Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / దీఘనికాయ (టీకా) • Dīghanikāya (ṭīkā)

    నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    దీఘనికాయే

    Dīghanikāye

    సీలక్ఖన్ధవగ్గటీకా

    Sīlakkhandhavaggaṭīkā

    గన్థారమ్భకథావణ్ణనా

    Ganthārambhakathāvaṇṇanā

    సంవణ్ణనారమ్భే రతనత్తయవన్దనా సంవణ్ణేతబ్బస్స ధమ్మస్స పభవనిస్సయవిసుద్ధిపటివేదనత్థం, తం పన ధమ్మసంవణ్ణనాసు విఞ్ఞూనం బహుమానుప్పాదనత్థం, తం సమ్మదేవ తేసం ఉగ్గహధారణాదిక్కమలద్ధబ్బాయ సమ్మాపటిపత్తియా సబ్బహితసుఖనిప్ఫాదనత్థం. అథ వా మఙ్గలభావతో, సబ్బకిరియాసు పుబ్బకిచ్చభావతో, పణ్డితేహి సమ్మాచరితభావతో, ఆయతిం పరేసం దిట్ఠానుగతిఆపజ్జనతో చ సంవణ్ణనాయం రతనత్తయపణామకిరియా. అథ వా రతనత్తయపణామకరణం పూజనీయపూజాపుఞ్ఞవిసేసనిబ్బత్తనత్థం, తం అత్తనో యథాలద్ధసమ్పత్తినిమిత్తకస్స కమ్మస్స బలానుప్పాదనత్థం, అన్తరా చ తస్స అసఙ్కోచనత్థం, తదుభయం అనన్తరాయేన అట్ఠకథాయ పరిసమాపనత్థం. ఇదమేవ చ పయోజనం ఆచరియేన ఇధాధిప్పేతం. తథా హి వక్ఖతి – ‘‘ఇతి మే పసన్నమతినో…పే॰… తస్సానుభావేనా’’తి. వత్థుత్తయపూజా హి నిరతిసయపుఞ్ఞక్ఖేత్తసమ్బుద్ధియా అపరిమేయ్యప్పభావో పుఞ్ఞాతిసయోతి బహువిధన్తరాయేపి లోకసన్నివాసే అన్తరాయనిబన్ధనసకలసంకిలేసవిద్ధంసనాయ పహోతి, భయాదిఉపద్దవఞ్చ నివారేతి. యథాహ –

    Saṃvaṇṇanārambhe ratanattayavandanā saṃvaṇṇetabbassa dhammassa pabhavanissayavisuddhipaṭivedanatthaṃ, taṃ pana dhammasaṃvaṇṇanāsu viññūnaṃ bahumānuppādanatthaṃ, taṃ sammadeva tesaṃ uggahadhāraṇādikkamaladdhabbāya sammāpaṭipattiyā sabbahitasukhanipphādanatthaṃ. Atha vā maṅgalabhāvato, sabbakiriyāsu pubbakiccabhāvato, paṇḍitehi sammācaritabhāvato, āyatiṃ paresaṃ diṭṭhānugatiāpajjanato ca saṃvaṇṇanāyaṃ ratanattayapaṇāmakiriyā. Atha vā ratanattayapaṇāmakaraṇaṃ pūjanīyapūjāpuññavisesanibbattanatthaṃ, taṃ attano yathāladdhasampattinimittakassa kammassa balānuppādanatthaṃ, antarā ca tassa asaṅkocanatthaṃ, tadubhayaṃ anantarāyena aṭṭhakathāya parisamāpanatthaṃ. Idameva ca payojanaṃ ācariyena idhādhippetaṃ. Tathā hi vakkhati – ‘‘iti me pasannamatino…pe… tassānubhāvenā’’ti. Vatthuttayapūjā hi niratisayapuññakkhettasambuddhiyā aparimeyyappabhāvo puññātisayoti bahuvidhantarāyepi lokasannivāse antarāyanibandhanasakalasaṃkilesaviddhaṃsanāya pahoti, bhayādiupaddavañca nivāreti. Yathāha –

    ‘‘పూజారహే పూజయతో, బుద్ధే యది వ సావకే’’తిఆది (ధ॰ ప॰ ౧.౧౯౫; అప॰ ౧.౧౦.౧), తథా –

    ‘‘Pūjārahe pūjayato, buddhe yadi va sāvake’’tiādi (dha. pa. 1.195; apa. 1.10.1), tathā –

    ‘‘యే భిక్ఖవే బుద్ధే పసన్నా, అగ్గే తే పసన్నా. అగ్గే ఖో పన పసన్నానం అగ్గో విపాకో హోతీ’’తిఆది (అ॰ ని॰ ౪.౩౪; ఇతివు॰ ౯౦).

    ‘‘Ye bhikkhave buddhe pasannā, agge te pasannā. Agge kho pana pasannānaṃ aggo vipāko hotī’’tiādi (a. ni. 4.34; itivu. 90).

    ‘‘బుద్ధోతి కిత్తయన్తస్స, కాయే భవతి యా పీతి;

    ‘‘Buddhoti kittayantassa, kāye bhavati yā pīti;

    వరమేవ హి సా పీతి, కసిణేనపి జమ్బుదీపస్స.

    Varameva hi sā pīti, kasiṇenapi jambudīpassa.

    ధమ్మోతి…పే॰… సఙ్ఘోతి…పే॰… దీపస్సా’’తి. (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౬);

    Dhammoti…pe… saṅghoti…pe… dīpassā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.6);

    తథా –

    Tathā –

    ‘‘యస్మిం, మహానామ, సమయే అరియసావకో తథాగతం అనుస్సరతి, నేవస్స తస్మిం సమయే రాగపరియుట్ఠితం చిత్తం హోతి, న దోస…పే॰… న మోహపరియుట్ఠితం చిత్తం హోతీ’’తిఆది (అ॰ ని॰ ౬.౧౦; ౧౧.౧౧),

    ‘‘Yasmiṃ, mahānāma, samaye ariyasāvako tathāgataṃ anussarati, nevassa tasmiṃ samaye rāgapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na dosa…pe… na mohapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hotī’’tiādi (a. ni. 6.10; 11.11),

    ‘‘అరఞ్ఞే రుక్ఖమూలే వా…పే॰…

    ‘‘Araññe rukkhamūle vā…pe…

    భయం వా ఛమ్భితత్తం వా,

    Bhayaṃ vā chambhitattaṃ vā,

    లోమహంసో న హేస్సతీ’’తి. (సం॰ ని॰ ౧.౨౪౯) చ

    Lomahaṃso na hessatī’’ti. (saṃ. ni. 1.249) ca

    తత్థ యస్స వత్థుత్తయస్స వన్దనం కత్తుకామో, తస్స గుణాతిసయయోగసన్దస్సనత్థం ‘‘కరుణాసీతలహదయ’’న్తిఆదినా గాథత్తయమాహ. గుణాతిసయయోగేన హి వన్దనారహభావో, వన్దనారహే చ కతా వన్దనా యథాధిప్పేతప్పయోజనం సాధేతీతి. తత్థ యస్సా దేసనాయ సంవణ్ణనం కత్తుకామో, సా న వినయదేసనా వియ కరుణాప్పధానా, నాపి అభిధమ్మదేసనా వియ పఞ్ఞాప్పధానా, అథ ఖో కరుణాపఞ్ఞాప్పధానాతి తదుభయప్పధానమేవ తావ సమ్మాసమ్బుద్ధస్స థోమనం కాతుం తంమూలకత్తా సేసరతనానం ‘‘కరుణాసీతలహదయ’’న్తిఆది వుత్తం.

    Tattha yassa vatthuttayassa vandanaṃ kattukāmo, tassa guṇātisayayogasandassanatthaṃ ‘‘karuṇāsītalahadaya’’ntiādinā gāthattayamāha. Guṇātisayayogena hi vandanārahabhāvo, vandanārahe ca katā vandanā yathādhippetappayojanaṃ sādhetīti. Tattha yassā desanāya saṃvaṇṇanaṃ kattukāmo, sā na vinayadesanā viya karuṇāppadhānā, nāpi abhidhammadesanā viya paññāppadhānā, atha kho karuṇāpaññāppadhānāti tadubhayappadhānameva tāva sammāsambuddhassa thomanaṃ kātuṃ taṃmūlakattā sesaratanānaṃ ‘‘karuṇāsītalahadaya’’ntiādi vuttaṃ.

    తత్థ కిరతీతి కరుణా, పరదుక్ఖం విక్ఖిపతి, అపనేతీతి అత్థో. అథ వా కిణాతీతి కరుణా, పరదుక్ఖే సతి కారుణికం హింసతి, విబాధతీతి అత్థో, పరదుక్ఖే సతి సాధూనం కమ్పనం హదయఖేదం కరోతీతి వా కరుణా. అథ వా కమితి సుఖం, తం రున్ధతీతి కరుణా. ఏసా హి పరదుక్ఖాపనయనకామతాలక్ఖణా, అత్తసుఖనిరపేక్ఖతాయ కారుణికానం సుఖం రున్ధతి విబన్ధతీతి. కరుణాయ సీతలం కరుణాసీతలం, కరుణాసీతలం హదయం అస్సాతి కరుణాసీతలహదయో, తం కరుణాసీతలహదయం. తత్థ కిఞ్చాపి పరేసం హితోపసంహారసుఖాదిఅపరిహానిచ్ఛనసభావతాయ, బ్యాపాదారతీనం ఉజువిపచ్చనీకతాయ చ సత్తసన్తానగతసన్తాపవిచ్ఛేదనాకారప్పవత్తియా మేత్తాముదితానమ్పి చిత్తసీతలభావకారణతా ఉపలబ్భతి, తథాపి దుక్ఖాపనయనాకారప్పవత్తియా పరూపతాపాసహనరసా అవిహింసాభూతా కరుణా విసేసేన భగవతో చిత్తస్స చిత్తపస్సద్ధి వియ సీతీభావనిమిత్తన్తి వుత్తం ‘‘కరుణాసీతలహదయ’’న్తి. కరుణాముఖేన వా మేత్తాముదితానమ్పి హదయసీతలభావకారణతా వుత్తాతి దట్ఠబ్బం.

    Tattha kiratīti karuṇā, paradukkhaṃ vikkhipati, apanetīti attho. Atha vā kiṇātīti karuṇā, paradukkhe sati kāruṇikaṃ hiṃsati, vibādhatīti attho, paradukkhe sati sādhūnaṃ kampanaṃ hadayakhedaṃ karotīti vā karuṇā. Atha vā kamiti sukhaṃ, taṃ rundhatīti karuṇā. Esā hi paradukkhāpanayanakāmatālakkhaṇā, attasukhanirapekkhatāya kāruṇikānaṃ sukhaṃ rundhati vibandhatīti. Karuṇāya sītalaṃ karuṇāsītalaṃ, karuṇāsītalaṃ hadayaṃ assāti karuṇāsītalahadayo, taṃ karuṇāsītalahadayaṃ. Tattha kiñcāpi paresaṃ hitopasaṃhārasukhādiaparihānicchanasabhāvatāya, byāpādāratīnaṃ ujuvipaccanīkatāya ca sattasantānagatasantāpavicchedanākārappavattiyā mettāmuditānampi cittasītalabhāvakāraṇatā upalabbhati, tathāpi dukkhāpanayanākārappavattiyā parūpatāpāsahanarasā avihiṃsābhūtā karuṇā visesena bhagavato cittassa cittapassaddhi viya sītībhāvanimittanti vuttaṃ ‘‘karuṇāsītalahadaya’’nti. Karuṇāmukhena vā mettāmuditānampi hadayasītalabhāvakāraṇatā vuttāti daṭṭhabbaṃ.

    అథ వా అసాధారణఞాణవిసేసనిబన్ధనభూతా సాతిసయం నిరవసేసఞ్చ సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం వియ సవిసయబ్యాపితాయ మహాకరుణాభావం ఉపగతా కరుణావ భగవతో అతిసయేన హదయసీతలభావహేతూతి ఆహ ‘‘కరుణాసీతలహదయ’’న్తి. అథ వా సతిపి మేత్తాముదితానం సాతిసయే హదయసీతీభావనిబన్ధనత్తే సకలబుద్ధగుణవిసేసకారణతాయ తాసమ్పి కారణన్తి కరుణావ భగవతో హదయసీతలభావకారణం వుత్తా. కరుణానిదానా హి సబ్బేపి బుద్ధగుణా. కరుణానుభావనిబ్బాపియమానసంసారదుక్ఖసన్తాపస్స హి భగవతో పరదుక్ఖాపనయనకామతాయ అనేకానిపి అసఙ్ఖేయ్యాని కప్పానం అకిలన్తరూపస్సేవ నిరవసేసబుద్ధకరధమ్మసమ్భరణనియతస్స సమధిగతధమ్మాధిపతేయ్యస్స చ సన్నిహితేసుపి సత్తసఙ్ఖారసముపనీతహదయూపతాపనిమిత్తేసు న ఈసకమ్పి చిత్తసీతీభావస్సఞ్ఞథత్తమహోసీతి. ఏతస్మిఞ్చ అత్థవికప్పే తీసుపి అవత్థాసు భగవతో కరుణా సఙ్గహితాతి దట్ఠబ్బం.

    Atha vā asādhāraṇañāṇavisesanibandhanabhūtā sātisayaṃ niravasesañca sabbaññutaññāṇaṃ viya savisayabyāpitāya mahākaruṇābhāvaṃ upagatā karuṇāva bhagavato atisayena hadayasītalabhāvahetūti āha ‘‘karuṇāsītalahadaya’’nti. Atha vā satipi mettāmuditānaṃ sātisaye hadayasītībhāvanibandhanatte sakalabuddhaguṇavisesakāraṇatāya tāsampi kāraṇanti karuṇāva bhagavato hadayasītalabhāvakāraṇaṃ vuttā. Karuṇānidānā hi sabbepi buddhaguṇā. Karuṇānubhāvanibbāpiyamānasaṃsāradukkhasantāpassa hi bhagavato paradukkhāpanayanakāmatāya anekānipi asaṅkheyyāni kappānaṃ akilantarūpasseva niravasesabuddhakaradhammasambharaṇaniyatassa samadhigatadhammādhipateyyassa ca sannihitesupi sattasaṅkhārasamupanītahadayūpatāpanimittesu na īsakampi cittasītībhāvassaññathattamahosīti. Etasmiñca atthavikappe tīsupi avatthāsu bhagavato karuṇā saṅgahitāti daṭṭhabbaṃ.

    పజానాతీతి పఞ్ఞా, యథాసభావం పకారేహి పటివిజ్ఝతీతి అత్థో. పఞ్ఞావ ఞేయ్యావరణప్పహానతో పకారేహి ధమ్మసభావావజోతనట్ఠేన పజ్జోతోతి పఞ్ఞాపజ్జోతో, సవాసనప్పహానతో విసేసేన హతం సముగ్ఘాటితం విహతం, పఞ్ఞాపజ్జోతేన విహతం పఞ్ఞాపజ్జోతవిహతం. ముయ్హన్తి తేన, సయం వా ముయ్హతి, మోహనమత్తమేవ వా తన్తి మోహో, అవిజ్జా, స్వేవ విసయసభావపటిచ్ఛాదనతో అన్ధకారసరిక్ఖతాయ తమో వియాతి తమో, పఞ్ఞాపజ్జోతవిహతో మోహతమో ఏతస్సాతి పఞ్ఞాపజ్జోతవిహతమోహతమో, తం పఞ్ఞాపజ్జోతవిహతమోహతమం . సబ్బేసమ్పి హి ఖీణాసవానం సతిపి పఞ్ఞాపజ్జోతేన అవిజ్జాన్ధకారస్స విహతభావే సద్ధాధిముత్తేహి వియ దిట్ఠిప్పత్తానం సావకేహి, పచ్చేకసమ్బుద్ధేహి చ సవాసనప్పహానేన సమ్మాసమ్బుద్ధానం కిలేసప్పహానస్స విసేసో విజ్జతీతి సాతిసయేన అవిజ్జాప్పహానేన భగవన్తం థోమేన్తో ఆహ ‘‘పఞ్ఞాపజ్జోతవిహతమోహతమ’’న్తి.

    Pajānātīti paññā, yathāsabhāvaṃ pakārehi paṭivijjhatīti attho. Paññāva ñeyyāvaraṇappahānato pakārehi dhammasabhāvāvajotanaṭṭhena pajjototi paññāpajjoto, savāsanappahānato visesena hataṃ samugghāṭitaṃ vihataṃ, paññāpajjotena vihataṃ paññāpajjotavihataṃ. Muyhanti tena, sayaṃ vā muyhati, mohanamattameva vā tanti moho, avijjā, sveva visayasabhāvapaṭicchādanato andhakārasarikkhatāya tamo viyāti tamo, paññāpajjotavihato mohatamo etassāti paññāpajjotavihatamohatamo, taṃ paññāpajjotavihatamohatamaṃ. Sabbesampi hi khīṇāsavānaṃ satipi paññāpajjotena avijjāndhakārassa vihatabhāve saddhādhimuttehi viya diṭṭhippattānaṃ sāvakehi, paccekasambuddhehi ca savāsanappahānena sammāsambuddhānaṃ kilesappahānassa viseso vijjatīti sātisayena avijjāppahānena bhagavantaṃ thomento āha ‘‘paññāpajjotavihatamohatama’’nti.

    అథ వా అన్తరేన పరోపదేసం అత్తనో సన్తానే అచ్చన్తం అవిజ్జాన్ధకారవిగమస్స నిబ్బత్తితత్తా, తత్థ చ సబ్బఞ్ఞుతాయ, బలేసు చ వసీభావస్స సమధిగతత్తా, పరసన్తతియఞ్చ ధమ్మదేసనాతిసయానుభావేన సమ్మదేవ తస్స పవత్తితత్తా భగవావ విసేసతో మోహతమవిగమేన థోమేతబ్బోతి ఆహ ‘‘పఞ్ఞాపజ్జోతవిహతమోహతమ’’న్తి. ఇమస్మిఞ్చ అత్థవికప్పే ‘‘పఞ్ఞాపజ్జోతో’’తి పదేన భగవతో పటివేధపఞ్ఞా వియ దేసనాపఞ్ఞాపి సామఞ్ఞనిద్దేసేన ఏకసేసనయేన వా సఙ్గహితాతి దట్ఠబ్బం.

    Atha vā antarena paropadesaṃ attano santāne accantaṃ avijjāndhakāravigamassa nibbattitattā, tattha ca sabbaññutāya, balesu ca vasībhāvassa samadhigatattā, parasantatiyañca dhammadesanātisayānubhāvena sammadeva tassa pavattitattā bhagavāva visesato mohatamavigamena thometabboti āha ‘‘paññāpajjotavihatamohatama’’nti. Imasmiñca atthavikappe ‘‘paññāpajjoto’’ti padena bhagavato paṭivedhapaññā viya desanāpaññāpi sāmaññaniddesena ekasesanayena vā saṅgahitāti daṭṭhabbaṃ.

    అథ వా భగవతో ఞాణస్స ఞేయ్యపరియన్తికత్తా సకలఞేయ్యధమ్మసభావాబోధనసమత్థేన అనావరణఞాణసఙ్ఖాతేన పఞ్ఞాపజ్జోతేన సబ్బఞేయ్యధమ్మసభావచ్ఛాదకస్స మోహన్ధకారస్స విధమితత్తా అనఞ్ఞసాధారణో భగవతో మోహతమవినాసోతి కత్వా వుత్తం ‘‘పఞ్ఞాపజ్జోతవిహతమోహతమ’’న్తి. ఏత్థ చ మోహతమవిధమనన్తే అధిగతత్తా అనావరణఞాణం కారణూపచారేన సకసన్తానే మోహతమవిధమనం దట్ఠబ్బం. అభినీహారసమ్పత్తియా సవాసనప్పహానమేవ హి కిలేసానం ‘‘ఞేయ్యావరణప్పహాన’’న్తి, పరసన్తానే పన మోహతమవిధమనస్స కారణభావతో అనావరణఞాణం ‘‘మోహతమవిధమన’’న్తి వుచ్చతీతి.

    Atha vā bhagavato ñāṇassa ñeyyapariyantikattā sakalañeyyadhammasabhāvābodhanasamatthena anāvaraṇañāṇasaṅkhātena paññāpajjotena sabbañeyyadhammasabhāvacchādakassa mohandhakārassa vidhamitattā anaññasādhāraṇo bhagavato mohatamavināsoti katvā vuttaṃ ‘‘paññāpajjotavihatamohatama’’nti. Ettha ca mohatamavidhamanante adhigatattā anāvaraṇañāṇaṃ kāraṇūpacārena sakasantāne mohatamavidhamanaṃ daṭṭhabbaṃ. Abhinīhārasampattiyā savāsanappahānameva hi kilesānaṃ ‘‘ñeyyāvaraṇappahāna’’nti, parasantāne pana mohatamavidhamanassa kāraṇabhāvato anāvaraṇañāṇaṃ ‘‘mohatamavidhamana’’nti vuccatīti.

    కిం పన కారణం అవిజ్జావిగ్ఘాతో యేవేకో పహానసమ్పత్తివసేన భగవతో థోమనానిమిత్తం గయ్హతి, న పన సాతిసయనిరవసేసకిలేసప్పహానన్తి? తప్పహానవచనేనేవ తదేకట్ఠతాయ సకలసంకిలేసగణసముగ్ఘాతజోతితభావతో. న హి సో తాదిసో కిలేసో అత్థి, యో నిరవసేసఅవిజ్జాప్పహానేన న పహీయతీతి. అథ వా విజ్జా వియ సకలకుసలధమ్మసముప్పత్తియా నిరవసేసాకుసలధమ్మనిబ్బత్తియా, సంసారప్పవత్తియా చ అవిజ్జా పధానకారణన్తి తబ్బిగ్ఘాతవచనేన సకలసంకిలేసగణసముగ్ఘాతో వుత్తోయేవ హోతీతి వుత్తం ‘‘పఞ్ఞాపజ్జోతవిహతమోహతమ’’న్తి.

    Kiṃ pana kāraṇaṃ avijjāvigghāto yeveko pahānasampattivasena bhagavato thomanānimittaṃ gayhati, na pana sātisayaniravasesakilesappahānanti? Tappahānavacaneneva tadekaṭṭhatāya sakalasaṃkilesagaṇasamugghātajotitabhāvato. Na hi so tādiso kileso atthi, yo niravasesaavijjāppahānena na pahīyatīti. Atha vā vijjā viya sakalakusaladhammasamuppattiyā niravasesākusaladhammanibbattiyā, saṃsārappavattiyā ca avijjā padhānakāraṇanti tabbigghātavacanena sakalasaṃkilesagaṇasamugghāto vuttoyeva hotīti vuttaṃ ‘‘paññāpajjotavihatamohatama’’nti.

    నరా చ అమరా చ నరామరా, సహ నరామరేహీతి సనరామరో, సనరామరో చ సో లోకో చాతి సనరామరలోకో, తస్స గరుతి సనరామరలోకగరు, తం సనరామరలోకగరుం. ఏతేన దేవమనుస్సానం వియ తదవసిట్ఠసత్తానమ్పి యథారహం గుణవిసేసావహతో భగవతో ఉపకారితం దస్సేతి. న చేత్థ పధానాపధానభావో చోదేతబ్బో. అఞ్ఞో హి సద్దక్కమో, అఞ్ఞో అత్థక్కమో. ఏదిసేసు హి సమాసపదేసు పధానమ్పి అప్పధానం వియ నిద్దిసీయతి యథా – ‘‘సరాజికాయ పరిసాయా’’తి (అప॰ అట్ఠ॰ ౧.౮౨). కామఞ్చేత్థ సత్తసఙ్ఖారభాజనవసేన తివిధో లోకో, గరుభావస్స పన అధిప్పేతత్తా గరుకరణసమత్థస్సేవ యుజ్జనతో సత్తలోకస్సవసేన అత్థో గహేతబ్బో. సో హి లోకియన్తి ఏత్థ పుఞ్ఞపాపాని తబ్బిపాకో చాతి ‘‘లోకో’’తి వుచ్చతి. అమరగ్గహణేన చేత్థ ఉపపత్తిదేవా అధిప్పేతా.

    Narā ca amarā ca narāmarā, saha narāmarehīti sanarāmaro, sanarāmaro ca so loko cāti sanarāmaraloko, tassa garuti sanarāmaralokagaru, taṃ sanarāmaralokagaruṃ. Etena devamanussānaṃ viya tadavasiṭṭhasattānampi yathārahaṃ guṇavisesāvahato bhagavato upakāritaṃ dasseti. Na cettha padhānāpadhānabhāvo codetabbo. Añño hi saddakkamo, añño atthakkamo. Edisesu hi samāsapadesu padhānampi appadhānaṃ viya niddisīyati yathā – ‘‘sarājikāya parisāyā’’ti (apa. aṭṭha. 1.82). Kāmañcettha sattasaṅkhārabhājanavasena tividho loko, garubhāvassa pana adhippetattā garukaraṇasamatthasseva yujjanato sattalokassavasena attho gahetabbo. So hi lokiyanti ettha puññapāpāni tabbipāko cāti ‘‘loko’’ti vuccati. Amaraggahaṇena cettha upapattidevā adhippetā.

    అథ వా సమూహత్థో లోక-సద్దో సముదాయవసేన లోకీయతి పఞ్ఞాపీయతీతి. సహ నరేహీతి సనరా, సనరా చ తే అమరా చేతి సనరామరా, తేసం లోకోతి సనరామరలోకోతి పురిమనయేనేవ యోజేతబ్బం. అమర-సద్దేన చేత్థ విసుద్ధిదేవాపి సఙ్గయ్హన్తి. తే హి మరణాభావతో పరమత్థతో అమరా. నరామరానంయేవ చ గహణం ఉక్కట్ఠనిద్దేసవసేన, యథా – ‘‘సత్థా దేవమనుస్సాన’’న్తి (దీ॰ ని॰ ౧.౧౫౭). తథా హి సబ్బానత్థపరిహరణపుబ్బఙ్గమాయ నిరవసేసహితసుఖవిధానతప్పరాయ నిరతిసయాయ పయోగసమ్పత్తియా సదేవమనుస్సాయ పజాయ అచ్చన్తుపకారితాయ, అపరిమితనిరుపమప్పభావగుణవిసేససమఙ్గితాయ చ సబ్బసత్తుత్తమో భగవా అపరిమాణాసు లోకధాతూసు అపరిమాణానం సత్తానం ఉత్తమం గారవట్ఠానం, తేన వుత్తం – ‘‘సనరామరలోకగరు’’న్తి.

    Atha vā samūhattho loka-saddo samudāyavasena lokīyati paññāpīyatīti. Saha narehīti sanarā, sanarā ca te amarā ceti sanarāmarā, tesaṃ lokoti sanarāmaralokoti purimanayeneva yojetabbaṃ. Amara-saddena cettha visuddhidevāpi saṅgayhanti. Te hi maraṇābhāvato paramatthato amarā. Narāmarānaṃyeva ca gahaṇaṃ ukkaṭṭhaniddesavasena, yathā – ‘‘satthā devamanussāna’’nti (dī. ni. 1.157). Tathā hi sabbānatthapariharaṇapubbaṅgamāya niravasesahitasukhavidhānatapparāya niratisayāya payogasampattiyā sadevamanussāya pajāya accantupakāritāya, aparimitanirupamappabhāvaguṇavisesasamaṅgitāya ca sabbasattuttamo bhagavā aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ uttamaṃ gāravaṭṭhānaṃ, tena vuttaṃ – ‘‘sanarāmaralokagaru’’nti.

    సోభనం గతం గమనం ఏతస్సాతి సుగతో. భగవతో హి వేనేయ్యజనుపసఙ్కమనం ఏకన్తేన తేసం హితసుఖనిప్ఫాదనతో సోభనం, తథా లక్ఖణానుబ్యఞ్జన (దీ॰ ని॰ ౨.౩౩; ౩.౧౯౮-౨౦౦; మ॰ ని॰ ౨.౩౮౫, ౩౮౬) పటిమణ్డితరూపకాయతాయదుతవిలమ్బిత- ఖలితానుకడ్ఢననిప్పీళనుక్కుటికకుటిలాకులతాదిదోసరహితం విలాసితరాజహంసవసభవారణమిగరాజగమనం కాయగమనం ఞాణగమనఞ్చ విపులనిమ్మలకరుణాసతివీరియాదిగుణవిసేససహితమభినీహారతో యావ మహాబోధి అనవజ్జతాయ సోభనమేవాతి.

    Sobhanaṃ gataṃ gamanaṃ etassāti sugato. Bhagavato hi veneyyajanupasaṅkamanaṃ ekantena tesaṃ hitasukhanipphādanato sobhanaṃ, tathā lakkhaṇānubyañjana (dī. ni. 2.33; 3.198-200; ma. ni. 2.385, 386) paṭimaṇḍitarūpakāyatāyadutavilambita- khalitānukaḍḍhananippīḷanukkuṭikakuṭilākulatādidosarahitaṃ vilāsitarājahaṃsavasabhavāraṇamigarājagamanaṃ kāyagamanaṃ ñāṇagamanañca vipulanimmalakaruṇāsativīriyādiguṇavisesasahitamabhinīhārato yāva mahābodhi anavajjatāya sobhanamevāti.

    అథ వా సయమ్భుఞాణేన సకలమ్పి లోకం పరిఞ్ఞాభిసమయవసేన పరిజానన్తో ఞాణేన సమ్మా గతో అవగతోతి సుగతో. తథా లోకసముదయం పహానాభిసమయవసేన పజహన్తో అనుప్పత్తిధమ్మతం ఆపాదేన్తో సమ్మా గతో అతీతోతి సుగతో. లోకనిరోధం నిబ్బానం సచ్ఛికిరియాభిసమయవసేన సమ్మా గతో అధిగతోతి సుగతో. లోకనిరోధగామినిపటిపదం భావనాభిసమయవసేన సమ్మా గతో పటిపన్నోతి సుగతో. సోతాపత్తిమగ్గేన యే కిలేసా పహీనా, తే కిలేసే న పునేతి, న పచ్చేతి, న పచ్చాగచ్ఛతీతి సుగతోతిఆదినా నయేన అయమత్థో విభావేతబ్బో . అథ వా సున్దరం ఠానం సమ్మాసమ్బోధిం నిబ్బానమేవ వా గతో అధిగతోతి సుగతో. యస్మా వా భూతం తచ్ఛం అత్థసఞ్హితం వినేయ్యానం యథారహం కాలయుత్తమేవ చ ధమ్మం భాసతి, తస్మా సమ్మా గదతీతి సుగతో, ద-కారస్స త-కారం కత్వా. ఇతి సోభనగమనతాదీహి సుగతో, తం సుగతం.

    Atha vā sayambhuñāṇena sakalampi lokaṃ pariññābhisamayavasena parijānanto ñāṇena sammā gato avagatoti sugato. Tathā lokasamudayaṃ pahānābhisamayavasena pajahanto anuppattidhammataṃ āpādento sammā gato atītoti sugato. Lokanirodhaṃ nibbānaṃ sacchikiriyābhisamayavasena sammā gato adhigatoti sugato. Lokanirodhagāminipaṭipadaṃ bhāvanābhisamayavasena sammā gato paṭipannoti sugato. Sotāpattimaggena ye kilesā pahīnā, te kilese na puneti, na pacceti, na paccāgacchatīti sugatotiādinā nayena ayamattho vibhāvetabbo . Atha vā sundaraṃ ṭhānaṃ sammāsambodhiṃ nibbānameva vā gato adhigatoti sugato. Yasmā vā bhūtaṃ tacchaṃ atthasañhitaṃ vineyyānaṃ yathārahaṃ kālayuttameva ca dhammaṃ bhāsati, tasmā sammā gadatīti sugato, da-kārassa ta-kāraṃ katvā. Iti sobhanagamanatādīhi sugato, taṃ sugataṃ.

    పుఞ్ఞపాపకమ్మేహి ఉపపజ్జనవసేన గన్తబ్బతో గతియో, ఉపపత్తిభవవిసేసా. తా పన నిరయాదివసేన పఞ్చవిధా, తాహి సకలస్సాపి భవగామికమ్మస్స అరియమగ్గాధిగమేన అవిపాకారహభావకరణేన నివత్తితత్తా భగవా పఞ్చహిపి గతీహి సుట్ఠు ముత్తో విసంయుత్తోతి ఆహ – ‘‘గతివిముత్త’’న్తి. ఏతేన భగవతో కత్థచిపి గతియా అపరియాపన్నతం దస్సేతి, యతో భగవా ‘‘దేవాతిదేవో’’తి వుచ్చతి, తేనేవాహ –

    Puññapāpakammehi upapajjanavasena gantabbato gatiyo, upapattibhavavisesā. Tā pana nirayādivasena pañcavidhā, tāhi sakalassāpi bhavagāmikammassa ariyamaggādhigamena avipākārahabhāvakaraṇena nivattitattā bhagavā pañcahipi gatīhi suṭṭhu mutto visaṃyuttoti āha – ‘‘gativimutta’’nti. Etena bhagavato katthacipi gatiyā apariyāpannataṃ dasseti, yato bhagavā ‘‘devātidevo’’ti vuccati, tenevāha –

    ‘‘యేన దేవూపపత్యస్స, గన్ధబ్బో వా విహఙ్గమో;

    ‘‘Yena devūpapatyassa, gandhabbo vā vihaṅgamo;

    యక్ఖత్తం యేన గచ్ఛేయ్యం, మనుస్సత్తఞ్చ అబ్బజే;

    Yakkhattaṃ yena gaccheyyaṃ, manussattañca abbaje;

    తే మయ్హం ఆసవా ఖీణా, విద్ధస్తా వినళీకతా’’తి. (అ॰ ని॰ ౪.౩౬);

    Te mayhaṃ āsavā khīṇā, viddhastā vinaḷīkatā’’ti. (a. ni. 4.36);

    తంతంగతిసంవత్తనకానఞ్హి కమ్మకిలేసానం అగ్గమగ్గేన బోధిమూలేయేవ సుప్పహీనత్తా నత్థి భగవతో గతిపరియాపన్నతాతి అచ్చన్తమేవ భగవా సబ్బభవయోనిగతివిఞ్ఞాణట్ఠితిసత్తావాససత్తనికాయేహి సుపరిముత్తో, తం గతివిముత్తం. వన్దేతి నమామి, థోమేమీతి వా అత్థో.

    Taṃtaṃgatisaṃvattanakānañhi kammakilesānaṃ aggamaggena bodhimūleyeva suppahīnattā natthi bhagavato gatipariyāpannatāti accantameva bhagavā sabbabhavayonigativiññāṇaṭṭhitisattāvāsasattanikāyehi suparimutto, taṃ gativimuttaṃ. Vandeti namāmi, thomemīti vā attho.

    అథ వా గతివిముత్తన్తి అనుపాదిసేసనిబ్బానధాతుప్పత్తియా భగవన్తం థోమేతి. ఏత్థ హి ద్వీహాకారేహి భగవతో థోమనా వేదితబ్బా – అత్తహితసమ్పత్తితో, పరహితపటిపత్తితో చ. తేసు అత్తహితసమ్పత్తి అనావరణఞాణాధిగమతో, సవాసనానం సబ్బేసం కిలేసానం అచ్చన్తప్పహానతో, అనుపాదిసేసనిబ్బానప్పత్తితో చ వేదితబ్బా. పరహితపటిపత్తి లాభసక్కారాదినిరపేక్ఖచిత్తస్స సబ్బదుక్ఖనియ్యానికధమ్మదేసనాతో, విరుద్ధేసుపి నిచ్చం హితజ్ఝాసయతో, ఞాణపరిపాకకాలాగమనతో చ. సా పనేత్థ ఆసయతో పయోగతో చ దువిధా పరహితపటిపత్తి, తివిధా చ అత్తహితసమ్పత్తి పకాసితా హోతి. కథం? ‘‘కరుణాసీతలహదయ’’న్తి ఏతేన ఆసయతో పరహితపటిపత్తి, సమ్మా గదనత్థేన సుగత-సద్దేన పయోగతో పరహితపటిపత్తి, ‘‘పఞ్ఞాపజ్జోతవిహతమోహతమం గతివిముత్త’’న్తి ఏతేహి చతుసచ్చపటివేధత్థేన చ సుగత-సద్దేన తివిధాపి అత్తహితసమ్పత్తి, అవసిట్ఠేన, ‘‘పఞ్ఞాపజ్జోతవిహతమోహతమ’’న్తి ఏతేన చ సబ్బాపి అత్తహితసమ్పత్తిపరహితపటిపత్తి పకాసితా హోతీతి.

    Atha vā gativimuttanti anupādisesanibbānadhātuppattiyā bhagavantaṃ thometi. Ettha hi dvīhākārehi bhagavato thomanā veditabbā – attahitasampattito, parahitapaṭipattito ca. Tesu attahitasampatti anāvaraṇañāṇādhigamato, savāsanānaṃ sabbesaṃ kilesānaṃ accantappahānato, anupādisesanibbānappattito ca veditabbā. Parahitapaṭipatti lābhasakkārādinirapekkhacittassa sabbadukkhaniyyānikadhammadesanāto, viruddhesupi niccaṃ hitajjhāsayato, ñāṇaparipākakālāgamanato ca. Sā panettha āsayato payogato ca duvidhā parahitapaṭipatti, tividhā ca attahitasampatti pakāsitā hoti. Kathaṃ? ‘‘Karuṇāsītalahadaya’’nti etena āsayato parahitapaṭipatti, sammā gadanatthena sugata-saddena payogato parahitapaṭipatti, ‘‘paññāpajjotavihatamohatamaṃ gativimutta’’nti etehi catusaccapaṭivedhatthena ca sugata-saddena tividhāpi attahitasampatti, avasiṭṭhena, ‘‘paññāpajjotavihatamohatama’’nti etena ca sabbāpi attahitasampattiparahitapaṭipatti pakāsitā hotīti.

    అథ వా తీహాకారేహి భగవతో థోమనా వేదితబ్బా – హేతుతో, ఫలతో, ఉపకారతో చ. తత్థ హేతు మహాకరుణా, సా పఠమపదేన నిదస్సితా. ఫలం చతుబ్బిధం – ఞాణసమ్పదా, పహానసమ్పదా, ఆనుభావసమ్పదా, రూపకాయసమ్పదా చాతి. తాసు ఞాణప్పహానసమ్పదా దుతియపదేన సచ్చప్పటివేధత్థేన చ సుగత-సద్దేన పకాసితా హోన్తి. ఆనుభావసమ్పదా తతియపదేన, రూపకాయసమ్పదా యథావుత్తకాయగమనసోభనత్థేన సుగత-సద్దేన, లక్ఖణానుబ్యఞ్జనపారిపూరియా (దీ॰ ని॰ ౨.౩౩; ౩.౧౯౮-౨౦౦; మ॰ ని॰ ౨.౩౮౫-౩౮౬) వినా తదభావతో. ఉపకారో అన్తరం అబాహిరం కరిత్వా తివిధయానముఖేన విముత్తిధమ్మదేసనా, సో సమ్మా గదనత్థేన సుగత-సద్దేన పకాసితో హోతీతి వేదితబ్బం.

    Atha vā tīhākārehi bhagavato thomanā veditabbā – hetuto, phalato, upakārato ca. Tattha hetu mahākaruṇā, sā paṭhamapadena nidassitā. Phalaṃ catubbidhaṃ – ñāṇasampadā, pahānasampadā, ānubhāvasampadā, rūpakāyasampadā cāti. Tāsu ñāṇappahānasampadā dutiyapadena saccappaṭivedhatthena ca sugata-saddena pakāsitā honti. Ānubhāvasampadā tatiyapadena, rūpakāyasampadā yathāvuttakāyagamanasobhanatthena sugata-saddena, lakkhaṇānubyañjanapāripūriyā (dī. ni. 2.33; 3.198-200; ma. ni. 2.385-386) vinā tadabhāvato. Upakāro antaraṃ abāhiraṃ karitvā tividhayānamukhena vimuttidhammadesanā, so sammā gadanatthena sugata-saddena pakāsito hotīti veditabbaṃ.

    తత్థ ‘‘కరుణాసీతలహదయ’’న్తి ఏతేన సమ్మాసమ్బోధియా మూలం దస్సేతి. మహాకరుణాసఞ్చోదితమానసో హి భగవా సంసారపఙ్కతో సత్తానం సముద్ధరణత్థం కతాభినీహారో అనుపుబ్బేన పారమియో పూరేత్వా అనుత్తరం సమ్మాసమ్బోధిం అధిగతోతి కరుణా సమ్మాసమ్బోధియా మూలం. ‘‘పఞ్ఞాపజ్జోతవిహతమోహతమ’’న్తి ఏతేన సమ్మాసమ్బోధిం దస్సేతి. అనావరణఞాణపదట్ఠానఞ్హి మగ్గఞాణం, మగ్గఞాణపదట్ఠానఞ్చ అనావరణఞాణం ‘‘సమ్మాసమ్బోధీ’’తి వుచ్చతీతి. సమ్మా గదనత్థేన సుగత-సద్దేన సమ్మాసమ్బోధియా పటిపత్తిం దస్సేతి, లీనుద్ధచ్చపతిట్ఠానాయూహనకామసుఖల్లికత్తకిలమథానుయోగ- సస్సతుచ్ఛేదాభినివేసాదిఅన్తద్వయరహితాయ కరుణాపఞ్ఞాపరిగ్గహితాయ మజ్ఝిమాయ పటిపత్తియా పకాసనతో సుగత-సద్దస్స. ఇతరేహి సమ్మాసమ్బోధియా పధానాప్పధానభేదం పయోజనం దస్సేతి. సంసారమహోఘతో సత్తసన్తారణఞ్చేత్థ పధానం పయోజనం, తదఞ్ఞమప్పధానం. తేసు పధానేన పరహితప్పటిపత్తిం దస్సేతి, ఇతరేన అత్తహితసమ్పత్తిం, తదుభయేన అత్తహితాయ పటిపన్నాదీసు (పు॰ ప॰ ౨౪, ౧౭౩) చతూసు పుగ్గలేసు భగవతో చతుత్థపుగ్గలభావం దస్సేతి. తేన చ అనుత్తరదక్ఖిణేయ్యభావం ఉత్తమవన్దనీయభావం, అత్తనో చ వన్దనకిరియాయ ఖేత్తఙ్గతభావం దస్సేతి.

    Tattha ‘‘karuṇāsītalahadaya’’nti etena sammāsambodhiyā mūlaṃ dasseti. Mahākaruṇāsañcoditamānaso hi bhagavā saṃsārapaṅkato sattānaṃ samuddharaṇatthaṃ katābhinīhāro anupubbena pāramiyo pūretvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ adhigatoti karuṇā sammāsambodhiyā mūlaṃ. ‘‘Paññāpajjotavihatamohatama’’nti etena sammāsambodhiṃ dasseti. Anāvaraṇañāṇapadaṭṭhānañhi maggañāṇaṃ, maggañāṇapadaṭṭhānañca anāvaraṇañāṇaṃ ‘‘sammāsambodhī’’ti vuccatīti. Sammā gadanatthena sugata-saddena sammāsambodhiyā paṭipattiṃ dasseti, līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanakāmasukhallikattakilamathānuyoga- sassatucchedābhinivesādiantadvayarahitāya karuṇāpaññāpariggahitāya majjhimāya paṭipattiyā pakāsanato sugata-saddassa. Itarehi sammāsambodhiyā padhānāppadhānabhedaṃ payojanaṃ dasseti. Saṃsāramahoghato sattasantāraṇañcettha padhānaṃ payojanaṃ, tadaññamappadhānaṃ. Tesu padhānena parahitappaṭipattiṃ dasseti, itarena attahitasampattiṃ, tadubhayena attahitāya paṭipannādīsu (pu. pa. 24, 173) catūsu puggalesu bhagavato catutthapuggalabhāvaṃ dasseti. Tena ca anuttaradakkhiṇeyyabhāvaṃ uttamavandanīyabhāvaṃ, attano ca vandanakiriyāya khettaṅgatabhāvaṃ dasseti.

    ఏత్థ చ కరుణాగ్గహణేన లోకియేసు మహగ్గతభావప్పత్తాసాధారణగుణదీపనతో భగవతో సబ్బలోకియగుణసమ్పత్తి దస్సితా హోతి, పఞ్ఞాగ్గహణేన సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణపదట్ఠానమగ్గఞాణదీపనతో సబ్బలోకుత్తరగుణసమ్పత్తి. తదుభయగ్గహణసిద్ధో హి అత్థో ‘‘సనరామరలోకగరు’’న్తిఆదినా విపఞ్చీయతీతి. కరుణాగ్గహణేన చ ఉపగమనం నిరుపక్కిలేసం దస్సేతి, పఞ్ఞాగ్గహణేన అపగమనం. తథా కరుణాగ్గహణేన లోకసమఞ్ఞానురూపం భగవతో పవత్తిం దస్సేతి, లోకవోహారవిసయత్తా కరుణాయ, పఞ్ఞాగ్గహణేన సమఞ్ఞాయానవిధావనం. సభావానవబోధేన హి ధమ్మానం సమఞ్ఞం అతిధావిత్వా సత్తాదిపరామసనం హోతీతి. తథా కరుణాగ్గహణేన మహాకరుణాసమాపత్తివిహారం దస్సేతి, పఞ్ఞాగ్గహణేన తీసు కాలేసు అప్పటిహతఞాణం, చతుసచ్చఞాణం, చతుప్పటిసమ్భిదాఞాణం, చతువేస్సారజ్జఞాణం. కరుణాగ్గహణేన మహాకరుణాసమాపత్తిఞాణస్స గహితత్తా సేసాసాధారణఞాణాని, ఛ అభిఞ్ఞా, అట్ఠసు పరిసాసు (మ॰ ని॰ ౧.౧౫౧) అకమ్పనఞాణాని, దస బలాని, చుద్దస బుద్ధఞాణాని, సోళస ఞాణచరియా, అట్ఠారస బుద్ధధమ్మా, (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౩.౩౦౫; విభ॰ మూల॰ టీ॰ గన్థారమ్భవణ్ణనాయ) చతుచత్తారీస ఞాణవత్థూని, (సం॰ ని॰ ౨.౩౪) సత్తసత్తతి ఞాణవత్థూనీతి (సం॰ ని॰ ౨.౩౪) ఏవమాదీనం అనేకేసం పఞ్ఞాప్పభేదానం వసేన ఞాణచారం దస్సేతి.

    Ettha ca karuṇāggahaṇena lokiyesu mahaggatabhāvappattāsādhāraṇaguṇadīpanato bhagavato sabbalokiyaguṇasampatti dassitā hoti, paññāggahaṇena sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānamaggañāṇadīpanato sabbalokuttaraguṇasampatti. Tadubhayaggahaṇasiddho hi attho ‘‘sanarāmaralokagaru’’ntiādinā vipañcīyatīti. Karuṇāggahaṇena ca upagamanaṃ nirupakkilesaṃ dasseti, paññāggahaṇena apagamanaṃ. Tathā karuṇāggahaṇena lokasamaññānurūpaṃ bhagavato pavattiṃ dasseti, lokavohāravisayattā karuṇāya, paññāggahaṇena samaññāyānavidhāvanaṃ. Sabhāvānavabodhena hi dhammānaṃ samaññaṃ atidhāvitvā sattādiparāmasanaṃ hotīti. Tathā karuṇāggahaṇena mahākaruṇāsamāpattivihāraṃ dasseti, paññāggahaṇena tīsu kālesu appaṭihatañāṇaṃ, catusaccañāṇaṃ, catuppaṭisambhidāñāṇaṃ, catuvessārajjañāṇaṃ. Karuṇāggahaṇena mahākaruṇāsamāpattiñāṇassa gahitattā sesāsādhāraṇañāṇāni, cha abhiññā, aṭṭhasu parisāsu (ma. ni. 1.151) akampanañāṇāni, dasa balāni, cuddasa buddhañāṇāni, soḷasa ñāṇacariyā, aṭṭhārasa buddhadhammā, (dī. ni. aṭṭha. 3.305; vibha. mūla. ṭī. ganthārambhavaṇṇanāya) catucattārīsa ñāṇavatthūni, (saṃ. ni. 2.34) sattasattati ñāṇavatthūnīti (saṃ. ni. 2.34) evamādīnaṃ anekesaṃ paññāppabhedānaṃ vasena ñāṇacāraṃ dasseti.

    తథా కరుణాగ్గహణేన చరణసమ్పత్తిం, పఞ్ఞాగ్గహణేన విజ్జాసమ్పత్తిం. కరుణాగ్గహణేన సత్తాధిపతితా, పఞ్ఞాగ్గహణేన ధమ్మాధిపతితా. కరుణాగ్గహణేన లోకనాథభావో, పఞ్ఞాగ్గహణేన అత్తనాథభావో. తథా కరుణాగ్గహణేన పుబ్బకారిభావో, పఞ్ఞాగ్గహణేన కతఞ్ఞుతా . తథా కరుణాగ్గహణేన అపరన్తపతా, పఞ్ఞాగ్గహణేన అనత్తన్తపతా. కరుణాగ్గహణేన వా బుద్ధకరధమ్మసిద్ధి, పఞ్ఞాగ్గహణేన బుద్ధభావసిద్ధి. తథా కరుణాగ్గహణేన పరేసం తారణం, పఞ్ఞాగ్గహణేన సయం తారణం. తథా కరుణాగ్గహణేన సబ్బసత్తేసు అనుగ్గహచిత్తతా, పఞ్ఞాగ్గహణేన సబ్బధమ్మేసు విరత్తచిత్తతా దస్సితా హోతి. సబ్బేసఞ్చ బుద్ధగుణానం కరుణా ఆది, తన్నిదానభావతో. పఞ్ఞా పరియోసానం, తతో ఉత్తరికరణీయాభావతో. ఇతి ఆదిపరియోసానదస్సనేన సబ్బే బుద్ధగుణా దస్సితా హోన్తి. తథా కరుణాగ్గహణేన సీలక్ఖన్ధపుబ్బఙ్గమో సమాధిక్ఖన్ధో దస్సితో హోతి. కరుణానిదానఞ్హి సీలం, తతో పాణాతిపాతాదివిరతిప్పవత్తితో, సా చ ఝానత్తయసమ్పయోగినీతి. పఞ్ఞావచనేన పఞ్ఞాక్ఖన్ధో. సీలఞ్చ సబ్బబుద్ధగుణానమాది, సమాధి మజ్ఝే, పఞ్ఞా పరియోసానన్తి. ఏవమ్పి ఆదిమజ్ఝపరియోసానకల్యాణా సబ్బే బుద్ధగుణా దస్సితా హోన్తి, నయతో దస్సితత్తా. ఏసో ఏవ హి నిరవసేసతో బుద్ధగుణానం దస్సనుపాయో, యదిదం నయగ్గాహణం. అఞ్ఞథా కో నామ సమత్థో భగవతో గుణే అనుపదం నిరవసేసతో దస్సేతుం. తేనేవాహ –

    Tathā karuṇāggahaṇena caraṇasampattiṃ, paññāggahaṇena vijjāsampattiṃ. Karuṇāggahaṇena sattādhipatitā, paññāggahaṇena dhammādhipatitā. Karuṇāggahaṇena lokanāthabhāvo, paññāggahaṇena attanāthabhāvo. Tathā karuṇāggahaṇena pubbakāribhāvo, paññāggahaṇena kataññutā . Tathā karuṇāggahaṇena aparantapatā, paññāggahaṇena anattantapatā. Karuṇāggahaṇena vā buddhakaradhammasiddhi, paññāggahaṇena buddhabhāvasiddhi. Tathā karuṇāggahaṇena paresaṃ tāraṇaṃ, paññāggahaṇena sayaṃ tāraṇaṃ. Tathā karuṇāggahaṇena sabbasattesu anuggahacittatā, paññāggahaṇena sabbadhammesu virattacittatā dassitā hoti. Sabbesañca buddhaguṇānaṃ karuṇā ādi, tannidānabhāvato. Paññā pariyosānaṃ, tato uttarikaraṇīyābhāvato. Iti ādipariyosānadassanena sabbe buddhaguṇā dassitā honti. Tathā karuṇāggahaṇena sīlakkhandhapubbaṅgamo samādhikkhandho dassito hoti. Karuṇānidānañhi sīlaṃ, tato pāṇātipātādiviratippavattito, sā ca jhānattayasampayoginīti. Paññāvacanena paññākkhandho. Sīlañca sabbabuddhaguṇānamādi, samādhi majjhe, paññā pariyosānanti. Evampi ādimajjhapariyosānakalyāṇā sabbe buddhaguṇā dassitā honti, nayato dassitattā. Eso eva hi niravasesato buddhaguṇānaṃ dassanupāyo, yadidaṃ nayaggāhaṇaṃ. Aññathā ko nāma samattho bhagavato guṇe anupadaṃ niravasesato dassetuṃ. Tenevāha –

    ‘‘బుద్ధోపి బుద్ధస్స భణేయ్య వణ్ణం,

    ‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ,

    కప్పమ్పి చే అఞ్ఞమభాసమానో;

    Kappampi ce aññamabhāsamāno;

    ఖీయేథ కప్పో చిరదీఘమన్తరే,

    Khīyetha kappo ciradīghamantare,

    వణ్ణో న ఖీయేథ తథాగతస్సా’’తి. (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౩౦౪; దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౩.౧౪౧; మ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౩.౪౨౫, ఉదా॰ అట్ఠ॰ ౫౩; బు॰ వం॰ అట్ఠ॰ ౪.౪; చరియా॰ అట్ఠ॰ నిదానకథాయం, పకిణ్ణకకథాయం; అప॰ అట్ఠ॰ ౨.౬.౨౦);

    Vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.304; dī. ni. aṭṭha. 3.141; ma. ni. aṭṭha. 3.425, udā. aṭṭha. 53; bu. vaṃ. aṭṭha. 4.4; cariyā. aṭṭha. nidānakathāyaṃ, pakiṇṇakakathāyaṃ; apa. aṭṭha. 2.6.20);

    తేనేవ చ ఆయస్మతా సారిపుత్తత్థేరేనాపి బుద్ధగుణపరిచ్ఛేదనం పతి అనుయుత్తేన ‘‘నో హేతం భన్తే’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౧౪౫) పటిక్ఖిపిత్వా, ‘‘అపి చ మే భన్తే ధమ్మన్వయో విదితో’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౧౪౬) వుత్తం.

    Teneva ca āyasmatā sāriputtattherenāpi buddhaguṇaparicchedanaṃ pati anuyuttena ‘‘no hetaṃ bhante’’ti (dī. ni. 2.145) paṭikkhipitvā, ‘‘api ca me bhante dhammanvayo vidito’’ti (dī. ni. 2.146) vuttaṃ.

    ఏవం సఙ్ఖేపేన సకలసబ్బఞ్ఞుగుణేహి భగవన్తం అభిత్థవిత్వా ఇదాని సద్ధమ్మం థోమేతుం ‘‘బుద్ధోపీ’’తిఆదిమాహ. తత్థ బుద్ధోతి కత్తునిద్దేసో. బుద్ధభావన్తి కమ్మనిద్దేసో. భావేత్వా, సచ్ఛికత్వాతి చ పుబ్బకాలకిరియానిద్దేసో. న్తి అనియమతో కమ్మనిద్దేసో. ఉపగతోతి అపరకాలకిరియానిద్దేసో. వన్దేతి కిరియానిద్దేసో, న్తి నియమనం. ధమ్మన్తి వన్దనకిరియాయ కమ్మనిద్దేసో. గతమలం, అనుత్తరన్తి చ తబ్బిసేసనం.

    Evaṃ saṅkhepena sakalasabbaññuguṇehi bhagavantaṃ abhitthavitvā idāni saddhammaṃ thometuṃ ‘‘buddhopī’’tiādimāha. Tattha buddhoti kattuniddeso. Buddhabhāvanti kammaniddeso. Bhāvetvā, sacchikatvāti ca pubbakālakiriyāniddeso. Yanti aniyamato kammaniddeso. Upagatoti aparakālakiriyāniddeso. Vandeti kiriyāniddeso, tanti niyamanaṃ. Dhammanti vandanakiriyāya kammaniddeso. Gatamalaṃ, anuttaranti ca tabbisesanaṃ.

    తత్థ బుద్ధ-సద్దస్స తావ ‘‘బుజ్ఝితా సచ్చానీతి బుద్ధో, బోధేతా పజాయాతి బుద్ధో’’తిఆదినా (మహాని॰ ౧౯౨; చూళని॰ ౯౫-౯౭; పటి॰ మ॰ ౧.౧౬౨) నిద్దేసనయేన అత్థో వేదితబ్బో. అథ వా సవాసనాయ అఞ్ఞాణనిద్దాయ అచ్చన్తవిగమతో, బుద్ధియా వా వికసితభావతో బుద్ధవాతి బుద్ధో, జాగరణవికసనత్థవసేన. అథ వా కస్సచిపి ఞేయ్యధమ్మస్స అనవబుద్ధస్స అభావేన ఞేయ్యవిసేసస్స కమ్మభావేన అగ్గహణతో కమ్మవచనిచ్ఛాయ అభావేన అవగమనత్థవసేనేవ కత్తునిద్దేసో లబ్భతీతి బుద్ధవాతి బుద్ధో, యథా ‘‘దిక్ఖితో న దదాతీ’’తి, అత్థతో పన పారమితాపరిభావితో సయమ్భూఞాణేన సహ వాసనాయ విహతవిద్ధస్తనిరవసేసకిలేసో మహాకరుణాసబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణాదిఅపరిమేయ్య గుణగణాధారో ఖన్ధసన్తానో బుద్ధో. యథాహ –

    Tattha buddha-saddassa tāva ‘‘bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho’’tiādinā (mahāni. 192; cūḷani. 95-97; paṭi. ma. 1.162) niddesanayena attho veditabbo. Atha vā savāsanāya aññāṇaniddāya accantavigamato, buddhiyā vā vikasitabhāvato buddhavāti buddho, jāgaraṇavikasanatthavasena. Atha vā kassacipi ñeyyadhammassa anavabuddhassa abhāvena ñeyyavisesassa kammabhāvena aggahaṇato kammavacanicchāya abhāvena avagamanatthavaseneva kattuniddeso labbhatīti buddhavāti buddho, yathā ‘‘dikkhito na dadātī’’ti, atthato pana pāramitāparibhāvito sayambhūñāṇena saha vāsanāya vihataviddhastaniravasesakileso mahākaruṇāsabbaññutaññāṇādiaparimeyya guṇagaṇādhāro khandhasantāno buddho. Yathāha –

    ‘‘బుద్ధోతి యో సో భగవా సయమ్భూ అనాచరియకో పుబ్బే అననుస్సుతేసు ధమ్మేసు సామం సచ్చాని అభిసమ్బుజ్ఝి, తత్థ చ సబ్బఞ్ఞుతం పత్తో, బలేసు చ వసీభావ’’న్తి (మహాని॰ ౧౯౨; చూళని॰ ౯౫-౯౭; పటి॰ మ॰ ౧.౧౬౨).

    ‘‘Buddhoti yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto, balesu ca vasībhāva’’nti (mahāni. 192; cūḷani. 95-97; paṭi. ma. 1.162).

    అపి-సద్దో సమ్భావనే, తేన ‘‘ఏవం గుణవిసేసయుత్తో సోపి నామ భగవా’’తి వక్ఖమానగుణే ధమ్మే సమ్భావనం దీపేతి. బుద్ధభావన్తి సమ్మాసమ్బోధిం. భావేత్వాతి ఉప్పాదేత్వా, వడ్ఢేత్వా చ. సచ్ఛికత్వాతి పచ్చక్ఖం కత్వా. ఉపగతోతి పత్తో, అధిగతోతి అత్థో, ఏతస్స ‘‘బుద్ధభావ’’న్తి ఏతేన సమ్బన్ధో. గతమలన్తి విగతమలం, నిద్దోసన్తి అత్థో. వన్దేతి పణమామి, థోమేమి వా. అనుత్తరన్తి ఉత్తరరహితం, లోకుత్తరన్తి అత్థో. ధమ్మన్తి యథానుసిట్ఠం పటిపజ్జమానే అపాయతో చ, సంసారతో చ అపతమానే కత్వా ధారయతీతి ధమ్మో.

    Api-saddo sambhāvane, tena ‘‘evaṃ guṇavisesayutto sopi nāma bhagavā’’ti vakkhamānaguṇe dhamme sambhāvanaṃ dīpeti. Buddhabhāvanti sammāsambodhiṃ. Bhāvetvāti uppādetvā, vaḍḍhetvā ca. Sacchikatvāti paccakkhaṃ katvā. Upagatoti patto, adhigatoti attho, etassa ‘‘buddhabhāva’’nti etena sambandho. Gatamalanti vigatamalaṃ, niddosanti attho. Vandeti paṇamāmi, thomemi vā. Anuttaranti uttararahitaṃ, lokuttaranti attho. Dhammanti yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne apāyato ca, saṃsārato ca apatamāne katvā dhārayatīti dhammo.

    అయఞ్హేత్థ సఙ్ఖేపత్థో – ఏవం వివిధగుణసమన్నాగతో బుద్ధోపి భగవా యం అరియసఙ్ఖాతం ధమ్మం భావేత్వా, ఫలనిబ్బానసఙ్ఖాతం పన సచ్ఛికత్వా అనుత్తరం సమ్మాసమ్బోధిం అధిగతో, తమేతం బుద్ధానమ్పి బుద్ధభావహేతుభూతం సబ్బదోసమలరహితం అత్తనో ఉత్తరితరాభావేన అనుత్తరం పటివేధసద్ధమ్మం నమామీతి. పరియత్తిసద్ధమ్మస్సాపి తప్పకాసనత్తా ఇధ సఙ్గహో దట్ఠబ్బో. అథ వా ‘‘అభిధమ్మనయసముద్దం భావేత్వా అధిగచ్ఛి, తీణి పిటకాని సమ్మసీ’’తి చ అట్ఠకథాయం వుత్తత్తా పరియత్తిధమ్మస్సాపి సచ్ఛికిరియాసమ్మసనపరియాయో లబ్భతీతి సోపి ఇధ వుత్తో యేవాతి దట్ఠబ్బో. తథా ‘‘యం ధమ్మం భావేత్వా, సచ్ఛికత్వా’’తి చ వుత్తత్తా బుద్ధకరధమ్మభూతాహి పారమితాహి సహ పుబ్బభాగే అధిసీలసిక్ఖాదయోపి ఇధ ధమ్మ-సద్దేన సఙ్గహితాతి వేదితబ్బా. తాపి హి విగతపటిపక్ఖతాయ విగతమలా, అనఞ్ఞసాధారణతాయ అనుత్తరా చాతి. తథా హి సత్తానం సకలవట్టదుక్ఖనిస్సరణాయ కతమహాభినీహారో మహాకరుణాధివాసపేసలజ్ఝాసయో పఞ్ఞావిసేసపరియోదాతనిమ్మలానం దానదమసఞ్ఞమాదీనం ఉత్తమధమ్మానం సతసహస్సాధికాని కప్పానం చత్తారి అసఙ్ఖేయ్యాని సక్కచ్చం నిరన్తరం నిరవసేసం భావనాపచ్చక్ఖకరణేహి కమ్మాదీసు అధిగతవసీభావో, అచ్ఛరియాచిన్తేయ్యమహానుభావో, అధిసీలఅధిచిత్తానం పరముక్కంసపారమిప్పత్తో భగవా పచ్చయాకారే చతువీసతికోటిసతసహస్సముఖేన మహావజిరఞాణం పేసేత్వా అనుత్తరం సమ్మాసమ్బోధిం అభిసమ్బుద్ధోతి.

    Ayañhettha saṅkhepattho – evaṃ vividhaguṇasamannāgato buddhopi bhagavā yaṃ ariyasaṅkhātaṃ dhammaṃ bhāvetvā, phalanibbānasaṅkhātaṃ pana sacchikatvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ adhigato, tametaṃ buddhānampi buddhabhāvahetubhūtaṃ sabbadosamalarahitaṃ attano uttaritarābhāvena anuttaraṃ paṭivedhasaddhammaṃ namāmīti. Pariyattisaddhammassāpi tappakāsanattā idha saṅgaho daṭṭhabbo. Atha vā ‘‘abhidhammanayasamuddaṃ bhāvetvā adhigacchi, tīṇi piṭakāni sammasī’’ti ca aṭṭhakathāyaṃ vuttattā pariyattidhammassāpi sacchikiriyāsammasanapariyāyo labbhatīti sopi idha vutto yevāti daṭṭhabbo. Tathā ‘‘yaṃ dhammaṃ bhāvetvā, sacchikatvā’’ti ca vuttattā buddhakaradhammabhūtāhi pāramitāhi saha pubbabhāge adhisīlasikkhādayopi idha dhamma-saddena saṅgahitāti veditabbā. Tāpi hi vigatapaṭipakkhatāya vigatamalā, anaññasādhāraṇatāya anuttarā cāti. Tathā hi sattānaṃ sakalavaṭṭadukkhanissaraṇāya katamahābhinīhāro mahākaruṇādhivāsapesalajjhāsayo paññāvisesapariyodātanimmalānaṃ dānadamasaññamādīnaṃ uttamadhammānaṃ satasahassādhikāni kappānaṃ cattāri asaṅkheyyāni sakkaccaṃ nirantaraṃ niravasesaṃ bhāvanāpaccakkhakaraṇehi kammādīsu adhigatavasībhāvo, acchariyācinteyyamahānubhāvo, adhisīlaadhicittānaṃ paramukkaṃsapāramippatto bhagavā paccayākāre catuvīsatikoṭisatasahassamukhena mahāvajirañāṇaṃ pesetvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti.

    ఏత్థ చ ‘‘భావేత్వా’’తి ఏతేన విజ్జాసమ్పదాయ ధమ్మం థోమేతి, ‘సచ్ఛికత్వా’తి ఏతేన విముత్తిసమ్పదాయ. తథా పఠమేన ఝానసమ్పదాయ, దుతియేన విమోక్ఖసమ్పదాయ. పఠమేన వా సమాధిసమ్పదాయ, దుతియేన సమాపత్తిసమ్పదాయ. అథ వా పఠమేన ఖయఞాణభావేన, దుతియేన అనుప్పాదఞాణభావేన. పురిమేన వా విజ్జూపమతాయ, దుతియేన వజిరూపమతాయ. పురిమేన వా విరాగసమ్పత్తియా, దుతియేన నిరోధసమ్పత్తియా. తథా పఠమేన నియ్యానభావేన, దుతియేన నిస్సరణభావేన. పఠమేన వా హేతుభావేన, దుతియేన అసఙ్ఖతభావేన. పఠమేన వా దస్సనభావేన, దుతియేన వివేకభావేన. పఠమేన వా అధిపతిభావేన, దుతియేన అమతభావేన ధమ్మం థోమేతి. అథ వా ‘‘యం ధమ్మం భావేత్వా బుద్ధభావం ఉపగతో’’తి ఏతేన స్వాక్ఖాతతాయ ధమ్మం థోమేతి, ‘‘సచ్ఛికత్వా’’తి ఏతేన సన్దిట్ఠికతాయ. తథా పురిమేన అకాలికతాయ, పచ్ఛిమేన ఏహిపస్సికతాయ. పురిమేన వా ఓపనేయ్యికతాయ, పచ్ఛిమేన పచ్చత్తం వేదితబ్బతాయ ధమ్మం థోమేతి.

    Ettha ca ‘‘bhāvetvā’’ti etena vijjāsampadāya dhammaṃ thometi, ‘sacchikatvā’ti etena vimuttisampadāya. Tathā paṭhamena jhānasampadāya, dutiyena vimokkhasampadāya. Paṭhamena vā samādhisampadāya, dutiyena samāpattisampadāya. Atha vā paṭhamena khayañāṇabhāvena, dutiyena anuppādañāṇabhāvena. Purimena vā vijjūpamatāya, dutiyena vajirūpamatāya. Purimena vā virāgasampattiyā, dutiyena nirodhasampattiyā. Tathā paṭhamena niyyānabhāvena, dutiyena nissaraṇabhāvena. Paṭhamena vā hetubhāvena, dutiyena asaṅkhatabhāvena. Paṭhamena vā dassanabhāvena, dutiyena vivekabhāvena. Paṭhamena vā adhipatibhāvena, dutiyena amatabhāvena dhammaṃ thometi. Atha vā ‘‘yaṃ dhammaṃ bhāvetvā buddhabhāvaṃ upagato’’ti etena svākkhātatāya dhammaṃ thometi, ‘‘sacchikatvā’’ti etena sandiṭṭhikatāya. Tathā purimena akālikatāya, pacchimena ehipassikatāya. Purimena vā opaneyyikatāya, pacchimena paccattaṃ veditabbatāya dhammaṃ thometi.

    ‘‘గతమల’’న్తి ఇమినా సంకిలేసాభావదీపనేన ధమ్మస్స పరిసుద్ధతం దస్సేతి, ‘‘అనుత్తర’’న్తి ఏతేన అఞ్ఞస్స విసిట్ఠస్స అభావదీపనేన విపులపరిపుణ్ణతం. పఠమేన వా పహానసమ్పదం ధమ్మస్స దస్సేతి, దుతియేన పభావసమ్పదం. భావేతబ్బతాయ వా ధమ్మస్స గతమలభావో యోజేతబ్బో . భావనాగుణేన హి సో దోసానం సముగ్ఘాతకో హోతీతి. సచ్ఛికాతబ్బభావేన అనుత్తరభావో యోజేతబ్బో. సచ్ఛికిరియానిబ్బత్తితో హి తదుత్తరికరణీయాభావతో అనఞ్ఞసాధారణతాయ అనుత్తరోతి. తథా ‘‘భావేత్వా’’తి ఏతేన సహ పుబ్బభాగసీలాదీహి సేక్ఖా సీలసమాధిపఞ్ఞాక్ఖన్ధా దస్సితా హోన్తి, ‘‘సచ్ఛికత్వా’’తి ఏతేన సహ అసఙ్ఖతాయ ధాతుయా అసేక్ఖా సీలసమాధిపఞ్ఞాక్ఖన్ధా దస్సితా హోన్తీతి.

    ‘‘Gatamala’’nti iminā saṃkilesābhāvadīpanena dhammassa parisuddhataṃ dasseti, ‘‘anuttara’’nti etena aññassa visiṭṭhassa abhāvadīpanena vipulaparipuṇṇataṃ. Paṭhamena vā pahānasampadaṃ dhammassa dasseti, dutiyena pabhāvasampadaṃ. Bhāvetabbatāya vā dhammassa gatamalabhāvo yojetabbo . Bhāvanāguṇena hi so dosānaṃ samugghātako hotīti. Sacchikātabbabhāvena anuttarabhāvo yojetabbo. Sacchikiriyānibbattito hi taduttarikaraṇīyābhāvato anaññasādhāraṇatāya anuttaroti. Tathā ‘‘bhāvetvā’’ti etena saha pubbabhāgasīlādīhi sekkhā sīlasamādhipaññākkhandhā dassitā honti, ‘‘sacchikatvā’’ti etena saha asaṅkhatāya dhātuyā asekkhā sīlasamādhipaññākkhandhā dassitā hontīti.

    ఏవం సఙ్ఖేపేనేవ సబ్బధమ్మగుణేహి సద్ధమ్మం అభిత్థవిత్వా, ఇదాని అరియసఙ్ఘం థోమేతుం ‘‘సుగతస్సా’’తిఆదిమాహ. తత్థ సుగతస్సాతి సమ్బన్ధనిద్దేసో, తస్స ‘‘పుత్తాన’’న్తి ఏతేన సమ్బన్ధో. ఓరసానన్తి పుత్తవిసేసనం. మారసేనమథనానన్తి ఓరసపుత్తభావే కారణనిద్దేసో, తేన కిలేసప్పహానమేవ భగవతో ఓరసపుత్తభావకారణం అనుజానాతీతి దస్సేతి. అట్ఠన్నన్తి గణనపరిచ్ఛేదనిద్దేసో, తేన చ సతిపి తేసం సత్తవిసేసభావేన అనేకసతసహస్ససఙ్ఖ్యభావే ఇమం గణనపరిచ్ఛేదం నాతివత్తన్తీతి దస్సేతి, మగ్గట్ఠఫలట్ఠభావానతివత్తనతో. సమూహన్తి సముదాయనిద్దేసో. అరియసఙ్ఘన్తి గుణవిసిట్ఠసఙ్ఘాతభావనిద్దేసో, తేన అసతిపి అరియపుగ్గలానం కాయసామగ్గియం అరియసఙ్ఘభావం దస్సేతి, దిట్ఠిసీలసామఞ్ఞేన సంహతభావతో. తత్థ ఉరసి భవా జాతా, సంవద్ధా చ ఓరసా. యథా హి సత్తానం ఓరసపుత్తా అత్తజాతతాయ పితుసన్తకస్స దాయజ్జస్స విసేసేన భాగినో హోన్తి, ఏవమేతేపి అరియపుగ్గలా సమ్మాసమ్బుద్ధస్స సవనన్తే అరియాయ జాతియా జాతతాయ భగవతో సన్తకస్స విముత్తిసుఖస్స, అరియధమ్మరతనస్స చ ఏకన్తభాగినోతి ఓరసా వియ ఓరసా. అథ వా భగవతో ధమ్మదేసనానుభావేన అరియభూమిం ఓక్కమమానా, ఓక్కన్తా చ అరియసావకా భగవతో ఉరోవాయామజనితాభిజాతతాయ నిప్పరియాయేన ‘‘ఓరసపుత్తా’’తి వత్తబ్బతం అరహన్తి. సావకేహి పవత్తియమానాపి హి ధమ్మదేసనా భగవతో ‘‘ధమ్మదేసనా’’ ఇచ్చేవ వుచ్చతి, తంమూలకత్తా, లక్ఖణాదివిసేసాభావతో చ.

    Evaṃ saṅkhepeneva sabbadhammaguṇehi saddhammaṃ abhitthavitvā, idāni ariyasaṅghaṃ thometuṃ ‘‘sugatassā’’tiādimāha. Tattha sugatassāti sambandhaniddeso, tassa ‘‘puttāna’’nti etena sambandho. Orasānanti puttavisesanaṃ. Mārasenamathanānanti orasaputtabhāve kāraṇaniddeso, tena kilesappahānameva bhagavato orasaputtabhāvakāraṇaṃ anujānātīti dasseti. Aṭṭhannanti gaṇanaparicchedaniddeso, tena ca satipi tesaṃ sattavisesabhāvena anekasatasahassasaṅkhyabhāve imaṃ gaṇanaparicchedaṃ nātivattantīti dasseti, maggaṭṭhaphalaṭṭhabhāvānativattanato. Samūhanti samudāyaniddeso. Ariyasaṅghanti guṇavisiṭṭhasaṅghātabhāvaniddeso, tena asatipi ariyapuggalānaṃ kāyasāmaggiyaṃ ariyasaṅghabhāvaṃ dasseti, diṭṭhisīlasāmaññena saṃhatabhāvato. Tattha urasi bhavā jātā, saṃvaddhā ca orasā. Yathā hi sattānaṃ orasaputtā attajātatāya pitusantakassa dāyajjassa visesena bhāgino honti, evametepi ariyapuggalā sammāsambuddhassa savanante ariyāya jātiyā jātatāya bhagavato santakassa vimuttisukhassa, ariyadhammaratanassa ca ekantabhāginoti orasā viya orasā. Atha vā bhagavato dhammadesanānubhāvena ariyabhūmiṃ okkamamānā, okkantā ca ariyasāvakā bhagavato urovāyāmajanitābhijātatāya nippariyāyena ‘‘orasaputtā’’ti vattabbataṃ arahanti. Sāvakehi pavattiyamānāpi hi dhammadesanā bhagavato ‘‘dhammadesanā’’ icceva vuccati, taṃmūlakattā, lakkhaṇādivisesābhāvato ca.

    యదిపి అరియసావకానం అరియమగ్గాధిగమసమయే భగవతో వియ తదన్తరాయకరణత్థం దేవపుత్తమారో , మారవాహినీ వా న ఏకన్తేన అపసాదేతి, తేహి పన అపసాదేతబ్బతాయ కారణే విమథితే తేపి విమథితా ఏవ నామ హోన్తీతి ఆహ – ‘‘మారసేనమథనాన’’న్తి. ఇమస్మిం పనత్థే ‘మారమారసేనమథనాన’న్తి వత్తబ్బే ‘‘మారసేనమథనాన’’న్తి ఏకదేససరూపేకసేసో కతోతి దట్ఠబ్బం. అథ వా ఖన్ధాభిసఙ్ఖారమారానం వియ దేవపుత్తమారస్సాపి గుణమారణే సహాయభావూపగమనతో కిలేసబలకాయో ‘‘సేనా’’తి వుచ్చతి. యథాహ – ‘‘కామా తే పఠమా సేనా’’తిఆది (సు॰ ని॰ ౪౩౮; మహాని॰ ౨౮, ౬౮; చూళని॰ ౪౭). సా చ తేహి దియడ్ఢసహస్సభేదా, అనన్తభేదా వా కిలేసవాహినీ సతిధమ్మవిచయవీరియసమథాదిగుణపహరణేహి ఓధిసో విమథితా, విహతా, విద్ధస్తా చాతి మారసేనమథనా, అరియసావకా. ఏతేన తేసం భగవతో అనుజాతపుత్తతం దస్సేతి.

    Yadipi ariyasāvakānaṃ ariyamaggādhigamasamaye bhagavato viya tadantarāyakaraṇatthaṃ devaputtamāro , māravāhinī vā na ekantena apasādeti, tehi pana apasādetabbatāya kāraṇe vimathite tepi vimathitā eva nāma hontīti āha – ‘‘mārasenamathanāna’’nti. Imasmiṃ panatthe ‘māramārasenamathanāna’nti vattabbe ‘‘mārasenamathanāna’’nti ekadesasarūpekaseso katoti daṭṭhabbaṃ. Atha vā khandhābhisaṅkhāramārānaṃ viya devaputtamārassāpi guṇamāraṇe sahāyabhāvūpagamanato kilesabalakāyo ‘‘senā’’ti vuccati. Yathāha – ‘‘kāmā te paṭhamā senā’’tiādi (su. ni. 438; mahāni. 28, 68; cūḷani. 47). Sā ca tehi diyaḍḍhasahassabhedā, anantabhedā vā kilesavāhinī satidhammavicayavīriyasamathādiguṇapaharaṇehi odhiso vimathitā, vihatā, viddhastā cāti mārasenamathanā, ariyasāvakā. Etena tesaṃ bhagavato anujātaputtataṃ dasseti.

    ఆరకత్తా కిలేసేహి, అనయే న ఇరియనతో, అయే చ ఇరియనతో అరియా, నిరుత్తినయేన. అథ వా సదేవకేన లోకేన ‘‘సరణ’’న్తి అరణీయతో ఉపగన్తబ్బతో, ఉపగతానఞ్చ తదత్థసిద్ధితో అరియా, అరియానం సఙ్ఘోతి అరియసఙ్ఘో, అరియో చ సో, సఙ్ఘో చాతి వా అరియసఙ్ఘో, తం అరియసఙ్ఘం. భగవతో అపరభాగే బుద్ధధమ్మరతనానమ్పి సమధిగమో సఙ్ఘరతనాధీనోతి అస్స అరియసఙ్ఘస్స బహూపకారతం దస్సేతుం ఇధేవ ‘‘సిరసా వన్దే’’తి వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం.

    Ārakattā kilesehi, anaye na iriyanato, aye ca iriyanato ariyā, niruttinayena. Atha vā sadevakena lokena ‘‘saraṇa’’nti araṇīyato upagantabbato, upagatānañca tadatthasiddhito ariyā, ariyānaṃ saṅghoti ariyasaṅgho, ariyo ca so, saṅgho cāti vā ariyasaṅgho, taṃ ariyasaṅghaṃ. Bhagavato aparabhāge buddhadhammaratanānampi samadhigamo saṅgharatanādhīnoti assa ariyasaṅghassa bahūpakārataṃ dassetuṃ idheva ‘‘sirasā vande’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ.

    ఏత్థ చ ‘‘సుగతస్స ఓరసానం పుత్తాన’’న్తి ఏతేన అరియసఙ్ఘస్స పభవసమ్పదం దస్సేతి, ‘‘మారసేనమథనాన’’న్తి ఏతేన పహానసమ్పదం, సకలసంకిలేసప్పహానదీపనతో. ‘‘అట్ఠన్నమ్పి సమూహ’’న్తి ఏతేన ఞాణసమ్పదం, మగ్గట్ఠఫలట్ఠభావదీపనతో. ‘‘అరియసఙ్ఘ’’న్తి ఏతేన పభవసమ్పదం దస్సేతి, సబ్బసఙ్ఘానం అగ్గభావదీపనతో. అథ వా ‘‘సుగతస్స ఓరసానం పుత్తాన’’న్తి అరియసఙ్ఘస్స విసుద్ధనిస్సయభావదీపనం, ‘‘మారసేనమథనాన’’న్తి సమ్మాఉజుఞాయసామీచిప్పటిపన్నభావదీపనం, ‘‘అట్ఠన్నమ్పి సమూహ’’న్తి ఆహునేయ్యాదిభావదీపనం, ‘‘అరియసఙ్ఘ’’న్తి అనుత్తరపుఞ్ఞక్ఖేత్తభావదీపనం. తథా ‘‘సుగతస్స ఓరసానం పుత్తాన’’న్తి ఏతేన అరియసఙ్ఘస్స లోకుత్తరసరణగమనసబ్భావం దీపేతి. లోకుత్తరసరణగమనేన హి తే భగవతో ఓరసపుత్తా జాతా. ‘‘మారసేనమథనాన’’న్తి ఏతేన అభినీహారసమ్పదాసిద్ధం పుబ్బభాగే సమ్మాపటిపత్తిం దస్సేతి. కతాభినీహారా హి సమ్మా పటిపన్నా మారం, మారపరిసం వా అభివిజినన్తి. ‘‘అట్ఠన్నమ్పి సమూహ’’న్తి ఏతేన విద్ధస్తవిపక్ఖే సేక్ఖాసేక్ఖధమ్మే దస్సేతి, పుగ్గలాధిట్ఠానేన మగ్గఫలధమ్మానం పకాసితత్తా. ‘‘అరియసఙ్ఘ’’న్తి అగ్గదక్ఖిణేయ్యభావం దస్సేతి. సరణగమనఞ్చ సావకానం సబ్బగుణానమాది, సపుబ్బభాగప్పటిపదా సేక్ఖా సీలక్ఖన్ధాదయో మజ్ఝే, అసేక్ఖా సీలక్ఖన్ధాదయో పరియోసానన్తి ఆదిమజ్ఝపరియోసానకల్యాణా సఙ్ఖేపతో సబ్బే అరియసఙ్ఘగుణా పకాసితా హోన్తి.

    Ettha ca ‘‘sugatassa orasānaṃ puttāna’’nti etena ariyasaṅghassa pabhavasampadaṃ dasseti, ‘‘mārasenamathanāna’’nti etena pahānasampadaṃ, sakalasaṃkilesappahānadīpanato. ‘‘Aṭṭhannampi samūha’’nti etena ñāṇasampadaṃ, maggaṭṭhaphalaṭṭhabhāvadīpanato. ‘‘Ariyasaṅgha’’nti etena pabhavasampadaṃ dasseti, sabbasaṅghānaṃ aggabhāvadīpanato. Atha vā ‘‘sugatassa orasānaṃ puttāna’’nti ariyasaṅghassa visuddhanissayabhāvadīpanaṃ, ‘‘mārasenamathanāna’’nti sammāujuñāyasāmīcippaṭipannabhāvadīpanaṃ, ‘‘aṭṭhannampi samūha’’nti āhuneyyādibhāvadīpanaṃ, ‘‘ariyasaṅgha’’nti anuttarapuññakkhettabhāvadīpanaṃ. Tathā ‘‘sugatassa orasānaṃ puttāna’’nti etena ariyasaṅghassa lokuttarasaraṇagamanasabbhāvaṃ dīpeti. Lokuttarasaraṇagamanena hi te bhagavato orasaputtā jātā. ‘‘Mārasenamathanāna’’nti etena abhinīhārasampadāsiddhaṃ pubbabhāge sammāpaṭipattiṃ dasseti. Katābhinīhārā hi sammā paṭipannā māraṃ, māraparisaṃ vā abhivijinanti. ‘‘Aṭṭhannampi samūha’’nti etena viddhastavipakkhe sekkhāsekkhadhamme dasseti, puggalādhiṭṭhānena maggaphaladhammānaṃ pakāsitattā. ‘‘Ariyasaṅgha’’nti aggadakkhiṇeyyabhāvaṃ dasseti. Saraṇagamanañca sāvakānaṃ sabbaguṇānamādi, sapubbabhāgappaṭipadā sekkhā sīlakkhandhādayo majjhe, asekkhā sīlakkhandhādayo pariyosānanti ādimajjhapariyosānakalyāṇā saṅkhepato sabbe ariyasaṅghaguṇā pakāsitā honti.

    ఏవం గాథాత్తయేన సఙ్ఖేపతో సకలగుణసఙ్కిత్తనముఖేన రతనత్తయస్స పణామం కత్వా, ఇదాని తం నిపచ్చకారం యథాధిప్పేతే పయోజనే పరిణామేన్తో ‘‘ఇతి మే’’తిఆదిమాహ. తత్థ రతిజననట్ఠేన రతనం, బుద్ధధమ్మసఙ్ఘా. తేసఞ్హి ‘‘ఇతిపి సో భగవా’’తిఆదినా యథాభూతగుణే ఆవజ్జన్తస్స అమతాధిగమహేతుభూతం అనప్పకం పీతిపామోజ్జం ఉప్పజ్జతి. యథాహ –

    Evaṃ gāthāttayena saṅkhepato sakalaguṇasaṅkittanamukhena ratanattayassa paṇāmaṃ katvā, idāni taṃ nipaccakāraṃ yathādhippete payojane pariṇāmento ‘‘iti me’’tiādimāha. Tattha ratijananaṭṭhena ratanaṃ, buddhadhammasaṅghā. Tesañhi ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinā yathābhūtaguṇe āvajjantassa amatādhigamahetubhūtaṃ anappakaṃ pītipāmojjaṃ uppajjati. Yathāha –

    ‘‘యస్మిం, మహానామ, సమయే అరియసావకో తథాగతం అనుస్సరతి, నేవస్స తస్మిం సమయే రాగపరియుట్ఠితం చిత్తం హోతి, న దోసపరియుట్ఠితం చిత్తం హోతి, న మోహపరియుట్ఠితం చిత్తం హోతి, ఉజుగతమేవస్స తస్మిం సమయే చిత్తం హోతి తథాగతం ఆరబ్భ. ఉజుగతచిత్తో ఖో పన, మహానామ, అరియసావకో లభతి అత్థవేదం, లభతి ధమ్మవేదం, లభతి ధమ్మూపసంహితం పామోజ్జం, పముదితస్స పీతి జాయతీ’’తిఆది (అ॰ ని॰ ౬.౧౦; అ॰ ని॰ ౧౧.౧౧).

    ‘‘Yasmiṃ, mahānāma, samaye ariyasāvako tathāgataṃ anussarati, nevassa tasmiṃ samaye rāgapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, ujugatamevassa tasmiṃ samaye cittaṃ hoti tathāgataṃ ārabbha. Ujugatacitto kho pana, mahānāma, ariyasāvako labhati atthavedaṃ, labhati dhammavedaṃ, labhati dhammūpasaṃhitaṃ pāmojjaṃ, pamuditassa pīti jāyatī’’tiādi (a. ni. 6.10; a. ni. 11.11).

    చిత్తీకతాదిభావో వా రతనట్ఠో. వుత్తఞ్హేతం –

    Cittīkatādibhāvo vā ratanaṭṭho. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘చిత్తీకతం మహగ్ఘఞ్చ, అతులం దుల్లభదస్సనం;

    ‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;

    అనోమసత్తపరిభోగం, రతనం తేన వుచ్చతీ’’తి. (ఖు॰ పా॰ అట్ఠ॰ ౬.౩; దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.౩౩; సు॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౨౨౬; మహాని॰ అట్ఠ॰ ౫౦);

    Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccatī’’ti. (khu. pā. aṭṭha. 6.3; dī. ni. aṭṭha. 2.33; su. ni. aṭṭha. 1.226; mahāni. aṭṭha. 50);

    చిత్తీకతభావాదయో చ అనఞ్ఞసాధారణా బుద్ధాదీసు ఏవ లబ్భన్తీతి. వన్దనావ వన్దనామయం, యథా ‘‘దానమయం, సీలమయ’’న్తి (దీ॰ ని॰ ౩.౩౦౫; ఇతివు॰ ౬౦; నేత్తి॰ ౩౪). వన్దనా చేత్థ కాయవాచాచిత్తేహి తిణ్ణం రతనానం గుణనిన్నతా, థోమనా వా. పుజ్జభవఫలనిబ్బత్తనతో పుఞ్ఞం, అత్తనో సన్తానం పుణాతీతి వా. సువిహతన్తరాయోతి సుట్ఠు విహతన్తరాయో, ఏతేన అత్తనో పసాదసమ్పత్తియా, రత్తనత్తయస్స చ ఖేత్తభావసమ్పత్తియా తం పుఞ్ఞం అత్థప్పకాసనస్స ఉపఘాతకఉపద్దవానం విహననే సమత్థన్తి దస్సేతి. హుత్వాతి పుబ్బకాలకిరియా, తస్స ‘‘అత్థం పకాసయిస్సామీ’’తి ఏతేన సమ్బన్ధో. తస్సాతి యం రతనత్తయవన్దనామయం పుఞ్ఞం, తస్స. ఆనుభావేనాతి బలేన.

    Cittīkatabhāvādayo ca anaññasādhāraṇā buddhādīsu eva labbhantīti. Vandanāva vandanāmayaṃ, yathā ‘‘dānamayaṃ, sīlamaya’’nti (dī. ni. 3.305; itivu. 60; netti. 34). Vandanā cettha kāyavācācittehi tiṇṇaṃ ratanānaṃ guṇaninnatā, thomanā vā. Pujjabhavaphalanibbattanato puññaṃ, attano santānaṃ puṇātīti vā. Suvihatantarāyoti suṭṭhu vihatantarāyo, etena attano pasādasampattiyā, rattanattayassa ca khettabhāvasampattiyā taṃ puññaṃ atthappakāsanassa upaghātakaupaddavānaṃ vihanane samatthanti dasseti. Hutvāti pubbakālakiriyā, tassa ‘‘atthaṃ pakāsayissāmī’’ti etena sambandho. Tassāti yaṃ ratanattayavandanāmayaṃ puññaṃ, tassa. Ānubhāvenāti balena.

    ఏవం రతనత్తయస్స నిపచ్చకారకరణే పయోజనం దస్సేత్వా, ఇదాని యస్సా ధమ్మదేసనాయ అత్థం సంవణ్ణేతుకామో, తస్సా తావ గుణాభిత్థవనవసేన ఉపఞ్ఞాపనత్థం ‘‘దీఘస్సా’’తిఆది వుత్తం. తత్థ దీఘసుత్తఙ్కితస్సాతి దీఘప్పమాణసుత్తలక్ఖితస్స, ఏతేన ‘‘దీఘో’’తి అయం ఇమస్స ఆగమస్స అత్థానుగతా సమఞ్ఞాతి దస్సేతి. నను చ సుత్తానియేవ ఆగమో, కస్స పన సుత్తేహి అఙ్కనన్తి? సచ్చమేతం పరమత్థతో, సుత్తాని పన ఉపాదాయపఞ్ఞత్తో ఆగమో. యథా హి అత్థబ్యఞ్జనసముదాయే ‘‘సుత్త’’న్తి వోహారో, ఏవం సుత్తసముదాయే ‘‘ఆగమో’’తి వోహారో. పటిచ్చసముప్పాదాదినిపుణత్థసబ్భావతో నిపుణస్స. ఆగమిస్సన్తి ఏత్థ, ఏతేన, ఏతస్మా వా అత్తత్థపరత్థాదయోతి ఆగమో, ఆగమో చ సో వరో చాతి ఆగమవరో, ఆగమసమ్మతేహి వా వరోతి ఆగమవరో, తస్స. బుద్ధానం అనుబుద్ధా బుద్ధానుబుద్ధా, బుద్ధానం సచ్చపటివేధం అనుగమ్మ పటివిద్ధసచ్చా అగ్గసావకాదయో అరియా. తేహి అత్థసంవణ్ణనావసేన, గుణసంవణ్ణనావసేన చ సంవణ్ణితస్స. అథ వా బుద్ధా చ అనుబుద్ధా చ బుద్ధానుబుద్ధాతి యోజేతబ్బం. సమ్మాసమ్బుద్ధేనేవ హి తిణ్ణమ్పి పిటకానం అత్థవణ్ణనాక్కమో భాసితో, యా ‘‘పకిణ్ణకదేసనా’’తి వుచ్చతి, తతో సఙ్గాయనాదివసేన సావకేహీతి ఆచరియా వదన్తి.

    Evaṃ ratanattayassa nipaccakārakaraṇe payojanaṃ dassetvā, idāni yassā dhammadesanāya atthaṃ saṃvaṇṇetukāmo, tassā tāva guṇābhitthavanavasena upaññāpanatthaṃ ‘‘dīghassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha dīghasuttaṅkitassāti dīghappamāṇasuttalakkhitassa, etena ‘‘dīgho’’ti ayaṃ imassa āgamassa atthānugatā samaññāti dasseti. Nanu ca suttāniyeva āgamo, kassa pana suttehi aṅkananti? Saccametaṃ paramatthato, suttāni pana upādāyapaññatto āgamo. Yathā hi atthabyañjanasamudāye ‘‘sutta’’nti vohāro, evaṃ suttasamudāye ‘‘āgamo’’ti vohāro. Paṭiccasamuppādādinipuṇatthasabbhāvato nipuṇassa. Āgamissanti ettha, etena, etasmā vā attatthaparatthādayoti āgamo, āgamo ca so varo cāti āgamavaro, āgamasammatehi vā varoti āgamavaro, tassa. Buddhānaṃ anubuddhā buddhānubuddhā, buddhānaṃ saccapaṭivedhaṃ anugamma paṭividdhasaccā aggasāvakādayo ariyā. Tehi atthasaṃvaṇṇanāvasena, guṇasaṃvaṇṇanāvasena ca saṃvaṇṇitassa. Atha vā buddhā ca anubuddhā ca buddhānubuddhāti yojetabbaṃ. Sammāsambuddheneva hi tiṇṇampi piṭakānaṃ atthavaṇṇanākkamo bhāsito, yā ‘‘pakiṇṇakadesanā’’ti vuccati, tato saṅgāyanādivasena sāvakehīti ācariyā vadanti.

    సద్ధావహగుణస్సాతి బుద్ధాదీసు పసాదావహసమ్పత్తికస్స. అయఞ్హి ఆగమో బ్రహ్మజాలాదీసు (దీ॰ ని॰ ౧.౫-౭, ౨౬-౨౮) సీలదిట్ఠాదీనం అనవసేసనిద్దేసాదివసేన, మహాపదానాదీసు (దీ॰ ని॰ ౨.౩-౫) పురిమబుద్ధానమ్పి గుణనిద్దేసాదివసేన, పాథికసుత్తాదీసు (దీ॰ ని॰ ౩.౩,౪) తిత్థియే నిమద్దిత్వా అప్పటివత్తియసీహనాద నదనాదివసేన, అనుత్తరియసుత్తాదీసు (అ॰ ని॰ ౬.౮) చ విసేసతో బుద్ధగుణవిభావనేన రతనత్తయే సాతిసయప్పసాదం ఆవహతి. సంవణ్ణనాసు చాయం ఆచరియస్స పకతి, యా తంతంసంవణ్ణనాసు ఆదితో తస్స తస్స సంవణ్ణేతబ్బస్స ధమ్మస్స విసేసగుణకిత్తనేన థోమనా. తథా హి పపఞ్చసూదనీసారత్థప్పకాసినీమనోరథపూరణీసు అట్ఠసాలినీఆదీసు చ యథాక్కమం ‘‘పరవాదమథనస్స ఞాణప్పభేదజననస్స ధమ్మకథికపుఙ్గవానం విచిత్తప్పటిభానజననస్స తస్స గమ్భీరఞాణేహి ఓగాళ్హస్స అభిణ్హసో నానానయవిచిత్తస్స అభిధమ్మస్సా’’తిఆదినా థోమనా కతా.

    Saddhāvahaguṇassāti buddhādīsu pasādāvahasampattikassa. Ayañhi āgamo brahmajālādīsu (dī. ni. 1.5-7, 26-28) sīladiṭṭhādīnaṃ anavasesaniddesādivasena, mahāpadānādīsu (dī. ni. 2.3-5) purimabuddhānampi guṇaniddesādivasena, pāthikasuttādīsu (dī. ni. 3.3,4) titthiye nimadditvā appaṭivattiyasīhanāda nadanādivasena, anuttariyasuttādīsu (a. ni. 6.8) ca visesato buddhaguṇavibhāvanena ratanattaye sātisayappasādaṃ āvahati. Saṃvaṇṇanāsu cāyaṃ ācariyassa pakati, yā taṃtaṃsaṃvaṇṇanāsu ādito tassa tassa saṃvaṇṇetabbassa dhammassa visesaguṇakittanena thomanā. Tathā hi papañcasūdanīsāratthappakāsinīmanorathapūraṇīsu aṭṭhasālinīādīsu ca yathākkamaṃ ‘‘paravādamathanassa ñāṇappabhedajananassa dhammakathikapuṅgavānaṃ vicittappaṭibhānajananassa tassa gambhīrañāṇehi ogāḷhassa abhiṇhaso nānānayavicittassa abhidhammassā’’tiādinā thomanā katā.

    అత్థో కథీయతి ఏతాయాతి అత్థకథా, సా ఏవ అట్ఠకథా, త్థ-కారస్స ట్ఠ-కారం కత్వా, యథా ‘‘దుక్ఖస్స పీళనట్ఠో’’తి (పటి॰ మ॰ ౨.౮). ఆదితో తిఆదిమ్హి పఠమసఙ్గీతియం. ఛళభిఞ్ఞతాయ పరమేన చిత్తవసీభావేన సమన్నాగతత్తా, ఝానాదీసు పఞ్చవిధవసితాసబ్భావతో చ వసినో, థేరా మహాకస్సపాదయో. తేసం సతేహి పఞ్చహి. యాతి యా అట్ఠకథా. సఙ్గీతాతి అత్థం పకాసేతుం యుత్తట్ఠానే ‘‘అయం ఏతస్స అత్థో, అయం ఏతస్స అత్థో’’తి సఙ్గహేత్వా వుత్తా. అనుసఙ్గీతా చ యసత్థేరాదీహి పచ్ఛాపి దుతియతతియసఙ్గీతీసు, ఇమినా అత్తనో సంవణ్ణనాయ ఆగమనసుద్ధిం దస్సేతి.

    Attho kathīyati etāyāti atthakathā, sā eva aṭṭhakathā, ttha-kārassa ṭṭha-kāraṃ katvā, yathā ‘‘dukkhassa pīḷanaṭṭho’’ti (paṭi. ma. 2.8). Ādito tiādimhi paṭhamasaṅgītiyaṃ. Chaḷabhiññatāya paramena cittavasībhāvena samannāgatattā, jhānādīsu pañcavidhavasitāsabbhāvato ca vasino, therā mahākassapādayo. Tesaṃ satehi pañcahi. ti yā aṭṭhakathā. Saṅgītāti atthaṃ pakāsetuṃ yuttaṭṭhāne ‘‘ayaṃ etassa attho, ayaṃ etassa attho’’ti saṅgahetvā vuttā. Anusaṅgītā ca yasattherādīhi pacchāpi dutiyatatiyasaṅgītīsu, iminā attano saṃvaṇṇanāya āgamanasuddhiṃ dasseti.

    సీహస్స లానతో గహణతో సీహళో, సీహకుమారో. తంవంసజాతతాయ తమ్బపణ్ణిదీపే ఖత్తియానం, తేసం నివాసతాయ తమ్బపణ్ణిదీపస్స చ సీహళభావో వేదితబ్బో. ఆభతాతి జమ్బుదీపతో ఆనీతా. అథాతి పచ్ఛా. అపరభాగే హి అసఙ్కరత్థం సీహళభాసాయ అట్ఠకథా ఠపితాతి. తేనస్స మూలట్ఠకథా సబ్బసాధారణా న హోతీతి ఇదం అత్థప్పకాసనం ఏకన్తేన కరణీయన్తి దస్సేతి. తేనేవాహ – ‘‘దీపవాసీనమత్థాయా’’తి. తత్థ దీపవాసీనన్తి జమ్బుదీపవాసీనం. దీపవాసీనన్తి వా సీహళదీపవాసీనం అత్థాయ సీహళభాసాయ ఠపితాతి యోజనా.

    Sīhassa lānato gahaṇato sīhaḷo, sīhakumāro. Taṃvaṃsajātatāya tambapaṇṇidīpe khattiyānaṃ, tesaṃ nivāsatāya tambapaṇṇidīpassa ca sīhaḷabhāvo veditabbo. Ābhatāti jambudīpato ānītā. Athāti pacchā. Aparabhāge hi asaṅkaratthaṃ sīhaḷabhāsāya aṭṭhakathā ṭhapitāti. Tenassa mūlaṭṭhakathā sabbasādhāraṇā na hotīti idaṃ atthappakāsanaṃ ekantena karaṇīyanti dasseti. Tenevāha – ‘‘dīpavāsīnamatthāyā’’ti. Tattha dīpavāsīnanti jambudīpavāsīnaṃ. Dīpavāsīnanti vā sīhaḷadīpavāsīnaṃ atthāya sīhaḷabhāsāya ṭhapitāti yojanā.

    అపనేత్వానాతి కఞ్చుకసదిసం సీహళభాసం అపనేత్వా. తతోతి అట్ఠకథాతో. అహన్తి అత్తానం నిద్దిసతి. మనోరమం భాసన్తి మాగధభాసం. సా హి సభావనిరుత్తిభూతా పణ్డితానం మనం రమయతీతి. తేనేవాహ – ‘‘తన్తినయానుచ్ఛవిక’’న్తి, పాళిగతియా అనులోమికం పాళిభాసాయానువిధాయినిన్తి అత్థో. విగతదోసన్తి అసభావనిరుత్తిభాసన్తరరహితం.

    Apanetvānāti kañcukasadisaṃ sīhaḷabhāsaṃ apanetvā. Tatoti aṭṭhakathāto. Ahanti attānaṃ niddisati. Manoramaṃ bhāsanti māgadhabhāsaṃ. Sā hi sabhāvaniruttibhūtā paṇḍitānaṃ manaṃ ramayatīti. Tenevāha – ‘‘tantinayānucchavika’’nti, pāḷigatiyā anulomikaṃ pāḷibhāsāyānuvidhāyininti attho. Vigatadosanti asabhāvaniruttibhāsantararahitaṃ.

    సమయం అవిలోమేన్తోతి సిద్ధన్తం అవిరోధేన్తో, ఏతేన అత్థదోసాభావమాహ. అవిరుద్ధత్తా ఏవ హి థేరవాదాపి ఇధ పకాసియిస్సన్తి. థేరవంసపదీపానన్తి థిరేహి సీలక్ఖన్ధాదీహి సమన్నాగతత్తా థేరా, మహాకస్సపాదయో. తేహి ఆగతా ఆచరియపరమ్పరా థేరవంసో, తప్పరియాపన్నా హుత్వా ఆగమాధిగమసమ్పన్నత్తా పఞ్ఞాపజ్జోతేన తస్స సముజ్జలనతో థేరవంసపదీపా, మహావిహారవాసినో థేరా, తేసం. వివిధేహి ఆకారేహి నిచ్ఛీయతీతి వినిచ్ఛయో, గణ్ఠిట్ఠానేసు ఖీలమద్దనాకారేన పవత్తా విమతిచ్ఛేదకథా. సుట్ఠు నిపుణో సణ్హో వినిచ్ఛయో ఏతేసన్తి సునిపుణవినిచ్ఛయా. అథ వా వినిచ్ఛినోతీతి వినిచ్ఛయో, యథావుత్తవిసయం ఞాణం. సుట్ఠు నిపుణో ఛేకో వినిచ్ఛయో ఏతేసన్తి సునిపుణవినిచ్ఛయా, ఏతేన మహాకస్సపాదిథేరపరమ్పరాభతో, తతోయేవ చ అవిపరీతో సణ్హసుఖుమో మహావిహారవాసీనం వినిచ్ఛయోతి తస్స పమాణభూతతం దస్సేతి.

    Samayaṃ avilomentoti siddhantaṃ avirodhento, etena atthadosābhāvamāha. Aviruddhattā eva hi theravādāpi idha pakāsiyissanti. Theravaṃsapadīpānanti thirehi sīlakkhandhādīhi samannāgatattā therā, mahākassapādayo. Tehi āgatā ācariyaparamparā theravaṃso, tappariyāpannā hutvā āgamādhigamasampannattā paññāpajjotena tassa samujjalanato theravaṃsapadīpā, mahāvihāravāsino therā, tesaṃ. Vividhehi ākārehi nicchīyatīti vinicchayo, gaṇṭhiṭṭhānesu khīlamaddanākārena pavattā vimaticchedakathā. Suṭṭhu nipuṇo saṇho vinicchayo etesanti sunipuṇavinicchayā. Atha vā vinicchinotīti vinicchayo, yathāvuttavisayaṃ ñāṇaṃ. Suṭṭhu nipuṇo cheko vinicchayo etesanti sunipuṇavinicchayā, etena mahākassapāditheraparamparābhato, tatoyeva ca aviparīto saṇhasukhumo mahāvihāravāsīnaṃ vinicchayoti tassa pamāṇabhūtataṃ dasseti.

    సుజనస్స చాతి -సద్దో సమ్పిణ్డనత్థో, తేన న కేవలం జమ్బుదీపవాసీనమేవ అత్థాయ, అథ ఖో సాధుజనతోసనత్థఞ్చాతి దస్సేతి, తేన చ తమ్బపణ్ణిదీపవాసీనమ్పి అత్థాయాతి అయమత్థో సిద్ధో హోతి, ఉగ్గహణాదిసుకరతాయ తేసమ్పి బహుపకారత్తా. చిరట్ఠితత్థన్తి చిరట్ఠితిఅత్థం , చిరకాలట్ఠితియాతి అత్థో. ఇదఞ్హి అత్థప్పకాసనం అవిపరీతబ్యఞ్జనసునిక్ఖేపస్స అత్థసునయస్స చ ఉపాయభావతో సద్ధమ్మస్స చిరట్ఠితియా సంవత్తతి. వుత్తఞ్హేతం భగవతా –

    Sujanassa cāti ca-saddo sampiṇḍanattho, tena na kevalaṃ jambudīpavāsīnameva atthāya, atha kho sādhujanatosanatthañcāti dasseti, tena ca tambapaṇṇidīpavāsīnampi atthāyāti ayamattho siddho hoti, uggahaṇādisukaratāya tesampi bahupakārattā. Ciraṭṭhitatthanti ciraṭṭhitiatthaṃ , cirakālaṭṭhitiyāti attho. Idañhi atthappakāsanaṃ aviparītabyañjanasunikkhepassa atthasunayassa ca upāyabhāvato saddhammassa ciraṭṭhitiyā saṃvattati. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ద్వేమే, భిక్ఖవే, ధమ్మా సద్ధమ్మస్స ఠితియా అసమ్మోసాయ అనన్తరధానాయ సంవత్తన్తి. కతమే ద్వే? సునిక్ఖత్తఞ్చ పదబ్యఞ్జనం, అత్థో చ సునీతో’’తి (అ॰ ని॰ ౨.౨౧).

    ‘‘Dveme, bhikkhave, dhammā saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṃvattanti. Katame dve? Sunikkhattañca padabyañjanaṃ, attho ca sunīto’’ti (a. ni. 2.21).

    యం అత్థవణ్ణనం కత్తుకామో, తస్సా మహత్తం పరిహరితుం ‘‘సీలకథా’’తిఆది వుత్తం. తేనేవాహ – ‘‘న తం ఇధ విచారయిస్సామీ’’తి. అథ వా యం అట్ఠకథం కత్తుకామో, తదేకదేసభావేన విసుద్ధిమగ్గో చ గహేతబ్బోతి కథికానం ఉపదేసం కరోన్తో తత్థ విచారితధమ్మే ఉద్దేసవసేన దస్సేతి ‘‘సీలకథా’’ తిఆదినా. తత్థ సీలకథాతి చారిత్తవారిత్తాదివసేన సీలవిత్థారకథా. ధుతధమ్మాతి పిణ్డపాతికఙ్గాదయో (విసుద్ధి॰ ౧.౨౨; థేరగా॰ అట్ఠ॰ ౨.౮౪౫, ౮౪౯) తేరస కిలేసధుననకధమ్మా. కమ్మట్ఠానాని సబ్బానీతి పాళియం ఆగతాని అట్ఠతింస, అట్ఠకథాయం ద్వేతి నిరవసేసాని యోగకమ్మస్స భావనాయ పవత్తిట్ఠానాని. చరియావిధానసహితోతి రాగచరితాదీనం సభావాదివిధానేన సహితో. ఝానాని చత్తారి రూపావచరజ్ఝానాని, సమాపత్తియో చతస్సో అరూపసమాపత్తియో. అట్ఠపి వా పటిలద్ధమత్తాని ఝానాని, సమాపజ్జనవసీభావప్పత్తియా సమాపత్తియో. ఝానాని వా రూపారూపావచరజ్ఝానాని , సమాపత్తియో ఫలసమాపత్తినిరోధసమాపత్తియో.

    Yaṃ atthavaṇṇanaṃ kattukāmo, tassā mahattaṃ pariharituṃ ‘‘sīlakathā’’tiādi vuttaṃ. Tenevāha – ‘‘na taṃ idha vicārayissāmī’’ti. Atha vā yaṃ aṭṭhakathaṃ kattukāmo, tadekadesabhāvena visuddhimaggo ca gahetabboti kathikānaṃ upadesaṃ karonto tattha vicāritadhamme uddesavasena dasseti ‘‘sīlakathā’’ tiādinā. Tattha sīlakathāti cārittavārittādivasena sīlavitthārakathā. Dhutadhammāti piṇḍapātikaṅgādayo (visuddhi. 1.22; theragā. aṭṭha. 2.845, 849) terasa kilesadhunanakadhammā. Kammaṭṭhānāni sabbānīti pāḷiyaṃ āgatāni aṭṭhatiṃsa, aṭṭhakathāyaṃ dveti niravasesāni yogakammassa bhāvanāya pavattiṭṭhānāni. Cariyāvidhānasahitoti rāgacaritādīnaṃ sabhāvādividhānena sahito. Jhānāni cattāri rūpāvacarajjhānāni, samāpattiyo catasso arūpasamāpattiyo. Aṭṭhapi vā paṭiladdhamattāni jhānāni, samāpajjanavasībhāvappattiyā samāpattiyo. Jhānāni vā rūpārūpāvacarajjhānāni , samāpattiyo phalasamāpattinirodhasamāpattiyo.

    లోకియలోకుత్తరభేదా ఛ అభిఞ్ఞాయో సబ్బా అభిఞ్ఞాయో. ఞాణవిభఙ్గాదీసు ఆగతనయేన ఏకవిధాదినా పఞ్ఞాయ సఙ్కలేత్వా సమ్పిణ్డేత్వా నిచ్ఛయో పఞ్ఞాసఙ్కలననిచ్ఛయో.

    Lokiyalokuttarabhedā cha abhiññāyo sabbā abhiññāyo. Ñāṇavibhaṅgādīsu āgatanayena ekavidhādinā paññāya saṅkaletvā sampiṇḍetvā nicchayo paññāsaṅkalananicchayo.

    పచ్చయధమ్మానం హేతాదీనం పచ్చయుప్పన్నధమ్మానం హేతుపచ్చయాదిభావో పచ్చయాకారో, తస్స దేసనా పచ్చయాకారదేసనా, పటిచ్చసముప్పాదకథాతి అత్థో. సా పన ఘనవినిబ్భోగస్స సుదుక్కరతాయ సణ్హసుఖుమా, నికాయన్తరలద్ధిసఙ్కరరహితా, ఏకత్తనయాదిసహితా చ తత్థ విచారితాతి ఆహ – ‘‘సుపరిసుద్ధనిపుణనయా’’తి. పటిసమ్భిదాదీసు ఆగతనయం అవిస్సజ్జేత్వావ విచారితత్తా అవిముత్తతన్తి మగ్గా.

    Paccayadhammānaṃ hetādīnaṃ paccayuppannadhammānaṃ hetupaccayādibhāvo paccayākāro, tassa desanā paccayākāradesanā, paṭiccasamuppādakathāti attho. Sā pana ghanavinibbhogassa sudukkaratāya saṇhasukhumā, nikāyantaraladdhisaṅkararahitā, ekattanayādisahitā ca tattha vicāritāti āha – ‘‘suparisuddhanipuṇanayā’’ti. Paṭisambhidādīsu āgatanayaṃ avissajjetvāva vicāritattā avimuttatanti maggā.

    ఇతి పన సబ్బన్తి ఇతి-సద్దో పరిసమాపనే, పన-సద్దో వచనాలఙ్కారే, ఏతం సబ్బన్తి అత్థో. ఇధాతి ఇమిస్సా అట్ఠకథాయం. న విచారయిస్సామి, పునరుత్తిభావతోతి అధిప్పాయో.

    Itipana sabbanti iti-saddo parisamāpane, pana-saddo vacanālaṅkāre, etaṃ sabbanti attho. Idhāti imissā aṭṭhakathāyaṃ. Na vicārayissāmi, punaruttibhāvatoti adhippāyo.

    ఇదాని తస్సేవ అవిచారణస్స ఏకన్తకారణం నిద్ధారేన్తో ‘‘మజ్ఝే విసుద్ధిమగ్గో’’తిఆదిమాహ. తత్థ ‘‘మజ్ఝే ఠత్వా’’తి ఏతేన మజ్ఝేభావదీపనేన విసేసతో చతున్నం ఆగమానం సాధారణట్ఠకథా విసుద్ధిమగ్గో, న సుమఙ్గలవిలాసినీఆదయో వియ అసాధారణట్ఠకథాతి దస్సేతి. ‘‘విసేసతో’’తి ఇదం వినయాభిధమ్మానమ్పి విసుద్ధిమగ్గో యథారహం అత్థవణ్ణనా హోతి యేవాతి కత్వా వుత్తం.

    Idāni tasseva avicāraṇassa ekantakāraṇaṃ niddhārento ‘‘majjhe visuddhimaggo’’tiādimāha. Tattha ‘‘majjhe ṭhatvā’’ti etena majjhebhāvadīpanena visesato catunnaṃ āgamānaṃ sādhāraṇaṭṭhakathā visuddhimaggo, na sumaṅgalavilāsinīādayo viya asādhāraṇaṭṭhakathāti dasseti. ‘‘Visesato’’ti idaṃ vinayābhidhammānampi visuddhimaggo yathārahaṃ atthavaṇṇanā hoti yevāti katvā vuttaṃ.

    ఇచ్చేవాతి ఇతి ఏవ. తమ్పీతి విసుద్ధిమగ్గమ్పి. ఏతాయాతి సుమఙ్గలవిలాసినియా. ఏత్థ చ ‘‘సీహళదీపం ఆభతా’’తిఆదినా అత్థప్పకాసనస్స నిమిత్తం దస్సేతి, ‘‘దీపవాసీనమత్థాయ, సుజనస్స చ తుట్ఠత్థం, చిరట్ఠితత్థఞ్చ ధమ్మస్సా’’తి ఏతేన పయోజనం, అవసిట్ఠేన కరణప్పకారం. సీలకథాదీనం అవిచారణమ్పి హి ఇధ కరణప్పకారో ఏవాతి.

    Iccevāti iti eva. Tampīti visuddhimaggampi. Etāyāti sumaṅgalavilāsiniyā. Ettha ca ‘‘sīhaḷadīpaṃ ābhatā’’tiādinā atthappakāsanassa nimittaṃ dasseti, ‘‘dīpavāsīnamatthāya, sujanassa ca tuṭṭhatthaṃ, ciraṭṭhitatthañca dhammassā’’ti etena payojanaṃ, avasiṭṭhena karaṇappakāraṃ. Sīlakathādīnaṃ avicāraṇampi hi idha karaṇappakāro evāti.

    గన్థారమ్భకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Ganthārambhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    నిదానకథావణ్ణనా

    Nidānakathāvaṇṇanā

    విభాగవన్తానం సభావవిభావనం విభాగదస్సనవసేనేవ హోతీతి పఠమం తావ వగ్గసుత్తవసేన విభాగం దస్సేతుం ‘‘తత్థ దీఘాగమో నామా’’తిఆదిమాహ. తత్థ తత్థాతి ‘‘దీఘస్స ఆగమవరస్స అత్థం పకాసయిస్సామీ’’తి యదిదం వుత్తం, తస్మిం వచనే. యస్స అత్థం పకాసయిస్సామీతి పటిఞ్ఞాతం, సో దీఘాగమో నామ వగ్గసుత్తవసేన ఏవం విభాగోతి అత్థో. అథ వా తత్థాతి ‘‘దీఘాగమనిస్సితమత్థ’’న్తి ఏతస్మిం వచనే. యో దీఘాగమో వుత్తో, సో వగ్గాదివసేన ఏదిసోతి అత్థో. అత్తనో సంవణ్ణనాయ పఠమమహాసఙ్గీతియం నిక్ఖిత్తానుక్కమేనేవ పవత్తభావదస్సనత్థం ‘‘తస్స వగ్గేసు…పే॰… వుత్తం నిదానమాదీ’’తి ఆహ. కస్మా పన చతూసు ఆగమేసు దీఘాగమో పఠమం సఙ్గీతో, తత్థ చ సీలక్ఖన్ధవగ్గో ఆదితో నిక్ఖిత్తో, తస్మిఞ్చ బ్రహ్మజాలన్తి? నాయమనుయోగో కత్థచిపి న పవత్తతి, అపి చ సద్ధావహగుణతో దీఘనికాయో పఠమం సఙ్గీతో. సద్ధా హి కుసలధమ్మానం బీజం. యథాహ – ‘‘సద్ధా బీజం తపో వుట్ఠీ’’తి, (సం॰ ని॰ ౧.౧౯౭; సు॰ ని॰ ౭౭) సద్ధావహగుణతా చస్స దస్సితాయేవ. కిఞ్చ కతిపయసుత్తసఙ్గహతో, అప్పపరిమాణతో చ గహణధారణాదిసుఖతో. తథాహేస చతుత్తింససుత్తసఙ్గహో చతుసట్ఠిభాణవారపరిమాణో చ. సీలకథాబాహుల్లతో పన సీలక్ఖన్ధవగ్గో పఠమం నిక్ఖిత్తో. సీలఞ్హి సాసనస్స ఆది, సీలపతిట్ఠానత్తా సబ్బగుణానం. తేనేవాహ – ‘‘తస్మా తిహ, త్వం భిక్ఖు, ఆదిమేవ విసోధేహి కుసలేసు ధమ్మేసు. కో చాది కుసలానం ధమ్మానం? సీలఞ్చ సువిసుద్ధ’’న్తిఆది (సం॰ ని॰ ౫.౩౯౫). ఏతేన చస్స వగ్గస్స అన్వత్థసఞ్ఞతా వుత్తా హోతి. దిట్ఠివినివేఠనకథాభావతో పన సుత్తన్తపిటకస్స నిరవసేసదిట్ఠివిభజనం బ్రహ్మజాలం పఠమం నిక్ఖిత్తన్తి దట్ఠబ్బం. తేపిటకే హి బుద్ధవచనే బ్రహ్మజాలసదిసం దిట్ఠిగతాని నిగ్గుమ్బం నిజ్జటం కత్వా విభత్తసుత్తం నత్థీతి.

    Vibhāgavantānaṃ sabhāvavibhāvanaṃ vibhāgadassanavaseneva hotīti paṭhamaṃ tāva vaggasuttavasena vibhāgaṃ dassetuṃ ‘‘tattha dīghāgamo nāmā’’tiādimāha. Tattha tatthāti ‘‘dīghassa āgamavarassa atthaṃ pakāsayissāmī’’ti yadidaṃ vuttaṃ, tasmiṃ vacane. Yassa atthaṃ pakāsayissāmīti paṭiññātaṃ, so dīghāgamo nāma vaggasuttavasena evaṃ vibhāgoti attho. Atha vā tatthāti ‘‘dīghāgamanissitamattha’’nti etasmiṃ vacane. Yo dīghāgamo vutto, so vaggādivasena edisoti attho. Attano saṃvaṇṇanāya paṭhamamahāsaṅgītiyaṃ nikkhittānukkameneva pavattabhāvadassanatthaṃ ‘‘tassa vaggesu…pe… vuttaṃ nidānamādī’’ti āha. Kasmā pana catūsu āgamesu dīghāgamo paṭhamaṃ saṅgīto, tattha ca sīlakkhandhavaggo ādito nikkhitto, tasmiñca brahmajālanti? Nāyamanuyogo katthacipi na pavattati, api ca saddhāvahaguṇato dīghanikāyo paṭhamaṃ saṅgīto. Saddhā hi kusaladhammānaṃ bījaṃ. Yathāha – ‘‘saddhā bījaṃ tapo vuṭṭhī’’ti, (saṃ. ni. 1.197; su. ni. 77) saddhāvahaguṇatā cassa dassitāyeva. Kiñca katipayasuttasaṅgahato, appaparimāṇato ca gahaṇadhāraṇādisukhato. Tathāhesa catuttiṃsasuttasaṅgaho catusaṭṭhibhāṇavāraparimāṇo ca. Sīlakathābāhullato pana sīlakkhandhavaggo paṭhamaṃ nikkhitto. Sīlañhi sāsanassa ādi, sīlapatiṭṭhānattā sabbaguṇānaṃ. Tenevāha – ‘‘tasmā tiha, tvaṃ bhikkhu, ādimeva visodhehi kusalesu dhammesu. Ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ? Sīlañca suvisuddha’’ntiādi (saṃ. ni. 5.395). Etena cassa vaggassa anvatthasaññatā vuttā hoti. Diṭṭhiviniveṭhanakathābhāvato pana suttantapiṭakassa niravasesadiṭṭhivibhajanaṃ brahmajālaṃ paṭhamaṃ nikkhittanti daṭṭhabbaṃ. Tepiṭake hi buddhavacane brahmajālasadisaṃ diṭṭhigatāni niggumbaṃ nijjaṭaṃ katvā vibhattasuttaṃ natthīti.

    పఠమమహాసఙ్గీతికథావణ్ణనా

    Paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanā

    యస్సా పఠమమహాసఙ్గీతియం నిక్ఖిత్తానుక్కమేన సంవణ్ణనం కత్తుకామో, తం, తస్సా చ తన్తిఆరుళ్హాయ ఇధ వచనే కారణం దస్సేన్తో ‘‘పఠమమహాసఙ్గీతి…పే॰… వేదితబ్బా’’తి ఆహ. తత్థ యథాపచ్చయం తత్థ తత్థ దేసితత్తా , పఞ్ఞత్తత్తా చ విప్పకిణ్ణానం ధమ్మవినయానం సఙ్గహేత్వా గాయనం కథనం సఙ్గీతి, ఏతేన తంతంసిక్ఖాపదానం సుత్తానఞ్చ ఆదిపరియోసానేసు, అన్తరన్తరా చ సమ్బన్ధవసేన ఠపితం సఙ్గీతికారవచనం సఙ్గహితం హోతి. మహావిసయత్తా, పూజనీయత్తా చ మహతీ సఙ్గీతి మహాసఙ్గీతి, పఠమా మహాసఙ్గీతి పఠమమహాసఙ్గీతి, తస్సా పవత్తికాలో పఠమమహాసఙ్గీతికాలో, తస్మిం పఠమమహాసఙ్గీతికాలే. నిదానన్తి చ దేసనం దేసకాలాదివసేన అవిదితం విదితం కత్వా నిదస్సేతీతి నిదానం. సత్తానం దస్సనానుత్తరియసరణాదిపటిలాభహేతుభూతాసు విజ్జమానాసుపి అఞ్ఞాసు భగవతో కిరియాసు ‘‘బుద్ధో బోధేయ్య’’న్తి (బు॰ వం॰ అట్ఠ॰ రతనచఙ్కమనకణ్డవణ్ణనా; చరియా॰ ఉద్ధానగాథావణ్ణనా) పటిఞ్ఞాయ అనులోమతో వేనేయ్యానం మగ్గఫలప్పత్తీనం హేతుభూతా కిరియా నిప్పరియాయేన బుద్ధకిచ్చన్తి ఆహ – ‘‘ధమ్మచక్కప్పవత్తనఞ్హి ఆదిం కత్వా’’తి. తత్థ సద్ధిన్ద్రియాదిధమ్మోయేవ పవత్తనట్ఠేన చక్కన్తి ధమ్మచక్కం. అథ వా చక్కన్తి ఆణా, ధమ్మతో అనపేతత్తా ధమ్మఞ్చ తం చక్కఞ్చాతి ధమ్మచక్కం, ధమ్మేన ఞాయేన చక్కన్తిపి ధమ్మచక్కం. యథాహ –

    Yassā paṭhamamahāsaṅgītiyaṃ nikkhittānukkamena saṃvaṇṇanaṃ kattukāmo, taṃ, tassā ca tantiāruḷhāya idha vacane kāraṇaṃ dassento ‘‘paṭhamamahāsaṅgīti…pe… veditabbā’’ti āha. Tattha yathāpaccayaṃ tattha tattha desitattā , paññattattā ca vippakiṇṇānaṃ dhammavinayānaṃ saṅgahetvā gāyanaṃ kathanaṃ saṅgīti, etena taṃtaṃsikkhāpadānaṃ suttānañca ādipariyosānesu, antarantarā ca sambandhavasena ṭhapitaṃ saṅgītikāravacanaṃ saṅgahitaṃ hoti. Mahāvisayattā, pūjanīyattā ca mahatī saṅgīti mahāsaṅgīti, paṭhamā mahāsaṅgīti paṭhamamahāsaṅgīti, tassā pavattikālo paṭhamamahāsaṅgītikālo, tasmiṃ paṭhamamahāsaṅgītikāle. Nidānanti ca desanaṃ desakālādivasena aviditaṃ viditaṃ katvā nidassetīti nidānaṃ. Sattānaṃ dassanānuttariyasaraṇādipaṭilābhahetubhūtāsu vijjamānāsupi aññāsu bhagavato kiriyāsu ‘‘buddho bodheyya’’nti (bu. vaṃ. aṭṭha. ratanacaṅkamanakaṇḍavaṇṇanā; cariyā. uddhānagāthāvaṇṇanā) paṭiññāya anulomato veneyyānaṃ maggaphalappattīnaṃ hetubhūtā kiriyā nippariyāyena buddhakiccanti āha – ‘‘dhammacakkappavattanañhi ādiṃ katvā’’ti. Tattha saddhindriyādidhammoyeva pavattanaṭṭhena cakkanti dhammacakkaṃ. Atha vā cakkanti āṇā, dhammato anapetattā dhammañca taṃ cakkañcāti dhammacakkaṃ, dhammena ñāyena cakkantipi dhammacakkaṃ. Yathāha –

    ‘‘ధమ్మఞ్చ పవత్తేతి చక్కఞ్చాతి ధమ్మచక్కం, చక్కఞ్చ పవత్తేతి ధమ్మఞ్చాతి ధమ్మచక్కం, ధమ్మేన పవత్తేతీతి ధమ్మచక్కం, ధమ్మచరియాయ పవత్తేతీతి ధమ్మచక్క’’న్తిఆది (పటి॰ మ॰ ౨, ౩౯, ౪౧).

    ‘‘Dhammañca pavatteti cakkañcāti dhammacakkaṃ, cakkañca pavatteti dhammañcāti dhammacakkaṃ, dhammena pavattetīti dhammacakkaṃ, dhammacariyāya pavattetīti dhammacakka’’ntiādi (paṭi. ma. 2, 39, 41).

    ‘‘కతబుద్ధకిచ్చే’’తి ఏతేన బుద్ధకత్తబ్బస్స కస్సచిపి అసేసితభావం దస్సేతి. నను చ సావకేహి వినీతాపి వినేయ్యా భగవతాయేవ వినీతా హోన్తి, యతో సావకభాసితం సుత్తం ‘‘బుద్ధవచన’’న్తి వుచ్చతి, సావకవినేయ్యా చ న తావ వినీతాతి? నాయం దోసో తేసం వినయనుపాయస్స సావకేసు ఠపితత్తా. తేనేవాహ –

    ‘‘Katabuddhakicce’’ti etena buddhakattabbassa kassacipi asesitabhāvaṃ dasseti. Nanu ca sāvakehi vinītāpi vineyyā bhagavatāyeva vinītā honti, yato sāvakabhāsitaṃ suttaṃ ‘‘buddhavacana’’nti vuccati, sāvakavineyyā ca na tāva vinītāti? Nāyaṃ doso tesaṃ vinayanupāyassa sāvakesu ṭhapitattā. Tenevāha –

    ‘‘న తావాహం, పాపిమ, పరినిబ్బాయిస్సామి, యావ మే భిక్ఖూ న సావకా భవిస్సన్తి వియత్తా వినీతా విసారదా బహుస్సుతా ధమ్మధరా…పే॰… ఉప్పన్నం పరప్పవాదం సహ ధమ్మేన సునిగ్గహితం నిగ్గహేత్వా సప్పాటిహారియం ధమ్మం దేసేస్స’’న్తిఆది (దీ॰ ని॰ ౨.౧౬౮; సం॰ ని॰ ౫.౮౨౨; ఉదా॰ ౫౧).

    ‘‘Na tāvāhaṃ, pāpima, parinibbāyissāmi, yāva me bhikkhū na sāvakā bhavissanti viyattā vinītā visāradā bahussutā dhammadharā…pe… uppannaṃ parappavādaṃ saha dhammena suniggahitaṃ niggahetvā sappāṭihāriyaṃ dhammaṃ desessa’’ntiādi (dī. ni. 2.168; saṃ. ni. 5.822; udā. 51).

    ‘‘కుసినారాయ’’న్తిఆది భగవతో పరినిబ్బుతదేసకాలవిసేసదస్సనం ‘‘అపరినిబ్బుతో భగవా’’తి గాహస్స మిచ్ఛాభావదస్సనత్థం, లోకే జాతసంవద్ధభావదస్సనత్థఞ్చ . తథా హి మనుస్సభావస్స సుపాకటకరణత్థం మహాబోధిసత్తా చరిమభవే దారపరిగ్గహాదీనిపి కరోన్తీతి. ఉపాదీయతే కమ్మకిలేసేహీతి ఉపాది, విపాకక్ఖన్ధా కటత్తా చ రూపం. సో పన ఉపాది కిలేసాభిసఙ్ఖారమారనిమ్మథనేన నిబ్బానప్పత్తియం అనోస్సట్ఠో, ఇధ ఖన్ధమచ్చుమారనిమ్మథనేన ఓస్సట్ఠో నిస్సేసితోతి అయం అనుపాదిసేసా, నిబ్బానధాతు. నిబ్బానధాతూతి చేత్థ నిబ్బుతిమత్తం అధిప్పేతం, ఇత్థమ్భూతలక్ఖణే చాయం కరణనిద్దేసో. ‘‘ధాతుభాజనదివసే’’తి ఇదం న ‘‘సన్నిపతితాన’’న్తి ఏతస్స విసేసనం, ఉస్సాహజననస్స పన విసేసనం, ‘‘ధాతుభాజనదివసే భిక్ఖూనం ఉస్సాహం జనేసీ’’తి. ధాతుభాజనదివసతో హి పురిమపురిమతరదివసేసు భిక్ఖూ సమాగతాతి. అథ వా ధాతుభాజనదివసే సన్నిపతితానం కాయసామగ్గీవసేన సహితానన్తి అత్థో. సఙ్ఘస్స థేరో సఙ్ఘత్థేరో, సో పన సఙ్ఘో కిం పరిమాణానన్తి ఆహ – ‘‘సత్తన్నం భిక్ఖుసతసహస్సాన’’న్తి. నిచ్చసాపేక్ఖతాయ హి ఏదిసేసు సమాసో హోతియేవ, యథా – ‘‘దేవదత్తస్స గరుకుల’’న్తి.

    ‘‘Kusinārāya’’ntiādi bhagavato parinibbutadesakālavisesadassanaṃ ‘‘aparinibbuto bhagavā’’ti gāhassa micchābhāvadassanatthaṃ, loke jātasaṃvaddhabhāvadassanatthañca . Tathā hi manussabhāvassa supākaṭakaraṇatthaṃ mahābodhisattā carimabhave dārapariggahādīnipi karontīti. Upādīyate kammakilesehīti upādi, vipākakkhandhā kaṭattā ca rūpaṃ. So pana upādi kilesābhisaṅkhāramāranimmathanena nibbānappattiyaṃ anossaṭṭho, idha khandhamaccumāranimmathanena ossaṭṭho nissesitoti ayaṃ anupādisesā, nibbānadhātu. Nibbānadhātūti cettha nibbutimattaṃ adhippetaṃ, itthambhūtalakkhaṇe cāyaṃ karaṇaniddeso. ‘‘Dhātubhājanadivase’’ti idaṃ na ‘‘sannipatitāna’’nti etassa visesanaṃ, ussāhajananassa pana visesanaṃ, ‘‘dhātubhājanadivase bhikkhūnaṃ ussāhaṃ janesī’’ti. Dhātubhājanadivasato hi purimapurimataradivasesu bhikkhū samāgatāti. Atha vā dhātubhājanadivase sannipatitānaṃ kāyasāmaggīvasena sahitānanti attho. Saṅghassa thero saṅghatthero, so pana saṅgho kiṃ parimāṇānanti āha – ‘‘sattannaṃ bhikkhusatasahassāna’’nti. Niccasāpekkhatāya hi edisesu samāso hotiyeva, yathā – ‘‘devadattassa garukula’’nti.

    ఆయస్మా మహాకస్సపో పున దుల్లభభావం మఞ్ఞమానో భిక్ఖూనం ఉస్సాహం జనేసీతి సమ్బన్ధో. ‘‘ధాతుభాజనదివసే సన్నిపతితాన’’న్తి ఇదం ‘‘భిక్ఖూనం ఉస్సాహం జనేసీ’’తి ఏత్థ ‘‘భిక్ఖూన’’న్తి ఇమినాపి పదేన సమ్బన్ధనీయం. సుభద్దేన వుడ్ఢపబ్బజితేన వుత్తవచనమనుస్సరన్తోతి సమ్బన్ధో. తత్థ అనుస్సరన్తో ధమ్మసంవేగవసేనాతి అధిప్పాయో. ‘‘సద్ధమ్మం అన్తరధాపేయ్యుం సఙ్గాయేయ్యం…పే॰… చిరట్ఠితికం తస్స కిమఞ్ఞం ఆణణ్యం భవిస్సతీ’’తి ఏతేసం పదానం ‘‘ఇతి చిన్తయన్తో’’తి ఏతేన సమ్బన్ధో. తథా ‘‘యఞ్చాహ’’న్తి ఏతస్స ‘‘అనుగ్గహితో పసంసితో’’తి ఏతేన సమ్బన్ధో. యం పాపభిక్ఖూతి ఏత్థ న్తి నిపాతమత్తం, కారణనిద్దేసో వా, యేన కారణేన అన్తరధాపేయ్యుం, తదేతం కారణం విజ్జతీతి అత్థో, అద్ధనియన్తి అద్ధానమగ్గగామి, అద్ధానక్ఖమన్తి అత్థో.

    Āyasmā mahākassapo puna dullabhabhāvaṃ maññamāno bhikkhūnaṃ ussāhaṃ janesīti sambandho. ‘‘Dhātubhājanadivase sannipatitāna’’nti idaṃ ‘‘bhikkhūnaṃ ussāhaṃ janesī’’ti ettha ‘‘bhikkhūna’’nti imināpi padena sambandhanīyaṃ. Subhaddena vuḍḍhapabbajitena vuttavacanamanussarantoti sambandho. Tattha anussaranto dhammasaṃvegavasenāti adhippāyo. ‘‘Saddhammaṃ antaradhāpeyyuṃ saṅgāyeyyaṃ…pe… ciraṭṭhitikaṃ tassa kimaññaṃ āṇaṇyaṃ bhavissatī’’ti etesaṃ padānaṃ ‘‘iti cintayanto’’ti etena sambandho. Tathā ‘‘yañcāha’’nti etassa ‘‘anuggahito pasaṃsito’’ti etena sambandho. Yaṃ pāpabhikkhūti ettha yanti nipātamattaṃ, kāraṇaniddeso vā, yena kāraṇena antaradhāpeyyuṃ, tadetaṃ kāraṇaṃ vijjatīti attho, addhaniyanti addhānamaggagāmi, addhānakkhamanti attho.

    యఞ్చాహన్తి ఏత్థ న్తి యస్మా, యేన కారణేనాతి వుత్తం హోతి, కిరియాపరామసనం వా ఏతం, తేన ‘‘అనుగ్గహితో పసంసితో’’తి ఏత్థ అనుగ్గణ్హనం పసంసనఞ్చ పరామసతి. ‘‘చీవరే సాధారణపరిభోగేనా’’తి ఏత్థ ‘‘అత్తనా సమసమట్ఠపనేనా’’తి ఇధ అత్తనా-సద్దం ఆనేత్వా చీవరే అత్తనా సాధారణపరిభోగేనాతి యోజేతబ్బం. యస్స యేన హి సమ్బన్ధో దూరట్ఠమ్పి చ తస్స తన్తి అథ వా భగవతా చీవరే సాధారణపరిభోగేన భగవతా అనుగ్గహితోతి యోజనీయం, ఏతస్సాపి హి కరణనిద్దేసస్స సహయోగకత్తుత్థజోతకత్తసమ్భవతో. యావదేతి యావదేవ, యత్తకం కాలం, యత్తకే వా సమాపత్తివిహారే, అభిఞ్ఞావిహారే వా ఆకఙ్ఖన్తో విహరామి చేవ వోహరామి చ, తథా కస్సపోపీతి అత్థో. ఇదఞ్చ నవానుపుబ్బవిహారఛళభిఞ్ఞభావసామఞ్ఞేన థుతిమత్తం వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం. న హి ఆయస్మా మహాకస్సపో భగవా వియ దేవసికం చతువీసతికోటిసతసహస్ససఙ్ఖ్యా సమాపత్తియో సమాపజ్జతి, యమకపాటిహారియాదివసేన వా అభిఞ్ఞాయో వళఞ్జేతీతి. తేనేవాహ – ‘‘నవానుపుబ్బవిహారఛళభిఞ్ఞాప్పభేదే’’తి . తస్స కిమఞ్ఞం ఆణణ్యం భవిస్సతి, అఞ్ఞత్ర ధమ్మవినయసఙ్గాయనాతి అధిప్పాయో. ‘‘నను మం భగవా’’తిఆదినా వుత్తమేవత్థం ఉపమావసేన విభావేతి.

    Yañcāhanti ettha yanti yasmā, yena kāraṇenāti vuttaṃ hoti, kiriyāparāmasanaṃ vā etaṃ, tena ‘‘anuggahito pasaṃsito’’ti ettha anuggaṇhanaṃ pasaṃsanañca parāmasati. ‘‘Cīvare sādhāraṇaparibhogenā’’ti ettha ‘‘attanā samasamaṭṭhapanenā’’ti idha attanā-saddaṃ ānetvā cīvare attanā sādhāraṇaparibhogenāti yojetabbaṃ. Yassa yena hi sambandho dūraṭṭhampi ca tassa tanti atha vā bhagavatā cīvare sādhāraṇaparibhogena bhagavatā anuggahitoti yojanīyaṃ, etassāpi hi karaṇaniddesassa sahayogakattutthajotakattasambhavato. Yāvadeti yāvadeva, yattakaṃ kālaṃ, yattake vā samāpattivihāre, abhiññāvihāre vā ākaṅkhanto viharāmi ceva voharāmi ca, tathā kassapopīti attho. Idañca navānupubbavihārachaḷabhiññabhāvasāmaññena thutimattaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Na hi āyasmā mahākassapo bhagavā viya devasikaṃ catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhyā samāpattiyo samāpajjati, yamakapāṭihāriyādivasena vā abhiññāyo vaḷañjetīti. Tenevāha – ‘‘navānupubbavihārachaḷabhiññāppabhede’’ti . Tassa kimaññaṃ āṇaṇyaṃ bhavissati, aññatra dhammavinayasaṅgāyanāti adhippāyo. ‘‘Nanu maṃ bhagavā’’tiādinā vuttamevatthaṃ upamāvasena vibhāveti.

    తతో పరన్తి తతో భిక్ఖూనం ఉస్సాహజననతో పరతో. పురే అధమ్మో దిప్పతీతి అపినామ దిబ్బతి, యావ అధమ్మో ధమ్మం పటిబాహితుం సమత్థో హోతి, తతో పురేతరమేవాతి అత్థో. ఆసన్నే అనిచ్ఛితే హి అయం పురే-సద్దో. దిప్పతీతి చ దిప్పిస్సతి. పురేసద్దసన్నియోగేన హి అనాగతత్థే అయం వత్తమానప్పయోగో, యథా – ‘‘పురా వస్సతి దేవో’’తి.

    Tato paranti tato bhikkhūnaṃ ussāhajananato parato. Pure adhammo dippatīti apināma dibbati, yāva adhammo dhammaṃ paṭibāhituṃ samattho hoti, tato puretaramevāti attho. Āsanne anicchite hi ayaṃ pure-saddo. Dippatīti ca dippissati. Puresaddasanniyogena hi anāgatatthe ayaṃ vattamānappayogo, yathā – ‘‘purā vassati devo’’ti.

    ‘‘సకలనవఙ్గసత్థుసాసనపరియత్తిధరే…పే॰… ఏకూనపఞ్చసతే పరిగ్గహేసీ’’తి ఏతేన సుక్ఖవిపస్సకఖీణాసవపరియన్తానం యథావుత్తపుగ్గలానం సతిపి ఆగమాధిగమసబ్భావే సహ పటిసమ్భిదాహి పన తేవిజ్జాదిగుణయుత్తానం ఆగమాధిగమసమ్పత్తియా ఉక్కంసగతత్తా సఙ్గీతియా బహుపకారతం దస్సేతి. ఇదం వుత్తం సఙ్గీతిక్ఖన్ధకే, (పారా॰ ౪౩౭) అపచ్చక్ఖం నామ నత్థి పగుణప్పవత్తిభావతో, సమన్తపాసాదికాయం పన ‘‘అసమ్ముఖా పటిగ్గహితం నామ నత్థీ’’తి (పారా॰ అట్ఠ॰ పఠమమహాసఙ్గీతికథా) వుత్తం, తం ‘‘ద్వే సహస్సాని భిక్ఖుతో’’తి వుత్తమ్పి భగవతో సన్తికే పటిగ్గహితమేవాతి కత్వా వుత్తం. చతురాసీతిసహస్సానీతి ధమ్మక్ఖన్ధే సన్ధాయాహ. పవత్తినోతి పగుణాని. ఆనన్దత్థేరస్స నవప్పాయాయ పరిసాయ విబ్భమనేన మహాకస్సపత్థేరో ఏవమాహ – ‘‘న వాయం కుమారకో మత్తమఞ్ఞాసీ’’తి. తత్థ మత్తన్తి పమాణం. ఛన్దా ఆగమనం వియాతి పదవిభాగో. ‘‘కిఞ్చాపి సేక్ఖో’’తి ఇదం న సేక్ఖానం అగతిగమనసబ్భావేన వుత్తం, అసేక్ఖానమేవ పన ఉచ్చినితత్తాతి దట్ఠబ్బం . పఠమమగ్గేనేవ హి చత్తారి అగతిగమనాని పహీయన్తీతి. ‘‘అభబ్బో ఛన్దా…పే॰… అగతిం గన్తు’’న్తి చ ధమ్మసఙ్గీతియా తస్స యోగ్యభావదస్సనేన విజ్జమానగుణకథనం. పరియత్తోతి అధీతో.

    ‘‘Sakalanavaṅgasatthusāsanapariyattidhare…pe… ekūnapañcasate pariggahesī’’ti etena sukkhavipassakakhīṇāsavapariyantānaṃ yathāvuttapuggalānaṃ satipi āgamādhigamasabbhāve saha paṭisambhidāhi pana tevijjādiguṇayuttānaṃ āgamādhigamasampattiyā ukkaṃsagatattā saṅgītiyā bahupakārataṃ dasseti. Idaṃ vuttaṃ saṅgītikkhandhake, (pārā. 437) apaccakkhaṃ nāma natthi paguṇappavattibhāvato, samantapāsādikāyaṃ pana ‘‘asammukhā paṭiggahitaṃ nāma natthī’’ti (pārā. aṭṭha. paṭhamamahāsaṅgītikathā) vuttaṃ, taṃ ‘‘dve sahassāni bhikkhuto’’ti vuttampi bhagavato santike paṭiggahitamevāti katvā vuttaṃ. Caturāsītisahassānīti dhammakkhandhe sandhāyāha. Pavattinoti paguṇāni. Ānandattherassa navappāyāya parisāya vibbhamanena mahākassapatthero evamāha – ‘‘na vāyaṃ kumārako mattamaññāsī’’ti. Tattha mattanti pamāṇaṃ. Chandā āgamanaṃ viyāti padavibhāgo. ‘‘Kiñcāpi sekkho’’ti idaṃ na sekkhānaṃ agatigamanasabbhāvena vuttaṃ, asekkhānameva pana uccinitattāti daṭṭhabbaṃ . Paṭhamamaggeneva hi cattāri agatigamanāni pahīyantīti. ‘‘Abhabbo chandā…pe… agatiṃ gantu’’nti ca dhammasaṅgītiyā tassa yogyabhāvadassanena vijjamānaguṇakathanaṃ. Pariyattoti adhīto.

    గావో చరన్తి ఏత్థాతి గోచరో, గోచరో వియ గోచరో, భిక్ఖాచరణట్ఠానం. విసభాగపుగ్గలో సుభద్దసదిసో. సత్తిపఞ్జరన్తి సత్తిఖగ్గాదిహత్థేహి పురిసేహి మల్లరాజూనం భగవతో ధాతుఆరక్ఖకరణం సన్ధాయాహ. తం పలిబోధం ఛిన్దిత్వా తం కరణీయం కరోతూతి సఙ్గాహకేన ఛిన్దితబ్బం ఛిన్దిత్వా ఏకన్తకరణీయం కరోతూతి అత్థో. మహాజనన్తి బహుజనం. గన్ధకుటిం వన్దిత్వా పరిభోగచేతియభావతోతి అధిప్పాయో. యథా తన్తి యథా అఞ్ఞోపి యథావుత్తసభావో, ఏవన్తి అత్థో. సంవేజేసీతి ‘‘నను భగవతా పటికచ్చేవ అక్ఖాతం – ‘సబ్బేహేవ పియేహి మనాపేహి నానాభావో వినాభావో’’’తిఆదినా (దీ॰ ని॰ ౨.౧౮౩; సం॰ ని॰ ౫.౩౭౯; అ॰ ని॰ ౧౦.౪౮; చూళవ॰ ౪౩౭) సంవేగం జనేసి. ఉస్సన్నధాతుకన్తి ఉపచితదోసం. భేసజ్జమత్తాతి అప్పకం భేసజ్జం. అప్పత్థో హి అయం మత్తా-సద్దో, ‘‘మత్తాసుఖపరిచ్చాగో’’తిఆదీసు (ధ॰ ప॰ ౨౯౦) వియ. దుతియదివసేతి దేవతాయ సంవేజితదివసతో, జేతవనవిహారం పవిట్ఠదివసతో వా దుతియదివసే. ఆణావ చక్కం ఆణాచక్కం.

    Gāvo caranti etthāti gocaro, gocaro viya gocaro, bhikkhācaraṇaṭṭhānaṃ. Visabhāgapuggalo subhaddasadiso. Sattipañjaranti sattikhaggādihatthehi purisehi mallarājūnaṃ bhagavato dhātuārakkhakaraṇaṃ sandhāyāha. Taṃ palibodhaṃ chinditvā taṃ karaṇīyaṃ karotūti saṅgāhakena chinditabbaṃ chinditvā ekantakaraṇīyaṃ karotūti attho. Mahājananti bahujanaṃ. Gandhakuṭiṃ vanditvā paribhogacetiyabhāvatoti adhippāyo. Yathā tanti yathā aññopi yathāvuttasabhāvo, evanti attho. Saṃvejesīti ‘‘nanu bhagavatā paṭikacceva akkhātaṃ – ‘sabbeheva piyehi manāpehi nānābhāvo vinābhāvo’’’tiādinā (dī. ni. 2.183; saṃ. ni. 5.379; a. ni. 10.48; cūḷava. 437) saṃvegaṃ janesi. Ussannadhātukanti upacitadosaṃ. Bhesajjamattāti appakaṃ bhesajjaṃ. Appattho hi ayaṃ mattā-saddo, ‘‘mattāsukhapariccāgo’’tiādīsu (dha. pa. 290) viya. Dutiyadivaseti devatāya saṃvejitadivasato, jetavanavihāraṃ paviṭṭhadivasato vā dutiyadivase. Āṇāva cakkaṃ āṇācakkaṃ.

    ఏతదగ్గన్తి ఏసో అగ్గో. లిఙ్గవిపల్లాసేన హి అయం నిద్దేసో. యదిదన్తి చ యో అయం, యదిదం ఖన్ధపఞ్చకన్తి వా యోజేతబ్బం. ‘‘పఠమం ఆవుసో ఉపాలి పారాజికం కత్థ పఞ్ఞత్త’’న్తి కస్మా వుత్తం, నను తస్స సఙ్గీతియా పురిమకాలే పఠమభావో న యుత్తోతి? నో న యుత్తో, భగవతా పఞ్ఞత్తానుక్కమేన పాతిమోక్ఖుద్దేసానుక్కమేన చ పఠమభావస్స సిద్ధత్తా. యేభుయ్యేన హి తీణి పిటకాని భగవతో ధరమానకాలే ఠితానుక్కమేనేవ సఙ్గీతాని, విసేసతో వినయాభిధమ్మపిటకానీతి దట్ఠబ్బం. ‘‘వత్థుమ్పి పుచ్ఛీ’’తిఆది ‘కత్థ పఞ్ఞత్త’న్తిఆదినా దస్సితేన సహ తదవసిట్ఠమ్పి సఙ్గహేత్వా దస్సనవసేన వుత్తం. పఠమపారాజికేతి పఠమపారాజికపాళియం (పారా॰ ౨౪), తేనేవాహ – ‘‘న హి తథాగతా ఏకబ్యఞ్జనమ్పి నిరత్థకం వదన్తీ’’తి.

    Etadagganti eso aggo. Liṅgavipallāsena hi ayaṃ niddeso. Yadidanti ca yo ayaṃ, yadidaṃ khandhapañcakanti vā yojetabbaṃ. ‘‘Paṭhamaṃ āvuso upāli pārājikaṃ kattha paññatta’’nti kasmā vuttaṃ, nanu tassa saṅgītiyā purimakāle paṭhamabhāvo na yuttoti? No na yutto, bhagavatā paññattānukkamena pātimokkhuddesānukkamena ca paṭhamabhāvassa siddhattā. Yebhuyyena hi tīṇi piṭakāni bhagavato dharamānakāle ṭhitānukkameneva saṅgītāni, visesato vinayābhidhammapiṭakānīti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Vatthumpi pucchī’’tiādi ‘kattha paññatta’ntiādinā dassitena saha tadavasiṭṭhampi saṅgahetvā dassanavasena vuttaṃ. Paṭhamapārājiketi paṭhamapārājikapāḷiyaṃ (pārā. 24), tenevāha – ‘‘na hi tathāgatā ekabyañjanampi niratthakaṃ vadantī’’ti.

    జాతకాదికే ఖుద్దకనికాయపరియాపన్నే, యేభుయ్యేన చ ధమ్మనిద్దేసభూతే తాదిసే అభిధమ్మపిటకే సఙ్గణ్హితుం యుత్తం, న పన దీఘనికాయాదిప్పకారే సుత్తన్తపిటకే, నాపి పఞ్ఞత్తినిద్దేసభూతే వినయపిటకేతి దీఘభాణకా ‘‘జాతకాదీనం అభిధమ్మపిటకే సఙ్గహో’’తి వదన్తి. చరియాపిటకబుద్ధవంసానఞ్చేత్థ అగ్గహణం, జాతకగతికత్తా. మజ్ఝిమభాణకా పన ‘‘అట్ఠుప్పత్తివసేన దేసితానం జాతకాదీనం యథానులోమదేసనాభావతో తాదిసే సుత్తన్తపిటకే సఙ్గహో యుత్తో, న పన సభావధమ్మనిద్దేసభూతే యథాధమ్మసాసనే అభిధమ్మపిటకే’’తి జాతకాదీనం సుత్తన్తపిటకపరియాపన్నతం కథయన్తి. తత్థ చ యుత్తం విచారేత్వా గహేతబ్బం.

    Jātakādike khuddakanikāyapariyāpanne, yebhuyyena ca dhammaniddesabhūte tādise abhidhammapiṭake saṅgaṇhituṃ yuttaṃ, na pana dīghanikāyādippakāre suttantapiṭake, nāpi paññattiniddesabhūte vinayapiṭaketi dīghabhāṇakā ‘‘jātakādīnaṃ abhidhammapiṭake saṅgaho’’ti vadanti. Cariyāpiṭakabuddhavaṃsānañcettha aggahaṇaṃ, jātakagatikattā. Majjhimabhāṇakā pana ‘‘aṭṭhuppattivasena desitānaṃ jātakādīnaṃ yathānulomadesanābhāvato tādise suttantapiṭake saṅgaho yutto, na pana sabhāvadhammaniddesabhūte yathādhammasāsane abhidhammapiṭake’’ti jātakādīnaṃ suttantapiṭakapariyāpannataṃ kathayanti. Tattha ca yuttaṃ vicāretvā gahetabbaṃ.

    ఏవం నిమిత్తపయోజనకాలదేసకారకకరణప్పకారేహి పఠమం సఙ్గీతిం దస్సేత్వా ఇదాని తత్థ వవత్థాపితసిద్ధేసు ధమ్మవినయేసు నానప్పకారకోసల్లత్థం ఏకవిధాదిభేదే దస్సేతుం ‘‘ఏవమేత’’న్తిఆదిమాహ. తత్థ విముత్తిరసన్తి విముత్తిగుణం, విముత్తిసమ్పత్తికం వా, అగ్గఫలనిప్ఫాదనతో, విముత్తికిచ్చం వా, కిలేసానం అచ్చన్తం విముత్తిసమ్పాదనతో. కేచి పన ‘‘విముత్తిఅస్సాద’’న్తి వదన్తి.

    Evaṃ nimittapayojanakāladesakārakakaraṇappakārehi paṭhamaṃ saṅgītiṃ dassetvā idāni tattha vavatthāpitasiddhesu dhammavinayesu nānappakārakosallatthaṃ ekavidhādibhede dassetuṃ ‘‘evameta’’ntiādimāha. Tattha vimuttirasanti vimuttiguṇaṃ, vimuttisampattikaṃ vā, aggaphalanipphādanato, vimuttikiccaṃ vā, kilesānaṃ accantaṃ vimuttisampādanato. Keci pana ‘‘vimuttiassāda’’nti vadanti.

    కిఞ్చాపి అవిసేసేన సబ్బమ్పి బుద్ధవచనం కిలేసవినయనేన వినయో, యథానుసిట్ఠం పటిపజ్జమానే అపాయపతనాదితో ధారణేన ధమ్మో, ఇధాధిప్పేతే పన ధమ్మవినయే నిద్ధారేతుం ‘‘తత్థ వినయపిటక’’న్తిఆదిమాహ. అవసేసం బుద్ధవచనం ధమ్మో, ఖన్ధాదివసేన సభావధమ్మదేసనాబాహుల్లతో. అథ వా యదిపి ధమ్మోయేవ వినయోపి, పరియత్తియాదిభావతో, వినయసద్దసన్నిధానే పన భిన్నాధికరణభావేన పయుత్తో ధమ్మ-సద్దో వినయతన్తివిధురం తన్తిం దీపేతి యథా ‘‘పుఞ్ఞఞాణసమ్భారా, గోబలిబద్ధ’’న్తి చ.

    Kiñcāpi avisesena sabbampi buddhavacanaṃ kilesavinayanena vinayo, yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne apāyapatanādito dhāraṇena dhammo, idhādhippete pana dhammavinaye niddhāretuṃ ‘‘tattha vinayapiṭaka’’ntiādimāha. Avasesaṃ buddhavacanaṃ dhammo, khandhādivasena sabhāvadhammadesanābāhullato. Atha vā yadipi dhammoyeva vinayopi, pariyattiyādibhāvato, vinayasaddasannidhāne pana bhinnādhikaraṇabhāvena payutto dhamma-saddo vinayatantividhuraṃ tantiṃ dīpeti yathā ‘‘puññañāṇasambhārā, gobalibaddha’’nti ca.

    ‘‘అనేకజాతిసంసార’’న్తి అయం గాథా భగవతా అత్తనో సబ్బఞ్ఞుతఞాణపదట్ఠానం అరహత్తప్పత్తిం పచ్చవేక్ఖన్తేన ఏకూనవీసతిమస్స పచ్చవేక్ఖణఞాణస్స అనన్తరం భాసితా. తేనాహ ‘‘ఇదం పఠమబుద్ధవచన’’న్తి. ఇదం కిర సబ్బబుద్ధేహి అవిజహితం ఉదానం. అయమస్స సఙ్ఖేపత్థో – అహం ఇమస్స అత్తభావగేహస్స కారకం తణ్హావడ్ఢకిం గవేసన్తో యేన ఞాణేన తం దట్ఠుం సక్కా, తస్స బోధిఞాణస్సత్థాయ దీపఙ్కరపాదమూలే కతాభినీహారో ఏత్తకం కాలం అనేకజాతిసంసారం అనేకజాతిసతసహస్ససఙ్ఖ్యం సంసారవట్టం అనిబ్బిసం తం ఞాణం అవిన్దన్తో అలభన్తోయేవ సన్ధావిస్సం సంసరిం. యస్మా జరావ్యాధిమరణమిస్సతాయ జాతి నామేసా పునప్పునం ఉపగన్తుం దుక్ఖా, న చ సా తస్మిం అదిట్ఠే నివత్తతి, తస్మా తం గవేసన్తో సన్ధావిస్సన్తి అత్థో. దిట్ఠోసీతి ఇదాని మయా సబ్బఞ్ఞుతఞాణం పటివిజ్ఝన్తేన దిట్ఠో అసి. పున గేహన్తి పున ఇమం అత్తభావసఙ్ఖాతం మమ గేహం. న కాహసి న కరిస్ససి. తవ సబ్బా అవసేసాకిలేసఫాసుకా మయా భగ్గా. ఇమస్స తయా కతస్స అత్తభావగేహస్స కూటం అవిజ్జాసఙ్ఖాతం కణ్ణికమణ్డలం విసఙ్ఖతం విద్ధంసితం. విసఙ్ఖారం నిబ్బానం ఆరమ్మణకరణవసేన గతం అనుపవిట్ఠం ఇదాని మమ చిత్తం, అహఞ్చ తణ్హానం ఖయసఙ్ఖాతం అరహత్తమగ్గం అజ్ఝగా అధిగతో పత్తోస్మీతి. అయం మనసా పవత్తితధమ్మానమాది. ‘‘యదా హవే పాతుభవన్తి ధమ్మా’’తి (ఉదా॰ ౧, ౨, ౩) అయం పన వాచాయ పవత్తితధమ్మానం ఆదీతి వదన్తి. అన్తోజప్పనవసేన కిర భగవా ‘‘అనేకజాతిసంసార’’న్తిఆదిమాహ (ధ॰ ప॰ ౧౫౩). ‘‘పాటిపదదివసే’’తి ఇదం ‘‘సబ్బఞ్ఞుభావప్పత్తస్సా’’తి న ఏతేన సమ్బన్ధితబ్బం, ‘‘పచ్చవేక్ఖన్తస్స ఉప్పన్నా’’తి ఏతేన పన సమ్బన్ధితబ్బం. విసాఖపుణ్ణమాయమేవ హి భగవా పచ్చూససమయే సబ్బఞ్ఞుతం పత్తోతి.

    ‘‘Anekajātisaṃsāra’’nti ayaṃ gāthā bhagavatā attano sabbaññutañāṇapadaṭṭhānaṃ arahattappattiṃ paccavekkhantena ekūnavīsatimassa paccavekkhaṇañāṇassa anantaraṃ bhāsitā. Tenāha ‘‘idaṃ paṭhamabuddhavacana’’nti. Idaṃ kira sabbabuddhehi avijahitaṃ udānaṃ. Ayamassa saṅkhepattho – ahaṃ imassa attabhāvagehassa kārakaṃ taṇhāvaḍḍhakiṃ gavesanto yena ñāṇena taṃ daṭṭhuṃ sakkā, tassa bodhiñāṇassatthāya dīpaṅkarapādamūle katābhinīhāro ettakaṃ kālaṃ anekajātisaṃsāraṃ anekajātisatasahassasaṅkhyaṃ saṃsāravaṭṭaṃ anibbisaṃ taṃ ñāṇaṃ avindanto alabhantoyeva sandhāvissaṃ saṃsariṃ. Yasmā jarāvyādhimaraṇamissatāya jāti nāmesā punappunaṃ upagantuṃ dukkhā, na ca sā tasmiṃ adiṭṭhe nivattati, tasmā taṃ gavesanto sandhāvissanti attho. Diṭṭhosīti idāni mayā sabbaññutañāṇaṃ paṭivijjhantena diṭṭho asi. Puna gehanti puna imaṃ attabhāvasaṅkhātaṃ mama gehaṃ. Na kāhasi na karissasi. Tava sabbā avasesākilesaphāsukā mayā bhaggā. Imassa tayā katassa attabhāvagehassa kūṭaṃ avijjāsaṅkhātaṃ kaṇṇikamaṇḍalaṃ visaṅkhataṃ viddhaṃsitaṃ. Visaṅkhāraṃ nibbānaṃ ārammaṇakaraṇavasena gataṃ anupaviṭṭhaṃ idāni mama cittaṃ, ahañca taṇhānaṃ khayasaṅkhātaṃ arahattamaggaṃ ajjhagā adhigato pattosmīti. Ayaṃ manasā pavattitadhammānamādi. ‘‘Yadā have pātubhavanti dhammā’’ti (udā. 1, 2, 3) ayaṃ pana vācāya pavattitadhammānaṃ ādīti vadanti. Antojappanavasena kira bhagavā ‘‘anekajātisaṃsāra’’ntiādimāha (dha. pa. 153). ‘‘Pāṭipadadivase’’ti idaṃ ‘‘sabbaññubhāvappattassā’’ti na etena sambandhitabbaṃ, ‘‘paccavekkhantassa uppannā’’ti etena pana sambandhitabbaṃ. Visākhapuṇṇamāyameva hi bhagavā paccūsasamaye sabbaññutaṃ pattoti.

    వయధమ్మాతి అనిచ్చలక్ఖణముఖేన దుక్ఖానత్తలక్ఖణమ్పి సఙ్ఖారానం విభావేతి ‘‘యదనిచ్చం తం దుక్ఖం, యం దుక్ఖం తదనత్తా’’తి (సం॰ ని॰ ౩.౧౫; పటి॰ మ॰ ౨.౧౦) వచనతో. లక్ఖణత్తయవిభావననయేనేవ చ తదారమ్మణం విపస్సనం దస్సేన్తో సబ్బతిత్థియానం అవిసయభూతం బుద్ధావేణికం చతుసచ్చకమ్మట్ఠానాధిట్ఠానం అవిపరీతం నిబ్బానగామినిప్పటిపదం పకాసేతీతి దట్ఠబ్బం. ఇదాని తత్థ సమ్మాపటిపత్తియం నియోజేతి ‘‘అప్పమాదేన సమ్పాదేథా’’తి. అథ వా ‘‘వయధమ్మా సఙ్ఖారా’’తి ఏతేన సఙ్ఖేపేన సంవేజేత్వా ‘‘అప్పమాదేన సమ్పాదేథా’’తి సఙ్ఖేపేనేవ నిరవసేసం సమ్మాపటిపత్తిం దస్సేతి. అప్పమాదపదఞ్హి సిక్ఖాత్తయసఙ్గహితం కేవలపరిపుణ్ణం సాసనం పరియాదియిత్వా తిట్ఠతీతి.

    Vayadhammāti aniccalakkhaṇamukhena dukkhānattalakkhaṇampi saṅkhārānaṃ vibhāveti ‘‘yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ tadanattā’’ti (saṃ. ni. 3.15; paṭi. ma. 2.10) vacanato. Lakkhaṇattayavibhāvananayeneva ca tadārammaṇaṃ vipassanaṃ dassento sabbatitthiyānaṃ avisayabhūtaṃ buddhāveṇikaṃ catusaccakammaṭṭhānādhiṭṭhānaṃ aviparītaṃ nibbānagāminippaṭipadaṃ pakāsetīti daṭṭhabbaṃ. Idāni tattha sammāpaṭipattiyaṃ niyojeti ‘‘appamādena sampādethā’’ti. Atha vā ‘‘vayadhammā saṅkhārā’’ti etena saṅkhepena saṃvejetvā ‘‘appamādena sampādethā’’ti saṅkhepeneva niravasesaṃ sammāpaṭipattiṃ dasseti. Appamādapadañhi sikkhāttayasaṅgahitaṃ kevalaparipuṇṇaṃ sāsanaṃ pariyādiyitvā tiṭṭhatīti.

    పఠమసఙ్గీతియం అసఙ్గీతం సఙ్గీతిక్ఖన్ధకకథావత్థుప్పకరణాది. కేచి పన ‘‘సుభసుత్తమ్పి (దీ॰ ని॰ ౧.౪౪౪) పఠమసఙ్గీతియం అసఙ్గీత’’న్తి వదన్తి, తం పన న యుజ్జతి. పఠమసఙ్గీతితో పురేతరమేవ హి ఆయస్మతా ఆనన్దేన జేతవనే విహరన్తేన సుభస్స మాణవస్స భాసితన్తి.

    Paṭhamasaṅgītiyaṃ asaṅgītaṃ saṅgītikkhandhakakathāvatthuppakaraṇādi. Keci pana ‘‘subhasuttampi (dī. ni. 1.444) paṭhamasaṅgītiyaṃ asaṅgīta’’nti vadanti, taṃ pana na yujjati. Paṭhamasaṅgītito puretarameva hi āyasmatā ānandena jetavane viharantena subhassa māṇavassa bhāsitanti.

    దళ్హికమ్మసిథిలీకరణప్పయోజనా యథాక్కమం పకతిసావజ్జపణ్ణత్తిసావజ్జేసు సిక్ఖాపదేసు. తేనాతి వివిధనయత్తాదినా. ఏతన్తి వివిధవిసేసనయత్తాతి గాథావచనం. ఏతస్సాతి వినయస్స.

    Daḷhikammasithilīkaraṇappayojanā yathākkamaṃ pakatisāvajjapaṇṇattisāvajjesu sikkhāpadesu. Tenāti vividhanayattādinā. Etanti vividhavisesanayattāti gāthāvacanaṃ. Etassāti vinayassa.

    అత్తత్థపరత్థాదిభేదేతి యో తం సుత్తం సజ్ఝాయతి, సుణాతి, వాచేతి, చిన్తేతి, దేసేతి చ, సుత్తేన సఙ్గహితో సీలాదిఅత్థో తస్సాపి హోతి, తేన పరస్స సాధేతబ్బతో పరస్సాపి హోతీతి, తదుభయం తం సుత్తం సూచేతి దీపేతి. తథా దిట్ఠధమ్మికసమ్పరాయికం లోకియలోకుత్తరఞ్చాతి ఏవమాదిభేదే అత్థే ఆది-సద్దేన సఙ్గణ్హాతి. అత్థ-సద్దో చాయం హితపరియాయవచనం, న భాసితత్థవచనం, యది సియా, సుత్తం అత్తనోపి భాసితత్థం సూచేతి, పరస్సాపీతి అయమత్థో వుత్తో సియా. సుత్తేన చ యో అత్థో పకాసితో సో తస్సేవ హోతీతి, న తేన పరత్థో సూచితో హోతి, తేన సూచేతబ్బస్స పరత్థస్స నివత్తేతబ్బస్స అభావా అత్థగహణఞ్చ న కత్తబ్బం. అత్తత్థపరత్థవినిమ్ముత్తస్స భాసితత్థస్స అభావా ఆదిగ్గహణఞ్చ న కత్తబ్బం. తస్మా యథావుత్తస్స హితపరియాయస్స అత్థస్స సుత్తే అసమ్భవతో సుత్తధారస్స పుగ్గలస్స వసేన అత్తత్థపరత్థా వుత్తా.

    Attatthaparatthādibhedeti yo taṃ suttaṃ sajjhāyati, suṇāti, vāceti, cinteti, deseti ca, suttena saṅgahito sīlādiattho tassāpi hoti, tena parassa sādhetabbato parassāpi hotīti, tadubhayaṃ taṃ suttaṃ sūceti dīpeti. Tathā diṭṭhadhammikasamparāyikaṃ lokiyalokuttarañcāti evamādibhede atthe ādi-saddena saṅgaṇhāti. Attha-saddo cāyaṃ hitapariyāyavacanaṃ, na bhāsitatthavacanaṃ, yadi siyā, suttaṃ attanopi bhāsitatthaṃ sūceti, parassāpīti ayamattho vutto siyā. Suttena ca yo attho pakāsito so tasseva hotīti, na tena parattho sūcito hoti, tena sūcetabbassa paratthassa nivattetabbassa abhāvā atthagahaṇañca na kattabbaṃ. Attatthaparatthavinimmuttassa bhāsitatthassa abhāvā ādiggahaṇañca na kattabbaṃ. Tasmā yathāvuttassa hitapariyāyassa atthassa sutte asambhavato suttadhārassa puggalassa vasena attatthaparatthā vuttā.

    అథ వా సుత్తం అనపేక్ఖిత్వా యే అత్తత్థాదయో అత్థప్పభేదా వుత్తా ‘‘న హఞ్ఞదత్థత్థిపసంసలాభా’’తి ఏతస్స పదస్స నిద్దేసే (మహాని॰ ౬౩; చూళని॰ ౮౫) ‘‘అత్తత్థో, పరత్థో, ఉభయత్థో, దిట్ఠధమ్మికో అత్థో, సమ్పరాయికో అత్థో, ఉత్తానో అత్థో, గమ్భీరో అత్థో, గూళ్హో అత్థో, పటిచ్ఛన్నో అత్థో, నేయ్యో అత్థో, నీతో అత్థో, అనవజ్జో అత్థో, నిక్కిలేసో అత్థో, వోదానో అత్థో, పరమత్థో’’తి తే సుత్తం సూచేతీతి అత్థో. ఇమస్మిం అత్థవికప్పే అత్థ-సద్దో భాసితత్థపరియాయోపి హోతి. ఏత్థ హి పురిమకా పఞ్చ అత్థప్పభేదా హితపరియాయా, తతో పరే ఛ భాసితత్థభేదా, పచ్ఛిమకా పన ఉభయసభావా. తత్థ దురధిగమతాయ విభావనే అలద్ధగాధో గమ్భీరో. న వివటో గూళ్హో. మూలుదకాదయో వియ పంసునా అక్ఖరసన్నివేసాదినా తిరోహితో పటిచ్ఛన్నో . నిద్ధారేత్వా ఞాపేతబ్బో నేయ్యో. యథారుతవసేన వేదితబ్బో నీతో. అనవజ్జనిక్కిలేసవోదానా పరియాయవసేన వుత్తా, కుసలవిపాకకిరియాధమ్మవసేన వా. పరమత్థో నిబ్బానం, ధమ్మానం అవిపరీతసభావో ఏవ వా. అథ వా ‘‘అత్తనా చ అప్పిచ్ఛో హోతీ’’తి అత్తత్థం, ‘‘అప్పిచ్ఛాకథఞ్చ పరేసం కత్తా హోతీ’’తి పరత్థం సూచేతి. ఏవం ‘‘అత్తనా చ పాణాతిపాతా పటివిరతో హోతీ’’తిఆది (అ॰ ని॰ ౪.౯౯, ౨౬౫) సుత్తాని యోజేతబ్బాని. వినయాభిధమ్మేహి చ విసేసేత్వా సుత్త-సద్దస్స అత్థో వత్తబ్బో. తస్మా వేనేయ్యజ్ఝాసయవసప్పవత్తాయ దేసనాయ అత్తహితపరహితతాదీని సాతిసయం పకాసితాని హోతి తప్పరభావతో, న ఆణాధమ్మసభావవసప్పవత్తాయాతి ఇదమేవ చ ‘‘అత్థానం సూచనతో సుత్త’’న్తి వుత్తం.

    Atha vā suttaṃ anapekkhitvā ye attatthādayo atthappabhedā vuttā ‘‘na haññadatthatthipasaṃsalābhā’’ti etassa padassa niddese (mahāni. 63; cūḷani. 85) ‘‘attattho, parattho, ubhayattho, diṭṭhadhammiko attho, samparāyiko attho, uttāno attho, gambhīro attho, gūḷho attho, paṭicchanno attho, neyyo attho, nīto attho, anavajjo attho, nikkileso attho, vodāno attho, paramattho’’ti te suttaṃ sūcetīti attho. Imasmiṃ atthavikappe attha-saddo bhāsitatthapariyāyopi hoti. Ettha hi purimakā pañca atthappabhedā hitapariyāyā, tato pare cha bhāsitatthabhedā, pacchimakā pana ubhayasabhāvā. Tattha duradhigamatāya vibhāvane aladdhagādho gambhīro. Na vivaṭo gūḷho. Mūludakādayo viya paṃsunā akkharasannivesādinā tirohito paṭicchanno. Niddhāretvā ñāpetabbo neyyo. Yathārutavasena veditabbo nīto. Anavajjanikkilesavodānā pariyāyavasena vuttā, kusalavipākakiriyādhammavasena vā. Paramattho nibbānaṃ, dhammānaṃ aviparītasabhāvo eva vā. Atha vā ‘‘attanā ca appiccho hotī’’ti attatthaṃ, ‘‘appicchākathañca paresaṃ kattā hotī’’ti paratthaṃ sūceti. Evaṃ ‘‘attanā ca pāṇātipātā paṭivirato hotī’’tiādi (a. ni. 4.99, 265) suttāni yojetabbāni. Vinayābhidhammehi ca visesetvā sutta-saddassa attho vattabbo. Tasmā veneyyajjhāsayavasappavattāya desanāya attahitaparahitatādīni sātisayaṃ pakāsitāni hoti tapparabhāvato, na āṇādhammasabhāvavasappavattāyāti idameva ca ‘‘atthānaṃ sūcanato sutta’’nti vuttaṃ.

    సుత్తే చ ఆణాధమ్మసభావా చ వేనేయ్యజ్ఝాసయం అనువత్తన్తి, న వినయాభిధమ్మేసు వియ వేనేయ్యజ్ఝాసయో ఆణాధమ్మసభావే. తస్మా వేనేయ్యానం ఏకన్తహితపటిలాభసంవత్తనికా సుత్తన్తదేసనా హోతీతి ‘‘సువుత్తా చేత్థా’’తిఆది వుత్తం. పసవతీతి ఫలతి. ‘‘సుత్తాణా’’తి ఏతస్స అత్థం పకాసేతుం ‘‘సుట్ఠు చ నే తాయతీ’’తి వుత్తం. అత్తత్థాదివిధానేసు చ సుత్తస్స పమాణభావో, అత్తత్థాదీనఞ్చ సఙ్గాహకత్తం యోజేతబ్బం తదత్థప్పకాసనపధానత్తా సుత్తస్స. వినయాభిధమ్మేహి విసేసనఞ్చ యోజేతబ్బం. ఏతన్తి ‘‘అత్థానం సూచనతో’’తిఆదికం అత్థవచనం. ఏతస్సాతి సుత్తస్స.

    Sutte ca āṇādhammasabhāvā ca veneyyajjhāsayaṃ anuvattanti, na vinayābhidhammesu viya veneyyajjhāsayo āṇādhammasabhāve. Tasmā veneyyānaṃ ekantahitapaṭilābhasaṃvattanikā suttantadesanā hotīti ‘‘suvuttā cetthā’’tiādi vuttaṃ. Pasavatīti phalati. ‘‘Suttāṇā’’ti etassa atthaṃ pakāsetuṃ ‘‘suṭṭhu ca ne tāyatī’’ti vuttaṃ. Attatthādividhānesu ca suttassa pamāṇabhāvo, attatthādīnañca saṅgāhakattaṃ yojetabbaṃ tadatthappakāsanapadhānattā suttassa. Vinayābhidhammehi visesanañca yojetabbaṃ. Etanti ‘‘atthānaṃ sūcanato’’tiādikaṃ atthavacanaṃ. Etassāti suttassa.

    అభిక్కమన్తీతి ఏత్థ అభి-సద్దో కమనకిరియాయ వుద్ధిభావం అతిరేకతం దీపేతి, అభిఞ్ఞాతా అభిలక్ఖితాతి ఏత్థ ఞాణలక్ఖణకిరియానం సుపాకటతావిసేసం, అభిక్కన్తేనాతి ఏత్థ కన్తియా అధికత్తం విసిట్ఠతన్తి యుత్తం కిరియావిసేసకత్తా ఉపసగ్గస్స. అభిరాజా అభివినయేతి పన పూజితపరిచ్ఛిన్నేసు రాజవినయేసు అభి-సద్దో పవత్తతీతి కథమేతం యుజ్జేయ్యాతి ? పూజనపరిచ్ఛేదనకిరియాదీపనతో, తాహి చ కిరియాహి రాజవినయానం యుత్తత్తా. ఏత్థ హి అతిమాలాదీసు అతి-సద్దో వియ, అభి-సద్దో యథా సహ సాధనేన కిరియం వదతీతి అభిరాజఅభివినయ-సద్దా సిద్ధా, ఏవం అభిధమ్మసద్దే అభి-సద్దో సహ సాధనేన వుడ్ఢియాదికిరియం దీపేతీతి అయమత్థో దస్సితోతి దట్ఠబ్బో.

    Abhikkamantīti ettha abhi-saddo kamanakiriyāya vuddhibhāvaṃ atirekataṃ dīpeti, abhiññātā abhilakkhitāti ettha ñāṇalakkhaṇakiriyānaṃ supākaṭatāvisesaṃ, abhikkantenāti ettha kantiyā adhikattaṃ visiṭṭhatanti yuttaṃ kiriyāvisesakattā upasaggassa. Abhirājā abhivinayeti pana pūjitaparicchinnesu rājavinayesu abhi-saddo pavattatīti kathametaṃ yujjeyyāti ? Pūjanaparicchedanakiriyādīpanato, tāhi ca kiriyāhi rājavinayānaṃ yuttattā. Ettha hi atimālādīsu ati-saddo viya, abhi-saddo yathā saha sādhanena kiriyaṃ vadatīti abhirājaabhivinaya-saddā siddhā, evaṃ abhidhammasadde abhi-saddo saha sādhanena vuḍḍhiyādikiriyaṃ dīpetīti ayamattho dassitoti daṭṭhabbo.

    భావనాఫరణవుడ్ఢీహి వుడ్ఢిమన్తోపి ధమ్మా వుత్తా. ఆరమ్మణాదీహీతి ఆరమ్మణసమ్పయుత్తకమ్మద్వారపటిపదాదీహి. అవిసిట్ఠన్తి అఞ్ఞమఞ్ఞవిసిట్ఠేసు వినయసుత్తాభిధమ్మేసు అవిసిట్ఠం సమానం. తం పిటకసద్దన్తి అత్థో. యథావుత్తేనాతి ‘‘ఏవం దువిధత్థేనా’’తిఆదినా వుత్తప్పకారేన.

    Bhāvanāpharaṇavuḍḍhīhi vuḍḍhimantopi dhammā vuttā. Ārammaṇādīhīti ārammaṇasampayuttakammadvārapaṭipadādīhi. Avisiṭṭhanti aññamaññavisiṭṭhesu vinayasuttābhidhammesu avisiṭṭhaṃ samānaṃ. Taṃ piṭakasaddanti attho. Yathāvuttenāti ‘‘evaṃ duvidhatthenā’’tiādinā vuttappakārena.

    కథేతబ్బానం అత్థానం దేసకాయత్తేన ఆణాదివిధినా అతిసజ్జనం పబోధనం దేసనా. సాసితబ్బపుగ్గలగతేన యథాపరాధాదిసాసితబ్బభావేన అనుసాసనం వినయనం సాసనం. కథేతబ్బస్స సంవరాసంవరాదినో అత్థస్స కథనం వచనపటిబద్ధతాకరణం కథా. కథీయతి వా ఏత్థాతి కథా. సంవరాసంవరస్స కథా సంవరాసంవరకథా. ఏస నయో ఇతరేసుపి. భేద-సద్దో విసుం విసుం యోజేతబ్బో ‘‘దేసనాభేదం సాసనభేదం కథాభేదఞ్చ యథారహం పరిదీపయే’’తి. భేదన్తి చ నానత్తన్తి అత్థో. సిక్ఖా చ పహానాని చ గమ్భీరభావో చ సిక్ఖాప్పహానగమ్భీరభావం, తఞ్చ పరిదీపయే. ఏత్థ యథాతి ఉపారమ్భనిస్సరణధమ్మకోసరక్ఖణహేతుపరియాపుణనం సుప్పటిపత్తి దుప్పటిపత్తీతి ఏతేహి పకారేహి. ఆణం పణేతుం అరహతీతి ఆణారహో సమ్మాసమ్బుద్ధత్తా. వోహారపరమత్థానమ్పి సబ్భావతో ఆహ ఆణాబాహుల్లతోతి. ఇతో పరేసుపి ఏసేవ నయో. పచురాపరాధా సేయ్యసకాదయో. అజ్ఝాసయో ఆసయోవ అత్థతో దిట్ఠి, ఞాణఞ్చ. వుత్తఞ్చేతం –

    Kathetabbānaṃ atthānaṃ desakāyattena āṇādividhinā atisajjanaṃ pabodhanaṃ desanā. Sāsitabbapuggalagatena yathāparādhādisāsitabbabhāvena anusāsanaṃ vinayanaṃ sāsanaṃ. Kathetabbassa saṃvarāsaṃvarādino atthassa kathanaṃ vacanapaṭibaddhatākaraṇaṃ kathā. Kathīyati vā etthāti kathā. Saṃvarāsaṃvarassa kathā saṃvarāsaṃvarakathā. Esa nayo itaresupi. Bheda-saddo visuṃ visuṃ yojetabbo ‘‘desanābhedaṃ sāsanabhedaṃ kathābhedañca yathārahaṃ paridīpaye’’ti. Bhedanti ca nānattanti attho. Sikkhā ca pahānāni ca gambhīrabhāvo ca sikkhāppahānagambhīrabhāvaṃ, tañca paridīpaye. Ettha yathāti upārambhanissaraṇadhammakosarakkhaṇahetupariyāpuṇanaṃ suppaṭipatti duppaṭipattīti etehi pakārehi. Āṇaṃ paṇetuṃ arahatīti āṇāraho sammāsambuddhattā. Vohāraparamatthānampi sabbhāvato āha āṇābāhullatoti. Ito paresupi eseva nayo. Pacurāparādhā seyyasakādayo. Ajjhāsayo āsayova atthato diṭṭhi, ñāṇañca. Vuttañcetaṃ –

    ‘‘సస్సతుచ్ఛేదదిట్ఠి చ, ఖన్తి చేవానులోమికే;

    ‘‘Sassatucchedadiṭṭhi ca, khanti cevānulomike;

    యథాభూతఞ్చ యం ఞాణం, ఏతం ఆసయసద్దిత’’న్తి. (విసుద్ధి॰ టీ॰ ౧.౧౩౬);

    Yathābhūtañca yaṃ ñāṇaṃ, etaṃ āsayasaddita’’nti. (visuddhi. ṭī. 1.136);

    అనుసయా కామరాగభవరాగదిట్ఠిపటిఘవిచికిచ్ఛామానావిజ్జావసేన సత్త అనాగతా కిలేసా, అతీతా పచ్చుప్పన్నా చ తథేవ వుచ్చన్తి. న హి కాలభేదేన ధమ్మానం సభావభేదో అత్థీతి. చరియాతి ఛ మూలచరియా, అన్తరభేదేన అనేకవిధా, సంసగ్గవసేన తేసట్ఠి హోన్తి. తే పన అమ్హేహి అసమ్మోహన్తరధానసుత్తటీకాయం విభాగతో దస్సితా, అత్థికేహి తతో గహేతబ్బా. అథ వా చరియాతి చరితం, తం సుచరితదుచ్చరితవసేన దువిధం. అధిముత్తి నామ సత్తానం పుబ్బపరిచయవసేన అభిరుచి, సా దువిధా హీనపణీతభేదేన. ఘనవినిబ్భోగాభావతో దిట్ఠిమానతణ్హావసేన ‘‘అహం మమా’’తి సఞ్ఞినో. మహన్తో సంవరో అసంవరో. బుద్ధిఅత్థో హి అయ’మకారో యథా ‘‘అసేక్ఖా ధమ్మా’’తి (ధ॰ స॰ ౧౧).

    Anusayā kāmarāgabhavarāgadiṭṭhipaṭighavicikicchāmānāvijjāvasena satta anāgatā kilesā, atītā paccuppannā ca tatheva vuccanti. Na hi kālabhedena dhammānaṃ sabhāvabhedo atthīti. Cariyāti cha mūlacariyā, antarabhedena anekavidhā, saṃsaggavasena tesaṭṭhi honti. Te pana amhehi asammohantaradhānasuttaṭīkāyaṃ vibhāgato dassitā, atthikehi tato gahetabbā. Atha vā cariyāti caritaṃ, taṃ sucaritaduccaritavasena duvidhaṃ. Adhimutti nāma sattānaṃ pubbaparicayavasena abhiruci, sā duvidhā hīnapaṇītabhedena. Ghanavinibbhogābhāvato diṭṭhimānataṇhāvasena ‘‘ahaṃ mamā’’ti saññino. Mahanto saṃvaro asaṃvaro. Buddhiattho hi aya’makāro yathā ‘‘asekkhā dhammā’’ti (dha. sa. 11).

    తీసుపి చేతేసు ఏతే ధమ్మత్థదేసనా పటివేధాతి ఏత్థ తన్తిఅత్థో తన్తిదేసనా తన్తిఅత్థపటివేధో చ తన్తివిసయా హోన్తీతి వినయపిటకాదీనం అత్థదేసనాపటివేధాధారభావో యుత్తో, పిటకాని పన తన్తి యేవాతి తేసం ధమ్మాధారభావో కథం యుజ్జేయ్యాతి? తన్తిసముదాయస్స అవయవతన్తియా ఆధారభావతో. అవయవస్స హి సముదాయో ఆధారభావేన వుచ్చతి, యథా – ‘‘రుక్ఖే సాఖా’’తి. ధమ్మాదీనఞ్చ దుక్ఖోగాహభావతో తేహి వినయాదయో గమ్భీరాతి వినయాదీనఞ్చ చతుబ్బిధో గమ్భీరభావో వుత్తో. తస్మా ధమ్మాదయో ఏవ దుక్ఖోగాహత్తా గమ్భీరా, న వినయాదయోతి న చోదేతబ్బమేతం సముఖేన, విసయవిసయీముఖేన చ వినయాదీనంయేవ గమ్భీరభావస్స వుత్తత్తా. ధమ్మో హి వినయాదయో, తేసం విసయో అత్థో, ధమ్మత్థవిసయా చ దేసనాపటివేధోతి. తత్థ పటివేధస్స దుక్కరభావతో ధమ్మత్థానం, దేసనాఞాణస్స దుక్కరభావతో దేసనాయ చ దుక్ఖోగాహభావో వేదితబ్బో, పటివేధస్స పన ఉప్పాదేతుం అసక్కుణేయ్యత్తా, తబ్బిసయఞాణుప్పత్తియా చ దుక్కరభావతో దుక్ఖోగాహతా వేదితబ్బా.

    Tīsupicetesu ete dhammatthadesanā paṭivedhāti ettha tantiattho tantidesanā tantiatthapaṭivedho ca tantivisayā hontīti vinayapiṭakādīnaṃ atthadesanāpaṭivedhādhārabhāvo yutto, piṭakāni pana tanti yevāti tesaṃ dhammādhārabhāvo kathaṃ yujjeyyāti? Tantisamudāyassa avayavatantiyā ādhārabhāvato. Avayavassa hi samudāyo ādhārabhāvena vuccati, yathā – ‘‘rukkhe sākhā’’ti. Dhammādīnañca dukkhogāhabhāvato tehi vinayādayo gambhīrāti vinayādīnañca catubbidho gambhīrabhāvo vutto. Tasmā dhammādayo eva dukkhogāhattā gambhīrā, na vinayādayoti na codetabbametaṃ samukhena, visayavisayīmukhena ca vinayādīnaṃyeva gambhīrabhāvassa vuttattā. Dhammo hi vinayādayo, tesaṃ visayo attho, dhammatthavisayā ca desanāpaṭivedhoti. Tattha paṭivedhassa dukkarabhāvato dhammatthānaṃ, desanāñāṇassa dukkarabhāvato desanāya ca dukkhogāhabhāvo veditabbo, paṭivedhassa pana uppādetuṃ asakkuṇeyyattā, tabbisayañāṇuppattiyā ca dukkarabhāvato dukkhogāhatā veditabbā.

    ‘‘హేతుమ్హి ఞాణం ధమ్మపటిసమ్భిదా’’తి ఏతేన వచనేన ధమ్మస్స హేతుభావో కథం ఞాతబ్బోతి? ‘‘ధమ్మపటిసమ్భిదా’’తి ఏతస్స సమాసపదస్స అవయవపదత్థం దస్సేన్తేన ‘‘హేతుమ్హి ఞాణ’’న్తి వుత్తత్తా. ‘‘ధమ్మే పటిసమ్భిదా’’తి ఏత్థ హి ‘‘ధమ్మే’’తి ఏతస్స అత్థం దస్సేన్తేన ‘‘హేతుమ్హీ’’తి వుత్తం, ‘‘పటిసమ్భిదా’’తి ఏతస్స చ అత్థం దస్సేన్తేన ‘‘ఞాణ’’న్తి. తస్మా హేతుధమ్మ-సద్దా ఏకత్థా, ఞాణపటిసమ్భిదా-సద్దా చాతి ఇమమత్థం వదన్తేన సాధితో ధమ్మస్స హేతుభావో, అత్థస్స హేతుఫలభావో చ ఏవమేవ దట్ఠబ్బో.

    ‘‘Hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’ti etena vacanena dhammassa hetubhāvo kathaṃ ñātabboti? ‘‘Dhammapaṭisambhidā’’ti etassa samāsapadassa avayavapadatthaṃ dassentena ‘‘hetumhi ñāṇa’’nti vuttattā. ‘‘Dhamme paṭisambhidā’’ti ettha hi ‘‘dhamme’’ti etassa atthaṃ dassentena ‘‘hetumhī’’ti vuttaṃ, ‘‘paṭisambhidā’’ti etassa ca atthaṃ dassentena ‘‘ñāṇa’’nti. Tasmā hetudhamma-saddā ekatthā, ñāṇapaṭisambhidā-saddā cāti imamatthaṃ vadantena sādhito dhammassa hetubhāvo, atthassa hetuphalabhāvo ca evameva daṭṭhabbo.

    యథాధమ్మన్తి చేత్థ ధమ్మ-సద్దో హేతుం హేతుఫలఞ్చ సబ్బం సఙ్గణ్హాతి. సభావవాచకో హేస, న పరియత్తిహేతుభావవాచకో, తస్మా యథాధమ్మన్తి యో యో అవిజ్జాసఙ్ఖారాదిధమ్మో , తస్మిం తస్మిన్తి అత్థో. ధమ్మానురూపం వా యథాధమ్మం. దేసనాపి హి పటివేధో వియ అవిపరీతసవిసయవిభావనతో ధమ్మానురూపం పవత్తతి, యతో ‘అవిపరీతాభిలాపో’తి వుచ్చతి. ధమ్మాభిలాపోతి అత్థబ్యఞ్జనకో అవిపరీతాభిలాపో, ఏతేన ‘‘తత్ర ధమ్మనిరుత్తాభిలాపే ఞాణం నిరుత్తిపటిసమ్భిదా’’తి (విభ॰ ౭౧౮) ఏత్థ వుత్తం సభావధమ్మనిరుత్తిం దస్సేతి, సద్దసభావత్తా దేసనాయ. తథా హి నిరుత్తిపటిసమ్భిదాయ పరిత్తారమ్మణాదిభావో పటిసమ్భిదావిభఙ్గపాళియం (విభ॰ ౭౪౯) వుత్తో. అట్ఠకథాయఞ్చ ‘‘తం సభావనిరుత్తిం సద్దం ఆరమ్మణం కత్వా’’తిఆదినా (విభ॰ అట్ఠ॰ ౬౪౨) సద్దారమ్మణతా దస్సితా. ‘‘ఇమస్స అత్థస్స అయం సద్దో వాచకో’’తి వచనవచనీయే వవత్థపేత్వా తంతంవచనీయ విభావనవసేన పవత్తితో హి సద్దో దేసనాతి. ‘‘అనులోమాదివసేన వా కథన’’న్తి ఏతేన తస్సా ధమ్మనిరుత్తియా అభిలాపం కథనం తస్స వచనస్స పవత్తనం దస్సేతి. ‘‘అధిప్పాయో’’తి ఏతేన ‘‘దేసనాతి పఞ్ఞత్తీ’’తి ఏతం వచనం ధమ్మనిరుత్తాభిలాపం సన్ధాయ వుత్తం, న తబ్బినిముత్తం పఞ్ఞత్తిం సన్ధాయాతి దస్సేతి.

    Yathādhammanti cettha dhamma-saddo hetuṃ hetuphalañca sabbaṃ saṅgaṇhāti. Sabhāvavācako hesa, na pariyattihetubhāvavācako, tasmā yathādhammanti yo yo avijjāsaṅkhārādidhammo , tasmiṃ tasminti attho. Dhammānurūpaṃ vā yathādhammaṃ. Desanāpi hi paṭivedho viya aviparītasavisayavibhāvanato dhammānurūpaṃ pavattati, yato ‘aviparītābhilāpo’ti vuccati. Dhammābhilāpoti atthabyañjanako aviparītābhilāpo, etena ‘‘tatra dhammaniruttābhilāpe ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā’’ti (vibha. 718) ettha vuttaṃ sabhāvadhammaniruttiṃ dasseti, saddasabhāvattā desanāya. Tathā hi niruttipaṭisambhidāya parittārammaṇādibhāvo paṭisambhidāvibhaṅgapāḷiyaṃ (vibha. 749) vutto. Aṭṭhakathāyañca ‘‘taṃ sabhāvaniruttiṃ saddaṃ ārammaṇaṃ katvā’’tiādinā (vibha. aṭṭha. 642) saddārammaṇatā dassitā. ‘‘Imassa atthassa ayaṃ saddo vācako’’ti vacanavacanīye vavatthapetvā taṃtaṃvacanīya vibhāvanavasena pavattito hi saddo desanāti. ‘‘Anulomādivasena vā kathana’’nti etena tassā dhammaniruttiyā abhilāpaṃ kathanaṃ tassa vacanassa pavattanaṃ dasseti. ‘‘Adhippāyo’’ti etena ‘‘desanāti paññattī’’ti etaṃ vacanaṃ dhammaniruttābhilāpaṃ sandhāya vuttaṃ, na tabbinimuttaṃ paññattiṃ sandhāyāti dasseti.

    నను చ ‘‘ధమ్మో తన్తీ’’తి ఇమస్మిం పక్ఖే ధమ్మస్స సద్దసభావత్తా ధమ్మదేసనానం విసేసో న సియాతి? న, తేసం తేసం అత్థానం బోధకభావేన ఞాతో, ఉగ్గహణాదివసేన చ పుబ్బే వవత్థాపితో సద్దప్పబన్ధో ధమ్మో, పచ్ఛా పరేసం అవబోధనత్థం పవత్తితో తదత్థప్పకాసకో సద్దో దేసనాతి. అథ వా యథావుత్తసద్దసముట్ఠాపకో చిత్తుప్పాదో దేసనా, ముసావాదాదయో వియ. ‘‘వచనస్స పవత్తన’’న్తి చ యథావుత్తచిత్తుప్పాదవసేన యుజ్జతి. సో హి వచనం పవత్తేతి, తఞ్చ తేన పవత్తీయతి దేసీయతి. ‘‘సో చ లోకియలోకుత్తరో’’తి ఏవం వుత్తం అభిసమయం యేన పకారేన అభిసమేతి, యం అభిసమేతి, యో చ తస్స సభావో, తేహి పాకటం కాతుం ‘‘విసయతో అసమ్మోహతో చ అత్థానురూపం ధమ్మేసూ’’తిఆదిమాహ. తత్థ హి విసయతో అత్థాదిఅనురూపం ధమ్మాదీసు అవబోధో అవిజ్జాదిధమ్మసఙ్ఖారాదిఅత్థతదుభయపఞ్ఞాపనారమ్మణో లోకియో అభిసమయో, అసమ్మోహతో అత్థాదిఅనురూపం ధమ్మాదీసు అవబోధో నిబ్బానారమ్మణో మగ్గసమ్పయుత్తో యథావుత్తధమ్మత్థపఞ్ఞత్తీసు సమ్మోహవిద్ధంసనో లోకుత్తరో అభిసమయోతి. అభిసమయతో అఞ్ఞమ్పి పటివేధత్థం దస్సేతుం ‘‘తేసం తేసం వా’’తిఆదిమాహ. ‘పటివేధనం పటివేధో’తి ఇమినా హి వచనత్థేన అభిసమయో, ‘పటివిజ్ఝీయతీతి పటివేధో’తి ఇమినా తంతంరూపాదిధమ్మానం అవిపరీతసభావో చ ‘‘పటివేధో’’తి వుచ్చతీతి.

    Nanu ca ‘‘dhammo tantī’’ti imasmiṃ pakkhe dhammassa saddasabhāvattā dhammadesanānaṃ viseso na siyāti? Na, tesaṃ tesaṃ atthānaṃ bodhakabhāvena ñāto, uggahaṇādivasena ca pubbe vavatthāpito saddappabandho dhammo, pacchā paresaṃ avabodhanatthaṃ pavattito tadatthappakāsako saddo desanāti. Atha vā yathāvuttasaddasamuṭṭhāpako cittuppādo desanā, musāvādādayo viya. ‘‘Vacanassa pavattana’’nti ca yathāvuttacittuppādavasena yujjati. So hi vacanaṃ pavatteti, tañca tena pavattīyati desīyati. ‘‘So ca lokiyalokuttaro’’ti evaṃ vuttaṃ abhisamayaṃ yena pakārena abhisameti, yaṃ abhisameti, yo ca tassa sabhāvo, tehi pākaṭaṃ kātuṃ ‘‘visayato asammohato ca atthānurūpaṃ dhammesū’’tiādimāha. Tattha hi visayato atthādianurūpaṃ dhammādīsu avabodho avijjādidhammasaṅkhārādiatthatadubhayapaññāpanārammaṇo lokiyo abhisamayo, asammohato atthādianurūpaṃ dhammādīsu avabodho nibbānārammaṇo maggasampayutto yathāvuttadhammatthapaññattīsu sammohaviddhaṃsano lokuttaro abhisamayoti. Abhisamayato aññampi paṭivedhatthaṃ dassetuṃ ‘‘tesaṃ tesaṃ vā’’tiādimāha. ‘Paṭivedhanaṃ paṭivedho’ti iminā hi vacanatthena abhisamayo, ‘paṭivijjhīyatīti paṭivedho’ti iminā taṃtaṃrūpādidhammānaṃ aviparītasabhāvo ca ‘‘paṭivedho’’ti vuccatīti.

    యథావుత్తేహి ధమ్మాదీహి పిటకానం గమ్భీరభావం దస్సేతుం ‘‘ఇదాని యస్మా ఏతేసు పిటకేసూ’’తిఆదిమాహ. యో చేత్థాతి ఏతేసు తంతంపిటకగతేసు ధమ్మాదీసు యో పటివేధో, ఏతేసు చ పిటకేసు తేసం తేసం ధమ్మానం యో అవిపరీతసభావోతి యోజేతబ్బం. దుక్ఖోగాహతా చ అవిజ్జాసఙ్ఖారాదీనం ధమ్మత్థానం దుప్పటివిజ్ఝతాయ, తేసం పఞ్ఞాపనస్స దుక్కరభావతో తందేసనాయ, పటివేధనసఙ్ఖాతస్స పటివేధస్స ఉప్పాదనవిసయికరణానం అసక్కుణేయ్యత్తా, అవిపరీతసభావసఙ్ఖాతస్స పటివేధస్స దువిఞ్ఞేయ్యతాయ ఏవ వేదితబ్బా.

    Yathāvuttehi dhammādīhi piṭakānaṃ gambhīrabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘idāni yasmā etesu piṭakesū’’tiādimāha. Yo cetthāti etesu taṃtaṃpiṭakagatesu dhammādīsu yo paṭivedho, etesu ca piṭakesu tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ yo aviparītasabhāvoti yojetabbaṃ. Dukkhogāhatā ca avijjāsaṅkhārādīnaṃ dhammatthānaṃ duppaṭivijjhatāya, tesaṃ paññāpanassa dukkarabhāvato taṃdesanāya, paṭivedhanasaṅkhātassa paṭivedhassa uppādanavisayikaraṇānaṃ asakkuṇeyyattā, aviparītasabhāvasaṅkhātassa paṭivedhassa duviññeyyatāya eva veditabbā.

    న్తి యం పరియత్తిదుగ్గహణం సన్ధాయ వుత్తం. అత్థన్తి భాసితత్థం, పయోజనత్థఞ్చ. న ఉపపరిక్ఖన్తీతి న విచారేన్తి. న నిజ్ఝానం ఖమన్తీతి నిజ్ఝానపఞ్ఞం నక్ఖమన్తి, నిజ్ఝాయిత్వా పఞ్ఞాయ దిస్వా రోచేత్వా గహేతబ్బా న హోన్తీతి అధిప్పాయో. ఇతీతి ఏవం ఏతాయ పరియత్తియా. వాదప్పమోక్ఖానిసంసా అత్తనో ఉపరి పరేహి ఆరోపితవాదస్స నిగ్గహస్స పమోక్ఖప్పయోజనా హుత్వా ధమ్మం పరియాపుణన్తి, వాదప్పమోక్ఖా వా నిన్దాపమోక్ఖా. యస్స చత్థాయాతి యస్స చ సీలాదిపూరణస్స అనుపాదావిమోక్ఖస్స వా అత్థాయ ధమ్మం పరియాపుణన్తి ఞాయేన పరియాపుణన్తీతి అధిప్పాయో. అస్సాతి అస్స ధమ్మస్స. నానుభోన్తీతి న విన్దన్తి. తేసం తే ధమ్మా దుగ్గహితత్తా ఉపారమ్భమానదబ్బమక్ఖపలాసాదిహేతుభావేన దీఘరత్తం అహితాయ దుక్ఖాయ సంవత్తన్తి. భణ్డాగారే నియుత్తో భణ్డాగారికో, భణ్డాగారికో వియ భణ్డాగారికో, ధమ్మరతనానుపాలకో. అఞ్ఞత్థం అనపేక్ఖిత్వా భణ్డాగారికస్సేవ సతో పరియత్తి భణ్డాగారికపరియత్తి.

    Yanti yaṃ pariyattiduggahaṇaṃ sandhāya vuttaṃ. Atthanti bhāsitatthaṃ, payojanatthañca. Na upaparikkhantīti na vicārenti. Na nijjhānaṃ khamantīti nijjhānapaññaṃ nakkhamanti, nijjhāyitvā paññāya disvā rocetvā gahetabbā na hontīti adhippāyo. Itīti evaṃ etāya pariyattiyā. Vādappamokkhānisaṃsā attano upari parehi āropitavādassa niggahassa pamokkhappayojanā hutvā dhammaṃ pariyāpuṇanti, vādappamokkhā vā nindāpamokkhā. Yassa catthāyāti yassa ca sīlādipūraṇassa anupādāvimokkhassa vā atthāya dhammaṃ pariyāpuṇanti ñāyena pariyāpuṇantīti adhippāyo. Assāti assa dhammassa. Nānubhontīti na vindanti. Tesaṃ te dhammā duggahitattā upārambhamānadabbamakkhapalāsādihetubhāvena dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattanti. Bhaṇḍāgāre niyutto bhaṇḍāgāriko, bhaṇḍāgāriko viya bhaṇḍāgāriko, dhammaratanānupālako. Aññatthaṃ anapekkhitvā bhaṇḍāgārikasseva sato pariyatti bhaṇḍāgārikapariyatti.

    ‘‘తాసంయేవా’’తి అవధారణం పాపుణితబ్బానం ఛళభిఞ్ఞాచతుప్పటిసమ్భిదాదీనం వినయే పభేదవచనాభావం సన్ధాయ వుత్తం. వేరఞ్జకణ్డే (పారా॰ ౧౨) హి తిస్సో విజ్జావ విభత్తా. దుతియే పన ‘‘తాసంయేవా’’తి అవధారణం చతస్సో పటిసమ్భిదా అపేక్ఖిత్వా కతం, న తిస్సో విజ్జా. తా హి ఛసు అభిఞ్ఞాసు అన్తోగధాతి సుత్తే విభత్తా యేవాతి.

    ‘‘Tāsaṃyevā’’ti avadhāraṇaṃ pāpuṇitabbānaṃ chaḷabhiññācatuppaṭisambhidādīnaṃ vinaye pabhedavacanābhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Verañjakaṇḍe (pārā. 12) hi tisso vijjāva vibhattā. Dutiye pana ‘‘tāsaṃyevā’’ti avadhāraṇaṃ catasso paṭisambhidā apekkhitvā kataṃ, na tisso vijjā. Tā hi chasu abhiññāsu antogadhāti sutte vibhattā yevāti.

    దుగ్గహితం గణ్హాతి, ‘‘తథాహం భగవతా ధమ్మం దేసితం ఆజానామి, యథా తదేవిదం విఞ్ఞాణం సన్ధావతి సంసరతి అనఞ్ఞ’’న్తిఆదినా (మ॰ ని॰ ౧.౩౯౬). ధమ్మచిన్తన్తి ధమ్మసభావవిచారణం, ‘‘చిత్తుప్పాదమత్తేనేవ దానం హోతి, సయమేవ చిత్తం అత్తనో ఆరమ్మణం హోతి, సబ్బం చిత్తం అసభావధమ్మారమ్మణ’’న్తి చ ఏవమాది. తేసన్తి తేసం పిటకానం.

    Duggahitaṃ gaṇhāti, ‘‘tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, yathā tadevidaṃ viññāṇaṃ sandhāvati saṃsarati anañña’’ntiādinā (ma. ni. 1.396). Dhammacintanti dhammasabhāvavicāraṇaṃ, ‘‘cittuppādamatteneva dānaṃ hoti, sayameva cittaṃ attano ārammaṇaṃ hoti, sabbaṃ cittaṃ asabhāvadhammārammaṇa’’nti ca evamādi. Tesanti tesaṃ piṭakānaṃ.

    ఏతన్తి ఏతం బుద్ధవచనం. అత్థానులోమతో అనులోమికో. అనులోమికతంయేవ విభావేతుం ‘‘కస్మా పనా’’తిఆది వుత్తం. ఏకనికాయమ్పీతి ఏకసమూహమ్పి . పోణికా చిక్ఖల్లికా చ ఖత్తియా, తేసం నివాసో పోణికనికాయో చిక్ఖల్లికనికాయో చ.

    Etanti etaṃ buddhavacanaṃ. Atthānulomato anulomiko. Anulomikataṃyeva vibhāvetuṃ ‘‘kasmā panā’’tiādi vuttaṃ. Ekanikāyampīti ekasamūhampi . Poṇikā cikkhallikā ca khattiyā, tesaṃ nivāso poṇikanikāyo cikkhallikanikāyo ca.

    నవప్పభేదన్తి ఏత్థ కథం నవప్పభేదం? సగాథకఞ్హి సుత్తం గేయ్యం, నిగ్గాథకఞ్చ సుత్తం వేయ్యాకరణం, తదుభయవినిముత్తఞ్చ సుత్తం ఉదానాదివిసేససఞ్ఞారహితం నత్థి, యం సుత్తఙ్గం సియా, మఙ్గలసుత్తాదీనఞ్చ (ఖు॰ పా॰ ౫.౨; సు॰ ని॰ ౨౨౫) సుత్తఙ్గసఙ్గహో న సియా, గాథాభావతో, ధమ్మపదాదీనం వియ, గేయ్యఙ్గసఙ్గహో వా సియా, సగాథకత్తా, సగాథవగ్గస్స వియ, తథా ఉభతోవిభఙ్గాదీసు సగాథకప్పదేసానన్తి? వుచ్చతే –

    Navappabhedanti ettha kathaṃ navappabhedaṃ? Sagāthakañhi suttaṃ geyyaṃ, niggāthakañca suttaṃ veyyākaraṇaṃ, tadubhayavinimuttañca suttaṃ udānādivisesasaññārahitaṃ natthi, yaṃ suttaṅgaṃ siyā, maṅgalasuttādīnañca (khu. pā. 5.2; su. ni. 225) suttaṅgasaṅgaho na siyā, gāthābhāvato, dhammapadādīnaṃ viya, geyyaṅgasaṅgaho vā siyā, sagāthakattā, sagāthavaggassa viya, tathā ubhatovibhaṅgādīsu sagāthakappadesānanti? Vuccate –

    ‘‘సుత్తన్తి సామఞ్ఞవిధి, విసేసవిధయో పరే;

    ‘‘Suttanti sāmaññavidhi, visesavidhayo pare;

    సనిమిత్తా నిరుళ్హత్తా సహతాఞ్ఞేన నాఞ్ఞతో’’. (సారత్థ॰ టీ॰ ౧.పఠమమహాసఙ్గీతికథావణ్ణనా);

    Sanimittā niruḷhattā sahatāññena nāññato’’. (sārattha. ṭī. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanā);

    సబ్బస్సాపి హి బుద్ధవచనస్స సుత్తన్తి అయం సామఞ్ఞవిధి. తేనేవాహ ఆయస్మా మహాకచ్చానో నేత్తియం – ‘‘నవవిధసుత్తన్తపరియేట్ఠీ’’తి (నేత్తి॰ సఙ్గహవార). ‘‘ఏత్తకం తస్స భగవతో సుత్తాగతం సుత్తపరియాపన్నం (పాచి॰ ౨౫౫, ౧౨౪౨), సకవాదే పఞ్చసుత్తసతానీ’’తి (ధ॰ స॰ అట్ఠ॰ నిదానకథా; కథా॰ అట్ఠ॰ నిదానకథా) ఏవమాది చ ఏతస్స అత్థస్స సాధకం.

    Sabbassāpi hi buddhavacanassa suttanti ayaṃ sāmaññavidhi. Tenevāha āyasmā mahākaccāno nettiyaṃ – ‘‘navavidhasuttantapariyeṭṭhī’’ti (netti. saṅgahavāra). ‘‘Ettakaṃ tassa bhagavato suttāgataṃ suttapariyāpannaṃ (pāci. 255, 1242), sakavāde pañcasuttasatānī’’ti (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; kathā. aṭṭha. nidānakathā) evamādi ca etassa atthassa sādhakaṃ.

    విసేసవిధయో పరే సనిమిత్తా తదేకదేసేసు గేయ్యాదయో విసేసవిధయో తేన తేన నిమిత్తేన పతిట్ఠితా. తథా హి గేయ్యస్స సగాథకత్తం తబ్భావనిమిత్తం. లోకేపి హి ససిలోకం సగాథకం (నేత్తి॰ అట్ఠ॰ ౧౩) చుణ్ణియగన్థం ‘గేయ్య’న్తి వదన్తి. గాథావిరహే పన సతి పుచ్ఛం కత్వా విస్సజ్జనభావో వేయ్యాకరణస్స తబ్భావనిమిత్తం. పుచ్ఛావిస్సజ్జనఞ్హి ‘బ్యాకరణ’న్తి వుచ్చతి, బ్యాకరణమేవ వేయ్యాకరణం. ఏవం సన్తే సగాథకాదీనమ్పి పుచ్ఛం కత్వా విస్సజ్జనవసేన పవత్తానం వేయ్యాకరణభావో ఆపజ్జతీతి? నాపజ్జతి, గేయ్యాదిసఞ్ఞానం అనోకాసభావతో, ‘గాథావిరహే సతీ’తి విసేసితత్తా చ. తథా హి ధమ్మపదాదీసు కేవలం గాథాబన్ధేసు, సగాథకత్తేపి సోమనస్సఞాణమయికగాథాయుత్తేసు, ‘వుత్తఞ్హేత’న్తిఆదివచనసమ్బన్ధేసు, అబ్భుతధమ్మపటిసంయుత్తేసు చ సుత్తవిసేసేసు యథాక్కమం గాథాఉదానఇతివుత్తకఅబ్భుతధమ్మసఞ్ఞా పతిట్ఠితా, తథా సతిపి గాథాబన్ధభావే భగవతో అతీతాసు జాతీసు చరియానుభావప్పకాసకేసు జాతకసఞ్ఞా, సతిపి పఞ్హావిస్సజ్జనభావే, సగాథకత్తే చ కేసుచి సుత్తన్తేసు వేదస్స లభాపనతో వేదల్లసఞ్ఞా పతిట్ఠితాతి ఏవం తేన తేన సగాథకత్తాదినా నిమిత్తేన తేసు తేసు సుత్తవిసేసేసు గేయ్యాదిసఞ్ఞా పతిట్ఠితాతి విసేసవిధయో సుత్తఙ్గతో పరే గేయ్యాదయో. యం పనేత్థ గేయ్యఙ్గాదినిమిత్తరహితం, తం సుత్తఙ్గం విసేససఞ్ఞాపరిహారేన సామఞ్ఞసఞ్ఞాయ పవత్తనతోతి. నను చ సగాథకం సుత్తం గేయ్యం, నిగ్గాథకం సుత్తం వేయ్యాకరణన్తి సుత్తఙ్గం న సమ్భవతీతి చోదనా తదవత్థా వాతి? న తదవత్థా, సోధితత్తా. సోధితఞ్హి పుబ్బే గాథావిరహే సతి పుచ్ఛావిస్సజ్జనభావో వేయ్యాకరణస్స తబ్భావనిమిత్తన్తి.

    Visesavidhayopare sanimittā tadekadesesu geyyādayo visesavidhayo tena tena nimittena patiṭṭhitā. Tathā hi geyyassa sagāthakattaṃ tabbhāvanimittaṃ. Lokepi hi sasilokaṃ sagāthakaṃ (netti. aṭṭha. 13) cuṇṇiyaganthaṃ ‘geyya’nti vadanti. Gāthāvirahe pana sati pucchaṃ katvā vissajjanabhāvo veyyākaraṇassa tabbhāvanimittaṃ. Pucchāvissajjanañhi ‘byākaraṇa’nti vuccati, byākaraṇameva veyyākaraṇaṃ. Evaṃ sante sagāthakādīnampi pucchaṃ katvā vissajjanavasena pavattānaṃ veyyākaraṇabhāvo āpajjatīti? Nāpajjati, geyyādisaññānaṃ anokāsabhāvato, ‘gāthāvirahe satī’ti visesitattā ca. Tathā hi dhammapadādīsu kevalaṃ gāthābandhesu, sagāthakattepi somanassañāṇamayikagāthāyuttesu, ‘vuttañheta’ntiādivacanasambandhesu, abbhutadhammapaṭisaṃyuttesu ca suttavisesesu yathākkamaṃ gāthāudānaitivuttakaabbhutadhammasaññā patiṭṭhitā, tathā satipi gāthābandhabhāve bhagavato atītāsu jātīsu cariyānubhāvappakāsakesu jātakasaññā, satipi pañhāvissajjanabhāve, sagāthakatte ca kesuci suttantesu vedassa labhāpanato vedallasaññā patiṭṭhitāti evaṃ tena tena sagāthakattādinā nimittena tesu tesu suttavisesesu geyyādisaññā patiṭṭhitāti visesavidhayo suttaṅgato pare geyyādayo. Yaṃ panettha geyyaṅgādinimittarahitaṃ, taṃ suttaṅgaṃ visesasaññāparihārena sāmaññasaññāya pavattanatoti. Nanu ca sagāthakaṃ suttaṃ geyyaṃ, niggāthakaṃ suttaṃ veyyākaraṇanti suttaṅgaṃ na sambhavatīti codanā tadavatthā vāti? Na tadavatthā, sodhitattā. Sodhitañhi pubbe gāthāvirahe sati pucchāvissajjanabhāvo veyyākaraṇassa tabbhāvanimittanti.

    యఞ్చ వుత్తం – ‘‘గాథాభావతో మఙ్గలసుత్తాదీనం (ఖు॰ పా॰ ౫.౧, ౨, ౩) సుత్తఙ్గసఙ్గహో న సియా’’తి, తం న, నిరుళ్హత్తా. నిరుళ్హో హి మఙ్గలసుత్తాదీనం సుత్తభావో. న హి తాని ధమ్మపదబుద్ధవంసాదయో వియ గాథాభావేన పఞ్ఞాతాని, అథ ఖో సుత్తభావేన. తేనేవ హి అట్ఠకథాయం ‘‘సుత్తనామక’’న్తి నామగ్గహణం కతం. యఞ్చ పన వుత్తం – ‘‘సగాథకత్తా గేయ్యఙ్గసఙ్గహో సియా’’తి, తదపి నత్థి, యస్మా సహతాఞ్ఞేన. సహ గాథాహీతి హి సగాథకం. సహభావో నామ అత్థతో అఞ్ఞేన హోతి, న చ మఙ్గలసుత్తాదీసు కథావినిముత్తో కోచి సుత్తపదేసో అత్థి, యో ‘సహ గాథాహీ’తి వుచ్చేయ్య, న చ సముదాయో నామ కోచి అత్థి, యదపి వుత్తం – ‘‘ఉభతోవిభఙ్గాదీసు సగాథకప్పదేసానం గేయ్యఙ్గసఙ్గహో సియా’’తి తదపి న, అఞ్ఞతో. అఞ్ఞా ఏవ హి తా గాథా జాతకాదిపరియాపన్నత్తా. అతో న తాహి ఉభతోవిభఙ్గాదీనం గేయ్యఙ్గభావోతి. ఏవం సుత్తాదీనం అఙ్గానం అఞ్ఞమఞ్ఞసఙ్కరాభావో వేదితబ్బో.

    Yañca vuttaṃ – ‘‘gāthābhāvato maṅgalasuttādīnaṃ (khu. pā. 5.1, 2, 3) suttaṅgasaṅgaho na siyā’’ti, taṃ na, niruḷhattā. Niruḷho hi maṅgalasuttādīnaṃ suttabhāvo. Na hi tāni dhammapadabuddhavaṃsādayo viya gāthābhāvena paññātāni, atha kho suttabhāvena. Teneva hi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘suttanāmaka’’nti nāmaggahaṇaṃ kataṃ. Yañca pana vuttaṃ – ‘‘sagāthakattā geyyaṅgasaṅgaho siyā’’ti, tadapi natthi, yasmā sahatāññena. Saha gāthāhīti hi sagāthakaṃ. Sahabhāvo nāma atthato aññena hoti, na ca maṅgalasuttādīsu kathāvinimutto koci suttapadeso atthi, yo ‘saha gāthāhī’ti vucceyya, na ca samudāyo nāma koci atthi, yadapi vuttaṃ – ‘‘ubhatovibhaṅgādīsu sagāthakappadesānaṃ geyyaṅgasaṅgaho siyā’’ti tadapi na, aññato. Aññā eva hi tā gāthā jātakādipariyāpannattā. Ato na tāhi ubhatovibhaṅgādīnaṃ geyyaṅgabhāvoti. Evaṃ suttādīnaṃ aṅgānaṃ aññamaññasaṅkarābhāvo veditabbo.

    ‘‘అయం ధమ్మో…పే॰… అయం వినయో, ఇమాని చతురాసీతి ధమ్మక్ఖన్ధసహస్సానీ’’తి బుద్ధవచనం ధమ్మవినయాదిభేదేన వవత్థపేత్వా సఙ్గాయన్తేన మహాకస్సపప్పముఖేన వసిగణేన అనేకచ్ఛరియపాతుభావపటిమణ్డితాయ సఙ్గీతియా ఇమస్స దీఘాగమస్స పఠమమజ్ఝిమబుద్ధవచనాదిభావో వవత్థాపితోతి దస్సేతి, ‘‘ఏవమేతం అభేదతో’’తిఆదినా.

    ‘‘Ayaṃ dhammo…pe… ayaṃ vinayo, imāni caturāsīti dhammakkhandhasahassānī’’ti buddhavacanaṃ dhammavinayādibhedena vavatthapetvā saṅgāyantena mahākassapappamukhena vasigaṇena anekacchariyapātubhāvapaṭimaṇḍitāya saṅgītiyā imassa dīghāgamassa paṭhamamajjhimabuddhavacanādibhāvo vavatthāpitoti dasseti, ‘‘evametaṃ abhedato’’tiādinā.

    నిదానకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Nidānakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact