Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿ-ਟੀਕਾ • Vajirabuddhi-ṭīkā |
॥ ਨਮੋ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਰਹਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
વਿਨਯਪਿਟਕੇ
Vinayapiṭake
વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿ-ਟੀਕਾ
Vajirabuddhi-ṭīkā
ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾ
Ganthārambhakathā
ਪਞ੍ਞਾવਿਸੁਦ੍ਧਾਯ ਦਯਾਯ ਸਬ੍ਬੇ।
Paññāvisuddhāya dayāya sabbe;
વਿਮੋਚਿਤਾ ਯੇਨ વਿਨੇਯ੍ਯਸਤ੍ਤਾ।
Vimocitā yena vineyyasattā;
ਤਂ ਚਕ੍ਖੁਭੂਤਂ ਸਿਰਸਾ ਨਮਿਤ੍વਾ।
Taṃ cakkhubhūtaṃ sirasā namitvā;
ਲੋਕਸ੍ਸ ਲੋਕਨ੍ਤਗਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਂ॥
Lokassa lokantagatassa dhammaṃ.
ਸਙ੍ਘਞ੍ਚ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣੇਹਿ ਯੁਤ੍ਤ-
Saṅghañca sīlādiguṇehi yutta-
ਮਾਦਾਯ ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਪਦੇਸੁ ਸਾਰਂ।
Mādāya sabbesu padesu sāraṃ;
ਸਙ੍ਖੇਪਕਾਮੇਨ ਮਮਾਸਯੇਨ।
Saṅkhepakāmena mamāsayena;
ਸਞ੍ਚੋਦਿਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁਹਿਤਞ੍ਚ ਦਿਸ੍વਾ॥
Sañcodito bhikkhuhitañca disvā.
ਸਮਨ੍ਤਪਾਸਾਦਿਕਸਞ੍ਞਿਤਾਯ ।
Samantapāsādikasaññitāya ;
ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਘੋਸਾਚਰਿਯੋਦਿਤਾਯ।
Sambuddhaghosācariyoditāya;
ਸਮਾਸਤੋ ਲੀਨਪਦੇ ਲਿਖਿਸ੍ਸਂ।
Samāsato līnapade likhissaṃ;
ਸਮਾਸਤੋ ਲੀਨਪਦੇ ਲਿਖੀਤਂ॥
Samāsato līnapade likhītaṃ.
ਸਞ੍ਞਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਤ੍ਤਾ ਚ, ਪਰਿਮਾਣਂ ਪਯੋਜਨਂ।
Saññā nimittaṃ kattā ca, parimāṇaṃ payojanaṃ;
ਸਬ੍ਬਾਗਮਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬੇવ, વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ વਤ੍ਤੁਮਿਚ੍ਛਤਾਤਿ॥ –
Sabbāgamassa pubbeva, vattabbaṃ vattumicchatāti. –
વਚਨਤੋ ਸਮਨ੍ਤਪਾਸਾਦਿਕੇਤਿ ਸਞ੍ਞਾ। ਦੀਪਨ੍ਤਰੇ ਭਿਕ੍ਖੁਜਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ ਨਾਭਿਸਮ੍ਭੁਣਾਤੀਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ। ਬੁਦ੍ਧਘੋਸੋਤਿ ਗਰੂਹਿ ਗਹਿਤਨਾਮਧੇਯ੍ਯੇਨਾਤਿ ਕਤ੍ਤਾ। ਸਮਧਿਕਸਤ੍ਤવੀਸਤਿਸਹਸ੍ਸਮਤ੍ਤੇਨ ਤਸ੍ਸ ਗਨ੍ਥੇਨਾਤਿ ਪਰਿਮਾਣਂ। ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਤ੍ਥਂ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾਤਿ ਪਯੋਜਨਂ।
Vacanato samantapāsādiketi saññā. Dīpantare bhikkhujanassa atthaṃ nābhisambhuṇātīti nimittaṃ. Buddhaghosoti garūhi gahitanāmadheyyenāti kattā. Samadhikasattavīsatisahassamattena tassa ganthenāti parimāṇaṃ. Ciraṭṭhitatthaṃ dhammassāti payojanaṃ.
ਤਤ੍ਰਾਹ – ‘‘વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ વਤ੍ਤੁਮਿਚ੍ਛਤਾਤਿ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਤ੍ਥ ਕਥਂવਿਧੋ વਤ੍ਤਾ’’ਤਿ? ਉਚ੍ਚਤੇ –
Tatrāha – ‘‘vattabbaṃ vattumicchatāti yaṃ vuttaṃ, tattha kathaṃvidho vattā’’ti? Uccate –
ਪਾਠਤ੍ਥવਿਦੂਸਂਹੀਰੋ, વਤ੍ਤਾ ਸੁਚਿ ਅਮਚ੍ਛਰੋ।
Pāṭhatthavidūsaṃhīro, vattā suci amaccharo;
ਚਤੁਕ੍ਕਮਪਰਿਚ੍ਚਾਗੀ, ਦੇਸਕਸ੍ਸ ਹਿਤੁਸ੍ਸੁਕੋਤਿ॥ (ਮਹਾਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾ)।
Catukkamapariccāgī, desakassa hitussukoti. (mahāni. aṭṭha. ganthārambhakathā);
ਤਤ੍ਰ ਪਠੀਯਤੇਤਿ ਪਾਠੋ। ਸੋ ਹਿ ਅਨੇਕਪ੍ਪਕਾਰੋ ਅਤ੍ਥਾਨੁਰੂਪੋ ਅਤ੍ਥਾਨਨੁਰੂਪੋ ਚੇਤਿ। ਕਥਂ? ਸਨ੍ਧਾਯਭਾਸਿਤੋ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਭਾਸਿਤੋ ਸਾવਸੇਸਪਾਠੋ ਨਿਰવਸੇਸਪਾਠੋ ਨੀਤੋ ਨੇਯ੍ਯੋਤਿ। ਤਤ੍ਰ ਅਨੇਕਤ੍ਥવਤ੍ਤਾ ਸਨ੍ਧਾਯਭਾਸਿਤੋ ਨਾਮ ‘‘ਮਾਤਰਂ ਪਿਤਰਂ ਹਨ੍ਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੯੪)। ਏਕਤ੍ਥવਤ੍ਤਾ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਭਾਸਿਤੋ ਨਾਮ ‘‘ਮਨੋਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤ੍ਯਾਦਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੧, ੨; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੯੦, ੯੨; ਪੇਟਕੋ॰ ੧੪)। ਸਾવਸੇਸੋ ਨਾਮ ‘‘ਸਬ੍ਬਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਦਿਤ੍ਤ’’ਮਿਤ੍ਯਾਦਿ (ਮਹਾવ॰ ੫੪; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੮)। વਿਪਰੀਤੋ ਨਿਰવਸੇਸੋ ਨਾਮ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਞਾਣਮੁਖੇ ਆਪਾਥਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀ’’ਤ੍ਯਾਦਿ (ਮਹਾਨਿ॰ ੧੫੬; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੩.੫)। ਯਥਾ વਚਨਂ, ਤਥਾ ਅવਗਨ੍ਤਬ੍ਬੋ ਨੀਤੋ ਨਾਮ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਮਨਤ੍ਤਾ’’ਤ੍ਯਾਦਿ। ਯੁਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਤਬ੍ਬੋ ਨੇਯ੍ਯੋ ਨਾਮ ‘‘ਏਕਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤ੍ਯਾਦਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੭੦)।
Tatra paṭhīyateti pāṭho. So hi anekappakāro atthānurūpo atthānanurūpo ceti. Kathaṃ? Sandhāyabhāsito byañjanabhāsito sāvasesapāṭho niravasesapāṭho nīto neyyoti. Tatra anekatthavattā sandhāyabhāsito nāma ‘‘mātaraṃ pitaraṃ hantvā’’tiādi (dha. pa. 294). Ekatthavattā byañjanabhāsito nāma ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’tyādi (dha. pa. 1, 2; netti. 90, 92; peṭako. 14). Sāvaseso nāma ‘‘sabbaṃ, bhikkhave, āditta’’mityādi (mahāva. 54; saṃ. ni. 4.28). Viparīto niravaseso nāma ‘‘sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchantī’’tyādi (mahāni. 156; paṭi. ma. 3.5). Yathā vacanaṃ, tathā avagantabbo nīto nāma ‘‘aniccaṃ dukkhamanattā’’tyādi. Yuttiyā anussaritabbo neyyo nāma ‘‘ekapuggalo, bhikkhave’’tyādi (a. ni. 1.170).
ਅਤ੍ਥੋਪਿ ਅਨੇਕਪ੍ਪਕਾਰੋ ਪਾਠਤ੍ਥੋ ਸਭਾવਤ੍ਥੋ ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਥੋ ਪਾਠਾਨੁਰੂਪੋ ਪਾਠਾਨਨੁਰੂਪੋ ਸਾવਸੇਸਤ੍ਥੋ ਨਿਰવਸੇਸਤ੍ਥੋ ਨੀਤਤ੍ਥੋ ਨੇਯ੍ਯਤ੍ਥੋਤ੍ਯਾਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਤਂਤਂਸਞ੍ਞਾਪਨਤ੍ਥਮੁਚ੍ਚਾਰੀਯਤੇ ਪਾਠੋ, ਸ ਪਾਠਤ੍ਥੋ ‘‘ਸਾਤ੍ਥਂ ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨ’’ਮਿਤ੍ਯਾਦੀਸੁ (ਪਾਰਾ॰ ੧; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੯੦) વਿਯ। ਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਲਕ੍ਖਣਰਸਾਦਿ ਸਭਾવਤ੍ਥੋ ‘‘ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਂ ਭਾવੇਤੀ’’ਤ੍ਯਾਦੀਸੁ (વਿਭ॰ ੪੮੯; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੩) વਿਯ। ਯੋ ਞਾਯਮਾਨੋ ਹਿਤਾਯ ਭવਤਿ, ਸ ਞਾਤੁਮਰਹਤ੍ਤਾ ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਥੋ ‘‘ਅਤ੍ਥવਾਦੀ ਧਮ੍ਮવਾਦੀ’’ਤ੍ਯੇવਮਾਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੯, ੧੯੪; ੩.੨੩੮; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੧੧) વਿਯ। ਯਥਾਪਾਠਂ ਭਾਸਿਤੋ ਪਾਠਾਨੁਰੂਪੋ ‘‘ਚਕ੍ਖੁ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਰਾਣਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੪੬) ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਮਤੋ ਚਕ੍ਖੁਮਪਿ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ। ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਚ੍ਛਾਯਾਯ ਅਤ੍ਥਂ ਪਟਿਬਾਹਯਮਾਨੇਨ વੁਤ੍ਤੋ ਪਾਠਾਨਨੁਰੂਪੋ। વਜ੍ਜੇਤਬ੍ਬਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਪਰਿਚ੍ਚਜਿਤ੍વਾ ਪਰਿਸੇਸਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੋ ਸਾવਸੇਸਤ੍ਥੋ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ ਰੂਪੇ ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੬੦; ਮਹਾਨਿ॰ ੧੦੭) ਚ, ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਤਸਨ੍ਤਿ ਦਣ੍ਡਸ੍ਸ, ਸਬ੍ਬੇ ਭਾਯਨ੍ਤਿ ਮਚ੍ਚੁਨੋ’’ਤ੍ਯਾਦੀਸੁ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੨੯) વਿਯ। વਿਪਰੀਤੋ ਨਿਰવਸੇਸਤ੍ਥੋ ‘‘ਸਨ੍ਧਾવਿਤਂ ਸਂਸਰਿਤਂ ਮਮਞ੍ਚੇવ ਤੁਮ੍ਹਾਕਞ੍ਚ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੫੫; ਮਹਾ॰ ੨੮੭; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੧੧੪)। ਤਤ੍ਰ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੋ ਮਨ੍ਤਾ ਕੋ ਸਦ੍ਧਾਤਾ…ਪੇ॰… ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਦਿਟ੍ਠਪਦੇਹੀ’’ਤ੍ਯਾਦਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੬੬)। ਸਦ੍ਦવਸੇਨੇવ વੇਦਨੀਯੋ ਨੀਤਤ੍ਥੋ ‘‘ਰੂਪਾ ਸਦ੍ਦਾ ਰਸਾ ਗਨ੍ਧਾ, ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾ ਚ ਮਨੋਰਮਾ’’ਤ੍ਯਾਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੧, ੧੬੫; ਮਹਾવ॰ ੩੩) વਿਯ। ਸਮ੍ਮੁਤਿવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ ਨੇਯ੍ਯਤ੍ਥੋ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਲਾਹਕੂਪਮਾਪੁਗ੍ਗਲਾ’’ਤ੍ਯਾਦੀਸੁ વਿਯ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੦੧; ਪੁ॰ ਪ॰ ੧੫੭)। ਆਹ ਚ –
Atthopi anekappakāro pāṭhattho sabhāvattho ñeyyattho pāṭhānurūpo pāṭhānanurūpo sāvasesattho niravasesattho nītattho neyyatthotyādi. Tattha yo taṃtaṃsaññāpanatthamuccārīyate pāṭho, sa pāṭhattho ‘‘sātthaṃ sabyañjana’’mityādīsu (pārā. 1; dī. ni. 1.190) viya. Rūpārūpadhammānaṃ lakkhaṇarasādi sabhāvattho ‘‘sammādiṭṭhiṃ bhāvetī’’tyādīsu (vibha. 489; saṃ. ni. 5.3) viya. Yo ñāyamāno hitāya bhavati, sa ñātumarahattā ñeyyattho ‘‘atthavādī dhammavādī’’tyevamādīsu (dī. ni. 1.9, 194; 3.238; ma. ni. 1.411) viya. Yathāpāṭhaṃ bhāsito pāṭhānurūpo ‘‘cakkhu, bhikkhave, purāṇakamma’’nti (saṃ. ni. 4.146) bhagavatā vuttamato cakkhumapi kammanti. Byañjanacchāyāya atthaṃ paṭibāhayamānena vutto pāṭhānanurūpo. Vajjetabbaṃ kiñci apariccajitvā parisesaṃ katvā vutto sāvasesattho ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjatī’’ti (saṃ. ni. 4.60; mahāni. 107) ca, ‘‘sabbe tasanti daṇḍassa, sabbe bhāyanti maccuno’’tyādīsu (dha. pa. 129) viya. Viparīto niravasesattho ‘‘sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ mamañceva tumhākañca (dī. ni. 2.155; mahā. 287; netti. 114). Tatra, bhikkhave, ko mantā ko saddhātā…pe… aññatra diṭṭhapadehī’’tyādi (a. ni. 7.66). Saddavaseneva vedanīyo nītattho ‘‘rūpā saddā rasā gandhā, phoṭṭhabbā ca manoramā’’tyādīsu (saṃ. ni. 1.151, 165; mahāva. 33) viya. Sammutivasena veditabbo neyyattho ‘‘cattārome, bhikkhave, valāhakūpamāpuggalā’’tyādīsu viya (a. ni. 4.101; pu. pa. 157). Āha ca –
‘‘ਯੋ ਅਤ੍ਥੋ ਸਦ੍ਦਤੋ ਞੇਯ੍ਯੋ, ਨੀਤਤ੍ਥਂ ਇਤਿ ਤਂ વਿਦੂ।
‘‘Yo attho saddato ñeyyo, nītatthaṃ iti taṃ vidū;
ਅਤ੍ਥਸ੍ਸੇવਾਭਿਸਾਮਗ੍ਗੀ, ਨੇਯ੍ਯਤ੍ਥੋ ਇਤਿ ਕਥ੍ਯਤੇ’’ਤਿ॥
Atthassevābhisāmaggī, neyyattho iti kathyate’’ti.
ਏવਂ ਪਭੇਦਗਤੇ ਪਾਠਤ੍ਥੇ વਿਜਾਨਾਤੀਤਿ ਪਾਠਤ੍ਥવਿਦੂ। ਨ ਸਂਹੀਰਤੇ ਪਰਪવਾਦੀਹਿ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਤਿਤ੍ਥવਾਸੇਨੇਤ੍ਯਸਂਹੀਰੋ। ਭਾવਨਾਯਾਗਮਾਧਿਗਮਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ વਤ੍ਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤੀਤਿ વਤ੍ਤਾ, ਸਙ੍ਖੇਪવਿਤ੍ਥਾਰਨਯੇਨ ਹੇਤੁਦਾਹਰਣਾਦੀਹਿ ਅવਬੋਧਯਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋਤ੍ਯਤ੍ਥੋ। ਸੋਚਯਤ੍ਯਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰੇ ਚੇਤਿ ਸੁਚਿ, ਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਦੁਦ੍ਦਿਟ੍ਠਿਮਲવਿਰਹਿਤੋਤ੍ਯਤ੍ਥੋ। ਦੁਸ੍ਸੀਲੋ ਹਿ ਅਤ੍ਤਾਨਮੁਪਹਨ੍ਤੁਨਾਦੇਯ੍ਯવਾਚੋ ਚ ਭવਤ੍ਯਪਤ੍ਤਾਹਾਰਾਚਾਰੋ ਇવ ਨਿਚ੍ਚਾਤੁਰੋ વੇਜ੍ਜੋ। ਦੁਦ੍ਦਿਟ੍ਠਿ ਪਰਂ ਉਪਹਨ੍ਤਿ, ਨਾવਸ੍ਸਂ ਨਿਸ੍ਸਯੋ ਚ ਭવਤ੍ਯਹਿવਾਲ਼ਗਹਾਕੁਲੋ ਇવ ਕਮਲਸਣ੍ਡੋ। ਉਭਯવਿਪਨ੍ਨੋ ਸਬ੍ਬਥਾਪ੍ਯਨੁਪਾਸਨੀਯੋ ਭવਤਿ ਗੂਥਗਤਮਿવ ਛવਾਲਾਤਂ ਗੂਥਗਤੋ વਿਯ ਚ ਕਣ੍ਹਸਪ੍ਪੋ। ਉਭਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਪਨ ਸੁਚਿ ਸਬ੍ਬਥਾਪ੍ਯੁਪਾਸਨੀਯੋ ਸੇવਿਤਬ੍ਬੋ ਚ વਿਞ੍ਞੂਹਿ, ਨਿਰੁਪਦ੍ਦવੋ ਇવ ਰਤਨਾਕਰੋ। ਨਾਸ੍ਸ ਮਚ੍ਛਰੋਤ੍ਯਮਚ੍ਛਰੋ, ਅਹੀਨਾਚਰਿਯਮੁਟ੍ਠੀਤ੍ਯਤ੍ਥੋ। ਸੁਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਾਨੁਲੋਮਾਚਰਿਯવਾਦਅਤ੍ਤਨੋਮਤਿਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਚਤੁਕ੍ਕਸ੍ਸਾਪਰਿਚ੍ਚਾਗੀ, ਤਦਤ੍ਥਸ੍ਸੇવ ਬ੍ਯਾਖ੍ਯਾਤੇਤ੍ਯਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਨੁਮਾਨਸਦ੍ਦਤ੍ਥਾਪਤ੍ਤਿਪ੍ਪਭੇਦਸ੍ਸ ਪਮਾਣਚਤੁਕ੍ਕਸ੍ਸਾਪਰਿਚ੍ਚਾਗੀ।
Evaṃ pabhedagate pāṭhatthe vijānātīti pāṭhatthavidū. Na saṃhīrate parapavādīhi dīgharattaṃ titthavāsenetyasaṃhīro. Bhāvanāyāgamādhigamasampannattā vattuṃ sakkotīti vattā, saṅkhepavitthāranayena hetudāharaṇādīhi avabodhayituṃ samatthotyattho. Socayatyattānaṃ pare ceti suci, dussīlyaduddiṭṭhimalavirahitotyattho. Dussīlo hi attānamupahantunādeyyavāco ca bhavatyapattāhārācāro iva niccāturo vejjo. Duddiṭṭhi paraṃ upahanti, nāvassaṃ nissayo ca bhavatyahivāḷagahākulo iva kamalasaṇḍo. Ubhayavipanno sabbathāpyanupāsanīyo bhavati gūthagatamiva chavālātaṃ gūthagato viya ca kaṇhasappo. Ubhayasampanno pana suci sabbathāpyupāsanīyo sevitabbo ca viññūhi, nirupaddavo iva ratanākaro. Nāssa maccharotyamaccharo, ahīnācariyamuṭṭhītyattho. Suttasuttānulomācariyavādaattanomatisaṅkhātassa catukkassāpariccāgī, tadatthasseva byākhyātetyattho. Atha vā paccakkhānumānasaddatthāpattippabhedassa pamāṇacatukkassāpariccāgī.
‘‘ਏਕਂਸવਚਨਂ ਏਕਂ, વਿਭਜ੍ਜવਚਨਾਪਰਂ।
‘‘Ekaṃsavacanaṃ ekaṃ, vibhajjavacanāparaṃ;
ਤਤਿਯਂ ਪਟਿਪੁਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਪਨ ਠਾਪਯੇ’’ਤਿ॥ –
Tatiyaṃ paṭipuccheyya, catutthaṃ pana ṭhāpaye’’ti. –
ਏવਂ વੁਤ੍ਤਚਤੁਕ੍ਕਸ੍ਸ વਾ ਅਪਰਿਚ੍ਚਾਗੀ। ਹਿਤੁਸ੍ਸੁਕੋ ਇਤਿ ਸੋਤੂਨਂ ਹਿਤਾਯੋਸ੍ਸੁਕੋ, ਤੇਸਮવਬੋਧਨਂ ਪਤਿ ਪਤ੍ਥੇਤੀ ਤ੍ਯਤ੍ਥੋ। ਸੋ ਏਸੋ ਸੁਚਿਤ੍ਤਾ ਪਿਯੋ। ਚਤੁਕ੍ਕਸ੍ਸ ਅਪਰਿਚ੍ਚਾਗਿਤ੍ਤਾ ਗਰੁ। ਅਸਂਹੀਰਤ੍ਤਾ ਭਾવਨੀਯੋ। ਦੇਸਕਤ੍ਤਾ વਤ੍ਤਾ। ਹਿਤੁਸ੍ਸੁਕਤ੍ਤਾ વਚਨਕ੍ਖਮੋ। ਪਾਠਤ੍ਥવਿਦੁਤ੍ਤਾ ਗਮ੍ਭੀਰਕਥਂ ਕਤ੍ਤਾ। ਅਮਚ੍ਛਰਤ੍ਤਾ ਨੋ ਚਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਯੋਜਕੋਤਿ।
Evaṃ vuttacatukkassa vā apariccāgī; Hitussuko iti sotūnaṃ hitāyossuko, tesamavabodhanaṃ pati patthetī tyattho; So eso sucittā piyo; Catukkassa apariccāgittā garu; Asaṃhīrattā bhāvanīyo; Desakattā vattā; Hitussukattā vacanakkhamo; Pāṭhatthaviduttā gambhīrakathaṃ kattā; Amaccharattā no caṭṭhāne niyojakoti;
‘‘ਪਿਯੋ ਗਰੁ ਭਾવਨੀਯੋ, વਤ੍ਤਾ ਚ વਚਨਕ੍ਖਮੋ।
‘‘Piyo garu bhāvanīyo, vattā ca vacanakkhamo;
ਗਮ੍ਭੀਰਞ੍ਚ ਕਥਂ ਕਤ੍ਤਾ, ਨੋ ਚਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਯੋਜਕੋ’’॥ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੩੭; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੧੧੩) –
Gambhīrañca kathaṃ kattā, no caṭṭhāne niyojako’’. (a. ni. 7.37; netti. 113) –
ਇਤਿਅਭਿਹਿਤੋ ਦੇਸਕੋ।
Itiabhihito desako;
ਸੋਤਾ ਇਦਾਨਿ ਅਭਿਧੀਯਤੇ –
Sotā idāni abhidhīyate –
ਧਮ੍ਮਾਚਰਿਯਗਰੁ ਸਦ੍ਧਾ-ਪਞ੍ਞਾਦਿਗੁਣਮਣ੍ਡਿਤੋ।
Dhammācariyagaru saddhā-paññādiguṇamaṇḍito;
ਅਸਠਾਮਾਯੋ ਸੋਤਾਸ੍ਸ, ਸੁਮੇਧੋ ਅਮਤਾਮੁਖੋ॥
Asaṭhāmāyo sotāssa, sumedho amatāmukho.
ਤਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮਗਰੁਤ੍ਤਾ ਕਥਂ ਨ ਪਰਿਭવਤਿ, ਆਚਰਿਯਗਰੁਤ੍ਤਾ ਕਥਿਕਂ ਨ ਪਰਿਭવਤਿ, ਸਦ੍ਧਾਪਞ੍ਞਾਦਿਗੁਣਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਨ ਪਰਿਭવਤਿ, ਅਸਠਾਮਾਯਤ੍ਤਾ ਅਮਤਾਭਿਮੁਖਤ੍ਤਾ ਚ ਅવਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਭવਤਿ, ਸੁਮੇਧਤ੍ਤਾ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਰੋਤੀਤ੍ਯਤ੍ਥੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –
Tattha dhammagaruttā kathaṃ na paribhavati, ācariyagaruttā kathikaṃ na paribhavati, saddhāpaññādiguṇapaṭimaṇḍitattā attānaṃ na paribhavati, asaṭhāmāyattā amatābhimukhattā ca avikkhittacitto bhavati, sumedhattā yonisomanasikarotītyattho. Vuttañhetaṃ –
‘‘ਪਞ੍ਚਹਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸੁਣਨ੍ਤੋ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਂ ਭਬ੍ਬੋ ਨਿਯਾਮਂ ਓਕ੍ਕਮਿਤੁਂ ਕੁਸਲੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸਮ੍ਮਤ੍ਤਂ। ਕਤਮੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ? ਨ ਕਥਂ ਪਰਿਭੋਤਿ, ਨ ਕਥਿਕਂ ਪਰਿਭੋਤਿ, ਨ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਭੋਤਿ, ਅવਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਣਾਤਿ ਏਕਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤੋ, ਯੋਨਿਸੋ ਚ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੫੧)।
‘‘Pañcahi, bhikkhave, dhammehi samannāgato suṇanto saddhammaṃ bhabbo niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ. Katamehi pañcahi? Na kathaṃ paribhoti, na kathikaṃ paribhoti, na attānaṃ paribhoti, avikkhittacitto dhammaṃ suṇāti ekaggacitto, yoniso ca manasi karotī’’ti (a. ni. 5.151).
ਤਂਲਕ੍ਖਣਪ੍ਪਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਭਾવਨਾ ਭવਤਿ ਸવਨਸ੍ਸੇਤ੍ਯੁਤ੍ਤੋ ਸੋਤਾ।
Taṃlakkhaṇappattattā bhāvanā bhavati savanassetyutto sotā.