Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / പഞ്ചപകരണ-അനുടീകാ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
൨. നിദ്ദേസവണ്ണനാ
2. Niddesavaṇṇanā
൧. ഏകകനിദ്ദേസവണ്ണനാ
1. Ekakaniddesavaṇṇanā
൧. പച്ചനീകധമ്മാനം ഝാപനട്ഠേന ഝാനം, തതോ സുട്ഠു വിമുച്ചനട്ഠേന വിമോക്ഖോതി നിപ്പരിയായേന ഝാനങ്ഗാനേവ വിമോക്ഖോതി അട്ഠകഥാഅധിപ്പായോ. ടീകാകാരേന പന ‘‘അഭിഭായതനം വിയ സസമ്പയുത്തം ഝാനം വിമോക്ഖോ’’തി മഞ്ഞമാനേന ‘‘അധിപ്പായേനാഹാ’’തി വുത്തം. ഝാനധമ്മാ ഹി സമ്പയുത്തധമ്മേഹി സദ്ധിംയേവ പടിപക്ഖതോ വിമുച്ചന്തി, ന വിനാ, തഥാ അഭിരതിവസേന ആരമ്മണേ നിരാസങ്കപ്പവത്തിപീതി അധിപ്പായോ. യഥാ വാ ഝാനങ്ഗാനം ഝാനപച്ചയേന പച്ചയഭാവതോ സവിസേസോ ഝാനപരിയായോ, ഏവം വിമോക്ഖകിച്ചയോഗതോ തേസം സവിസേസോ വിമോക്ഖപരിയായോ, തദുപചാരേന സമ്പയുത്താനം വേദിതബ്ബോ. പഠമം സമങ്ഗിഭാവത്ഥന്തി പടിലാഭം സന്ധായാഹ. ‘‘ഫുസിത്വാ വിഹരതീതി പടിലഭിത്വാ ഇരിയതീ’’തി ഹി വുത്തം. അട്ഠകഥായം ‘‘യേന ഹി സദ്ധിം…പേ॰… പടിലദ്ധാ നാമ ഹോന്തീ’’തി തേഹി സാധേതബ്ബസഹജാതാദിപച്ചയലാഭോയേവേത്ഥ പടിലാഭോ ദട്ഠബ്ബോ. യഥാ ഫസ്സോ യത്ഥ ഉപ്പന്നോ, തം ആരമ്മണം ഫുസതീതി വുച്ചതി, ഏവം സമ്പയുത്തധമ്മേപി തംസഭാവത്താതി ആഹ ‘‘സമ്ഫസ്സേന ഫുസനത്ഥ’’ന്തി. തസ്സ ‘‘വിവരതീ’’തി ഇമിനാ സമ്ബന്ധോ. ഇതരേഹീതി ഉപചാരമ്പീതിആദിനാ ഉപചാരപുരിമപ്പനാപരപ്പനാനം പടിലാഭകാരണന്തി വചനേഹി. ഇതരേ കാരണത്ഥേതി ‘‘ഉപചാരേന…പേ॰… ഫുസതിയേവാ’’തി വുത്തേ കാരണത്ഥദീപകേ അത്ഥേ. ഫുസതി ഫലം അധിഗച്ഛതി ഏതായാതി കാരണഭാവസ്സ ഫുസനാപരിയായോ വേദിതബ്ബോ.
1. Paccanīkadhammānaṃ jhāpanaṭṭhena jhānaṃ, tato suṭṭhu vimuccanaṭṭhena vimokkhoti nippariyāyena jhānaṅgāneva vimokkhoti aṭṭhakathāadhippāyo. Ṭīkākārena pana ‘‘abhibhāyatanaṃ viya sasampayuttaṃ jhānaṃ vimokkho’’ti maññamānena ‘‘adhippāyenāhā’’ti vuttaṃ. Jhānadhammā hi sampayuttadhammehi saddhiṃyeva paṭipakkhato vimuccanti, na vinā, tathā abhirativasena ārammaṇe nirāsaṅkappavattipīti adhippāyo. Yathā vā jhānaṅgānaṃ jhānapaccayena paccayabhāvato saviseso jhānapariyāyo, evaṃ vimokkhakiccayogato tesaṃ saviseso vimokkhapariyāyo, tadupacārena sampayuttānaṃ veditabbo. Paṭhamaṃ samaṅgibhāvatthanti paṭilābhaṃ sandhāyāha. ‘‘Phusitvā viharatīti paṭilabhitvā iriyatī’’ti hi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ ‘‘yena hi saddhiṃ…pe… paṭiladdhā nāma hontī’’ti tehi sādhetabbasahajātādipaccayalābhoyevettha paṭilābho daṭṭhabbo. Yathā phasso yattha uppanno, taṃ ārammaṇaṃ phusatīti vuccati, evaṃ sampayuttadhammepi taṃsabhāvattāti āha ‘‘samphassena phusanattha’’nti. Tassa ‘‘vivaratī’’ti iminā sambandho. Itarehīti upacārampītiādinā upacārapurimappanāparappanānaṃ paṭilābhakāraṇanti vacanehi. Itare kāraṇattheti ‘‘upacārena…pe… phusatiyevā’’ti vutte kāraṇatthadīpake atthe. Phusati phalaṃ adhigacchati etāyāti kāraṇabhāvassa phusanāpariyāyo veditabbo.
പഠമത്ഥമേവാതി സമങ്ഗിഭാവത്ഥമേവ. താനി അങ്ഗാനീതി ഇമിനാ ഝാനകോട്ഠാസഭാവേന വുത്തധമ്മായേവ ഗഹിതാ, ന ഫസ്സപഞ്ചമകഇന്ദ്രിയട്ഠകാദിഭാവേനാതി വുത്തം ‘‘സേസാ…പേ॰… സങ്ഗഹിതാനീ’’തി. ഏവം സതീതി സുഖസങ്ഖാതഝാനങ്ഗതോ വേദനാസോമനസ്സിന്ദ്രിയാനം സേസിതബ്ബഭാവേ സതി. ഏവഞ്ഹി നേസം ഫസ്സകതാ ഇതരസ്സ ഫസ്സിതബ്ബതാവ സിയാ. തേനാഹ ‘‘സുഖസ്സ ഫുസിതബ്ബത്താ’’തി. വേദയിതാധിപതേയ്യട്ഠേഹീതി ആരമ്മണാനുഭവനസങ്ഖാതേന വേദയിതസഭാവേന, തസ്സേവ സാതവിസേസസങ്ഖാതേന സമ്പയുത്തേഹി അനുവത്തനീയഭാവേന ച. ഉപനിജ്ഝായനഭാവോപി യഥാവുത്തവേദയിതാധിപതേയ്യട്ഠവിസിട്ഠോ ഓളാരികസ്സ ആരമ്മണസ്സ നിജ്ഝായനഭാവോ. അഭിന്നസഭാവോപി ഹി ധമ്മോ പുരിമവിസിട്ഠപച്ചയവിസേസസമ്ഭവേന വിസേസേന ഭിന്നാകാരോ ഹുത്വാ വിസിട്ഠഫലഭാവം ആപജ്ജതി. യഥേകംയേവ കമ്മം ചക്ഖാദിനിബ്ബത്തിഹേതുഭൂതം കമ്മം. തേന വുത്തം ‘‘വേദയിതാ…പേ॰… വുത്തത്താ’’തി. അങ്ഗാനീതി നായം തപ്പരഭാവേന ബഹുവചനനിദ്ദേസോ അനന്തഭാവതോ, കേവലഞ്ച അങ്ഗാനം ബഹുത്താ ബഹുവചനം, തേന കിം സിദ്ധം? പച്ചേകമ്പി യോജനാ സിദ്ധാ ഹോതി. തേന വുത്തം ‘‘പച്ചേകമ്പി യോജനാ കാതബ്ബാ’’തി. യദി ‘‘സുഖം ഠപേത്വാ’’തി യോജനായം സേസാ തയോ ഖന്ധാ ഹോന്തി, സേസാ തയോ, ചത്താരോ ച ഖന്ധാ ഹോന്തീതി വത്തബ്ബം സിയാതി? ന, ചതൂസു തിണ്ണം അന്തോഗധത്താ. തേനാഹ ‘‘സബ്ബയോജനാ…പേ॰… വുത്ത’’ന്തി.
Paṭhamatthamevāti samaṅgibhāvatthameva. Tāni aṅgānīti iminā jhānakoṭṭhāsabhāvena vuttadhammāyeva gahitā, na phassapañcamakaindriyaṭṭhakādibhāvenāti vuttaṃ ‘‘sesā…pe… saṅgahitānī’’ti. Evaṃ satīti sukhasaṅkhātajhānaṅgato vedanāsomanassindriyānaṃ sesitabbabhāve sati. Evañhi nesaṃ phassakatā itarassa phassitabbatāva siyā. Tenāha ‘‘sukhassa phusitabbattā’’ti. Vedayitādhipateyyaṭṭhehīti ārammaṇānubhavanasaṅkhātena vedayitasabhāvena, tasseva sātavisesasaṅkhātena sampayuttehi anuvattanīyabhāvena ca. Upanijjhāyanabhāvopi yathāvuttavedayitādhipateyyaṭṭhavisiṭṭho oḷārikassa ārammaṇassa nijjhāyanabhāvo. Abhinnasabhāvopi hi dhammo purimavisiṭṭhapaccayavisesasambhavena visesena bhinnākāro hutvā visiṭṭhaphalabhāvaṃ āpajjati. Yathekaṃyeva kammaṃ cakkhādinibbattihetubhūtaṃ kammaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘vedayitā…pe… vuttattā’’ti. Aṅgānīti nāyaṃ tapparabhāvena bahuvacananiddeso anantabhāvato, kevalañca aṅgānaṃ bahuttā bahuvacanaṃ, tena kiṃ siddhaṃ? Paccekampi yojanā siddhā hoti. Tena vuttaṃ ‘‘paccekampi yojanā kātabbā’’ti. Yadi ‘‘sukhaṃ ṭhapetvā’’ti yojanāyaṃ sesā tayo khandhā honti, sesā tayo, cattāro ca khandhā hontīti vattabbaṃ siyāti? Na, catūsu tiṇṇaṃ antogadhattā. Tenāha ‘‘sabbayojanā…pe… vutta’’nti.
൨. അസമയവിമോക്ഖേനാതി ഹേട്ഠാമഗ്ഗവിമോക്ഖേന. സോ ഹി ലോകിയവിമോക്ഖോ വിയ അധിഗമവളഞ്ജനത്ഥം പകപ്പേതബ്ബസമയവിസേസാഭാവതോ ഏവം വുത്തോ. അഗ്ഗമഗ്ഗവിമോക്ഖോ പന ഏകച്ചാസവവിമുത്തിവചനതോ ഇധ നാധിപ്പേതോ. തേനാഹ ‘‘ഏകച്ചേ ആസവാ പരിക്ഖീണാ ഹോന്തീ’’തി. ഏകച്ചേഹി ആസവേഹി വിമുത്തോതി ദിട്ഠാസവാദീഹി സമുച്ഛേദവിമുത്തിയാ വിമുത്തോ. അസമയ…പേ॰… ലാഭേനാതി യഥാവുത്തഅസമയവിമോക്ഖസ്സ ഉപനിസ്സയഭൂതസ്സ അധിഗമേന. തതോ ഏവ സാതിസയേന, ഏകച്ചേഹി കാമാസവേഹി വിമുത്തോ വിക്ഖമ്ഭനവസേനാതി അത്ഥോ. സോ ഏവ ഏകച്ചസമയവിമോക്ഖലാഭീ യഥാവുത്തോ സമയവിമുത്തോ അസമയവിമോക്ഖവിസേസസ്സ വസേന സമയവിമോക്ഖപഞ്ഞത്തിയാ അധിപ്പേതത്താ. സോതി അസമയവിമോക്ഖൂപനിസ്സയസമയവിമോക്ഖലാഭീ. തേന സാതിസയേന സമയവിമോക്ഖേന. തഥാവിമുത്തോവ ഹോതീതി ഏത്ഥ ഇതി-സദ്ദോ ഹേതുഅത്ഥോ. യസ്മാ തഥാവിമുത്തോ ഹോതി, തസ്മാ സമയവിമുത്തപഞ്ഞത്തിം ലദ്ധും അരഹതീതി പരിഞ്ഞാതത്ഥം ഹേതുനാ പതിട്ഠാപേതി. ബ്യതിരേകമുഖേനപി തമത്ഥം പാകടതരം കാതും ‘‘പുഥുജ്ജനോ പനാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ സമുദാചാരഭാവതോതി സമുദാചാരസ്സ സമ്ഭവതോ. സോതി ഝാനലാഭീ പുഥുജ്ജനോ.
2. Asamayavimokkhenāti heṭṭhāmaggavimokkhena. So hi lokiyavimokkho viya adhigamavaḷañjanatthaṃ pakappetabbasamayavisesābhāvato evaṃ vutto. Aggamaggavimokkho pana ekaccāsavavimuttivacanato idha nādhippeto. Tenāha ‘‘ekacce āsavā parikkhīṇā hontī’’ti. Ekaccehi āsavehi vimuttoti diṭṭhāsavādīhi samucchedavimuttiyā vimutto. Asamaya…pe… lābhenāti yathāvuttaasamayavimokkhassa upanissayabhūtassa adhigamena. Tato eva sātisayena, ekaccehi kāmāsavehi vimutto vikkhambhanavasenāti attho. So eva ekaccasamayavimokkhalābhī yathāvutto samayavimutto asamayavimokkhavisesassa vasena samayavimokkhapaññattiyā adhippetattā. Soti asamayavimokkhūpanissayasamayavimokkhalābhī. Tena sātisayena samayavimokkhena. Tathāvimuttova hotīti ettha iti-saddo hetuattho. Yasmā tathāvimutto hoti, tasmā samayavimuttapaññattiṃ laddhuṃ arahatīti pariññātatthaṃ hetunā patiṭṭhāpeti. Byatirekamukhenapi tamatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘puthujjano panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha samudācārabhāvatoti samudācārassa sambhavato. Soti jhānalābhī puthujjano.
യദി പുനരാവത്തകധമ്മതായ പുഥുജ്ജനോ സമയവിമുത്തോതി ന വുത്തോ, തദഭാവതോ കസ്മാ അരഹാ തഥാ ന വുത്തോതി ആഹ ‘‘അരഹതോ പനാ’’തിആദി. തദകാരണഭാവന്തി തേസം വിമോക്ഖാനം, തസ്സ വാ സമയവിമുത്തിഭാവസ്സ അകാരണഭാവം. സബ്ബോതി സുക്ഖവിപസ്സകോപി സമഥയാനികോപി അട്ഠവിമോക്ഖലാഭീപി . ബഹിഅബ്ഭന്തരഭാവാ അപേക്ഖാസിദ്ധാ, വത്തു അധിപ്പായവസേന ഗഹേതബ്ബരൂപാ ചാതി ആഹ ‘‘ബാഹിരാനന്തി ലോകുത്തരതോ ബഹിഭൂതാന’’ന്തി.
Yadi punarāvattakadhammatāya puthujjano samayavimuttoti na vutto, tadabhāvato kasmā arahā tathā na vuttoti āha ‘‘arahato panā’’tiādi. Tadakāraṇabhāvanti tesaṃ vimokkhānaṃ, tassa vā samayavimuttibhāvassa akāraṇabhāvaṃ. Sabboti sukkhavipassakopi samathayānikopi aṭṭhavimokkhalābhīpi . Bahiabbhantarabhāvā apekkhāsiddhā, vattu adhippāyavasena gahetabbarūpā cāti āha ‘‘bāhirānanti lokuttarato bahibhūtāna’’nti.
൩. രൂപതോ അഞ്ഞം ന രൂപന്തി തത്ഥ രൂപപടിഭാഗം കസിണരൂപാദി രൂപ-സദ്ദേന ഗഹിതന്തി തദഞ്ഞം പഠമതതിയാരുപ്പവിസയമത്തം അരൂപക്ഖന്ധനിബ്ബാനവിനിമുത്തം അരൂപ-സദ്ദേന ഗഹിതം ദട്ഠബ്ബം. പടിപക്ഖഭൂതേഹി കിലേസചോരേഹി അമൂസിതബ്ബം ഝാനമേവ ചിത്തമഞ്ജൂസം. സമാധിന്തി വാ സമാധിസീസേന ഝാനമേവ വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം.
3. Rūpatoaññaṃ na rūpanti tattha rūpapaṭibhāgaṃ kasiṇarūpādi rūpa-saddena gahitanti tadaññaṃ paṭhamatatiyāruppavisayamattaṃ arūpakkhandhanibbānavinimuttaṃ arūpa-saddena gahitaṃ daṭṭhabbaṃ. Paṭipakkhabhūtehi kilesacorehi amūsitabbaṃ jhānameva cittamañjūsaṃ. Samādhinti vā samādhisīsena jhānameva vuttanti veditabbaṃ.
൪. അത്തനോ അനുരൂപേന പമാദേനാതി ഏത്ഥ അനാഗാമിനോ അധികുസലേസു ധമ്മേസു അസക്കച്ചഅസാതച്ചകിരിയാദിനാ. ഖീണാസവസ്സ പന താദിസേന പമാദപതിരൂപകേന, താദിസായ വാ അസക്കച്ചകിരിയായ. സാ ചസ്സ ഉസ്സുക്കാഭാവതോ വേദിതബ്ബാ. പടിപ്പസ്സദ്ധസബ്ബുസ്സുക്കാ ഹി തേ ഉത്തമപുരിസാ. സമയേന സമയന്തി സമയേ സമയേ. ഭുമ്മത്ഥേ ഹി ഏതം കരണവചനം ഉപയോഗവചനഞ്ച. അനിപ്ഫത്തിതോതി സമാപജ്ജിതും അസക്കുണേയ്യതോ. അസ്സാതി ‘‘തേസഞ്ഹീ’’തിആദിനാ വുത്തസ്സ ഇമസ്സ അട്ഠകഥാവചനസ്സ. തേനാതി യഥാഭതേന സുത്തേന.
4. Attano anurūpena pamādenāti ettha anāgāmino adhikusalesu dhammesu asakkaccaasātaccakiriyādinā. Khīṇāsavassa pana tādisena pamādapatirūpakena, tādisāya vā asakkaccakiriyāya. Sā cassa ussukkābhāvato veditabbā. Paṭippassaddhasabbussukkā hi te uttamapurisā. Samayena samayanti samaye samaye. Bhummatthe hi etaṃ karaṇavacanaṃ upayogavacanañca. Anipphattitoti samāpajjituṃ asakkuṇeyyato. Assāti ‘‘tesañhī’’tiādinā vuttassa imassa aṭṭhakathāvacanassa. Tenāti yathābhatena suttena.
൫. യേനാധിപ്പായേന ‘‘ധമ്മേഹീ’’തി വത്തബ്ബന്തി വുത്തം, തം വിവരന്തോ ‘‘ഇധാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ഇധാതി ‘‘പരിഹാനധമ്മോ അപരിഹാനധമ്മോ’’തി ഏതസ്മിം പദദ്വയേ. തത്ഥാതി ‘‘കുപ്പധമ്മോ അകുപ്പധമ്മോ’’തി പദദ്വയേ. സതി വചനനാനത്തേ അത്ഥേവ വചനത്ഥനാനത്തന്തി ആഹ ‘‘വചനത്ഥനാനത്തമത്തേന വാ’’തി. വചനത്ഥഗ്ഗഹണമുഖേന ഗഹേതബ്ബസ്സ പന വിഭാവനത്ഥസ്സ നത്ഥേത്ഥ നാനത്തം, യതോ തേസം പരിയായന്തരതാസിദ്ധി.
5. Yenādhippāyena ‘‘dhammehī’’ti vattabbanti vuttaṃ, taṃ vivaranto ‘‘idhā’’tiādimāha. Tattha idhāti ‘‘parihānadhammo aparihānadhammo’’ti etasmiṃ padadvaye. Tatthāti ‘‘kuppadhammo akuppadhammo’’ti padadvaye. Sati vacananānatte attheva vacanatthanānattanti āha ‘‘vacanatthanānattamattena vā’’ti. Vacanatthaggahaṇamukhena gahetabbassa pana vibhāvanatthassa natthettha nānattaṃ, yato tesaṃ pariyāyantaratāsiddhi.
൭-൮. സമാപത്തിചേതനാതി യായ ചേതനായ സമാപത്തിം നിബ്ബത്തേതി സമാപജ്ജതി ച. തേനാഹ ‘‘തദായൂഹനാ’’തി. ആരക്ഖപച്ചുപട്ഠാനാ സതീതി കത്വാ ആഹ ‘‘അനുരക്ഖണാ…പേ॰… സതീ’’തി. തേനാഹ ‘‘ഏകാരക്ഖോ സതാരക്ഖേന ചേതസാ വിഹരതീ’’തി. തഥാ ഹി സാ ‘‘കുസലാകുസലാനം ധമ്മാനം ഗതിയോ സമന്നേസതീ’’തി വുത്താ.
7-8. Samāpatticetanāti yāya cetanāya samāpattiṃ nibbatteti samāpajjati ca. Tenāha ‘‘tadāyūhanā’’ti. Ārakkhapaccupaṭṭhānā satīti katvā āha ‘‘anurakkhaṇā…pe… satī’’ti. Tenāha ‘‘ekārakkho satārakkhena cetasā viharatī’’ti. Tathā hi sā ‘‘kusalākusalānaṃ dhammānaṃ gatiyo samannesatī’’ti vuttā.
൧൧. അഗ്ഗമഗ്ഗട്ഠോപി ഇതരമഗ്ഗട്ഠാ വിയ അനുപച്ഛിന്നഭയത്താ ഭയൂപരതവോഹാരം ലഭതീതി ആഹ ‘‘അരഹത്തമഗ്ഗട്ഠോ ച…പേ॰… ഭയൂപരതോ’’തി.
11. Aggamaggaṭṭhopi itaramaggaṭṭhā viya anupacchinnabhayattā bhayūparatavohāraṃ labhatīti āha ‘‘arahattamaggaṭṭho ca…pe… bhayūparato’’ti.
൧൨. കേചീതി തിഹേതുകപടിസന്ധികേ മന്ദബുദ്ധികേ സന്ധായാഹ. തേന വുത്തം ‘‘ദുപ്പഞ്ഞാതി ഇമിനാ ഗയ്ഹന്തീ’’തി. ദുബ്ബലാ പഞ്ഞാ യേസം തേ ദുപ്പഞ്ഞാതി.
12. Kecīti tihetukapaṭisandhike mandabuddhike sandhāyāha. Tena vuttaṃ ‘‘duppaññāti iminā gayhantī’’ti. Dubbalā paññā yesaṃ te duppaññāti.
൧൪. അനിയതധമ്മസമന്നാഗതസ്സേവ പച്ചയവിസേസേന നിയതധമ്മപടിലാഭോതി ആഹ ‘‘യത്ഥ…പേ॰… ഹോന്തീ’’തി. തദഭാവാതി നിയതാനിയതവോമിസ്സായ പവത്തിയാ അഭാവാ.
14. Aniyatadhammasamannāgatasseva paccayavisesena niyatadhammapaṭilābhoti āha ‘‘yattha…pe… hontī’’ti. Tadabhāvāti niyatāniyatavomissāya pavattiyā abhāvā.
൧൬. പരിയാദിയിതബ്ബാനീതി പരിയാദകേന മഗ്ഗേന ഖേപേതബ്ബാനി. തണ്ഹാദീനം പലിബുധനാദികിരിയായ മത്ഥകപ്പത്തിയാ സീസഭാവോ വേദിതബ്ബോ, നിബ്ബാനസ്സ പന വിസങ്ഖാരഭാവതോ സങ്ഖാരസീസതാ. തേനാഹ ‘‘സങ്ഖാരവിവേകഭൂതോ നിരോധോ’’തി. കേചി പന ‘‘സങ്ഖാരസീസം നിരോധസമാപത്തീ’’തി വദന്തി, തം തേസം മതിമത്തം പഞ്ഞത്തിമത്തസ്സ സീസഭാവാനുപപത്തിതോ തദുദ്ധഞ്ച സങ്ഖാരപ്പവത്തിസബ്ഭാവതോ. സഹ വിയാതി ഏകജ്ഝം വിയ. ഏതേന സമ-സദ്ദസ്സ അത്ഥമാഹ. സഹത്ഥോ ഹേസ സമ-സദ്ദോ. സംസിദ്ധിദസ്സനേനാതി സംസിദ്ധിയാ നിട്ഠാനസ്സ ഉപരമസ്സ ദസ്സനേന.
16. Pariyādiyitabbānīti pariyādakena maggena khepetabbāni. Taṇhādīnaṃ palibudhanādikiriyāya matthakappattiyā sīsabhāvo veditabbo, nibbānassa pana visaṅkhārabhāvato saṅkhārasīsatā. Tenāha ‘‘saṅkhāravivekabhūto nirodho’’ti. Keci pana ‘‘saṅkhārasīsaṃ nirodhasamāpattī’’ti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ paññattimattassa sīsabhāvānupapattito taduddhañca saṅkhārappavattisabbhāvato. Saha viyāti ekajjhaṃ viya. Etena sama-saddassa atthamāha. Sahattho hesa sama-saddo. Saṃsiddhidassanenāti saṃsiddhiyā niṭṭhānassa uparamassa dassanena.
ഇധാതി ഇമിസ്സാ പുഗ്ഗലപഞ്ഞത്തിപാളിയാ, ഇമിസ്സാ വാ തദട്ഠകഥായ. കിലേസപവത്തസീസാനന്തി കിലേസസീസപവത്തസീസാനം. തേസു ഹി ഗഹിതേസു ഇതരമ്പി പരിയാദിയിതബ്ബം കിലേസഭാവേന പരിയാദിയിതബ്ബതാസാമഞ്ഞേന ച ഗഹിതമേവ ഹോതീതി കിലേസവട്ടപരിയാദാനേന മഗ്ഗസ്സ ഇതരവട്ടാനമ്പി പരിയാദിയനം. വട്ടുപച്ഛേദകേന മഗ്ഗേനേവ ഹി ജീവിതിന്ദ്രിയമ്പി അനവസേസതോ നിരുജ്ഝതീതി. കസ്മാ പനേത്ഥ പവത്തസീസം വിസും ഗഹിതന്തി ചോദനം സന്ധായാഹ ‘‘പവത്തസീസമ്പീ’’തിആദി. ഓധിസോ ച അനോധിസോ ച കിലേസപരിയാദാനേ സതി സിജ്ഝമാനാ പച്ചവേക്ഖണവാരാ തേന നിപ്ഫാദേതബ്ബാതി വുത്താ. തേനേവാഹ ‘‘കിലേസപരിയാദാനസ്സേവ വാരാ’’തി. ഇദാനി തമത്ഥം ആഗമേന സാധേന്തോ ‘‘വിമുത്തസ്മി’’ന്തിആദിമാഹ. ചുതിചിത്തേന ഹോതീതി ഇദം യഥാവുത്തസ്സ കിലേസപരിയാദാനസമാപനഭൂതസ്സ പച്ചവേക്ഖണവാരസ്സ ചുതിചിത്തേന പരിച്ഛിന്നത്താ വുത്തം, തസ്മാ ചുതിചിത്തേന പരിച്ഛേദകേന പരിച്ഛിന്നം ഹോതീതി അത്ഥോ.
Idhāti imissā puggalapaññattipāḷiyā, imissā vā tadaṭṭhakathāya. Kilesapavattasīsānanti kilesasīsapavattasīsānaṃ. Tesu hi gahitesu itarampi pariyādiyitabbaṃ kilesabhāvena pariyādiyitabbatāsāmaññena ca gahitameva hotīti kilesavaṭṭapariyādānena maggassa itaravaṭṭānampi pariyādiyanaṃ. Vaṭṭupacchedakena maggeneva hi jīvitindriyampi anavasesato nirujjhatīti. Kasmā panettha pavattasīsaṃ visuṃ gahitanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘pavattasīsampī’’tiādi. Odhiso ca anodhiso ca kilesapariyādāne sati sijjhamānā paccavekkhaṇavārā tena nipphādetabbāti vuttā. Tenevāha ‘‘kilesapariyādānasseva vārā’’ti. Idāni tamatthaṃ āgamena sādhento ‘‘vimuttasmi’’ntiādimāha. Cuticittena hotīti idaṃ yathāvuttassa kilesapariyādānasamāpanabhūtassa paccavekkhaṇavārassa cuticittena paricchinnattā vuttaṃ, tasmā cuticittena paricchedakena paricchinnaṃ hotīti attho.
൧൭. തിട്ഠേയ്യാതി ന ഉപഗച്ഛേയ്യ. ഠാനഞ്ഹി ഗതിനിവത്തി. തേന വുത്തം ‘‘നപ്പവത്തേയ്യാ’’തി.
17. Tiṭṭheyyāti na upagaccheyya. Ṭhānañhi gatinivatti. Tena vuttaṃ ‘‘nappavatteyyā’’ti.
൧൮. പയിരുപാസനായ ബഹൂപകാരത്താ പയിരുപാസിതബ്ബത്താ.
18. Payirupāsanāya bahūpakārattā payirupāsitabbattā.
൨൦. അഗ്ഗവിജ്ജാ യസ്സ അനധിഗതവിജ്ജാദ്വയസ്സ ഹോതി, സോ ചേ പച്ഛാ വിജ്ജാദ്വയം അധിഗച്ഛതി, തസ്സ പഠമം അധിഗതവിജ്ജാദ്വയസ്സ വിയ അതേവിജ്ജതാഭാവാ യദിപി നിപ്പരിയായതാ തേവിജ്ജതാ, പഠമം അധിഗതവിജ്ജാദ്വയസ്സ പന സാ സവിസേസാതി ദസ്സേന്തോ ‘‘യായ കതകിച്ചതാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ അഗ്ഗവിജ്ജാതി ആസവക്ഖയഞാണം, അഗ്ഗമഗ്ഗഞാണമേവ വാ വേദിതബ്ബം. സാ ച തേവിജ്ജതാതി യോജനാ.
20. Aggavijjā yassa anadhigatavijjādvayassa hoti, so ce pacchā vijjādvayaṃ adhigacchati, tassa paṭhamaṃ adhigatavijjādvayassa viya atevijjatābhāvā yadipi nippariyāyatā tevijjatā, paṭhamaṃ adhigatavijjādvayassa pana sā savisesāti dassento ‘‘yāya katakiccatā’’tiādimāha. Tattha aggavijjāti āsavakkhayañāṇaṃ, aggamaggañāṇameva vā veditabbaṃ. Sā ca tevijjatāti yojanā.
൨൨. തത്ഥേവാതി സച്ചാഭിസമ്ബോധേ ഏവ.
22. Tatthevāti saccābhisambodhe eva.
൨൪. തന്തി നിരോധസമാപത്തിലാഭിനോ ഉഭതോഭാഗവിമുത്തതാവചനം. വുത്തലക്ഖണൂപപത്തികോതി ദ്വീഹി ഭാഗേഹി ദ്വേ വാരേ വിമുത്തോതി ഏവം വുത്തലക്ഖണേന ഉപപത്തിതോ യുത്തിതോ സമന്നാഗതോ. ഏസേവ നയോതി യഥാ ചതുന്നം അരൂപസമാപത്തീനം ഏകേകതോ നിരോധതോ ച വുട്ഠായ അരഹത്തം പത്താനം വസേന പഞ്ച ഉഭതോഭാഗവിമുത്താ വുത്താ, തഥാ സേക്ഖഭാവം പത്താനം വസേന പഞ്ച കായസക്ഖിനോ ഹോന്തീതി കത്വാ വുത്തം.
24. Tanti nirodhasamāpattilābhino ubhatobhāgavimuttatāvacanaṃ. Vuttalakkhaṇūpapattikoti dvīhi bhāgehi dve vāre vimuttoti evaṃ vuttalakkhaṇena upapattito yuttito samannāgato. Eseva nayoti yathā catunnaṃ arūpasamāpattīnaṃ ekekato nirodhato ca vuṭṭhāya arahattaṃ pattānaṃ vasena pañca ubhatobhāgavimuttā vuttā, tathā sekkhabhāvaṃ pattānaṃ vasena pañca kāyasakkhino hontīti katvā vuttaṃ.
ദസ്സനകാരണാതി ഇമിനാ ‘‘ദിസ്വാ’’തി ഏത്ഥ ത്വാ-സദ്ദോ ഹേതുഅത്ഥോതി ദസ്സേതി യഥാ ‘‘സീഹം ദിസ്വാ ഭയം ഹോതീ’’തിആദീസു. ദസ്സനേ സതി പരിക്ഖയോ, നാസതീതി ആഹ ‘‘ദസ്സനായത്തപരിക്ഖയത്താ’’തി. പുരിമകിരിയാതി ആസവാനം ഖയകിരിയായ പുരിമകിരിയാ. സമാനകാലത്തേപി ഹി കാരണകിരിയാ ഫലകിരിയായ പുരിമസിദ്ധാ വിയ വോഹരീയതി. തതോ നാമകായതോ മുച്ചനതോ. യതോ ഹി യേന മുച്ചിതബ്ബം, തം നിസ്സിതോ ഹോതീതി വുത്തം ‘‘നാമനിസ്സിതകോ’’തി. തസ്സാതി കായദ്വയവിമുത്തിയാ ഉഭതോഭാഗവിമുത്തഭാവസ്സ. അരൂപലോകേ ഹി ഠിതാരഹന്തവസേനായമത്ഥോ വുത്തോ. തേനാഹ ‘‘സുത്തേ ഹീ’’തിആദി.
Dassanakāraṇāti iminā ‘‘disvā’’ti ettha tvā-saddo hetuatthoti dasseti yathā ‘‘sīhaṃ disvā bhayaṃ hotī’’tiādīsu. Dassane sati parikkhayo, nāsatīti āha ‘‘dassanāyattaparikkhayattā’’ti. Purimakiriyāti āsavānaṃ khayakiriyāya purimakiriyā. Samānakālattepi hi kāraṇakiriyā phalakiriyāya purimasiddhā viya voharīyati. Tato nāmakāyato muccanato. Yato hi yena muccitabbaṃ, taṃ nissito hotīti vuttaṃ ‘‘nāmanissitako’’ti. Tassāti kāyadvayavimuttiyā ubhatobhāgavimuttabhāvassa. Arūpaloke hi ṭhitārahantavasenāyamattho vutto. Tenāha ‘‘sutte hī’’tiādi.
ദ്വീഹി ഭാഗേഹീതി വിക്ഖമ്ഭനസമുച്ഛേദഭാഗേഹി. ദ്വേ വാരേതി കിലേസാനം വിക്ഖമ്ഭനസമുച്ഛിന്ദനവസേന ദ്വിക്ഖത്തും. കിലേസേഹി വിമുത്തോതി ഇദം പഠമതതിയവാദാനം വസേന വുത്തം, ഇതരം ദുതിയവാദസ്സ. അരൂപജ്ഝാനം യദിപി രൂപസഞ്ഞാദീഹി വിമുത്തം തംസമതിക്കമാദിനാ പത്തബ്ബത്താ, പവത്തിനിവാരകേഹി പന കാമച്ഛന്ദാദീഹിയേവസ്സ വിമുത്തി സാതിസയാതി ദസ്സേന്തോ ‘‘നീവരണസങ്ഖാതനാമകായതോ വിമുത്ത’’ന്തി ആഹ. യഞ്ചാപി അരൂപജ്ഝാനം രൂപലോകേ വിവേകട്ഠതാവസേനപി രൂപകായതോ വിമുത്തം, തം പന രൂപപടിബന്ധഛന്ദരാഗവിക്ഖമ്ഭനേനേവ ഹോതീതി വിക്ഖമ്ഭനമേവ പധാനന്തി വുത്തം ‘‘രൂപതണ്ഹാവിക്ഖമ്ഭനേന രൂപകായതോ ച വിമുത്തത്താ’’തി. ഏകദേസേന ഉഭതോഭാഗവിമുത്തം നാമ ഹോതി സമുച്ഛേദവിമുത്തിയാ അഭാവാ.
Dvīhi bhāgehīti vikkhambhanasamucchedabhāgehi. Dve vāreti kilesānaṃ vikkhambhanasamucchindanavasena dvikkhattuṃ. Kilesehi vimuttoti idaṃ paṭhamatatiyavādānaṃ vasena vuttaṃ, itaraṃ dutiyavādassa. Arūpajjhānaṃ yadipi rūpasaññādīhi vimuttaṃ taṃsamatikkamādinā pattabbattā, pavattinivārakehi pana kāmacchandādīhiyevassa vimutti sātisayāti dassento ‘‘nīvaraṇasaṅkhātanāmakāyato vimutta’’nti āha. Yañcāpi arūpajjhānaṃ rūpaloke vivekaṭṭhatāvasenapi rūpakāyato vimuttaṃ, taṃ pana rūpapaṭibandhachandarāgavikkhambhaneneva hotīti vikkhambhanameva padhānanti vuttaṃ ‘‘rūpataṇhāvikkhambhanenarūpakāyato ca vimuttattā’’ti. Ekadesena ubhatobhāgavimuttaṃ nāma hoti samucchedavimuttiyā abhāvā.
൨൫. ‘‘സത്തിസയോ’’തി വിയ സമുദായേ പവത്തോ വോഹാരോ അവയവേപി ദിസ്സതീതി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘അട്ഠവിമോക്ഖേകദേസേന…പേ॰… വുച്ചതീ’’തി.
25. ‘‘Sattisayo’’ti viya samudāye pavatto vohāro avayavepi dissatīti dassento āha ‘‘aṭṭhavimokkhekadesena…pe… vuccatī’’ti.
൨൬. ഫുട്ഠാനന്തി ഫസ്സിതാനം, അധിഗതാനന്തി അത്ഥോ. അന്തോതി അന്തസദിസോ ഫസ്സനായ പരകാലോ. തദനന്തരോ ഹി തപ്പരിയോസാനോ വിയ ഹോതീതി. കാലവിസയോ ചായം അന്ത-സദ്ദോ, ന പന കാലത്ഥോ. തേനാഹ ‘‘അധിപ്പായോ’’തി. നാമകായേകദേസതോതി നീവരണസങ്ഖാതനാമകായേകദേസതോ. ആലോചിതോ പകാസിതോ വിയ ഹോതി വിബന്ധവിക്ഖമ്ഭനേന ആലോചനേ പകാസനേ സമത്ഥസ്സ ഞാണചക്ഖുനോ അധിട്ഠാനസമുപ്പാദനതോ. ന തു വിമുത്തോതി വിമുത്തോതി ന വുച്ചതേവ.
26. Phuṭṭhānanti phassitānaṃ, adhigatānanti attho. Antoti antasadiso phassanāya parakālo. Tadanantaro hi tappariyosāno viya hotīti. Kālavisayo cāyaṃ anta-saddo, na pana kālattho. Tenāha ‘‘adhippāyo’’ti. Nāmakāyekadesatoti nīvaraṇasaṅkhātanāmakāyekadesato. Ālocito pakāsito viya hoti vibandhavikkhambhanena ālocane pakāsane samatthassa ñāṇacakkhuno adhiṭṭhānasamuppādanato. Na tu vimuttoti vimuttoti na vuccateva.
൨൮. ഇമം പന നയന്തി ‘‘അപിച തേസ’’ന്തിആദിനാ ആഗതവിധിം. യേന വിസേസേനാതി യേന കാരണവിസേസേന. സോതി ദിട്ഠിപ്പത്തസദ്ധാവിമുത്താനം യഥാവുത്തോ പഞ്ഞായ വിസേസോ. പടിക്ഖേപോ കതോ കാരണസ്സ അവിഭാവിതത്താ. ഉഭതോഭാഗവിമുത്തോ വിയ, പഞ്ഞാവിമുത്തോ വിയ വാ സബ്ബഥാ അവിമുത്തസ്സ സാവസേസവിമുത്തിയമ്പി ദിട്ഠിപ്പത്തസ്സ വിയ പഞ്ഞായ സാതിസയായ അഭാവതോ സദ്ധാമത്തേന വിമുത്തഭാവോ ദട്ഠബ്ബോ. സദ്ധായ അധിമുത്തോതി ഇദം ആഗമനവസേന സദ്ധായ അധികഭാവം സന്ധായ വുത്തം, മഗ്ഗാധിഗമതോ പനസ്സ പച്ചക്ഖമേവ ഞാണദസ്സനം.
28. Imaṃ pana nayanti ‘‘apica tesa’’ntiādinā āgatavidhiṃ. Yena visesenāti yena kāraṇavisesena. Soti diṭṭhippattasaddhāvimuttānaṃ yathāvutto paññāya viseso. Paṭikkhepo kato kāraṇassa avibhāvitattā. Ubhatobhāgavimutto viya, paññāvimutto viya vā sabbathā avimuttassa sāvasesavimuttiyampi diṭṭhippattassa viya paññāya sātisayāya abhāvato saddhāmattena vimuttabhāvo daṭṭhabbo. Saddhāya adhimuttoti idaṃ āgamanavasena saddhāya adhikabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ, maggādhigamato panassa paccakkhameva ñāṇadassanaṃ.
൩൧. ‘‘സോതോതി അരിയമഗ്ഗസ്സ നാമ’’ന്തി നിപ്പരിയായേന തംസമങ്ഗീ സോതാപന്നോതി അധിപ്പായേന ചോദകോ ‘‘അപി-സദ്ദോ കസ്മാ വുത്തോ’’തി ചോദനം ഉട്ഠാപേത്വാ ‘‘നനൂ’’തിആദിനാ അത്തനോ അധിപ്പായം വിവരതി. ഇതരോ ‘‘നാപന്ന’’ന്തിആദിനാ പരിഹരതി. സമന്നാഗതോ ഏവ നാമ ലോകുത്തരധമ്മാനം അകുപ്പസഭാവത്താ. ഇതരേഹീതി ദുതിയമഗ്ഗട്ഠാദീഹി. സോ ഏവാതി പഠമഫലട്ഠോ ഏവ. ഇധാതി ഇമസ്മിം സത്തക്ഖത്തുപരമനിദ്ദേസേ. സോതം വാ അരിയമഗ്ഗം ആദിതോ പന്നോ അധിഗതോതി സോതാപന്നോതി വുച്ചമാനേ ദുതിയമഗ്ഗട്ഠാദീനം നത്ഥേവ സോതാപന്നഭാവാപത്തി. സുത്തേ പന സോതം അരിയമഗ്ഗം ആദിതോ മരിയാദം അമുഞ്ചിത്വാവ പന്നോ പടിപജ്ജതീതി കത്വാ മഗ്ഗസമങ്ഗീ ‘‘സോതാപന്നോ’’തി വുത്തോ. പരിയായേന ഇതരോപി തസ്സ അപരിഹാനധമ്മത്താ സോതാപന്നോതി വേദിതബ്ബം. പഹീനാവസിട്ഠകിലേസപച്ചവേക്ഖണായ സമുദയസച്ചം വിയ ദുക്ഖസച്ചമ്പി പച്ചവേക്ഖിതം ഹോതി സച്ചദ്വയപരിയാപന്നത്താ കിലേസാനന്തി ആഹ ‘‘ചതുസച്ചപച്ചവേക്ഖണാദീന’’ന്തി. ആദി-സദ്ദേന ഫലപച്ചവേക്ഖണഉപരിമഗ്ഗഫലധമ്മേ ച സങ്ഗണ്ഹാതി.
31. ‘‘Sototi ariyamaggassa nāma’’nti nippariyāyena taṃsamaṅgī sotāpannoti adhippāyena codako ‘‘api-saddo kasmā vutto’’ti codanaṃ uṭṭhāpetvā ‘‘nanū’’tiādinā attano adhippāyaṃ vivarati. Itaro ‘‘nāpanna’’ntiādinā pariharati. Samannāgato eva nāma lokuttaradhammānaṃ akuppasabhāvattā. Itarehīti dutiyamaggaṭṭhādīhi. So evāti paṭhamaphalaṭṭho eva. Idhāti imasmiṃ sattakkhattuparamaniddese. Sotaṃ vā ariyamaggaṃ ādito panno adhigatoti sotāpannoti vuccamāne dutiyamaggaṭṭhādīnaṃ nattheva sotāpannabhāvāpatti. Sutte pana sotaṃ ariyamaggaṃ ādito mariyādaṃ amuñcitvāva panno paṭipajjatīti katvā maggasamaṅgī ‘‘sotāpanno’’ti vutto. Pariyāyena itaropi tassa aparihānadhammattā sotāpannoti veditabbaṃ. Pahīnāvasiṭṭhakilesapaccavekkhaṇāya samudayasaccaṃ viya dukkhasaccampi paccavekkhitaṃ hoti saccadvayapariyāpannattā kilesānanti āha ‘‘catusaccapaccavekkhaṇādīna’’nti. Ādi-saddena phalapaccavekkhaṇauparimaggaphaladhamme ca saṅgaṇhāti.
൩൨. മഹാകുലമേവാതി ഉളാരകുലമേവ വുച്ചതി ‘‘കുലീനോ കുലപുത്തോ’’തിആദീസു വിയ.
32. Mahākulamevāti uḷārakulameva vuccati ‘‘kulīno kulaputto’’tiādīsu viya.
൩൩. സജ്ഝാനകോ അപരിഹീനജ്ഝാനോ കാലകതോ ബ്രഹ്മലോകൂപഗോ ഹുത്വാ വട്ടജ്ഝാസയോ ചേ, ഉപരൂപരി നിബ്ബത്തിത്വാ നിബ്ബായതീതി ആഹ ‘‘അനാഗാമിസഭാഗോ’’തി. യതോ സോ ഝാനാനാഗാമീതി വുച്ചതി. തേനാഹ ‘‘അനാവത്തിധമ്മോ’’തി.
33. Sajjhānako aparihīnajjhāno kālakato brahmalokūpago hutvā vaṭṭajjhāsayo ce, uparūpari nibbattitvā nibbāyatīti āha ‘‘anāgāmisabhāgo’’ti. Yato so jhānānāgāmīti vuccati. Tenāha ‘‘anāvattidhammo’’ti.
൩൬. പരയോഗേ ത്വാ-സദ്ദോ തദന്തോ ഹുത്വാ ‘‘പരസദ്ദയോഗേ’’തി വുത്തോ, അപ്പത്വാതി വുത്തം ഹോതീതി ‘‘അപ്പത്തം ഹുത്വാ’’തി ഇമിനാ വുച്ചതി.
36. Parayoge tvā-saddo tadanto hutvā ‘‘parasaddayoge’’ti vutto, appatvāti vuttaṃ hotīti ‘‘appattaṃ hutvā’’ti iminā vuccati.
൩൭. തേനാതി ‘‘ഉപഹച്ചാ’’തി പദേന. നനു ച വേമജ്ഝാതിക്കമോ ‘‘അതിക്കമിത്വാ വേമജ്ഝ’’ന്തി ഇമിനാ പകാസിതോ ഹോതീതി അധിപ്പായോ.
37. Tenāti ‘‘upahaccā’’ti padena. Nanu ca vemajjhātikkamo ‘‘atikkamitvā vemajjha’’nti iminā pakāsito hotīti adhippāyo.
൪൦. തണ്ഹാവട്ടസോതാ തണ്ഹാവട്ടബന്ധാ. തസ്സാതി സോതസ്സ. സമ്ബന്ധേ ചേതം സാമിവചനം. ഉദ്ധംസോതസ്സ ഉപരിഭവൂപഗതാ ഏകംസികാതി ആഹ ‘‘യത്ഥ വാ തത്ഥ വാ ഗന്ത്വാ’’തി. തസ്സാതി ഉദ്ധംസോതസ്സ. തത്ഥാതി അവിഹേസു. ലഹുസാലഹുസഗതികാതി ലഹുകാലഹുകായുഗതികാ, ലഹുകാലഹുകഞാണഗതികാ വാ. ഉപ്പജ്ജിത്വാവ നിബ്ബായനകാദീഹീതി ആദി-സദ്ദേന ‘‘ആകാസം ലങ്ഘിത്വാ നിബ്ബായതീ’’തിആദിനാ വുത്താ തിസ്സോ ഉപമാ സങ്ഗണ്ഹാതി. അന്തരാഉപഹച്ചപരിനിബ്ബായീഹി അധിമത്തതാ, ഉദ്ധംസോതതോ അനധിമത്തതാ ച അസങ്ഖാരസസങ്ഖാരപരിനിബ്ബായീനം ന വേദിതബ്ബാതി യോജനാ. തേ ഏവാതി അന്തരാഉപഹച്ചപരിനിബ്ബായിഉദ്ധംസോതാ ഏവ. യദി ഏവം അസങ്ഖാരസസങ്ഖാരപരിനിബ്ബായീനം ഉപമാവചനേന തതോ മഹന്തതരേഹി കസ്മാ വുത്തന്തി ചോദനം സന്ധായാഹ ‘‘തതോ മഹന്ത…പേ॰… ദസ്സനത്ഥ’’ന്തി.
40. Taṇhāvaṭṭasotā taṇhāvaṭṭabandhā. Tassāti sotassa. Sambandhe cetaṃ sāmivacanaṃ. Uddhaṃsotassa uparibhavūpagatā ekaṃsikāti āha ‘‘yattha vā tattha vā gantvā’’ti. Tassāti uddhaṃsotassa. Tatthāti avihesu. Lahusālahusagatikāti lahukālahukāyugatikā, lahukālahukañāṇagatikā vā. Uppajjitvāva nibbāyanakādīhīti ādi-saddena ‘‘ākāsaṃ laṅghitvā nibbāyatī’’tiādinā vuttā tisso upamā saṅgaṇhāti. Antarāupahaccaparinibbāyīhi adhimattatā, uddhaṃsotato anadhimattatā ca asaṅkhārasasaṅkhāraparinibbāyīnaṃ na veditabbāti yojanā. Te evāti antarāupahaccaparinibbāyiuddhaṃsotā eva. Yadi evaṃ asaṅkhārasasaṅkhāraparinibbāyīnaṃ upamāvacanena tato mahantatarehi kasmā vuttanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘tato mahanta…pe… dassanattha’’nti.
തേനാതി ‘‘നോ ചസ്സ, നോ ച മേ സിയാ’’തി വചനേന. തേനാതി വാ യഥാവുത്തേന തസ്സ അത്ഥവചനേന. ഇമസ്സ ദുക്ഖസ്സാതി ഇമസ്സ സമ്പതി വത്തമാനസ്സ വിഞ്ഞാണാദിദുക്ഖസ്സ. ഉദയദസ്സനം ഞാണം. ചതൂഹിപീതി ‘‘നോ ചസ്സാ’’തി ചതൂഹി പദേഹി. യം അത്ഥീതി യം പരമത്ഥതോ വിജ്ജതി . തേനാഹ ‘‘ഭൂതന്തി സസഭാവ’’ന്തി, ഭൂതന്തി ഖന്ധപഞ്ചകന്തി അത്ഥോ. യഥാഹ ‘‘ഭൂതമിദന്തി, ഭിക്ഖവേ, സമനുപസ്സഥാ’’തി. വിവട്ടമാനസോ വിവിച്ചമാനഹദയോ തണ്ഹാദിസോതതോ നിവത്തജ്ഝാസയോ. ഉപേക്ഖകോ ഹോതീതി ചത്തഭരിയോ വിയ പുരിസോ ഭയം നന്ദിഞ്ച പഹായ ഉദാസിനോ ഹോതി.
Tenāti ‘‘no cassa, no ca me siyā’’ti vacanena. Tenāti vā yathāvuttena tassa atthavacanena. Imassa dukkhassāti imassa sampati vattamānassa viññāṇādidukkhassa. Udayadassanaṃ ñāṇaṃ. Catūhipīti ‘‘no cassā’’ti catūhi padehi. Yaṃ atthīti yaṃ paramatthato vijjati . Tenāha ‘‘bhūtanti sasabhāva’’nti, bhūtanti khandhapañcakanti attho. Yathāha ‘‘bhūtamidanti, bhikkhave, samanupassathā’’ti. Vivaṭṭamānaso viviccamānahadayo taṇhādisotato nivattajjhāsayo. Upekkhako hotīti cattabhariyo viya puriso bhayaṃ nandiñca pahāya udāsino hoti.
അവിസിട്ഠേതി ഹീനേ. വിസിട്ഠേതി ഉത്തമേ. ‘‘ഭവേ’’തി വത്വാ ‘‘സമ്ഭവേ’’തി വുച്ചമാനം അവുത്തവാചകം ഹോതീതി ദസ്സേന്തോ ‘‘പച്ചുപ്പന്നോ’’തിആദിമാഹ. ഭൂതമേവ വുച്ചതീതി യം ഭൂതന്തി വുച്ചതി, തദേവ ഭവോതി ച വുച്ചതി, ഭവതി അഹോസീതി വാ. സമ്ഭവതി ഏതസ്മാതി സമ്ഭവോ. തദാഹാരോ തസ്സ ഭവസ്സ പച്ചയോ. അനുക്കമേന മഗ്ഗപഞ്ഞായാതി വിപസ്സനാനുക്കമേന ലദ്ധായ അരിയമഗ്ഗപഞ്ഞായ. തേനാതി സേക്ഖേന.
Avisiṭṭheti hīne. Visiṭṭheti uttame. ‘‘Bhave’’ti vatvā ‘‘sambhave’’ti vuccamānaṃ avuttavācakaṃ hotīti dassento ‘‘paccuppanno’’tiādimāha. Bhūtameva vuccatīti yaṃ bhūtanti vuccati, tadeva bhavoti ca vuccati, bhavati ahosīti vā. Sambhavati etasmāti sambhavo. Tadāhāro tassa bhavassa paccayo. Anukkamena maggapaññāyāti vipassanānukkamena laddhāya ariyamaggapaññāya. Tenāti sekkhena.
ഏകകനിദ്ദേസവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Ekakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / പുഗ്ഗലപഞ്ഞത്തിപാളി • Puggalapaññattipāḷi / ൧. ഏകകപുഗ്ഗലപഞ്ഞത്തി • 1. Ekakapuggalapaññatti
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / അഭിധമ്മപിടക (അട്ഠകഥാ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / പഞ്ചപകരണ-അട്ഠകഥാ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ൧. ഏകകനിദ്ദേസവണ്ണനാ • 1. Ekakaniddesavaṇṇanā
ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / പഞ്ചപകരണ-മൂലടീകാ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ൧. ഏകകനിദ്ദേസവണ്ണനാ • 1. Ekakaniddesavaṇṇanā