Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi |
એકુત્તરિકનયો તિકવારવણ્ણના
Ekuttarikanayo tikavāravaṇṇanā
૩૨૩. તિકેસુ ભગવતિ તિટ્ઠન્તે યં આપત્તિં આપજ્જતિ, સા આપત્તિ અત્થીતિ યોજના. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ પદેસુ. વિત્થારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘તત્થા’’તિઆદિ. તત્થ તત્થાતિ તિકેસુ, વિત્થારો એવં વેદિતબ્બોતિ યોજના. લોહિતુપ્પાદાપત્તીતિ અનુલોમપારાજિકાપત્તિ. ‘‘આવુસોવાદેના’’તિ ‘‘આવુસો’’તિ વોહારેન. વોતિ તુમ્હેહિ.
323. Tikesu bhagavati tiṭṭhante yaṃ āpattiṃ āpajjati, sā āpatti atthīti yojanā. Sabbatthāti sabbesu padesu. Vitthāraṃ dassento āha ‘‘tatthā’’tiādi. Tattha tatthāti tikesu, vitthāro evaṃ veditabboti yojanā. Lohituppādāpattīti anulomapārājikāpatti. ‘‘Āvusovādenā’’ti ‘‘āvuso’’ti vohārena. Voti tumhehi.
કાલેતિ પુરેભત્તકાલે. વિકાલેતિ પચ્છાભત્તકાલે. અવસેસં આપત્તિન્તિ સમ્બન્ધો. દસવસ્સોમ્હીતિ અહં દસવસ્સો અમ્હિ. નવોતિ પઞ્ચવસ્સઅપરિપુણ્ણો. મજ્ઝિમોતિ પઞ્ચવસ્સતો પટ્ઠાય યાવ દસવસ્સઅપરિપુણ્ણો. કુસલચિત્તો આપજ્જતીતિ કુસલચિત્તો હુત્વા આપજ્જતિ. અબ્યાકતચિત્તોતિ સુપન્તસ્સ ભવઙ્ગચિત્તં સન્ધાય વુત્તં. યન્તિ આપત્તિં. સબ્બન્તિ આપત્તિં, આપજ્જતીતિ સમ્બન્ધો. દુક્ખવેદનાસમઙ્ગી હુત્વા આપજ્જતીતિ યોજના. યન્તિ આપત્તિં.
Kāleti purebhattakāle. Vikāleti pacchābhattakāle. Avasesaṃ āpattinti sambandho. Dasavassomhīti ahaṃ dasavasso amhi. Navoti pañcavassaaparipuṇṇo. Majjhimoti pañcavassato paṭṭhāya yāva dasavassaaparipuṇṇo. Kusalacitto āpajjatīti kusalacitto hutvā āpajjati. Abyākatacittoti supantassa bhavaṅgacittaṃ sandhāya vuttaṃ. Yanti āpattiṃ. Sabbanti āpattiṃ, āpajjatīti sambandho. Dukkhavedanāsamaṅgī hutvā āpajjatīti yojanā. Yanti āpattiṃ.
તયો પટિક્ખેપાતિ એત્થ પટિક્ખેપસ્સ સામિકં દસ્સેન્તો આહ ‘‘બુદ્ધસ્સ ભગવતો’’તિ. કિલેસસલ્લેખનકપટિપત્તિયાતિ કિલેસં સલ્લિખતિ તનું કરોતીતિ કિલેસસલ્લેખનકા, સાયેવ પટિપત્તિ કિલેસસલ્લેખનકપટિપત્તિ, તાય.
Tayo paṭikkhepāti ettha paṭikkhepassa sāmikaṃ dassento āha ‘‘buddhassa bhagavato’’ti. Kilesasallekhanakapaṭipattiyāti kilesaṃ sallikhati tanuṃ karotīti kilesasallekhanakā, sāyeva paṭipatti kilesasallekhanakapaṭipatti, tāya.
પરિસં ઉપટ્ઠાપેન્તો બાલોતિ સમ્બન્ધો. પરિસં ઉપટ્ઠાપેન્તો પણ્ડિતો ચાતિ સમ્બન્ધો. અવસેસં આપત્તિન્તિ યોજના. કાળેતિ કાળપક્ખે. જુણ્હેતિ જુણ્હપક્ખે.
Parisaṃ upaṭṭhāpento bāloti sambandho. Parisaṃ upaṭṭhāpento paṇḍito cāti sambandho. Avasesaṃ āpattinti yojanā. Kāḷeti kāḷapakkhe. Juṇheti juṇhapakkhe.
કત્તિકપુણ્ણમાસિયાતિ પચ્છિમકત્તિકપુણ્ણમાસિયા. કુરુન્દિયં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. સુવુત્તકારણં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ચાતુમાસ’’ન્તિઆદિ. હીતિ યસ્મા, પરિયેસન્તો ચ નિવાસેન્તો ચ ભિક્ખૂતિ યોજના.
Kattikapuṇṇamāsiyāti pacchimakattikapuṇṇamāsiyā. Kurundiyaṃ vuttanti sambandho. Suvuttakāraṇaṃ dassento āha ‘‘cātumāsa’’ntiādi. Hīti yasmā, pariyesanto ca nivāsento ca bhikkhūti yojanā.
વત્થુન્તિ મેથુનધમ્માદિવત્થું.
Vatthunti methunadhammādivatthuṃ.
પટિચ્છાદેતિ એતાયાતિ પટિચ્છાદીતિ કરણત્થોપિ યુજ્જતિ. વિત્થારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘દ્વારં પિદહિત્વા’’તિઆદિ. એતદેવાતિ પરિકમ્મમેવ. ઉભયત્થાતિ ઉભયેસુ જન્તાઘરપટિચ્છાદિઉદકપટિચ્છાદીસુ. સબ્બન્તિ અખિલં પરિકમ્માદિં. નિય્યન્તીતિ નિલીયિત્વા યન્તિ. ઇમિના વહન્તીતિ એત્થ વહધાતુ ગત્યત્થોતિ દસ્સેતિ. અબ્ભમહિકાધૂમરજરાહુવિમુત્તન્તિ અબ્ભેન ચ મહિકાય ચ ધૂમેન ચ રજેન ચ રાહુના ચ વિમુત્તં. તેસૂતિ અબ્ભાદીસુ. તથાતિ યથા ચન્દમણ્ડલં વિરોચતિ, તથા સૂરિયમણ્ડલં.
Paṭicchādeti etāyāti paṭicchādīti karaṇatthopi yujjati. Vitthāraṃ dassento āha ‘‘dvāraṃ pidahitvā’’tiādi. Etadevāti parikammameva. Ubhayatthāti ubhayesu jantāgharapaṭicchādiudakapaṭicchādīsu. Sabbanti akhilaṃ parikammādiṃ. Niyyantīti nilīyitvā yanti. Iminā vahantīti ettha vahadhātu gatyatthoti dasseti. Abbhamahikādhūmarajarāhuvimuttanti abbhena ca mahikāya ca dhūmena ca rajena ca rāhunā ca vimuttaṃ. Tesūti abbhādīsu. Tathāti yathā candamaṇḍalaṃ virocati, tathā sūriyamaṇḍalaṃ.
કરણીયેન હુત્વાતિ સમ્બન્ધો.
Karaṇīyena hutvāti sambandho.
કપ્પેન્તોતિ કરોન્તો. આગન્તુકો આપજ્જતીતિ સમ્બન્ધો. અનજ્ઝિટ્ઠોતિ અનજ્ઝેસિતો હુત્વાતિ સમ્બન્ધો. તિણવત્થારકસમથે કાયેન વુટ્ઠાતિ કાયસામગ્ગિયા દાનત્તા.
Kappentoti karonto. Āgantuko āpajjatīti sambandho. Anajjhiṭṭhoti anajjhesito hutvāti sambandho. Tiṇavatthārakasamathe kāyena vuṭṭhāti kāyasāmaggiyā dānattā.
આગાળ્હાય ચેતેય્યાતિ આગાળ્હસદ્દો દળ્હપરિયાયોતિ આહ ‘‘દળ્હભાવાયા’’તિ. આ ભુસો ગાહિયતે આગાળ્હો, ગાળ્હો બાળ્હો દળ્હોતિ અત્થતો એકં. ચેતેય્યાતિ પકપ્પેય્ય. ન પૂરયતોતિ ન પૂરયન્તસ્સ. અલજ્જી ચ હોતિ બાલો ચ અપકતત્તો ચાતિ એત્થ બાલમત્તઅપકતત્તમત્તેન કમ્મં ન કાતબ્બં, આપત્તિવસેનેવ પન કાતબ્બન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘બાલો’’તિઆદિ. તત્થ બાલો ન જાનાતીતિ સમ્બન્ધો. અયન્તિ બાલો. એત્તાવતાતિ એત્તકેન અજાનનમત્તેન. બાલભાવમૂલકં આપત્તિન્તિ સમ્બન્ધો. દ્વે આપત્તિક્ખન્ધેતિ પારાજિકસઙ્ઘાદિસેસવસેન દ્વે આપત્તિરાસયો. તેસન્તિ તિણ્ણં પુગ્ગલાનં, કાતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો.
Āgāḷhāya ceteyyāti āgāḷhasaddo daḷhapariyāyoti āha ‘‘daḷhabhāvāyā’’ti. Ā bhuso gāhiyate āgāḷho, gāḷho bāḷho daḷhoti atthato ekaṃ. Ceteyyāti pakappeyya. Na pūrayatoti na pūrayantassa. Alajjī ca hoti bālo ca apakatatto cāti ettha bālamattaapakatattamattena kammaṃ na kātabbaṃ, āpattivaseneva pana kātabbanti dassento āha ‘‘bālo’’tiādi. Tattha bālo na jānātīti sambandho. Ayanti bālo. Ettāvatāti ettakena ajānanamattena. Bālabhāvamūlakaṃ āpattinti sambandho. Dve āpattikkhandheti pārājikasaṅghādisesavasena dve āpattirāsayo. Tesanti tiṇṇaṃ puggalānaṃ, kātabbanti sambandho.
કાયિકો દવો નામાતિ કાયિકો પરિહાસો નામ. મુખાલમ્બરકરણાદિભેદોતિ મુખેન આલમ્બરનામકતૂરિયકિચ્ચસ્સ કરણાદિભેદો . દ્વીહિપિ દ્વારેહીતિ કાયવચીવસેન દ્વીહિપિ દ્વારેહિ. કાયદ્વારે પઞ્ઞત્તસિક્ખાપદવીતિક્કમોતિ કાયદ્વારે પઞ્ઞત્તસ્સ કાયસંસગ્ગાદિસિક્ખાપદસ્સ વીતિક્કમો. વચીદ્વારે પઞ્ઞત્તસિક્ખાપદવીતિક્કમોતિ વચીદ્વારે પઞ્ઞત્તસ્સ દુટ્ઠુલ્લવાચાદિસિક્ખાપદસ્સ વીતિક્કમો. કાયિકેન ઉપઘાતિકેનાતિ એત્થ ઉપઘાતિકં નામ અસિક્ખનન્તિ આહ ‘‘અસિક્ખનેના’’તિ. કસ્મા અસિક્ખનં ઉપઘાતં નામાતિ આહ ‘‘યો હી’’તિઆદિ. તત્થ યોતિ પુગ્ગલો. તન્તિ કાયદ્વારે પઞ્ઞત્તસિક્ખાપદં. નન્તિ એવમેવ. હિ યસ્મા ઉપઘાતેતીતિ સમ્બન્ધો. વેજ્જકમ્મેન સમન્નાગતોતિ સમ્બન્ધો. સાસનઉગ્ગહણઆરોચનાદિના વાચસિકેન મિચ્છાજીવેનાતિ યોજના.
Kāyiko davo nāmāti kāyiko parihāso nāma. Mukhālambarakaraṇādibhedoti mukhena ālambaranāmakatūriyakiccassa karaṇādibhedo . Dvīhipi dvārehīti kāyavacīvasena dvīhipi dvārehi. Kāyadvāre paññattasikkhāpadavītikkamoti kāyadvāre paññattassa kāyasaṃsaggādisikkhāpadassa vītikkamo. Vacīdvāre paññattasikkhāpadavītikkamoti vacīdvāre paññattassa duṭṭhullavācādisikkhāpadassa vītikkamo. Kāyikena upaghātikenāti ettha upaghātikaṃ nāma asikkhananti āha ‘‘asikkhanenā’’ti. Kasmā asikkhanaṃ upaghātaṃ nāmāti āha ‘‘yo hī’’tiādi. Tattha yoti puggalo. Tanti kāyadvāre paññattasikkhāpadaṃ. Nanti evameva. Hi yasmā upaghātetīti sambandho. Vejjakammena samannāgatoti sambandho. Sāsanauggahaṇaārocanādinā vācasikena micchājīvenāti yojanā.
‘‘મા ભણ્ડનં કરી’’તિ ઇમિના ‘‘મા’’તિ પટિસેધસ્સ ‘‘કરી’’તિ પાઠસેસેન સમ્બન્ધિતબ્બભાવં દસ્સેતિ. ન વોહરિતબ્બન્તિ એત્થ વિપુબ્બઅવપુબ્બ-હરધાતુ કથનત્થોતિ આહ ‘‘ન કિઞ્ચિ વત્તબ્બ’’ન્તિ. હીતિ સચ્ચં. બીજનગ્ગાહાદિકેતિ આદિસદ્દેન ધમ્મજ્ઝેસનાદિં સઙ્ગણ્હાતિ. ઓકાસકમ્મં કારેન્તસ્સાતિ એત્થ ‘‘ઓકાસ’’ન્તિ ચ ‘‘ઓકાસકમ્મ’’ન્તિ ચ સદિસન્તિ આહ ‘‘ઓકાસં કારેન્તસ્સા’’તિ. ન આદાતબ્બન્તિ ન ગણ્હિતબ્બં. તમેવત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યત્થ ગહેત્વા’’તિઆદિ.
‘‘Mā bhaṇḍanaṃ karī’’ti iminā ‘‘mā’’ti paṭisedhassa ‘‘karī’’ti pāṭhasesena sambandhitabbabhāvaṃ dasseti. Na voharitabbanti ettha vipubbaavapubba-haradhātu kathanatthoti āha ‘‘na kiñci vattabba’’nti. Hīti saccaṃ. Bījanaggāhādiketi ādisaddena dhammajjhesanādiṃ saṅgaṇhāti. Okāsakammaṃ kārentassāti ettha ‘‘okāsa’’nti ca ‘‘okāsakamma’’nti ca sadisanti āha ‘‘okāsaṃ kārentassā’’ti. Na ādātabbanti na gaṇhitabbaṃ. Tamevatthaṃ dassento āha ‘‘yattha gahetvā’’tiādi.
યન્તિ વિનયં. સોતિ ભિક્ખુ. સોતિ વિનયો. તસ્સાતિ ભિક્ખુસ્સ. ઇદન્તિ કમ્મં. અઞ્ઞં પુચ્છાતિ મયા અઞ્ઞં ભિક્ખું પુચ્છાહીતિ યોજના. ઇતીતિ એવં. સોતિ તીહઙ્ગેહિ સમન્નાગતો ભિક્ખુ. અસ્સાતિ તીહઙ્ગેહિ સમન્નાગતસ્સ. ન સાકચ્છિતબ્બોતિ ન સહ કથેતબ્બો.
Yanti vinayaṃ. Soti bhikkhu. Soti vinayo. Tassāti bhikkhussa. Idanti kammaṃ. Aññaṃ pucchāti mayā aññaṃ bhikkhuṃ pucchāhīti yojanā. Itīti evaṃ. Soti tīhaṅgehi samannāgato bhikkhu. Assāti tīhaṅgehi samannāgatassa. Na sākacchitabboti na saha kathetabbo.
‘‘લદ્ધિ’’ન્તિ ઇમિના ઇદમપ્પહાયાતિ એત્થ ઇદંસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેતિ. ‘‘અવિજહિત્વા’’તિ ઇમિના હાધાતુ ત્વાપચ્ચયોતિ દસ્સેતિ. સુદ્ધં બ્રહ્મચારિન્તિ એત્થ સબ્બથા કિલેસસુદ્ધો ખીણાસવોવ ગહેતબ્બોતિ આહ ‘‘ખીણાસવં ભિક્ખુ’’ન્તિ. ‘‘પાતબ્યભાવ’’ન્તિ ઇમિના પાતબ્યતન્તિ એત્થ તાપચ્ચયો ભાવત્થે હોતીતિ દસ્સેતિ. ‘‘પટિસેવન’’ન્તિ ઇમિના પાતબ્યસદ્દો યથાકામપરિભુઞ્જનત્થોતિ દસ્સેતિ . ગતિવિસોધનન્તિ દુગ્ગતિતો સુગતિયા વિસુજ્ઝનં . ‘‘અકુસલાનિ ચેવ મૂલાનિ ચા’’તિ ઇમિના અકુસલસદ્દસ્સ ચ મૂલસદ્દસ્સ ચ તુલ્યાધિકરણભાવં દસ્સેતિ. તસ્મા અકુસલસઙ્ખાતાનિ મૂલાનિ અકુસલમૂલાનીતિ તુલ્યાધિકરણસમાસો કાતબ્બો. દુચ્ચરિતાનીતિ એત્થ દુસદ્દસ્સ દુટ્ઠુવિરૂપત્થભાવં દસ્સેન્તો આહ ‘‘દુટ્ઠુ ચરિતાનિ, વિરૂપાનિ વા ચરિતાની’’તિ. વિરૂપાનીતિ વિકારસભાવાનિ. ‘‘કરણભૂતેના’’તિ ઇમિના ‘‘કત્તુભૂતેના’’તિ અત્થં પટિક્ખિપતિ. તત્થ તત્થાતિ તસ્મિં તસ્મિં ખન્ધકે.
‘‘Laddhi’’nti iminā idamappahāyāti ettha idaṃsaddassa visayaṃ dasseti. ‘‘Avijahitvā’’ti iminā hādhātu tvāpaccayoti dasseti. Suddhaṃ brahmacārinti ettha sabbathā kilesasuddho khīṇāsavova gahetabboti āha ‘‘khīṇāsavaṃ bhikkhu’’nti. ‘‘Pātabyabhāva’’nti iminā pātabyatanti ettha tāpaccayo bhāvatthe hotīti dasseti. ‘‘Paṭisevana’’nti iminā pātabyasaddo yathākāmaparibhuñjanatthoti dasseti . Gativisodhananti duggatito sugatiyā visujjhanaṃ . ‘‘Akusalāni ceva mūlāni cā’’ti iminā akusalasaddassa ca mūlasaddassa ca tulyādhikaraṇabhāvaṃ dasseti. Tasmā akusalasaṅkhātāni mūlāni akusalamūlānīti tulyādhikaraṇasamāso kātabbo. Duccaritānīti ettha dusaddassa duṭṭhuvirūpatthabhāvaṃ dassento āha ‘‘duṭṭhu caritāni, virūpāni vā caritānī’’ti. Virūpānīti vikārasabhāvāni. ‘‘Karaṇabhūtenā’’ti iminā ‘‘kattubhūtenā’’ti atthaṃ paṭikkhipati. Tattha tatthāti tasmiṃ tasmiṃ khandhake.
ઇતિ તિકવારવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.
Iti tikavāravaṇṇanāya yojanā samattā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / પરિવારપાળિ • Parivārapāḷi / ૩. તિકવારો • 3. Tikavāro
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / પરિવાર-અટ્ઠકથા • Parivāra-aṭṭhakathā / તિકવારવણ્ણના • Tikavāravaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā / તિકવારવણ્ણના • Tikavāravaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā / તિકવારવણ્ણના • Tikavāravaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / તિકવારવણ્ણના • Tikavāravaṇṇanā