಭೂತಟ್ಠೋ, ನ ಸುಪಿನಂ ಪಸ್ಸನಟ್ಠೋ, ಯಾಥಾವಟ್ಠೋ। ತಂ ಯಾಥಾವಟ್ಠಂ ವತ್ಥುಂ ವಿಭಾವೇತೀತಿ ಯಾಥಾವಕವತ್ಥುವಿಭಾವನಾ। ಇತಿ ಯಾ ಹೇಟ್ಠಾ ‘‘ಯಾಥಾವಕವತ್ಥುವಿಭಾವನಾ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ಮಾತಿಕಾಯ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾ, ಸಾ ಏವಂ ಯಾಥಾವಕವತ್ಥುವಿಭಾವನಾ ಪಞ್ಞಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತಸ್ಸಾ ಏವ ಚ ವಸೇನ ಏವಂ ಏಕವಿಧೇನ ಞಾಣವತ್ಥೂತಿ ಏವಂ ಏಕೇಕಕೋಟ್ಠಾಸೇನ ಞಾಣಗಣನಾ ಏಕೇನ ವಾ ಆಕಾರೇನ ಞಾಣಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಹೋತಿ।
Evaṃ yāthāvakavatthuvibhāvanā paññāti pañcannaṃ viññāṇānaṃ na hetvaṭṭho yāthāvaṭṭho. Taṃ yāthāvaṭṭhaṃ vatthuṃ vibhāvetīti yāthāvakavatthuvibhāvanā. Tathā pañcannaṃ viññāṇānaṃ ahetukaṭṭho, jarābhibhūtaṭṭho, na supinaṃ passanaṭṭho, yāthāvaṭṭho. Taṃ yāthāvaṭṭhaṃ vatthuṃ vibhāvetīti yāthāvakavatthuvibhāvanā. Iti yā heṭṭhā ‘‘yāthāvakavatthuvibhāvanā paññā’’ti mātikāya nikkhittā, sā evaṃ yāthāvakavatthuvibhāvanā paññāti veditabbā. Tassā eva ca vasena evaṃ ekavidhena ñāṇavatthūti evaṃ ekekakoṭṭhāsena ñāṇagaṇanā ekena vā ākārena ñāṇaparicchedo hoti.
ಏಕಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ।
Ekakaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿ • Vibhaṅgapāḷi / ೧೬. ಞಾಣವಿಭಙ್ಗೋ • 16. Ñāṇavibhaṅgo
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಭಙ್ಗ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ೧೬. ಞಾಣವಿಭಙ್ಗೋ • 16. Ñāṇavibhaṅgo
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಭಙ್ಗ-ಅನುಟೀಕಾ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ೧೬. ಞಾಣವಿಭಙ್ಗೋ • 16. Ñāṇavibhaṅgo
