Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / అఙ్గుత్తరనికాయ (అట్ఠకథా) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā)

    ౧౩. ఏకపుగ్గలవగ్గవణ్ణనా

    13. Ekapuggalavaggavaṇṇanā

    ౧౭౦. ఏకపుగ్గలవగ్గస్స పఠమే ఏకపుగ్గలోతి ఏకో పుగ్గలో. ఏత్థ ఏకోతి దుతియాదిపటిక్ఖేపత్థో గణనపరిచ్ఛేదో. పుగ్గలోతి సమ్ముతికథా, న పరమత్థకథా. బుద్ధస్స హి భగవతో దువిధా దేసనా – సమ్ముతిదేసనా, పరమత్థదేసనా చాతి. తత్థ ‘‘పుగ్గలో సత్తో ఇత్థీ పురిసో ఖత్తియో బ్రాహ్మణో దేవో మారో’’తి ఏవరూపా సమ్ముతిదేసనా, ‘‘అనిచ్చం దుక్ఖం అనత్తా ఖన్ధా ధాతూ ఆయతనాని సతిపట్ఠానా’’తి ఏవరూపా పరమత్థదేసనా. తత్థ భగవా యే సమ్ముతివసేన దేసనం సుత్వా అత్థం పటివిజ్ఝిత్వా మోహం పహాయ విసేసం అధిగన్తుం సమత్థా, తేసం సమ్ముతిదేసనం దేసేతి. యే పన పరమత్థవసేన దేసనం సుత్వా అత్థం పటివిజ్ఝిత్వా మోహం పహాయ విసేసమధిగన్తుం సమత్థా, తేసం పరమత్థదేసనం దేసేతి.

    170. Ekapuggalavaggassa paṭhame ekapuggaloti eko puggalo. Ettha ekoti dutiyādipaṭikkhepattho gaṇanaparicchedo. Puggaloti sammutikathā, na paramatthakathā. Buddhassa hi bhagavato duvidhā desanā – sammutidesanā, paramatthadesanā cāti. Tattha ‘‘puggalo satto itthī puriso khattiyo brāhmaṇo devo māro’’ti evarūpā sammutidesanā, ‘‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā khandhā dhātū āyatanāni satipaṭṭhānā’’ti evarūpā paramatthadesanā. Tattha bhagavā ye sammutivasena desanaṃ sutvā atthaṃ paṭivijjhitvā mohaṃ pahāya visesaṃ adhigantuṃ samatthā, tesaṃ sammutidesanaṃ deseti. Ye pana paramatthavasena desanaṃ sutvā atthaṃ paṭivijjhitvā mohaṃ pahāya visesamadhigantuṃ samatthā, tesaṃ paramatthadesanaṃ deseti.

    తత్రాయం ఉపమా – యథా హి దేసభాసాకుసలో తిణ్ణం వేదానం అత్థసంవణ్ణనకో ఆచరియో యే దమిళభాసాయ వుత్తే అత్థం జానన్తి, తేసం దమిళభాసాయ ఆచిక్ఖతి. యే అన్ధభాసాదీసు అఞ్ఞతరాయ భాసాయ , తేసం తాయ తాయ భాసాయ. ఏవం తే మాణవకా ఛేకం బ్యత్తం ఆచరియమాగమ్మ ఖిప్పమేవ సిప్పం ఉగ్గణ్హన్తి. తత్థ ఆచరియో వియ బుద్ధో భగవా, తయో వేదా వియ కథేతబ్బభావే ఠితాని తీణి పిటకాని, దేసభాసాకోసల్లమివ సమ్ముతిపరమత్థకోసల్లం, నానాదేసభాసా మాణవకా వియ సమ్ముతిపరమత్థవసేన పటివిజ్ఝనసమత్థా వేనేయ్యసత్తా, ఆచరియస్స దమిళభాసాదిఆచిక్ఖనం వియ భగవతో సమ్ముతిపరమత్థవసేన దేసనా వేదితబ్బా. ఆహ చేత్థ –

    Tatrāyaṃ upamā – yathā hi desabhāsākusalo tiṇṇaṃ vedānaṃ atthasaṃvaṇṇanako ācariyo ye damiḷabhāsāya vutte atthaṃ jānanti, tesaṃ damiḷabhāsāya ācikkhati. Ye andhabhāsādīsu aññatarāya bhāsāya , tesaṃ tāya tāya bhāsāya. Evaṃ te māṇavakā chekaṃ byattaṃ ācariyamāgamma khippameva sippaṃ uggaṇhanti. Tattha ācariyo viya buddho bhagavā, tayo vedā viya kathetabbabhāve ṭhitāni tīṇi piṭakāni, desabhāsākosallamiva sammutiparamatthakosallaṃ, nānādesabhāsā māṇavakā viya sammutiparamatthavasena paṭivijjhanasamatthā veneyyasattā, ācariyassa damiḷabhāsādiācikkhanaṃ viya bhagavato sammutiparamatthavasena desanā veditabbā. Āha cettha –

    ‘‘దువే సచ్చాని అక్ఖాసి, సమ్బుద్ధో వదతం వరో;

    ‘‘Duve saccāni akkhāsi, sambuddho vadataṃ varo;

    సమ్ముతిం పరమత్థఞ్చ, తతియం నుపలబ్భతి.

    Sammutiṃ paramatthañca, tatiyaṃ nupalabbhati.

    ‘‘సఙ్కేతవచనం సచ్చం, లోకసమ్ముతికారణా;

    ‘‘Saṅketavacanaṃ saccaṃ, lokasammutikāraṇā;

    పరమత్థవచనం సచ్చం, ధమ్మానం భూతకారణా.

    Paramatthavacanaṃ saccaṃ, dhammānaṃ bhūtakāraṇā.

    ‘‘తస్మా వోహారకుసలస్స, లోకనాథస్స సత్థునో;

    ‘‘Tasmā vohārakusalassa, lokanāthassa satthuno;

    సమ్ముతిం వోహరన్తస్స, ముసావాదో న జాయతీ’’తి.

    Sammutiṃ voharantassa, musāvādo na jāyatī’’ti.

    అపిచ అట్ఠహి కారణేహి భగవా పుగ్గలకథం కథేతి – హిరోత్తప్పదీపనత్థం, కమ్మస్సకతాదీపనత్థం, పచ్చత్తపురిసకారదీపనత్థం, ఆనన్తరియదీపనత్థం, బ్రహ్మవిహారదీపనత్థం, పుబ్బేనివాసదీపనత్థం, దక్ఖిణావిసుద్ధిదీపనత్థం, లోకసమ్ముతియా అప్పహానత్థఞ్చాతి. ‘‘ఖన్ధధాతుఆయతనాని హిరియన్తి ఓత్తప్పన్తీ’’తి హి వుత్తే మహాజనో న జానాతి, సమ్మోహమాపజ్జతి, పటిసత్తు హోతి ‘‘కిమిదం ఖన్ధధాతుఆయతనాని హిరియన్తి ఓత్తప్పన్తి నామా’’తి? ‘‘ఇత్థీ హిరియతి ఓత్తప్పతి, పురిసో ఖత్తియో బ్రాహ్మణో దేవో మారో’’తి వుత్తే పన జానాతి, న సమ్మోహమాపజ్జతి, న పటిసత్తు హోతి. తస్మా భగవా హిరోత్తప్పదీపనత్థం పుగ్గలకథం కథేతి.

    Apica aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā puggalakathaṃ katheti – hirottappadīpanatthaṃ, kammassakatādīpanatthaṃ, paccattapurisakāradīpanatthaṃ, ānantariyadīpanatthaṃ, brahmavihāradīpanatthaṃ, pubbenivāsadīpanatthaṃ, dakkhiṇāvisuddhidīpanatthaṃ, lokasammutiyā appahānatthañcāti. ‘‘Khandhadhātuāyatanāni hiriyanti ottappantī’’ti hi vutte mahājano na jānāti, sammohamāpajjati, paṭisattu hoti ‘‘kimidaṃ khandhadhātuāyatanāni hiriyanti ottappanti nāmā’’ti? ‘‘Itthī hiriyati ottappati, puriso khattiyo brāhmaṇo devo māro’’ti vutte pana jānāti, na sammohamāpajjati, na paṭisattu hoti. Tasmā bhagavā hirottappadīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.

    ‘‘ఖన్ధా కమ్మస్సకా, ధాతుయో ఆయతనానీ’’తి వుత్తేపి ఏసేవ నయో. తస్మా భగవా కమ్మస్సకతాదీపనత్థం పుగ్గలకథం కథేతి.

    ‘‘Khandhā kammassakā, dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi eseva nayo. Tasmā bhagavā kammassakatādīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.

    ‘‘వేళువనాదయో మహావిహారా ఖన్ధేహి కారాపితా, ధాతూహి ఆయతనేహీ’’తి వుత్తేపి ఏసేవ నయో. తస్మా భగవా పచ్చత్తపురిసకారదీపనత్థం పుగ్గలకథం కథేతి.

    ‘‘Veḷuvanādayo mahāvihārā khandhehi kārāpitā, dhātūhi āyatanehī’’ti vuttepi eseva nayo. Tasmā bhagavā paccattapurisakāradīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.

    ‘‘ఖన్ధా మాతరం జీవితా వోరోపేన్తి, పితరం, అరహన్తం, రుహిరుప్పాదకమ్మం, సఙ్ఘభేదకమ్మం కరోన్తి, ధాతుయో ఆయతనానీ’’తి వుత్తేపి ఏసేవ నయో. తస్మా భగవా ఆనన్తరియదీపనత్థం పుగ్గలకథం కథేతి.

    ‘‘Khandhā mātaraṃ jīvitā voropenti, pitaraṃ, arahantaṃ, ruhiruppādakammaṃ, saṅghabhedakammaṃ karonti, dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi eseva nayo. Tasmā bhagavā ānantariyadīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.

    ‘‘ఖన్ధా మేత్తాయన్తి, ధాతుయో ఆయతనానీ’’తి వుత్తేపి ఏసేవ నయో. తస్మా భగవా బ్రహ్మవిహారదీపనత్థం పుగ్గలకథం కథేతి.

    ‘‘Khandhā mettāyanti, dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi eseva nayo. Tasmā bhagavā brahmavihāradīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.

    ‘‘ఖన్ధా పుబ్బేనివాసమనుస్సరన్తి, ధాతుయో ఆయతనానీ’’తి వుత్తేపి ఏసేవ నయో. తస్మా భగవా పుబ్బేనివాసదీపనత్థం పుగ్గలకథం కథేతి.

    ‘‘Khandhā pubbenivāsamanussaranti, dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi eseva nayo. Tasmā bhagavā pubbenivāsadīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.

    ‘‘ఖన్ధా దానం పటిగ్గణ్హన్తి, ధాతుయో ఆయతనానీ’’తి వుత్తేపి మహాజనో న జానాతి, సమ్మోహం ఆపజ్జతి, పటిసత్తు హోతి ‘‘కిమిదం ఖన్ధధాతుఆయతనాని పటిగ్గణ్హన్తి నామా’’తి? ‘‘పుగ్గలా పటిగ్గణ్హన్తి సీలవన్తో కల్యాణధమ్మో’’తి వుత్తే పన జానాతి, న సమ్మోహం ఆపజ్జతి, న పటిసత్తు హోతి. తస్మా భగవా దక్ఖిణావిసుద్ధిదీపనత్థం పుగ్గలకథం కథేతి.

    ‘‘Khandhā dānaṃ paṭiggaṇhanti, dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi mahājano na jānāti, sammohaṃ āpajjati, paṭisattu hoti ‘‘kimidaṃ khandhadhātuāyatanāni paṭiggaṇhanti nāmā’’ti? ‘‘Puggalā paṭiggaṇhanti sīlavanto kalyāṇadhammo’’ti vutte pana jānāti, na sammohaṃ āpajjati, na paṭisattu hoti. Tasmā bhagavā dakkhiṇāvisuddhidīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.

    లోకసమ్ముతిఞ్చ బుద్ధా భగవన్తో నప్పజహన్తి, లోకసమఞ్ఞాయ లోకనిరుత్తియా లోకాభిలాపే ఠితాయేవ ధమ్మం దేసేన్తి. తస్మా భగవా లోకసమ్ముతియా అప్పహానత్థమ్పి పుగ్గలకథం కథేతి.

    Lokasammutiñca buddhā bhagavanto nappajahanti, lokasamaññāya lokaniruttiyā lokābhilāpe ṭhitāyeva dhammaṃ desenti. Tasmā bhagavā lokasammutiyā appahānatthampi puggalakathaṃ katheti.

    ఇతి ఏకో చ సో పుగ్గలో చాతి ఏకపుగ్గలో. కేనట్ఠేన ఏకపుగ్గలో? అసదిసట్ఠేన గుణవిసిట్ఠట్ఠేన అసమసమట్ఠేనాతి. సో హి దసన్నం పారమీనం పటిపాటియా ఆవజ్జనం ఆదిం కత్వా బోధిసమ్భారగుణేహి చేవ బుద్ధగుణేహి చ సేసమహాజనేన అసదిసోతి అసదిసట్ఠేనపి ఏకపుగ్గలో. యే చస్స తే గుణా, తే సేససత్తానం గుణేహి విసిట్ఠాతి గుణవిసిట్ఠట్ఠేనపి ఏకపుగ్గలో. పురిమకా సమ్మాసమ్బుద్ధా సబ్బసత్తేహి అసమా, తేహి సద్ధిం అయమేవ ఏకో రూపకాయగుణేహి చేవ నామకాయగుణేహి చ సమోతి అసమసమట్ఠేనపి ఏకపుగ్గలో.

    Iti eko ca so puggalo cāti ekapuggalo. Kenaṭṭhena ekapuggalo? Asadisaṭṭhena guṇavisiṭṭhaṭṭhena asamasamaṭṭhenāti. So hi dasannaṃ pāramīnaṃ paṭipāṭiyā āvajjanaṃ ādiṃ katvā bodhisambhāraguṇehi ceva buddhaguṇehi ca sesamahājanena asadisoti asadisaṭṭhenapi ekapuggalo. Ye cassa te guṇā, te sesasattānaṃ guṇehi visiṭṭhāti guṇavisiṭṭhaṭṭhenapi ekapuggalo. Purimakā sammāsambuddhā sabbasattehi asamā, tehi saddhiṃ ayameva eko rūpakāyaguṇehi ceva nāmakāyaguṇehi ca samoti asamasamaṭṭhenapi ekapuggalo.

    లోకేతి తయో లోకా – సత్తలోకో, ఓకాసలోకో, సఙ్ఖారలోకోతి. తేసం విత్థారకథా విసుద్ధిమగ్గే (విసుద్ధి॰ ౧.౧౩౫-౧౩౬) వుత్తా. తేసు ఇధ సత్తలోకో అధిప్పేతో. సత్తలోకే ఉప్పజ్జమానోపి చేస న దేవలోకే, న బ్రహ్మలోకే, మనుస్సలోకేయేవ ఉప్పజ్జతి. మనుస్సలోకేపి న అఞ్ఞస్మిం చక్కవాళే, ఇమస్మింయేవ చక్కవాళే ఉప్పజ్జతి. తత్రాపి న సబ్బట్ఠానేసు.

    Loketi tayo lokā – sattaloko, okāsaloko, saṅkhāralokoti. Tesaṃ vitthārakathā visuddhimagge (visuddhi. 1.135-136) vuttā. Tesu idha sattaloko adhippeto. Sattaloke uppajjamānopi cesa na devaloke, na brahmaloke, manussalokeyeva uppajjati. Manussalokepi na aññasmiṃ cakkavāḷe, imasmiṃyeva cakkavāḷe uppajjati. Tatrāpi na sabbaṭṭhānesu.

    ‘‘పురత్థిమాయ దిసాయ గజఙ్గలం నామ నిగమో, తస్స పరేన మహాసాలా, తతో పరా పచ్చన్తిమా జనపదా, ఓరతో మజ్ఝే. పురత్థిమదక్ఖిణాయ దిసాయ సల్లవతీ నామ నదీ, తతో పరా పచ్చన్తిమా జనపదా, ఓరతో మజ్ఝే. దక్ఖిణాయ దిసాయ సేతకణ్ణికం నామ నిగమో, తతో పరా పచ్చన్తిమా జనపదా, ఓరతో మజ్ఝే. పచ్ఛిమాయ దిసాయ థూణం నామ బ్రాహ్మణగామో, తతో పరా పచ్చన్తిమా జనపదా, ఓరతో మజ్ఝే. ఉత్తరాయ దిసాయ ఉసీరద్ధజో నామ పబ్బతో, తతో పరా పచ్చన్తిమా జనపదా, ఓరతో మజ్ఝే’’తి (మహావ॰ ౨౫౯) ఏవం పరిచ్ఛిన్నే ఆయామతో తియోజనసతే విత్థారతో అడ్ఢతేయ్యయోజనసతే పరిక్ఖేపతో నవయోజనసతే మజ్ఝిమదేసే ఉప్పజ్జతి. న కేవలఞ్చ తథాగతోవ, పచ్చేకబుద్ధా అగ్గసావకా అసీతి మహాథేరా బుద్ధమాతా బుద్ధపితా చక్కవత్తీ రాజా అఞ్ఞే చ సారప్పత్తా బ్రాహ్మణగహపతికా ఏత్థేవ ఉప్పజ్జన్తి.

    ‘‘Puratthimāya disāya gajaṅgalaṃ nāma nigamo, tassa parena mahāsālā, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe. Puratthimadakkhiṇāya disāya sallavatī nāma nadī, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe. Dakkhiṇāya disāya setakaṇṇikaṃ nāma nigamo, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe. Pacchimāya disāya thūṇaṃ nāma brāhmaṇagāmo, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe. Uttarāya disāya usīraddhajo nāma pabbato, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe’’ti (mahāva. 259) evaṃ paricchinne āyāmato tiyojanasate vitthārato aḍḍhateyyayojanasate parikkhepato navayojanasate majjhimadese uppajjati. Na kevalañca tathāgatova, paccekabuddhā aggasāvakā asīti mahātherā buddhamātā buddhapitā cakkavattī rājā aññe ca sārappattā brāhmaṇagahapatikā ettheva uppajjanti.

    ఉప్పజ్జమానో ఉప్పజ్జతీతి ఇదం పన ఉభయమ్పి విప్పకతవచనమేవ. ఉప్పజ్జమానో బహుజనహితాయ ఉప్పజ్జతి, న అఞ్ఞేన కారణేనాతి ఏవం పనేత్థ అత్థో వేదితబ్బో. ఏవరూపఞ్చేత్థ లక్ఖణం న సక్కా ఏతం అఞ్ఞేన సద్దలక్ఖణేన పటిబాహితుం.

    Uppajjamāno uppajjatīti idaṃ pana ubhayampi vippakatavacanameva. Uppajjamāno bahujanahitāya uppajjati, na aññena kāraṇenāti evaṃ panettha attho veditabbo. Evarūpañcettha lakkhaṇaṃ na sakkā etaṃ aññena saddalakkhaṇena paṭibāhituṃ.

    అపిచ ఉప్పజ్జమానో నామ, ఉప్పజ్జతి నామ, ఉప్పన్నో నామాతి అయమేత్థ భేదో వేదితబ్బో. ఏస హి దీపఙ్కరపాదమూలతో పట్ఠాయ లద్ధబ్యాకరణో బుద్ధకారకే ధమ్మే పరియేసన్తో దస పారమియో దిస్వా ‘‘ఇమే ధమ్మా మయా పూరేతబ్బా’’తి కతసన్నిట్ఠానో దానపారమిం పూరేన్తోపి ఉప్పజ్జమానో నామ. సీలపారమీ…పే॰… ఉపేక్ఖాపారమీతి ఇమా దస పారమియో పూరేన్తోపి, దస ఉపపారమియో పూరేన్తోపి ఉప్పజ్జమానో నామ. దస పరమత్థపారమియో పూరేన్తోపి ఉప్పజ్జమానోవ నామ. పఞ్చ మహాపరిచ్చాగే పరిచ్చజన్తోపి ఉప్పజ్జమానో నామ. అత్తత్థచరియం ఞాతత్థచరియం లోకత్థచరియం పూరయమానోపి ఉప్పజ్జమానో నామ. కప్పసతసహస్సాధికాని చత్తారి అసఙ్ఖ్యేయ్యాని బుద్ధకారకే ధమ్మే మత్థకం పాపేన్తోపి ఉప్పజ్జమానో నామ. వేస్సన్తరత్తభావం పహాయ తుసితపురే పటిసన్ధిం గహేత్వా సట్ఠివస్ససతసహస్సాధికా సత్తపణ్ణాసవస్సకోటియో తిట్ఠన్తోపి ఉప్పజ్జమానో నామ. దేవతాహి యాచితో పఞ్చమహావిలోకితం విలోకేత్వా మహామాయాదేవియా కుచ్ఛిమ్హి పటిసన్ధిం గణ్హన్తోపి, అనూనాధికే దస మాసే గబ్భవాసం వసన్తోపి ఉప్పజ్జమానో నామ. ఏకూనతింస వస్సాని అగారమజ్ఝే తిట్ఠన్తోపి ఉప్పజ్జమానో నామ. కామేసు ఆదీనవం నేక్ఖమ్మే చ ఆనిసంసం దిస్వా రాహులభద్దస్స జాతదివసే ఛన్నసహాయో కణ్డకం వాహనవరం ఆరుయ్హ నిక్ఖమన్తోపి ఉప్పజ్జమానోవ నామ. తీణి రజ్జాని అతిక్కమన్తోపి అనోమానదీతీరే పబ్బజన్తోపి ఉప్పజ్జమానో నామ. ఛబ్బస్సాని మహాపధానం కరోన్తోపి ఉప్పజ్జమానో నామ. పరిపక్కగతే ఞాణే ఓళారికాహారం ఆహరన్తోపి ఉప్పజ్జమానోవ నామ. సాయన్హసమయే విసాఖపుణ్ణమాయ మహాబోధిమణ్డం ఆరుయ్హ మారబలం విధమేత్వా పఠమయామే పుబ్బేనివాసం అనుస్సరిత్వా మజ్ఝిమయామే దిబ్బచక్ఖుం పరిసోధేత్వా పచ్ఛిమయామసమనన్తరే ద్వాదసఙ్గం పటిచ్చసముప్పాదం అనులోమపటిలోమతో సమ్మసిత్వా సోతాపత్తిమగ్గం పటివిజ్ఝన్తోపి ఉప్పజ్జమానోవ నామ. సోతాపత్తిఫలక్ఖణేపి సకదాగామిమగ్గక్ఖణేపి సకదాగామిఫలక్ఖణేపి అనాగామిమగ్గక్ఖణేపి అనాగామిఫలక్ఖణేపి ఉప్పజ్జమానోవ నామ. అరహత్తమగ్గక్ఖణే పన ఉప్పజ్జతి నామ. అరహత్తఫలక్ఖణే ఉప్పన్నో నామ. బుద్ధానం హి సావకానం వియ న పటిపాటియా ఇద్ధివిధఞాణాదీని ఉప్పజ్జన్తి, సహేవ పన అరహత్తమగ్గేన సకలోపి సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణాది గుణరాసి ఆగతోవ నామ హోతి. తస్మా తే నిప్ఫత్తసబ్బకిచ్చత్తా అరహత్తఫలక్ఖణే ఉప్పన్నా నామ హోన్తి. ఇమస్మిమ్పి సుత్తే అరహత్తఫలక్ఖణంయేవ సన్ధాయ ‘‘ఉప్పజ్జతీ’’తి వేదితబ్బో, ఉప్పన్నో హోతీతి అయఞ్హేత్థ అత్థో.

    Apica uppajjamāno nāma, uppajjati nāma, uppanno nāmāti ayamettha bhedo veditabbo. Esa hi dīpaṅkarapādamūlato paṭṭhāya laddhabyākaraṇo buddhakārake dhamme pariyesanto dasa pāramiyo disvā ‘‘ime dhammā mayā pūretabbā’’ti katasanniṭṭhāno dānapāramiṃ pūrentopi uppajjamāno nāma. Sīlapāramī…pe… upekkhāpāramīti imā dasa pāramiyo pūrentopi, dasa upapāramiyo pūrentopi uppajjamāno nāma. Dasa paramatthapāramiyo pūrentopi uppajjamānova nāma. Pañca mahāpariccāge pariccajantopi uppajjamāno nāma. Attatthacariyaṃ ñātatthacariyaṃ lokatthacariyaṃ pūrayamānopi uppajjamāno nāma. Kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni buddhakārake dhamme matthakaṃ pāpentopi uppajjamāno nāma. Vessantarattabhāvaṃ pahāya tusitapure paṭisandhiṃ gahetvā saṭṭhivassasatasahassādhikā sattapaṇṇāsavassakoṭiyo tiṭṭhantopi uppajjamāno nāma. Devatāhi yācito pañcamahāvilokitaṃ viloketvā mahāmāyādeviyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhantopi, anūnādhike dasa māse gabbhavāsaṃ vasantopi uppajjamāno nāma. Ekūnatiṃsa vassāni agāramajjhe tiṭṭhantopi uppajjamāno nāma. Kāmesu ādīnavaṃ nekkhamme ca ānisaṃsaṃ disvā rāhulabhaddassa jātadivase channasahāyo kaṇḍakaṃ vāhanavaraṃ āruyha nikkhamantopi uppajjamānova nāma. Tīṇi rajjāni atikkamantopi anomānadītīre pabbajantopi uppajjamāno nāma. Chabbassāni mahāpadhānaṃ karontopi uppajjamāno nāma. Paripakkagate ñāṇe oḷārikāhāraṃ āharantopi uppajjamānova nāma. Sāyanhasamaye visākhapuṇṇamāya mahābodhimaṇḍaṃ āruyha mārabalaṃ vidhametvā paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuṃ parisodhetvā pacchimayāmasamanantare dvādasaṅgaṃ paṭiccasamuppādaṃ anulomapaṭilomato sammasitvā sotāpattimaggaṃ paṭivijjhantopi uppajjamānova nāma. Sotāpattiphalakkhaṇepi sakadāgāmimaggakkhaṇepi sakadāgāmiphalakkhaṇepi anāgāmimaggakkhaṇepi anāgāmiphalakkhaṇepi uppajjamānova nāma. Arahattamaggakkhaṇe pana uppajjati nāma. Arahattaphalakkhaṇe uppanno nāma. Buddhānaṃ hi sāvakānaṃ viya na paṭipāṭiyā iddhividhañāṇādīni uppajjanti, saheva pana arahattamaggena sakalopi sabbaññutaññāṇādi guṇarāsi āgatova nāma hoti. Tasmā te nipphattasabbakiccattā arahattaphalakkhaṇe uppannā nāma honti. Imasmimpi sutte arahattaphalakkhaṇaṃyeva sandhāya ‘‘uppajjatī’’ti veditabbo, uppanno hotīti ayañhettha attho.

    బహుజనహితాయాతి మహాజనస్స హితత్థాయ ఉప్పజ్జతి. బహుజనసుఖాయాతి మహాజనస్స సుఖత్థాయ ఉప్పజ్జతి. లోకానుకమ్పాయాతి సత్తలోకస్స అనుకమ్పం పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి. కతరసత్తలోకస్సాతి? యో తథాగతస్స ధమ్మదేసనం సుత్వా అమతపానం పివిత్వా ధమ్మం పటివిజ్ఝి, తస్స. భగవతా హి మహాబోధిమణ్డే సత్తసత్తాహం వీతినామేత్వా బోధిమణ్డా ఇసిపతనం ఆగమ్మ ‘‘ద్వేమే, భిక్ఖవే, అన్తా పబ్బజితేన న సేవితబ్బా’’తి ధమ్మచక్కప్పవత్తనసుత్తే (మహావ॰ ౧౩; సం॰ ని॰ ౫.౧౦౮౧) దేసితే ఆయస్మతా అఞ్ఞాసికోణ్డఞ్ఞత్థేరేన సద్ధిం అట్ఠారసకోటిసఙ్ఖా బ్రహ్మానో అమతపానం పివింసు, ఏతస్స సత్తలోకస్స అనుకమ్పాయ ఉప్పన్నో. పఞ్చమదివసే అనత్తలక్ఖణసుత్తన్తపరియోసానే (మహావ॰ ౨౦; సం॰ ని॰ ౩.౫౯) పఞ్చవగ్గియా థేరా అరహత్తే పతిట్ఠహింసు, ఏతస్సపి సత్తలోకస్స అనుకమ్పాయ ఉప్పన్నో. తతో యసదారకప్పముఖే పఞ్చపణ్ణాస పురిసే అరహత్తే పతిట్ఠాపేసి, తతో కప్పాసికవనసణ్డే తింస భద్దవగ్గియే తయో మగ్గే చ తీణి ఫలాని చ సమ్పాపేసి, ఏతస్సపి సత్తలోకస్స అనుకమ్పాయ ఉప్పన్నో. గయాసీసే ఆదిత్తపరియాయసుత్తపరియోసానే (మహావ॰ ౫౪) జటిలసహస్సం అరహత్తే పతిట్ఠాపేసి, తాలట్ఠివనే బిమ్బిసారప్పముఖా ఏకాదస నహుతా బ్రాహ్మణగహపతికా సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహింసు, ఏకం నహుతం సరణేసు పతిట్ఠితం. తిరోకుట్టఅనుమోదనావసానే చతురాసీతియా పాణసహస్సేహి అమతపానం పీతం. సుమనమాలాకారసమాగమే చతురాసీతియా చ. ధనపాలకసమాగమే దసహి పాణసహస్సేహి, ఖదిరఙ్గారజాతకసమాగమే చతురాసీతియా పాణసహస్సేహి, జమ్బుకఆజీవకసమాగమే చతురాసీతియా చ. ఆనన్దసేట్ఠిసమాగమే చతురాసీతియా చ పాణసహస్సేహి అమతపానం పీతం. పాసాణకచేతియే పారాయనసుత్తన్తకథాదివసే చుద్దస కోటియో అమతపానం పివింసు. యమకపాటిహారియదివసే వీసతి పాణకోటియో, తావతింసభవనే పణ్డుకమ్బలసిలాయ నిసీదిత్వా మాతరం కాయసక్ఖిం కత్వా సత్తప్పకరణం అభిధమ్మం దేసేన్తస్స అసీతి పాణకోటియో, దేవోరోహనే తింస పాణకోటియో, సక్కపఞ్హసుత్తన్తే అసీతి దేవతాసహస్సాని అమతపానం పివింసు. మహాసమయసుత్తన్తే మఙ్గలసుత్తన్తే చూళరాహులోవాదే సమచిత్తపటిపదాయాతి ఇమేసు చతూసు ఠానేసు అభిసమయం పత్తసత్తానం పరిచ్ఛేదో నత్థి. ఏతస్సపి సత్తలోకస్స అనుకమ్పాయ ఉప్పన్నోతి. యావజ్జదివసా ఇతో పరం అనాగతే చ సాసనం నిస్సాయ సగ్గమోక్ఖమగ్గే పతిట్ఠహన్తానం వసేనాపి అయమత్థో వేదితబ్బో.

    Bahujanahitāyāti mahājanassa hitatthāya uppajjati. Bahujanasukhāyāti mahājanassa sukhatthāya uppajjati. Lokānukampāyāti sattalokassa anukampaṃ paṭicca uppajjati. Katarasattalokassāti? Yo tathāgatassa dhammadesanaṃ sutvā amatapānaṃ pivitvā dhammaṃ paṭivijjhi, tassa. Bhagavatā hi mahābodhimaṇḍe sattasattāhaṃ vītināmetvā bodhimaṇḍā isipatanaṃ āgamma ‘‘dveme, bhikkhave, antā pabbajitena na sevitabbā’’ti dhammacakkappavattanasutte (mahāva. 13; saṃ. ni. 5.1081) desite āyasmatā aññāsikoṇḍaññattherena saddhiṃ aṭṭhārasakoṭisaṅkhā brahmāno amatapānaṃ piviṃsu, etassa sattalokassa anukampāya uppanno. Pañcamadivase anattalakkhaṇasuttantapariyosāne (mahāva. 20; saṃ. ni. 3.59) pañcavaggiyā therā arahatte patiṭṭhahiṃsu, etassapi sattalokassa anukampāya uppanno. Tato yasadārakappamukhe pañcapaṇṇāsa purise arahatte patiṭṭhāpesi, tato kappāsikavanasaṇḍe tiṃsa bhaddavaggiye tayo magge ca tīṇi phalāni ca sampāpesi, etassapi sattalokassa anukampāya uppanno. Gayāsīse ādittapariyāyasuttapariyosāne (mahāva. 54) jaṭilasahassaṃ arahatte patiṭṭhāpesi, tālaṭṭhivane bimbisārappamukhā ekādasa nahutā brāhmaṇagahapatikā satthu dhammadesanaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu, ekaṃ nahutaṃ saraṇesu patiṭṭhitaṃ. Tirokuṭṭaanumodanāvasāne caturāsītiyā pāṇasahassehi amatapānaṃ pītaṃ. Sumanamālākārasamāgame caturāsītiyā ca. Dhanapālakasamāgame dasahi pāṇasahassehi, khadiraṅgārajātakasamāgame caturāsītiyā pāṇasahassehi, jambukaājīvakasamāgame caturāsītiyā ca. Ānandaseṭṭhisamāgame caturāsītiyā ca pāṇasahassehi amatapānaṃ pītaṃ. Pāsāṇakacetiye pārāyanasuttantakathādivase cuddasa koṭiyo amatapānaṃ piviṃsu. Yamakapāṭihāriyadivase vīsati pāṇakoṭiyo, tāvatiṃsabhavane paṇḍukambalasilāya nisīditvā mātaraṃ kāyasakkhiṃ katvā sattappakaraṇaṃ abhidhammaṃ desentassa asīti pāṇakoṭiyo, devorohane tiṃsa pāṇakoṭiyo, sakkapañhasuttante asīti devatāsahassāni amatapānaṃ piviṃsu. Mahāsamayasuttante maṅgalasuttante cūḷarāhulovāde samacittapaṭipadāyāti imesu catūsu ṭhānesu abhisamayaṃ pattasattānaṃ paricchedo natthi. Etassapi sattalokassa anukampāya uppannoti. Yāvajjadivasā ito paraṃ anāgate ca sāsanaṃ nissāya saggamokkhamagge patiṭṭhahantānaṃ vasenāpi ayamattho veditabbo.

    దేవమనుస్సానన్తి న కేవలం దేవమనుస్సానంయేవ, అవసేసానం నాగసుపణ్ణాదీనమ్పి అత్థాయ హితాయ సుఖాయేవ ఉప్పన్నో. సహేతుకపటిసన్ధికే పన మగ్గఫలసచ్ఛికిరియాయ భబ్బే పుగ్గలే దస్సేతుం ఏతం వుత్తం. తస్మా ఏతేసమ్పి అత్థాయ హితాయ సుఖాయేవ ఉప్పన్నోతి వేదితబ్బో.

    Devamanussānanti na kevalaṃ devamanussānaṃyeva, avasesānaṃ nāgasupaṇṇādīnampi atthāya hitāya sukhāyeva uppanno. Sahetukapaṭisandhike pana maggaphalasacchikiriyāya bhabbe puggale dassetuṃ etaṃ vuttaṃ. Tasmā etesampi atthāya hitāya sukhāyeva uppannoti veditabbo.

    కతమో ఏకపుగ్గలోతి అయం పుచ్ఛా. పుచ్ఛా చ నామేసా పఞ్చవిధా హోతి – అదిట్ఠజోతనా పుచ్ఛా, దిట్ఠసంసన్దనా పుచ్ఛా, విమతిచ్ఛేదనా పుచ్ఛా, అనుమతిపుచ్ఛా, కథేతుకమ్యతాపుచ్ఛాతి.

    Katamo ekapuggaloti ayaṃ pucchā. Pucchā ca nāmesā pañcavidhā hoti – adiṭṭhajotanā pucchā, diṭṭhasaṃsandanā pucchā, vimaticchedanā pucchā, anumatipucchā, kathetukamyatāpucchāti.

    తాసం ఇదం నానత్తం – కతమా అదిట్ఠజోతనా పుచ్ఛా? పకతియా లక్ఖణం అఞ్ఞాతం హోతి అదిట్ఠం అతులితం అతీరితం అవిభూతం అభావితం. తస్స ఞాణాయ దస్సనాయ తులనాయ తీరణాయ విభూతత్థాయ విభావనత్థాయ పఞ్హం పుచ్ఛతి, అయం అదిట్ఠజోతనా పుచ్ఛా.

    Tāsaṃ idaṃ nānattaṃ – katamā adiṭṭhajotanā pucchā? Pakatiyā lakkhaṇaṃ aññātaṃ hoti adiṭṭhaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ abhāvitaṃ. Tassa ñāṇāya dassanāya tulanāya tīraṇāya vibhūtatthāya vibhāvanatthāya pañhaṃ pucchati, ayaṃ adiṭṭhajotanā pucchā.

    కతమా దిట్ఠసంసన్దనా పుచ్ఛా? పకతియా లక్ఖణం ఞాతం హోతి దిట్ఠం తులితం తీరితం విభూతం విభావితం. సో అఞ్ఞేహి పణ్డితేహి సద్ధిం సంసన్దనత్థాయ పఞ్హం పుచ్ఛతి, అయం దిట్ఠసంసన్దనా పుచ్ఛా.

    Katamā diṭṭhasaṃsandanā pucchā? Pakatiyā lakkhaṇaṃ ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ tulitaṃ tīritaṃ vibhūtaṃ vibhāvitaṃ. So aññehi paṇḍitehi saddhiṃ saṃsandanatthāya pañhaṃ pucchati, ayaṃ diṭṭhasaṃsandanā pucchā.

    కతమా విమతిచ్ఛేదనా పుచ్ఛా? పకతియా సంసయపక్ఖన్తో హోతి విమతిపక్ఖన్తో ద్వేళ్హకజాతో ‘‘ఏవం ను ఖో, న ను ఖో, కిం ను ఖో, కథం ను ఖో’’తి. సో విమతిచ్ఛేదనత్థాయ పఞ్హం పుచ్ఛతి, అయం విమతిచ్ఛేదనా పుచ్ఛా.

    Katamā vimaticchedanā pucchā? Pakatiyā saṃsayapakkhanto hoti vimatipakkhanto dveḷhakajāto ‘‘evaṃ nu kho, na nu kho, kiṃ nu kho, kathaṃ nu kho’’ti. So vimaticchedanatthāya pañhaṃ pucchati, ayaṃ vimaticchedanā pucchā.

    కతమా అనుమతిపుచ్ఛా? భగవా హి భిక్ఖూనం అనుమతియా పఞ్హం పుచ్ఛతి – ‘‘తం కిం మఞ్ఞథ, భిక్ఖవే, రూపం నిచ్చం వా అనిచ్చం వా’’తి? ‘‘అనిచ్చం, భన్తే’’. ‘‘యం పనానిచ్చం, దుక్ఖం వా తం సుఖం వా’’తి? ‘‘దుక్ఖం, భన్తే’’. ‘‘యం పనానిచ్చం దుక్ఖం విపరిణామధమ్మం, కల్లం ను ఖో తం సమనుపస్సితుం ఏతం మమ, ఏసోహమస్మి, ఏసో మే అత్తా’’తి? ‘‘నో హేతం, భన్తే’’తి, అయం అనుమతిపుచ్ఛా.

    Katamā anumatipucchā? Bhagavā hi bhikkhūnaṃ anumatiyā pañhaṃ pucchati – ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā’’ti? ‘‘Aniccaṃ, bhante’’. ‘‘Yaṃ panāniccaṃ, dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā’’ti? ‘‘Dukkhaṃ, bhante’’. ‘‘Yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu kho taṃ samanupassituṃ etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’ti, ayaṃ anumatipucchā.

    కతమా కథేతుకమ్యతాపుచ్ఛా? భగవా భిక్ఖూనం కథేతుకమ్యతాయ పఞ్హం పుచ్ఛతి – ‘‘చత్తారోమే, భిక్ఖవే, సతిపట్ఠానా. కతమే చత్తారో’’తి? అయం కథేతుకమ్యతాపుచ్ఛాతి.

    Katamā kathetukamyatāpucchā? Bhagavā bhikkhūnaṃ kathetukamyatāya pañhaṃ pucchati – ‘‘cattārome, bhikkhave, satipaṭṭhānā. Katame cattāro’’ti? Ayaṃ kathetukamyatāpucchāti.

    తత్థ బుద్ధానం పురిమా తిస్సో పుచ్ఛా నత్థి. కస్మా? బుద్ధానం హి తీసు అద్ధాసు కిఞ్చి సఙ్ఖతం అద్ధావిముత్తం వా అసఙ్ఖతం అదిట్ఠం అజానితం అతులితం అతీరితం అవిభూతం అవిభావితం నామ నత్థి, తస్మా తేసం అదిట్ఠజోతనాపుచ్ఛా నత్థి. యం పన భగవతా అత్తనో ఞాణేన పటివిద్ధం, తస్స అఞ్ఞేన సమణేన వా బ్రాహ్మణేన వా దేవేన వా మారేన వా బ్రహ్మునా వా సద్ధిం సంసన్దనకిచ్చం నత్థి. తేనస్స దిట్ఠసంసన్దనాపుచ్ఛా నత్థి. యస్మా పనేస అకథంకథీ తిణ్ణవిచికిచ్ఛో సబ్బధమ్మేసు విహతసంసయో, తేనస్స విమతిచ్ఛేదనాపుచ్ఛా నత్థి. ఇతరా పన ద్వే పుచ్ఛా భగవతో అత్థి, తాసు అయం కథేతుకమ్యతాపుచ్ఛాతి వేదితబ్బా.

    Tattha buddhānaṃ purimā tisso pucchā natthi. Kasmā? Buddhānaṃ hi tīsu addhāsu kiñci saṅkhataṃ addhāvimuttaṃ vā asaṅkhataṃ adiṭṭhaṃ ajānitaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ nāma natthi, tasmā tesaṃ adiṭṭhajotanāpucchā natthi. Yaṃ pana bhagavatā attano ñāṇena paṭividdhaṃ, tassa aññena samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā saddhiṃ saṃsandanakiccaṃ natthi. Tenassa diṭṭhasaṃsandanāpucchā natthi. Yasmā panesa akathaṃkathī tiṇṇavicikiccho sabbadhammesu vihatasaṃsayo, tenassa vimaticchedanāpucchā natthi. Itarā pana dve pucchā bhagavato atthi, tāsu ayaṃ kathetukamyatāpucchāti veditabbā.

    ఇదాని తాయ పుచ్ఛాయ పుట్ఠం ఏకపుగ్గలం విభావేన్తో తథాగతో అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధోతి ఆహ. తత్థ తథాగతోతి అట్ఠహి కారణేహి భగవా తథాగతో – తథా ఆగతోతి తథాగతో, తథా గతోతి తథాగతో, తథలక్ఖణం ఆగతోతి తథాగతో, తథధమ్మే యాథావతో అభిసమ్బుద్ధోతి తథాగతో, తథదస్సితాయ తథాగతో, తథవాదితాయ తథాగతో, తథాకారితాయ తథాగతో, అభిభవనట్ఠేన తథాగతోతి.

    Idāni tāya pucchāya puṭṭhaṃ ekapuggalaṃ vibhāvento tathāgato arahaṃ sammāsambuddhoti āha. Tattha tathāgatoti aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgato – tathā āgatoti tathāgato, tathā gatoti tathāgato, tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato, tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato, tathadassitāya tathāgato, tathavāditāya tathāgato, tathākāritāya tathāgato, abhibhavanaṭṭhena tathāgatoti.

    కథం భగవా తథా ఆగతోతి తథాగతో? యథా సబ్బలోకహితాయ ఉస్సుక్కమాపన్నా పురిమకా సమ్మాసమ్బుద్ధా ఆగతా, యథా విపస్సీ భగవా ఆగతో, యథా సిఖీ భగవా, యథా వేస్సభూ భగవా, యథా కకుసన్ధో భగవా, యథా కోణాగమనో భగవా, యథా కస్సపో భగవా ఆగతోతి. కిం వుత్తం హోతి? యేన అభినీహారేన ఏతే భగవన్తో ఆగతా, తేనేవ అమ్హాకమ్పి భగవా ఆగతో. అథ వా యథా విపస్సీ భగవా…పే॰… యథా కస్సపో భగవా దానపారమిం పూరేత్వా, సీలనేక్ఖమ్మపఞ్ఞావీరియఖన్తిసచ్చాధిట్ఠానమేత్తాఉపేక్ఖాపారమిం పూరేత్వా ఇమా దస పారమియో, దస ఉపపారమియో, దస పరమత్థపారమియోతి సమతింస పారమియో పూరేత్వా, అఙ్గపరిచ్చాగం నయనధనరజ్జపుత్తదారపరిచ్చాగన్తి ఇమే పఞ్చ మహాపరిచ్చాగే పరిచ్చజిత్వా, పుబ్బయోగపుబ్బచరియధమ్మక్ఖానఞాతత్థచరియాదయో పూరేత్వా బుద్ధిచరియాయ కోటిం పత్వా ఆగతో, తథా అమ్హాకమ్పి భగవా ఆగతో. యథా చ విపస్సీ భగవా …పే॰… కస్సపో భగవా చత్తారో సతిపట్ఠానే చత్తారో సమ్మప్పధానే చత్తారో ఇద్ధిపాదే పఞ్చిన్ద్రియాని పఞ్చ బలాని సత్త బోజ్ఝఙ్గే అరియం అట్ఠఙ్గికం మగ్గం భావేత్వా బ్రూహేత్వా ఆగతో, తథా అమ్హాకమ్పి భగవా ఆగతోతి తథాగతో.

    Kathaṃ bhagavā tathā āgatoti tathāgato? Yathā sabbalokahitāya ussukkamāpannā purimakā sammāsambuddhā āgatā, yathā vipassī bhagavā āgato, yathā sikhī bhagavā, yathā vessabhū bhagavā, yathā kakusandho bhagavā, yathā koṇāgamano bhagavā, yathā kassapo bhagavā āgatoti. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yena abhinīhārena ete bhagavanto āgatā, teneva amhākampi bhagavā āgato. Atha vā yathā vipassī bhagavā…pe… yathā kassapo bhagavā dānapāramiṃ pūretvā, sīlanekkhammapaññāvīriyakhantisaccādhiṭṭhānamettāupekkhāpāramiṃ pūretvā imā dasa pāramiyo, dasa upapāramiyo, dasa paramatthapāramiyoti samatiṃsa pāramiyo pūretvā, aṅgapariccāgaṃ nayanadhanarajjaputtadārapariccāganti ime pañca mahāpariccāge pariccajitvā, pubbayogapubbacariyadhammakkhānañātatthacariyādayo pūretvā buddhicariyāya koṭiṃ patvā āgato, tathā amhākampi bhagavā āgato. Yathā ca vipassī bhagavā …pe… kassapo bhagavā cattāro satipaṭṭhāne cattāro sammappadhāne cattāro iddhipāde pañcindriyāni pañca balāni satta bojjhaṅge ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāvetvā brūhetvā āgato, tathā amhākampi bhagavā āgatoti tathāgato.

    ‘‘యథేవ లోకమ్హి విపస్సిఆదయో,

    ‘‘Yatheva lokamhi vipassiādayo,

    సబ్బఞ్ఞుభావం మునయో ఇధాగతా;

    Sabbaññubhāvaṃ munayo idhāgatā;

    తథా అయం సక్యమునీపి ఆగతో,

    Tathā ayaṃ sakyamunīpi āgato,

    తథాగతో వుచ్చతి తేన చక్ఖుమా’’తి.

    Tathāgato vuccati tena cakkhumā’’ti.

    ఏవం తథా ఆగతోతి తథాగతో.

    Evaṃ tathā āgatoti tathāgato.

    కథం తథా గతోతి తథాగతో? యథా సమ్పతిజాతో విపస్సీ భగవా గతో…పే॰… కస్సపో భగవా గతో. కథఞ్చ సో గతోతి? సో హి సమ్పతిజాతోవ సమేహి పాదేహి పథవియం పతిట్ఠాయ ఉత్తరాభిముఖో సత్తపదవీతిహారేన గతో. యథాహ – ‘‘సమ్పతిజాతో, ఆనన్ద, బోధిసత్తో సమేహి పాదేహి పథవియం పతిట్ఠహిత్వా ఉత్తరాభిముఖో సత్తపదవీతిహారేన గచ్ఛతి సేతమ్హి ఛత్తే అనుధారియమానే, సబ్బా చ దిసా అనువిలోకేతి, ఆసభిఞ్చ వాచం భాసతి ‘అగ్గోహమస్మి లోకస్స, జేట్ఠోహమస్మి లోకస్స, సేట్ఠోహమస్మి లోకస్స, అయమన్తిమా జాతి, నత్థి దాని పునబ్భవో’’’తి (మ॰ ని॰ ౩.౨౦౭). తఞ్చస్స గమనం తథం అహోసి అవితథం అనేకేసం విసేసాధిగమానం పుబ్బనిమిత్తభావేన. యఞ్హి సో సమ్పతిజాతోవ సమేహి పాదేహి పతిట్ఠహి, ఇదమస్స చతురిద్ధిపాదపటిలాభస్స పుబ్బనిమిత్తం, ఉత్తరాభిముఖభావో పన సబ్బలోకుత్తరభావస్స పుబ్బనిమిత్తం, సత్తపదవీతిహారో సత్తబోజ్ఝఙ్గరతనపటిలాభస్స, ‘‘సువణ్ణదణ్డా వీతిపతన్తి చామరా’’తి (సు॰ ని॰ ౬౯౩) ఏత్థ వుత్తచామరుక్ఖేపో పన సబ్బతిత్థియనిమ్మథనస్స పుబ్బనిమిత్తం, సేతచ్ఛత్తధారణం అరహత్తఫలవిముత్తివరవిమలసేతచ్ఛత్తపటిలాభస్స పుబ్బనిమిత్తం, సబ్బదిసానువిలోకనం సబ్బఞ్ఞుతానావరణఞాణపటిలాభస్స పుబ్బనిమిత్తం, ఆసభివాచాభాసనం అప్పటివత్తియవరధమ్మచక్కప్పవత్తనస్స పుబ్బనిమిత్తం. తథా అయం భగవాపి గతో. తఞ్చస్స గమనం కథం అహోసి అవితథం తేసంయేవ విసేసాధిగమానం పుబ్బనిమిత్తభావేన. తేనాహు పోరాణా –

    Kathaṃ tathā gatoti tathāgato? Yathā sampatijāto vipassī bhagavā gato…pe… kassapo bhagavā gato. Kathañca so gatoti? So hi sampatijātova samehi pādehi pathaviyaṃ patiṭṭhāya uttarābhimukho sattapadavītihārena gato. Yathāha – ‘‘sampatijāto, ānanda, bodhisatto samehi pādehi pathaviyaṃ patiṭṭhahitvā uttarābhimukho sattapadavītihārena gacchati setamhi chatte anudhāriyamāne, sabbā ca disā anuviloketi, āsabhiñca vācaṃ bhāsati ‘aggohamasmi lokassa, jeṭṭhohamasmi lokassa, seṭṭhohamasmi lokassa, ayamantimā jāti, natthi dāni punabbhavo’’’ti (ma. ni. 3.207). Tañcassa gamanaṃ tathaṃ ahosi avitathaṃ anekesaṃ visesādhigamānaṃ pubbanimittabhāvena. Yañhi so sampatijātova samehi pādehi patiṭṭhahi, idamassa caturiddhipādapaṭilābhassa pubbanimittaṃ, uttarābhimukhabhāvo pana sabbalokuttarabhāvassa pubbanimittaṃ, sattapadavītihāro sattabojjhaṅgaratanapaṭilābhassa, ‘‘suvaṇṇadaṇḍā vītipatanti cāmarā’’ti (su. ni. 693) ettha vuttacāmarukkhepo pana sabbatitthiyanimmathanassa pubbanimittaṃ, setacchattadhāraṇaṃ arahattaphalavimuttivaravimalasetacchattapaṭilābhassa pubbanimittaṃ, sabbadisānuvilokanaṃ sabbaññutānāvaraṇañāṇapaṭilābhassa pubbanimittaṃ, āsabhivācābhāsanaṃ appaṭivattiyavaradhammacakkappavattanassa pubbanimittaṃ. Tathā ayaṃ bhagavāpi gato. Tañcassa gamanaṃ kathaṃ ahosi avitathaṃ tesaṃyeva visesādhigamānaṃ pubbanimittabhāvena. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ముహుత్తజాతోవ గవమ్పతీ యథా,

    ‘‘Muhuttajātova gavampatī yathā,

    సమేహి పాదేహి ఫుసీ వసున్ధరం;

    Samehi pādehi phusī vasundharaṃ;

    సో విక్కమీ సత్త పదాని గోతమో,

    So vikkamī satta padāni gotamo,

    సేతఞ్చ ఛత్తం అనుధారయుం మరూ.

    Setañca chattaṃ anudhārayuṃ marū.

    ‘‘గన్త్వాన సో సత్త పదాని గోతమో,

    ‘‘Gantvāna so satta padāni gotamo,

    దిసా విలోకేసి సమా సమన్తతో;

    Disā vilokesi samā samantato;

    అట్ఠఙ్గుపేతం గిరమబ్భుదీరయి,

    Aṭṭhaṅgupetaṃ giramabbhudīrayi,

    సీహో యథా పబ్బతముద్ధనిట్ఠితో’’తి.

    Sīho yathā pabbatamuddhaniṭṭhito’’ti.

    ఏవం తథా గతోతి తథాగతో.

    Evaṃ tathā gatoti tathāgato.

    అథ వా యథా విపస్సీ భగవా…పే॰… యథా కస్సపో భగవా, అయమ్పి భగవా తథేవ నేక్ఖమ్మేన కామచ్ఛన్దం పహాయ గతో, అబ్యాపాదేన బ్యాపాదం, ఆలోకసఞ్ఞాయ థినమిద్ధం, అవిక్ఖేపేన ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చం, ధమ్మవవత్థానేన విచికిచ్ఛం పహాయ గతో, ఞాణేన అవిజ్జం పదాలేత్వా గతో, పామోజ్జేన అరతిం వినోదేత్వా, పఠమజ్ఝానేన నీవరణకవాటం ఉగ్ఘాటేత్వా, దుతియజ్ఝానేన వితక్కవిచారం వూపసమేత్వా, తతియజ్ఝానేన పీతిం విరాజేత్వా, చతుత్థజ్ఝానేన సుఖదుక్ఖం పహాయ, ఆకాసానఞ్చాయతనసమాపత్తియా రూపసఞ్ఞాపటిఘసఞ్ఞానానత్తసఞ్ఞాయో సమతిక్కమిత్వా, విఞ్ఞాణఞ్చాయతనసమాపత్తియా ఆకాసానఞ్చాయతనసఞ్ఞం, ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనసమాపత్తియా విఞ్ఞాణఞ్చాయతనసఞ్ఞం, నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసమాపత్తియా ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనసఞ్ఞం సమతిక్కమిత్వా గతో.

    Atha vā yathā vipassī bhagavā…pe… yathā kassapo bhagavā, ayampi bhagavā tatheva nekkhammena kāmacchandaṃ pahāya gato, abyāpādena byāpādaṃ, ālokasaññāya thinamiddhaṃ, avikkhepena uddhaccakukkuccaṃ, dhammavavatthānena vicikicchaṃ pahāya gato, ñāṇena avijjaṃ padāletvā gato, pāmojjena aratiṃ vinodetvā, paṭhamajjhānena nīvaraṇakavāṭaṃ ugghāṭetvā, dutiyajjhānena vitakkavicāraṃ vūpasametvā, tatiyajjhānena pītiṃ virājetvā, catutthajjhānena sukhadukkhaṃ pahāya, ākāsānañcāyatanasamāpattiyā rūpasaññāpaṭighasaññānānattasaññāyo samatikkamitvā, viññāṇañcāyatanasamāpattiyā ākāsānañcāyatanasaññaṃ, ākiñcaññāyatanasamāpattiyā viññāṇañcāyatanasaññaṃ, nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā ākiñcaññāyatanasaññaṃ samatikkamitvā gato.

    అనిచ్చానుపస్సనాయ నిచ్చసఞ్ఞం పహాయ, దుక్ఖానుపస్సనాయ సుఖసఞ్ఞం, అనత్తానుపస్సనాయ అత్తసఞ్ఞం, నిబ్బిదానుపస్సనాయ నన్దిం, విరాగానుపస్సనాయ రాగం, నిరోధానుపస్సనాయ సముదయం, పటినిస్సగ్గానుపస్సనాయ ఆదానం, ఖయానుపస్సనాయ ఘనసఞ్ఞం, వయానుపస్సనాయ ఆయూహనం, విపరిణామానుపస్సనాయ ధువసఞ్ఞం, అనిమిత్తానుపస్సనాయ నిమిత్తసఞ్ఞం, అప్పణిహితానుపస్సనాయ పణిధిం, సుఞ్ఞతానుపస్సనాయ అభినివేసం, అధిపఞ్ఞాధమ్మవిపస్సనాయ సారాదానాభినివేసం, యథాభూతఞాణదస్సనేన సమ్మోహాభినివేసం, ఆదీనవానుపస్సనాయ ఆలయాభినివేసం, పటిసఙ్ఖానుపస్సనాయ అప్పటిసఙ్ఖం, వివట్టానుపస్సనాయ సంయోగాభినివేసం, సోతాపత్తిమగ్గేన దిట్ఠేకట్ఠే కిలేసే భఞ్జిత్వా, సకదాగామిమగ్గేన ఓళారికే కిలేసే పహాయ, అనాగామిమగ్గేన అణుసహగతే కిలేసే సముగ్ఘాతేత్వా, అరహత్తమగ్గేన సబ్బకిలేసే సముచ్ఛిన్దిత్వా గతో. ఏవమ్పి తథా గతోతి తథాగతో.

    Aniccānupassanāya niccasaññaṃ pahāya, dukkhānupassanāya sukhasaññaṃ, anattānupassanāya attasaññaṃ, nibbidānupassanāya nandiṃ, virāgānupassanāya rāgaṃ, nirodhānupassanāya samudayaṃ, paṭinissaggānupassanāya ādānaṃ, khayānupassanāya ghanasaññaṃ, vayānupassanāya āyūhanaṃ, vipariṇāmānupassanāya dhuvasaññaṃ, animittānupassanāya nimittasaññaṃ, appaṇihitānupassanāya paṇidhiṃ, suññatānupassanāya abhinivesaṃ, adhipaññādhammavipassanāya sārādānābhinivesaṃ, yathābhūtañāṇadassanena sammohābhinivesaṃ, ādīnavānupassanāya ālayābhinivesaṃ, paṭisaṅkhānupassanāya appaṭisaṅkhaṃ, vivaṭṭānupassanāya saṃyogābhinivesaṃ, sotāpattimaggena diṭṭhekaṭṭhe kilese bhañjitvā, sakadāgāmimaggena oḷārike kilese pahāya, anāgāmimaggena aṇusahagate kilese samugghātetvā, arahattamaggena sabbakilese samucchinditvā gato. Evampi tathā gatoti tathāgato.

    కథం తథలక్ఖణం ఆగతోతి తథాగతో? పథవీధాతుయా కక్ఖళత్తలక్ఖణం తథం అవితథం, ఆపోధాతుయా పగ్ఘరణలక్ఖణం, తేజోధాతుయా ఉణ్హత్తలక్ఖణం, వాయోధాతుయా విత్థమ్భనలక్ఖణం, ఆకాసధాతుయా అసమ్ఫుట్ఠలక్ఖణం, విఞ్ఞాణధాతుయా విజాననలక్ఖణం.

    Kathaṃ tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato? Pathavīdhātuyā kakkhaḷattalakkhaṇaṃ tathaṃ avitathaṃ, āpodhātuyā paggharaṇalakkhaṇaṃ, tejodhātuyā uṇhattalakkhaṇaṃ, vāyodhātuyā vitthambhanalakkhaṇaṃ, ākāsadhātuyā asamphuṭṭhalakkhaṇaṃ, viññāṇadhātuyā vijānanalakkhaṇaṃ.

    రూపస్స రుప్పనలక్ఖణం, వేదనాయ వేదయితలక్ఖణం, సఞ్ఞాయ సఞ్జాననలక్ఖణం, సఙ్ఖారానం అభిసఙ్ఖరణలక్ఖణం, విఞ్ఞాణస్స విజాననలక్ఖణం.

    Rūpassa ruppanalakkhaṇaṃ, vedanāya vedayitalakkhaṇaṃ, saññāya sañjānanalakkhaṇaṃ, saṅkhārānaṃ abhisaṅkharaṇalakkhaṇaṃ, viññāṇassa vijānanalakkhaṇaṃ.

    వితక్కస్స అభినిరోపనలక్ఖణం, విచారస్స అనుమజ్జనలక్ఖణం, పీతియా ఫరణలక్ఖణం, సుఖస్స సాతలక్ఖణం, చిత్తేకగ్గతాయ అవిక్ఖేపలక్ఖణం, ఫస్సస్స ఫుసనలక్ఖణం.

    Vitakkassa abhiniropanalakkhaṇaṃ, vicārassa anumajjanalakkhaṇaṃ, pītiyā pharaṇalakkhaṇaṃ, sukhassa sātalakkhaṇaṃ, cittekaggatāya avikkhepalakkhaṇaṃ, phassassa phusanalakkhaṇaṃ.

    సద్ధిన్ద్రియస్స అధిమోక్ఖలక్ఖణం, వీరియిన్ద్రియస్స పగ్గహలక్ఖణం, సతిన్ద్రియస్స ఉపట్ఠానలక్ఖణం, సమాధిన్ద్రియస్స అవిక్ఖేపలక్ఖణం, పఞ్ఞిన్ద్రియస్స పజాననలక్ఖణం.

    Saddhindriyassa adhimokkhalakkhaṇaṃ, vīriyindriyassa paggahalakkhaṇaṃ, satindriyassa upaṭṭhānalakkhaṇaṃ, samādhindriyassa avikkhepalakkhaṇaṃ, paññindriyassa pajānanalakkhaṇaṃ.

    సద్ధాబలస్స అస్సద్ధియే అకమ్పియలక్ఖణం, వీరియబలస్స కోసజ్జే, సతిబలస్స ముట్ఠస్సచ్చే, సమాధిబలస్స ఉద్ధచ్చే, పఞ్ఞాబలస్స అవిజ్జాయ అకమ్పియలక్ఖణం.

    Saddhābalassa assaddhiye akampiyalakkhaṇaṃ, vīriyabalassa kosajje, satibalassa muṭṭhassacce, samādhibalassa uddhacce, paññābalassa avijjāya akampiyalakkhaṇaṃ.

    సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఉపట్ఠానలక్ఖణం, ధమ్మవిచయసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స పవిచయలక్ఖణం, వీరియసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స పగ్గహలక్ఖణం, పీతిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఫరణలక్ఖణం, పస్సద్ధిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స వూపసమలక్ఖణం , సమాధిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స అవిక్ఖేపలక్ఖణం, ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స పటిసఙ్ఖానలక్ఖణం.

    Satisambojjhaṅgassa upaṭṭhānalakkhaṇaṃ, dhammavicayasambojjhaṅgassa pavicayalakkhaṇaṃ, vīriyasambojjhaṅgassa paggahalakkhaṇaṃ, pītisambojjhaṅgassa pharaṇalakkhaṇaṃ, passaddhisambojjhaṅgassa vūpasamalakkhaṇaṃ , samādhisambojjhaṅgassa avikkhepalakkhaṇaṃ, upekkhāsambojjhaṅgassa paṭisaṅkhānalakkhaṇaṃ.

    సమ్మాదిట్ఠియా దస్సనలక్ఖణం, సమ్మాసఙ్కప్పస్స అభినిరోపనలక్ఖణం, సమ్మావాచాయ పరిగ్గహలక్ఖణం, సమ్మాకమ్మన్తస్స సముట్ఠానలక్ఖణం, సమ్మాఆజీవస్స వోదానలక్ఖణం, సమ్మావాయామస్స పగ్గహలక్ఖణం, సమ్మాసతియా ఉపట్ఠానలక్ఖణం, సమ్మాసమాధిస్స అవిక్ఖేపలక్ఖణం.

    Sammādiṭṭhiyā dassanalakkhaṇaṃ, sammāsaṅkappassa abhiniropanalakkhaṇaṃ, sammāvācāya pariggahalakkhaṇaṃ, sammākammantassa samuṭṭhānalakkhaṇaṃ, sammāājīvassa vodānalakkhaṇaṃ, sammāvāyāmassa paggahalakkhaṇaṃ, sammāsatiyā upaṭṭhānalakkhaṇaṃ, sammāsamādhissa avikkhepalakkhaṇaṃ.

    అవిజ్జాయ అఞ్ఞాణలక్ఖణం, సఙ్ఖారానం చేతనాలక్ఖణం, విఞ్ఞాణస్స విజాననలక్ఖణం, నామస్స నమనలక్ఖణం, రూపస్స రుప్పనలక్ఖణం, సళాయతనస్స ఆయతనలక్ఖణం, ఫస్సస్స ఫుసనలక్ఖణం, వేదనాయ వేదయితలక్ఖణం, తణ్హాయ హేతులక్ఖణం, ఉపాదానస్స గహణలక్ఖణం, భవస్స ఆయూహనలక్ఖణం, జాతియా నిబ్బత్తిలక్ఖణం, జరాయ జీరణలక్ఖణం, మరణస్స చుతిలక్ఖణం.

    Avijjāya aññāṇalakkhaṇaṃ, saṅkhārānaṃ cetanālakkhaṇaṃ, viññāṇassa vijānanalakkhaṇaṃ, nāmassa namanalakkhaṇaṃ, rūpassa ruppanalakkhaṇaṃ, saḷāyatanassa āyatanalakkhaṇaṃ, phassassa phusanalakkhaṇaṃ, vedanāya vedayitalakkhaṇaṃ, taṇhāya hetulakkhaṇaṃ, upādānassa gahaṇalakkhaṇaṃ, bhavassa āyūhanalakkhaṇaṃ, jātiyā nibbattilakkhaṇaṃ, jarāya jīraṇalakkhaṇaṃ, maraṇassa cutilakkhaṇaṃ.

    ధాతూనం సుఞ్ఞతాలక్ఖణం, ఆయతనానం ఆయతనలక్ఖణం, సతిపట్ఠానానం ఉపట్ఠానలక్ఖణం, సమ్మప్పధానానం పదహనలక్ఖణం, ఇద్ధిపాదానం ఇజ్ఝనలక్ఖణం, ఇన్ద్రియానం అధిపతిలక్ఖణం, బలానం అకమ్పియలక్ఖణం, బోజ్ఝఙ్గానం నియ్యానలక్ఖణం, మగ్గస్స హేతులక్ఖణం.

    Dhātūnaṃ suññatālakkhaṇaṃ, āyatanānaṃ āyatanalakkhaṇaṃ, satipaṭṭhānānaṃ upaṭṭhānalakkhaṇaṃ, sammappadhānānaṃ padahanalakkhaṇaṃ, iddhipādānaṃ ijjhanalakkhaṇaṃ, indriyānaṃ adhipatilakkhaṇaṃ, balānaṃ akampiyalakkhaṇaṃ, bojjhaṅgānaṃ niyyānalakkhaṇaṃ, maggassa hetulakkhaṇaṃ.

    సచ్చానం తథలక్ఖణం, సమథస్స అవిక్ఖేపలక్ఖణం, విపస్సనాయ అనుపస్సనాలక్ఖణం, సమథవిపస్సనానం ఏకరసలక్ఖణం, యుగనద్ధానం అనతివత్తనలక్ఖణం.

    Saccānaṃ tathalakkhaṇaṃ, samathassa avikkhepalakkhaṇaṃ, vipassanāya anupassanālakkhaṇaṃ, samathavipassanānaṃ ekarasalakkhaṇaṃ, yuganaddhānaṃ anativattanalakkhaṇaṃ.

    సీలవిసుద్ధియా సంవరణలక్ఖణం, చిత్తవిసుద్ధియా అవిక్ఖేపలక్ఖణం, దిట్ఠివిసుద్ధియా దస్సనలక్ఖణం.

    Sīlavisuddhiyā saṃvaraṇalakkhaṇaṃ, cittavisuddhiyā avikkhepalakkhaṇaṃ, diṭṭhivisuddhiyā dassanalakkhaṇaṃ.

    ఖయే ఞాణస్స సముచ్ఛేదలక్ఖణం, అనుప్పాదే ఞాణస్స పస్సద్ధిలక్ఖణం.

    Khaye ñāṇassa samucchedalakkhaṇaṃ, anuppāde ñāṇassa passaddhilakkhaṇaṃ.

    ఛన్దస్స మూలలక్ఖణం, మనసికారస్స సముట్ఠానలక్ఖణం, ఫస్సస్స సమోధానలక్ఖణం, వేదనాయ సమోసరణలక్ఖణం, సమాధిస్స పముఖలక్ఖణం, సతియా ఆధిపతేయ్యలక్ఖణం, పఞ్ఞాయ తతుత్తరియలక్ఖణం , విముత్తియా సారలక్ఖణం, అమతోగధస్స నిబ్బానస్స పరియోసానలక్ఖణం తథం అవితథం. ఏవం తథలక్ఖణం ఞాణగతియా ఆగతో అవిరజ్ఝిత్వా పత్తో అనుప్పత్తోతి తథాగతో. ఏవం తథలక్ఖణం ఆగతోతి తథాగతో.

    Chandassa mūlalakkhaṇaṃ, manasikārassa samuṭṭhānalakkhaṇaṃ, phassassa samodhānalakkhaṇaṃ, vedanāya samosaraṇalakkhaṇaṃ, samādhissa pamukhalakkhaṇaṃ, satiyā ādhipateyyalakkhaṇaṃ, paññāya tatuttariyalakkhaṇaṃ , vimuttiyā sāralakkhaṇaṃ, amatogadhassa nibbānassa pariyosānalakkhaṇaṃ tathaṃ avitathaṃ. Evaṃ tathalakkhaṇaṃ ñāṇagatiyā āgato avirajjhitvā patto anuppattoti tathāgato. Evaṃ tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato.

    కథం తథధమ్మే యాథావతో అభిసమ్బుద్ధోతి తథాగతో? తథధమ్మా నామ చత్తారి అరియసచ్చాని. యథాహ – ‘‘చత్తారిమాని, భిక్ఖవే, తథాని అవితథాని అనఞ్ఞథాని. కతమాని చత్తారి? ‘ఇదం దుక్ఖ’న్తి, భిక్ఖవే, తథమేతం అవితథమేతం అనఞ్ఞథమేత’’న్తి (సం॰ ని॰ ౫.౧౦౯౦) విత్థారో. తాని చ భగవా అభిసమ్బుద్ధో, తస్మా తథానం అభిసమ్బుద్ధత్తా తథాగతోతి వుచ్చతి. అభిసమ్బోధత్థో హి ఏత్థ గతసద్దో.

    Kathaṃ tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato? Tathadhammā nāma cattāri ariyasaccāni. Yathāha – ‘‘cattārimāni, bhikkhave, tathāni avitathāni anaññathāni. Katamāni cattāri? ‘Idaṃ dukkha’nti, bhikkhave, tathametaṃ avitathametaṃ anaññathameta’’nti (saṃ. ni. 5.1090) vitthāro. Tāni ca bhagavā abhisambuddho, tasmā tathānaṃ abhisambuddhattā tathāgatoti vuccati. Abhisambodhattho hi ettha gatasaddo.

    అపిచ జరామరణస్స జాతిపచ్చయసమ్భూతసముదాగతట్ఠో తథో అవితథో అనఞ్ఞథో…పే॰… సఙ్ఖారానం అవిజ్జాపచ్చయసమ్భూతసముదాగతట్ఠో తథో అవితథో అనఞ్ఞథో. తథా అవిజ్జాయ సఙ్ఖారానం పచ్చయట్ఠో, సఙ్ఖారానం విఞ్ఞాణస్స పచ్చయట్ఠో…పే॰… జాతియా జరామరణస్స పచ్చయట్ఠో తథో అవితథో అనఞ్ఞథో. తం సబ్బం భగవా అభిసమ్బుద్ధో. తస్మాపి తథానం ధమ్మానం అభిసమ్బుద్ధత్తా తథాగతోతి వుచ్చతి. ఏవం తథధమ్మే యాథావతో అభిసమ్బుద్ధోతి తథాగతో.

    Apica jarāmaraṇassa jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭho tatho avitatho anaññatho…pe… saṅkhārānaṃ avijjāpaccayasambhūtasamudāgataṭṭho tatho avitatho anaññatho. Tathā avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭho, saṅkhārānaṃ viññāṇassa paccayaṭṭho…pe… jātiyā jarāmaraṇassa paccayaṭṭho tatho avitatho anaññatho. Taṃ sabbaṃ bhagavā abhisambuddho. Tasmāpi tathānaṃ dhammānaṃ abhisambuddhattā tathāgatoti vuccati. Evaṃ tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato.

    కథం తథదస్సితాయ తథాగతో? భగవా యం సదేవకే లోకే…పే॰… సదేవమనుస్సాయ అపరిమాణాసు లోకధాతూసు అపరిమాణానం సత్తానం చక్ఖుద్వారే ఆపాథం ఆగచ్ఛన్తం రూపారమ్మణం నామ అత్థి, తం సబ్బాకారతో జానాతి పస్సతి. ఏవం జానతా పస్సతా చ తేన తం ఇట్ఠానిట్ఠాదివసేన వా దిట్ఠసుతముతవిఞ్ఞాతేసు లబ్భమానకపదవసేన వా ‘‘కతమం తం రూపం రూపాయతనం? యం రూపం చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ వణ్ణనిభా సనిదస్సనం సప్పటిఘం నీలం పీతక’’న్తిఆదినా (ధ॰ స॰ ౬౧౬) నయేన అనేకేహి నామేహి తేరసహి వారేహి ద్వేపఞ్ఞాసాయ నయేహి విభజ్జమానం తథమేవ హోతి, వితథం నత్థి. ఏస నయో సోతద్వారాదీసుపి ఆపాథమాగచ్ఛన్తేసు సద్దాదీసు. వుత్తఞ్హేతం భగవతా – ‘‘యం, భిక్ఖవే, సదేవకస్స లోకస్స…పే॰… సదేవమనుస్సాయ దిట్ఠం సుతం ముతం విఞ్ఞాతం పత్తం పరియేసితం అనువిచరితం మనసా, తమహం జానామి, తమహం అబ్భఞ్ఞాసిం, తం తథాగతస్స విదితం, తం తథాగతో న ఉపట్ఠాసీ’’తి (అ॰ ని॰ ౪.౨౪). ఏవం తథదస్సితాయ తథాగతో. తత్థ తథదస్సీఅత్థే తథాగతోతి పదసమ్భవో వేదితబ్బో.

    Kathaṃ tathadassitāya tathāgato? Bhagavā yaṃ sadevake loke…pe… sadevamanussāya aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ cakkhudvāre āpāthaṃ āgacchantaṃ rūpārammaṇaṃ nāma atthi, taṃ sabbākārato jānāti passati. Evaṃ jānatā passatā ca tena taṃ iṭṭhāniṭṭhādivasena vā diṭṭhasutamutaviññātesu labbhamānakapadavasena vā ‘‘katamaṃ taṃ rūpaṃ rūpāyatanaṃ? Yaṃ rūpaṃ catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya vaṇṇanibhā sanidassanaṃ sappaṭighaṃ nīlaṃ pītaka’’ntiādinā (dha. sa. 616) nayena anekehi nāmehi terasahi vārehi dvepaññāsāya nayehi vibhajjamānaṃ tathameva hoti, vitathaṃ natthi. Esa nayo sotadvārādīsupi āpāthamāgacchantesu saddādīsu. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘yaṃ, bhikkhave, sadevakassa lokassa…pe… sadevamanussāya diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ pattaṃ pariyesitaṃ anuvicaritaṃ manasā, tamahaṃ jānāmi, tamahaṃ abbhaññāsiṃ, taṃ tathāgatassa viditaṃ, taṃ tathāgato na upaṭṭhāsī’’ti (a. ni. 4.24). Evaṃ tathadassitāya tathāgato. Tattha tathadassīatthe tathāgatoti padasambhavo veditabbo.

    కథం తథవాదితాయ తథాగతో? యం రత్తిం భగవా బోధిమణ్డే అపరాజితపల్లఙ్కే నిసిన్నో తిణ్ణం మారానం మత్థకం మద్దిత్వా అనుత్తరం సమ్మాసమ్బోధిం అభిసమ్బుద్ధో, యఞ్చ రత్తిం యమకసాలానం అన్తరే అనుపాదిసేసాయ నిబ్బానధాతుయా పరినిబ్బాయి, ఏత్థన్తరే పఞ్చచత్తాలీసవస్సపరిమాణే కాలే పఠమబోధియాపి మజ్ఝిమబోధియాపి పచ్ఛిమబోధియాపి యం భగవతా భాసితం సుత్తం గేయ్యం…పే॰… వేదల్లం, సబ్బం తం అత్థతో చ బ్యఞ్జనతో చ అనుపవజ్జం అనూనం అనధికం సబ్బాకారపరిపుణ్ణం రాగమదనిమ్మదనం దోసమోహమదనిమ్మదనం, నత్థి తత్థ వాలగ్గమత్తమ్పి అవక్ఖలితం, సబ్బం తం ఏకముద్దికాయ లఞ్ఛితం వియ ఏకనాళికాయ మితం వియ ఏకతులాయ తులితం వియ చ తథమేవ హోతి అవితథం. తేనాహ – ‘‘యఞ్చ, చున్ద, రత్తిం తథాగతో అనుత్తరం సమ్మాసమ్బోధిం అభిసమ్బుజ్ఝతి, యఞ్చ రత్తిం అనుపాదిసేసాయ నిబ్బానధాతుయా పరినిబ్బాయతి, యం ఏతస్మిం అన్తరే భాసతి లపతి నిద్దిసతి, సబ్బం తం తథేవ హోతి నో అఞ్ఞథా. తస్మా తథాగతోతి వుచ్చతీ’’తి (దీ॰ ని॰ ౩.౧౮౮). గదత్థో హి ఏత్థ గతసద్దో. ఏవం తథవాదితాయ తథాగతో.

    Kathaṃ tathavāditāya tathāgato? Yaṃ rattiṃ bhagavā bodhimaṇḍe aparājitapallaṅke nisinno tiṇṇaṃ mārānaṃ matthakaṃ madditvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho, yañca rattiṃ yamakasālānaṃ antare anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi, etthantare pañcacattālīsavassaparimāṇe kāle paṭhamabodhiyāpi majjhimabodhiyāpi pacchimabodhiyāpi yaṃ bhagavatā bhāsitaṃ suttaṃ geyyaṃ…pe… vedallaṃ, sabbaṃ taṃ atthato ca byañjanato ca anupavajjaṃ anūnaṃ anadhikaṃ sabbākāraparipuṇṇaṃ rāgamadanimmadanaṃ dosamohamadanimmadanaṃ, natthi tattha vālaggamattampi avakkhalitaṃ, sabbaṃ taṃ ekamuddikāya lañchitaṃ viya ekanāḷikāya mitaṃ viya ekatulāya tulitaṃ viya ca tathameva hoti avitathaṃ. Tenāha – ‘‘yañca, cunda, rattiṃ tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhati, yañca rattiṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati, yaṃ etasmiṃ antare bhāsati lapati niddisati, sabbaṃ taṃ tatheva hoti no aññathā. Tasmā tathāgatoti vuccatī’’ti (dī. ni. 3.188). Gadattho hi ettha gatasaddo. Evaṃ tathavāditāya tathāgato.

    అపిచ ఆగదనం ఆగదో, వచనన్తి అత్థో. తథో అవిపరీతో ఆగదో అస్సాతి దకారస్స తకారం కత్వా తథాగతోతి ఏవమ్పేతస్మిం అత్థే పదసిద్ధి వేదితబ్బా.

    Apica āgadanaṃ āgado, vacananti attho. Tatho aviparīto āgado assāti dakārassa takāraṃ katvā tathāgatoti evampetasmiṃ atthe padasiddhi veditabbā.

    కథం తథాకారితాయ తథాగతో? భగవతో హి వాచాయ కాయో అనులోమేతి కాయస్సపి వాచా, తస్మా యథావాదీ తథాకారీ యథాకారీ తథావాదీ చ హోతి. ఏవం భూతస్స చస్స యథా వాచా, కాయోపి తథా గతో, పవత్తోతి అత్థో. యథా చ కాయో, వాచాపి తథా గతాతి తథాగతో. తేనేవాహ – ‘‘యథావాదీ, భిక్ఖవే, తథాగతో తథాకారీ, యథాకారీ తథావాదీ. ఇతి యథావాదీ తథాకారీ, యథాకారీ తథావాదీ. తస్మా ‘తథాగతో’తి వుచ్చతీ’’తి (అ॰ ని॰ ౪.౨౩). ఏవం తథాకారితాయ తథాగతో.

    Kathaṃ tathākāritāya tathāgato? Bhagavato hi vācāya kāyo anulometi kāyassapi vācā, tasmā yathāvādī tathākārī yathākārī tathāvādī ca hoti. Evaṃ bhūtassa cassa yathā vācā, kāyopi tathā gato, pavattoti attho. Yathā ca kāyo, vācāpi tathā gatāti tathāgato. Tenevāha – ‘‘yathāvādī, bhikkhave, tathāgato tathākārī, yathākārī tathāvādī. Iti yathāvādī tathākārī, yathākārī tathāvādī. Tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23). Evaṃ tathākāritāya tathāgato.

    కథం అభిభవనట్ఠేన తథాగతో? ఉపరి భవగ్గం హేట్ఠా అవీచిం పరియన్తం కత్వా తిరియం అపరిమాణాసు లోకధాతూసు సబ్బసత్తే అభిభవతి సీలేనపి సమాధినాపి పఞ్ఞాయపి విముత్తియాపి, న తస్స తులా వా పమాణం వా అత్థి, అతులో అప్పమేయ్యో అనుత్తరో రాజరాజో దేవదేవో సక్కానమతిసక్కో బ్రహ్మానమతిబ్రహ్మా. తేనాహ – ‘‘సదేవకే లోకే, భిక్ఖవే…పే॰… సదేవమనుస్సాయ తథాగతో అభిభూ అనభిభూతో అఞ్ఞదత్థు దసో వసవత్తీ. తస్మా ‘తథాగతో’తి వుచ్చతీ’’తి (అ॰ ని॰ ౪.౨౩).

    Kathaṃ abhibhavanaṭṭhena tathāgato? Upari bhavaggaṃ heṭṭhā avīciṃ pariyantaṃ katvā tiriyaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu sabbasatte abhibhavati sīlenapi samādhināpi paññāyapi vimuttiyāpi, na tassa tulā vā pamāṇaṃ vā atthi, atulo appameyyo anuttaro rājarājo devadevo sakkānamatisakko brahmānamatibrahmā. Tenāha – ‘‘sadevake loke, bhikkhave…pe… sadevamanussāya tathāgato abhibhū anabhibhūto aññadatthu daso vasavattī. Tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23).

    తత్రేవం పదసిద్ధి వేదితబ్బా – అగదో వియ అగదో. కో పనేస? దేసనావిలాసో చేవ పుఞ్ఞుస్సయో చ. తేన హేస మహానుభావో భిసక్కో దిబ్బాగదేన సప్పే వియ సబ్బపరప్పవాదినో సదేవకఞ్చ లోకం అభిభవతి. ఇతి సబ్బలోకాభిభవనే తథో అవిపరీతో దేసనావిలాసో చేవ పుఞ్ఞుస్సయో చ అగదో అస్సాతి దకారస్స తకారం కత్వా తథాగతోతి వేదితబ్బో. ఏవం అభిభవనట్ఠేన తథాగతో.

    Tatrevaṃ padasiddhi veditabbā – agado viya agado. Ko panesa? Desanāvilāso ceva puññussayo ca. Tena hesa mahānubhāvo bhisakko dibbāgadena sappe viya sabbaparappavādino sadevakañca lokaṃ abhibhavati. Iti sabbalokābhibhavane tatho aviparīto desanāvilāso ceva puññussayo ca agado assāti dakārassa takāraṃ katvā tathāgatoti veditabbo. Evaṃ abhibhavanaṭṭhena tathāgato.

    అపిచ తథాయ గతోతిపి తథాగతో, తథం గతోతిపి తథాగతో, గతోతి అవగతో అతీతో పత్తో పటిపన్నోతి అత్థో. తత్థ సకలలోకం తీరణపరిఞ్ఞాయ తథాయ గతో అవగతోతి తథాగతో. లోకసముదయం పహానపరిఞ్ఞాయ తథాయ గతో అతీతోతి తథాగతో, లోకనిరోధం సచ్ఛికిరియాయ తథాయ గతో పత్తోతి తథాగతో, లోకనిరోధగామినిం పటిపదం తథాయ గతో పటిపన్నోతి తథాగతో. తేన యం వుత్తం భగవతా –

    Apica tathāya gatotipi tathāgato, tathaṃ gatotipi tathāgato, gatoti avagato atīto patto paṭipannoti attho. Tattha sakalalokaṃ tīraṇapariññāya tathāya gato avagatoti tathāgato. Lokasamudayaṃ pahānapariññāya tathāya gato atītoti tathāgato, lokanirodhaṃ sacchikiriyāya tathāya gato pattoti tathāgato, lokanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ tathāya gato paṭipannoti tathāgato. Tena yaṃ vuttaṃ bhagavatā –

    ‘‘లోకో, భిక్ఖవే, తథాగతేన అభిసమ్బుద్ధో, లోకస్మా తథాగతో విసంయుత్తో. లోకసముదయో, భిక్ఖవే, తథాగతేన అభిసమ్బుద్ధో, లోకసముదయో తథాగతస్స పహీనో. లోకనిరోధో, భిక్ఖవే, తథాగతేన అభిసమ్బుద్ధో, లోకనిరోధో తథాగతస్స సచ్ఛికతో. లోకనిరోధగామినీ పటిపదా, భిక్ఖవే, తథాగతేన అభిసమ్బుద్ధా, లోకనిరోధగామినీ పటిపదా తథాగతస్స భావితా. యం, భిక్ఖవే, సదేవకస్స లోకస్స…పే॰… సబ్బం తం తథాగతేన అభిసమ్బుద్ధం. తస్మా ‘తథాగతో’తి వుచ్చతీ’’తి (అ॰ ని॰ ౪.౨౩).

    ‘‘Loko, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokasmā tathāgato visaṃyutto. Lokasamudayo, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokasamudayo tathāgatassa pahīno. Lokanirodho, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokanirodho tathāgatassa sacchikato. Lokanirodhagāminī paṭipadā, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddhā, lokanirodhagāminī paṭipadā tathāgatassa bhāvitā. Yaṃ, bhikkhave, sadevakassa lokassa…pe… sabbaṃ taṃ tathāgatena abhisambuddhaṃ. Tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23).

    తస్సపి ఏవం అత్థో వేదితబ్బో. ఇదమ్పి చ తథాగతస్స తథాగతభావదీపనే ముఖమత్తమేవ. సబ్బాకారేన పన తథాగతోవ తథాగతస్స తథాగతభావం వణ్ణేయ్య.

    Tassapi evaṃ attho veditabbo. Idampi ca tathāgatassa tathāgatabhāvadīpane mukhamattameva. Sabbākārena pana tathāgatova tathāgatassa tathāgatabhāvaṃ vaṇṇeyya.

    అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధోతి పదద్వయే పన ఆరకత్తా, అరీనం అరానఞ్చ హతత్తా, పచ్చయాదీనం అరహత్తా, పాపకరణే రహాభావాతి ఇమేహి తావ కారణేహి అరహన్తి వేదితబ్బో. సమ్మా సామఞ్చ సబ్బధమ్మానం బుద్ధత్తా పన సమ్మాసమ్బుద్ధోతి అయమేత్థ సఙ్ఖేపో, విత్థారతో పనేతం పదద్వయం విసుద్ధిమగ్గే (విసుద్ధి॰ ౧.౧౨౩ ఆదయో) బుద్ధానుస్సతివణ్ణనాయం పకాసితన్తి.

    Arahaṃ sammāsambuddhoti padadvaye pana ārakattā, arīnaṃ arānañca hatattā, paccayādīnaṃ arahattā, pāpakaraṇe rahābhāvāti imehi tāva kāraṇehi arahanti veditabbo. Sammā sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā pana sammāsambuddhoti ayamettha saṅkhepo, vitthārato panetaṃ padadvayaṃ visuddhimagge (visuddhi. 1.123 ādayo) buddhānussativaṇṇanāyaṃ pakāsitanti.

    ౧౭౧. దుతియే పాతుభావోతి ఉప్పత్తి నిప్ఫత్తి. దుల్లభో లోకస్మిన్తి ఇమస్మిం సత్తలోకే దుల్లభో సుదుల్లభో పరమదుల్లభో. కస్మా దుల్లభోతి? ఏకవారం దానపారమిం పూరేత్వా బుద్ధేన భవితుం న సక్కా, ద్వే వారే దస వారే వీసతి వారే పఞ్ఞాస వారే వారసతం వారసహస్సం వారసతసహస్సం వారకోటిసతసహస్సమ్పి దానపారమిం పూరేత్వా బుద్ధేన భవితుం న సక్కా, తథా ఏకదివసం ద్వే దివసే దస దివసే వీసతి దివసే పఞ్ఞాస దివసే దివససతం దివససహస్సం దివససతసహస్సం దివసకోటిసతసహస్సం . ఏకమాసం ద్వే మాసే…పే॰… మాసకోటిసతసహస్సం. ఏకసంవచ్ఛరం ద్వే సంవచ్ఛరే…పే॰… సంవచ్ఛరకోటిసతసహస్సం. ఏకకప్పం ద్వే కప్పే…పే॰… కప్పకోటిసతసహస్సం. కప్పానం ఏకం అసఙ్ఖ్యేయ్యం ద్వే అసఙ్ఖ్యేయ్యాని తీణి అసఙ్ఖ్యేయ్యాని దానపారమిం పూరేత్వా బుద్ధేన భవితుం న సక్కా. సీలపారమీనేక్ఖమ్మపారమీ…పే॰… ఉపేక్ఖాపారమీసుపి ఏసేవ నయో. పచ్ఛిమకోటియా పన కప్పసతసహస్సాధికాని చత్తారి అసఙ్ఖ్యేయ్యాని దస పారమియో పూరేత్వా బుద్ధేన భవితుం సక్కాతి ఇమినా కారణేన దుల్లభో.

    171. Dutiye pātubhāvoti uppatti nipphatti. Dullabho lokasminti imasmiṃ sattaloke dullabho sudullabho paramadullabho. Kasmā dullabhoti? Ekavāraṃ dānapāramiṃ pūretvā buddhena bhavituṃ na sakkā, dve vāre dasa vāre vīsati vāre paññāsa vāre vārasataṃ vārasahassaṃ vārasatasahassaṃ vārakoṭisatasahassampi dānapāramiṃ pūretvā buddhena bhavituṃ na sakkā, tathā ekadivasaṃ dve divase dasa divase vīsati divase paññāsa divase divasasataṃ divasasahassaṃ divasasatasahassaṃ divasakoṭisatasahassaṃ . Ekamāsaṃ dve māse…pe… māsakoṭisatasahassaṃ. Ekasaṃvaccharaṃ dve saṃvacchare…pe… saṃvaccharakoṭisatasahassaṃ. Ekakappaṃ dve kappe…pe… kappakoṭisatasahassaṃ. Kappānaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ dve asaṅkhyeyyāni tīṇi asaṅkhyeyyāni dānapāramiṃ pūretvā buddhena bhavituṃ na sakkā. Sīlapāramīnekkhammapāramī…pe… upekkhāpāramīsupi eseva nayo. Pacchimakoṭiyā pana kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni dasa pāramiyo pūretvā buddhena bhavituṃ sakkāti iminā kāraṇena dullabho.

    ౧౭౨. తతియే అచ్ఛరియమనుస్సోతి అచ్ఛరియో మనుస్సో. అచ్ఛరియోతి అన్ధస్స పబ్బతారోహణం వియ నిచ్చం న హోతీతి అత్థో. అయం తావ సద్దనయో. అయం పన అట్ఠకథానయో – అచ్ఛరాయోగ్గోతి అచ్ఛరియో, అచ్ఛరం పహరిత్వా పస్సితబ్బోతి అత్థో. అపిచ ‘‘తథాగతస్స, భిక్ఖవే, అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స పాతుభావా చత్తారో అచ్ఛరియా అబ్భుతా ధమ్మా పాతుభవన్తీ’’తి (అ॰ ని॰ ౪.౧౨౭) ఏవమాదీహి అనేకేహి అచ్ఛరియబ్భుతధమ్మేహి సమన్నాగతత్తాపి అచ్ఛరియమనుస్సో. ఆచిణ్ణమనుస్సోతిపి అచ్ఛరియమనుస్సో.

    172. Tatiye acchariyamanussoti acchariyo manusso. Acchariyoti andhassa pabbatārohaṇaṃ viya niccaṃ na hotīti attho. Ayaṃ tāva saddanayo. Ayaṃ pana aṭṭhakathānayo – accharāyoggoti acchariyo, accharaṃ paharitvā passitabboti attho. Apica ‘‘tathāgatassa, bhikkhave, arahato sammāsambuddhassa pātubhāvā cattāro acchariyā abbhutā dhammā pātubhavantī’’ti (a. ni. 4.127) evamādīhi anekehi acchariyabbhutadhammehi samannāgatattāpi acchariyamanusso. Āciṇṇamanussotipi acchariyamanusso.

    అభినీహారస్స హి సమ్పాదకే అట్ఠ ధమ్మే సమోధానేత్వా ఏకబుద్ధస్స సమ్ముఖే మహాబోధిమణ్డే మానసం బన్ధిత్వా నిసజ్జనం నామ న అఞ్ఞస్స కస్సచి ఆచిణ్ణం, సబ్బఞ్ఞుబోధిసత్తస్సేవ ఆచిణ్ణం. తథా బుద్ధానం సన్తికే బ్యాకరణం లభిత్వా అనివత్తకేన హుత్వా వీరియాధిట్ఠానం అధిట్ఠాయ బుద్ధకారకధమ్మానం పూరణమ్పి న అఞ్ఞస్స కస్సచి ఆచిణ్ణం, సబ్బఞ్ఞుబోధిసత్తస్సేవ ఆచిణ్ణం. తథా పారమియో గబ్భం గణ్హాపేత్వా వేస్సన్తరత్తభావసదిసే అత్తభావే ఠత్వా సబ్బాలఙ్కారపటిమణ్డితానం హత్థీనం సత్తసతాని అస్సానం సత్తసతానీతి ఏవం సత్తసతకమహాదానం దత్వా జాలికుమారసదిసం పుత్తం, కణ్హాజినాసదిసం ధీతరం, మద్దీదేవిసదిసం భరియఞ్చ దానముఖే నియ్యాతేత్వా యావతాయుకం ఠత్వా దుతియే అత్తభావే తుసితభవనే పటిసన్ధిగ్గహణమ్పి న అఞ్ఞస్స కస్సచి ఆచిణ్ణం, సబ్బఞ్ఞుబోధిసత్తస్సేవ ఆచిణ్ణం. తుసితపురే యావతాయుకం ఠత్వా దేవతానం ఆయాచనం సమ్పటిచ్ఛిత్వా పఞ్చమహావిలోకనం విలోకేత్వా సతస్స సమ్పజానస్స తుసితపురా చవిత్వా మహాభోగకులే పటిసన్ధిగ్గహణమ్పి న అఞ్ఞస్స కస్సచి ఆచిణ్ణం, సబ్బఞ్ఞుబోధిసత్తస్సేవ ఆచిణ్ణం. తథా పటిసన్ధిగ్గహణదివసే దససహస్సిలోకధాతుకమ్పనమ్పి, సతస్స సమ్పజానస్స మాతుకుచ్ఛియం నివాసోపి, సతస్స సమ్పజానస్స మాతుకుచ్ఛితో నిక్ఖమనదివసే దససహస్సిలోకధాతుకమ్పనమ్పి, సమ్పతిజాతస్స సత్తపదవీతిహారగమనమ్పి, దిబ్బసేతచ్ఛత్త॰ ధారణమ్పి, దిబ్బవాళబీజనుక్ఖేపోపి, సబ్బదిసాసు సీహవిలోకనం విలోకేత్వా అత్తనా పటిసమం కఞ్చి సత్తం అదిస్వా ‘‘అగ్గోహమస్మి లోకస్సా’’తి ఏవం సీహనాదనదనమ్పి, పరిపాకగతే ఞాణే మహాసమ్పత్తిం పహాయ మహాభినిక్ఖమనమ్పి, మహాబోధిమణ్డే పల్లఙ్కేన నిసిన్నస్స మారవిజయం ఆదిం కత్వా పుబ్బేనివాసానుస్సతిదిబ్బచక్ఖువిసోధనాని కత్వా పచ్చూససమయే సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణగుణరాసిపటివిద్ధక్ఖణే దససహస్సిలోకధాతుకమ్పనమ్పి, పఠమధమ్మదేసనాయ అనుత్తరం తిపరివట్టం ధమ్మచక్కప్పవత్తనమ్పీతి ఏవమాది సబ్బం న అఞ్ఞస్స కస్సచి ఆచిణ్ణం, సబ్బఞ్ఞుబుద్ధస్సేవ ఆచిణ్ణం. ఏవం ఆచిణ్ణమనుస్సోతిపి అచ్ఛరియమనుస్సో.

    Abhinīhārassa hi sampādake aṭṭha dhamme samodhānetvā ekabuddhassa sammukhe mahābodhimaṇḍe mānasaṃ bandhitvā nisajjanaṃ nāma na aññassa kassaci āciṇṇaṃ, sabbaññubodhisattasseva āciṇṇaṃ. Tathā buddhānaṃ santike byākaraṇaṃ labhitvā anivattakena hutvā vīriyādhiṭṭhānaṃ adhiṭṭhāya buddhakārakadhammānaṃ pūraṇampi na aññassa kassaci āciṇṇaṃ, sabbaññubodhisattasseva āciṇṇaṃ. Tathā pāramiyo gabbhaṃ gaṇhāpetvā vessantarattabhāvasadise attabhāve ṭhatvā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitānaṃ hatthīnaṃ sattasatāni assānaṃ sattasatānīti evaṃ sattasatakamahādānaṃ datvā jālikumārasadisaṃ puttaṃ, kaṇhājināsadisaṃ dhītaraṃ, maddīdevisadisaṃ bhariyañca dānamukhe niyyātetvā yāvatāyukaṃ ṭhatvā dutiye attabhāve tusitabhavane paṭisandhiggahaṇampi na aññassa kassaci āciṇṇaṃ, sabbaññubodhisattasseva āciṇṇaṃ. Tusitapure yāvatāyukaṃ ṭhatvā devatānaṃ āyācanaṃ sampaṭicchitvā pañcamahāvilokanaṃ viloketvā satassa sampajānassa tusitapurā cavitvā mahābhogakule paṭisandhiggahaṇampi na aññassa kassaci āciṇṇaṃ, sabbaññubodhisattasseva āciṇṇaṃ. Tathā paṭisandhiggahaṇadivase dasasahassilokadhātukampanampi, satassa sampajānassa mātukucchiyaṃ nivāsopi, satassa sampajānassa mātukucchito nikkhamanadivase dasasahassilokadhātukampanampi, sampatijātassa sattapadavītihāragamanampi, dibbasetacchatta. dhāraṇampi, dibbavāḷabījanukkhepopi, sabbadisāsu sīhavilokanaṃ viloketvā attanā paṭisamaṃ kañci sattaṃ adisvā ‘‘aggohamasmi lokassā’’ti evaṃ sīhanādanadanampi, paripākagate ñāṇe mahāsampattiṃ pahāya mahābhinikkhamanampi, mahābodhimaṇḍe pallaṅkena nisinnassa māravijayaṃ ādiṃ katvā pubbenivāsānussatidibbacakkhuvisodhanāni katvā paccūsasamaye sabbaññutaññāṇaguṇarāsipaṭividdhakkhaṇe dasasahassilokadhātukampanampi, paṭhamadhammadesanāya anuttaraṃ tiparivaṭṭaṃ dhammacakkappavattanampīti evamādi sabbaṃ na aññassa kassaci āciṇṇaṃ, sabbaññubuddhasseva āciṇṇaṃ. Evaṃ āciṇṇamanussotipi acchariyamanusso.

    ౧౭౩. చతుత్థే కాలకిరియాతి ఏకస్మిం కాలే పాకటా కిరియాతి కాలకిరియా. తథాగతో హి పఞ్చచత్తాలీస వస్సాని ఠత్వా తీణి పిటకాని పఞ్చ నికాయే నవఙ్గం సత్థుసాసనం చతురాసీతి ధమ్మక్ఖన్ధసహస్సాని పకాసేత్వా మహాజనం నిబ్బాననిన్నం నిబ్బానపోణం కత్వా యమకసాలానమన్తరే నిపన్నో భిక్ఖుసఙ్ఘం ఆమన్తేత్వా అప్పమాదేన ఓవదిత్వా సతో సమ్పజానో అనుపాదిసేసాయ నిబ్బానధాతుయా పరినిబ్బాయి. అయమస్స కిరియా యావజ్జతనా పాకటాతి ఏకస్మిం కాలే పాకటా కిరియాతి కాలకిరియా. అనుతప్పా హోతీతి అనుతాపకరా హోతి. తత్థ చక్కవత్తిరఞ్ఞో కాలకిరియా ఏకచక్కవాళే దేవమనుస్సానం అనుతాపకరా హోతి. బుద్ధానం కాలకిరియా దససహస్సచక్కవాళేసు దేవమనుస్సానం అనుతాపకరా హోతి. తేన వుత్తం – ‘‘బహునో జనస్స అనుతప్పా హోతీ’’తి.

    173. Catutthe kālakiriyāti ekasmiṃ kāle pākaṭā kiriyāti kālakiriyā. Tathāgato hi pañcacattālīsa vassāni ṭhatvā tīṇi piṭakāni pañca nikāye navaṅgaṃ satthusāsanaṃ caturāsīti dhammakkhandhasahassāni pakāsetvā mahājanaṃ nibbānaninnaṃ nibbānapoṇaṃ katvā yamakasālānamantare nipanno bhikkhusaṅghaṃ āmantetvā appamādena ovaditvā sato sampajāno anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi. Ayamassa kiriyā yāvajjatanā pākaṭāti ekasmiṃ kāle pākaṭā kiriyāti kālakiriyā. Anutappā hotīti anutāpakarā hoti. Tattha cakkavattirañño kālakiriyā ekacakkavāḷe devamanussānaṃ anutāpakarā hoti. Buddhānaṃ kālakiriyā dasasahassacakkavāḷesu devamanussānaṃ anutāpakarā hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘bahuno janassa anutappā hotī’’ti.

    ౧౭౪. పఞ్చమే అదుతియోతి దుతియస్స బుద్ధస్స అభావా అదుతియో. చత్తారో హి బుద్ధా సుతబుద్ధో, చతుసచ్చబుద్ధో, పచ్చేకబుద్ధో, సబ్బఞ్ఞుబుద్ధోతి. తత్థ బహుస్సుతో భిక్ఖు సుతబుద్ధో నామ . ఖీణాసవో చతుసచ్చబుద్ధో నామ . కప్పసతసహస్సాధికాని ద్వే అసఙ్ఖ్యేయ్యాని పారమియో పూరేత్వా సామం పటివిద్ధపచ్చేకబోధిఞాణో పచ్చేకబుద్ధో నామ. కప్పసతసహస్సాధికాని చత్తారి వా అట్ఠ వా సోళస వా అసఙ్ఖ్యేయ్యాని పారమియో పూరేత్వా తిణ్ణం మారానం మత్థకం మద్దిత్వా పటివిద్ధసబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణో సబ్బఞ్ఞుబుద్ధో నామ. ఇమేసు చతూసు బుద్ధేసు సబ్బఞ్ఞుబుద్ధోవ అదుతియో నామ. న హి తేన సద్ధిం అఞ్ఞో సబ్బఞ్ఞుబుద్ధో నామ ఉప్పజ్జతి.

    174. Pañcame adutiyoti dutiyassa buddhassa abhāvā adutiyo. Cattāro hi buddhā sutabuddho, catusaccabuddho, paccekabuddho, sabbaññubuddhoti. Tattha bahussuto bhikkhu sutabuddho nāma . Khīṇāsavo catusaccabuddho nāma . Kappasatasahassādhikāni dve asaṅkhyeyyāni pāramiyo pūretvā sāmaṃ paṭividdhapaccekabodhiñāṇo paccekabuddho nāma. Kappasatasahassādhikāni cattāri vā aṭṭha vā soḷasa vā asaṅkhyeyyāni pāramiyo pūretvā tiṇṇaṃ mārānaṃ matthakaṃ madditvā paṭividdhasabbaññutaññāṇo sabbaññubuddho nāma. Imesu catūsu buddhesu sabbaññubuddhova adutiyo nāma. Na hi tena saddhiṃ añño sabbaññubuddho nāma uppajjati.

    అసహాయోతి అత్తభావేన వా పటివిద్ధధమ్మేహి వా సదిసో సహాయో నామ అస్స నత్థీతి అసహాయో. ‘‘లద్ధసహాయో ఖో పన సో భగవా సేఖానఞ్చేవ పటిపదాన’’న్తి ఇమినా పన పరియాయేన సేఖాసేఖా బుద్ధానం సహాయా నామ హోన్తి. అప్పటిమోతి పటిమా వుచ్చతి అత్తభావో, తస్స అత్తభావసదిసా అఞ్ఞా పటిమా నత్థీతి అప్పటిమో. యాపి చ మనుస్సా సువణ్ణరజతాదిమయా పటిమా కరోన్తి, తాసు వాలగ్గమత్తమ్పి ఓకాసం తథాగతస్స అత్తభావసదిసం కాతుం సమత్థో నామ నత్థీతి సబ్బథాపి అప్పటిమో.

    Asahāyoti attabhāvena vā paṭividdhadhammehi vā sadiso sahāyo nāma assa natthīti asahāyo. ‘‘Laddhasahāyo kho pana so bhagavā sekhānañceva paṭipadāna’’nti iminā pana pariyāyena sekhāsekhā buddhānaṃ sahāyā nāma honti. Appaṭimoti paṭimā vuccati attabhāvo, tassa attabhāvasadisā aññā paṭimā natthīti appaṭimo. Yāpi ca manussā suvaṇṇarajatādimayā paṭimā karonti, tāsu vālaggamattampi okāsaṃ tathāgatassa attabhāvasadisaṃ kātuṃ samattho nāma natthīti sabbathāpi appaṭimo.

    అప్పటిసమోతి అత్తభావేనేవస్స పటిసమో నామ కోచి నత్థీతి అప్పటిసమో. అప్పటిభాగోతి యే తథాగతేన ‘‘చత్తారో సతిపట్ఠానా’’తిఆదినా నయేన ధమ్మా దేసితా, తేసు ‘‘న చత్తారో సతిపట్ఠానా, తయో వా పఞ్చ వా’’తిఆదినా నయేన పటిభాగం కాతుం సమత్థో నామ నత్థీతి అప్పటిభాగో. అప్పటిపుగ్గలోతి అఞ్ఞో కోచి ‘‘అహం బుద్ధో’’తి ఏవం పటిఞ్ఞం కాతుం సమత్థో పుగ్గలో నత్థీతి అప్పటిపుగ్గలో. అసమోతి అప్పటిపుగ్గలత్తావ సబ్బసత్తేహి అసమో. అసమసమోతి అసమా వుచ్చన్తి అతీతానాగతా సబ్బఞ్ఞుబుద్ధా, తేహి అసమేహి సమోతి అసమసమో.

    Appaṭisamoti attabhāvenevassa paṭisamo nāma koci natthīti appaṭisamo. Appaṭibhāgoti ye tathāgatena ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’tiādinā nayena dhammā desitā, tesu ‘‘na cattāro satipaṭṭhānā, tayo vā pañca vā’’tiādinā nayena paṭibhāgaṃ kātuṃ samattho nāma natthīti appaṭibhāgo. Appaṭipuggaloti añño koci ‘‘ahaṃ buddho’’ti evaṃ paṭiññaṃ kātuṃ samattho puggalo natthīti appaṭipuggalo. Asamoti appaṭipuggalattāva sabbasattehi asamo. Asamasamoti asamā vuccanti atītānāgatā sabbaññubuddhā, tehi asamehi samoti asamasamo.

    ద్విపదానం అగ్గోతి సమ్మాసమ్బుద్ధో అపదానం ద్విపదానం చతుప్పదానం బహుప్పదానం రూపీనం అరూపీనం సఞ్ఞీనం అసఞ్ఞీనం నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞీనం సత్తానం అగ్గోవ. కస్మా ఇధ ద్విపదానం అగ్గోతి వుత్తో? సేట్ఠతరవసేన. ఇమస్మిఞ్హి లోకే సేట్ఠో నామ ఉప్పజ్జమానో అపదచతుప్పదబహుప్పదేసు న ఉప్పజ్జతి, ద్విపదేసుయేవ ఉప్పజ్జతి. కతరద్విపద్వేసూతి? మనుస్సేసు చేవ దేవేసు చ. మనుస్సేసు ఉప్పజ్జమానో తిసహస్సిమహాసహస్సిలోకధాతుం వసే వత్తేతుం సమత్థో బుద్ధో హుత్వా ఉప్పజ్జతి. దేవేసు ఉప్పజ్జమానో దససహస్సిలోకధాతుం వసవత్తీ మహాబ్రహ్మా హుత్వా ఉప్పజ్జతి. సో తస్స కప్పియకారకో వా ఆరామికో వా సమ్పజ్జతి. ఇతి తతోపి సేట్ఠతరవసేనేస ద్విపదానం అగ్గోతి వుత్తో.

    Dvipadānaṃ aggoti sammāsambuddho apadānaṃ dvipadānaṃ catuppadānaṃ bahuppadānaṃ rūpīnaṃ arūpīnaṃ saññīnaṃ asaññīnaṃ nevasaññīnāsaññīnaṃ sattānaṃ aggova. Kasmā idha dvipadānaṃ aggoti vutto? Seṭṭhataravasena. Imasmiñhi loke seṭṭho nāma uppajjamāno apadacatuppadabahuppadesu na uppajjati, dvipadesuyeva uppajjati. Kataradvipadvesūti? Manussesu ceva devesu ca. Manussesu uppajjamāno tisahassimahāsahassilokadhātuṃ vase vattetuṃ samattho buddho hutvā uppajjati. Devesu uppajjamāno dasasahassilokadhātuṃ vasavattī mahābrahmā hutvā uppajjati. So tassa kappiyakārako vā ārāmiko vā sampajjati. Iti tatopi seṭṭhataravasenesa dvipadānaṃ aggoti vutto.

    ౧౭౫-౧౮౬. ఛట్ఠాదీసు ఏకపుగ్గలస్స, భిక్ఖవే, పాతుభావా మహతో చక్ఖుస్స పాతుభావో హోతీతి, భిక్ఖవే, ఏకపుగ్గలస్స తథాగతస్స అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స పాతుభావేన మహన్తస్స చక్ఖుస్స పాతుభావో హోతి. తస్మిం పుగ్గలే పాతుభూతే తం పాతుభూతమేవ హోతి, న వినా తస్స పాతుభావేన పాతుభవతి. పాతుభావోతి ఉప్పత్తి నిప్ఫత్తి. కతమస్స చక్ఖుస్సాతి? పఞ్ఞాచక్ఖుస్స. కీవరూపస్సాతి? సారిపుత్తత్థేరస్స విపస్సనాపఞ్ఞాసదిసస్స మహామోగ్గల్లానత్థేరస్స సమాధిపఞ్ఞాసదిసస్సాతి. ఆలోకాదీసుపి ఏసేవ నయో. ఉభిన్నం అగ్గసావకానం పఞ్ఞాఆలోకసదిసోయేవ హి ఏత్థ ఆలోకో, పఞ్ఞాఓభాససదిసోయేవ ఓభాసో అధిప్పేతో. ‘‘మహతో చక్ఖుస్స, మహతో ఆలోకస్స, మహతో ఓభాసస్సా’’తి ఇమాని చ పన తీణిపి లోకియలోకుత్తరమిస్సకాని కథితానీతి వేదితబ్బాని.

    175-186. Chaṭṭhādīsu ekapuggalassa, bhikkhave, pātubhāvā mahato cakkhussa pātubhāvo hotīti, bhikkhave, ekapuggalassa tathāgatassa arahato sammāsambuddhassa pātubhāvena mahantassa cakkhussa pātubhāvo hoti. Tasmiṃ puggale pātubhūte taṃ pātubhūtameva hoti, na vinā tassa pātubhāvena pātubhavati. Pātubhāvoti uppatti nipphatti. Katamassa cakkhussāti? Paññācakkhussa. Kīvarūpassāti? Sāriputtattherassa vipassanāpaññāsadisassa mahāmoggallānattherassa samādhipaññāsadisassāti. Ālokādīsupi eseva nayo. Ubhinnaṃ aggasāvakānaṃ paññāālokasadisoyeva hi ettha āloko, paññāobhāsasadisoyeva obhāso adhippeto. ‘‘Mahato cakkhussa, mahato ālokassa, mahato obhāsassā’’ti imāni ca pana tīṇipi lokiyalokuttaramissakāni kathitānīti veditabbāni.

    ఛన్నం అనుత్తరియానన్తి ఉత్తరితరవిరహితానం ఛన్నం ఉత్తమధమ్మానం. తత్థ దస్సనానుత్తరియం, సవనానుత్తరియం, లాభానుత్తరియం, సిక్ఖానుత్తరియం, పారిచరియానుత్తరియం, అనుస్సతానుత్తరియన్తి ఇమాని ఛ అనుత్తరియాని. ఇమేసం పాతుభావో హోతీతి అత్థో. ఆయస్మా హి ఆనన్దత్థేరో సాయంపాతం తథాగతం చక్ఖువిఞ్ఞాణేన దట్ఠుం లభతి, ఇదం దస్సనానుత్తరియం. అఞ్ఞోపి సోతాపన్నో వా సకదాగామీ వా అనాగామీ వా ఆనన్దత్థేరో వియ తథాగతం దస్సనాయ లభతి, ఇదమ్పి దస్సనానుత్తరియం . అపరో పన పుథుజ్జనకల్యాణకో ఆనన్దత్థేరో వియ దసబలం దస్సనాయ లభిత్వా తం దస్సనం వడ్ఢేత్వా సోతాపత్తిమగ్గం పాపేతి. ఇదం దస్సనమేవ నామ, మూలదస్సనం పన దస్సనానుత్తరియం నామ.

    Channaṃ anuttariyānanti uttaritaravirahitānaṃ channaṃ uttamadhammānaṃ. Tattha dassanānuttariyaṃ, savanānuttariyaṃ, lābhānuttariyaṃ, sikkhānuttariyaṃ, pāricariyānuttariyaṃ, anussatānuttariyanti imāni cha anuttariyāni. Imesaṃ pātubhāvo hotīti attho. Āyasmā hi ānandatthero sāyaṃpātaṃ tathāgataṃ cakkhuviññāṇena daṭṭhuṃ labhati, idaṃ dassanānuttariyaṃ. Aññopi sotāpanno vā sakadāgāmī vā anāgāmī vā ānandatthero viya tathāgataṃ dassanāya labhati, idampi dassanānuttariyaṃ . Aparo pana puthujjanakalyāṇako ānandatthero viya dasabalaṃ dassanāya labhitvā taṃ dassanaṃ vaḍḍhetvā sotāpattimaggaṃ pāpeti. Idaṃ dassanameva nāma, mūladassanaṃ pana dassanānuttariyaṃ nāma.

    ఆనన్దత్థేరోయేవ చ అభిక్ఖణం దసబలస్స వచనం సోతవిఞ్ఞాణేన సోతుం లభతి, ఇదం సవనానుత్తరియం. అఞ్ఞేపి సోతాపన్నాదయో ఆనన్దత్థేరో వియ తథాగతస్స వచనం సవనాయ లభన్తి, ఇదమ్పి సవనానుత్తరియం. అపరో పన పుథుజ్జనకల్యాణకో ఆనన్దత్థేరో వియ తథాగతస్స వచనం సోతుం లభిత్వా తం సవనం వడ్ఢేత్వా సోతాపత్తిమగ్గం పాపేతి. ఇదం సవనమేవ నామ, మూలసవనం పన సవనానుత్తరియం నామ.

    Ānandattheroyeva ca abhikkhaṇaṃ dasabalassa vacanaṃ sotaviññāṇena sotuṃ labhati, idaṃ savanānuttariyaṃ. Aññepi sotāpannādayo ānandatthero viya tathāgatassa vacanaṃ savanāya labhanti, idampi savanānuttariyaṃ. Aparo pana puthujjanakalyāṇako ānandatthero viya tathāgatassa vacanaṃ sotuṃ labhitvā taṃ savanaṃ vaḍḍhetvā sotāpattimaggaṃ pāpeti. Idaṃ savanameva nāma, mūlasavanaṃ pana savanānuttariyaṃ nāma.

    ఆనన్దత్థేరోయేవ చ దసబలే సద్ధం పటిలభతి, ఇదం లాభానుత్తరియం. అఞ్ఞేపి సోతాపన్నాదయో ఆనన్దత్థేరో వియ దసబలే సద్ధాపటిలాభం లభన్తి, ఇదమ్పి లాభానుత్తరియం. అపరో పన పుథుజ్జనకల్యాణకో ఆనన్దత్థేరో వియ దసబలే సద్ధాపటిలాభం లభిత్వా తం లాభం వడ్ఢేత్వా సోతాపత్తిమగ్గం పాపేతి, అయం లాభోయేవ నామ, మూలలాభో పన లాభానుత్తరియం నామ.

    Ānandattheroyeva ca dasabale saddhaṃ paṭilabhati, idaṃ lābhānuttariyaṃ. Aññepi sotāpannādayo ānandatthero viya dasabale saddhāpaṭilābhaṃ labhanti, idampi lābhānuttariyaṃ. Aparo pana puthujjanakalyāṇako ānandatthero viya dasabale saddhāpaṭilābhaṃ labhitvā taṃ lābhaṃ vaḍḍhetvā sotāpattimaggaṃ pāpeti, ayaṃ lābhoyeva nāma, mūlalābho pana lābhānuttariyaṃ nāma.

    ఆనన్దత్థేరోయేవ చ దసబలస్స సాసనే తిస్సో సిక్ఖా సిక్ఖతి, ఇదం సిక్ఖానుత్తరియం. అఞ్ఞేపి సోతాపన్నాదయో ఆనన్దత్థేరో వియ దసబలస్స సాసనే తిస్సో సిక్ఖా సిక్ఖన్తి, ఇదమ్పి సిక్ఖానుత్తరియం. అపరో పన పుథుజ్జనకల్యాణకో ఆనన్దత్థేరో వియ దసబలస్స సాసనే తిస్సో సిక్ఖా సిక్ఖిత్వా తా సిక్ఖా వడ్ఢేత్వా సోతాపత్తిమగ్గం పాపేతి. అయం సిక్ఖాయేవ నామ, మూలసిక్ఖా పన సిక్ఖానుత్తరియం నామ.

    Ānandattheroyeva ca dasabalassa sāsane tisso sikkhā sikkhati, idaṃ sikkhānuttariyaṃ. Aññepi sotāpannādayo ānandatthero viya dasabalassa sāsane tisso sikkhā sikkhanti, idampi sikkhānuttariyaṃ. Aparo pana puthujjanakalyāṇako ānandatthero viya dasabalassa sāsane tisso sikkhā sikkhitvā tā sikkhā vaḍḍhetvā sotāpattimaggaṃ pāpeti. Ayaṃ sikkhāyeva nāma, mūlasikkhā pana sikkhānuttariyaṃ nāma.

    ఆనన్దత్థేరోయేవ చ అభిణ్హం దసబలం పరిచరతి, ఇదం పారిచరియానుత్తరియం. అఞ్ఞేపి సోతాపన్నాదయో ఆనన్దత్థేరో వియ అభిణ్హం దసబలం పరిచరన్తి, ఇదమ్పి పారిచరియానుత్తరియం. అపరో పన పుథుజ్జనకల్యాణకో ఆనన్దత్థేరో వియ దసబలం పరిచరిత్వా తం పారిచరియం వడ్ఢేత్వా సోతాపత్తిమగ్గం పాపేతి, అయం పారిచరియాయేవ నామ, మూలపారిచరియా పన పారిచరియానుత్తరియం నామ.

    Ānandattheroyeva ca abhiṇhaṃ dasabalaṃ paricarati, idaṃ pāricariyānuttariyaṃ. Aññepi sotāpannādayo ānandatthero viya abhiṇhaṃ dasabalaṃ paricaranti, idampi pāricariyānuttariyaṃ. Aparo pana puthujjanakalyāṇako ānandatthero viya dasabalaṃ paricaritvā taṃ pāricariyaṃ vaḍḍhetvā sotāpattimaggaṃ pāpeti, ayaṃ pāricariyāyeva nāma, mūlapāricariyā pana pāricariyānuttariyaṃ nāma.

    ఆనన్దత్థేరోయేవ చ దసబలస్స లోకియలోకుత్తరే గుణే అనుస్సరతి, ఇదం అనుస్సతానుత్తరియం. అఞ్ఞేపి సోతాపన్నాదయో ఆనన్దత్థేరో వియ దసబలస్స లోకియలోకుత్తరే గుణే అనుస్సరన్తి, ఇదమ్పి అనుస్సతానుత్తరియం. అపరో పన పుథుజ్జనకల్యాణకో ఆనన్దత్థేరో వియ దసబలస్స లోకియలోకుత్తరే గుణే అనుస్సరిత్వా తం అనుస్సతిం వడ్ఢేత్వా సోతాపత్తిమగ్గం పాపేతి, అయం అనుస్సతియేవ నామ, మూలానుస్సతి పన అనుస్సతానుత్తరియం నామ. ఇమాని ఛ అనుత్తరియాని, ఇమేసం పాతుభావో హోతి. ఇమాని చ పన ఛ అనుత్తరియాని లోకియలోకుత్తరమిస్సకాని కథితానీతి వేదితబ్బాని.

    Ānandattheroyeva ca dasabalassa lokiyalokuttare guṇe anussarati, idaṃ anussatānuttariyaṃ. Aññepi sotāpannādayo ānandatthero viya dasabalassa lokiyalokuttare guṇe anussaranti, idampi anussatānuttariyaṃ. Aparo pana puthujjanakalyāṇako ānandatthero viya dasabalassa lokiyalokuttare guṇe anussaritvā taṃ anussatiṃ vaḍḍhetvā sotāpattimaggaṃ pāpeti, ayaṃ anussatiyeva nāma, mūlānussati pana anussatānuttariyaṃ nāma. Imāni cha anuttariyāni, imesaṃ pātubhāvo hoti. Imāni ca pana cha anuttariyāni lokiyalokuttaramissakāni kathitānīti veditabbāni.

    చతున్నం పటిసమ్భిదానం సచ్ఛికిరియా హోతీతి చతస్సో హి పటిసమ్భిదాయో అత్థపటిసమ్భిదా, ధమ్మపటిసమ్భిదా, నిరుత్తిపటిసమ్భిదా, పటిభానపటిసమ్భిదాతి. తత్థ అత్థేసు ఞాణం అత్థపటిసమ్భిదా, ధమ్మేసు ఞాణం ధమ్మపటిసమ్భిదా, అత్థధమ్మనిరుత్తాభిలాపే ఞాణం నిరుత్తిపటిసమ్భిదా , ఞాణేసు ఞాణం పటిభానపటిసమ్భిదా. అయమేత్థ సఙ్ఖేపో, విత్థారో పనేతాసం అభిధమ్మే (విభ॰ ౭౧౮ ఆదయో) ఆగతోయేవ. ఇమాసం చతస్సన్నం పటిసమ్భిదానం బుద్ధుప్పాదే పచ్చక్ఖకిరియా హోతి, న వినా బుద్ధుప్పాదా. ఏతాసం సచ్ఛికిరియాతి అత్థో. ఇమాపి లోకియలోకుత్తరావ కథితాతి వేదితబ్బా.

    Catunnaṃpaṭisambhidānaṃ sacchikiriyā hotīti catasso hi paṭisambhidāyo atthapaṭisambhidā, dhammapaṭisambhidā, niruttipaṭisambhidā, paṭibhānapaṭisambhidāti. Tattha atthesu ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, dhammesu ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, atthadhammaniruttābhilāpe ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā , ñāṇesu ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro panetāsaṃ abhidhamme (vibha. 718 ādayo) āgatoyeva. Imāsaṃ catassannaṃ paṭisambhidānaṃ buddhuppāde paccakkhakiriyā hoti, na vinā buddhuppādā. Etāsaṃ sacchikiriyāti attho. Imāpi lokiyalokuttarāva kathitāti veditabbā.

    అనేకధాతుపటివేధోతి ‘‘చక్ఖుధాతు రూపధాతూ’’తిఆదీనం అట్ఠారసన్నం ధాతూనం బుద్ధుప్పాదేయేవ పటివేధో హోతి, న వినా బుద్ధుప్పాదేనాతి అత్థో. నానాధాతుపటివేధోతి ఏత్థ ఇమావ అట్ఠారస ధాతుయో నానాసభావతో నానాధాతుయోతి వేదితబ్బా. యో పనేతాసం ‘‘నానాసభావా ఏతా’’తి ఏవం నానాకరణతో పటివేధో, అయం నానాధాతుపటివేధో నామ. విజ్జావిముత్తిఫలసచ్ఛికిరియాతి ఏత్థ విజ్జాతి ఫలే ఞాణం, విముత్తీతి తదవసేసా ఫలసమ్పయుత్తా ధమ్మా. సోతాపత్తిఫలసచ్ఛికిరియాతి సోతోతి పఠమమగ్గో, తేన సోతేన పత్తబ్బం ఫలన్తి సోతాపత్తిఫలం. సకదాగామిఫలాదీని పాకటానేవ.

    Anekadhātupaṭivedhoti ‘‘cakkhudhātu rūpadhātū’’tiādīnaṃ aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ buddhuppādeyeva paṭivedho hoti, na vinā buddhuppādenāti attho. Nānādhātupaṭivedhoti ettha imāva aṭṭhārasa dhātuyo nānāsabhāvato nānādhātuyoti veditabbā. Yo panetāsaṃ ‘‘nānāsabhāvā etā’’ti evaṃ nānākaraṇato paṭivedho, ayaṃ nānādhātupaṭivedho nāma. Vijjāvimuttiphalasacchikiriyāti ettha vijjāti phale ñāṇaṃ, vimuttīti tadavasesā phalasampayuttā dhammā. Sotāpattiphalasacchikiriyāti sototi paṭhamamaggo, tena sotena pattabbaṃ phalanti sotāpattiphalaṃ. Sakadāgāmiphalādīni pākaṭāneva.

    ౧౮౭. అనుత్తరన్తి నిరుత్తరం. ధమ్మచక్కన్తి సేట్ఠచక్కం. చక్కసద్దో హేస –

    187.Anuttaranti niruttaraṃ. Dhammacakkanti seṭṭhacakkaṃ. Cakkasaddo hesa –

    ‘‘చతుబ్భి అట్ఠజ్ఝగమా, అట్ఠాహిపి చ సోళస;

    ‘‘Catubbhi aṭṭhajjhagamā, aṭṭhāhipi ca soḷasa;

    సోళసాహి చ బాత్తింస, అత్రిచ్ఛం చక్కమాసదో;

    Soḷasāhi ca bāttiṃsa, atricchaṃ cakkamāsado;

    ఇచ్ఛాహతస్స పోసస్స, చక్కం భమతి మత్థకే’’తి. (జా॰ ౧.౧.౧౦౪; ౧.౫.౧౦౩) –

    Icchāhatassa posassa, cakkaṃ bhamati matthake’’ti. (jā. 1.1.104; 1.5.103) –

    ఏత్థ ఉరచక్కే ఆగతో. ‘‘చక్కసమారుళ్హా జానపదా పరియాయన్తీ’’తి (అ॰ ని॰ ౩.౬౩; ౫.౫౪) ఏత్థ ఇరియాపథచక్కే. ‘‘అథ ఖో సో, భిక్ఖవే, రథకారో యం తం చక్కం ఛహి మాసేహి నిట్ఠితం, తం పవత్తేసీ’’తి (అ॰ ని॰ ౩.౧౫) ఏత్థ దారుచక్కే. ‘‘అద్దసా ఖో దోణో బ్రాహ్మణో భగవతో పాదేసు చక్కాని సహస్సారానీ’’తి (అ॰ ని॰ ౪.౩౬) ఏత్థ లక్ఖణచక్కే. ‘‘చత్తారిమాని, భిక్ఖవే, చక్కాని, యేహి సమన్నాగతానం దేవమనుస్సానం చతుచక్కం వత్తతీ’’తి (అ॰ ని॰ ౪.౩౧) ఏత్థ సమ్పత్తిచక్కే. ‘‘దిబ్బం చక్కరతనం పాతుభవతీ’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౨౪౩; మ॰ ని॰ ౩.౨౫౬) ఏత్థ రతనచక్కే. ఇధ పన ధమ్మచక్కే ఆగతో.

    Ettha uracakke āgato. ‘‘Cakkasamāruḷhā jānapadā pariyāyantī’’ti (a. ni. 3.63; 5.54) ettha iriyāpathacakke. ‘‘Atha kho so, bhikkhave, rathakāro yaṃ taṃ cakkaṃ chahi māsehi niṭṭhitaṃ, taṃ pavattesī’’ti (a. ni. 3.15) ettha dārucakke. ‘‘Addasā kho doṇo brāhmaṇo bhagavato pādesu cakkāni sahassārānī’’ti (a. ni. 4.36) ettha lakkhaṇacakke. ‘‘Cattārimāni, bhikkhave, cakkāni, yehi samannāgatānaṃ devamanussānaṃ catucakkaṃ vattatī’’ti (a. ni. 4.31) ettha sampatticakke. ‘‘Dibbaṃ cakkaratanaṃ pātubhavatī’’ti (dī. ni. 2.243; ma. ni. 3.256) ettha ratanacakke. Idha pana dhammacakke āgato.

    పవత్తితన్తి ఏత్థ ధమ్మచక్కం అభినీహరతి నామ, అభినీహటం నామ, ఉప్పాదేతి నామ, ఉప్పాదితం నామ, పవత్తేతి నామ, పవత్తితం నామాతి అయం పభేదో వేదితబ్బో. కుతో పట్ఠాయ ధమ్మచక్కం అభినీహరతి నామాతి? యదా సుమేధబ్రాహ్మణో హుత్వా కామేసు ఆదీనవం నేక్ఖమ్మే చ ఆనిసంసం దిస్వా సత్తసతకమహాదానం దత్వా ఇసిపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా పఞ్చ అభిఞ్ఞా అట్ఠ సమాపత్తియో నిబ్బత్తేతి, తతో పట్ఠాయ ధమ్మచక్కం అభినీహరతి నామ.

    Pavattitanti ettha dhammacakkaṃ abhinīharati nāma, abhinīhaṭaṃ nāma, uppādeti nāma, uppāditaṃ nāma, pavatteti nāma, pavattitaṃ nāmāti ayaṃ pabhedo veditabbo. Kuto paṭṭhāya dhammacakkaṃ abhinīharati nāmāti? Yadā sumedhabrāhmaṇo hutvā kāmesu ādīnavaṃ nekkhamme ca ānisaṃsaṃ disvā sattasatakamahādānaṃ datvā isipabbajjaṃ pabbajitvā pañca abhiññā aṭṭha samāpattiyo nibbatteti, tato paṭṭhāya dhammacakkaṃ abhinīharati nāma.

    కుతో పట్ఠాయ అభినీహటం నామాతి? యదా అట్ఠ ధమ్మే సమోధానేత్వా దీపఙ్కరపాదమూలే మహాబోధిమణ్డత్థాయ మానసం బన్ధిత్వా ‘‘బ్యాకరణం అలద్ధా న వుట్ఠహిస్సామీ’’తి వీరియాధిట్ఠానం అధిట్ఠాయ నిపన్నో దసబలస్స సన్తికా బ్యాకరణం లభి, తతో పట్ఠాయ ధమ్మచక్కం అభినీహటం నామ.

    Kuto paṭṭhāya abhinīhaṭaṃ nāmāti? Yadā aṭṭha dhamme samodhānetvā dīpaṅkarapādamūle mahābodhimaṇḍatthāya mānasaṃ bandhitvā ‘‘byākaraṇaṃ aladdhā na vuṭṭhahissāmī’’ti vīriyādhiṭṭhānaṃ adhiṭṭhāya nipanno dasabalassa santikā byākaraṇaṃ labhi, tato paṭṭhāya dhammacakkaṃ abhinīhaṭaṃ nāma.

    కుతో పట్ఠాయ ఉప్పాదేతి నామాతి? తతో పట్ఠాయ దానపారమిం పూరేన్తోపి ధమ్మచక్కం ఉప్పాదేతి నామ. సీలపారమిం పూరేన్తోపి…పే॰… ఉపేక్ఖాపారమిం పూరేన్తోపి ధమ్మచక్కం ఉప్పాదేతి నామ. దస పారమియో దస ఉపపారమియో దస పరమత్థపారమియో పూరేన్తోపి, పఞ్చ మహాపరిచ్చాగే పరిచ్చజన్తోపి, ఞాతత్థచరియం పూరేన్తోపి ధమ్మచక్కం ఉప్పాదేతి నామ. వేస్సన్తరత్తభావే ఠత్వా సత్తసతకమహాదానం దత్వా పుత్తదారం దానముఖే నియ్యాతేత్వా పారమికూటం గహేత్వా తుసితపురే నిబ్బత్తిత్వా తత్థ యావతాయుకం ఠత్వా దేవతాహి ఆయాచితో పటిఞ్ఞం దత్వా పఞ్చమహావిలోకనం విలోకేన్తోపి ధమ్మచక్కం ఉప్పాదేతియేవ నామ. మాతుకుచ్ఛియం పటిసన్ధిం గణ్హన్తోపి, పటిసన్ధిక్ఖణే దససహస్సచక్కవాళం కమ్పేన్తోపి, మాతుకుచ్ఛితో నిక్ఖన్తదివసే తథేవ లోకం కమ్పేన్తోపి, సమ్పతిజాతో సత్త పదాని గన్త్వా ‘‘అగ్గోమహస్మీ’’తి సీహనాదం నదన్తోపి, ఏకూనతింస సంవచ్ఛరాని అగారమజ్ఝే వసన్తోపి, మహాభినిక్ఖమనం నిక్ఖమన్తోపి, అనోమానదీతీరే పబ్బజన్తోపి, మహాపధానే ఛబ్బస్సాని వీరియం కరోన్తోపి, సుజాతాయ దిన్నం మధుపాయాసం భుఞ్జిత్వా సువణ్ణపాతిం నదియా పవాహేత్వా సాయన్హసమయే బోధిమణ్డవరగతో పురత్థిమం లోకధాతుం ఓలోకేన్తో నిసీదిత్వా సూరియే ధరమానేయేవ మారబలం విధమేత్వా పఠమయామే పుబ్బేనివాసం అనుస్సరన్తోపి, మజ్ఝిమయామే దిబ్బచక్ఖుం విసోధేన్తోపి, పచ్చూసకాలసమనన్తరే పచ్చయాకారం సమ్మసిత్వా సోతాపత్తిమగ్గం పటివిజ్ఝన్తోపి, సోతాపత్తిఫలం సచ్ఛికరోన్తోపి, సకదాగామిమగ్గం సకదాగామిఫలం అనాగామిమగ్గం అనాగామిఫలం సచ్ఛికరోన్తోపి, అరహత్తమగ్గం పటివిజ్ఝన్తోపి ధమ్మచక్కం ఉప్పాదేతియేవ నామ.

    Kuto paṭṭhāya uppādeti nāmāti? Tato paṭṭhāya dānapāramiṃ pūrentopi dhammacakkaṃ uppādeti nāma. Sīlapāramiṃ pūrentopi…pe… upekkhāpāramiṃ pūrentopi dhammacakkaṃ uppādeti nāma. Dasa pāramiyo dasa upapāramiyo dasa paramatthapāramiyo pūrentopi, pañca mahāpariccāge pariccajantopi, ñātatthacariyaṃ pūrentopi dhammacakkaṃ uppādeti nāma. Vessantarattabhāve ṭhatvā sattasatakamahādānaṃ datvā puttadāraṃ dānamukhe niyyātetvā pāramikūṭaṃ gahetvā tusitapure nibbattitvā tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā devatāhi āyācito paṭiññaṃ datvā pañcamahāvilokanaṃ vilokentopi dhammacakkaṃ uppādetiyeva nāma. Mātukucchiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhantopi, paṭisandhikkhaṇe dasasahassacakkavāḷaṃ kampentopi, mātukucchito nikkhantadivase tatheva lokaṃ kampentopi, sampatijāto satta padāni gantvā ‘‘aggomahasmī’’ti sīhanādaṃ nadantopi, ekūnatiṃsa saṃvaccharāni agāramajjhe vasantopi, mahābhinikkhamanaṃ nikkhamantopi, anomānadītīre pabbajantopi, mahāpadhāne chabbassāni vīriyaṃ karontopi, sujātāya dinnaṃ madhupāyāsaṃ bhuñjitvā suvaṇṇapātiṃ nadiyā pavāhetvā sāyanhasamaye bodhimaṇḍavaragato puratthimaṃ lokadhātuṃ olokento nisīditvā sūriye dharamāneyeva mārabalaṃ vidhametvā paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussarantopi, majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhentopi, paccūsakālasamanantare paccayākāraṃ sammasitvā sotāpattimaggaṃ paṭivijjhantopi, sotāpattiphalaṃ sacchikarontopi, sakadāgāmimaggaṃ sakadāgāmiphalaṃ anāgāmimaggaṃ anāgāmiphalaṃ sacchikarontopi, arahattamaggaṃ paṭivijjhantopi dhammacakkaṃ uppādetiyeva nāma.

    అరహత్తఫలక్ఖణే పన తేన ధమ్మచక్కం ఉప్పాదితం నామ. బుద్ధానఞ్హి సకలలోకియలోకుత్తరగుణరాసి అరహత్తఫలేనేవ సద్ధిం ఇజ్ఝతి. తస్మా తేన తస్మిం ఖణే ధమ్మచక్కం ఉప్పాదితం నామ హోతి.

    Arahattaphalakkhaṇe pana tena dhammacakkaṃ uppāditaṃ nāma. Buddhānañhi sakalalokiyalokuttaraguṇarāsi arahattaphaleneva saddhiṃ ijjhati. Tasmā tena tasmiṃ khaṇe dhammacakkaṃ uppāditaṃ nāma hoti.

    కదా పవత్తేతి నామ? బోధిమణ్డే సత్తసత్తాహం వీతినామేత్వా ఇసిపతనే మిగదాయే అఞ్ఞాకోణ్డఞ్ఞత్థేరం కాయసక్ఖిం కత్వా ధమ్మచక్కప్పవత్తనసుత్తన్తం దేసేన్తో ధమ్మచక్కం పవత్తేతి నామ.

    Kadā pavatteti nāma? Bodhimaṇḍe sattasattāhaṃ vītināmetvā isipatane migadāye aññākoṇḍaññattheraṃ kāyasakkhiṃ katvā dhammacakkappavattanasuttantaṃ desento dhammacakkaṃ pavatteti nāma.

    యదా పన అఞ్ఞాకోణ్డఞ్ఞత్థేరేన దసబలస్స దేసనాఞాణానుభావనిబ్బత్తం సవనం లభిత్వా సబ్బపఠమం ధమ్మో అధిగతో, తతో పట్ఠాయ ధమ్మచక్కం పవత్తితం నామ హోతీతి వేదితబ్బం. ధమ్మచక్కన్తి చేతం దేసనాఞాణస్సపి నామం పటివేధఞాణస్సపి. తేసు దేసనాఞాణం లోకియం, పటివేధఞాణం లోకుత్తరం. కస్స దేసనాపటివేధఞాణన్తి? న అఞ్ఞస్స కస్సచి, సమ్మాసమ్బుద్ధస్సేవ దేసనాఞాణఞ్చ పటివేధఞాణఞ్చాతి వేదితబ్బం.

    Yadā pana aññākoṇḍaññattherena dasabalassa desanāñāṇānubhāvanibbattaṃ savanaṃ labhitvā sabbapaṭhamaṃ dhammo adhigato, tato paṭṭhāya dhammacakkaṃ pavattitaṃ nāma hotīti veditabbaṃ. Dhammacakkanti cetaṃ desanāñāṇassapi nāmaṃ paṭivedhañāṇassapi. Tesu desanāñāṇaṃ lokiyaṃ, paṭivedhañāṇaṃ lokuttaraṃ. Kassa desanāpaṭivedhañāṇanti? Na aññassa kassaci, sammāsambuddhasseva desanāñāṇañca paṭivedhañāṇañcāti veditabbaṃ.

    సమ్మదేవాతి హేతునా నయేన కారణేనేవ. అనుప్పవత్తేతీతి యథా పురతో గచ్ఛన్తస్స పచ్ఛతో గచ్ఛన్తో తం అనుగచ్ఛతి నామ, ఏవం పఠమతరం సత్థారా పవత్తితం థేరో అనుప్పవత్తేతి నామ. కథం? సత్థా హి ‘‘చత్తారోమే, భిక్ఖవే, సతిపట్ఠానా. కతమే చత్తారో’’తి కథేన్తో ధమ్మచక్కం పవత్తేతి నామ, ధమ్మసేనాపతి సారిపుత్తత్థేరోపి ‘‘చత్తారోమే, ఆవుసో, సతిపట్ఠానా’’తి కథేన్తో ధమ్మచక్కం అనుప్పవత్తేతి నామ. సమ్మప్పధానాదీసుపి ఏసేవ నయో. న కేవలఞ్చ బోధిపక్ఖియధమ్మేసు, ‘‘చత్తారిమాని, భిక్ఖవే, అరియసచ్చాని. చత్తారోమే, భిక్ఖవే, అరియవంసా’’తిఆదీసుపి అయం నయో నేతబ్బోవ. ఏవం సమ్మాసమ్బుద్ధో ధమ్మచక్కం పవత్తేతి నామ, థేరో దసబలేన పవత్తితం ధమ్మచక్కం అనుప్పవత్తేతి నామ.

    Sammadevāti hetunā nayena kāraṇeneva. Anuppavattetīti yathā purato gacchantassa pacchato gacchanto taṃ anugacchati nāma, evaṃ paṭhamataraṃ satthārā pavattitaṃ thero anuppavatteti nāma. Kathaṃ? Satthā hi ‘‘cattārome, bhikkhave, satipaṭṭhānā. Katame cattāro’’ti kathento dhammacakkaṃ pavatteti nāma, dhammasenāpati sāriputtattheropi ‘‘cattārome, āvuso, satipaṭṭhānā’’ti kathento dhammacakkaṃ anuppavatteti nāma. Sammappadhānādīsupi eseva nayo. Na kevalañca bodhipakkhiyadhammesu, ‘‘cattārimāni, bhikkhave, ariyasaccāni. Cattārome, bhikkhave, ariyavaṃsā’’tiādīsupi ayaṃ nayo netabbova. Evaṃ sammāsambuddho dhammacakkaṃ pavatteti nāma, thero dasabalena pavattitaṃ dhammacakkaṃ anuppavatteti nāma.

    ఏవం ధమ్మచక్కం అనుప్పవత్తేన్తేన పన థేరేన ధమ్మో దేసితోపి పకాసితోపి సత్థారావ దేసితో పకాసితో హోతి. యో హి కోచి భిక్ఖు వా భిక్ఖునీ వా ఉపాసకో వా ఉపాసికా వా దేవో వా సక్కో వా మారో వా బ్రహ్మా వా ధమ్మం దేసేతు పకాసేతు, సబ్బో సో సత్థారా దేసితో పకాసితోవ నామ హోతి, సేసజనో పన లేఖహారకపక్ఖే ఠితోవ నామ హోతి. కథం? యథా హి రఞ్ఞా దిన్నం పణ్ణం వాచేత్వా యం యం కమ్మం కరోన్తి, తం తం కమ్మం యేన కేనచి కతమ్పి కారితమ్పి రఞ్ఞా కారితన్తేవ వుచ్చతి. మహారాజా వియ హి సమ్మాసమ్బుద్ధో. రాజపణ్ణం వియ తేపిటకం బుద్ధవచనం. పణ్ణదానం వియ తేపిటకే నయముఖదానం పణ్ణం వాచేత్వా తంతంకమ్మానం కరణం వియ చతున్నం పరిసానం అత్తనో బలేన బుద్ధవచనం ఉగ్గణ్హిత్వా పరేసం దేసనా పకాసనా. తత్థ యథా పణ్ణం వాచేత్వా యేన కేనచి కతమ్పి కారితమ్పి తం కమ్మం రఞ్ఞా కారితమేవ హోతి, ఏవమేవ యేన కేనచి దేసితోపి పకాసితోపి ధమ్మో సత్థారా దేసితో పకాసితోవ నామ హోతీతి వేదితబ్బో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.

    Evaṃ dhammacakkaṃ anuppavattentena pana therena dhammo desitopi pakāsitopi satthārāva desito pakāsito hoti. Yo hi koci bhikkhu vā bhikkhunī vā upāsako vā upāsikā vā devo vā sakko vā māro vā brahmā vā dhammaṃ desetu pakāsetu, sabbo so satthārā desito pakāsitova nāma hoti, sesajano pana lekhahārakapakkhe ṭhitova nāma hoti. Kathaṃ? Yathā hi raññā dinnaṃ paṇṇaṃ vācetvā yaṃ yaṃ kammaṃ karonti, taṃ taṃ kammaṃ yena kenaci katampi kāritampi raññā kāritanteva vuccati. Mahārājā viya hi sammāsambuddho. Rājapaṇṇaṃ viya tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ. Paṇṇadānaṃ viya tepiṭake nayamukhadānaṃ paṇṇaṃ vācetvā taṃtaṃkammānaṃ karaṇaṃ viya catunnaṃ parisānaṃ attano balena buddhavacanaṃ uggaṇhitvā paresaṃ desanā pakāsanā. Tattha yathā paṇṇaṃ vācetvā yena kenaci katampi kāritampi taṃ kammaṃ raññā kāritameva hoti, evameva yena kenaci desitopi pakāsitopi dhammo satthārā desito pakāsitova nāma hotīti veditabbo. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.

    ఏకపుగ్గలవగ్గవణ్ణనా.

    Ekapuggalavaggavaṇṇanā.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / అఙ్గుత్తరనికాయ • Aṅguttaranikāya / ౧౩. ఏకపుగ్గలవగ్గో • 13. Ekapuggalavaggo

    టీకా • Tīkā / సుత్తపిటక (టీకా) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / అఙ్గుత్తరనికాయ (టీకా) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ౧౩. ఏకపుగ్గలవగ్గవణ్ణనా • 13. Ekapuggalavaggavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact