Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಥೇರಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
೪. ಚತುತ್ಥವಗ್ಗೋ
4. Catutthavaggo
೧. ಗಹ್ವರತೀರಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
1. Gahvaratīriyattheragāthāvaṇṇanā
ಫುಟ್ಠೋ ಡಂಸೇಹೀತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಗಹ್ವರತೀರಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ। ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ಇತೋ ಏಕತಿಂಸೇ ಕಪ್ಪೇ ಸಿಖಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಮಿಗಲುದ್ದೋ ಹುತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಚರನ್ತೋ ಅದ್ದಸ ಸಿಖಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ದೇವನಾಗಯಕ್ಖಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಂ, ದಿಸ್ವಾ ಪನ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಏಸ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಸರೇ ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ। ಸೋ ತೇನ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದೇನ ದೇವಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಪುನ ಅಪರಾಪರಂ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ‘‘ಅಗ್ಗಿದತ್ತೋ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಭಗವತೋ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಸಞ್ಜಾತಪ್ಪಸಾದೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಹ್ವರತೀರೇ ನಾಮ ಅರಞ್ಞಟ್ಠಾನೇ ವಸತಿ। ತೇನಸ್ಸ ಗಹ್ವರತೀರಯೋತಿ ಸಮಞ್ಞಾ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ॰ ಥೇರ ೨.೫೨.೪೪-೫೦) –
Phuṭṭhoḍaṃsehīti āyasmato gahvaratīriyattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira purimabuddhesu katādhikāro ito ekatiṃse kappe sikhissa bhagavato kāle migaluddo hutvā araññe vicaranto addasa sikhiṃ bhagavantaṃ aññatarasmiṃ rukkhamūle devanāgayakkhānaṃ dhammaṃ desentaṃ, disvā pana pasannamānaso ‘‘dhammo esa vuccatī’’ti sare nimittaṃ aggahesi. So tena cittappasādena devaloke uppanno puna aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā ‘‘aggidatto’’ti laddhanāmo vayappatto bhagavato yamakapāṭihāriyaṃ disvā sañjātappasādo sāsane pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā gahvaratīre nāma araññaṭṭhāne vasati. Tenassa gahvaratīrayoti samaññā ahosi. So vipassanaṃ vaḍḍhetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.44-50) –
‘‘ಮಿಗಲುದ್ದೋ ಪುರೇ ಆಸಿ, ಅರಞ್ಞೇ ವಿಪಿನೇ ಅಹಂ।
‘‘Migaluddo pure āsi, araññe vipine ahaṃ;
ಅದ್ದಸಂ ವಿರಜಂ ಬುದ್ಧಂ, ದೇವಸಙ್ಘಪುರಕ್ಖತಂ॥
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, devasaṅghapurakkhataṃ.
‘‘ಚತುಸಚ್ಚಂ ಪಕಾಸೇನ್ತಂ, ದೇಸೇನ್ತಂ, ಅಮತಂ ಪದಂ।
‘‘Catusaccaṃ pakāsentaṃ, desentaṃ, amataṃ padaṃ;
ಅಸ್ಸೋಸಿಂ ಮಧುರಂ ಧಮ್ಮಂ, ಸಿಖಿನೋ ಲೋಕಬನ್ಧುನೋ॥
Assosiṃ madhuraṃ dhammaṃ, sikhino lokabandhuno.
‘‘ಘೋಸೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇಸಿಂ, ಅಸಮಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೇ।
‘‘Ghose cittaṃ pasādesiṃ, asamappaṭipuggale;
ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ, ಉತ್ತರಿಂ ದುತ್ತರಂ ಭವಂ॥
Tattha cittaṃ pasādetvā, uttariṃ duttaraṃ bhavaṃ.
‘‘ಏಕತಿಂಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಸಞ್ಞಮಲಭಿಂ ತದಾ।
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ saññamalabhiṃ tadā;
ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಘೋಸಸಞ್ಞಾಯಿದಂ ಫಲಂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, ghosasaññāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ॰… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಅಗಮಾಸಿ। ತಸ್ಸ ಆಗತಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ಞಾತಕಾ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾದಾನಂ ಪವತ್ತೇಸುಂ। ಸೋ ಕತಿಪಯದಿವಸೇ ವಸಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಮೇವ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ। ತಂ ಞಾತಕಾ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅರಞ್ಞಂ ನಾಮ ಡಂಸಮಕಸಾದಿವಸೇನ ಬಹುಪರಿಸ್ಸಯಂ, ಇಧೇವ ವಸಥಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು। ತಂ ಸುತ್ವಾ ಥೇರೋ ‘‘ಅರಞ್ಞವಾಸೋಯೇವ ಮಯ್ಹಂ ರುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವಿವೇಕಾಭಿರತಿಕಿತ್ತನಮುಖೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಫುಟ್ಠೋ ಡಂಸೇಹೀ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ।
Arahattaṃ pana patvā bhagavantaṃ vanditvā sāvatthiyaṃ agamāsi. Tassa āgatabhāvaṃ sutvā ñātakā upagantvā mahādānaṃ pavattesuṃ. So katipayadivase vasitvā araññameva gantukāmo ahosi. Taṃ ñātakā, ‘‘bhante, araññaṃ nāma ḍaṃsamakasādivasena bahuparissayaṃ, idheva vasathā’’ti āhaṃsu. Taṃ sutvā thero ‘‘araññavāsoyeva mayhaṃ ruccatī’’ti vivekābhiratikittanamukhena aññaṃ byākaronto ‘‘phuṭṭho ḍaṃsehī’’ti gāthaṃ abhāsi.
೩೧. ತತ್ಥ ಫುಟ್ಠೋ ಡಂಸೇಹಿ ಮಕಸೇಹೀತಿ ಡಂಸನಸೀಲತಾಯ ‘‘ಡಂಸಾ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾಹಿ ಅನ್ಧಕಮಕ್ಖಿಕಾಹಿ, ಮಕಸನಞ್ಞಿತೇಹಿ ಚ ಸೂಚಿಮುಖಪಾಣೇಹಿ ಫುಸ್ಸಿತೋ ದಟ್ಠೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅರಞ್ಞಸ್ಮಿನ್ತಿ ‘‘ಪಞ್ಚಧನುಸತಿಕಂ ಪಚ್ಛಿಮ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೬೫೪) ವುತ್ತಅರಞ್ಞಲಕ್ಖಣಯೋಗತೋ ಅರಞ್ಞೇ। ಬ್ರಹಾವನೇತಿ ಮಹಾರುಕ್ಖಗಚ್ಛಗಹನತಾಯ ಮಹಾವನೇ ಅರಞ್ಞಾನಿಯಂ। ನಾಗೋ ಸಙ್ಗಾಮಸೀಸೇವಾತಿ ಸಙ್ಗಾಮಾವಚರೋ ಹತ್ಥಿನಾಗೋ ವಿಯ ಸಙ್ಗಾಮಮುದ್ಧನಿ ಪರಸೇನಾಸಮ್ಪಹಾರಂ। ‘‘ಅರಞ್ಞವಾಸೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ವಣ್ಣಿತೋ ಥೋಮಿತೋ’’ತಿ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತೋ ಸತೋ ಸತಿಮಾ ಹುತ್ವಾ ತತ್ರ ತಸ್ಮಿಂ ಅರಞ್ಞೇ, ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ಡಂಸಾದಿಸಮ್ಫಸ್ಸೇ ಉಪಟ್ಠಿತೇ ಅಧಿವಾಸಯೇ ಅಧಿವಾಸೇಯ್ಯ ಸಹೇಯ್ಯ, ‘‘ಡಂಸಾದಯೋ ಮಂ ಆಬಾಧೇನ್ತೀ’’ತಿ ಅರಞ್ಞವಾಸಂ ನ ಜಹೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
31. Tattha phuṭṭho ḍaṃsehi makasehīti ḍaṃsanasīlatāya ‘‘ḍaṃsā’’ti laddhanāmāhi andhakamakkhikāhi, makasanaññitehi ca sūcimukhapāṇehi phussito daṭṭhoti attho. Araññasminti ‘‘pañcadhanusatikaṃ pacchima’’nti (pārā. 654) vuttaaraññalakkhaṇayogato araññe. Brahāvaneti mahārukkhagacchagahanatāya mahāvane araññāniyaṃ. Nāgo saṅgāmasīsevāti saṅgāmāvacaro hatthināgo viya saṅgāmamuddhani parasenāsampahāraṃ. ‘‘Araññavāso nāma buddhādīhi vaṇṇito thomito’’ti ussāhajāto sato satimā hutvā tatra tasmiṃ araññe, tasmiṃ vā ḍaṃsādisamphasse upaṭṭhite adhivāsaye adhivāseyya saheyya, ‘‘ḍaṃsādayo maṃ ābādhentī’’ti araññavāsaṃ na jaheyyāti attho.
ಗಹ್ವರತೀರಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Gahvaratīriyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಥೇರಗಾಥಾಪಾಳಿ • Theragāthāpāḷi / ೧. ಗಹ್ವರತೀರಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾ • 1. Gahvaratīriyattheragāthā