Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય (અટ્ઠકથા) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā)

    ૧૩. એકપુગ્ગલવગ્ગવણ્ણના

    13. Ekapuggalavaggavaṇṇanā

    ૧૭૦. એકપુગ્ગલવગ્ગસ્સ પઠમે એકપુગ્ગલોતિ એકો પુગ્ગલો. એત્થ એકોતિ દુતિયાદિપટિક્ખેપત્થો ગણનપરિચ્છેદો. પુગ્ગલોતિ સમ્મુતિકથા, ન પરમત્થકથા. બુદ્ધસ્સ હિ ભગવતો દુવિધા દેસના – સમ્મુતિદેસના, પરમત્થદેસના ચાતિ. તત્થ ‘‘પુગ્ગલો સત્તો ઇત્થી પુરિસો ખત્તિયો બ્રાહ્મણો દેવો મારો’’તિ એવરૂપા સમ્મુતિદેસના, ‘‘અનિચ્ચં દુક્ખં અનત્તા ખન્ધા ધાતૂ આયતનાનિ સતિપટ્ઠાના’’તિ એવરૂપા પરમત્થદેસના. તત્થ ભગવા યે સમ્મુતિવસેન દેસનં સુત્વા અત્થં પટિવિજ્ઝિત્વા મોહં પહાય વિસેસં અધિગન્તું સમત્થા, તેસં સમ્મુતિદેસનં દેસેતિ. યે પન પરમત્થવસેન દેસનં સુત્વા અત્થં પટિવિજ્ઝિત્વા મોહં પહાય વિસેસમધિગન્તું સમત્થા, તેસં પરમત્થદેસનં દેસેતિ.

    170. Ekapuggalavaggassa paṭhame ekapuggaloti eko puggalo. Ettha ekoti dutiyādipaṭikkhepattho gaṇanaparicchedo. Puggaloti sammutikathā, na paramatthakathā. Buddhassa hi bhagavato duvidhā desanā – sammutidesanā, paramatthadesanā cāti. Tattha ‘‘puggalo satto itthī puriso khattiyo brāhmaṇo devo māro’’ti evarūpā sammutidesanā, ‘‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā khandhā dhātū āyatanāni satipaṭṭhānā’’ti evarūpā paramatthadesanā. Tattha bhagavā ye sammutivasena desanaṃ sutvā atthaṃ paṭivijjhitvā mohaṃ pahāya visesaṃ adhigantuṃ samatthā, tesaṃ sammutidesanaṃ deseti. Ye pana paramatthavasena desanaṃ sutvā atthaṃ paṭivijjhitvā mohaṃ pahāya visesamadhigantuṃ samatthā, tesaṃ paramatthadesanaṃ deseti.

    તત્રાયં ઉપમા – યથા હિ દેસભાસાકુસલો તિણ્ણં વેદાનં અત્થસંવણ્ણનકો આચરિયો યે દમિળભાસાય વુત્તે અત્થં જાનન્તિ, તેસં દમિળભાસાય આચિક્ખતિ. યે અન્ધભાસાદીસુ અઞ્ઞતરાય ભાસાય , તેસં તાય તાય ભાસાય. એવં તે માણવકા છેકં બ્યત્તં આચરિયમાગમ્મ ખિપ્પમેવ સિપ્પં ઉગ્ગણ્હન્તિ. તત્થ આચરિયો વિય બુદ્ધો ભગવા, તયો વેદા વિય કથેતબ્બભાવે ઠિતાનિ તીણિ પિટકાનિ, દેસભાસાકોસલ્લમિવ સમ્મુતિપરમત્થકોસલ્લં, નાનાદેસભાસા માણવકા વિય સમ્મુતિપરમત્થવસેન પટિવિજ્ઝનસમત્થા વેનેય્યસત્તા, આચરિયસ્સ દમિળભાસાદિઆચિક્ખનં વિય ભગવતો સમ્મુતિપરમત્થવસેન દેસના વેદિતબ્બા. આહ ચેત્થ –

    Tatrāyaṃ upamā – yathā hi desabhāsākusalo tiṇṇaṃ vedānaṃ atthasaṃvaṇṇanako ācariyo ye damiḷabhāsāya vutte atthaṃ jānanti, tesaṃ damiḷabhāsāya ācikkhati. Ye andhabhāsādīsu aññatarāya bhāsāya , tesaṃ tāya tāya bhāsāya. Evaṃ te māṇavakā chekaṃ byattaṃ ācariyamāgamma khippameva sippaṃ uggaṇhanti. Tattha ācariyo viya buddho bhagavā, tayo vedā viya kathetabbabhāve ṭhitāni tīṇi piṭakāni, desabhāsākosallamiva sammutiparamatthakosallaṃ, nānādesabhāsā māṇavakā viya sammutiparamatthavasena paṭivijjhanasamatthā veneyyasattā, ācariyassa damiḷabhāsādiācikkhanaṃ viya bhagavato sammutiparamatthavasena desanā veditabbā. Āha cettha –

    ‘‘દુવે સચ્ચાનિ અક્ખાસિ, સમ્બુદ્ધો વદતં વરો;

    ‘‘Duve saccāni akkhāsi, sambuddho vadataṃ varo;

    સમ્મુતિં પરમત્થઞ્ચ, તતિયં નુપલબ્ભતિ.

    Sammutiṃ paramatthañca, tatiyaṃ nupalabbhati.

    ‘‘સઙ્કેતવચનં સચ્ચં, લોકસમ્મુતિકારણા;

    ‘‘Saṅketavacanaṃ saccaṃ, lokasammutikāraṇā;

    પરમત્થવચનં સચ્ચં, ધમ્માનં ભૂતકારણા.

    Paramatthavacanaṃ saccaṃ, dhammānaṃ bhūtakāraṇā.

    ‘‘તસ્મા વોહારકુસલસ્સ, લોકનાથસ્સ સત્થુનો;

    ‘‘Tasmā vohārakusalassa, lokanāthassa satthuno;

    સમ્મુતિં વોહરન્તસ્સ, મુસાવાદો ન જાયતી’’તિ.

    Sammutiṃ voharantassa, musāvādo na jāyatī’’ti.

    અપિચ અટ્ઠહિ કારણેહિ ભગવા પુગ્ગલકથં કથેતિ – હિરોત્તપ્પદીપનત્થં, કમ્મસ્સકતાદીપનત્થં, પચ્ચત્તપુરિસકારદીપનત્થં, આનન્તરિયદીપનત્થં, બ્રહ્મવિહારદીપનત્થં, પુબ્બેનિવાસદીપનત્થં, દક્ખિણાવિસુદ્ધિદીપનત્થં, લોકસમ્મુતિયા અપ્પહાનત્થઞ્ચાતિ. ‘‘ખન્ધધાતુઆયતનાનિ હિરિયન્તિ ઓત્તપ્પન્તી’’તિ હિ વુત્તે મહાજનો ન જાનાતિ, સમ્મોહમાપજ્જતિ, પટિસત્તુ હોતિ ‘‘કિમિદં ખન્ધધાતુઆયતનાનિ હિરિયન્તિ ઓત્તપ્પન્તિ નામા’’તિ? ‘‘ઇત્થી હિરિયતિ ઓત્તપ્પતિ, પુરિસો ખત્તિયો બ્રાહ્મણો દેવો મારો’’તિ વુત્તે પન જાનાતિ, ન સમ્મોહમાપજ્જતિ, ન પટિસત્તુ હોતિ. તસ્મા ભગવા હિરોત્તપ્પદીપનત્થં પુગ્ગલકથં કથેતિ.

    Apica aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā puggalakathaṃ katheti – hirottappadīpanatthaṃ, kammassakatādīpanatthaṃ, paccattapurisakāradīpanatthaṃ, ānantariyadīpanatthaṃ, brahmavihāradīpanatthaṃ, pubbenivāsadīpanatthaṃ, dakkhiṇāvisuddhidīpanatthaṃ, lokasammutiyā appahānatthañcāti. ‘‘Khandhadhātuāyatanāni hiriyanti ottappantī’’ti hi vutte mahājano na jānāti, sammohamāpajjati, paṭisattu hoti ‘‘kimidaṃ khandhadhātuāyatanāni hiriyanti ottappanti nāmā’’ti? ‘‘Itthī hiriyati ottappati, puriso khattiyo brāhmaṇo devo māro’’ti vutte pana jānāti, na sammohamāpajjati, na paṭisattu hoti. Tasmā bhagavā hirottappadīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.

    ‘‘ખન્ધા કમ્મસ્સકા, ધાતુયો આયતનાની’’તિ વુત્તેપિ એસેવ નયો. તસ્મા ભગવા કમ્મસ્સકતાદીપનત્થં પુગ્ગલકથં કથેતિ.

    ‘‘Khandhā kammassakā, dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi eseva nayo. Tasmā bhagavā kammassakatādīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.

    ‘‘વેળુવનાદયો મહાવિહારા ખન્ધેહિ કારાપિતા, ધાતૂહિ આયતનેહી’’તિ વુત્તેપિ એસેવ નયો. તસ્મા ભગવા પચ્ચત્તપુરિસકારદીપનત્થં પુગ્ગલકથં કથેતિ.

    ‘‘Veḷuvanādayo mahāvihārā khandhehi kārāpitā, dhātūhi āyatanehī’’ti vuttepi eseva nayo. Tasmā bhagavā paccattapurisakāradīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.

    ‘‘ખન્ધા માતરં જીવિતા વોરોપેન્તિ, પિતરં, અરહન્તં, રુહિરુપ્પાદકમ્મં, સઙ્ઘભેદકમ્મં કરોન્તિ, ધાતુયો આયતનાની’’તિ વુત્તેપિ એસેવ નયો. તસ્મા ભગવા આનન્તરિયદીપનત્થં પુગ્ગલકથં કથેતિ.

    ‘‘Khandhā mātaraṃ jīvitā voropenti, pitaraṃ, arahantaṃ, ruhiruppādakammaṃ, saṅghabhedakammaṃ karonti, dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi eseva nayo. Tasmā bhagavā ānantariyadīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.

    ‘‘ખન્ધા મેત્તાયન્તિ, ધાતુયો આયતનાની’’તિ વુત્તેપિ એસેવ નયો. તસ્મા ભગવા બ્રહ્મવિહારદીપનત્થં પુગ્ગલકથં કથેતિ.

    ‘‘Khandhā mettāyanti, dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi eseva nayo. Tasmā bhagavā brahmavihāradīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.

    ‘‘ખન્ધા પુબ્બેનિવાસમનુસ્સરન્તિ, ધાતુયો આયતનાની’’તિ વુત્તેપિ એસેવ નયો. તસ્મા ભગવા પુબ્બેનિવાસદીપનત્થં પુગ્ગલકથં કથેતિ.

    ‘‘Khandhā pubbenivāsamanussaranti, dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi eseva nayo. Tasmā bhagavā pubbenivāsadīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.

    ‘‘ખન્ધા દાનં પટિગ્ગણ્હન્તિ, ધાતુયો આયતનાની’’તિ વુત્તેપિ મહાજનો ન જાનાતિ, સમ્મોહં આપજ્જતિ, પટિસત્તુ હોતિ ‘‘કિમિદં ખન્ધધાતુઆયતનાનિ પટિગ્ગણ્હન્તિ નામા’’તિ? ‘‘પુગ્ગલા પટિગ્ગણ્હન્તિ સીલવન્તો કલ્યાણધમ્મો’’તિ વુત્તે પન જાનાતિ, ન સમ્મોહં આપજ્જતિ, ન પટિસત્તુ હોતિ. તસ્મા ભગવા દક્ખિણાવિસુદ્ધિદીપનત્થં પુગ્ગલકથં કથેતિ.

    ‘‘Khandhā dānaṃ paṭiggaṇhanti, dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi mahājano na jānāti, sammohaṃ āpajjati, paṭisattu hoti ‘‘kimidaṃ khandhadhātuāyatanāni paṭiggaṇhanti nāmā’’ti? ‘‘Puggalā paṭiggaṇhanti sīlavanto kalyāṇadhammo’’ti vutte pana jānāti, na sammohaṃ āpajjati, na paṭisattu hoti. Tasmā bhagavā dakkhiṇāvisuddhidīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.

    લોકસમ્મુતિઞ્ચ બુદ્ધા ભગવન્તો નપ્પજહન્તિ, લોકસમઞ્ઞાય લોકનિરુત્તિયા લોકાભિલાપે ઠિતાયેવ ધમ્મં દેસેન્તિ. તસ્મા ભગવા લોકસમ્મુતિયા અપ્પહાનત્થમ્પિ પુગ્ગલકથં કથેતિ.

    Lokasammutiñca buddhā bhagavanto nappajahanti, lokasamaññāya lokaniruttiyā lokābhilāpe ṭhitāyeva dhammaṃ desenti. Tasmā bhagavā lokasammutiyā appahānatthampi puggalakathaṃ katheti.

    ઇતિ એકો ચ સો પુગ્ગલો ચાતિ એકપુગ્ગલો. કેનટ્ઠેન એકપુગ્ગલો? અસદિસટ્ઠેન ગુણવિસિટ્ઠટ્ઠેન અસમસમટ્ઠેનાતિ. સો હિ દસન્નં પારમીનં પટિપાટિયા આવજ્જનં આદિં કત્વા બોધિસમ્ભારગુણેહિ ચેવ બુદ્ધગુણેહિ ચ સેસમહાજનેન અસદિસોતિ અસદિસટ્ઠેનપિ એકપુગ્ગલો. યે ચસ્સ તે ગુણા, તે સેસસત્તાનં ગુણેહિ વિસિટ્ઠાતિ ગુણવિસિટ્ઠટ્ઠેનપિ એકપુગ્ગલો. પુરિમકા સમ્માસમ્બુદ્ધા સબ્બસત્તેહિ અસમા, તેહિ સદ્ધિં અયમેવ એકો રૂપકાયગુણેહિ ચેવ નામકાયગુણેહિ ચ સમોતિ અસમસમટ્ઠેનપિ એકપુગ્ગલો.

    Iti eko ca so puggalo cāti ekapuggalo. Kenaṭṭhena ekapuggalo? Asadisaṭṭhena guṇavisiṭṭhaṭṭhena asamasamaṭṭhenāti. So hi dasannaṃ pāramīnaṃ paṭipāṭiyā āvajjanaṃ ādiṃ katvā bodhisambhāraguṇehi ceva buddhaguṇehi ca sesamahājanena asadisoti asadisaṭṭhenapi ekapuggalo. Ye cassa te guṇā, te sesasattānaṃ guṇehi visiṭṭhāti guṇavisiṭṭhaṭṭhenapi ekapuggalo. Purimakā sammāsambuddhā sabbasattehi asamā, tehi saddhiṃ ayameva eko rūpakāyaguṇehi ceva nāmakāyaguṇehi ca samoti asamasamaṭṭhenapi ekapuggalo.

    લોકેતિ તયો લોકા – સત્તલોકો, ઓકાસલોકો, સઙ્ખારલોકોતિ. તેસં વિત્થારકથા વિસુદ્ધિમગ્ગે (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૧૩૫-૧૩૬) વુત્તા. તેસુ ઇધ સત્તલોકો અધિપ્પેતો. સત્તલોકે ઉપ્પજ્જમાનોપિ ચેસ ન દેવલોકે, ન બ્રહ્મલોકે, મનુસ્સલોકેયેવ ઉપ્પજ્જતિ. મનુસ્સલોકેપિ ન અઞ્ઞસ્મિં ચક્કવાળે, ઇમસ્મિંયેવ ચક્કવાળે ઉપ્પજ્જતિ. તત્રાપિ ન સબ્બટ્ઠાનેસુ.

    Loketi tayo lokā – sattaloko, okāsaloko, saṅkhāralokoti. Tesaṃ vitthārakathā visuddhimagge (visuddhi. 1.135-136) vuttā. Tesu idha sattaloko adhippeto. Sattaloke uppajjamānopi cesa na devaloke, na brahmaloke, manussalokeyeva uppajjati. Manussalokepi na aññasmiṃ cakkavāḷe, imasmiṃyeva cakkavāḷe uppajjati. Tatrāpi na sabbaṭṭhānesu.

    ‘‘પુરત્થિમાય દિસાય ગજઙ્ગલં નામ નિગમો, તસ્સ પરેન મહાસાલા, તતો પરા પચ્ચન્તિમા જનપદા, ઓરતો મજ્ઝે. પુરત્થિમદક્ખિણાય દિસાય સલ્લવતી નામ નદી, તતો પરા પચ્ચન્તિમા જનપદા, ઓરતો મજ્ઝે. દક્ખિણાય દિસાય સેતકણ્ણિકં નામ નિગમો, તતો પરા પચ્ચન્તિમા જનપદા, ઓરતો મજ્ઝે. પચ્છિમાય દિસાય થૂણં નામ બ્રાહ્મણગામો, તતો પરા પચ્ચન્તિમા જનપદા, ઓરતો મજ્ઝે. ઉત્તરાય દિસાય ઉસીરદ્ધજો નામ પબ્બતો, તતો પરા પચ્ચન્તિમા જનપદા, ઓરતો મજ્ઝે’’તિ (મહાવ॰ ૨૫૯) એવં પરિચ્છિન્ને આયામતો તિયોજનસતે વિત્થારતો અડ્ઢતેય્યયોજનસતે પરિક્ખેપતો નવયોજનસતે મજ્ઝિમદેસે ઉપ્પજ્જતિ. ન કેવલઞ્ચ તથાગતોવ, પચ્ચેકબુદ્ધા અગ્ગસાવકા અસીતિ મહાથેરા બુદ્ધમાતા બુદ્ધપિતા ચક્કવત્તી રાજા અઞ્ઞે ચ સારપ્પત્તા બ્રાહ્મણગહપતિકા એત્થેવ ઉપ્પજ્જન્તિ.

    ‘‘Puratthimāya disāya gajaṅgalaṃ nāma nigamo, tassa parena mahāsālā, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe. Puratthimadakkhiṇāya disāya sallavatī nāma nadī, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe. Dakkhiṇāya disāya setakaṇṇikaṃ nāma nigamo, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe. Pacchimāya disāya thūṇaṃ nāma brāhmaṇagāmo, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe. Uttarāya disāya usīraddhajo nāma pabbato, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe’’ti (mahāva. 259) evaṃ paricchinne āyāmato tiyojanasate vitthārato aḍḍhateyyayojanasate parikkhepato navayojanasate majjhimadese uppajjati. Na kevalañca tathāgatova, paccekabuddhā aggasāvakā asīti mahātherā buddhamātā buddhapitā cakkavattī rājā aññe ca sārappattā brāhmaṇagahapatikā ettheva uppajjanti.

    ઉપ્પજ્જમાનો ઉપ્પજ્જતીતિ ઇદં પન ઉભયમ્પિ વિપ્પકતવચનમેવ. ઉપ્પજ્જમાનો બહુજનહિતાય ઉપ્પજ્જતિ, ન અઞ્ઞેન કારણેનાતિ એવં પનેત્થ અત્થો વેદિતબ્બો. એવરૂપઞ્ચેત્થ લક્ખણં ન સક્કા એતં અઞ્ઞેન સદ્દલક્ખણેન પટિબાહિતું.

    Uppajjamāno uppajjatīti idaṃ pana ubhayampi vippakatavacanameva. Uppajjamāno bahujanahitāya uppajjati, na aññena kāraṇenāti evaṃ panettha attho veditabbo. Evarūpañcettha lakkhaṇaṃ na sakkā etaṃ aññena saddalakkhaṇena paṭibāhituṃ.

    અપિચ ઉપ્પજ્જમાનો નામ, ઉપ્પજ્જતિ નામ, ઉપ્પન્નો નામાતિ અયમેત્થ ભેદો વેદિતબ્બો. એસ હિ દીપઙ્કરપાદમૂલતો પટ્ઠાય લદ્ધબ્યાકરણો બુદ્ધકારકે ધમ્મે પરિયેસન્તો દસ પારમિયો દિસ્વા ‘‘ઇમે ધમ્મા મયા પૂરેતબ્બા’’તિ કતસન્નિટ્ઠાનો દાનપારમિં પૂરેન્તોપિ ઉપ્પજ્જમાનો નામ. સીલપારમી…પે॰… ઉપેક્ખાપારમીતિ ઇમા દસ પારમિયો પૂરેન્તોપિ, દસ ઉપપારમિયો પૂરેન્તોપિ ઉપ્પજ્જમાનો નામ. દસ પરમત્થપારમિયો પૂરેન્તોપિ ઉપ્પજ્જમાનોવ નામ. પઞ્ચ મહાપરિચ્ચાગે પરિચ્ચજન્તોપિ ઉપ્પજ્જમાનો નામ. અત્તત્થચરિયં ઞાતત્થચરિયં લોકત્થચરિયં પૂરયમાનોપિ ઉપ્પજ્જમાનો નામ. કપ્પસતસહસ્સાધિકાનિ ચત્તારિ અસઙ્ખ્યેય્યાનિ બુદ્ધકારકે ધમ્મે મત્થકં પાપેન્તોપિ ઉપ્પજ્જમાનો નામ. વેસ્સન્તરત્તભાવં પહાય તુસિતપુરે પટિસન્ધિં ગહેત્વા સટ્ઠિવસ્સસતસહસ્સાધિકા સત્તપણ્ણાસવસ્સકોટિયો તિટ્ઠન્તોપિ ઉપ્પજ્જમાનો નામ. દેવતાહિ યાચિતો પઞ્ચમહાવિલોકિતં વિલોકેત્વા મહામાયાદેવિયા કુચ્છિમ્હિ પટિસન્ધિં ગણ્હન્તોપિ, અનૂનાધિકે દસ માસે ગબ્ભવાસં વસન્તોપિ ઉપ્પજ્જમાનો નામ. એકૂનતિંસ વસ્સાનિ અગારમજ્ઝે તિટ્ઠન્તોપિ ઉપ્પજ્જમાનો નામ. કામેસુ આદીનવં નેક્ખમ્મે ચ આનિસંસં દિસ્વા રાહુલભદ્દસ્સ જાતદિવસે છન્નસહાયો કણ્ડકં વાહનવરં આરુય્હ નિક્ખમન્તોપિ ઉપ્પજ્જમાનોવ નામ. તીણિ રજ્જાનિ અતિક્કમન્તોપિ અનોમાનદીતીરે પબ્બજન્તોપિ ઉપ્પજ્જમાનો નામ. છબ્બસ્સાનિ મહાપધાનં કરોન્તોપિ ઉપ્પજ્જમાનો નામ. પરિપક્કગતે ઞાણે ઓળારિકાહારં આહરન્તોપિ ઉપ્પજ્જમાનોવ નામ. સાયન્હસમયે વિસાખપુણ્ણમાય મહાબોધિમણ્ડં આરુય્હ મારબલં વિધમેત્વા પઠમયામે પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરિત્વા મજ્ઝિમયામે દિબ્બચક્ખું પરિસોધેત્વા પચ્છિમયામસમનન્તરે દ્વાદસઙ્ગં પટિચ્ચસમુપ્પાદં અનુલોમપટિલોમતો સમ્મસિત્વા સોતાપત્તિમગ્ગં પટિવિજ્ઝન્તોપિ ઉપ્પજ્જમાનોવ નામ. સોતાપત્તિફલક્ખણેપિ સકદાગામિમગ્ગક્ખણેપિ સકદાગામિફલક્ખણેપિ અનાગામિમગ્ગક્ખણેપિ અનાગામિફલક્ખણેપિ ઉપ્પજ્જમાનોવ નામ. અરહત્તમગ્ગક્ખણે પન ઉપ્પજ્જતિ નામ. અરહત્તફલક્ખણે ઉપ્પન્નો નામ. બુદ્ધાનં હિ સાવકાનં વિય ન પટિપાટિયા ઇદ્ધિવિધઞાણાદીનિ ઉપ્પજ્જન્તિ, સહેવ પન અરહત્તમગ્ગેન સકલોપિ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણાદિ ગુણરાસિ આગતોવ નામ હોતિ. તસ્મા તે નિપ્ફત્તસબ્બકિચ્ચત્તા અરહત્તફલક્ખણે ઉપ્પન્ના નામ હોન્તિ. ઇમસ્મિમ્પિ સુત્તે અરહત્તફલક્ખણંયેવ સન્ધાય ‘‘ઉપ્પજ્જતી’’તિ વેદિતબ્બો, ઉપ્પન્નો હોતીતિ અયઞ્હેત્થ અત્થો.

    Apica uppajjamāno nāma, uppajjati nāma, uppanno nāmāti ayamettha bhedo veditabbo. Esa hi dīpaṅkarapādamūlato paṭṭhāya laddhabyākaraṇo buddhakārake dhamme pariyesanto dasa pāramiyo disvā ‘‘ime dhammā mayā pūretabbā’’ti katasanniṭṭhāno dānapāramiṃ pūrentopi uppajjamāno nāma. Sīlapāramī…pe… upekkhāpāramīti imā dasa pāramiyo pūrentopi, dasa upapāramiyo pūrentopi uppajjamāno nāma. Dasa paramatthapāramiyo pūrentopi uppajjamānova nāma. Pañca mahāpariccāge pariccajantopi uppajjamāno nāma. Attatthacariyaṃ ñātatthacariyaṃ lokatthacariyaṃ pūrayamānopi uppajjamāno nāma. Kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni buddhakārake dhamme matthakaṃ pāpentopi uppajjamāno nāma. Vessantarattabhāvaṃ pahāya tusitapure paṭisandhiṃ gahetvā saṭṭhivassasatasahassādhikā sattapaṇṇāsavassakoṭiyo tiṭṭhantopi uppajjamāno nāma. Devatāhi yācito pañcamahāvilokitaṃ viloketvā mahāmāyādeviyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhantopi, anūnādhike dasa māse gabbhavāsaṃ vasantopi uppajjamāno nāma. Ekūnatiṃsa vassāni agāramajjhe tiṭṭhantopi uppajjamāno nāma. Kāmesu ādīnavaṃ nekkhamme ca ānisaṃsaṃ disvā rāhulabhaddassa jātadivase channasahāyo kaṇḍakaṃ vāhanavaraṃ āruyha nikkhamantopi uppajjamānova nāma. Tīṇi rajjāni atikkamantopi anomānadītīre pabbajantopi uppajjamāno nāma. Chabbassāni mahāpadhānaṃ karontopi uppajjamāno nāma. Paripakkagate ñāṇe oḷārikāhāraṃ āharantopi uppajjamānova nāma. Sāyanhasamaye visākhapuṇṇamāya mahābodhimaṇḍaṃ āruyha mārabalaṃ vidhametvā paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuṃ parisodhetvā pacchimayāmasamanantare dvādasaṅgaṃ paṭiccasamuppādaṃ anulomapaṭilomato sammasitvā sotāpattimaggaṃ paṭivijjhantopi uppajjamānova nāma. Sotāpattiphalakkhaṇepi sakadāgāmimaggakkhaṇepi sakadāgāmiphalakkhaṇepi anāgāmimaggakkhaṇepi anāgāmiphalakkhaṇepi uppajjamānova nāma. Arahattamaggakkhaṇe pana uppajjati nāma. Arahattaphalakkhaṇe uppanno nāma. Buddhānaṃ hi sāvakānaṃ viya na paṭipāṭiyā iddhividhañāṇādīni uppajjanti, saheva pana arahattamaggena sakalopi sabbaññutaññāṇādi guṇarāsi āgatova nāma hoti. Tasmā te nipphattasabbakiccattā arahattaphalakkhaṇe uppannā nāma honti. Imasmimpi sutte arahattaphalakkhaṇaṃyeva sandhāya ‘‘uppajjatī’’ti veditabbo, uppanno hotīti ayañhettha attho.

    બહુજનહિતાયાતિ મહાજનસ્સ હિતત્થાય ઉપ્પજ્જતિ. બહુજનસુખાયાતિ મહાજનસ્સ સુખત્થાય ઉપ્પજ્જતિ. લોકાનુકમ્પાયાતિ સત્તલોકસ્સ અનુકમ્પં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ. કતરસત્તલોકસ્સાતિ? યો તથાગતસ્સ ધમ્મદેસનં સુત્વા અમતપાનં પિવિત્વા ધમ્મં પટિવિજ્ઝિ, તસ્સ. ભગવતા હિ મહાબોધિમણ્ડે સત્તસત્તાહં વીતિનામેત્વા બોધિમણ્ડા ઇસિપતનં આગમ્મ ‘‘દ્વેમે, ભિક્ખવે, અન્તા પબ્બજિતેન ન સેવિતબ્બા’’તિ ધમ્મચક્કપ્પવત્તનસુત્તે (મહાવ॰ ૧૩; સં॰ નિ॰ ૫.૧૦૮૧) દેસિતે આયસ્મતા અઞ્ઞાસિકોણ્ડઞ્ઞત્થેરેન સદ્ધિં અટ્ઠારસકોટિસઙ્ખા બ્રહ્માનો અમતપાનં પિવિંસુ, એતસ્સ સત્તલોકસ્સ અનુકમ્પાય ઉપ્પન્નો. પઞ્ચમદિવસે અનત્તલક્ખણસુત્તન્તપરિયોસાને (મહાવ॰ ૨૦; સં॰ નિ॰ ૩.૫૯) પઞ્ચવગ્ગિયા થેરા અરહત્તે પતિટ્ઠહિંસુ, એતસ્સપિ સત્તલોકસ્સ અનુકમ્પાય ઉપ્પન્નો. તતો યસદારકપ્પમુખે પઞ્ચપણ્ણાસ પુરિસે અરહત્તે પતિટ્ઠાપેસિ, તતો કપ્પાસિકવનસણ્ડે તિંસ ભદ્દવગ્ગિયે તયો મગ્ગે ચ તીણિ ફલાનિ ચ સમ્પાપેસિ, એતસ્સપિ સત્તલોકસ્સ અનુકમ્પાય ઉપ્પન્નો. ગયાસીસે આદિત્તપરિયાયસુત્તપરિયોસાને (મહાવ॰ ૫૪) જટિલસહસ્સં અરહત્તે પતિટ્ઠાપેસિ, તાલટ્ઠિવને બિમ્બિસારપ્પમુખા એકાદસ નહુતા બ્રાહ્મણગહપતિકા સત્થુ ધમ્મદેસનં સુત્વા સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠહિંસુ, એકં નહુતં સરણેસુ પતિટ્ઠિતં. તિરોકુટ્ટઅનુમોદનાવસાને ચતુરાસીતિયા પાણસહસ્સેહિ અમતપાનં પીતં. સુમનમાલાકારસમાગમે ચતુરાસીતિયા ચ. ધનપાલકસમાગમે દસહિ પાણસહસ્સેહિ, ખદિરઙ્ગારજાતકસમાગમે ચતુરાસીતિયા પાણસહસ્સેહિ, જમ્બુકઆજીવકસમાગમે ચતુરાસીતિયા ચ. આનન્દસેટ્ઠિસમાગમે ચતુરાસીતિયા ચ પાણસહસ્સેહિ અમતપાનં પીતં. પાસાણકચેતિયે પારાયનસુત્તન્તકથાદિવસે ચુદ્દસ કોટિયો અમતપાનં પિવિંસુ. યમકપાટિહારિયદિવસે વીસતિ પાણકોટિયો, તાવતિંસભવને પણ્ડુકમ્બલસિલાય નિસીદિત્વા માતરં કાયસક્ખિં કત્વા સત્તપ્પકરણં અભિધમ્મં દેસેન્તસ્સ અસીતિ પાણકોટિયો, દેવોરોહને તિંસ પાણકોટિયો, સક્કપઞ્હસુત્તન્તે અસીતિ દેવતાસહસ્સાનિ અમતપાનં પિવિંસુ. મહાસમયસુત્તન્તે મઙ્ગલસુત્તન્તે ચૂળરાહુલોવાદે સમચિત્તપટિપદાયાતિ ઇમેસુ ચતૂસુ ઠાનેસુ અભિસમયં પત્તસત્તાનં પરિચ્છેદો નત્થિ. એતસ્સપિ સત્તલોકસ્સ અનુકમ્પાય ઉપ્પન્નોતિ. યાવજ્જદિવસા ઇતો પરં અનાગતે ચ સાસનં નિસ્સાય સગ્ગમોક્ખમગ્ગે પતિટ્ઠહન્તાનં વસેનાપિ અયમત્થો વેદિતબ્બો.

    Bahujanahitāyāti mahājanassa hitatthāya uppajjati. Bahujanasukhāyāti mahājanassa sukhatthāya uppajjati. Lokānukampāyāti sattalokassa anukampaṃ paṭicca uppajjati. Katarasattalokassāti? Yo tathāgatassa dhammadesanaṃ sutvā amatapānaṃ pivitvā dhammaṃ paṭivijjhi, tassa. Bhagavatā hi mahābodhimaṇḍe sattasattāhaṃ vītināmetvā bodhimaṇḍā isipatanaṃ āgamma ‘‘dveme, bhikkhave, antā pabbajitena na sevitabbā’’ti dhammacakkappavattanasutte (mahāva. 13; saṃ. ni. 5.1081) desite āyasmatā aññāsikoṇḍaññattherena saddhiṃ aṭṭhārasakoṭisaṅkhā brahmāno amatapānaṃ piviṃsu, etassa sattalokassa anukampāya uppanno. Pañcamadivase anattalakkhaṇasuttantapariyosāne (mahāva. 20; saṃ. ni. 3.59) pañcavaggiyā therā arahatte patiṭṭhahiṃsu, etassapi sattalokassa anukampāya uppanno. Tato yasadārakappamukhe pañcapaṇṇāsa purise arahatte patiṭṭhāpesi, tato kappāsikavanasaṇḍe tiṃsa bhaddavaggiye tayo magge ca tīṇi phalāni ca sampāpesi, etassapi sattalokassa anukampāya uppanno. Gayāsīse ādittapariyāyasuttapariyosāne (mahāva. 54) jaṭilasahassaṃ arahatte patiṭṭhāpesi, tālaṭṭhivane bimbisārappamukhā ekādasa nahutā brāhmaṇagahapatikā satthu dhammadesanaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu, ekaṃ nahutaṃ saraṇesu patiṭṭhitaṃ. Tirokuṭṭaanumodanāvasāne caturāsītiyā pāṇasahassehi amatapānaṃ pītaṃ. Sumanamālākārasamāgame caturāsītiyā ca. Dhanapālakasamāgame dasahi pāṇasahassehi, khadiraṅgārajātakasamāgame caturāsītiyā pāṇasahassehi, jambukaājīvakasamāgame caturāsītiyā ca. Ānandaseṭṭhisamāgame caturāsītiyā ca pāṇasahassehi amatapānaṃ pītaṃ. Pāsāṇakacetiye pārāyanasuttantakathādivase cuddasa koṭiyo amatapānaṃ piviṃsu. Yamakapāṭihāriyadivase vīsati pāṇakoṭiyo, tāvatiṃsabhavane paṇḍukambalasilāya nisīditvā mātaraṃ kāyasakkhiṃ katvā sattappakaraṇaṃ abhidhammaṃ desentassa asīti pāṇakoṭiyo, devorohane tiṃsa pāṇakoṭiyo, sakkapañhasuttante asīti devatāsahassāni amatapānaṃ piviṃsu. Mahāsamayasuttante maṅgalasuttante cūḷarāhulovāde samacittapaṭipadāyāti imesu catūsu ṭhānesu abhisamayaṃ pattasattānaṃ paricchedo natthi. Etassapi sattalokassa anukampāya uppannoti. Yāvajjadivasā ito paraṃ anāgate ca sāsanaṃ nissāya saggamokkhamagge patiṭṭhahantānaṃ vasenāpi ayamattho veditabbo.

    દેવમનુસ્સાનન્તિ ન કેવલં દેવમનુસ્સાનંયેવ, અવસેસાનં નાગસુપણ્ણાદીનમ્પિ અત્થાય હિતાય સુખાયેવ ઉપ્પન્નો. સહેતુકપટિસન્ધિકે પન મગ્ગફલસચ્છિકિરિયાય ભબ્બે પુગ્ગલે દસ્સેતું એતં વુત્તં. તસ્મા એતેસમ્પિ અત્થાય હિતાય સુખાયેવ ઉપ્પન્નોતિ વેદિતબ્બો.

    Devamanussānanti na kevalaṃ devamanussānaṃyeva, avasesānaṃ nāgasupaṇṇādīnampi atthāya hitāya sukhāyeva uppanno. Sahetukapaṭisandhike pana maggaphalasacchikiriyāya bhabbe puggale dassetuṃ etaṃ vuttaṃ. Tasmā etesampi atthāya hitāya sukhāyeva uppannoti veditabbo.

    કતમો એકપુગ્ગલોતિ અયં પુચ્છા. પુચ્છા ચ નામેસા પઞ્ચવિધા હોતિ – અદિટ્ઠજોતના પુચ્છા, દિટ્ઠસંસન્દના પુચ્છા, વિમતિચ્છેદના પુચ્છા, અનુમતિપુચ્છા, કથેતુકમ્યતાપુચ્છાતિ.

    Katamo ekapuggaloti ayaṃ pucchā. Pucchā ca nāmesā pañcavidhā hoti – adiṭṭhajotanā pucchā, diṭṭhasaṃsandanā pucchā, vimaticchedanā pucchā, anumatipucchā, kathetukamyatāpucchāti.

    તાસં ઇદં નાનત્તં – કતમા અદિટ્ઠજોતના પુચ્છા? પકતિયા લક્ખણં અઞ્ઞાતં હોતિ અદિટ્ઠં અતુલિતં અતીરિતં અવિભૂતં અભાવિતં. તસ્સ ઞાણાય દસ્સનાય તુલનાય તીરણાય વિભૂતત્થાય વિભાવનત્થાય પઞ્હં પુચ્છતિ, અયં અદિટ્ઠજોતના પુચ્છા.

    Tāsaṃ idaṃ nānattaṃ – katamā adiṭṭhajotanā pucchā? Pakatiyā lakkhaṇaṃ aññātaṃ hoti adiṭṭhaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ abhāvitaṃ. Tassa ñāṇāya dassanāya tulanāya tīraṇāya vibhūtatthāya vibhāvanatthāya pañhaṃ pucchati, ayaṃ adiṭṭhajotanā pucchā.

    કતમા દિટ્ઠસંસન્દના પુચ્છા? પકતિયા લક્ખણં ઞાતં હોતિ દિટ્ઠં તુલિતં તીરિતં વિભૂતં વિભાવિતં. સો અઞ્ઞેહિ પણ્ડિતેહિ સદ્ધિં સંસન્દનત્થાય પઞ્હં પુચ્છતિ, અયં દિટ્ઠસંસન્દના પુચ્છા.

    Katamā diṭṭhasaṃsandanā pucchā? Pakatiyā lakkhaṇaṃ ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ tulitaṃ tīritaṃ vibhūtaṃ vibhāvitaṃ. So aññehi paṇḍitehi saddhiṃ saṃsandanatthāya pañhaṃ pucchati, ayaṃ diṭṭhasaṃsandanā pucchā.

    કતમા વિમતિચ્છેદના પુચ્છા? પકતિયા સંસયપક્ખન્તો હોતિ વિમતિપક્ખન્તો દ્વેળ્હકજાતો ‘‘એવં નુ ખો, ન નુ ખો, કિં નુ ખો, કથં નુ ખો’’તિ. સો વિમતિચ્છેદનત્થાય પઞ્હં પુચ્છતિ, અયં વિમતિચ્છેદના પુચ્છા.

    Katamā vimaticchedanā pucchā? Pakatiyā saṃsayapakkhanto hoti vimatipakkhanto dveḷhakajāto ‘‘evaṃ nu kho, na nu kho, kiṃ nu kho, kathaṃ nu kho’’ti. So vimaticchedanatthāya pañhaṃ pucchati, ayaṃ vimaticchedanā pucchā.

    કતમા અનુમતિપુચ્છા? ભગવા હિ ભિક્ખૂનં અનુમતિયા પઞ્હં પુચ્છતિ – ‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, રૂપં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’. ‘‘યં પનાનિચ્ચં, દુક્ખં વા તં સુખં વા’’તિ? ‘‘દુક્ખં, ભન્તે’’. ‘‘યં પનાનિચ્ચં દુક્ખં વિપરિણામધમ્મં, કલ્લં નુ ખો તં સમનુપસ્સિતું એતં મમ, એસોહમસ્મિ, એસો મે અત્તા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’તિ, અયં અનુમતિપુચ્છા.

    Katamā anumatipucchā? Bhagavā hi bhikkhūnaṃ anumatiyā pañhaṃ pucchati – ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā’’ti? ‘‘Aniccaṃ, bhante’’. ‘‘Yaṃ panāniccaṃ, dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā’’ti? ‘‘Dukkhaṃ, bhante’’. ‘‘Yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu kho taṃ samanupassituṃ etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’ti, ayaṃ anumatipucchā.

    કતમા કથેતુકમ્યતાપુચ્છા? ભગવા ભિક્ખૂનં કથેતુકમ્યતાય પઞ્હં પુચ્છતિ – ‘‘ચત્તારોમે, ભિક્ખવે, સતિપટ્ઠાના. કતમે ચત્તારો’’તિ? અયં કથેતુકમ્યતાપુચ્છાતિ.

    Katamā kathetukamyatāpucchā? Bhagavā bhikkhūnaṃ kathetukamyatāya pañhaṃ pucchati – ‘‘cattārome, bhikkhave, satipaṭṭhānā. Katame cattāro’’ti? Ayaṃ kathetukamyatāpucchāti.

    તત્થ બુદ્ધાનં પુરિમા તિસ્સો પુચ્છા નત્થિ. કસ્મા? બુદ્ધાનં હિ તીસુ અદ્ધાસુ કિઞ્ચિ સઙ્ખતં અદ્ધાવિમુત્તં વા અસઙ્ખતં અદિટ્ઠં અજાનિતં અતુલિતં અતીરિતં અવિભૂતં અવિભાવિતં નામ નત્થિ, તસ્મા તેસં અદિટ્ઠજોતનાપુચ્છા નત્થિ. યં પન ભગવતા અત્તનો ઞાણેન પટિવિદ્ધં, તસ્સ અઞ્ઞેન સમણેન વા બ્રાહ્મણેન વા દેવેન વા મારેન વા બ્રહ્મુના વા સદ્ધિં સંસન્દનકિચ્ચં નત્થિ. તેનસ્સ દિટ્ઠસંસન્દનાપુચ્છા નત્થિ. યસ્મા પનેસ અકથંકથી તિણ્ણવિચિકિચ્છો સબ્બધમ્મેસુ વિહતસંસયો, તેનસ્સ વિમતિચ્છેદનાપુચ્છા નત્થિ. ઇતરા પન દ્વે પુચ્છા ભગવતો અત્થિ, તાસુ અયં કથેતુકમ્યતાપુચ્છાતિ વેદિતબ્બા.

    Tattha buddhānaṃ purimā tisso pucchā natthi. Kasmā? Buddhānaṃ hi tīsu addhāsu kiñci saṅkhataṃ addhāvimuttaṃ vā asaṅkhataṃ adiṭṭhaṃ ajānitaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ nāma natthi, tasmā tesaṃ adiṭṭhajotanāpucchā natthi. Yaṃ pana bhagavatā attano ñāṇena paṭividdhaṃ, tassa aññena samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā saddhiṃ saṃsandanakiccaṃ natthi. Tenassa diṭṭhasaṃsandanāpucchā natthi. Yasmā panesa akathaṃkathī tiṇṇavicikiccho sabbadhammesu vihatasaṃsayo, tenassa vimaticchedanāpucchā natthi. Itarā pana dve pucchā bhagavato atthi, tāsu ayaṃ kathetukamyatāpucchāti veditabbā.

    ઇદાનિ તાય પુચ્છાય પુટ્ઠં એકપુગ્ગલં વિભાવેન્તો તથાગતો અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધોતિ આહ. તત્થ તથાગતોતિ અટ્ઠહિ કારણેહિ ભગવા તથાગતો – તથા આગતોતિ તથાગતો, તથા ગતોતિ તથાગતો, તથલક્ખણં આગતોતિ તથાગતો, તથધમ્મે યાથાવતો અભિસમ્બુદ્ધોતિ તથાગતો, તથદસ્સિતાય તથાગતો, તથવાદિતાય તથાગતો, તથાકારિતાય તથાગતો, અભિભવનટ્ઠેન તથાગતોતિ.

    Idāni tāya pucchāya puṭṭhaṃ ekapuggalaṃ vibhāvento tathāgato arahaṃ sammāsambuddhoti āha. Tattha tathāgatoti aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgato – tathā āgatoti tathāgato, tathā gatoti tathāgato, tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato, tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato, tathadassitāya tathāgato, tathavāditāya tathāgato, tathākāritāya tathāgato, abhibhavanaṭṭhena tathāgatoti.

    કથં ભગવા તથા આગતોતિ તથાગતો? યથા સબ્બલોકહિતાય ઉસ્સુક્કમાપન્ના પુરિમકા સમ્માસમ્બુદ્ધા આગતા, યથા વિપસ્સી ભગવા આગતો, યથા સિખી ભગવા, યથા વેસ્સભૂ ભગવા, યથા કકુસન્ધો ભગવા, યથા કોણાગમનો ભગવા, યથા કસ્સપો ભગવા આગતોતિ. કિં વુત્તં હોતિ? યેન અભિનીહારેન એતે ભગવન્તો આગતા, તેનેવ અમ્હાકમ્પિ ભગવા આગતો. અથ વા યથા વિપસ્સી ભગવા…પે॰… યથા કસ્સપો ભગવા દાનપારમિં પૂરેત્વા, સીલનેક્ખમ્મપઞ્ઞાવીરિયખન્તિસચ્ચાધિટ્ઠાનમેત્તાઉપેક્ખાપારમિં પૂરેત્વા ઇમા દસ પારમિયો, દસ ઉપપારમિયો, દસ પરમત્થપારમિયોતિ સમતિંસ પારમિયો પૂરેત્વા, અઙ્ગપરિચ્ચાગં નયનધનરજ્જપુત્તદારપરિચ્ચાગન્તિ ઇમે પઞ્ચ મહાપરિચ્ચાગે પરિચ્ચજિત્વા, પુબ્બયોગપુબ્બચરિયધમ્મક્ખાનઞાતત્થચરિયાદયો પૂરેત્વા બુદ્ધિચરિયાય કોટિં પત્વા આગતો, તથા અમ્હાકમ્પિ ભગવા આગતો. યથા ચ વિપસ્સી ભગવા …પે॰… કસ્સપો ભગવા ચત્તારો સતિપટ્ઠાને ચત્તારો સમ્મપ્પધાને ચત્તારો ઇદ્ધિપાદે પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ પઞ્ચ બલાનિ સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેત્વા બ્રૂહેત્વા આગતો, તથા અમ્હાકમ્પિ ભગવા આગતોતિ તથાગતો.

    Kathaṃ bhagavā tathā āgatoti tathāgato? Yathā sabbalokahitāya ussukkamāpannā purimakā sammāsambuddhā āgatā, yathā vipassī bhagavā āgato, yathā sikhī bhagavā, yathā vessabhū bhagavā, yathā kakusandho bhagavā, yathā koṇāgamano bhagavā, yathā kassapo bhagavā āgatoti. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yena abhinīhārena ete bhagavanto āgatā, teneva amhākampi bhagavā āgato. Atha vā yathā vipassī bhagavā…pe… yathā kassapo bhagavā dānapāramiṃ pūretvā, sīlanekkhammapaññāvīriyakhantisaccādhiṭṭhānamettāupekkhāpāramiṃ pūretvā imā dasa pāramiyo, dasa upapāramiyo, dasa paramatthapāramiyoti samatiṃsa pāramiyo pūretvā, aṅgapariccāgaṃ nayanadhanarajjaputtadārapariccāganti ime pañca mahāpariccāge pariccajitvā, pubbayogapubbacariyadhammakkhānañātatthacariyādayo pūretvā buddhicariyāya koṭiṃ patvā āgato, tathā amhākampi bhagavā āgato. Yathā ca vipassī bhagavā …pe… kassapo bhagavā cattāro satipaṭṭhāne cattāro sammappadhāne cattāro iddhipāde pañcindriyāni pañca balāni satta bojjhaṅge ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāvetvā brūhetvā āgato, tathā amhākampi bhagavā āgatoti tathāgato.

    ‘‘યથેવ લોકમ્હિ વિપસ્સિઆદયો,

    ‘‘Yatheva lokamhi vipassiādayo,

    સબ્બઞ્ઞુભાવં મુનયો ઇધાગતા;

    Sabbaññubhāvaṃ munayo idhāgatā;

    તથા અયં સક્યમુનીપિ આગતો,

    Tathā ayaṃ sakyamunīpi āgato,

    તથાગતો વુચ્ચતિ તેન ચક્ખુમા’’તિ.

    Tathāgato vuccati tena cakkhumā’’ti.

    એવં તથા આગતોતિ તથાગતો.

    Evaṃ tathā āgatoti tathāgato.

    કથં તથા ગતોતિ તથાગતો? યથા સમ્પતિજાતો વિપસ્સી ભગવા ગતો…પે॰… કસ્સપો ભગવા ગતો. કથઞ્ચ સો ગતોતિ? સો હિ સમ્પતિજાતોવ સમેહિ પાદેહિ પથવિયં પતિટ્ઠાય ઉત્તરાભિમુખો સત્તપદવીતિહારેન ગતો. યથાહ – ‘‘સમ્પતિજાતો, આનન્દ, બોધિસત્તો સમેહિ પાદેહિ પથવિયં પતિટ્ઠહિત્વા ઉત્તરાભિમુખો સત્તપદવીતિહારેન ગચ્છતિ સેતમ્હિ છત્તે અનુધારિયમાને, સબ્બા ચ દિસા અનુવિલોકેતિ, આસભિઞ્ચ વાચં ભાસતિ ‘અગ્ગોહમસ્મિ લોકસ્સ, જેટ્ઠોહમસ્મિ લોકસ્સ, સેટ્ઠોહમસ્મિ લોકસ્સ, અયમન્તિમા જાતિ, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો’’’તિ (મ॰ નિ॰ ૩.૨૦૭). તઞ્ચસ્સ ગમનં તથં અહોસિ અવિતથં અનેકેસં વિસેસાધિગમાનં પુબ્બનિમિત્તભાવેન. યઞ્હિ સો સમ્પતિજાતોવ સમેહિ પાદેહિ પતિટ્ઠહિ, ઇદમસ્સ ચતુરિદ્ધિપાદપટિલાભસ્સ પુબ્બનિમિત્તં, ઉત્તરાભિમુખભાવો પન સબ્બલોકુત્તરભાવસ્સ પુબ્બનિમિત્તં, સત્તપદવીતિહારો સત્તબોજ્ઝઙ્ગરતનપટિલાભસ્સ, ‘‘સુવણ્ણદણ્ડા વીતિપતન્તિ ચામરા’’તિ (સુ॰ નિ॰ ૬૯૩) એત્થ વુત્તચામરુક્ખેપો પન સબ્બતિત્થિયનિમ્મથનસ્સ પુબ્બનિમિત્તં, સેતચ્છત્તધારણં અરહત્તફલવિમુત્તિવરવિમલસેતચ્છત્તપટિલાભસ્સ પુબ્બનિમિત્તં, સબ્બદિસાનુવિલોકનં સબ્બઞ્ઞુતાનાવરણઞાણપટિલાભસ્સ પુબ્બનિમિત્તં, આસભિવાચાભાસનં અપ્પટિવત્તિયવરધમ્મચક્કપ્પવત્તનસ્સ પુબ્બનિમિત્તં. તથા અયં ભગવાપિ ગતો. તઞ્ચસ્સ ગમનં કથં અહોસિ અવિતથં તેસંયેવ વિસેસાધિગમાનં પુબ્બનિમિત્તભાવેન. તેનાહુ પોરાણા –

    Kathaṃ tathā gatoti tathāgato? Yathā sampatijāto vipassī bhagavā gato…pe… kassapo bhagavā gato. Kathañca so gatoti? So hi sampatijātova samehi pādehi pathaviyaṃ patiṭṭhāya uttarābhimukho sattapadavītihārena gato. Yathāha – ‘‘sampatijāto, ānanda, bodhisatto samehi pādehi pathaviyaṃ patiṭṭhahitvā uttarābhimukho sattapadavītihārena gacchati setamhi chatte anudhāriyamāne, sabbā ca disā anuviloketi, āsabhiñca vācaṃ bhāsati ‘aggohamasmi lokassa, jeṭṭhohamasmi lokassa, seṭṭhohamasmi lokassa, ayamantimā jāti, natthi dāni punabbhavo’’’ti (ma. ni. 3.207). Tañcassa gamanaṃ tathaṃ ahosi avitathaṃ anekesaṃ visesādhigamānaṃ pubbanimittabhāvena. Yañhi so sampatijātova samehi pādehi patiṭṭhahi, idamassa caturiddhipādapaṭilābhassa pubbanimittaṃ, uttarābhimukhabhāvo pana sabbalokuttarabhāvassa pubbanimittaṃ, sattapadavītihāro sattabojjhaṅgaratanapaṭilābhassa, ‘‘suvaṇṇadaṇḍā vītipatanti cāmarā’’ti (su. ni. 693) ettha vuttacāmarukkhepo pana sabbatitthiyanimmathanassa pubbanimittaṃ, setacchattadhāraṇaṃ arahattaphalavimuttivaravimalasetacchattapaṭilābhassa pubbanimittaṃ, sabbadisānuvilokanaṃ sabbaññutānāvaraṇañāṇapaṭilābhassa pubbanimittaṃ, āsabhivācābhāsanaṃ appaṭivattiyavaradhammacakkappavattanassa pubbanimittaṃ. Tathā ayaṃ bhagavāpi gato. Tañcassa gamanaṃ kathaṃ ahosi avitathaṃ tesaṃyeva visesādhigamānaṃ pubbanimittabhāvena. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘મુહુત્તજાતોવ ગવમ્પતી યથા,

    ‘‘Muhuttajātova gavampatī yathā,

    સમેહિ પાદેહિ ફુસી વસુન્ધરં;

    Samehi pādehi phusī vasundharaṃ;

    સો વિક્કમી સત્ત પદાનિ ગોતમો,

    So vikkamī satta padāni gotamo,

    સેતઞ્ચ છત્તં અનુધારયું મરૂ.

    Setañca chattaṃ anudhārayuṃ marū.

    ‘‘ગન્ત્વાન સો સત્ત પદાનિ ગોતમો,

    ‘‘Gantvāna so satta padāni gotamo,

    દિસા વિલોકેસિ સમા સમન્તતો;

    Disā vilokesi samā samantato;

    અટ્ઠઙ્ગુપેતં ગિરમબ્ભુદીરયિ,

    Aṭṭhaṅgupetaṃ giramabbhudīrayi,

    સીહો યથા પબ્બતમુદ્ધનિટ્ઠિતો’’તિ.

    Sīho yathā pabbatamuddhaniṭṭhito’’ti.

    એવં તથા ગતોતિ તથાગતો.

    Evaṃ tathā gatoti tathāgato.

    અથ વા યથા વિપસ્સી ભગવા…પે॰… યથા કસ્સપો ભગવા, અયમ્પિ ભગવા તથેવ નેક્ખમ્મેન કામચ્છન્દં પહાય ગતો, અબ્યાપાદેન બ્યાપાદં, આલોકસઞ્ઞાય થિનમિદ્ધં, અવિક્ખેપેન ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં, ધમ્મવવત્થાનેન વિચિકિચ્છં પહાય ગતો, ઞાણેન અવિજ્જં પદાલેત્વા ગતો, પામોજ્જેન અરતિં વિનોદેત્વા, પઠમજ્ઝાનેન નીવરણકવાટં ઉગ્ઘાટેત્વા, દુતિયજ્ઝાનેન વિતક્કવિચારં વૂપસમેત્વા, તતિયજ્ઝાનેન પીતિં વિરાજેત્વા, ચતુત્થજ્ઝાનેન સુખદુક્ખં પહાય, આકાસાનઞ્ચાયતનસમાપત્તિયા રૂપસઞ્ઞાપટિઘસઞ્ઞાનાનત્તસઞ્ઞાયો સમતિક્કમિત્વા, વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનસમાપત્તિયા આકાસાનઞ્ચાયતનસઞ્ઞં, આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસમાપત્તિયા વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનસઞ્ઞં, નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસમાપત્તિયા આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસઞ્ઞં સમતિક્કમિત્વા ગતો.

    Atha vā yathā vipassī bhagavā…pe… yathā kassapo bhagavā, ayampi bhagavā tatheva nekkhammena kāmacchandaṃ pahāya gato, abyāpādena byāpādaṃ, ālokasaññāya thinamiddhaṃ, avikkhepena uddhaccakukkuccaṃ, dhammavavatthānena vicikicchaṃ pahāya gato, ñāṇena avijjaṃ padāletvā gato, pāmojjena aratiṃ vinodetvā, paṭhamajjhānena nīvaraṇakavāṭaṃ ugghāṭetvā, dutiyajjhānena vitakkavicāraṃ vūpasametvā, tatiyajjhānena pītiṃ virājetvā, catutthajjhānena sukhadukkhaṃ pahāya, ākāsānañcāyatanasamāpattiyā rūpasaññāpaṭighasaññānānattasaññāyo samatikkamitvā, viññāṇañcāyatanasamāpattiyā ākāsānañcāyatanasaññaṃ, ākiñcaññāyatanasamāpattiyā viññāṇañcāyatanasaññaṃ, nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā ākiñcaññāyatanasaññaṃ samatikkamitvā gato.

    અનિચ્ચાનુપસ્સનાય નિચ્ચસઞ્ઞં પહાય, દુક્ખાનુપસ્સનાય સુખસઞ્ઞં, અનત્તાનુપસ્સનાય અત્તસઞ્ઞં, નિબ્બિદાનુપસ્સનાય નન્દિં, વિરાગાનુપસ્સનાય રાગં, નિરોધાનુપસ્સનાય સમુદયં, પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સનાય આદાનં, ખયાનુપસ્સનાય ઘનસઞ્ઞં, વયાનુપસ્સનાય આયૂહનં, વિપરિણામાનુપસ્સનાય ધુવસઞ્ઞં, અનિમિત્તાનુપસ્સનાય નિમિત્તસઞ્ઞં, અપ્પણિહિતાનુપસ્સનાય પણિધિં, સુઞ્ઞતાનુપસ્સનાય અભિનિવેસં, અધિપઞ્ઞાધમ્મવિપસ્સનાય સારાદાનાભિનિવેસં, યથાભૂતઞાણદસ્સનેન સમ્મોહાભિનિવેસં, આદીનવાનુપસ્સનાય આલયાભિનિવેસં, પટિસઙ્ખાનુપસ્સનાય અપ્પટિસઙ્ખં, વિવટ્ટાનુપસ્સનાય સંયોગાભિનિવેસં, સોતાપત્તિમગ્ગેન દિટ્ઠેકટ્ઠે કિલેસે ભઞ્જિત્વા, સકદાગામિમગ્ગેન ઓળારિકે કિલેસે પહાય, અનાગામિમગ્ગેન અણુસહગતે કિલેસે સમુગ્ઘાતેત્વા, અરહત્તમગ્ગેન સબ્બકિલેસે સમુચ્છિન્દિત્વા ગતો. એવમ્પિ તથા ગતોતિ તથાગતો.

    Aniccānupassanāya niccasaññaṃ pahāya, dukkhānupassanāya sukhasaññaṃ, anattānupassanāya attasaññaṃ, nibbidānupassanāya nandiṃ, virāgānupassanāya rāgaṃ, nirodhānupassanāya samudayaṃ, paṭinissaggānupassanāya ādānaṃ, khayānupassanāya ghanasaññaṃ, vayānupassanāya āyūhanaṃ, vipariṇāmānupassanāya dhuvasaññaṃ, animittānupassanāya nimittasaññaṃ, appaṇihitānupassanāya paṇidhiṃ, suññatānupassanāya abhinivesaṃ, adhipaññādhammavipassanāya sārādānābhinivesaṃ, yathābhūtañāṇadassanena sammohābhinivesaṃ, ādīnavānupassanāya ālayābhinivesaṃ, paṭisaṅkhānupassanāya appaṭisaṅkhaṃ, vivaṭṭānupassanāya saṃyogābhinivesaṃ, sotāpattimaggena diṭṭhekaṭṭhe kilese bhañjitvā, sakadāgāmimaggena oḷārike kilese pahāya, anāgāmimaggena aṇusahagate kilese samugghātetvā, arahattamaggena sabbakilese samucchinditvā gato. Evampi tathā gatoti tathāgato.

    કથં તથલક્ખણં આગતોતિ તથાગતો? પથવીધાતુયા કક્ખળત્તલક્ખણં તથં અવિતથં, આપોધાતુયા પગ્ઘરણલક્ખણં, તેજોધાતુયા ઉણ્હત્તલક્ખણં, વાયોધાતુયા વિત્થમ્ભનલક્ખણં, આકાસધાતુયા અસમ્ફુટ્ઠલક્ખણં, વિઞ્ઞાણધાતુયા વિજાનનલક્ખણં.

    Kathaṃ tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato? Pathavīdhātuyā kakkhaḷattalakkhaṇaṃ tathaṃ avitathaṃ, āpodhātuyā paggharaṇalakkhaṇaṃ, tejodhātuyā uṇhattalakkhaṇaṃ, vāyodhātuyā vitthambhanalakkhaṇaṃ, ākāsadhātuyā asamphuṭṭhalakkhaṇaṃ, viññāṇadhātuyā vijānanalakkhaṇaṃ.

    રૂપસ્સ રુપ્પનલક્ખણં, વેદનાય વેદયિતલક્ખણં, સઞ્ઞાય સઞ્જાનનલક્ખણં, સઙ્ખારાનં અભિસઙ્ખરણલક્ખણં, વિઞ્ઞાણસ્સ વિજાનનલક્ખણં.

    Rūpassa ruppanalakkhaṇaṃ, vedanāya vedayitalakkhaṇaṃ, saññāya sañjānanalakkhaṇaṃ, saṅkhārānaṃ abhisaṅkharaṇalakkhaṇaṃ, viññāṇassa vijānanalakkhaṇaṃ.

    વિતક્કસ્સ અભિનિરોપનલક્ખણં, વિચારસ્સ અનુમજ્જનલક્ખણં, પીતિયા ફરણલક્ખણં, સુખસ્સ સાતલક્ખણં, ચિત્તેકગ્ગતાય અવિક્ખેપલક્ખણં, ફસ્સસ્સ ફુસનલક્ખણં.

    Vitakkassa abhiniropanalakkhaṇaṃ, vicārassa anumajjanalakkhaṇaṃ, pītiyā pharaṇalakkhaṇaṃ, sukhassa sātalakkhaṇaṃ, cittekaggatāya avikkhepalakkhaṇaṃ, phassassa phusanalakkhaṇaṃ.

    સદ્ધિન્દ્રિયસ્સ અધિમોક્ખલક્ખણં, વીરિયિન્દ્રિયસ્સ પગ્ગહલક્ખણં, સતિન્દ્રિયસ્સ ઉપટ્ઠાનલક્ખણં, સમાધિન્દ્રિયસ્સ અવિક્ખેપલક્ખણં, પઞ્ઞિન્દ્રિયસ્સ પજાનનલક્ખણં.

    Saddhindriyassa adhimokkhalakkhaṇaṃ, vīriyindriyassa paggahalakkhaṇaṃ, satindriyassa upaṭṭhānalakkhaṇaṃ, samādhindriyassa avikkhepalakkhaṇaṃ, paññindriyassa pajānanalakkhaṇaṃ.

    સદ્ધાબલસ્સ અસ્સદ્ધિયે અકમ્પિયલક્ખણં, વીરિયબલસ્સ કોસજ્જે, સતિબલસ્સ મુટ્ઠસ્સચ્ચે, સમાધિબલસ્સ ઉદ્ધચ્ચે, પઞ્ઞાબલસ્સ અવિજ્જાય અકમ્પિયલક્ખણં.

    Saddhābalassa assaddhiye akampiyalakkhaṇaṃ, vīriyabalassa kosajje, satibalassa muṭṭhassacce, samādhibalassa uddhacce, paññābalassa avijjāya akampiyalakkhaṇaṃ.

    સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપટ્ઠાનલક્ખણં, ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ પવિચયલક્ખણં, વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ પગ્ગહલક્ખણં, પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ફરણલક્ખણં, પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ વૂપસમલક્ખણં , સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ અવિક્ખેપલક્ખણં, ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ પટિસઙ્ખાનલક્ખણં.

    Satisambojjhaṅgassa upaṭṭhānalakkhaṇaṃ, dhammavicayasambojjhaṅgassa pavicayalakkhaṇaṃ, vīriyasambojjhaṅgassa paggahalakkhaṇaṃ, pītisambojjhaṅgassa pharaṇalakkhaṇaṃ, passaddhisambojjhaṅgassa vūpasamalakkhaṇaṃ , samādhisambojjhaṅgassa avikkhepalakkhaṇaṃ, upekkhāsambojjhaṅgassa paṭisaṅkhānalakkhaṇaṃ.

    સમ્માદિટ્ઠિયા દસ્સનલક્ખણં, સમ્માસઙ્કપ્પસ્સ અભિનિરોપનલક્ખણં, સમ્માવાચાય પરિગ્ગહલક્ખણં, સમ્માકમ્મન્તસ્સ સમુટ્ઠાનલક્ખણં, સમ્માઆજીવસ્સ વોદાનલક્ખણં, સમ્માવાયામસ્સ પગ્ગહલક્ખણં, સમ્માસતિયા ઉપટ્ઠાનલક્ખણં, સમ્માસમાધિસ્સ અવિક્ખેપલક્ખણં.

    Sammādiṭṭhiyā dassanalakkhaṇaṃ, sammāsaṅkappassa abhiniropanalakkhaṇaṃ, sammāvācāya pariggahalakkhaṇaṃ, sammākammantassa samuṭṭhānalakkhaṇaṃ, sammāājīvassa vodānalakkhaṇaṃ, sammāvāyāmassa paggahalakkhaṇaṃ, sammāsatiyā upaṭṭhānalakkhaṇaṃ, sammāsamādhissa avikkhepalakkhaṇaṃ.

    અવિજ્જાય અઞ્ઞાણલક્ખણં, સઙ્ખારાનં ચેતનાલક્ખણં, વિઞ્ઞાણસ્સ વિજાનનલક્ખણં, નામસ્સ નમનલક્ખણં, રૂપસ્સ રુપ્પનલક્ખણં, સળાયતનસ્સ આયતનલક્ખણં, ફસ્સસ્સ ફુસનલક્ખણં, વેદનાય વેદયિતલક્ખણં, તણ્હાય હેતુલક્ખણં, ઉપાદાનસ્સ ગહણલક્ખણં, ભવસ્સ આયૂહનલક્ખણં, જાતિયા નિબ્બત્તિલક્ખણં, જરાય જીરણલક્ખણં, મરણસ્સ ચુતિલક્ખણં.

    Avijjāya aññāṇalakkhaṇaṃ, saṅkhārānaṃ cetanālakkhaṇaṃ, viññāṇassa vijānanalakkhaṇaṃ, nāmassa namanalakkhaṇaṃ, rūpassa ruppanalakkhaṇaṃ, saḷāyatanassa āyatanalakkhaṇaṃ, phassassa phusanalakkhaṇaṃ, vedanāya vedayitalakkhaṇaṃ, taṇhāya hetulakkhaṇaṃ, upādānassa gahaṇalakkhaṇaṃ, bhavassa āyūhanalakkhaṇaṃ, jātiyā nibbattilakkhaṇaṃ, jarāya jīraṇalakkhaṇaṃ, maraṇassa cutilakkhaṇaṃ.

    ધાતૂનં સુઞ્ઞતાલક્ખણં, આયતનાનં આયતનલક્ખણં, સતિપટ્ઠાનાનં ઉપટ્ઠાનલક્ખણં, સમ્મપ્પધાનાનં પદહનલક્ખણં, ઇદ્ધિપાદાનં ઇજ્ઝનલક્ખણં, ઇન્દ્રિયાનં અધિપતિલક્ખણં, બલાનં અકમ્પિયલક્ખણં, બોજ્ઝઙ્ગાનં નિય્યાનલક્ખણં, મગ્ગસ્સ હેતુલક્ખણં.

    Dhātūnaṃ suññatālakkhaṇaṃ, āyatanānaṃ āyatanalakkhaṇaṃ, satipaṭṭhānānaṃ upaṭṭhānalakkhaṇaṃ, sammappadhānānaṃ padahanalakkhaṇaṃ, iddhipādānaṃ ijjhanalakkhaṇaṃ, indriyānaṃ adhipatilakkhaṇaṃ, balānaṃ akampiyalakkhaṇaṃ, bojjhaṅgānaṃ niyyānalakkhaṇaṃ, maggassa hetulakkhaṇaṃ.

    સચ્ચાનં તથલક્ખણં, સમથસ્સ અવિક્ખેપલક્ખણં, વિપસ્સનાય અનુપસ્સનાલક્ખણં, સમથવિપસ્સનાનં એકરસલક્ખણં, યુગનદ્ધાનં અનતિવત્તનલક્ખણં.

    Saccānaṃ tathalakkhaṇaṃ, samathassa avikkhepalakkhaṇaṃ, vipassanāya anupassanālakkhaṇaṃ, samathavipassanānaṃ ekarasalakkhaṇaṃ, yuganaddhānaṃ anativattanalakkhaṇaṃ.

    સીલવિસુદ્ધિયા સંવરણલક્ખણં, ચિત્તવિસુદ્ધિયા અવિક્ખેપલક્ખણં, દિટ્ઠિવિસુદ્ધિયા દસ્સનલક્ખણં.

    Sīlavisuddhiyā saṃvaraṇalakkhaṇaṃ, cittavisuddhiyā avikkhepalakkhaṇaṃ, diṭṭhivisuddhiyā dassanalakkhaṇaṃ.

    ખયે ઞાણસ્સ સમુચ્છેદલક્ખણં, અનુપ્પાદે ઞાણસ્સ પસ્સદ્ધિલક્ખણં.

    Khaye ñāṇassa samucchedalakkhaṇaṃ, anuppāde ñāṇassa passaddhilakkhaṇaṃ.

    છન્દસ્સ મૂલલક્ખણં, મનસિકારસ્સ સમુટ્ઠાનલક્ખણં, ફસ્સસ્સ સમોધાનલક્ખણં, વેદનાય સમોસરણલક્ખણં, સમાધિસ્સ પમુખલક્ખણં, સતિયા આધિપતેય્યલક્ખણં, પઞ્ઞાય તતુત્તરિયલક્ખણં , વિમુત્તિયા સારલક્ખણં, અમતોગધસ્સ નિબ્બાનસ્સ પરિયોસાનલક્ખણં તથં અવિતથં. એવં તથલક્ખણં ઞાણગતિયા આગતો અવિરજ્ઝિત્વા પત્તો અનુપ્પત્તોતિ તથાગતો. એવં તથલક્ખણં આગતોતિ તથાગતો.

    Chandassa mūlalakkhaṇaṃ, manasikārassa samuṭṭhānalakkhaṇaṃ, phassassa samodhānalakkhaṇaṃ, vedanāya samosaraṇalakkhaṇaṃ, samādhissa pamukhalakkhaṇaṃ, satiyā ādhipateyyalakkhaṇaṃ, paññāya tatuttariyalakkhaṇaṃ , vimuttiyā sāralakkhaṇaṃ, amatogadhassa nibbānassa pariyosānalakkhaṇaṃ tathaṃ avitathaṃ. Evaṃ tathalakkhaṇaṃ ñāṇagatiyā āgato avirajjhitvā patto anuppattoti tathāgato. Evaṃ tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato.

    કથં તથધમ્મે યાથાવતો અભિસમ્બુદ્ધોતિ તથાગતો? તથધમ્મા નામ ચત્તારિ અરિયસચ્ચાનિ. યથાહ – ‘‘ચત્તારિમાનિ, ભિક્ખવે, તથાનિ અવિતથાનિ અનઞ્ઞથાનિ. કતમાનિ ચત્તારિ? ‘ઇદં દુક્ખ’ન્તિ, ભિક્ખવે, તથમેતં અવિતથમેતં અનઞ્ઞથમેત’’ન્તિ (સં॰ નિ॰ ૫.૧૦૯૦) વિત્થારો. તાનિ ચ ભગવા અભિસમ્બુદ્ધો, તસ્મા તથાનં અભિસમ્બુદ્ધત્તા તથાગતોતિ વુચ્ચતિ. અભિસમ્બોધત્થો હિ એત્થ ગતસદ્દો.

    Kathaṃ tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato? Tathadhammā nāma cattāri ariyasaccāni. Yathāha – ‘‘cattārimāni, bhikkhave, tathāni avitathāni anaññathāni. Katamāni cattāri? ‘Idaṃ dukkha’nti, bhikkhave, tathametaṃ avitathametaṃ anaññathameta’’nti (saṃ. ni. 5.1090) vitthāro. Tāni ca bhagavā abhisambuddho, tasmā tathānaṃ abhisambuddhattā tathāgatoti vuccati. Abhisambodhattho hi ettha gatasaddo.

    અપિચ જરામરણસ્સ જાતિપચ્ચયસમ્ભૂતસમુદાગતટ્ઠો તથો અવિતથો અનઞ્ઞથો…પે॰… સઙ્ખારાનં અવિજ્જાપચ્ચયસમ્ભૂતસમુદાગતટ્ઠો તથો અવિતથો અનઞ્ઞથો. તથા અવિજ્જાય સઙ્ખારાનં પચ્ચયટ્ઠો, સઙ્ખારાનં વિઞ્ઞાણસ્સ પચ્ચયટ્ઠો…પે॰… જાતિયા જરામરણસ્સ પચ્ચયટ્ઠો તથો અવિતથો અનઞ્ઞથો. તં સબ્બં ભગવા અભિસમ્બુદ્ધો. તસ્માપિ તથાનં ધમ્માનં અભિસમ્બુદ્ધત્તા તથાગતોતિ વુચ્ચતિ. એવં તથધમ્મે યાથાવતો અભિસમ્બુદ્ધોતિ તથાગતો.

    Apica jarāmaraṇassa jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭho tatho avitatho anaññatho…pe… saṅkhārānaṃ avijjāpaccayasambhūtasamudāgataṭṭho tatho avitatho anaññatho. Tathā avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭho, saṅkhārānaṃ viññāṇassa paccayaṭṭho…pe… jātiyā jarāmaraṇassa paccayaṭṭho tatho avitatho anaññatho. Taṃ sabbaṃ bhagavā abhisambuddho. Tasmāpi tathānaṃ dhammānaṃ abhisambuddhattā tathāgatoti vuccati. Evaṃ tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato.

    કથં તથદસ્સિતાય તથાગતો? ભગવા યં સદેવકે લોકે…પે॰… સદેવમનુસ્સાય અપરિમાણાસુ લોકધાતૂસુ અપરિમાણાનં સત્તાનં ચક્ખુદ્વારે આપાથં આગચ્છન્તં રૂપારમ્મણં નામ અત્થિ, તં સબ્બાકારતો જાનાતિ પસ્સતિ. એવં જાનતા પસ્સતા ચ તેન તં ઇટ્ઠાનિટ્ઠાદિવસેન વા દિટ્ઠસુતમુતવિઞ્ઞાતેસુ લબ્ભમાનકપદવસેન વા ‘‘કતમં તં રૂપં રૂપાયતનં? યં રૂપં ચતુન્નં મહાભૂતાનં ઉપાદાય વણ્ણનિભા સનિદસ્સનં સપ્પટિઘં નીલં પીતક’’ન્તિઆદિના (ધ॰ સ॰ ૬૧૬) નયેન અનેકેહિ નામેહિ તેરસહિ વારેહિ દ્વેપઞ્ઞાસાય નયેહિ વિભજ્જમાનં તથમેવ હોતિ, વિતથં નત્થિ. એસ નયો સોતદ્વારાદીસુપિ આપાથમાગચ્છન્તેસુ સદ્દાદીસુ. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા – ‘‘યં, ભિક્ખવે, સદેવકસ્સ લોકસ્સ…પે॰… સદેવમનુસ્સાય દિટ્ઠં સુતં મુતં વિઞ્ઞાતં પત્તં પરિયેસિતં અનુવિચરિતં મનસા, તમહં જાનામિ, તમહં અબ્ભઞ્ઞાસિં, તં તથાગતસ્સ વિદિતં, તં તથાગતો ન ઉપટ્ઠાસી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૪.૨૪). એવં તથદસ્સિતાય તથાગતો. તત્થ તથદસ્સીઅત્થે તથાગતોતિ પદસમ્ભવો વેદિતબ્બો.

    Kathaṃ tathadassitāya tathāgato? Bhagavā yaṃ sadevake loke…pe… sadevamanussāya aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ cakkhudvāre āpāthaṃ āgacchantaṃ rūpārammaṇaṃ nāma atthi, taṃ sabbākārato jānāti passati. Evaṃ jānatā passatā ca tena taṃ iṭṭhāniṭṭhādivasena vā diṭṭhasutamutaviññātesu labbhamānakapadavasena vā ‘‘katamaṃ taṃ rūpaṃ rūpāyatanaṃ? Yaṃ rūpaṃ catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya vaṇṇanibhā sanidassanaṃ sappaṭighaṃ nīlaṃ pītaka’’ntiādinā (dha. sa. 616) nayena anekehi nāmehi terasahi vārehi dvepaññāsāya nayehi vibhajjamānaṃ tathameva hoti, vitathaṃ natthi. Esa nayo sotadvārādīsupi āpāthamāgacchantesu saddādīsu. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘yaṃ, bhikkhave, sadevakassa lokassa…pe… sadevamanussāya diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ pattaṃ pariyesitaṃ anuvicaritaṃ manasā, tamahaṃ jānāmi, tamahaṃ abbhaññāsiṃ, taṃ tathāgatassa viditaṃ, taṃ tathāgato na upaṭṭhāsī’’ti (a. ni. 4.24). Evaṃ tathadassitāya tathāgato. Tattha tathadassīatthe tathāgatoti padasambhavo veditabbo.

    કથં તથવાદિતાય તથાગતો? યં રત્તિં ભગવા બોધિમણ્ડે અપરાજિતપલ્લઙ્કે નિસિન્નો તિણ્ણં મારાનં મત્થકં મદ્દિત્વા અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુદ્ધો, યઞ્ચ રત્તિં યમકસાલાનં અન્તરે અનુપાદિસેસાય નિબ્બાનધાતુયા પરિનિબ્બાયિ, એત્થન્તરે પઞ્ચચત્તાલીસવસ્સપરિમાણે કાલે પઠમબોધિયાપિ મજ્ઝિમબોધિયાપિ પચ્છિમબોધિયાપિ યં ભગવતા ભાસિતં સુત્તં ગેય્યં…પે॰… વેદલ્લં, સબ્બં તં અત્થતો ચ બ્યઞ્જનતો ચ અનુપવજ્જં અનૂનં અનધિકં સબ્બાકારપરિપુણ્ણં રાગમદનિમ્મદનં દોસમોહમદનિમ્મદનં, નત્થિ તત્થ વાલગ્ગમત્તમ્પિ અવક્ખલિતં, સબ્બં તં એકમુદ્દિકાય લઞ્છિતં વિય એકનાળિકાય મિતં વિય એકતુલાય તુલિતં વિય ચ તથમેવ હોતિ અવિતથં. તેનાહ – ‘‘યઞ્ચ, ચુન્દ, રત્તિં તથાગતો અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુજ્ઝતિ, યઞ્ચ રત્તિં અનુપાદિસેસાય નિબ્બાનધાતુયા પરિનિબ્બાયતિ, યં એતસ્મિં અન્તરે ભાસતિ લપતિ નિદ્દિસતિ, સબ્બં તં તથેવ હોતિ નો અઞ્ઞથા. તસ્મા તથાગતોતિ વુચ્ચતી’’તિ (દી॰ નિ॰ ૩.૧૮૮). ગદત્થો હિ એત્થ ગતસદ્દો. એવં તથવાદિતાય તથાગતો.

    Kathaṃ tathavāditāya tathāgato? Yaṃ rattiṃ bhagavā bodhimaṇḍe aparājitapallaṅke nisinno tiṇṇaṃ mārānaṃ matthakaṃ madditvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho, yañca rattiṃ yamakasālānaṃ antare anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi, etthantare pañcacattālīsavassaparimāṇe kāle paṭhamabodhiyāpi majjhimabodhiyāpi pacchimabodhiyāpi yaṃ bhagavatā bhāsitaṃ suttaṃ geyyaṃ…pe… vedallaṃ, sabbaṃ taṃ atthato ca byañjanato ca anupavajjaṃ anūnaṃ anadhikaṃ sabbākāraparipuṇṇaṃ rāgamadanimmadanaṃ dosamohamadanimmadanaṃ, natthi tattha vālaggamattampi avakkhalitaṃ, sabbaṃ taṃ ekamuddikāya lañchitaṃ viya ekanāḷikāya mitaṃ viya ekatulāya tulitaṃ viya ca tathameva hoti avitathaṃ. Tenāha – ‘‘yañca, cunda, rattiṃ tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhati, yañca rattiṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati, yaṃ etasmiṃ antare bhāsati lapati niddisati, sabbaṃ taṃ tatheva hoti no aññathā. Tasmā tathāgatoti vuccatī’’ti (dī. ni. 3.188). Gadattho hi ettha gatasaddo. Evaṃ tathavāditāya tathāgato.

    અપિચ આગદનં આગદો, વચનન્તિ અત્થો. તથો અવિપરીતો આગદો અસ્સાતિ દકારસ્સ તકારં કત્વા તથાગતોતિ એવમ્પેતસ્મિં અત્થે પદસિદ્ધિ વેદિતબ્બા.

    Apica āgadanaṃ āgado, vacananti attho. Tatho aviparīto āgado assāti dakārassa takāraṃ katvā tathāgatoti evampetasmiṃ atthe padasiddhi veditabbā.

    કથં તથાકારિતાય તથાગતો? ભગવતો હિ વાચાય કાયો અનુલોમેતિ કાયસ્સપિ વાચા, તસ્મા યથાવાદી તથાકારી યથાકારી તથાવાદી ચ હોતિ. એવં ભૂતસ્સ ચસ્સ યથા વાચા, કાયોપિ તથા ગતો, પવત્તોતિ અત્થો. યથા ચ કાયો, વાચાપિ તથા ગતાતિ તથાગતો. તેનેવાહ – ‘‘યથાવાદી, ભિક્ખવે, તથાગતો તથાકારી, યથાકારી તથાવાદી. ઇતિ યથાવાદી તથાકારી, યથાકારી તથાવાદી. તસ્મા ‘તથાગતો’તિ વુચ્ચતી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૪.૨૩). એવં તથાકારિતાય તથાગતો.

    Kathaṃ tathākāritāya tathāgato? Bhagavato hi vācāya kāyo anulometi kāyassapi vācā, tasmā yathāvādī tathākārī yathākārī tathāvādī ca hoti. Evaṃ bhūtassa cassa yathā vācā, kāyopi tathā gato, pavattoti attho. Yathā ca kāyo, vācāpi tathā gatāti tathāgato. Tenevāha – ‘‘yathāvādī, bhikkhave, tathāgato tathākārī, yathākārī tathāvādī. Iti yathāvādī tathākārī, yathākārī tathāvādī. Tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23). Evaṃ tathākāritāya tathāgato.

    કથં અભિભવનટ્ઠેન તથાગતો? ઉપરિ ભવગ્ગં હેટ્ઠા અવીચિં પરિયન્તં કત્વા તિરિયં અપરિમાણાસુ લોકધાતૂસુ સબ્બસત્તે અભિભવતિ સીલેનપિ સમાધિનાપિ પઞ્ઞાયપિ વિમુત્તિયાપિ, ન તસ્સ તુલા વા પમાણં વા અત્થિ, અતુલો અપ્પમેય્યો અનુત્તરો રાજરાજો દેવદેવો સક્કાનમતિસક્કો બ્રહ્માનમતિબ્રહ્મા. તેનાહ – ‘‘સદેવકે લોકે, ભિક્ખવે…પે॰… સદેવમનુસ્સાય તથાગતો અભિભૂ અનભિભૂતો અઞ્ઞદત્થુ દસો વસવત્તી. તસ્મા ‘તથાગતો’તિ વુચ્ચતી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૪.૨૩).

    Kathaṃ abhibhavanaṭṭhena tathāgato? Upari bhavaggaṃ heṭṭhā avīciṃ pariyantaṃ katvā tiriyaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu sabbasatte abhibhavati sīlenapi samādhināpi paññāyapi vimuttiyāpi, na tassa tulā vā pamāṇaṃ vā atthi, atulo appameyyo anuttaro rājarājo devadevo sakkānamatisakko brahmānamatibrahmā. Tenāha – ‘‘sadevake loke, bhikkhave…pe… sadevamanussāya tathāgato abhibhū anabhibhūto aññadatthu daso vasavattī. Tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23).

    તત્રેવં પદસિદ્ધિ વેદિતબ્બા – અગદો વિય અગદો. કો પનેસ? દેસનાવિલાસો ચેવ પુઞ્ઞુસ્સયો ચ. તેન હેસ મહાનુભાવો ભિસક્કો દિબ્બાગદેન સપ્પે વિય સબ્બપરપ્પવાદિનો સદેવકઞ્ચ લોકં અભિભવતિ. ઇતિ સબ્બલોકાભિભવને તથો અવિપરીતો દેસનાવિલાસો ચેવ પુઞ્ઞુસ્સયો ચ અગદો અસ્સાતિ દકારસ્સ તકારં કત્વા તથાગતોતિ વેદિતબ્બો. એવં અભિભવનટ્ઠેન તથાગતો.

    Tatrevaṃ padasiddhi veditabbā – agado viya agado. Ko panesa? Desanāvilāso ceva puññussayo ca. Tena hesa mahānubhāvo bhisakko dibbāgadena sappe viya sabbaparappavādino sadevakañca lokaṃ abhibhavati. Iti sabbalokābhibhavane tatho aviparīto desanāvilāso ceva puññussayo ca agado assāti dakārassa takāraṃ katvā tathāgatoti veditabbo. Evaṃ abhibhavanaṭṭhena tathāgato.

    અપિચ તથાય ગતોતિપિ તથાગતો, તથં ગતોતિપિ તથાગતો, ગતોતિ અવગતો અતીતો પત્તો પટિપન્નોતિ અત્થો. તત્થ સકલલોકં તીરણપરિઞ્ઞાય તથાય ગતો અવગતોતિ તથાગતો. લોકસમુદયં પહાનપરિઞ્ઞાય તથાય ગતો અતીતોતિ તથાગતો, લોકનિરોધં સચ્છિકિરિયાય તથાય ગતો પત્તોતિ તથાગતો, લોકનિરોધગામિનિં પટિપદં તથાય ગતો પટિપન્નોતિ તથાગતો. તેન યં વુત્તં ભગવતા –

    Apica tathāya gatotipi tathāgato, tathaṃ gatotipi tathāgato, gatoti avagato atīto patto paṭipannoti attho. Tattha sakalalokaṃ tīraṇapariññāya tathāya gato avagatoti tathāgato. Lokasamudayaṃ pahānapariññāya tathāya gato atītoti tathāgato, lokanirodhaṃ sacchikiriyāya tathāya gato pattoti tathāgato, lokanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ tathāya gato paṭipannoti tathāgato. Tena yaṃ vuttaṃ bhagavatā –

    ‘‘લોકો, ભિક્ખવે, તથાગતેન અભિસમ્બુદ્ધો, લોકસ્મા તથાગતો વિસંયુત્તો. લોકસમુદયો, ભિક્ખવે, તથાગતેન અભિસમ્બુદ્ધો, લોકસમુદયો તથાગતસ્સ પહીનો. લોકનિરોધો, ભિક્ખવે, તથાગતેન અભિસમ્બુદ્ધો, લોકનિરોધો તથાગતસ્સ સચ્છિકતો. લોકનિરોધગામિની પટિપદા, ભિક્ખવે, તથાગતેન અભિસમ્બુદ્ધા, લોકનિરોધગામિની પટિપદા તથાગતસ્સ ભાવિતા. યં, ભિક્ખવે, સદેવકસ્સ લોકસ્સ…પે॰… સબ્બં તં તથાગતેન અભિસમ્બુદ્ધં. તસ્મા ‘તથાગતો’તિ વુચ્ચતી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૪.૨૩).

    ‘‘Loko, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokasmā tathāgato visaṃyutto. Lokasamudayo, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokasamudayo tathāgatassa pahīno. Lokanirodho, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokanirodho tathāgatassa sacchikato. Lokanirodhagāminī paṭipadā, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddhā, lokanirodhagāminī paṭipadā tathāgatassa bhāvitā. Yaṃ, bhikkhave, sadevakassa lokassa…pe… sabbaṃ taṃ tathāgatena abhisambuddhaṃ. Tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23).

    તસ્સપિ એવં અત્થો વેદિતબ્બો. ઇદમ્પિ ચ તથાગતસ્સ તથાગતભાવદીપને મુખમત્તમેવ. સબ્બાકારેન પન તથાગતોવ તથાગતસ્સ તથાગતભાવં વણ્ણેય્ય.

    Tassapi evaṃ attho veditabbo. Idampi ca tathāgatassa tathāgatabhāvadīpane mukhamattameva. Sabbākārena pana tathāgatova tathāgatassa tathāgatabhāvaṃ vaṇṇeyya.

    અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધોતિ પદદ્વયે પન આરકત્તા, અરીનં અરાનઞ્ચ હતત્તા, પચ્ચયાદીનં અરહત્તા, પાપકરણે રહાભાવાતિ ઇમેહિ તાવ કારણેહિ અરહન્તિ વેદિતબ્બો. સમ્મા સામઞ્ચ સબ્બધમ્માનં બુદ્ધત્તા પન સમ્માસમ્બુદ્ધોતિ અયમેત્થ સઙ્ખેપો, વિત્થારતો પનેતં પદદ્વયં વિસુદ્ધિમગ્ગે (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૧૨૩ આદયો) બુદ્ધાનુસ્સતિવણ્ણનાયં પકાસિતન્તિ.

    Arahaṃ sammāsambuddhoti padadvaye pana ārakattā, arīnaṃ arānañca hatattā, paccayādīnaṃ arahattā, pāpakaraṇe rahābhāvāti imehi tāva kāraṇehi arahanti veditabbo. Sammā sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā pana sammāsambuddhoti ayamettha saṅkhepo, vitthārato panetaṃ padadvayaṃ visuddhimagge (visuddhi. 1.123 ādayo) buddhānussativaṇṇanāyaṃ pakāsitanti.

    ૧૭૧. દુતિયે પાતુભાવોતિ ઉપ્પત્તિ નિપ્ફત્તિ. દુલ્લભો લોકસ્મિન્તિ ઇમસ્મિં સત્તલોકે દુલ્લભો સુદુલ્લભો પરમદુલ્લભો. કસ્મા દુલ્લભોતિ? એકવારં દાનપારમિં પૂરેત્વા બુદ્ધેન ભવિતું ન સક્કા, દ્વે વારે દસ વારે વીસતિ વારે પઞ્ઞાસ વારે વારસતં વારસહસ્સં વારસતસહસ્સં વારકોટિસતસહસ્સમ્પિ દાનપારમિં પૂરેત્વા બુદ્ધેન ભવિતું ન સક્કા, તથા એકદિવસં દ્વે દિવસે દસ દિવસે વીસતિ દિવસે પઞ્ઞાસ દિવસે દિવસસતં દિવસસહસ્સં દિવસસતસહસ્સં દિવસકોટિસતસહસ્સં . એકમાસં દ્વે માસે…પે॰… માસકોટિસતસહસ્સં. એકસંવચ્છરં દ્વે સંવચ્છરે…પે॰… સંવચ્છરકોટિસતસહસ્સં. એકકપ્પં દ્વે કપ્પે…પે॰… કપ્પકોટિસતસહસ્સં. કપ્પાનં એકં અસઙ્ખ્યેય્યં દ્વે અસઙ્ખ્યેય્યાનિ તીણિ અસઙ્ખ્યેય્યાનિ દાનપારમિં પૂરેત્વા બુદ્ધેન ભવિતું ન સક્કા. સીલપારમીનેક્ખમ્મપારમી…પે॰… ઉપેક્ખાપારમીસુપિ એસેવ નયો. પચ્છિમકોટિયા પન કપ્પસતસહસ્સાધિકાનિ ચત્તારિ અસઙ્ખ્યેય્યાનિ દસ પારમિયો પૂરેત્વા બુદ્ધેન ભવિતું સક્કાતિ ઇમિના કારણેન દુલ્લભો.

    171. Dutiye pātubhāvoti uppatti nipphatti. Dullabho lokasminti imasmiṃ sattaloke dullabho sudullabho paramadullabho. Kasmā dullabhoti? Ekavāraṃ dānapāramiṃ pūretvā buddhena bhavituṃ na sakkā, dve vāre dasa vāre vīsati vāre paññāsa vāre vārasataṃ vārasahassaṃ vārasatasahassaṃ vārakoṭisatasahassampi dānapāramiṃ pūretvā buddhena bhavituṃ na sakkā, tathā ekadivasaṃ dve divase dasa divase vīsati divase paññāsa divase divasasataṃ divasasahassaṃ divasasatasahassaṃ divasakoṭisatasahassaṃ . Ekamāsaṃ dve māse…pe… māsakoṭisatasahassaṃ. Ekasaṃvaccharaṃ dve saṃvacchare…pe… saṃvaccharakoṭisatasahassaṃ. Ekakappaṃ dve kappe…pe… kappakoṭisatasahassaṃ. Kappānaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ dve asaṅkhyeyyāni tīṇi asaṅkhyeyyāni dānapāramiṃ pūretvā buddhena bhavituṃ na sakkā. Sīlapāramīnekkhammapāramī…pe… upekkhāpāramīsupi eseva nayo. Pacchimakoṭiyā pana kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni dasa pāramiyo pūretvā buddhena bhavituṃ sakkāti iminā kāraṇena dullabho.

    ૧૭૨. તતિયે અચ્છરિયમનુસ્સોતિ અચ્છરિયો મનુસ્સો. અચ્છરિયોતિ અન્ધસ્સ પબ્બતારોહણં વિય નિચ્ચં ન હોતીતિ અત્થો. અયં તાવ સદ્દનયો. અયં પન અટ્ઠકથાનયો – અચ્છરાયોગ્ગોતિ અચ્છરિયો, અચ્છરં પહરિત્વા પસ્સિતબ્બોતિ અત્થો. અપિચ ‘‘તથાગતસ્સ, ભિક્ખવે, અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ પાતુભાવા ચત્તારો અચ્છરિયા અબ્ભુતા ધમ્મા પાતુભવન્તી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૪.૧૨૭) એવમાદીહિ અનેકેહિ અચ્છરિયબ્ભુતધમ્મેહિ સમન્નાગતત્તાપિ અચ્છરિયમનુસ્સો. આચિણ્ણમનુસ્સોતિપિ અચ્છરિયમનુસ્સો.

    172. Tatiye acchariyamanussoti acchariyo manusso. Acchariyoti andhassa pabbatārohaṇaṃ viya niccaṃ na hotīti attho. Ayaṃ tāva saddanayo. Ayaṃ pana aṭṭhakathānayo – accharāyoggoti acchariyo, accharaṃ paharitvā passitabboti attho. Apica ‘‘tathāgatassa, bhikkhave, arahato sammāsambuddhassa pātubhāvā cattāro acchariyā abbhutā dhammā pātubhavantī’’ti (a. ni. 4.127) evamādīhi anekehi acchariyabbhutadhammehi samannāgatattāpi acchariyamanusso. Āciṇṇamanussotipi acchariyamanusso.

    અભિનીહારસ્સ હિ સમ્પાદકે અટ્ઠ ધમ્મે સમોધાનેત્વા એકબુદ્ધસ્સ સમ્મુખે મહાબોધિમણ્ડે માનસં બન્ધિત્વા નિસજ્જનં નામ ન અઞ્ઞસ્સ કસ્સચિ આચિણ્ણં, સબ્બઞ્ઞુબોધિસત્તસ્સેવ આચિણ્ણં. તથા બુદ્ધાનં સન્તિકે બ્યાકરણં લભિત્વા અનિવત્તકેન હુત્વા વીરિયાધિટ્ઠાનં અધિટ્ઠાય બુદ્ધકારકધમ્માનં પૂરણમ્પિ ન અઞ્ઞસ્સ કસ્સચિ આચિણ્ણં, સબ્બઞ્ઞુબોધિસત્તસ્સેવ આચિણ્ણં. તથા પારમિયો ગબ્ભં ગણ્હાપેત્વા વેસ્સન્તરત્તભાવસદિસે અત્તભાવે ઠત્વા સબ્બાલઙ્કારપટિમણ્ડિતાનં હત્થીનં સત્તસતાનિ અસ્સાનં સત્તસતાનીતિ એવં સત્તસતકમહાદાનં દત્વા જાલિકુમારસદિસં પુત્તં, કણ્હાજિનાસદિસં ધીતરં, મદ્દીદેવિસદિસં ભરિયઞ્ચ દાનમુખે નિય્યાતેત્વા યાવતાયુકં ઠત્વા દુતિયે અત્તભાવે તુસિતભવને પટિસન્ધિગ્ગહણમ્પિ ન અઞ્ઞસ્સ કસ્સચિ આચિણ્ણં, સબ્બઞ્ઞુબોધિસત્તસ્સેવ આચિણ્ણં. તુસિતપુરે યાવતાયુકં ઠત્વા દેવતાનં આયાચનં સમ્પટિચ્છિત્વા પઞ્ચમહાવિલોકનં વિલોકેત્વા સતસ્સ સમ્પજાનસ્સ તુસિતપુરા ચવિત્વા મહાભોગકુલે પટિસન્ધિગ્ગહણમ્પિ ન અઞ્ઞસ્સ કસ્સચિ આચિણ્ણં, સબ્બઞ્ઞુબોધિસત્તસ્સેવ આચિણ્ણં. તથા પટિસન્ધિગ્ગહણદિવસે દસસહસ્સિલોકધાતુકમ્પનમ્પિ, સતસ્સ સમ્પજાનસ્સ માતુકુચ્છિયં નિવાસોપિ, સતસ્સ સમ્પજાનસ્સ માતુકુચ્છિતો નિક્ખમનદિવસે દસસહસ્સિલોકધાતુકમ્પનમ્પિ, સમ્પતિજાતસ્સ સત્તપદવીતિહારગમનમ્પિ, દિબ્બસેતચ્છત્ત॰ ધારણમ્પિ, દિબ્બવાળબીજનુક્ખેપોપિ, સબ્બદિસાસુ સીહવિલોકનં વિલોકેત્વા અત્તના પટિસમં કઞ્ચિ સત્તં અદિસ્વા ‘‘અગ્ગોહમસ્મિ લોકસ્સા’’તિ એવં સીહનાદનદનમ્પિ, પરિપાકગતે ઞાણે મહાસમ્પત્તિં પહાય મહાભિનિક્ખમનમ્પિ, મહાબોધિમણ્ડે પલ્લઙ્કેન નિસિન્નસ્સ મારવિજયં આદિં કત્વા પુબ્બેનિવાસાનુસ્સતિદિબ્બચક્ખુવિસોધનાનિ કત્વા પચ્ચૂસસમયે સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણગુણરાસિપટિવિદ્ધક્ખણે દસસહસ્સિલોકધાતુકમ્પનમ્પિ, પઠમધમ્મદેસનાય અનુત્તરં તિપરિવટ્ટં ધમ્મચક્કપ્પવત્તનમ્પીતિ એવમાદિ સબ્બં ન અઞ્ઞસ્સ કસ્સચિ આચિણ્ણં, સબ્બઞ્ઞુબુદ્ધસ્સેવ આચિણ્ણં. એવં આચિણ્ણમનુસ્સોતિપિ અચ્છરિયમનુસ્સો.

    Abhinīhārassa hi sampādake aṭṭha dhamme samodhānetvā ekabuddhassa sammukhe mahābodhimaṇḍe mānasaṃ bandhitvā nisajjanaṃ nāma na aññassa kassaci āciṇṇaṃ, sabbaññubodhisattasseva āciṇṇaṃ. Tathā buddhānaṃ santike byākaraṇaṃ labhitvā anivattakena hutvā vīriyādhiṭṭhānaṃ adhiṭṭhāya buddhakārakadhammānaṃ pūraṇampi na aññassa kassaci āciṇṇaṃ, sabbaññubodhisattasseva āciṇṇaṃ. Tathā pāramiyo gabbhaṃ gaṇhāpetvā vessantarattabhāvasadise attabhāve ṭhatvā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitānaṃ hatthīnaṃ sattasatāni assānaṃ sattasatānīti evaṃ sattasatakamahādānaṃ datvā jālikumārasadisaṃ puttaṃ, kaṇhājināsadisaṃ dhītaraṃ, maddīdevisadisaṃ bhariyañca dānamukhe niyyātetvā yāvatāyukaṃ ṭhatvā dutiye attabhāve tusitabhavane paṭisandhiggahaṇampi na aññassa kassaci āciṇṇaṃ, sabbaññubodhisattasseva āciṇṇaṃ. Tusitapure yāvatāyukaṃ ṭhatvā devatānaṃ āyācanaṃ sampaṭicchitvā pañcamahāvilokanaṃ viloketvā satassa sampajānassa tusitapurā cavitvā mahābhogakule paṭisandhiggahaṇampi na aññassa kassaci āciṇṇaṃ, sabbaññubodhisattasseva āciṇṇaṃ. Tathā paṭisandhiggahaṇadivase dasasahassilokadhātukampanampi, satassa sampajānassa mātukucchiyaṃ nivāsopi, satassa sampajānassa mātukucchito nikkhamanadivase dasasahassilokadhātukampanampi, sampatijātassa sattapadavītihāragamanampi, dibbasetacchatta. dhāraṇampi, dibbavāḷabījanukkhepopi, sabbadisāsu sīhavilokanaṃ viloketvā attanā paṭisamaṃ kañci sattaṃ adisvā ‘‘aggohamasmi lokassā’’ti evaṃ sīhanādanadanampi, paripākagate ñāṇe mahāsampattiṃ pahāya mahābhinikkhamanampi, mahābodhimaṇḍe pallaṅkena nisinnassa māravijayaṃ ādiṃ katvā pubbenivāsānussatidibbacakkhuvisodhanāni katvā paccūsasamaye sabbaññutaññāṇaguṇarāsipaṭividdhakkhaṇe dasasahassilokadhātukampanampi, paṭhamadhammadesanāya anuttaraṃ tiparivaṭṭaṃ dhammacakkappavattanampīti evamādi sabbaṃ na aññassa kassaci āciṇṇaṃ, sabbaññubuddhasseva āciṇṇaṃ. Evaṃ āciṇṇamanussotipi acchariyamanusso.

    ૧૭૩. ચતુત્થે કાલકિરિયાતિ એકસ્મિં કાલે પાકટા કિરિયાતિ કાલકિરિયા. તથાગતો હિ પઞ્ચચત્તાલીસ વસ્સાનિ ઠત્વા તીણિ પિટકાનિ પઞ્ચ નિકાયે નવઙ્ગં સત્થુસાસનં ચતુરાસીતિ ધમ્મક્ખન્ધસહસ્સાનિ પકાસેત્વા મહાજનં નિબ્બાનનિન્નં નિબ્બાનપોણં કત્વા યમકસાલાનમન્તરે નિપન્નો ભિક્ખુસઙ્ઘં આમન્તેત્વા અપ્પમાદેન ઓવદિત્વા સતો સમ્પજાનો અનુપાદિસેસાય નિબ્બાનધાતુયા પરિનિબ્બાયિ. અયમસ્સ કિરિયા યાવજ્જતના પાકટાતિ એકસ્મિં કાલે પાકટા કિરિયાતિ કાલકિરિયા. અનુતપ્પા હોતીતિ અનુતાપકરા હોતિ. તત્થ ચક્કવત્તિરઞ્ઞો કાલકિરિયા એકચક્કવાળે દેવમનુસ્સાનં અનુતાપકરા હોતિ. બુદ્ધાનં કાલકિરિયા દસસહસ્સચક્કવાળેસુ દેવમનુસ્સાનં અનુતાપકરા હોતિ. તેન વુત્તં – ‘‘બહુનો જનસ્સ અનુતપ્પા હોતી’’તિ.

    173. Catutthe kālakiriyāti ekasmiṃ kāle pākaṭā kiriyāti kālakiriyā. Tathāgato hi pañcacattālīsa vassāni ṭhatvā tīṇi piṭakāni pañca nikāye navaṅgaṃ satthusāsanaṃ caturāsīti dhammakkhandhasahassāni pakāsetvā mahājanaṃ nibbānaninnaṃ nibbānapoṇaṃ katvā yamakasālānamantare nipanno bhikkhusaṅghaṃ āmantetvā appamādena ovaditvā sato sampajāno anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi. Ayamassa kiriyā yāvajjatanā pākaṭāti ekasmiṃ kāle pākaṭā kiriyāti kālakiriyā. Anutappā hotīti anutāpakarā hoti. Tattha cakkavattirañño kālakiriyā ekacakkavāḷe devamanussānaṃ anutāpakarā hoti. Buddhānaṃ kālakiriyā dasasahassacakkavāḷesu devamanussānaṃ anutāpakarā hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘bahuno janassa anutappā hotī’’ti.

    ૧૭૪. પઞ્ચમે અદુતિયોતિ દુતિયસ્સ બુદ્ધસ્સ અભાવા અદુતિયો. ચત્તારો હિ બુદ્ધા સુતબુદ્ધો, ચતુસચ્ચબુદ્ધો, પચ્ચેકબુદ્ધો, સબ્બઞ્ઞુબુદ્ધોતિ. તત્થ બહુસ્સુતો ભિક્ખુ સુતબુદ્ધો નામ . ખીણાસવો ચતુસચ્ચબુદ્ધો નામ . કપ્પસતસહસ્સાધિકાનિ દ્વે અસઙ્ખ્યેય્યાનિ પારમિયો પૂરેત્વા સામં પટિવિદ્ધપચ્ચેકબોધિઞાણો પચ્ચેકબુદ્ધો નામ. કપ્પસતસહસ્સાધિકાનિ ચત્તારિ વા અટ્ઠ વા સોળસ વા અસઙ્ખ્યેય્યાનિ પારમિયો પૂરેત્વા તિણ્ણં મારાનં મત્થકં મદ્દિત્વા પટિવિદ્ધસબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણો સબ્બઞ્ઞુબુદ્ધો નામ. ઇમેસુ ચતૂસુ બુદ્ધેસુ સબ્બઞ્ઞુબુદ્ધોવ અદુતિયો નામ. ન હિ તેન સદ્ધિં અઞ્ઞો સબ્બઞ્ઞુબુદ્ધો નામ ઉપ્પજ્જતિ.

    174. Pañcame adutiyoti dutiyassa buddhassa abhāvā adutiyo. Cattāro hi buddhā sutabuddho, catusaccabuddho, paccekabuddho, sabbaññubuddhoti. Tattha bahussuto bhikkhu sutabuddho nāma . Khīṇāsavo catusaccabuddho nāma . Kappasatasahassādhikāni dve asaṅkhyeyyāni pāramiyo pūretvā sāmaṃ paṭividdhapaccekabodhiñāṇo paccekabuddho nāma. Kappasatasahassādhikāni cattāri vā aṭṭha vā soḷasa vā asaṅkhyeyyāni pāramiyo pūretvā tiṇṇaṃ mārānaṃ matthakaṃ madditvā paṭividdhasabbaññutaññāṇo sabbaññubuddho nāma. Imesu catūsu buddhesu sabbaññubuddhova adutiyo nāma. Na hi tena saddhiṃ añño sabbaññubuddho nāma uppajjati.

    અસહાયોતિ અત્તભાવેન વા પટિવિદ્ધધમ્મેહિ વા સદિસો સહાયો નામ અસ્સ નત્થીતિ અસહાયો. ‘‘લદ્ધસહાયો ખો પન સો ભગવા સેખાનઞ્ચેવ પટિપદાન’’ન્તિ ઇમિના પન પરિયાયેન સેખાસેખા બુદ્ધાનં સહાયા નામ હોન્તિ. અપ્પટિમોતિ પટિમા વુચ્ચતિ અત્તભાવો, તસ્સ અત્તભાવસદિસા અઞ્ઞા પટિમા નત્થીતિ અપ્પટિમો. યાપિ ચ મનુસ્સા સુવણ્ણરજતાદિમયા પટિમા કરોન્તિ, તાસુ વાલગ્ગમત્તમ્પિ ઓકાસં તથાગતસ્સ અત્તભાવસદિસં કાતું સમત્થો નામ નત્થીતિ સબ્બથાપિ અપ્પટિમો.

    Asahāyoti attabhāvena vā paṭividdhadhammehi vā sadiso sahāyo nāma assa natthīti asahāyo. ‘‘Laddhasahāyo kho pana so bhagavā sekhānañceva paṭipadāna’’nti iminā pana pariyāyena sekhāsekhā buddhānaṃ sahāyā nāma honti. Appaṭimoti paṭimā vuccati attabhāvo, tassa attabhāvasadisā aññā paṭimā natthīti appaṭimo. Yāpi ca manussā suvaṇṇarajatādimayā paṭimā karonti, tāsu vālaggamattampi okāsaṃ tathāgatassa attabhāvasadisaṃ kātuṃ samattho nāma natthīti sabbathāpi appaṭimo.

    અપ્પટિસમોતિ અત્તભાવેનેવસ્સ પટિસમો નામ કોચિ નત્થીતિ અપ્પટિસમો. અપ્પટિભાગોતિ યે તથાગતેન ‘‘ચત્તારો સતિપટ્ઠાના’’તિઆદિના નયેન ધમ્મા દેસિતા, તેસુ ‘‘ન ચત્તારો સતિપટ્ઠાના, તયો વા પઞ્ચ વા’’તિઆદિના નયેન પટિભાગં કાતું સમત્થો નામ નત્થીતિ અપ્પટિભાગો. અપ્પટિપુગ્ગલોતિ અઞ્ઞો કોચિ ‘‘અહં બુદ્ધો’’તિ એવં પટિઞ્ઞં કાતું સમત્થો પુગ્ગલો નત્થીતિ અપ્પટિપુગ્ગલો. અસમોતિ અપ્પટિપુગ્ગલત્તાવ સબ્બસત્તેહિ અસમો. અસમસમોતિ અસમા વુચ્ચન્તિ અતીતાનાગતા સબ્બઞ્ઞુબુદ્ધા, તેહિ અસમેહિ સમોતિ અસમસમો.

    Appaṭisamoti attabhāvenevassa paṭisamo nāma koci natthīti appaṭisamo. Appaṭibhāgoti ye tathāgatena ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’tiādinā nayena dhammā desitā, tesu ‘‘na cattāro satipaṭṭhānā, tayo vā pañca vā’’tiādinā nayena paṭibhāgaṃ kātuṃ samattho nāma natthīti appaṭibhāgo. Appaṭipuggaloti añño koci ‘‘ahaṃ buddho’’ti evaṃ paṭiññaṃ kātuṃ samattho puggalo natthīti appaṭipuggalo. Asamoti appaṭipuggalattāva sabbasattehi asamo. Asamasamoti asamā vuccanti atītānāgatā sabbaññubuddhā, tehi asamehi samoti asamasamo.

    દ્વિપદાનં અગ્ગોતિ સમ્માસમ્બુદ્ધો અપદાનં દ્વિપદાનં ચતુપ્પદાનં બહુપ્પદાનં રૂપીનં અરૂપીનં સઞ્ઞીનં અસઞ્ઞીનં નેવસઞ્ઞીનાસઞ્ઞીનં સત્તાનં અગ્ગોવ. કસ્મા ઇધ દ્વિપદાનં અગ્ગોતિ વુત્તો? સેટ્ઠતરવસેન. ઇમસ્મિઞ્હિ લોકે સેટ્ઠો નામ ઉપ્પજ્જમાનો અપદચતુપ્પદબહુપ્પદેસુ ન ઉપ્પજ્જતિ, દ્વિપદેસુયેવ ઉપ્પજ્જતિ. કતરદ્વિપદ્વેસૂતિ? મનુસ્સેસુ ચેવ દેવેસુ ચ. મનુસ્સેસુ ઉપ્પજ્જમાનો તિસહસ્સિમહાસહસ્સિલોકધાતું વસે વત્તેતું સમત્થો બુદ્ધો હુત્વા ઉપ્પજ્જતિ. દેવેસુ ઉપ્પજ્જમાનો દસસહસ્સિલોકધાતું વસવત્તી મહાબ્રહ્મા હુત્વા ઉપ્પજ્જતિ. સો તસ્સ કપ્પિયકારકો વા આરામિકો વા સમ્પજ્જતિ. ઇતિ તતોપિ સેટ્ઠતરવસેનેસ દ્વિપદાનં અગ્ગોતિ વુત્તો.

    Dvipadānaṃ aggoti sammāsambuddho apadānaṃ dvipadānaṃ catuppadānaṃ bahuppadānaṃ rūpīnaṃ arūpīnaṃ saññīnaṃ asaññīnaṃ nevasaññīnāsaññīnaṃ sattānaṃ aggova. Kasmā idha dvipadānaṃ aggoti vutto? Seṭṭhataravasena. Imasmiñhi loke seṭṭho nāma uppajjamāno apadacatuppadabahuppadesu na uppajjati, dvipadesuyeva uppajjati. Kataradvipadvesūti? Manussesu ceva devesu ca. Manussesu uppajjamāno tisahassimahāsahassilokadhātuṃ vase vattetuṃ samattho buddho hutvā uppajjati. Devesu uppajjamāno dasasahassilokadhātuṃ vasavattī mahābrahmā hutvā uppajjati. So tassa kappiyakārako vā ārāmiko vā sampajjati. Iti tatopi seṭṭhataravasenesa dvipadānaṃ aggoti vutto.

    ૧૭૫-૧૮૬. છટ્ઠાદીસુ એકપુગ્ગલસ્સ, ભિક્ખવે, પાતુભાવા મહતો ચક્ખુસ્સ પાતુભાવો હોતીતિ, ભિક્ખવે, એકપુગ્ગલસ્સ તથાગતસ્સ અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ પાતુભાવેન મહન્તસ્સ ચક્ખુસ્સ પાતુભાવો હોતિ. તસ્મિં પુગ્ગલે પાતુભૂતે તં પાતુભૂતમેવ હોતિ, ન વિના તસ્સ પાતુભાવેન પાતુભવતિ. પાતુભાવોતિ ઉપ્પત્તિ નિપ્ફત્તિ. કતમસ્સ ચક્ખુસ્સાતિ? પઞ્ઞાચક્ખુસ્સ. કીવરૂપસ્સાતિ? સારિપુત્તત્થેરસ્સ વિપસ્સનાપઞ્ઞાસદિસસ્સ મહામોગ્ગલ્લાનત્થેરસ્સ સમાધિપઞ્ઞાસદિસસ્સાતિ. આલોકાદીસુપિ એસેવ નયો. ઉભિન્નં અગ્ગસાવકાનં પઞ્ઞાઆલોકસદિસોયેવ હિ એત્થ આલોકો, પઞ્ઞાઓભાસસદિસોયેવ ઓભાસો અધિપ્પેતો. ‘‘મહતો ચક્ખુસ્સ, મહતો આલોકસ્સ, મહતો ઓભાસસ્સા’’તિ ઇમાનિ ચ પન તીણિપિ લોકિયલોકુત્તરમિસ્સકાનિ કથિતાનીતિ વેદિતબ્બાનિ.

    175-186. Chaṭṭhādīsu ekapuggalassa, bhikkhave, pātubhāvā mahato cakkhussa pātubhāvo hotīti, bhikkhave, ekapuggalassa tathāgatassa arahato sammāsambuddhassa pātubhāvena mahantassa cakkhussa pātubhāvo hoti. Tasmiṃ puggale pātubhūte taṃ pātubhūtameva hoti, na vinā tassa pātubhāvena pātubhavati. Pātubhāvoti uppatti nipphatti. Katamassa cakkhussāti? Paññācakkhussa. Kīvarūpassāti? Sāriputtattherassa vipassanāpaññāsadisassa mahāmoggallānattherassa samādhipaññāsadisassāti. Ālokādīsupi eseva nayo. Ubhinnaṃ aggasāvakānaṃ paññāālokasadisoyeva hi ettha āloko, paññāobhāsasadisoyeva obhāso adhippeto. ‘‘Mahato cakkhussa, mahato ālokassa, mahato obhāsassā’’ti imāni ca pana tīṇipi lokiyalokuttaramissakāni kathitānīti veditabbāni.

    છન્નં અનુત્તરિયાનન્તિ ઉત્તરિતરવિરહિતાનં છન્નં ઉત્તમધમ્માનં. તત્થ દસ્સનાનુત્તરિયં, સવનાનુત્તરિયં, લાભાનુત્તરિયં, સિક્ખાનુત્તરિયં, પારિચરિયાનુત્તરિયં, અનુસ્સતાનુત્તરિયન્તિ ઇમાનિ છ અનુત્તરિયાનિ. ઇમેસં પાતુભાવો હોતીતિ અત્થો. આયસ્મા હિ આનન્દત્થેરો સાયંપાતં તથાગતં ચક્ખુવિઞ્ઞાણેન દટ્ઠું લભતિ, ઇદં દસ્સનાનુત્તરિયં. અઞ્ઞોપિ સોતાપન્નો વા સકદાગામી વા અનાગામી વા આનન્દત્થેરો વિય તથાગતં દસ્સનાય લભતિ, ઇદમ્પિ દસ્સનાનુત્તરિયં . અપરો પન પુથુજ્જનકલ્યાણકો આનન્દત્થેરો વિય દસબલં દસ્સનાય લભિત્વા તં દસ્સનં વડ્ઢેત્વા સોતાપત્તિમગ્ગં પાપેતિ. ઇદં દસ્સનમેવ નામ, મૂલદસ્સનં પન દસ્સનાનુત્તરિયં નામ.

    Channaṃ anuttariyānanti uttaritaravirahitānaṃ channaṃ uttamadhammānaṃ. Tattha dassanānuttariyaṃ, savanānuttariyaṃ, lābhānuttariyaṃ, sikkhānuttariyaṃ, pāricariyānuttariyaṃ, anussatānuttariyanti imāni cha anuttariyāni. Imesaṃ pātubhāvo hotīti attho. Āyasmā hi ānandatthero sāyaṃpātaṃ tathāgataṃ cakkhuviññāṇena daṭṭhuṃ labhati, idaṃ dassanānuttariyaṃ. Aññopi sotāpanno vā sakadāgāmī vā anāgāmī vā ānandatthero viya tathāgataṃ dassanāya labhati, idampi dassanānuttariyaṃ . Aparo pana puthujjanakalyāṇako ānandatthero viya dasabalaṃ dassanāya labhitvā taṃ dassanaṃ vaḍḍhetvā sotāpattimaggaṃ pāpeti. Idaṃ dassanameva nāma, mūladassanaṃ pana dassanānuttariyaṃ nāma.

    આનન્દત્થેરોયેવ ચ અભિક્ખણં દસબલસ્સ વચનં સોતવિઞ્ઞાણેન સોતું લભતિ, ઇદં સવનાનુત્તરિયં. અઞ્ઞેપિ સોતાપન્નાદયો આનન્દત્થેરો વિય તથાગતસ્સ વચનં સવનાય લભન્તિ, ઇદમ્પિ સવનાનુત્તરિયં. અપરો પન પુથુજ્જનકલ્યાણકો આનન્દત્થેરો વિય તથાગતસ્સ વચનં સોતું લભિત્વા તં સવનં વડ્ઢેત્વા સોતાપત્તિમગ્ગં પાપેતિ. ઇદં સવનમેવ નામ, મૂલસવનં પન સવનાનુત્તરિયં નામ.

    Ānandattheroyeva ca abhikkhaṇaṃ dasabalassa vacanaṃ sotaviññāṇena sotuṃ labhati, idaṃ savanānuttariyaṃ. Aññepi sotāpannādayo ānandatthero viya tathāgatassa vacanaṃ savanāya labhanti, idampi savanānuttariyaṃ. Aparo pana puthujjanakalyāṇako ānandatthero viya tathāgatassa vacanaṃ sotuṃ labhitvā taṃ savanaṃ vaḍḍhetvā sotāpattimaggaṃ pāpeti. Idaṃ savanameva nāma, mūlasavanaṃ pana savanānuttariyaṃ nāma.

    આનન્દત્થેરોયેવ ચ દસબલે સદ્ધં પટિલભતિ, ઇદં લાભાનુત્તરિયં. અઞ્ઞેપિ સોતાપન્નાદયો આનન્દત્થેરો વિય દસબલે સદ્ધાપટિલાભં લભન્તિ, ઇદમ્પિ લાભાનુત્તરિયં. અપરો પન પુથુજ્જનકલ્યાણકો આનન્દત્થેરો વિય દસબલે સદ્ધાપટિલાભં લભિત્વા તં લાભં વડ્ઢેત્વા સોતાપત્તિમગ્ગં પાપેતિ, અયં લાભોયેવ નામ, મૂલલાભો પન લાભાનુત્તરિયં નામ.

    Ānandattheroyeva ca dasabale saddhaṃ paṭilabhati, idaṃ lābhānuttariyaṃ. Aññepi sotāpannādayo ānandatthero viya dasabale saddhāpaṭilābhaṃ labhanti, idampi lābhānuttariyaṃ. Aparo pana puthujjanakalyāṇako ānandatthero viya dasabale saddhāpaṭilābhaṃ labhitvā taṃ lābhaṃ vaḍḍhetvā sotāpattimaggaṃ pāpeti, ayaṃ lābhoyeva nāma, mūlalābho pana lābhānuttariyaṃ nāma.

    આનન્દત્થેરોયેવ ચ દસબલસ્સ સાસને તિસ્સો સિક્ખા સિક્ખતિ, ઇદં સિક્ખાનુત્તરિયં. અઞ્ઞેપિ સોતાપન્નાદયો આનન્દત્થેરો વિય દસબલસ્સ સાસને તિસ્સો સિક્ખા સિક્ખન્તિ, ઇદમ્પિ સિક્ખાનુત્તરિયં. અપરો પન પુથુજ્જનકલ્યાણકો આનન્દત્થેરો વિય દસબલસ્સ સાસને તિસ્સો સિક્ખા સિક્ખિત્વા તા સિક્ખા વડ્ઢેત્વા સોતાપત્તિમગ્ગં પાપેતિ. અયં સિક્ખાયેવ નામ, મૂલસિક્ખા પન સિક્ખાનુત્તરિયં નામ.

    Ānandattheroyeva ca dasabalassa sāsane tisso sikkhā sikkhati, idaṃ sikkhānuttariyaṃ. Aññepi sotāpannādayo ānandatthero viya dasabalassa sāsane tisso sikkhā sikkhanti, idampi sikkhānuttariyaṃ. Aparo pana puthujjanakalyāṇako ānandatthero viya dasabalassa sāsane tisso sikkhā sikkhitvā tā sikkhā vaḍḍhetvā sotāpattimaggaṃ pāpeti. Ayaṃ sikkhāyeva nāma, mūlasikkhā pana sikkhānuttariyaṃ nāma.

    આનન્દત્થેરોયેવ ચ અભિણ્હં દસબલં પરિચરતિ, ઇદં પારિચરિયાનુત્તરિયં. અઞ્ઞેપિ સોતાપન્નાદયો આનન્દત્થેરો વિય અભિણ્હં દસબલં પરિચરન્તિ, ઇદમ્પિ પારિચરિયાનુત્તરિયં. અપરો પન પુથુજ્જનકલ્યાણકો આનન્દત્થેરો વિય દસબલં પરિચરિત્વા તં પારિચરિયં વડ્ઢેત્વા સોતાપત્તિમગ્ગં પાપેતિ, અયં પારિચરિયાયેવ નામ, મૂલપારિચરિયા પન પારિચરિયાનુત્તરિયં નામ.

    Ānandattheroyeva ca abhiṇhaṃ dasabalaṃ paricarati, idaṃ pāricariyānuttariyaṃ. Aññepi sotāpannādayo ānandatthero viya abhiṇhaṃ dasabalaṃ paricaranti, idampi pāricariyānuttariyaṃ. Aparo pana puthujjanakalyāṇako ānandatthero viya dasabalaṃ paricaritvā taṃ pāricariyaṃ vaḍḍhetvā sotāpattimaggaṃ pāpeti, ayaṃ pāricariyāyeva nāma, mūlapāricariyā pana pāricariyānuttariyaṃ nāma.

    આનન્દત્થેરોયેવ ચ દસબલસ્સ લોકિયલોકુત્તરે ગુણે અનુસ્સરતિ, ઇદં અનુસ્સતાનુત્તરિયં. અઞ્ઞેપિ સોતાપન્નાદયો આનન્દત્થેરો વિય દસબલસ્સ લોકિયલોકુત્તરે ગુણે અનુસ્સરન્તિ, ઇદમ્પિ અનુસ્સતાનુત્તરિયં. અપરો પન પુથુજ્જનકલ્યાણકો આનન્દત્થેરો વિય દસબલસ્સ લોકિયલોકુત્તરે ગુણે અનુસ્સરિત્વા તં અનુસ્સતિં વડ્ઢેત્વા સોતાપત્તિમગ્ગં પાપેતિ, અયં અનુસ્સતિયેવ નામ, મૂલાનુસ્સતિ પન અનુસ્સતાનુત્તરિયં નામ. ઇમાનિ છ અનુત્તરિયાનિ, ઇમેસં પાતુભાવો હોતિ. ઇમાનિ ચ પન છ અનુત્તરિયાનિ લોકિયલોકુત્તરમિસ્સકાનિ કથિતાનીતિ વેદિતબ્બાનિ.

    Ānandattheroyeva ca dasabalassa lokiyalokuttare guṇe anussarati, idaṃ anussatānuttariyaṃ. Aññepi sotāpannādayo ānandatthero viya dasabalassa lokiyalokuttare guṇe anussaranti, idampi anussatānuttariyaṃ. Aparo pana puthujjanakalyāṇako ānandatthero viya dasabalassa lokiyalokuttare guṇe anussaritvā taṃ anussatiṃ vaḍḍhetvā sotāpattimaggaṃ pāpeti, ayaṃ anussatiyeva nāma, mūlānussati pana anussatānuttariyaṃ nāma. Imāni cha anuttariyāni, imesaṃ pātubhāvo hoti. Imāni ca pana cha anuttariyāni lokiyalokuttaramissakāni kathitānīti veditabbāni.

    ચતુન્નં પટિસમ્ભિદાનં સચ્છિકિરિયા હોતીતિ ચતસ્સો હિ પટિસમ્ભિદાયો અત્થપટિસમ્ભિદા, ધમ્મપટિસમ્ભિદા, નિરુત્તિપટિસમ્ભિદા, પટિભાનપટિસમ્ભિદાતિ. તત્થ અત્થેસુ ઞાણં અત્થપટિસમ્ભિદા, ધમ્મેસુ ઞાણં ધમ્મપટિસમ્ભિદા, અત્થધમ્મનિરુત્તાભિલાપે ઞાણં નિરુત્તિપટિસમ્ભિદા , ઞાણેસુ ઞાણં પટિભાનપટિસમ્ભિદા. અયમેત્થ સઙ્ખેપો, વિત્થારો પનેતાસં અભિધમ્મે (વિભ॰ ૭૧૮ આદયો) આગતોયેવ. ઇમાસં ચતસ્સન્નં પટિસમ્ભિદાનં બુદ્ધુપ્પાદે પચ્ચક્ખકિરિયા હોતિ, ન વિના બુદ્ધુપ્પાદા. એતાસં સચ્છિકિરિયાતિ અત્થો. ઇમાપિ લોકિયલોકુત્તરાવ કથિતાતિ વેદિતબ્બા.

    Catunnaṃpaṭisambhidānaṃ sacchikiriyā hotīti catasso hi paṭisambhidāyo atthapaṭisambhidā, dhammapaṭisambhidā, niruttipaṭisambhidā, paṭibhānapaṭisambhidāti. Tattha atthesu ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, dhammesu ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, atthadhammaniruttābhilāpe ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā , ñāṇesu ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro panetāsaṃ abhidhamme (vibha. 718 ādayo) āgatoyeva. Imāsaṃ catassannaṃ paṭisambhidānaṃ buddhuppāde paccakkhakiriyā hoti, na vinā buddhuppādā. Etāsaṃ sacchikiriyāti attho. Imāpi lokiyalokuttarāva kathitāti veditabbā.

    અનેકધાતુપટિવેધોતિ ‘‘ચક્ખુધાતુ રૂપધાતૂ’’તિઆદીનં અટ્ઠારસન્નં ધાતૂનં બુદ્ધુપ્પાદેયેવ પટિવેધો હોતિ, ન વિના બુદ્ધુપ્પાદેનાતિ અત્થો. નાનાધાતુપટિવેધોતિ એત્થ ઇમાવ અટ્ઠારસ ધાતુયો નાનાસભાવતો નાનાધાતુયોતિ વેદિતબ્બા. યો પનેતાસં ‘‘નાનાસભાવા એતા’’તિ એવં નાનાકરણતો પટિવેધો, અયં નાનાધાતુપટિવેધો નામ. વિજ્જાવિમુત્તિફલસચ્છિકિરિયાતિ એત્થ વિજ્જાતિ ફલે ઞાણં, વિમુત્તીતિ તદવસેસા ફલસમ્પયુત્તા ધમ્મા. સોતાપત્તિફલસચ્છિકિરિયાતિ સોતોતિ પઠમમગ્ગો, તેન સોતેન પત્તબ્બં ફલન્તિ સોતાપત્તિફલં. સકદાગામિફલાદીનિ પાકટાનેવ.

    Anekadhātupaṭivedhoti ‘‘cakkhudhātu rūpadhātū’’tiādīnaṃ aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ buddhuppādeyeva paṭivedho hoti, na vinā buddhuppādenāti attho. Nānādhātupaṭivedhoti ettha imāva aṭṭhārasa dhātuyo nānāsabhāvato nānādhātuyoti veditabbā. Yo panetāsaṃ ‘‘nānāsabhāvā etā’’ti evaṃ nānākaraṇato paṭivedho, ayaṃ nānādhātupaṭivedho nāma. Vijjāvimuttiphalasacchikiriyāti ettha vijjāti phale ñāṇaṃ, vimuttīti tadavasesā phalasampayuttā dhammā. Sotāpattiphalasacchikiriyāti sototi paṭhamamaggo, tena sotena pattabbaṃ phalanti sotāpattiphalaṃ. Sakadāgāmiphalādīni pākaṭāneva.

    ૧૮૭. અનુત્તરન્તિ નિરુત્તરં. ધમ્મચક્કન્તિ સેટ્ઠચક્કં. ચક્કસદ્દો હેસ –

    187.Anuttaranti niruttaraṃ. Dhammacakkanti seṭṭhacakkaṃ. Cakkasaddo hesa –

    ‘‘ચતુબ્ભિ અટ્ઠજ્ઝગમા, અટ્ઠાહિપિ ચ સોળસ;

    ‘‘Catubbhi aṭṭhajjhagamā, aṭṭhāhipi ca soḷasa;

    સોળસાહિ ચ બાત્તિંસ, અત્રિચ્છં ચક્કમાસદો;

    Soḷasāhi ca bāttiṃsa, atricchaṃ cakkamāsado;

    ઇચ્છાહતસ્સ પોસસ્સ, ચક્કં ભમતિ મત્થકે’’તિ. (જા॰ ૧.૧.૧૦૪; ૧.૫.૧૦૩) –

    Icchāhatassa posassa, cakkaṃ bhamati matthake’’ti. (jā. 1.1.104; 1.5.103) –

    એત્થ ઉરચક્કે આગતો. ‘‘ચક્કસમારુળ્હા જાનપદા પરિયાયન્તી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૩.૬૩; ૫.૫૪) એત્થ ઇરિયાપથચક્કે. ‘‘અથ ખો સો, ભિક્ખવે, રથકારો યં તં ચક્કં છહિ માસેહિ નિટ્ઠિતં, તં પવત્તેસી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૩.૧૫) એત્થ દારુચક્કે. ‘‘અદ્દસા ખો દોણો બ્રાહ્મણો ભગવતો પાદેસુ ચક્કાનિ સહસ્સારાની’’તિ (અ॰ નિ॰ ૪.૩૬) એત્થ લક્ખણચક્કે. ‘‘ચત્તારિમાનિ, ભિક્ખવે, ચક્કાનિ, યેહિ સમન્નાગતાનં દેવમનુસ્સાનં ચતુચક્કં વત્તતી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૪.૩૧) એત્થ સમ્પત્તિચક્કે. ‘‘દિબ્બં ચક્કરતનં પાતુભવતી’’તિ (દી॰ નિ॰ ૨.૨૪૩; મ॰ નિ॰ ૩.૨૫૬) એત્થ રતનચક્કે. ઇધ પન ધમ્મચક્કે આગતો.

    Ettha uracakke āgato. ‘‘Cakkasamāruḷhā jānapadā pariyāyantī’’ti (a. ni. 3.63; 5.54) ettha iriyāpathacakke. ‘‘Atha kho so, bhikkhave, rathakāro yaṃ taṃ cakkaṃ chahi māsehi niṭṭhitaṃ, taṃ pavattesī’’ti (a. ni. 3.15) ettha dārucakke. ‘‘Addasā kho doṇo brāhmaṇo bhagavato pādesu cakkāni sahassārānī’’ti (a. ni. 4.36) ettha lakkhaṇacakke. ‘‘Cattārimāni, bhikkhave, cakkāni, yehi samannāgatānaṃ devamanussānaṃ catucakkaṃ vattatī’’ti (a. ni. 4.31) ettha sampatticakke. ‘‘Dibbaṃ cakkaratanaṃ pātubhavatī’’ti (dī. ni. 2.243; ma. ni. 3.256) ettha ratanacakke. Idha pana dhammacakke āgato.

    પવત્તિતન્તિ એત્થ ધમ્મચક્કં અભિનીહરતિ નામ, અભિનીહટં નામ, ઉપ્પાદેતિ નામ, ઉપ્પાદિતં નામ, પવત્તેતિ નામ, પવત્તિતં નામાતિ અયં પભેદો વેદિતબ્બો. કુતો પટ્ઠાય ધમ્મચક્કં અભિનીહરતિ નામાતિ? યદા સુમેધબ્રાહ્મણો હુત્વા કામેસુ આદીનવં નેક્ખમ્મે ચ આનિસંસં દિસ્વા સત્તસતકમહાદાનં દત્વા ઇસિપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા પઞ્ચ અભિઞ્ઞા અટ્ઠ સમાપત્તિયો નિબ્બત્તેતિ, તતો પટ્ઠાય ધમ્મચક્કં અભિનીહરતિ નામ.

    Pavattitanti ettha dhammacakkaṃ abhinīharati nāma, abhinīhaṭaṃ nāma, uppādeti nāma, uppāditaṃ nāma, pavatteti nāma, pavattitaṃ nāmāti ayaṃ pabhedo veditabbo. Kuto paṭṭhāya dhammacakkaṃ abhinīharati nāmāti? Yadā sumedhabrāhmaṇo hutvā kāmesu ādīnavaṃ nekkhamme ca ānisaṃsaṃ disvā sattasatakamahādānaṃ datvā isipabbajjaṃ pabbajitvā pañca abhiññā aṭṭha samāpattiyo nibbatteti, tato paṭṭhāya dhammacakkaṃ abhinīharati nāma.

    કુતો પટ્ઠાય અભિનીહટં નામાતિ? યદા અટ્ઠ ધમ્મે સમોધાનેત્વા દીપઙ્કરપાદમૂલે મહાબોધિમણ્ડત્થાય માનસં બન્ધિત્વા ‘‘બ્યાકરણં અલદ્ધા ન વુટ્ઠહિસ્સામી’’તિ વીરિયાધિટ્ઠાનં અધિટ્ઠાય નિપન્નો દસબલસ્સ સન્તિકા બ્યાકરણં લભિ, તતો પટ્ઠાય ધમ્મચક્કં અભિનીહટં નામ.

    Kuto paṭṭhāya abhinīhaṭaṃ nāmāti? Yadā aṭṭha dhamme samodhānetvā dīpaṅkarapādamūle mahābodhimaṇḍatthāya mānasaṃ bandhitvā ‘‘byākaraṇaṃ aladdhā na vuṭṭhahissāmī’’ti vīriyādhiṭṭhānaṃ adhiṭṭhāya nipanno dasabalassa santikā byākaraṇaṃ labhi, tato paṭṭhāya dhammacakkaṃ abhinīhaṭaṃ nāma.

    કુતો પટ્ઠાય ઉપ્પાદેતિ નામાતિ? તતો પટ્ઠાય દાનપારમિં પૂરેન્તોપિ ધમ્મચક્કં ઉપ્પાદેતિ નામ. સીલપારમિં પૂરેન્તોપિ…પે॰… ઉપેક્ખાપારમિં પૂરેન્તોપિ ધમ્મચક્કં ઉપ્પાદેતિ નામ. દસ પારમિયો દસ ઉપપારમિયો દસ પરમત્થપારમિયો પૂરેન્તોપિ, પઞ્ચ મહાપરિચ્ચાગે પરિચ્ચજન્તોપિ, ઞાતત્થચરિયં પૂરેન્તોપિ ધમ્મચક્કં ઉપ્પાદેતિ નામ. વેસ્સન્તરત્તભાવે ઠત્વા સત્તસતકમહાદાનં દત્વા પુત્તદારં દાનમુખે નિય્યાતેત્વા પારમિકૂટં ગહેત્વા તુસિતપુરે નિબ્બત્તિત્વા તત્થ યાવતાયુકં ઠત્વા દેવતાહિ આયાચિતો પટિઞ્ઞં દત્વા પઞ્ચમહાવિલોકનં વિલોકેન્તોપિ ધમ્મચક્કં ઉપ્પાદેતિયેવ નામ. માતુકુચ્છિયં પટિસન્ધિં ગણ્હન્તોપિ, પટિસન્ધિક્ખણે દસસહસ્સચક્કવાળં કમ્પેન્તોપિ, માતુકુચ્છિતો નિક્ખન્તદિવસે તથેવ લોકં કમ્પેન્તોપિ, સમ્પતિજાતો સત્ત પદાનિ ગન્ત્વા ‘‘અગ્ગોમહસ્મી’’તિ સીહનાદં નદન્તોપિ, એકૂનતિંસ સંવચ્છરાનિ અગારમજ્ઝે વસન્તોપિ, મહાભિનિક્ખમનં નિક્ખમન્તોપિ, અનોમાનદીતીરે પબ્બજન્તોપિ, મહાપધાને છબ્બસ્સાનિ વીરિયં કરોન્તોપિ, સુજાતાય દિન્નં મધુપાયાસં ભુઞ્જિત્વા સુવણ્ણપાતિં નદિયા પવાહેત્વા સાયન્હસમયે બોધિમણ્ડવરગતો પુરત્થિમં લોકધાતું ઓલોકેન્તો નિસીદિત્વા સૂરિયે ધરમાનેયેવ મારબલં વિધમેત્વા પઠમયામે પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરન્તોપિ, મજ્ઝિમયામે દિબ્બચક્ખું વિસોધેન્તોપિ, પચ્ચૂસકાલસમનન્તરે પચ્ચયાકારં સમ્મસિત્વા સોતાપત્તિમગ્ગં પટિવિજ્ઝન્તોપિ, સોતાપત્તિફલં સચ્છિકરોન્તોપિ, સકદાગામિમગ્ગં સકદાગામિફલં અનાગામિમગ્ગં અનાગામિફલં સચ્છિકરોન્તોપિ, અરહત્તમગ્ગં પટિવિજ્ઝન્તોપિ ધમ્મચક્કં ઉપ્પાદેતિયેવ નામ.

    Kuto paṭṭhāya uppādeti nāmāti? Tato paṭṭhāya dānapāramiṃ pūrentopi dhammacakkaṃ uppādeti nāma. Sīlapāramiṃ pūrentopi…pe… upekkhāpāramiṃ pūrentopi dhammacakkaṃ uppādeti nāma. Dasa pāramiyo dasa upapāramiyo dasa paramatthapāramiyo pūrentopi, pañca mahāpariccāge pariccajantopi, ñātatthacariyaṃ pūrentopi dhammacakkaṃ uppādeti nāma. Vessantarattabhāve ṭhatvā sattasatakamahādānaṃ datvā puttadāraṃ dānamukhe niyyātetvā pāramikūṭaṃ gahetvā tusitapure nibbattitvā tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā devatāhi āyācito paṭiññaṃ datvā pañcamahāvilokanaṃ vilokentopi dhammacakkaṃ uppādetiyeva nāma. Mātukucchiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhantopi, paṭisandhikkhaṇe dasasahassacakkavāḷaṃ kampentopi, mātukucchito nikkhantadivase tatheva lokaṃ kampentopi, sampatijāto satta padāni gantvā ‘‘aggomahasmī’’ti sīhanādaṃ nadantopi, ekūnatiṃsa saṃvaccharāni agāramajjhe vasantopi, mahābhinikkhamanaṃ nikkhamantopi, anomānadītīre pabbajantopi, mahāpadhāne chabbassāni vīriyaṃ karontopi, sujātāya dinnaṃ madhupāyāsaṃ bhuñjitvā suvaṇṇapātiṃ nadiyā pavāhetvā sāyanhasamaye bodhimaṇḍavaragato puratthimaṃ lokadhātuṃ olokento nisīditvā sūriye dharamāneyeva mārabalaṃ vidhametvā paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussarantopi, majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhentopi, paccūsakālasamanantare paccayākāraṃ sammasitvā sotāpattimaggaṃ paṭivijjhantopi, sotāpattiphalaṃ sacchikarontopi, sakadāgāmimaggaṃ sakadāgāmiphalaṃ anāgāmimaggaṃ anāgāmiphalaṃ sacchikarontopi, arahattamaggaṃ paṭivijjhantopi dhammacakkaṃ uppādetiyeva nāma.

    અરહત્તફલક્ખણે પન તેન ધમ્મચક્કં ઉપ્પાદિતં નામ. બુદ્ધાનઞ્હિ સકલલોકિયલોકુત્તરગુણરાસિ અરહત્તફલેનેવ સદ્ધિં ઇજ્ઝતિ. તસ્મા તેન તસ્મિં ખણે ધમ્મચક્કં ઉપ્પાદિતં નામ હોતિ.

    Arahattaphalakkhaṇe pana tena dhammacakkaṃ uppāditaṃ nāma. Buddhānañhi sakalalokiyalokuttaraguṇarāsi arahattaphaleneva saddhiṃ ijjhati. Tasmā tena tasmiṃ khaṇe dhammacakkaṃ uppāditaṃ nāma hoti.

    કદા પવત્તેતિ નામ? બોધિમણ્ડે સત્તસત્તાહં વીતિનામેત્વા ઇસિપતને મિગદાયે અઞ્ઞાકોણ્ડઞ્ઞત્થેરં કાયસક્ખિં કત્વા ધમ્મચક્કપ્પવત્તનસુત્તન્તં દેસેન્તો ધમ્મચક્કં પવત્તેતિ નામ.

    Kadā pavatteti nāma? Bodhimaṇḍe sattasattāhaṃ vītināmetvā isipatane migadāye aññākoṇḍaññattheraṃ kāyasakkhiṃ katvā dhammacakkappavattanasuttantaṃ desento dhammacakkaṃ pavatteti nāma.

    યદા પન અઞ્ઞાકોણ્ડઞ્ઞત્થેરેન દસબલસ્સ દેસનાઞાણાનુભાવનિબ્બત્તં સવનં લભિત્વા સબ્બપઠમં ધમ્મો અધિગતો, તતો પટ્ઠાય ધમ્મચક્કં પવત્તિતં નામ હોતીતિ વેદિતબ્બં. ધમ્મચક્કન્તિ ચેતં દેસનાઞાણસ્સપિ નામં પટિવેધઞાણસ્સપિ. તેસુ દેસનાઞાણં લોકિયં, પટિવેધઞાણં લોકુત્તરં. કસ્સ દેસનાપટિવેધઞાણન્તિ? ન અઞ્ઞસ્સ કસ્સચિ, સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સેવ દેસનાઞાણઞ્ચ પટિવેધઞાણઞ્ચાતિ વેદિતબ્બં.

    Yadā pana aññākoṇḍaññattherena dasabalassa desanāñāṇānubhāvanibbattaṃ savanaṃ labhitvā sabbapaṭhamaṃ dhammo adhigato, tato paṭṭhāya dhammacakkaṃ pavattitaṃ nāma hotīti veditabbaṃ. Dhammacakkanti cetaṃ desanāñāṇassapi nāmaṃ paṭivedhañāṇassapi. Tesu desanāñāṇaṃ lokiyaṃ, paṭivedhañāṇaṃ lokuttaraṃ. Kassa desanāpaṭivedhañāṇanti? Na aññassa kassaci, sammāsambuddhasseva desanāñāṇañca paṭivedhañāṇañcāti veditabbaṃ.

    સમ્મદેવાતિ હેતુના નયેન કારણેનેવ. અનુપ્પવત્તેતીતિ યથા પુરતો ગચ્છન્તસ્સ પચ્છતો ગચ્છન્તો તં અનુગચ્છતિ નામ, એવં પઠમતરં સત્થારા પવત્તિતં થેરો અનુપ્પવત્તેતિ નામ. કથં? સત્થા હિ ‘‘ચત્તારોમે, ભિક્ખવે, સતિપટ્ઠાના. કતમે ચત્તારો’’તિ કથેન્તો ધમ્મચક્કં પવત્તેતિ નામ, ધમ્મસેનાપતિ સારિપુત્તત્થેરોપિ ‘‘ચત્તારોમે, આવુસો, સતિપટ્ઠાના’’તિ કથેન્તો ધમ્મચક્કં અનુપ્પવત્તેતિ નામ. સમ્મપ્પધાનાદીસુપિ એસેવ નયો. ન કેવલઞ્ચ બોધિપક્ખિયધમ્મેસુ, ‘‘ચત્તારિમાનિ, ભિક્ખવે, અરિયસચ્ચાનિ. ચત્તારોમે, ભિક્ખવે, અરિયવંસા’’તિઆદીસુપિ અયં નયો નેતબ્બોવ. એવં સમ્માસમ્બુદ્ધો ધમ્મચક્કં પવત્તેતિ નામ, થેરો દસબલેન પવત્તિતં ધમ્મચક્કં અનુપ્પવત્તેતિ નામ.

    Sammadevāti hetunā nayena kāraṇeneva. Anuppavattetīti yathā purato gacchantassa pacchato gacchanto taṃ anugacchati nāma, evaṃ paṭhamataraṃ satthārā pavattitaṃ thero anuppavatteti nāma. Kathaṃ? Satthā hi ‘‘cattārome, bhikkhave, satipaṭṭhānā. Katame cattāro’’ti kathento dhammacakkaṃ pavatteti nāma, dhammasenāpati sāriputtattheropi ‘‘cattārome, āvuso, satipaṭṭhānā’’ti kathento dhammacakkaṃ anuppavatteti nāma. Sammappadhānādīsupi eseva nayo. Na kevalañca bodhipakkhiyadhammesu, ‘‘cattārimāni, bhikkhave, ariyasaccāni. Cattārome, bhikkhave, ariyavaṃsā’’tiādīsupi ayaṃ nayo netabbova. Evaṃ sammāsambuddho dhammacakkaṃ pavatteti nāma, thero dasabalena pavattitaṃ dhammacakkaṃ anuppavatteti nāma.

    એવં ધમ્મચક્કં અનુપ્પવત્તેન્તેન પન થેરેન ધમ્મો દેસિતોપિ પકાસિતોપિ સત્થારાવ દેસિતો પકાસિતો હોતિ. યો હિ કોચિ ભિક્ખુ વા ભિક્ખુની વા ઉપાસકો વા ઉપાસિકા વા દેવો વા સક્કો વા મારો વા બ્રહ્મા વા ધમ્મં દેસેતુ પકાસેતુ, સબ્બો સો સત્થારા દેસિતો પકાસિતોવ નામ હોતિ, સેસજનો પન લેખહારકપક્ખે ઠિતોવ નામ હોતિ. કથં? યથા હિ રઞ્ઞા દિન્નં પણ્ણં વાચેત્વા યં યં કમ્મં કરોન્તિ, તં તં કમ્મં યેન કેનચિ કતમ્પિ કારિતમ્પિ રઞ્ઞા કારિતન્તેવ વુચ્ચતિ. મહારાજા વિય હિ સમ્માસમ્બુદ્ધો. રાજપણ્ણં વિય તેપિટકં બુદ્ધવચનં. પણ્ણદાનં વિય તેપિટકે નયમુખદાનં પણ્ણં વાચેત્વા તંતંકમ્માનં કરણં વિય ચતુન્નં પરિસાનં અત્તનો બલેન બુદ્ધવચનં ઉગ્ગણ્હિત્વા પરેસં દેસના પકાસના. તત્થ યથા પણ્ણં વાચેત્વા યેન કેનચિ કતમ્પિ કારિતમ્પિ તં કમ્મં રઞ્ઞા કારિતમેવ હોતિ, એવમેવ યેન કેનચિ દેસિતોપિ પકાસિતોપિ ધમ્મો સત્થારા દેસિતો પકાસિતોવ નામ હોતીતિ વેદિતબ્બો. સેસં સબ્બત્થ ઉત્તાનત્થમેવાતિ.

    Evaṃ dhammacakkaṃ anuppavattentena pana therena dhammo desitopi pakāsitopi satthārāva desito pakāsito hoti. Yo hi koci bhikkhu vā bhikkhunī vā upāsako vā upāsikā vā devo vā sakko vā māro vā brahmā vā dhammaṃ desetu pakāsetu, sabbo so satthārā desito pakāsitova nāma hoti, sesajano pana lekhahārakapakkhe ṭhitova nāma hoti. Kathaṃ? Yathā hi raññā dinnaṃ paṇṇaṃ vācetvā yaṃ yaṃ kammaṃ karonti, taṃ taṃ kammaṃ yena kenaci katampi kāritampi raññā kāritanteva vuccati. Mahārājā viya hi sammāsambuddho. Rājapaṇṇaṃ viya tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ. Paṇṇadānaṃ viya tepiṭake nayamukhadānaṃ paṇṇaṃ vācetvā taṃtaṃkammānaṃ karaṇaṃ viya catunnaṃ parisānaṃ attano balena buddhavacanaṃ uggaṇhitvā paresaṃ desanā pakāsanā. Tattha yathā paṇṇaṃ vācetvā yena kenaci katampi kāritampi taṃ kammaṃ raññā kāritameva hoti, evameva yena kenaci desitopi pakāsitopi dhammo satthārā desito pakāsitova nāma hotīti veditabbo. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.

    એકપુગ્ગલવગ્ગવણ્ણના.

    Ekapuggalavaggavaṇṇanā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય • Aṅguttaranikāya / ૧૩. એકપુગ્ગલવગ્ગો • 13. Ekapuggalavaggo

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / અઙ્ગુત્તરનિકાય (ટીકા) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ૧૩. એકપુગ્ગલવગ્ગવણ્ણના • 13. Ekapuggalavaggavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact