| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મિલિન્દપઞ્હપાળિ • Milindapañhapāḷi |
૯. એકન્તસુખનિબ્બાનપઞ્હો
9. Ekantasukhanibbānapañho
૯. ‘‘ભન્તે નાગસેન, કિં એકન્તસુખં નિબ્બાનં, ઉદાહુ દુક્ખેન મિસ્સ’’ન્તિ? ‘‘એકન્તસુખં, મહારાજ, નિબ્બાનં, દુક્ખેન અમિસ્સ’’ન્તિ.
9. ‘‘Bhante nāgasena, kiṃ ekantasukhaṃ nibbānaṃ, udāhu dukkhena missa’’nti? ‘‘Ekantasukhaṃ, mahārāja, nibbānaṃ, dukkhena amissa’’nti.
‘‘ન મયં તં, ભન્તે નાગસેન, વચનં સદ્દહામ ‘એકન્તસુખં નિબ્બાન’ન્તિ, એવમેત્થ મયં, ભન્તે નાગસેન, પચ્ચેમ ‘નિબ્બાનં દુક્ખેન મિસ્સ’ન્તિ, કારણઞ્ચેત્થ ઉપલભામ ‘નિબ્બાનં દુક્ખેન મિસ્સ’ન્તિ. કતમં એત્થ કારણં ? યે તે, ભન્તે નાગસેન, નિબ્બાનં પરિયેસન્તિ, તેસં દિસ્સતિ કાયસ્સ ચ ચિત્તસ્સ ચ આતાપો પરિતાપો ઠાનચઙ્કમનિસજ્જાસયનાહારપરિગ્ગહો મિદ્ધસ્સ ચ ઉપરોધો આયતનાનઞ્ચ પટિપીળનં ધનધઞ્ઞપિયઞાતિમિત્તપ્પજહનં. યે કેચિ લોકે સુખિતા સુખસમપ્પિતા, તે સબ્બેપિ પઞ્ચહિ કામગુણેહિ આયતને રમેન્તિ બ્રૂહેન્તિ, મનાપિકમનાપિકબહુવિધસુભનિમિત્તેન રૂપેન ચક્ખું રમેન્તિ બ્રૂહેન્તિ, મનાપિકમનાપિકગીતવાદિતબહુવિધસુભનિમિત્તેન સદ્દેન સોતં રમેન્તિ બ્રૂહેન્તિ, મનાપિકમનાપિકપુપ્ફફલપત્તતચમૂલસારબહુવિધસુભનિમિત્તેન ગન્ધેન ઘાનં રમેન્તિ બ્રૂહેન્તિ, મનાપિકમનાપિકખજ્જભોજ્જલેય્યપેય્યસાયનીયબહુવિધસુભનિમિત્તેન રસેન જિવ્હં રમેન્તિ બ્રુહેન્તિ, મનાપિકમનાપિકસણ્હસુખુમમુદુમદ્દવબહુવિધસુભનિમિત્તેન ફસ્સેન કાયં રમેન્તિ બ્રૂહેન્તિ, મનાપિકમનાપિકકલ્યાણપાપકસુભાસુભબહુવિધવિતક્કમનસિકારેન મનં રમેન્તિ બ્રૂહેન્તિ. તુમ્હે તં ચક્ખુસોતઘાનજિવ્હાકાયમનોબ્રૂહનં હનથ ઉપહનથ, છિન્દથ ઉપચ્છિન્દથ, રુન્ધથ ઉપરુન્ધથ. તેન કાયોપિ પરિતપતિ, ચિત્તમ્પિ પરિતપતિ, કાયે પરિતત્તે કાયિકદુક્ખવેદનં વેદિયતિ, ચિત્તે પરિતત્તે ચેતસિકદુક્ખવેદનં વેદયતિ. નનુ માગણ્ડિયોપિ 1 પરિબ્બાજકો ભગવન્તં ગરહમાનો એવમાહ ‘ભૂનહુ 2 સમણો ગોતમો’તિ. ઇદમેત્થ કારણં, યેનાહં કારણેન બ્રૂમિ ‘નિબ્બાનં દુક્ખેન મિસ્સ’’’ન્તિ.
‘‘Na mayaṃ taṃ, bhante nāgasena, vacanaṃ saddahāma ‘ekantasukhaṃ nibbāna’nti, evamettha mayaṃ, bhante nāgasena, paccema ‘nibbānaṃ dukkhena missa’nti, kāraṇañcettha upalabhāma ‘nibbānaṃ dukkhena missa’nti. Katamaṃ ettha kāraṇaṃ ? Ye te, bhante nāgasena, nibbānaṃ pariyesanti, tesaṃ dissati kāyassa ca cittassa ca ātāpo paritāpo ṭhānacaṅkamanisajjāsayanāhārapariggaho middhassa ca uparodho āyatanānañca paṭipīḷanaṃ dhanadhaññapiyañātimittappajahanaṃ. Ye keci loke sukhitā sukhasamappitā, te sabbepi pañcahi kāmaguṇehi āyatane ramenti brūhenti, manāpikamanāpikabahuvidhasubhanimittena rūpena cakkhuṃ ramenti brūhenti, manāpikamanāpikagītavāditabahuvidhasubhanimittena saddena sotaṃ ramenti brūhenti, manāpikamanāpikapupphaphalapattatacamūlasārabahuvidhasubhanimittena gandhena ghānaṃ ramenti brūhenti, manāpikamanāpikakhajjabhojjaleyyapeyyasāyanīyabahuvidhasubhanimittena rasena jivhaṃ ramenti bruhenti, manāpikamanāpikasaṇhasukhumamudumaddavabahuvidhasubhanimittena phassena kāyaṃ ramenti brūhenti, manāpikamanāpikakalyāṇapāpakasubhāsubhabahuvidhavitakkamanasikārena manaṃ ramenti brūhenti. Tumhe taṃ cakkhusotaghānajivhākāyamanobrūhanaṃ hanatha upahanatha, chindatha upacchindatha, rundhatha uparundhatha. Tena kāyopi paritapati, cittampi paritapati, kāye paritatte kāyikadukkhavedanaṃ vediyati, citte paritatte cetasikadukkhavedanaṃ vedayati. Nanu māgaṇḍiyopi 3 paribbājako bhagavantaṃ garahamāno evamāha ‘bhūnahu 4 samaṇo gotamo’ti. Idamettha kāraṇaṃ, yenāhaṃ kāraṇena brūmi ‘nibbānaṃ dukkhena missa’’’nti.
‘‘ન હિ, મહારાજ, નિબ્બાનં દુક્ખેન મિસ્સં, એકન્તસુખં નિબ્બાનં. યં પન ત્વં, મહારાજ , બ્રૂસિ ‘નિબ્બાનં દુક્ખ’ન્તિ, નેતં દુક્ખં નિબ્બાનં નામ, નિબ્બાનસ્સ પન સચ્છિકિરિયાય પુબ્બભાગો એસો, નિબ્બાનપરિયેસનં એતં, એકન્તસુખં યેવ, મહારાજ, નિબ્બાનં, ન દુક્ખેન મિસ્સં. એત્થ કારણં વદામિ. અત્થિ, મહારાજ, રાજૂનં રજ્જસુખં નામા’’તિ? ‘‘આમ, ભન્તે, અત્થિ રાજૂનં રજ્જસુખ’’ન્તિ. ‘‘અપિ નુ ખો તં, મહારાજ, રજ્જસુખં દુક્ખેન મિસ્સ’’ન્તિ? ‘‘ન હિ, ભન્તે’’તિ. ‘‘કિસ્સ પન તે, મહારાજ, રાજાનો પચ્ચન્તે કુપિતે તેસં પચ્ચન્તનિસ્સિતાનં પટિસેધાય અમચ્ચેહિ પરિણાયકેહિ ભટેહિ બલત્થેહિ પરિવુતા પવાસં ગન્ત્વા ડંસમકસવાતાતપપટિપીળિતા સમવિસમે પરિધાવન્તિ, મહાયુદ્ધઞ્ચ કરોન્તિ, જીવિતસંસયઞ્ચ પાપુણન્તી’’તિ? ‘‘નેતં, ભન્તે નાગસેન, રજ્જસુખં નામ, રજ્જસુખસ્સ પરિયેસનાય પુબ્બભાગો એસો, દુક્ખેન, ભન્તે નાગસેન, રાજાનો રજ્જં પરિયેસિત્વા રજ્જસુખં અનુભવન્તિ, એવં, ભન્તે નાગસેન, રજ્જસુખં દુક્ખેન અમિસ્સં, અઞ્ઞં તં રજ્જસુખં, અઞ્ઞં દુક્ખ’’ન્તિ. ‘‘એવમેવ ખો, મહારાજ, એકન્તસુખં નિબ્બાનં, ન દુક્ખેન મિસ્સં. યે પન તં નિબ્બાનં પરિયેસન્તિ, તે કાયઞ્ચ ચિત્તઞ્ચ આતાપેત્વા ઠાનચઙ્કમનિસજ્જાસયનાહારં પરિગ્ગહેત્વા મિદ્ધં ઉપરુન્ધિત્વા આયતનાનિ પટિપીળેત્વા કાયઞ્ચ જીવિતઞ્ચ પરિચ્ચજિત્વા દુક્ખેન નિબ્બાનં પરિયેસિત્વા એકન્તસુખં નિબ્બાનં અનુભવન્તિ, નિહતપચ્ચામિત્તા વિય રાજાનો રજ્જસુખં. એવં, મહારાજ, એકન્તસુખં નિબ્બાનં, ન દુક્ખેન મિસ્સં, અઞ્ઞં નિબ્બાનં, અઞ્ઞં દુક્ખન્તિ.
‘‘Na hi, mahārāja, nibbānaṃ dukkhena missaṃ, ekantasukhaṃ nibbānaṃ. Yaṃ pana tvaṃ, mahārāja , brūsi ‘nibbānaṃ dukkha’nti, netaṃ dukkhaṃ nibbānaṃ nāma, nibbānassa pana sacchikiriyāya pubbabhāgo eso, nibbānapariyesanaṃ etaṃ, ekantasukhaṃ yeva, mahārāja, nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ. Ettha kāraṇaṃ vadāmi. Atthi, mahārāja, rājūnaṃ rajjasukhaṃ nāmā’’ti? ‘‘Āma, bhante, atthi rājūnaṃ rajjasukha’’nti. ‘‘Api nu kho taṃ, mahārāja, rajjasukhaṃ dukkhena missa’’nti? ‘‘Na hi, bhante’’ti. ‘‘Kissa pana te, mahārāja, rājāno paccante kupite tesaṃ paccantanissitānaṃ paṭisedhāya amaccehi pariṇāyakehi bhaṭehi balatthehi parivutā pavāsaṃ gantvā ḍaṃsamakasavātātapapaṭipīḷitā samavisame paridhāvanti, mahāyuddhañca karonti, jīvitasaṃsayañca pāpuṇantī’’ti? ‘‘Netaṃ, bhante nāgasena, rajjasukhaṃ nāma, rajjasukhassa pariyesanāya pubbabhāgo eso, dukkhena, bhante nāgasena, rājāno rajjaṃ pariyesitvā rajjasukhaṃ anubhavanti, evaṃ, bhante nāgasena, rajjasukhaṃ dukkhena amissaṃ, aññaṃ taṃ rajjasukhaṃ, aññaṃ dukkha’’nti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, ekantasukhaṃ nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ. Ye pana taṃ nibbānaṃ pariyesanti, te kāyañca cittañca ātāpetvā ṭhānacaṅkamanisajjāsayanāhāraṃ pariggahetvā middhaṃ uparundhitvā āyatanāni paṭipīḷetvā kāyañca jīvitañca pariccajitvā dukkhena nibbānaṃ pariyesitvā ekantasukhaṃ nibbānaṃ anubhavanti, nihatapaccāmittā viya rājāno rajjasukhaṃ. Evaṃ, mahārāja, ekantasukhaṃ nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ, aññaṃ nibbānaṃ, aññaṃ dukkhanti.
‘‘અપરમ્પિ , મહારાજ, ઉત્તરિં કારણં સુણોહિ એકન્તસુખં નિબ્બાનં, ન દુક્ખેન મિસ્સં, અઞ્ઞં દુક્ખં, અઞ્ઞં નિબ્બાનન્તિ. અત્થિ, મહારાજ, આચરિયાનં સિપ્પવન્તાનં સિપ્પસુખં નામા’’તિ? ‘‘આમ, ભન્તે, અત્થિ આચરિયાનં સિપ્પવન્તાનં સિપ્પસુખ’’ન્તિ. ‘‘અપિ નુ ખો તં, મહારાજ, સિપ્પસુખં દુક્ખેન મિસ્સ’’ન્તિ? ‘‘ન હિ, ભન્તે’’તિ. ‘‘કિસ્સ પન તે, મહારાજ, આચરિયા 5 આચરિયાનં અભિવાદનપચ્ચુટ્ઠાનેન ઉદકાહરણઘરસમ્મજ્જનદન્તકટ્ઠમુખોદકાનુપ્પદાનેન ઉચ્છિટ્ઠપટિગ્ગહણઉચ્છાદનનહાપનપાદપરિકમ્મેન સકચિત્તં નિક્ખિપિત્વા પરચિત્તાનુવત્તનેન દુક્ખસેય્યાય વિસમભોજનેન કાયં આતાપેન્તી’’તિ? ‘‘નેતં, ભન્તે નાગસેન, સિપ્પસુખં નામ, સિપ્પપરિયેસનાય પુબ્બભાગો એસો, દુક્ખેન, ભન્તે નાગસેન, આચરિયા સિપ્પં પરિયેસિત્વા સિપ્પસુખં અનુભવન્તિ, એવં, ભન્તે નાગસેન, સિપ્પસુખં દુક્ખેન અમિસ્સં, અઞ્ઞં તં સિપ્પસુખં, અઞ્ઞં દુક્ખ’’ન્તિ. ‘‘એવમેવ ખો, મહારાજ, એકન્તસુખં નિબ્બાનં, ન દુક્ખેન મિસ્સં. યે પન તં નિબ્બાનં પરિયેસન્તિ, તે કાયઞ્ચ ચિત્તઞ્ચ આતાપેત્વા ઠાનચઙ્કમનિસજ્જાસયનાહારં પરિગ્ગહેત્વા મિદ્ધં ઉપરુન્ધિત્વા આયતનાનિ પટિપીળેત્વા કાયઞ્ચ જીવિતઞ્ચ પરિચ્ચજિત્વા દુક્ખેન નિબ્બાનં પરિયેસિત્વા એકન્તસુખં નિબ્બાનં અનુભવન્તિ, આચરિયા વિય સિપ્પસુખં. એવં, મહારાજ, એકન્તસુખં નિબ્બાનં, ન દુક્ખેન મિસ્સં, અઞ્ઞં દુક્ખં, અઞ્ઞં નિબ્બાન’’ન્તિ. ‘‘સાધુ, ભન્તે નાગસેન, એવમેતં તથા સમ્પટિચ્છામી’’તિ.
‘‘Aparampi , mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi ekantasukhaṃ nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ, aññaṃ dukkhaṃ, aññaṃ nibbānanti. Atthi, mahārāja, ācariyānaṃ sippavantānaṃ sippasukhaṃ nāmā’’ti? ‘‘Āma, bhante, atthi ācariyānaṃ sippavantānaṃ sippasukha’’nti. ‘‘Api nu kho taṃ, mahārāja, sippasukhaṃ dukkhena missa’’nti? ‘‘Na hi, bhante’’ti. ‘‘Kissa pana te, mahārāja, ācariyā 6 ācariyānaṃ abhivādanapaccuṭṭhānena udakāharaṇagharasammajjanadantakaṭṭhamukhodakānuppadānena ucchiṭṭhapaṭiggahaṇaucchādananahāpanapādaparikammena sakacittaṃ nikkhipitvā paracittānuvattanena dukkhaseyyāya visamabhojanena kāyaṃ ātāpentī’’ti? ‘‘Netaṃ, bhante nāgasena, sippasukhaṃ nāma, sippapariyesanāya pubbabhāgo eso, dukkhena, bhante nāgasena, ācariyā sippaṃ pariyesitvā sippasukhaṃ anubhavanti, evaṃ, bhante nāgasena, sippasukhaṃ dukkhena amissaṃ, aññaṃ taṃ sippasukhaṃ, aññaṃ dukkha’’nti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, ekantasukhaṃ nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ. Ye pana taṃ nibbānaṃ pariyesanti, te kāyañca cittañca ātāpetvā ṭhānacaṅkamanisajjāsayanāhāraṃ pariggahetvā middhaṃ uparundhitvā āyatanāni paṭipīḷetvā kāyañca jīvitañca pariccajitvā dukkhena nibbānaṃ pariyesitvā ekantasukhaṃ nibbānaṃ anubhavanti, ācariyā viya sippasukhaṃ. Evaṃ, mahārāja, ekantasukhaṃ nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ, aññaṃ dukkhaṃ, aññaṃ nibbāna’’nti. ‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
એકન્તસુખનિબ્બાનપઞ્હો નવમો.
Ekantasukhanibbānapañho navamo.
Footnotes:
