Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā

    ။ နမော တသ္သ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ။

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    ခုဒ္ဒကနိကာယေ

    Khuddakanikāye

    ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာ

    Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā

    (ပဌမော ဘာဂော)

    (Paṭhamo bhāgo)

    ဂန္ထာရမ္ဘကထာ

    Ganthārambhakathā

    ယော သဗ္ဗလောကာတိဂသဗ္ဗသောဘာ-

    Yo sabbalokātigasabbasobhā-

    ယုတ္တေဟိ သဗ္ဗေဟိ ဂုဏေဟိ ယုတ္တော။

    Yuttehi sabbehi guṇehi yutto;

    ဒောသေဟိ သဗ္ဗေဟိ သဝာသနေဟိ၊

    Dosehi sabbehi savāsanehi,

    မုတ္တော ဝိမုတ္တိံ ပရမဉ္စ ဒာတာ။

    Mutto vimuttiṃ paramañca dātā.

    နိစ္စံ ဒယာစန္ဒနသီတစိတ္တော၊

    Niccaṃ dayācandanasītacitto,

    ပညာရဝိဇ္ဇောတိတသဗ္ဗနေယ္ယော။

    Paññāravijjotitasabbaneyyo;

    သဗ္ဗေသု ဘူတေသု တမဂ္ဂဘူတံ၊

    Sabbesu bhūtesu tamaggabhūtaṃ,

    ဘူတတ္ထနာထံ သိရသာ နမိတ္ဝာ။

    Bhūtatthanāthaṃ sirasā namitvā.

    ယော သဗ္ဗဘူတေသု မုနီဝ အဂ္ဂော၊ အနန္တသင္ခေသု ဇိနတ္တဇေသု။

    Yo sabbabhūtesu munīva aggo, anantasaṅkhesu jinattajesu;

    အဟူ ဒယာဉာဏဂုဏေဟိ သတ္ထုလီလာနုကာရီ ဇနတာဟိတေသု။

    Ahū dayāñāṇaguṇehi satthulīlānukārī janatāhitesu.

    တံ သာရိပုတ္တံ မုနိရာဇပုတ္တံ၊ ထေရံ ထိရာနေကဂုဏာဘိရာမံ။

    Taṃ sāriputtaṃ munirājaputtaṃ, theraṃ thirānekaguṇābhirāmaṃ;

    ပညာပဘာဝုဂ္ဂတစာရုကိတ္တိံ၊ သုသန္တဝုတ္တိဉ္စ အထော နမိတ္ဝာ။

    Paññāpabhāvuggatacārukittiṃ, susantavuttiñca atho namitvā.

    သဒ္ဓမ္မစက္ကာနုပဝတ္တကေန ၊ သဒ္ဓမ္မသေနာပတိသာဝကေန။

    Saddhammacakkānupavattakena , saddhammasenāpatisāvakena;

    သုတ္တေသု ဝုတ္တေသု တထာဂတေန၊ ဘူတတ္ထဝေဒိတ္တမုပာဂတေန။

    Suttesu vuttesu tathāgatena, bhūtatthavedittamupāgatena.

    ယော ဘာသိတော ဘာသိတကောဝိဒေန၊ ဓမ္မပ္ပဒီပုဇ္ဇလနာယကေန။

    Yo bhāsito bhāsitakovidena, dhammappadīpujjalanāyakena;

    ပာဌော ဝိသိဋ္ဌော ပဋိသမ္ဘိဒာနံ၊ မဂ္ဂောတိ တန္နာမဝိသေသိတော စ။

    Pāṭho visiṭṭho paṭisambhidānaṃ, maggoti tannāmavisesito ca.

    ဝိစိတ္တနာနတ္တနယောပဂူဠ္ဟော၊ ဂမ္ဘီရပညေဟိ သဒာဝဂာဠ္ဟော။

    Vicittanānattanayopagūḷho, gambhīrapaññehi sadāvagāḷho;

    အတ္တတ္ထလောကတ္ထပရာယဏေဟိ၊ သံသေဝနီယော သုဇနေဟိ နိစ္စံ။

    Attatthalokatthaparāyaṇehi, saṃsevanīyo sujanehi niccaṃ.

    ဉာဏပ္ပဘေဒာဝဟနသ္သ တသ္သ၊ ယောဂီဟိနေကေဟိ နိသေဝိတသ္သ။

    Ñāṇappabhedāvahanassa tassa, yogīhinekehi nisevitassa;

    အတ္ထံ အပုဗ္ဗံ အနုဝဏ္ဏယန္တော၊ သုတ္တဉ္စ ယုတ္တိဉ္စ အနုက္ကမန္တော။

    Atthaṃ apubbaṃ anuvaṇṇayanto, suttañca yuttiñca anukkamanto.

    အဝောက္ကမန္တော သမယာ သကာ စ၊ အနာမသန္တော သမယံ ပရဉ္စ။

    Avokkamanto samayā sakā ca, anāmasanto samayaṃ parañca;

    ပုဗ္ဗောပဒေသဋ္ဌကထာနယဉ္စ၊ ယထာနုရူပံ ဥပသံဟရန္တော။

    Pubbopadesaṭṭhakathānayañca, yathānurūpaṃ upasaṃharanto.

    ဝက္ခာမဟံ အဋ္ဌကထံ ဇနသ္သ၊ ဟိတာယ သဒ္ဓမ္မစိရဋ္ဌိတတ္ထံ။

    Vakkhāmahaṃ aṭṭhakathaṃ janassa, hitāya saddhammaciraṭṭhitatthaṃ;

    သက္ကစ္စ သဒ္ဓမ္မပကာသိနိံ တံ၊ သုဏာထ ဓာရေထ စ သာဓု သန္တောတိ။

    Sakkacca saddhammapakāsiniṃ taṃ, suṇātha dhāretha ca sādhu santoti.

    တတ္ထ ပဋိသမ္ဘိဒာနံ မဂ္ဂောတိ တန္နာမဝိသေသိတော စာတိ ဝုတ္တတ္တာ ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂသ္သ ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂတာ တာဝ ဝတ္တဗ္ဗာ။ စတသ္သော ဟိ ပဋိသမ္ဘိဒာ – အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ, ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ, နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒာ, ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒာတိ။ တာသံ ပဋိသမ္ဘိဒာနံ မဂ္ဂော အဓိဂမူပာယောတိ ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂော, ပဋိသမ္ဘိဒာပဋိလာဘဟေတူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကထမယံ တာသံ မဂ္ဂော ဟောတီတိ စေ? ပဘေဒတော ဒေသိတာယ ဒေသနာယ ပဋိသမ္ဘိဒာဉာဏာဝဟတ္တာ။ နာနာဘေဒဘိန္နာနဉ္ဟိ ဓမ္မာနံ နာနာဘေဒဘိန္နာ ဒေသနာ သောတူနံ အရိယပုဂ္ဂလာနံ ပဋိသမ္ဘိဒာဉာဏပ္ပဘေဒဉ္စ သဉ္ဇနေတိ, ပုထုဇ္ဇနာနံ အာယတိံ ပဋိသမ္ဘိဒာဉာဏပ္ပဘေဒာယ စ ပစ္စယော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉ္စ – ‘‘ပဘေဒတော ဟိ ဒေသနာ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂပဋိသမ္ဘိဒာဉာဏာဝဟာ ဟောတီ’’တိ (ဓ. သ. အဋ္ဌ. ၁.ကာမာဝစရကုသလပဒဘာဇနီယ)။ အယဉ္စ နာနာဘေဒဘိန္နာ ဒေသနာ, တေနသ္သာ ပဋိသမ္ဘိဒာနံ မဂ္ဂတ္တသိဒ္ဓိ။

    Tattha paṭisambhidānaṃ maggoti tannāmavisesito cāti vuttattā paṭisambhidāmaggassa paṭisambhidāmaggatā tāva vattabbā. Catasso hi paṭisambhidā – atthapaṭisambhidā, dhammapaṭisambhidā, niruttipaṭisambhidā, paṭibhānapaṭisambhidāti. Tāsaṃ paṭisambhidānaṃ maggo adhigamūpāyoti paṭisambhidāmaggo, paṭisambhidāpaṭilābhahetūti vuttaṃ hoti. Kathamayaṃ tāsaṃ maggo hotīti ce? Pabhedato desitāya desanāya paṭisambhidāñāṇāvahattā. Nānābhedabhinnānañhi dhammānaṃ nānābhedabhinnā desanā sotūnaṃ ariyapuggalānaṃ paṭisambhidāñāṇappabhedañca sañjaneti, puthujjanānaṃ āyatiṃ paṭisambhidāñāṇappabhedāya ca paccayo hoti. Vuttañca – ‘‘pabhedato hi desanā ghanavinibbhogapaṭisambhidāñāṇāvahā hotī’’ti (dha. sa. aṭṭha. 1.kāmāvacarakusalapadabhājanīya). Ayañca nānābhedabhinnā desanā, tenassā paṭisambhidānaṃ maggattasiddhi.

    တတ္ထ စတသ္သောတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒော။ ပဋိသမ္ဘိဒာတိ ပဘေဒာ။ ‘‘အတ္ထေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ, ဓမ္မေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ, တတ္ရ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒာ, ဉာဏေသု ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒာ’’တိ (ဝိဘ. ၇၁၈) ဝုတ္တတ္တာ န အညသ္သ ကသ္သစိ ပဘေဒာ, ဉာဏသ္သေဝ ပဘေဒာ။ တသ္မာ ‘‘စတသ္သော ပဋိသမ္ဘိဒာ’’တိ စတ္တာရော ဉာဏပ္ပဘေဒာတိ အတ္ထော။ အတ္ထပ္ပဘေဒသ္သ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ အတ္ထေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ။ ဓမ္မပ္ပဘေဒသ္သ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ ဓမ္မေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ။ နိရုတ္တိပ္ပဘေဒသ္သ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ နိရုတ္တာဘိလာပေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒာ။ ပဋိဘာနပ္ပဘေဒသ္သ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ ပဋိဘာနေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒာ

    Tattha catassoti gaṇanaparicchedo. Paṭisambhidāti pabhedā. ‘‘Atthe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, dhamme ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, tatra dhammaniruttābhilāpe ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā, ñāṇesu ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā’’ti (vibha. 718) vuttattā na aññassa kassaci pabhedā, ñāṇasseva pabhedā. Tasmā ‘‘catasso paṭisambhidā’’ti cattāro ñāṇappabhedāti attho. Atthappabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ atthe pabhedagataṃ ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā. Dhammappabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ dhamme pabhedagataṃ ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā. Niruttippabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ niruttābhilāpe pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā. Paṭibhānappabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ paṭibhāne pabhedagataṃ ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā.

    တတ္ထ အတ္ထောတိ သင္ခေပတော ဟေတုဖလံ။ တဉ္ဟိ ယသ္မာ ဟေတုအနုသာရေန အရီယတိ အဓိဂမီယတိ ပာပုဏီယတိ, တသ္မာ အတ္ထောတိ ဝုစ္စတိ။ ပဘေဒတော ပန ယံကိဉ္စိ ပစ္စယသမုပ္ပန္နံ, နိဗ္ဗာနံ, ဘာသိတတ္ထော, ဝိပာကော, ကိရိယာတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ အတ္ထောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တံ အတ္ထံ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ တသ္မိံ အတ္ထေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ။

    Tattha atthoti saṅkhepato hetuphalaṃ. Tañhi yasmā hetuanusārena arīyati adhigamīyati pāpuṇīyati, tasmā atthoti vuccati. Pabhedato pana yaṃkiñci paccayasamuppannaṃ, nibbānaṃ, bhāsitattho, vipāko, kiriyāti ime pañca dhammā atthoti veditabbā. Taṃ atthaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ atthe pabhedagataṃ ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā.

    ဓမ္မောတိ သင္ခေပတော ပစ္စယော။ သော ဟိ ယသ္မာ တံ တံ ဝိဒဟတိ ပဝတ္တေတိ စေဝ ပာပေတိ စ, တသ္မာ ဓမ္မောတိ ဝုစ္စတိ။ ပဘေဒတော ပန ယော ကောစိ ဖလနိဗ္ဗတ္တကော ဟေတု, အရိယမဂ္ဂော, ဘာသိတံ, ကုသလံ, အကုသလန္တိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဓမ္မောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တံ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ တသ္မိံ ဓမ္မေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ။ အယမေဝ ဟိ အတ္ထော အဘိဓမ္မေ (ဝိဘ. ၇၁၉-၇၂၅) –

    Dhammoti saṅkhepato paccayo. So hi yasmā taṃ taṃ vidahati pavatteti ceva pāpeti ca, tasmā dhammoti vuccati. Pabhedato pana yo koci phalanibbattako hetu, ariyamaggo, bhāsitaṃ, kusalaṃ, akusalanti ime pañca dhammā dhammoti veditabbā. Taṃ dhammaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ dhamme pabhedagataṃ ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā. Ayameva hi attho abhidhamme (vibha. 719-725) –

    ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ, ဒုက္ခသမုဒယေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ, ဒုက္ခနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ, ဒုက္ခနိရောဓဂာမိနိယာ ပဋိပဒာယ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ။ ဟေတုမ္ဟိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ, ဟေတုဖလေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ။

    ‘‘Dukkhe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, dukkhasamudaye ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, dukkhanirodhe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā. Hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, hetuphale ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā.

    ‘‘ယေ ဓမ္မာ ဇာတာ ဘူတာ သဉ္ဇာတာ နိဗ္ဗတ္တာ အဘိနိဗ္ဗတ္တာ ပာတုဘူတာ, ဣမေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ, ယမ္ဟာ ဓမ္မာ တေ ဓမ္မာ ဇာတာ ဘူတာ သဉ္ဇာတာ နိဗ္ဗတ္တာ အဘိနိဗ္ဗတ္တာ ပာတုဘူတာ, တေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ။

    ‘‘Ye dhammā jātā bhūtā sañjātā nibbattā abhinibbattā pātubhūtā, imesu dhammesu ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, yamhā dhammā te dhammā jātā bhūtā sañjātā nibbattā abhinibbattā pātubhūtā, tesu dhammesu ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā.

    ‘‘ဇရာမရဏေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ, ဇရာမရဏသမုဒယေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ, ဇရာမရဏနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ, ဇရာမရဏနိရောဓဂာမိနိယာ ပဋိပဒာယ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ။

    ‘‘Jarāmaraṇe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, jarāmaraṇasamudaye ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, jarāmaraṇanirodhe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, jarāmaraṇanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā.

    ‘‘ဇာတိယာ ဉာဏံ။ပေ.။ ဘဝေ ဉာဏံ။ပေ.။ ဥပာဒာနေ ဉာဏံ။ပေ.။ တဏ္ဟာယ ဉာဏံ။ပေ.။ ဝေဒနာယ ဉာဏံ။ပေ.။ ဖသ္သေ ဉာဏံ။.ပေ.။ သဠာယတနေ ဉာဏံ။.ပေ.။ နာမရူပေ ဉာဏံ။ပေ.။ ဝိညာဏေ ဉာဏံ။ပေ.။ သင္ခာရေသု ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ, သင္ခာရသမုဒယေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ, သင္ခာရနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ, သင္ခာရနိရောဓဂာမိနိယာ ပဋိပဒာယ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ။

    ‘‘Jātiyā ñāṇaṃ…pe… bhave ñāṇaṃ…pe… upādāne ñāṇaṃ…pe… taṇhāya ñāṇaṃ…pe… vedanāya ñāṇaṃ…pe… phasse ñāṇaṃ….pe… saḷāyatane ñāṇaṃ….pe… nāmarūpe ñāṇaṃ…pe… viññāṇe ñāṇaṃ…pe… saṅkhāresu ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, saṅkhārasamudaye ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, saṅkhāranirodhe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, saṅkhāranirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā.

    ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဓမ္မံ ဇာနာတိ – သုတ္တံ ဂေယ္ယံ ဝေယ္ယာကရဏံ ဂာထံ ဥဒာနံ ဣတိဝုတ္တကံ ဇာတကံ အဗ္ဘုတဓမ္မံ ဝေဒလ္လံ။ အယံ ဝုစ္စတိ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ။ သော တသ္သ တသ္သေဝ ဘာသိတသ္သ အတ္ထံ ဇာနာတိ ‘အယံ ဣမသ္သ ဘာသိတသ္သ အတ္ထော, အယံ ဣမသ္သ ဘာသိတသ္သ အတ္ထော’တိ။ အယံ ဝုစ္စတိ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ။

    ‘‘Idha bhikkhu dhammaṃ jānāti – suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇaṃ gāthaṃ udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ abbhutadhammaṃ vedallaṃ. Ayaṃ vuccati dhammapaṭisambhidā. So tassa tasseva bhāsitassa atthaṃ jānāti ‘ayaṃ imassa bhāsitassa attho, ayaṃ imassa bhāsitassa attho’ti. Ayaṃ vuccati atthapaṭisambhidā.

    ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ? ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ သောမနသ္သသဟဂတံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ရူပာရမ္မဏံ ဝာ။ပေ.။ ဓမ္မာရမ္မဏံ ဝာ ယံ ယံ ဝာ ပနာရဗ္ဘ တသ္မိံ သမယေ ဖသ္သော ဟောတိ။ပေ.။ အဝိက္ခေပော ဟောတိ။ ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ။ ဣမေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ, တေသံ ဝိပာကေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိဘဇိတ္ဝာ ဝိဘဇိတ္ဝာ ဒသ္သိတော။

    ‘‘Katame dhammā kusalā? Yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ rūpārammaṇaṃ vā…pe… dhammārammaṇaṃ vā yaṃ yaṃ vā panārabbha tasmiṃ samaye phasso hoti…pe… avikkhepo hoti. Ime dhammā kusalā. Imesu dhammesu ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, tesaṃ vipāke ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’tiādinā nayena vibhajitvā vibhajitvā dassito.

    တတ္ရ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ဉာဏန္တိ တသ္မိံ အတ္ထေ စ ဓမ္မေ စ ယာ သဘာဝနိရုတ္တိ အဗ္ယဘိစာရိဝောဟာရော, တသ္သ အဘိလာပေ ဘာသနေ ဥဒီရဏေ တံ လပိတံ ဘာသိတံ ဥဒီရိတံ သဘာဝနိရုတ္တိသဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ တသ္မိံ သဘာဝနိရုတ္တာဘိလာပေ ‘‘အယံ သဘာဝနိရုတ္တိ, အယံ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဧဝံ တသ္သာ ဓမ္မနိရုတ္တိသညိတာယ သဘာဝနိရုတ္တိယာ မာဂဓိကာယ သဗ္ဗသတ္တာနံ မူလဘာသာယ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒာ။ ဧဝမယံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒာ သဒ္ဒာရမ္မဏာ နာမ ဇာတာ, န ပညတ္တိအာရမ္မဏာ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သဒ္ဒံ သုတ္ဝာ ‘‘အယံ သဘာဝနိရုတ္တိ, အယံ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဇာနာတိ။ ပဋိသမ္ဘိဒာပ္ပတ္တော ဟိ ‘‘ဖသ္သော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အယံ သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဇာနာတိ, ‘‘ဖသ္သာ’’တိ ဝာ ‘‘ဖသ္သ’’န္တိ ဝာ ဝုတ္တေ ပန ‘‘အယံ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဇာနာတိ။ ဝေဒနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အညံ ပနေသ နာမာခ္ယာတဥပသဂ္ဂနိပာတဗ္ယဉ္ဇနသဒ္ဒံ ဇာနာတိ န ဇာနာတီတိ? ယဒဂ္ဂေန သဒ္ဒံ သုတ္ဝာ ‘‘အယံ သဘာဝနိရုတ္တိ, အယံ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဇာနာတိ, တဒဂ္ဂေန တမ္ပိ ဇာနိသ္သတိ။ တံ ပန နယိဒံ ပဋိသမ္ဘိဒာကိစ္စန္တိ ပဋိက္ခိပိတ္ဝာ ‘‘ဘာသံ နာမ သတ္တာ ဥဂ္ဂဏ္ဟန္တီ’’တိ ဝတ္ဝာ ဣဒံ ကထိတံ – မာတာပိတရော ဟိ ဒဟရကာလေ ကုမာရကေ မဉ္စေ ဝာ ပီဌေ ဝာ နိပဇ္ဇာပေတ္ဝာ တံ တံ ကထယမာနာ တာနိ တာနိ ကိစ္စာနိ ကရောန္တိ, ဒာရကာ တေသံ တံ တံ ဘာသံ ဝဝတ္ထာပေန္တိ ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ ဝုတ္တံ, ဣမိနာ ဣဒံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဂစ္ဆန္တေ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ သဗ္ဗမ္ပိ ဘာသံ ဇာနန္တိ။ မာတာ ဒမိဠီ, ပိတာ အန္ဓကော။ တေသံ ဇာတဒာရကော သစေ မာတု ကထံ ပဌမံ သုဏာတိ , ဒမိဠဘာသံ ဘာသိသ္သတိ။ သစေ ပိတု ကထံ ပဌမံ သုဏာတိ, အန္ဓကဘာသံ ဘာသိသ္သတိ။ ဥဘိန္နမ္ပိ ပန ကထံ အသုဏန္တော မာဂဓိကဘာသံ ဘာသိသ္သတိ။

    Tatra dhammaniruttābhilāpe ñāṇanti tasmiṃ atthe ca dhamme ca yā sabhāvanirutti abyabhicārivohāro, tassa abhilāpe bhāsane udīraṇe taṃ lapitaṃ bhāsitaṃ udīritaṃ sabhāvaniruttisaddaṃ ārammaṇaṃ katvā paccavekkhantassa tasmiṃ sabhāvaniruttābhilāpe ‘‘ayaṃ sabhāvanirutti, ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti evaṃ tassā dhammaniruttisaññitāya sabhāvaniruttiyā māgadhikāya sabbasattānaṃ mūlabhāsāya pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā. Evamayaṃ niruttipaṭisambhidā saddārammaṇā nāma jātā, na paññattiārammaṇā. Kasmā? Yasmā saddaṃ sutvā ‘‘ayaṃ sabhāvanirutti, ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti jānāti. Paṭisambhidāppatto hi ‘‘phasso’’ti vutte ‘‘ayaṃ sabhāvaniruttī’’ti jānāti, ‘‘phassā’’ti vā ‘‘phassa’’nti vā vutte pana ‘‘ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti jānāti. Vedanādīsupi eseva nayo. Aññaṃ panesa nāmākhyātaupasagganipātabyañjanasaddaṃ jānāti na jānātīti? Yadaggena saddaṃ sutvā ‘‘ayaṃ sabhāvanirutti, ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti jānāti, tadaggena tampi jānissati. Taṃ pana nayidaṃ paṭisambhidākiccanti paṭikkhipitvā ‘‘bhāsaṃ nāma sattā uggaṇhantī’’ti vatvā idaṃ kathitaṃ – mātāpitaro hi daharakāle kumārake mañce vā pīṭhe vā nipajjāpetvā taṃ taṃ kathayamānā tāni tāni kiccāni karonti, dārakā tesaṃ taṃ taṃ bhāsaṃ vavatthāpenti ‘‘iminā idaṃ vuttaṃ, iminā idaṃ vutta’’nti. Gacchante gacchante kāle sabbampi bhāsaṃ jānanti. Mātā damiḷī, pitā andhako. Tesaṃ jātadārako sace mātu kathaṃ paṭhamaṃ suṇāti , damiḷabhāsaṃ bhāsissati. Sace pitu kathaṃ paṭhamaṃ suṇāti, andhakabhāsaṃ bhāsissati. Ubhinnampi pana kathaṃ asuṇanto māgadhikabhāsaṃ bhāsissati.

    ယောပိ အဂာမကေ မဟာအရညေ နိဗ္ဗတ္တော, တတ္ထ အညော ကထေန္တော နာမ နတ္ထိ, သောပိ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဝစနံ သမုဋ္ဌာပေန္တော မာဂဓိကဘာသမေဝ ဘာသိသ္သတိ။ နိရယေ တိရစ္ဆာနယောနိယံ ပေတ္တိဝိသယေ မနုသ္သလောကေ ဒေဝလောကေတိ သဗ္ဗတ္ထ မာဂဓိကဘာသာဝ ဥသ္သန္နာ။ တတ္ထ သေသာ ဩဋ္ဋကိရာတအန္ဓကယောနကဒမိဠဘာသာဒိကာ ဘာသာ ပရိဝတ္တန္တိ။ အယမေဝေကာ ယထာဘုစ္စဗ္ရဟ္မဝောဟာရအရိယဝောဟာရသင္ခာတာ မာဂဓိကဘာသာ န ပရိဝတ္တတိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓောပိ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ တန္တိံ အာရောပေန္တော မာဂဓိကဘာသာယ ဧဝ အာရောပေသိ။ ကသ္မာ? ဧဝဉ္ဟိ အတ္ထံ အာဟရိတုံ သုခံ ဟောတိ။ မာဂဓိကဘာသာယ ဟိ တန္တိံ အာရုဠ္ဟသ္သ ဗုဒ္ဓဝစနသ္သ ပဋိသမ္ဘိဒာပ္ပတ္တာနံ သောတပထာဂမနမေဝ ပပဉ္စော ။ သောတေ ပန သင္ဃဋ္ဋိတမတ္တေယေဝ နယသတေန နယသဟသ္သေန အတ္ထော ဥပဋ္ဌာတိ။ အညာယ ပန ဘာသာယ တန္တိံ အာရုဠ္ဟကံ ပောထေတ္ဝာ ပောထေတ္ဝာ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ ဗဟုမ္ပိ ဥဂ္ဂဟေတ္ဝာ ပန ပုထုဇ္ဇနသ္သ ပဋိသမ္ဘိဒာပ္ပတ္တိ နာမ နတ္ထိ, အရိယသာဝကော နော ပဋိသမ္ဘိဒာပ္ပတ္တော နာမ နတ္ထိ။

    Yopi agāmake mahāaraññe nibbatto, tattha añño kathento nāma natthi, sopi attano dhammatāya vacanaṃ samuṭṭhāpento māgadhikabhāsameva bhāsissati. Niraye tiracchānayoniyaṃ pettivisaye manussaloke devaloketi sabbattha māgadhikabhāsāva ussannā. Tattha sesā oṭṭakirātaandhakayonakadamiḷabhāsādikā bhāsā parivattanti. Ayamevekā yathābhuccabrahmavohāraariyavohārasaṅkhātā māgadhikabhāsā na parivattati. Sammāsambuddhopi tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ tantiṃ āropento māgadhikabhāsāya eva āropesi. Kasmā? Evañhi atthaṃ āharituṃ sukhaṃ hoti. Māgadhikabhāsāya hi tantiṃ āruḷhassa buddhavacanassa paṭisambhidāppattānaṃ sotapathāgamanameva papañco . Sote pana saṅghaṭṭitamatteyeva nayasatena nayasahassena attho upaṭṭhāti. Aññāya pana bhāsāya tantiṃ āruḷhakaṃ pothetvā pothetvā uggahetabbaṃ hoti. Bahumpi uggahetvā pana puthujjanassa paṭisambhidāppatti nāma natthi, ariyasāvako no paṭisambhidāppatto nāma natthi.

    ဉာဏေသု ဉာဏန္တိ သဗ္ဗတ္ထကဉာဏမာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ တသ္မိံ ဉာဏေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ, ယထာဝုတ္တေသု ဝာ တေသု တီသု ဉာဏေသု ဂောစရကိစ္စာဒိဝသေန ဝိတ္ထာရဂတံ ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒာ။

    Ñāṇesu ñāṇanti sabbatthakañāṇamārammaṇaṃ katvā paccavekkhantassa tasmiṃ ñāṇe pabhedagataṃ ñāṇaṃ, yathāvuttesu vā tesu tīsu ñāṇesu gocarakiccādivasena vitthāragataṃ ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā.

    ဣမာ ပန စတသ္သော ပဋိသမ္ဘိဒာ ဒ္ဝီသု ဌာနေသု ပဘေဒံ ဂစ္ဆန္တိ, ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ ဝိသဒာ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကတမေသု ဒ္ဝီသု ဌာနေသု ပဘေဒံ ဂစ္ဆန္တိ? သေက္ခဘူမိယဉ္စ အသေက္ခဘူမိယဉ္စ။ တတ္ထ သာရိပုတ္တတ္ထေရသ္သ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရသ္သ မဟာကသ္သပတ္ထေရသ္သ မဟာကစ္စာယနတ္ထေရသ္သ မဟာကောဋ္ဌိတတ္ထေရသ္သာတိ ဧဝမာဒီနံ အသီတိယာပိ မဟာထေရာနံ ပဋိသမ္ဘိဒာ အသေက္ခဘူမိယံ ပဘေဒံ ဂတာ, အာနန္ဒတ္ထေရသ္သ, စိတ္တသ္သ ဂဟပတိနော, ဓမ္မိကသ္သ ဥပာသကသ္သ, ဥပာလိသ္သ ဂဟပတိနော, ခုဇ္ဇုတ္တရာယ ဥပာသိကာယာတိဧဝမာဒီနံ ပဋိသမ္ဘိဒာ သေက္ခဘူမိယံ ပဘေဒံ ဂတာတိ ဣမာသု ဒ္ဝီသု ဘူမီသု ပဘေဒံ ဂစ္ဆန္တိ။

    Imā pana catasso paṭisambhidā dvīsu ṭhānesu pabhedaṃ gacchanti, pañcahi kāraṇehi visadā hontīti veditabbā. Katamesu dvīsu ṭhānesu pabhedaṃ gacchanti? Sekkhabhūmiyañca asekkhabhūmiyañca. Tattha sāriputtattherassa mahāmoggallānattherassa mahākassapattherassa mahākaccāyanattherassa mahākoṭṭhitattherassāti evamādīnaṃ asītiyāpi mahātherānaṃ paṭisambhidā asekkhabhūmiyaṃ pabhedaṃ gatā, ānandattherassa, cittassa gahapatino, dhammikassa upāsakassa, upālissa gahapatino, khujjuttarāya upāsikāyātievamādīnaṃ paṭisambhidā sekkhabhūmiyaṃ pabhedaṃ gatāti imāsu dvīsu bhūmīsu pabhedaṃ gacchanti.

    ကတမေဟိ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ ဝိသဒာ ဟောန္တိ? အဓိဂမေန, ပရိယတ္တိယာ, သဝနေန, ပရိပုစ္ဆာယ, ပုဗ္ဗယောဂေန။ တတ္ထ အဓိဂမော နာမ အရဟတ္တပ္ပတ္တိ။ အရဟတ္တဉ္ဟိ ပတ္တသ္သ ပဋိသမ္ဘိဒာ ဝိသဒာ ဟောန္တိ။ ပရိယတ္တိ နာမ ဗုဒ္ဓဝစနံ။ တဉ္ဟိ ဥဂ္ဂဏ္ဟန္တသ္သ ပဋိသမ္ဘိဒာ ဝိသဒာ ဟောန္တိ။ သဝနံ နာမ သဒ္ဓမ္မသ္သဝနံ။ သက္ကစ္စံ အဋ္ဌိံ ကတ္ဝာ ဓမ္မံ သုဏန္တသ္သ ဟိ ပဋိသမ္ဘိဒာ ဝိသဒာ ဟောန္တိ။ ပရိပုစ္ဆာ နာမ ပာဠိအဋ္ဌကထာဒီသု ဂဏ္ဌိပဒအတ္ထပဒဝိနိစ္ဆယကထာ။ ဥဂ္ဂဟိတပာဠိအာဒီသု ဟိ အတ္ထံ ပရိပုစ္ဆန္တသ္သ ပဋိသမ္ဘိဒာ ဝိသဒာ ဟောန္တိ။ ပုဗ္ဗယောဂော နာမ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓာနံ သာသနေ ယောဂာဝစရတာ ဂတပစ္စာဂတိကဘာဝေန ယာဝ အနုလောမဂောတ္ရဘုသမီပံ ပတ္တဝိပသ္သနာနုယောဂော။ ပုဗ္ဗယောဂာဝစရသ္သ ဟိ ပဋိသမ္ဘိဒာ ဝိသဒာ ဟောန္တိ။ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ ဝိသဒာ ဟောန္တီတိ။

    Katamehi pañcahi kāraṇehi visadā honti? Adhigamena, pariyattiyā, savanena, paripucchāya, pubbayogena. Tattha adhigamo nāma arahattappatti. Arahattañhi pattassa paṭisambhidā visadā honti. Pariyatti nāma buddhavacanaṃ. Tañhi uggaṇhantassa paṭisambhidā visadā honti. Savanaṃ nāma saddhammassavanaṃ. Sakkaccaṃ aṭṭhiṃ katvā dhammaṃ suṇantassa hi paṭisambhidā visadā honti. Paripucchā nāma pāḷiaṭṭhakathādīsu gaṇṭhipadaatthapadavinicchayakathā. Uggahitapāḷiādīsu hi atthaṃ paripucchantassa paṭisambhidā visadā honti. Pubbayogo nāma pubbabuddhānaṃ sāsane yogāvacaratā gatapaccāgatikabhāvena yāva anulomagotrabhusamīpaṃ pattavipassanānuyogo. Pubbayogāvacarassa hi paṭisambhidā visadā honti. Imehi pañcahi kāraṇehi visadā hontīti.

    ဧတေသု ပန ကာရဏေသု ပရိယတ္တိ သဝနံ ပရိပုစ္ဆာတိ ဣမာနိ တီဏိ ပဘေဒသ္သေဝ ဗလဝကာရဏာနိ။ ပုဗ္ဗယောဂော အဓိဂမသ္သ ဗလဝပစ္စယော, ပဘေဒသ္သ ဟောတိ န ဟောတီတိ? ဟောတိ, န ပန တထာ။ ပရိယတ္တိသဝနပရိပုစ္ဆာ ဟိ ပုဗ္ဗေ ဟောန္တု ဝာ မာ ဝာ, ပုဗ္ဗယောဂေန ပန ပုဗ္ဗေ စေဝ ဧတရဟိ စ သင္ခာရသမ္မသနံ ဝိနာ ပဋိသမ္ဘိဒာ နာမ နတ္ထိ။ ဣမေ ပန ဒ္ဝေပိ ဧကတော ဟုတ္ဝာ ပဋိသမ္ဘိဒာ ဥပတ္ထမ္ဘေတ္ဝာ ဝိသဒာ ကရောန္တီတိ။ အပရေ အာဟု –

    Etesu pana kāraṇesu pariyatti savanaṃ paripucchāti imāni tīṇi pabhedasseva balavakāraṇāni. Pubbayogo adhigamassa balavapaccayo, pabhedassa hoti na hotīti? Hoti, na pana tathā. Pariyattisavanaparipucchā hi pubbe hontu vā mā vā, pubbayogena pana pubbe ceva etarahi ca saṅkhārasammasanaṃ vinā paṭisambhidā nāma natthi. Ime pana dvepi ekato hutvā paṭisambhidā upatthambhetvā visadā karontīti. Apare āhu –

    ‘‘ပုဗ္ဗယောဂော ဗာဟုသစ္စံ၊ ဒေသဘာသာ စ အာဂမော။

    ‘‘Pubbayogo bāhusaccaṃ, desabhāsā ca āgamo;

    ပရိပုစ္ဆာ အဓိဂမော၊ ဂရုသန္နိသ္သယော တထာ။

    Paripucchā adhigamo, garusannissayo tathā;

    မိတ္တသမ္ပတ္တိ စေဝာတိ၊ ပဋိသမ္ဘိဒပစ္စယာ’’တိ။

    Mittasampatti cevāti, paṭisambhidapaccayā’’ti.

    တတ္ထ ပုဗ္ဗယောဂော ဝုတ္တနယောဝ။ ဗာဟုသစ္စံ နာမ တေသု တေသု သတ္ထေသု စ သိပ္ပာယတနေသု စ ကုသလတာ။ ဒေသဘာသာ နာမ ဧကသတဝောဟာရကုသလတာ, ဝိသေသေန ပန မာဂဓိကေ ကောသလ္လံ။ အာဂမော နာမ အန္တမသော ဩပမ္မဝဂ္ဂမတ္တသ္သပိ ဗုဒ္ဓဝစနသ္သ ပရိယာပုဏနံ။ ပရိပုစ္ဆာ နာမ ဧကဂာထာယပိ အတ္ထဝိနိစ္ဆယပုစ္ဆနံ။ အဓိဂမော နာမ သောတာပန္နတာ ဝာ သကဒာဂာမိတာ ဝာ အနာဂာမိတာ ဝာ အရဟတ္တံ ဝာ။ ဂရုသန္နိသ္သယော နာမ သုတပဋိဘာနဗဟုလာနံ ဂရူနံ သန္တိကေ ဝာသော။ မိတ္တသမ္ပတ္တိ နာမ တထာရူပာနံယေဝ မိတ္တာနံ ပဋိလာဘောတိ။

    Tattha pubbayogo vuttanayova. Bāhusaccaṃ nāma tesu tesu satthesu ca sippāyatanesu ca kusalatā. Desabhāsā nāma ekasatavohārakusalatā, visesena pana māgadhike kosallaṃ. Āgamo nāma antamaso opammavaggamattassapi buddhavacanassa pariyāpuṇanaṃ. Paripucchā nāma ekagāthāyapi atthavinicchayapucchanaṃ. Adhigamo nāma sotāpannatā vā sakadāgāmitā vā anāgāmitā vā arahattaṃ vā. Garusannissayo nāma sutapaṭibhānabahulānaṃ garūnaṃ santike vāso. Mittasampatti nāma tathārūpānaṃyeva mittānaṃ paṭilābhoti.

    တတ္ထ ဗုဒ္ဓာ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓာ စ ပုဗ္ဗယောဂဉ္စေဝ အဓိဂမဉ္စ နိသ္သာယ ပဋိသမ္ဘိဒာ ပာပုဏန္တိ, သာဝကာ သဗ္ဗာနိပိ ဧတာနိ ကာရဏာနိ။ ပဋိသမ္ဘိဒာပ္ပတ္တိယာ စ ပာဋိယေက္ကော ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာနုယောဂော နာမ နတ္ထိ, သေက္ခာနံ ပန သေက္ခဖလဝိမောက္ခန္တိကာ, အသေက္ခာနံ အသေက္ခဖလဝိမောက္ခန္တိကာ စ ပဋိသမ္ဘိဒာပ္ပတ္တိ ဟောတိ။ တထာဂတာနဉ္ဟိ ဒသ ဗလာနိ ဝိယ အရိယာနံ အရိယဖလေဟေဝ ပဋိသမ္ဘိဒာ ဣဇ္ဈန္တီတိ။ ဣမာသံ စတသ္သန္နံ ပဋိသမ္ဘိဒာနံ မဂ္ဂောတိ ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂော, ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂော ဧဝ ပကရဏံ ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂပ္ပကရဏံ, ပကာရေန ကရီယန္တေ ဝုစ္စန္တေ ဧတ္ထ နာနာဘေဒဘိန္နာ ဂမ္ဘီရာ အတ္ထာ ဣတိ ပကရဏံ။

    Tattha buddhā ca paccekabuddhā ca pubbayogañceva adhigamañca nissāya paṭisambhidā pāpuṇanti, sāvakā sabbānipi etāni kāraṇāni. Paṭisambhidāppattiyā ca pāṭiyekko kammaṭṭhānabhāvanānuyogo nāma natthi, sekkhānaṃ pana sekkhaphalavimokkhantikā, asekkhānaṃ asekkhaphalavimokkhantikā ca paṭisambhidāppatti hoti. Tathāgatānañhi dasa balāni viya ariyānaṃ ariyaphaleheva paṭisambhidā ijjhantīti. Imāsaṃ catassannaṃ paṭisambhidānaṃ maggoti paṭisambhidāmaggo, paṭisambhidāmaggo eva pakaraṇaṃ paṭisambhidāmaggappakaraṇaṃ, pakārena karīyante vuccante ettha nānābhedabhinnā gambhīrā atthā iti pakaraṇaṃ.

    တဒေတံ ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂပ္ပကရဏံ အတ္ထသမ္ပန္နံ ဗ္ယဉ္ဇနသမ္ပန္နံ ဂမ္ဘီရံ ဂမ္ဘီရတ္ထံ လောကုတ္တရပ္ပကာသနံ သုညတာပဋိသညုတ္တံ ပဋိပတ္တိဖလဝိသေသသာဓနံ ပဋိပတ္တိပဋိပက္ခပဋိသေဓနံ ယောဂာဝစရာနံ ဉာဏဝရရတနာကရဘူတံ ဓမ္မကထိကာနံ ဓမ္မကထာဝိလာသဝိသေသဟေတုဘူတံ သံသာရဘီရုကာနံ ဒုက္ခနိသ္သရဏံ တဒုပာယဒသ္သနေန အသ္သာသဇနနတ္ထံ တပ္ပဋိပက္ခနာသနတ္ထဉ္စ ဂမ္ဘီရတ္ထာနဉ္စ အနေကေသံ သုတ္တန္တပဒာနံ အတ္ထဝိဝရဏေန သုဇနဟဒယပရိတောသဇနနတ္ထံ တထာဂတေန အရဟတာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတသဗ္ဗညုတညာဏမဟာပဒီပာဝဘာသေန သကလဇနဝိတ္ထတမဟာကရုဏာသိနေဟသိနိဒ္ဓဟဒယေန ဝေနေယ္ယဇနဟဒယဂတကိလေသန္ဓကာရဝိဓမနတ္ထမုဇ္ဇလိတသ္သ သဒ္ဓမ္မမဟာပဒီပသ္သ တဒဓိပ္ပာယဝိကာသနသိနေဟပရိသေကေန ပဉ္စဝသ္သသဟသ္သမဝိရတမုဇ္ဇလနမိစ္ဆတာ လောကာနုကမ္ပကေန သတ္ထုကပ္ပေန ဓမ္မရာဇသ္သ ဓမ္မသေနာပတိနာ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေန ဘာသိတံ သုတ္ဝာ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ပဌမမဟာသင္ဂီတိကာလေ ယထာသုတမေဝ သင္ဂီတိံ အာရောပိတံ။

    Tadetaṃ paṭisambhidāmaggappakaraṇaṃ atthasampannaṃ byañjanasampannaṃ gambhīraṃ gambhīratthaṃ lokuttarappakāsanaṃ suññatāpaṭisaññuttaṃ paṭipattiphalavisesasādhanaṃ paṭipattipaṭipakkhapaṭisedhanaṃ yogāvacarānaṃ ñāṇavararatanākarabhūtaṃ dhammakathikānaṃ dhammakathāvilāsavisesahetubhūtaṃ saṃsārabhīrukānaṃ dukkhanissaraṇaṃ tadupāyadassanena assāsajananatthaṃ tappaṭipakkhanāsanatthañca gambhīratthānañca anekesaṃ suttantapadānaṃ atthavivaraṇena sujanahadayaparitosajananatthaṃ tathāgatena arahatā sammāsambuddhena sabbattha appaṭihatasabbaññutaññāṇamahāpadīpāvabhāsena sakalajanavitthatamahākaruṇāsinehasiniddhahadayena veneyyajanahadayagatakilesandhakāravidhamanatthamujjalitassa saddhammamahāpadīpassa tadadhippāyavikāsanasinehaparisekena pañcavassasahassamaviratamujjalanamicchatā lokānukampakena satthukappena dhammarājassa dhammasenāpatinā āyasmatā sāriputtattherena bhāsitaṃ sutvā āyasmatā ānandena paṭhamamahāsaṅgītikāle yathāsutameva saṅgītiṃ āropitaṃ.

    တဒေတံ ဝိနယပိဋကံ သုတ္တန္တပိဋကံ အဘိဓမ္မပိဋကန္တိ တီသု ပိဋကေသု သုတ္တန္တပိဋကပရိယာပန္နံ။ ဒီဃနိကာယော မဇ္ဈိမနိကာယော သံယုတ္တနိကာယော အင္ဂုတ္တရနိကာယော ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ ပဉ္စသု မဟာနိကာယေသု ခုဒ္ဒကမဟာနိကာယပရိယာပန္နံ။ သုတ္တံ ဂေယ္ယံ ဝေယ္ယာကရဏံ ဂာထာ ဥဒာနံ ဣတိဝုတ္တကံ ဇာတကံ အဗ္ဘုတဓမ္မံ ဝေဒလ္လန္တိ နဝသု သတ္ထု သာသနင္ဂေသု ယထာသမ္ဘဝံ ဂေယ္ယဝေယ္ယာကရဏင္ဂဒ္ဝယသင္ဂဟိတံ။

    Tadetaṃ vinayapiṭakaṃ suttantapiṭakaṃ abhidhammapiṭakanti tīsu piṭakesu suttantapiṭakapariyāpannaṃ. Dīghanikāyo majjhimanikāyo saṃyuttanikāyo aṅguttaranikāyo khuddakanikāyoti pañcasu mahānikāyesu khuddakamahānikāyapariyāpannaṃ. Suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇaṃ gāthā udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ abbhutadhammaṃ vedallanti navasu satthu sāsanaṅgesu yathāsambhavaṃ geyyaveyyākaraṇaṅgadvayasaṅgahitaṃ.

    ‘‘ဒ္ဝာသီတိ ဗုဒ္ဓတော ဂဏ္ဟိံ၊ ဒ္ဝေ သဟသ္သာနိ ဘိက္ခုတော။

    ‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dve sahassāni bhikkhuto;

    စတုရာသီတိ သဟသ္သာနိ၊ ယေ မေ ဓမ္မာ ပဝတ္တိနော’’တိ။ (ထေရဂာ. ၁၀၂၇) –

    Caturāsīti sahassāni, ye me dhammā pavattino’’ti. (theragā. 1027) –

    ဓမ္မဘဏ္ဍာဂာရိကတ္ထေရေန ပန ပဉ္စသု ဌာနေသု ဧတဒဂ္ဂံ အာရောပိတေန ပဋိညာတာနံ စတုရာသီတိယာ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟသ္သာနံ ဘိက္ခုတော ဂဟိတေသု ဒ္ဝီသု ဓမ္မက္ခန္ဓသဟသ္သေသု အနေကသတဓမ္မက္ခန္ဓသင္ဂဟိတံ။ တသ္သ တယော ဝဂ္ဂာ – မဟာဝဂ္ဂော, မဇ္ဈိမဝဂ္ဂော, စူဠဝဂ္ဂောတိ။ ဧကေကသ္မိံ ဝဂ္ဂသ္မိံ ဒသဒသကံ ကတ္ဝာ ဉာဏကထာဒိကာ မာတိကာကထာပရိယောသာနာ သမတိံသ ကထာ။ ဧဝမနေကဓာ ဝဝတ္ထာပိတသ္သ ဣမသ္သ ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂပ္ပကရဏသ္သ အနုပုဗ္ဗံ အပုဗ္ဗပဒတ္ထဝဏ္ဏနံ ကရိသ္သာမ။ ဣမဉ္ဟိ ပကရဏံ ပာဌတော အတ္ထတော ဥဒ္ဒိသန္တေန စ နိဒ္ဒိသန္တေန စ သက္ကစ္စံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဉ္စ, ဥဂ္ဂဏ္ဟန္တေနာပိ သက္ကစ္စံ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ ဓာရေတဗ္ဗဉ္စ။ တံ ကိသ္သဟေတု? ဂမ္ဘီရတ္တာ ဣမသ္သ ပကရဏသ္သ လောကဟိတာယ လောကေ စိရဋ္ဌိတတ္ထံ။

    Dhammabhaṇḍāgārikattherena pana pañcasu ṭhānesu etadaggaṃ āropitena paṭiññātānaṃ caturāsītiyā dhammakkhandhasahassānaṃ bhikkhuto gahitesu dvīsu dhammakkhandhasahassesu anekasatadhammakkhandhasaṅgahitaṃ. Tassa tayo vaggā – mahāvaggo, majjhimavaggo, cūḷavaggoti. Ekekasmiṃ vaggasmiṃ dasadasakaṃ katvā ñāṇakathādikā mātikākathāpariyosānā samatiṃsa kathā. Evamanekadhā vavatthāpitassa imassa paṭisambhidāmaggappakaraṇassa anupubbaṃ apubbapadatthavaṇṇanaṃ karissāma. Imañhi pakaraṇaṃ pāṭhato atthato uddisantena ca niddisantena ca sakkaccaṃ uddisitabbaṃ niddisitabbañca, uggaṇhantenāpi sakkaccaṃ uggahetabbaṃ dhāretabbañca. Taṃ kissahetu? Gambhīrattā imassa pakaraṇassa lokahitāya loke ciraṭṭhitatthaṃ.

    တတ္ထ သမတိံသာယ ကထာသု ဉာဏကထာ ကသ္မာ အာဒိတော ကထိတာတိ စေ? ဉာဏသ္သ ပဋိပတ္တိမလဝိသောဓကတ္တေန ပဋိပတ္တိယာ အာဒိဘူတတ္တာ။ ဝုတ္တဉ္ဟိ ဘဂဝတာ –

    Tattha samatiṃsāya kathāsu ñāṇakathā kasmā ādito kathitāti ce? Ñāṇassa paṭipattimalavisodhakattena paṭipattiyā ādibhūtattā. Vuttañhi bhagavatā –

    ‘‘တသ္မာတိဟ တ္ဝံ ဘိက္ခု, အာဒိမေဝ ဝိသောဓေဟိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ။ ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ, သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓံ ဒိဋ္ဌိ စ ဥဇုကာ’’တိ (သံ. နိ. ၅.၃၆၉)?

    ‘‘Tasmātiha tvaṃ bhikkhu, ādimeva visodhehi kusalānaṃ dhammānaṃ. Ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ, sīlañca suvisuddhaṃ diṭṭhi ca ujukā’’ti (saṃ. ni. 5.369)?

    ဥဇုကာ ဒိဋ္ဌီတိ ဟိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင္ခာတံ ဉာဏံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာပိ ဉာဏကထာ အာဒိတော ကထိတာ။

    Ujukā diṭṭhīti hi sammādiṭṭhisaṅkhātaṃ ñāṇaṃ vuttaṃ. Tasmāpi ñāṇakathā ādito kathitā.

    အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ –

    Aparampi vuttaṃ –

    ‘‘တတ္ရ, ဘိက္ခဝေ, သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပုဗ္ဗင္ဂမာ ဟောတိ။ ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပုဗ္ဗင္ဂမာ ဟောတိ? သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ‘သမ္မာဒိဋ္ဌီ’တိ ပဇာနာတိ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီ’တိ ပဇာနာတိ။ သာသ္သ ဟောတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ သမ္မာသင္ကပ္ပံ ‘သမ္မာသင္ကပ္ပော’တိ ပဇာနာတိ, မိစ္ဆာသင္ကပ္ပံ ‘မိစ္ဆာသင္ကပ္ပော’တိ ပဇာနာတိ။ သမ္မာဝာစံ ‘သမ္မာဝာစာ’တိ ပဇာနာတိ, မိစ္ဆာဝာစံ ‘မိစ္ဆာဝာစာ’တိ ပဇာနာတိ။ သမ္မာကမ္မန္တံ ‘သမ္မာကမ္မန္တော’တိ ပဇာနာတိ, မိစ္ဆာကမ္မန္တံ ‘မိစ္ဆာကမ္မန္တော’တိ ပဇာနာတိ။ သမ္မာအာဇီဝံ ‘သမ္မာအာဇီဝော’တိ ပဇာနာတိ, မိစ္ဆာအာဇီဝံ ‘မိစ္ဆာအာဇီဝော’တိ ပဇာနာတိ။ သမ္မာဝာယာမံ ‘သမ္မာဝာယာမော’တိ ပဇာနာတိ, မိစ္ဆာဝာယာမံ ‘မိစ္ဆာဝာယာမော’တိ ပဇာနာတိ။ သမ္မာသတိံ ‘သမ္မာသတီ’တိ ပဇာနာတိ, မိစ္ဆာသတိံ ‘မိစ္ဆာသတီ’တိ ပဇာနာတိ။ သမ္မာသမာဓိံ ‘သမ္မာသမာဓီ’တိ ပဇာနာတိ, မိစ္ဆာသမာဓိံ ‘မိစ္ဆာသမာဓီ’တိ ပဇာနာတိ။ သာသ္သ ဟောတိ သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ (မ. နိ. ၃.၁၃၆ အာဒယော)။

    ‘‘Tatra, bhikkhave, sammādiṭṭhi pubbaṅgamā hoti. Kathañca, bhikkhave, sammādiṭṭhi pubbaṅgamā hoti? Sammādiṭṭhiṃ ‘sammādiṭṭhī’ti pajānāti, micchādiṭṭhiṃ ‘micchādiṭṭhī’ti pajānāti. Sāssa hoti sammādiṭṭhi. Sammāsaṅkappaṃ ‘sammāsaṅkappo’ti pajānāti, micchāsaṅkappaṃ ‘micchāsaṅkappo’ti pajānāti. Sammāvācaṃ ‘sammāvācā’ti pajānāti, micchāvācaṃ ‘micchāvācā’ti pajānāti. Sammākammantaṃ ‘sammākammanto’ti pajānāti, micchākammantaṃ ‘micchākammanto’ti pajānāti. Sammāājīvaṃ ‘sammāājīvo’ti pajānāti, micchāājīvaṃ ‘micchāājīvo’ti pajānāti. Sammāvāyāmaṃ ‘sammāvāyāmo’ti pajānāti, micchāvāyāmaṃ ‘micchāvāyāmo’ti pajānāti. Sammāsatiṃ ‘sammāsatī’ti pajānāti, micchāsatiṃ ‘micchāsatī’ti pajānāti. Sammāsamādhiṃ ‘sammāsamādhī’ti pajānāti, micchāsamādhiṃ ‘micchāsamādhī’ti pajānāti. Sāssa hoti sammādiṭṭhī’’ti (ma. ni. 3.136 ādayo).

    ပုဗ္ဗင္ဂမဘူတာယ ဟိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သိဒ္ဓာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီနမ္ပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဘာဝံ ဇာနိသ္သတီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင္ခာတံ ဉာဏံ တာဝ သောဓေတုံ ဉာဏကထာ အာဒိတော ကထိတာ။

    Pubbaṅgamabhūtāya hi sammādiṭṭhiyā siddhāya micchādiṭṭhīnampi micchādiṭṭhibhāvaṃ jānissatīti sammādiṭṭhisaṅkhātaṃ ñāṇaṃ tāva sodhetuṃ ñāṇakathā ādito kathitā.

    ‘‘အပိစုဒာယိ , တိဋ္ဌတု ပုဗ္ဗန္တော, တိဋ္ဌတု အပရန္တော, ဓမ္မံ တေ ဒေသေသ္သာမိ – ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတိ, ဣမသ္သုပ္ပာဒာ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဣမသ္မိံ အသတိ ဣဒံ န ဟောတိ, ဣမသ္သ နိရောဓာ ဣဒံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (မ. နိ. ၂.၂၇၁) စ –

    ‘‘Apicudāyi , tiṭṭhatu pubbanto, tiṭṭhatu aparanto, dhammaṃ te desessāmi – imasmiṃ sati idaṃ hoti, imassuppādā idaṃ uppajjati, imasmiṃ asati idaṃ na hoti, imassa nirodhā idaṃ nirujjhatī’’ti (ma. ni. 2.271) ca –

    ပုဗ္ဗန္တာပရန္တဒိဋ္ဌိယော ဌပေတ္ဝာ ဉာဏသ္သေဝ ဝုတ္တတ္တာ ဉာဏကထာ အာဒိတော ကထိတာ။

    Pubbantāparantadiṭṭhiyo ṭhapetvā ñāṇasseva vuttattā ñāṇakathā ādito kathitā.

    ‘‘အလံ, သုဘဒ္ဒ, တိဋ္ဌတေတံ ‘သဗ္ဗေ တေ သကာယ ပဋိညာယ အဗ္ဘညိံသု, သဗ္ဗေဝ န အဗ္ဘညိံသု, ဥဒာဟု ဧကစ္စေ အဗ္ဘညိံသု, ဧကစ္စေ န အဗ္ဘညိံသူ’တိ။ ဓမ္မံ တေ, သုဘဒ္ဒ, ဒေသေသ္သာမိ, တံ သုဏာဟိ သာဓုကံ မနသိကရောဟိ, ဘာသိသ္သာမီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၂၁၃) စ –

    ‘‘Alaṃ, subhadda, tiṭṭhatetaṃ ‘sabbe te sakāya paṭiññāya abbhaññiṃsu, sabbeva na abbhaññiṃsu, udāhu ekacce abbhaññiṃsu, ekacce na abbhaññiṃsū’ti. Dhammaṃ te, subhadda, desessāmi, taṃ suṇāhi sādhukaṃ manasikarohi, bhāsissāmī’’ti (dī. ni. 2.213) ca –

    ပုထုသမဏဗ္ရာဟ္မဏပရပ္ပဝာဒာနံ ဝာဒေ ဌပေတ္ဝာ အရိယသ္သ အဋ္ဌင္ဂိကသ္သ မဂ္ဂသ္သ ဒေသိတတ္တာ, အဋ္ဌင္ဂိကေ စ မဂ္ဂေ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင္ခာတသ္သ ဉာဏသ္သ ပဓာနတ္တာ ဉာဏကထာ အာဒိတော ကထိတာ။

    Puthusamaṇabrāhmaṇaparappavādānaṃ vāde ṭhapetvā ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassa desitattā, aṭṭhaṅgike ca magge sammādiṭṭhisaṅkhātassa ñāṇassa padhānattā ñāṇakathā ādito kathitā.

    ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, သောတာပတ္တိယင္ဂာနိ သပ္ပုရိသသံသေဝော, သဒ္ဓမ္မသ္သဝနံ, ယောနိသော မနသိကာရော, ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တီ’’တိ (သံ. နိ. ၅.၁၀၄၆; ဒီ. နိ. ၃.၃၁၁) စ –

    ‘‘Cattārimāni, bhikkhave, sotāpattiyaṅgāni sappurisasaṃsevo, saddhammassavanaṃ, yoniso manasikāro, dhammānudhammapaṭipattī’’ti (saṃ. ni. 5.1046; dī. ni. 3.311) ca –

    ‘‘သဒ္ဓာဇာတော ဥပသင္ကမတိ, ဥပသင္ကမန္တော ပယိရုပာသတိ, ပယိရုပာသန္တော သောတံ ဩဒဟတိ, ဩဟိတသောတော ဓမ္မံ သုဏာတိ, သုတ္ဝာ ဓမ္မံ ဓာရေတိ, ဓာတာနံ ဓမ္မာနံ ပညာယ အတ္ထံ ဥပပရိက္ခတိ, အတ္ထံ ဥပပရိက္ခတော ဓမ္မာ နိဇ္ဈာနံ ခမန္တိ, ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ ဆန္ဒော ဇာယတိ, ဆန္ဒဇာတော ဥသ္သဟတိ, ဥသ္သဟိတ္ဝာ တုလေတိ, တုလယိတ္ဝာ ပဒဟတိ, ပဟိတတ္တော ကာယေန စေဝ ပရမတ္ထသစ္စံ သစ္ဆိကရောတိ, ပညာယ စ နံ ပဋိဝိဇ္ဈ ပသ္သတီ’’တိ (မ. နိ. ၂.၁၈၃, ၄၃၂) စ –

    ‘‘Saddhājāto upasaṅkamati, upasaṅkamanto payirupāsati, payirupāsanto sotaṃ odahati, ohitasoto dhammaṃ suṇāti, sutvā dhammaṃ dhāreti, dhātānaṃ dhammānaṃ paññāya atthaṃ upaparikkhati, atthaṃ upaparikkhato dhammā nijjhānaṃ khamanti, dhammanijjhānakkhantiyā chando jāyati, chandajāto ussahati, ussahitvā tuleti, tulayitvā padahati, pahitatto kāyena ceva paramatthasaccaṃ sacchikaroti, paññāya ca naṃ paṭivijjha passatī’’ti (ma. ni. 2.183, 432) ca –

    ‘‘ဣဓ တထာဂတော လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ပေ.။ သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ အာဒိကလ္ယာဏ’’န္တိ အာဒီနိ (ဒီ. နိ. ၁.၁၉၀) စ –

    ‘‘Idha tathāgato loke uppajjati…pe… so dhammaṃ deseti ādikalyāṇa’’nti ādīni (dī. ni. 1.190) ca –

    အနေကာနိ သုတ္တန္တပဒာနိ အနုလောမေန္တေန သုတမယေ ဉာဏံ အာဒိံ ကတ္ဝာ ယထာက္ကမေန ဉာဏကထာ အာဒိတော ကထိတာ။

    Anekāni suttantapadāni anulomentena sutamaye ñāṇaṃ ādiṃ katvā yathākkamena ñāṇakathā ādito kathitā.

    သာ ပနာယံ ဉာဏကထာ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသဝသေန ဒ္ဝိဓာ ဌိတာ။ ဥဒ္ဒေသေ ‘‘သောတာဝဓာနေ ပညာ သုတမယေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ နယေန တေသတ္တတိ ဉာဏာနိ မာတိကာဝသေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ နိဒ္ဒေသေ ‘‘ကထံ သောတာဝဓာနေ ပညာ သုတမယေ ဉာဏံ။ ‘ဣမေ ဓမ္မာ အဘိညေယ္ယာ’တိ သောတာဝဓာနံ, တံပဇာနနာ ပညာ သုတမယေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ နယေန တာနိယေဝ တေသတ္တတိ ဉာဏာနိ ဝိတ္ထာရဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနီတိ။

    Sā panāyaṃ ñāṇakathā uddesaniddesavasena dvidhā ṭhitā. Uddese ‘‘sotāvadhāne paññā sutamaye ñāṇa’’ntiādinā nayena tesattati ñāṇāni mātikāvasena uddiṭṭhāni. Niddese ‘‘kathaṃ sotāvadhāne paññā sutamaye ñāṇaṃ. ‘Ime dhammā abhiññeyyā’ti sotāvadhānaṃ, taṃpajānanā paññā sutamaye ñāṇa’’ntiādinā nayena tāniyeva tesattati ñāṇāni vitthāravasena niddiṭṭhānīti.

    ဂန္ထာရမ္ဘကထာ နိဋ္ဌိတာ။

    Ganthārambhakathā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact