| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મિલિન્દપઞ્હપાળિ • Milindapañhapāḷi |
૬. ગબ્ભાવક્કન્તિપઞ્હો
6. Gabbhāvakkantipañho
૬. ‘‘ભન્તે નાગસેન, ભાસિતમ્પેતં ભગવતા ‘તિણ્ણં ખો પન, ભિક્ખવે, સન્નિપાતા ગબ્ભસ્સ અવક્કન્તિ 1 હોતિ, ઇધ માતાપિતરો ચ સન્નિપતિતા હોન્તિ, માતા ચ ઉતુની હોતિ, ગન્ધબ્બો ચ પચ્ચુપટ્ઠિતો હોતિ, ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, તિણ્ણં સન્નિપાતા ગબ્ભસ્સ અવક્કન્તિ હોતી’તિ, અસેસવચનમેતં, નિસ્સેસવચનમેતં, નિપ્પરિયાયવચનમેતં, અરહસ્સવચનમેતં, સદેવમનુસ્સાનં મજ્ઝે નિસીદિત્વા ભણિતં, અયઞ્ચ દ્વિન્નં સન્નિપાતા ગબ્ભસ્સ અવક્કન્તિ દિસ્સતિ, દુકૂલેન તાપસેન પારિકાય તાપસિયા ઉતુનિકાલે દક્ખિણેન હત્થઙ્ગુટ્ઠેન નાભિ પરામટ્ઠા, તસ્સ તેન નાભિપરામસનેન સામકુમારો નિબ્બત્તો. માતઙ્ગેનાપિ ઇસિના બ્રાહ્મણકઞ્ઞાય ઉતુનિકાલે દક્ખિણેન હત્થઙ્ગુટ્ઠેન નાભિ પરામટ્ઠા, તસ્સ તેન નાભિપરામસનેન મણ્ડબ્યો નામ માણવકો નિબ્બત્તોતિ. યદિ, ભન્તે નાગસેન, ભગવતા ભણિતં ‘તિણ્ણં ખો પન, ભિક્ખવે, સન્નિપાતા ગબ્ભસ્સ અવક્કન્તિ હોતી’તિ. તેન હિ સામો ચ કુમારો મણ્ડબ્યો ચ માણવકો ઉભોપિ તે નાભિપરામસનેન નિબ્બત્તાતિ યં વચનં, તં મિચ્છા. યદિ, ભન્તે, તથાગતેન ભણિતં ‘સામો ચ કુમારો મણ્ડબ્યો ચ માણવકો નાભિપરામસનેન નિબ્બત્તા’’તિ, તેન હિ ‘તિણ્ણં ખો પન, ભિક્ખવે, સન્નિપાતા ગબ્ભસ્સ અવક્કન્તિ હોતી’તિ યં વચનં, તમ્પિ મિચ્છા. અયમ્પિ ઉભતો કોટિકો પઞ્હો સુગમ્ભીરો સુનિપુણો વિસયો બુદ્ધિમન્તાનં, સો તવાનુપ્પત્તો, છિન્દ વિમતિપથં, ધારેહિ ઞાણવરપ્પજ્જોત’’ન્તિ.
6. ‘‘Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā ‘tiṇṇaṃ kho pana, bhikkhave, sannipātā gabbhassa avakkanti 2 hoti, idha mātāpitaro ca sannipatitā honti, mātā ca utunī hoti, gandhabbo ca paccupaṭṭhito hoti, imesaṃ kho, bhikkhave, tiṇṇaṃ sannipātā gabbhassa avakkanti hotī’ti, asesavacanametaṃ, nissesavacanametaṃ, nippariyāyavacanametaṃ, arahassavacanametaṃ, sadevamanussānaṃ majjhe nisīditvā bhaṇitaṃ, ayañca dvinnaṃ sannipātā gabbhassa avakkanti dissati, dukūlena tāpasena pārikāya tāpasiyā utunikāle dakkhiṇena hatthaṅguṭṭhena nābhi parāmaṭṭhā, tassa tena nābhiparāmasanena sāmakumāro nibbatto. Mātaṅgenāpi isinā brāhmaṇakaññāya utunikāle dakkhiṇena hatthaṅguṭṭhena nābhi parāmaṭṭhā, tassa tena nābhiparāmasanena maṇḍabyo nāma māṇavako nibbattoti. Yadi, bhante nāgasena, bhagavatā bhaṇitaṃ ‘tiṇṇaṃ kho pana, bhikkhave, sannipātā gabbhassa avakkanti hotī’ti. Tena hi sāmo ca kumāro maṇḍabyo ca māṇavako ubhopi te nābhiparāmasanena nibbattāti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi, bhante, tathāgatena bhaṇitaṃ ‘sāmo ca kumāro maṇḍabyo ca māṇavako nābhiparāmasanena nibbattā’’ti, tena hi ‘tiṇṇaṃ kho pana, bhikkhave, sannipātā gabbhassa avakkanti hotī’ti yaṃ vacanaṃ, tampi micchā. Ayampi ubhato koṭiko pañho sugambhīro sunipuṇo visayo buddhimantānaṃ, so tavānuppatto, chinda vimatipathaṃ, dhārehi ñāṇavarappajjota’’nti.
‘‘ભાસિતમ્પેતં, મહારાજ, ભગવતા ‘તિણ્ણં ખો પન, ભિક્ખવે, સન્નિપાતા ગબ્ભસ્સ અવક્કન્તિ હોતિ, ઇધ માતાપિતરો ચ સન્નિપતિતા હોન્તિ, માતા ચ ઉતુની હોતિ, ગન્ધબ્બો ચ પચ્ચુપટ્ઠિતો હોતિ, એવં તિણ્ણં સન્નિપાતા ગબ્ભસ્સ અવક્કન્તિ હોતી’તિ. ભણિતઞ્ચ ‘સામો ચ કુમારો મણ્ડબ્યો ચ માણવકો નાભિપરામસનેન નિબ્બત્તા’’તિ. ‘‘તેન હિ, ભન્તે નાગસેન, યેન કારણેન પઞ્હો સુવિનિચ્છિતો હોતિ, તેન કારણેન મં સઞ્ઞાપેહી’’તિ.
‘‘Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā ‘tiṇṇaṃ kho pana, bhikkhave, sannipātā gabbhassa avakkanti hoti, idha mātāpitaro ca sannipatitā honti, mātā ca utunī hoti, gandhabbo ca paccupaṭṭhito hoti, evaṃ tiṇṇaṃ sannipātā gabbhassa avakkanti hotī’ti. Bhaṇitañca ‘sāmo ca kumāro maṇḍabyo ca māṇavako nābhiparāmasanena nibbattā’’ti. ‘‘Tena hi, bhante nāgasena, yena kāraṇena pañho suvinicchito hoti, tena kāraṇena maṃ saññāpehī’’ti.
‘‘સુતપુબ્બં પન તયા, મહારાજ, સંકિચ્ચો ચ કુમારો ઇસિસિઙ્ગો ચ તાપસો થેરો ચ કુમારકસ્સપો ‘ઇમિના નામ તે નિબ્બત્તા’’તિ? ‘‘આમ, ભન્તે, સુય્યતિ, અબ્ભુગ્ગતા તેસં જાતિ, દ્વે મિગધેનુયો તાવ ઉતુનિકાલે દ્વિન્નં તાપસાનં પસ્સાવટ્ઠાનં આગન્ત્વા સસમ્ભવં પસ્સાવં પિવિંસુ, તેન પસ્સાવસમ્ભવેન સંકિચ્ચો ચ કુમારો ઇસિસિઙ્ગો ચ તાપસો નિબ્બત્તા. થેરસ્સ ઉદાયિસ્સ ભિક્ખુનુપસ્સયં ઉપગતસ્સ રત્તચિત્તેન ભિક્ખુનિયા અઙ્ગજાતં ઉપનિજ્ઝાયન્તસ્સ સમ્ભવં કાસાવે મુચ્ચિ. અથ ખો આયસ્મા ઉદાયિ તં ભિક્ખુનિં એતદવોચ ‘ગચ્છ ભગિનિ, ઉદકં આહર અન્તરવાસકં ધોવિસ્સામી’તિ. ‘આહરય્ય અહમેવ ધોવિસ્સામી’તિ. તતો સા ભિક્ખુની ઉતુનિસમયે તં સમ્ભવં એકદેસં મુખેન અગ્ગહેસિ, એકદેસં અઙ્ગજાતે પક્ખિપિ, તેન થેરો કુમારકસ્સપો નિબ્બત્તોતિ એતં જનો આહા’’તિ.
‘‘Sutapubbaṃ pana tayā, mahārāja, saṃkicco ca kumāro isisiṅgo ca tāpaso thero ca kumārakassapo ‘iminā nāma te nibbattā’’ti? ‘‘Āma, bhante, suyyati, abbhuggatā tesaṃ jāti, dve migadhenuyo tāva utunikāle dvinnaṃ tāpasānaṃ passāvaṭṭhānaṃ āgantvā sasambhavaṃ passāvaṃ piviṃsu, tena passāvasambhavena saṃkicco ca kumāro isisiṅgo ca tāpaso nibbattā. Therassa udāyissa bhikkhunupassayaṃ upagatassa rattacittena bhikkhuniyā aṅgajātaṃ upanijjhāyantassa sambhavaṃ kāsāve mucci. Atha kho āyasmā udāyi taṃ bhikkhuniṃ etadavoca ‘gaccha bhagini, udakaṃ āhara antaravāsakaṃ dhovissāmī’ti. ‘Āharayya ahameva dhovissāmī’ti. Tato sā bhikkhunī utunisamaye taṃ sambhavaṃ ekadesaṃ mukhena aggahesi, ekadesaṃ aṅgajāte pakkhipi, tena thero kumārakassapo nibbattoti etaṃ jano āhā’’ti.
‘‘અપિ નુ ખો ત્વં, મહારાજ, સદ્દહસિ તં વચન’’ન્તિ? ‘‘આમ ભન્તે, બલવં તત્થ મયં કારણં ઉપલભામ, યેન મયં કારણેન સદ્દહામ ‘ઇમિના કારણેન નિબ્બત્તા’’તિ. ‘‘કિં પનેત્થ, મહારાજ, કારણ’’ન્તિ? ‘‘સુપરિકમ્મકતે , ભન્તે, કલલે બીજં નિપતિત્વા ખિપ્પં સંવિરુહતી’’તિ . ‘‘આમ મહારાજા’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, ભન્તે, સા ભિક્ખુની ઉતુની સમાના સણ્ઠિતે કલલે રુહિરે પચ્છિન્નવેગે ઠિતાય ધાતુયા તં સમ્ભવં ગહેત્વા તસ્મિં કલલે પક્ખિપિ, તેન તસ્સા ગબ્ભો સણ્ઠાસિ, એવં તત્થ કારણં પચ્ચેમ તેસં નિબ્બત્તિયા’’તિ. ‘‘એવમેતં, મહારાજ, તથા સમ્પટિચ્છામિ, યોનિપ્પવેસેન ગબ્ભો સમ્ભવતીતિ. સમ્પટિચ્છસિ પન, ત્વં મહારાજ, થેરસ્સ કુમારકસ્સપસ્સ ગબ્ભાવક્કમન’’ન્તિ? ‘‘આમ ભન્તે’’તિ. ‘‘સાધુ, મહારાજ, પચ્ચાગતોસિ મમ વિસયં, એકવિધેનપિ ગબ્ભાવક્કન્તિં કથયન્તો મમાનુબલં ભવિસ્સસિ, અથ યા પન તા દ્વે મિગધેનુયો પસ્સાવં પિવિત્વા ગબ્ભં પટિલભિંસુ, તાસં ત્વં સદ્દહસિ ગબ્ભસ્સાવક્કમન’’ન્તિ? ‘‘આમ, ભન્તે, યં કિઞ્ચિ ભુત્તં પીતં ખાયિતં લેહિતં, સબ્બં તં કલલં ઓસરતિ, ઠાનગતં વુડ્ઢિમાપજ્જતિ. યથા, ભન્તે નાગસેન, યા કાચિ સરિતા નામ, સબ્બા તા મહાસમુદ્દં ઓસરન્તિ, ઠાનગતા વુડ્ઢિમાપજ્જન્તિ. એવમેવ ખો, ભન્તે નાગસેન, યં કિઞ્ચિ ભુત્તં પીતં ખાયિતં લેહિતં, સબ્બં તં કલલં ઓસરતિ, ઠાનગતં વુડ્ઢિમાપજ્જતિ, તેનાહં કારણેન સદ્દહામિ મુખગતેનપિ ગબ્ભસ્સ અવક્કન્તિ હોતી’’તિ. ‘‘સાધુ, મહારાજ, ગાળ્હતરં ઉપગતોસિ મમ વિસયં, મુખપાનેનપિ દ્વયસન્નિપાતો ભવતિ. સંકિચ્ચસ્સ ચ, મહારાજ, કુમારસ્સ ઇસિસિઙ્ગસ્સ ચ તાપસસ્સ થેરસ્સ ચ કુમારકસ્સપસ્સ ગબ્ભાવક્કમનં સમ્પટિચ્છસી’’તિ? ‘‘આમ, ભન્તે, સન્નિપાતો ઓસરતી’’તિ.
‘‘Api nu kho tvaṃ, mahārāja, saddahasi taṃ vacana’’nti? ‘‘Āma bhante, balavaṃ tattha mayaṃ kāraṇaṃ upalabhāma, yena mayaṃ kāraṇena saddahāma ‘iminā kāraṇena nibbattā’’ti. ‘‘Kiṃ panettha, mahārāja, kāraṇa’’nti? ‘‘Suparikammakate , bhante, kalale bījaṃ nipatitvā khippaṃ saṃviruhatī’’ti . ‘‘Āma mahārājā’’ti. ‘‘Evameva kho, bhante, sā bhikkhunī utunī samānā saṇṭhite kalale ruhire pacchinnavege ṭhitāya dhātuyā taṃ sambhavaṃ gahetvā tasmiṃ kalale pakkhipi, tena tassā gabbho saṇṭhāsi, evaṃ tattha kāraṇaṃ paccema tesaṃ nibbattiyā’’ti. ‘‘Evametaṃ, mahārāja, tathā sampaṭicchāmi, yonippavesena gabbho sambhavatīti. Sampaṭicchasi pana, tvaṃ mahārāja, therassa kumārakassapassa gabbhāvakkamana’’nti? ‘‘Āma bhante’’ti. ‘‘Sādhu, mahārāja, paccāgatosi mama visayaṃ, ekavidhenapi gabbhāvakkantiṃ kathayanto mamānubalaṃ bhavissasi, atha yā pana tā dve migadhenuyo passāvaṃ pivitvā gabbhaṃ paṭilabhiṃsu, tāsaṃ tvaṃ saddahasi gabbhassāvakkamana’’nti? ‘‘Āma, bhante, yaṃ kiñci bhuttaṃ pītaṃ khāyitaṃ lehitaṃ, sabbaṃ taṃ kalalaṃ osarati, ṭhānagataṃ vuḍḍhimāpajjati. Yathā, bhante nāgasena, yā kāci saritā nāma, sabbā tā mahāsamuddaṃ osaranti, ṭhānagatā vuḍḍhimāpajjanti. Evameva kho, bhante nāgasena, yaṃ kiñci bhuttaṃ pītaṃ khāyitaṃ lehitaṃ, sabbaṃ taṃ kalalaṃ osarati, ṭhānagataṃ vuḍḍhimāpajjati, tenāhaṃ kāraṇena saddahāmi mukhagatenapi gabbhassa avakkanti hotī’’ti. ‘‘Sādhu, mahārāja, gāḷhataraṃ upagatosi mama visayaṃ, mukhapānenapi dvayasannipāto bhavati. Saṃkiccassa ca, mahārāja, kumārassa isisiṅgassa ca tāpasassa therassa ca kumārakassapassa gabbhāvakkamanaṃ sampaṭicchasī’’ti? ‘‘Āma, bhante, sannipāto osaratī’’ti.
‘‘સામોપિ, મહારાજ, કુમારો મણ્ડબ્યોપિ માણવકો તીસુ સન્નિપાતેસુ અન્તોગધા, એકરસા યેવ પુરિમેન, તત્થ કારણં વક્ખામિ. દુકૂલો ચ, મહારાજ, તાપસો પારિકા ચ તાપસી ઉભોપિ તે અરઞ્ઞવાસા અહેસું પવિવેકાધિમુત્તા ઉત્તમત્થગવેસકા, તપતેજેન યાવ બ્રહ્મલોકં સન્તાપેસું . તેસં તદા સક્કો દેવાનમિન્દો સાયં પાતં ઉપટ્ઠાનં આગચ્છતિ. સો તેસં ગરુકતમેત્તતાય ઉપધારેન્તો અદ્દસ અનાગતમદ્ધાને દ્વિન્નમ્પિ તેસં ચક્ખૂનં અન્તરધાનં, દિસ્વા તે એવમાહ ‘એકં મે, ભોન્તો, વચનં કરોથ, સાધુ એકં પુત્તં જનેય્યાથ, સો તુમ્હાકં ઉપટ્ઠાકો ભવિસ્સતિ આલમ્બનો ચા’તિ. ‘અલં, કોસિય, મા એવં ભણી’તિ. તે તસ્સ તં વચનં ન સમ્પટિચ્છિંસુ. અનુકમ્પકો અત્થકામો સક્કો દેવાનમિન્દો દુતિયમ્પિ…પે॰… તતિયમ્પિ તે એવમાહ ‘એકં મે, ભોન્તો, વચનં કરોથ, સાધુ એકં પુત્તં જનેય્યાથ, સો તુમ્હાકં ઉપટ્ઠાકો ભવિસ્સતિ આલમ્બનો ચા’તિ. તતિયમ્પિ તે આહંસુ ‘અલં, કોસિય, મા ત્વં ખો અમ્હે અનત્થે નિયોજેહિ, કદાયં કાયો ન ભિજ્જિસ્સતિ, ભિજ્જતુ અયં કાયો ભેદનધમ્મો, ભિજ્જન્તિયાપિ ધરણિયા પતન્તેપિ સેલસિખરે ફલન્તેપિ આકાસે પતન્તેપિ ચન્દિમસૂરિયે નેવ મયં લોકધમ્મેહિ મિસ્સયિસ્સામ, મા ત્વં અમ્હાકં સમ્મુખભાવં ઉપગચ્છ, ઉપગતસ્સ તે એસો વિસ્સાસો, અનત્થચરો ત્વં મઞ્ઞે’તિ.
‘‘Sāmopi, mahārāja, kumāro maṇḍabyopi māṇavako tīsu sannipātesu antogadhā, ekarasā yeva purimena, tattha kāraṇaṃ vakkhāmi. Dukūlo ca, mahārāja, tāpaso pārikā ca tāpasī ubhopi te araññavāsā ahesuṃ pavivekādhimuttā uttamatthagavesakā, tapatejena yāva brahmalokaṃ santāpesuṃ . Tesaṃ tadā sakko devānamindo sāyaṃ pātaṃ upaṭṭhānaṃ āgacchati. So tesaṃ garukatamettatāya upadhārento addasa anāgatamaddhāne dvinnampi tesaṃ cakkhūnaṃ antaradhānaṃ, disvā te evamāha ‘ekaṃ me, bhonto, vacanaṃ karotha, sādhu ekaṃ puttaṃ janeyyātha, so tumhākaṃ upaṭṭhāko bhavissati ālambano cā’ti. ‘Alaṃ, kosiya, mā evaṃ bhaṇī’ti. Te tassa taṃ vacanaṃ na sampaṭicchiṃsu. Anukampako atthakāmo sakko devānamindo dutiyampi…pe… tatiyampi te evamāha ‘ekaṃ me, bhonto, vacanaṃ karotha, sādhu ekaṃ puttaṃ janeyyātha, so tumhākaṃ upaṭṭhāko bhavissati ālambano cā’ti. Tatiyampi te āhaṃsu ‘alaṃ, kosiya, mā tvaṃ kho amhe anatthe niyojehi, kadāyaṃ kāyo na bhijjissati, bhijjatu ayaṃ kāyo bhedanadhammo, bhijjantiyāpi dharaṇiyā patantepi selasikhare phalantepi ākāse patantepi candimasūriye neva mayaṃ lokadhammehi missayissāma, mā tvaṃ amhākaṃ sammukhabhāvaṃ upagaccha, upagatassa te eso vissāso, anatthacaro tvaṃ maññe’ti.
તતો સક્કો દેવાનમિન્દો તેસં મનં અલભમાનો ગરુકતો પઞ્જલિકો પુન યાચિ ‘યદિ મે વચનં ન ઉસ્સહથ કાતું, યદા તાપસી ઉતુની હોતિ પુપ્ફવતી, તદા ત્વં, ભન્તે, દક્ખિણેન હત્થઙ્ગુટ્ઠેન નાભિં પરામસેય્યાસિ, તેન સા ગબ્ભં લચ્છતિ, સન્નિપાતો યેવેસ ગબ્ભાવક્કન્તિયા’તિ. ‘સક્કોમહં, કોસિય, તં વચનં કાતું, ન તાવતકેન અમ્હાકં તપો ભિજ્જતિ, હોતૂ’તિ સમ્પટિચ્છિંસુ. તાય ચ પન વેલાય દેવભવને અત્થિ દેવપુત્તો ઉસ્સન્નકુસલમૂલો ખીણાયુકો આયુક્ખયપ્પત્તો યદિચ્છકં સમત્થો ઓક્કમિતું અપિ ચક્કવત્તિકુલેપિ. અથ સક્કો દેવાનમિન્દો તં દેવપુત્તં ઉપસઙ્કમિત્વા એવમાહ ‘એહિ ખો, મારિસ, સુપભાતો તે દિવસો, અત્થસિદ્ધિ ઉપગતા, યમહં તે ઉપટ્ઠાનમાગમિં, રમણીયે તે ઓકાસે વાસો ભવિસ્સતિ, પતિરૂપે કુલે પટિસન્ધિ ભવિસ્સતિ, સુન્દરેહિ માતાપિતૂહિ વડ્ઢેતબ્બો, એહિ મે વચનં કરોહી’તિ યાચિ. દુતિયમ્પિ…પે॰… તતિયમ્પિ યાચિ સિરસિ પઞ્જલિકતો.
Tato sakko devānamindo tesaṃ manaṃ alabhamāno garukato pañjaliko puna yāci ‘yadi me vacanaṃ na ussahatha kātuṃ, yadā tāpasī utunī hoti pupphavatī, tadā tvaṃ, bhante, dakkhiṇena hatthaṅguṭṭhena nābhiṃ parāmaseyyāsi, tena sā gabbhaṃ lacchati, sannipāto yevesa gabbhāvakkantiyā’ti. ‘Sakkomahaṃ, kosiya, taṃ vacanaṃ kātuṃ, na tāvatakena amhākaṃ tapo bhijjati, hotū’ti sampaṭicchiṃsu. Tāya ca pana velāya devabhavane atthi devaputto ussannakusalamūlo khīṇāyuko āyukkhayappatto yadicchakaṃ samattho okkamituṃ api cakkavattikulepi. Atha sakko devānamindo taṃ devaputtaṃ upasaṅkamitvā evamāha ‘ehi kho, mārisa, supabhāto te divaso, atthasiddhi upagatā, yamahaṃ te upaṭṭhānamāgamiṃ, ramaṇīye te okāse vāso bhavissati, patirūpe kule paṭisandhi bhavissati, sundarehi mātāpitūhi vaḍḍhetabbo, ehi me vacanaṃ karohī’ti yāci. Dutiyampi…pe… tatiyampi yāci sirasi pañjalikato.
તતો સો દેવપુત્તો એવમાહ ‘કતમં તં, મારિસ, કુલં, યં ત્વં અભિક્ખણં કિત્તયસિ પુનપ્પુન’ન્તિ. ‘દુકૂલો ચ તાપસો પારિકા ચ તાપસી’તિ. સો તસ્સ વચનં સુત્વા તુટ્ઠો સમ્પટિચ્છિ ‘સાધુ, મારિસ, યો તવ છન્દો, સો હોતુ, આકઙ્ખમાનો અહં, મારિસ, પત્થિતે કુલે ઉપ્પજ્જેય્યં, કિમ્હિ કુલે ઉપ્પજ્જામિ અણ્ડજે વા જલાબુજે વા સંસેદજે વા ઓપપાતિકે વા’તિ? ‘જલાબુજાય, મારિસ, યોનિયા ઉપ્પજ્જાહી’તિ. અથ સક્કો દેવાનમિન્દો ઉપ્પત્તિદિવસં વિગણેત્વા દુકૂલસ્સ તાપસસ્સ આરોચેસિ ‘અસુકસ્મિં નામ દિવસે તાપસી ઉતુની ભવિસ્સતિ પુપ્ફવતી, તદા ત્વં, ભન્તે, દક્ખિણેન હત્થઙ્ગુટ્ઠેન નાભિં પરામસેય્યાસી’તિ. તસ્મિં, મહારાજ, દિવસે તાપસી ચ ઉતુની પુપ્ફવતી અહોસિ, દેવપુત્તો ચ તત્થૂપગો પચ્ચુપટ્ઠિતો અહોસિ, તાપસો ચ દક્ખિણેન હત્થઙ્ગુટ્ઠેન તાપસિયા નાભિં પરામસિ, ઇતિ તે તયો સન્નિપાતા અહેસું, નાભિપરામસનેન તાપસિયા રાગો ઉદપાદિ, સો પનસ્સા રાગો નાભિપરામસનં પટિચ્ચ મા ત્વં સન્નિપાતં અજ્ઝાચારમેવ મઞ્ઞિ, ઊહસનમ્પિ 3 સન્નિપાતો, ઉલ્લપનમ્પિ સન્નિપાતો, ઉપનિજ્ઝાયનમ્પિ સન્નિપાતો, પુબ્બભાગભાવતો રાગસ્સ ઉપ્પાદાય આમસનેન સન્નિપાતો જાયતિ, સન્નિપાતા ઓક્કમનં હોતીતિ.
Tato so devaputto evamāha ‘katamaṃ taṃ, mārisa, kulaṃ, yaṃ tvaṃ abhikkhaṇaṃ kittayasi punappuna’nti. ‘Dukūlo ca tāpaso pārikā ca tāpasī’ti. So tassa vacanaṃ sutvā tuṭṭho sampaṭicchi ‘sādhu, mārisa, yo tava chando, so hotu, ākaṅkhamāno ahaṃ, mārisa, patthite kule uppajjeyyaṃ, kimhi kule uppajjāmi aṇḍaje vā jalābuje vā saṃsedaje vā opapātike vā’ti? ‘Jalābujāya, mārisa, yoniyā uppajjāhī’ti. Atha sakko devānamindo uppattidivasaṃ vigaṇetvā dukūlassa tāpasassa ārocesi ‘asukasmiṃ nāma divase tāpasī utunī bhavissati pupphavatī, tadā tvaṃ, bhante, dakkhiṇena hatthaṅguṭṭhena nābhiṃ parāmaseyyāsī’ti. Tasmiṃ, mahārāja, divase tāpasī ca utunī pupphavatī ahosi, devaputto ca tatthūpago paccupaṭṭhito ahosi, tāpaso ca dakkhiṇena hatthaṅguṭṭhena tāpasiyā nābhiṃ parāmasi, iti te tayo sannipātā ahesuṃ, nābhiparāmasanena tāpasiyā rāgo udapādi, so panassā rāgo nābhiparāmasanaṃ paṭicca mā tvaṃ sannipātaṃ ajjhācārameva maññi, ūhasanampi 4 sannipāto, ullapanampi sannipāto, upanijjhāyanampi sannipāto, pubbabhāgabhāvato rāgassa uppādāya āmasanena sannipāto jāyati, sannipātā okkamanaṃ hotīti.
‘‘અનજ્ઝાચારેપિ, મહારાજ, પરામસનેન ગબ્ભાવક્કન્તિ હોતિ. યથા, મહારાજ, અગ્ગિ જલમાનો અપરામસનોપિ ઉપગતસ્સ સીતં બ્યપહન્તિ, એવમેવ ખો, મહારાજ, અનજ્ઝાચારેપિ પરામસનેન ગબ્ભાવક્કન્તિ હોતિ.
‘‘Anajjhācārepi, mahārāja, parāmasanena gabbhāvakkanti hoti. Yathā, mahārāja, aggi jalamāno aparāmasanopi upagatassa sītaṃ byapahanti, evameva kho, mahārāja, anajjhācārepi parāmasanena gabbhāvakkanti hoti.
‘‘ચતુન્નં, મહારાજ, વસેન સત્તાનં ગબ્ભાવક્કન્તિ હોતિ કમ્મવસેન યોનિવસેન કુલવસેન આયાચનવસેન, અપિ ચ સબ્બેપેતે સત્તા કમ્મસમ્ભવા કમ્મસમુટ્ઠાના .
‘‘Catunnaṃ, mahārāja, vasena sattānaṃ gabbhāvakkanti hoti kammavasena yonivasena kulavasena āyācanavasena, api ca sabbepete sattā kammasambhavā kammasamuṭṭhānā .
‘‘કથં, મહારાજ, કમ્મવસેન સત્તાનં ગબ્ભાવક્કન્તિ હોતિ? ઉસ્સન્નકુસલમૂલા, મહારાજ, સત્તા યદિચ્છકં ઉપ્પજ્જન્તિ ખત્તિયમહાસાલકુલે વા બ્રાહ્મણમહાસાલકુલે વા ગહપતિમહાસાલકુલે વા દેવેસુ વા અણ્ડજાય વા યોનિયા જલાબુજાય વા યોનિયા સંસેદજાય વા યોનિયા ઓપપાતિકાય વા યોનિયા. યથા, મહારાજ, પુરિસો અડ્ઢો મહદ્ધનો મહાભોગો પહૂતજાતરૂપરજતો પહૂતવિત્તૂપકરણો પહૂતધનધઞ્ઞો પહૂતઞાતિપક્ખો દાસિં વા દાસં વા ખેત્તં વા વત્થું વા ગામં વા નિગમં વા જનપદં વા યં કિઞ્ચિ મનસા અભિપત્થિતં, યદિચ્છકં દ્વિગુણતિગુણમ્પિ ધનં દત્વા કિણાતિ, એવમેવ ખો, મહારાજ, ઉસ્સન્નકુસલમૂલા સત્તા યદિચ્છકં ઉપ્પજ્જન્તિ ખત્તિયમહાસાલકુલે વા બ્રાહ્મણમહાસાલકુલે વા ગહપતિમહાસાલકુલે વા દેવેસુ વા અણ્ડજાય વા યોનિયા જલાબુજાય વા યોનિયા સંસેદજય વા યોનિયા ઓપપાતિકાય વા યોનિયા. એવં કમ્મવસેન સત્તાનં ગબ્ભાવક્કન્તિ હોતિ.
‘‘Kathaṃ, mahārāja, kammavasena sattānaṃ gabbhāvakkanti hoti? Ussannakusalamūlā, mahārāja, sattā yadicchakaṃ uppajjanti khattiyamahāsālakule vā brāhmaṇamahāsālakule vā gahapatimahāsālakule vā devesu vā aṇḍajāya vā yoniyā jalābujāya vā yoniyā saṃsedajāya vā yoniyā opapātikāya vā yoniyā. Yathā, mahārāja, puriso aḍḍho mahaddhano mahābhogo pahūtajātarūparajato pahūtavittūpakaraṇo pahūtadhanadhañño pahūtañātipakkho dāsiṃ vā dāsaṃ vā khettaṃ vā vatthuṃ vā gāmaṃ vā nigamaṃ vā janapadaṃ vā yaṃ kiñci manasā abhipatthitaṃ, yadicchakaṃ dviguṇatiguṇampi dhanaṃ datvā kiṇāti, evameva kho, mahārāja, ussannakusalamūlā sattā yadicchakaṃ uppajjanti khattiyamahāsālakule vā brāhmaṇamahāsālakule vā gahapatimahāsālakule vā devesu vā aṇḍajāya vā yoniyā jalābujāya vā yoniyā saṃsedajaya vā yoniyā opapātikāya vā yoniyā. Evaṃ kammavasena sattānaṃ gabbhāvakkanti hoti.
‘‘કથં યોનિવસેન સત્તાનં ગબ્ભાવક્કન્તિ હોતિ? કુક્કુટાનં, મહારાજ, વાતેન ગબ્ભાવક્કન્તિ હોતિ. બલાકાનં મેઘસદ્દેન ગબ્ભાવક્કન્તિ હોતિ. સબ્બેપિ દેવા અગબ્ભસેય્યકા સત્તા યેવ, તેસં નાનાવણ્ણેન ગબ્ભાવક્કન્તિ હોતિ. યથા, મહારાજ, મનુસ્સા નાનાવણ્ણેન મહિયા ચરન્તિ, કેચિ પુરતો પટિચ્છાદેન્તિ, કેચિ પચ્છતો પટિચ્છાદેન્તિ, કેચિ નગ્ગા હોન્તિ, કેચિ ભણ્ડૂ હોન્તિ સેતપટધરા, કેચિ મોળિબદ્ધા હોન્તિ, કેચિ ભણ્ડૂ કાસાવવસના હોન્તિ, કેચિ કાસાવવસના મોળિબદ્ધા હોન્તિ, કેચિ જટિનો વાકચીરધરા 5 હોન્તિ, કેચિ ચમ્મવસના હોન્તિ, કેચિ રસ્મિયો નિવાસેન્તિ, સબ્બેપેતે મનુસ્સા નાનાવણ્ણેન મહિયા ચરન્તિ, એવમેવ ખો, મહારાજ, સત્તા યેવ તે સબ્બે, તેસં નાનાવણ્ણેન ગબ્ભાવક્કન્તિ હોતિ. એવં યોનિવસેન સત્તાનં ગબ્ભાવક્કન્તિ હોતિ.
‘‘Kathaṃ yonivasena sattānaṃ gabbhāvakkanti hoti? Kukkuṭānaṃ, mahārāja, vātena gabbhāvakkanti hoti. Balākānaṃ meghasaddena gabbhāvakkanti hoti. Sabbepi devā agabbhaseyyakā sattā yeva, tesaṃ nānāvaṇṇena gabbhāvakkanti hoti. Yathā, mahārāja, manussā nānāvaṇṇena mahiyā caranti, keci purato paṭicchādenti, keci pacchato paṭicchādenti, keci naggā honti, keci bhaṇḍū honti setapaṭadharā, keci moḷibaddhā honti, keci bhaṇḍū kāsāvavasanā honti, keci kāsāvavasanā moḷibaddhā honti, keci jaṭino vākacīradharā 6 honti, keci cammavasanā honti, keci rasmiyo nivāsenti, sabbepete manussā nānāvaṇṇena mahiyā caranti, evameva kho, mahārāja, sattā yeva te sabbe, tesaṃ nānāvaṇṇena gabbhāvakkanti hoti. Evaṃ yonivasena sattānaṃ gabbhāvakkanti hoti.
‘‘કથં કુલવસેન સત્તાનં ગબ્ભાવક્કન્તિ હોતિ? કુલં નામ, મહારાજ, ચત્તારિ કુલાનિ અણ્ડજં જલાબુજં સંસેદજં ઓપપાતિકં. યદિ તત્થ ગન્ધબ્બો યતો કુતોચિ આગન્ત્વા અણ્ડજે કુલે ઉપ્પજ્જતિ, સો તત્થ અણ્ડજો હોતિ…પે॰… જલાબુજે કુલે…પે॰… સંસેદજે કુલે…પે॰… ઓપપાતિકે કુલે ઉપ્પજ્જતિ, સો તત્થ ઓપપાતિકો હોતિ. તેસુ તેસુ કુલેસુ તાદિસા યેવ સત્તા સમ્ભવન્તિ. યથા, મહારાજ, હિમવતિ નેરુપબ્બતં યે કેચિ મિગપક્ખિનો ઉપેન્તિ, સબ્બે તે સકવણ્ણં વિજહિત્વા સુવણ્ણવણ્ણા હોન્તિ, એવમેવ ખો, મહારાજ, યો કોચિ ગન્ધબ્બો યતો કુતોચિ આગન્ત્વા અણ્ડજં યોનિં ઉપગન્ત્વા સભાવવણ્ણં વિજહિત્વા અણ્ડજો હોતિ…પે॰… જલાબુજં…પે॰… સંસેદજં…પે॰… ઓપપાતિકં યોનિં ઉપગન્ત્વા સભાવવણ્ણં વિજહિત્વા ઓપપાતિકો હોતિ, એવં કુલવસેન સત્તાનં ગબ્ભાવક્કન્તિ હોતિ.
‘‘Kathaṃ kulavasena sattānaṃ gabbhāvakkanti hoti? Kulaṃ nāma, mahārāja, cattāri kulāni aṇḍajaṃ jalābujaṃ saṃsedajaṃ opapātikaṃ. Yadi tattha gandhabbo yato kutoci āgantvā aṇḍaje kule uppajjati, so tattha aṇḍajo hoti…pe… jalābuje kule…pe… saṃsedaje kule…pe… opapātike kule uppajjati, so tattha opapātiko hoti. Tesu tesu kulesu tādisā yeva sattā sambhavanti. Yathā, mahārāja, himavati nerupabbataṃ ye keci migapakkhino upenti, sabbe te sakavaṇṇaṃ vijahitvā suvaṇṇavaṇṇā honti, evameva kho, mahārāja, yo koci gandhabbo yato kutoci āgantvā aṇḍajaṃ yoniṃ upagantvā sabhāvavaṇṇaṃ vijahitvā aṇḍajo hoti…pe… jalābujaṃ…pe… saṃsedajaṃ…pe… opapātikaṃ yoniṃ upagantvā sabhāvavaṇṇaṃ vijahitvā opapātiko hoti, evaṃ kulavasena sattānaṃ gabbhāvakkanti hoti.
‘‘કથં આયાચનવસેન સત્તાનં ગબ્ભાવક્કન્તિ હોતિ? ઇધ, મહારાજ, કુલં હોતિ અપુત્તકં બહુસાપતેય્યં સદ્ધં પસન્નં સીલવન્તં કલ્યાણધમ્મં તપનિસ્સિતં, દેવપુત્તો ચ ઉસ્સન્નકુસલમૂલો ચવનધમ્મો હોતિ. અથ સક્કો દેવાનમિન્દો તસ્સ કુલસ્સ અનુકમ્પાય તં દેવપુત્તં આયાચતિ ‘પણિધેહિ, મારિસ, અસુકસ્સ કુલસ્સ મહેસિયા કુચ્છિ’ન્તિ. સો તસ્સ આયાચનહેતુ તં કુલં પણિધેતિ. યથા, મહારાજ, મનુસ્સા પુઞ્ઞકામા સમણં મનોભાવનીયં આયાચિત્વા ગેહં ઉપનેન્તિ, અયં ઉપગન્ત્વા સબ્બસ્સ કુલસ્સ સુખાવહો ભવિસ્સતીતિ. એવમેવ ખો, મહારાજ, સક્કો દેવાનમિન્દો તં દેવપુત્તં આયાચિત્વા તં કુલં ઉપનેતિ. એવં આયાચનવસેન સત્તાનં ગબ્ભાવક્કન્તિ હોતિ.
‘‘Kathaṃ āyācanavasena sattānaṃ gabbhāvakkanti hoti? Idha, mahārāja, kulaṃ hoti aputtakaṃ bahusāpateyyaṃ saddhaṃ pasannaṃ sīlavantaṃ kalyāṇadhammaṃ tapanissitaṃ, devaputto ca ussannakusalamūlo cavanadhammo hoti. Atha sakko devānamindo tassa kulassa anukampāya taṃ devaputtaṃ āyācati ‘paṇidhehi, mārisa, asukassa kulassa mahesiyā kucchi’nti. So tassa āyācanahetu taṃ kulaṃ paṇidheti. Yathā, mahārāja, manussā puññakāmā samaṇaṃ manobhāvanīyaṃ āyācitvā gehaṃ upanenti, ayaṃ upagantvā sabbassa kulassa sukhāvaho bhavissatīti. Evameva kho, mahārāja, sakko devānamindo taṃ devaputtaṃ āyācitvā taṃ kulaṃ upaneti. Evaṃ āyācanavasena sattānaṃ gabbhāvakkanti hoti.
‘‘સામો, મહારાજ, કુમારો સક્કેન દેવાનમિન્દેન આયાચિતો પારિકાય તાપસિયા કુચ્છિં ઓક્કન્તો. સામો, મહારાજ, કુમારો કતપુઞ્ઞો, માતાપિતરો સીલવન્તો કલ્યાણધમ્મા, આયાચકો સક્કો, તિણ્ણં ચેતોપણિધિયા સામો કુમારો નિબ્બત્તો. ઇધ, મહારાજ, નયકુસલો પુરિસો સુકટ્ઠે અનૂપખેત્તે બીજં રોપેય્ય, અપિ નુ તસ્સ બીજસ્સ અન્તરાયં વિવજ્જેન્તસ્સ વુડ્ઢિયા કોચિ અન્તરાયો ભવેય્યા’’તિ ? ‘‘ન હિ, ભન્તે, નિરુપઘાતં બીજં ખિપ્પં સંવિરુહેય્યા’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, મહારાજ, સામો કુમારો મુત્તો ઉપ્પન્નન્તરાયેહિ તિણ્ણં ચેતોપણિધિયા નિબ્બત્તો.
‘‘Sāmo, mahārāja, kumāro sakkena devānamindena āyācito pārikāya tāpasiyā kucchiṃ okkanto. Sāmo, mahārāja, kumāro katapuñño, mātāpitaro sīlavanto kalyāṇadhammā, āyācako sakko, tiṇṇaṃ cetopaṇidhiyā sāmo kumāro nibbatto. Idha, mahārāja, nayakusalo puriso sukaṭṭhe anūpakhette bījaṃ ropeyya, api nu tassa bījassa antarāyaṃ vivajjentassa vuḍḍhiyā koci antarāyo bhaveyyā’’ti ? ‘‘Na hi, bhante, nirupaghātaṃ bījaṃ khippaṃ saṃviruheyyā’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, sāmo kumāro mutto uppannantarāyehi tiṇṇaṃ cetopaṇidhiyā nibbatto.
‘‘અપિ નુ ખો, મહારાજ, સુતપુબ્બં તયા ઇસીનં મનોપદોસેન ઇદ્ધો ફીતો મહાજનપદો સજનો સમુચ્છિન્નો’’તિ? ‘‘આમ, ભન્તે, સુય્યતિ. મહિયા દણ્ડકારઞ્ઞં 7 મજ્ઝારઞ્ઞં કાલિઙ્ગારઞ્ઞં માતઙ્ગારઞ્ઞં, સબ્બં તં અરઞ્ઞં અરઞ્ઞભૂતં, સબ્બેપેતે જનપદા ઇસીનં મનોપદોસેન ખયં ગતા’’તિ. ‘‘યદિ , મહારાજ, તેસં મનોપદોસેન સુસમિદ્ધા જનપદા ઉચ્છિજ્જન્તિ, અપિ નુ ખો તેસં મનોપસાદેન કિઞ્ચિ નિબ્બત્તેય્યા’’તિ? ‘‘આમ ભન્તે’’તિ. ‘‘તેન હિ, મહારાજ, સામો કુમારો તિણ્ણં બલવન્તાનં ચેતોપસાદેન નિબ્બત્તો ઇસિનિમ્મિતો દેવનિમ્મિતો પુઞ્ઞનિમ્મિતોતિ. એવમેતં, મહારાજ, ધારેહિ.
‘‘Api nu kho, mahārāja, sutapubbaṃ tayā isīnaṃ manopadosena iddho phīto mahājanapado sajano samucchinno’’ti? ‘‘Āma, bhante, suyyati. Mahiyā daṇḍakāraññaṃ 8 majjhāraññaṃ kāliṅgāraññaṃ mātaṅgāraññaṃ, sabbaṃ taṃ araññaṃ araññabhūtaṃ, sabbepete janapadā isīnaṃ manopadosena khayaṃ gatā’’ti. ‘‘Yadi , mahārāja, tesaṃ manopadosena susamiddhā janapadā ucchijjanti, api nu kho tesaṃ manopasādena kiñci nibbatteyyā’’ti? ‘‘Āma bhante’’ti. ‘‘Tena hi, mahārāja, sāmo kumāro tiṇṇaṃ balavantānaṃ cetopasādena nibbatto isinimmito devanimmito puññanimmitoti. Evametaṃ, mahārāja, dhārehi.
‘‘તયોમે, મહારાજ, દેવપુત્તા સક્કેન દેવાનમિન્દેન આયાચિતા કુલં ઉપ્પન્ના. કતમે તયો? સામો કુમારો મહાપનાદો કુસરાજા, તયોપેતે બોધિસત્તા’’તિ. ‘‘સુનિદ્દિટ્ઠા, ભન્તે નાગસેન, ગબ્ભાવક્કન્તિ, સુકથિતં કારણં, અન્ધકારો આલોકો કતો, જટા વિજટિતા, નિચ્છુદ્ધા પરવાદા, એવમેતં તથા સમ્પટિચ્છામી’’તિ.
‘‘Tayome, mahārāja, devaputtā sakkena devānamindena āyācitā kulaṃ uppannā. Katame tayo? Sāmo kumāro mahāpanādo kusarājā, tayopete bodhisattā’’ti. ‘‘Suniddiṭṭhā, bhante nāgasena, gabbhāvakkanti, sukathitaṃ kāraṇaṃ, andhakāro āloko kato, jaṭā vijaṭitā, nicchuddhā paravādā, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
ગબ્ભાવક્કન્તિપઞ્હો છટ્ઠો.
Gabbhāvakkantipañho chaṭṭho.
Footnotes:
