Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / సారత్థదీపనీ-టీకా • Sāratthadīpanī-ṭīkā

    నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    వినయపిటకే

    Vinayapiṭake

    సారత్థదీపనీ-టీకా (పఠమో భాగో)

    Sāratthadīpanī-ṭīkā (paṭhamo bhāgo)

    గన్థారమ్భకథా

    Ganthārambhakathā

    మహాకారుణికం బుద్ధం, ధమ్మఞ్చ విమలం వరం;

    Mahākāruṇikaṃ buddhaṃ, dhammañca vimalaṃ varaṃ;

    వన్దే అరియసఙ్ఘఞ్చ, దక్ఖిణేయ్యం నిరఙ్గణం.

    Vande ariyasaṅghañca, dakkhiṇeyyaṃ niraṅgaṇaṃ.

    ఉళారపుఞ్ఞతేజేన, కత్వా సత్తువిమద్దనం;

    Uḷārapuññatejena, katvā sattuvimaddanaṃ;

    పత్తరజ్జాభిసేకేన, సాసనుజ్జోతనత్థినా.

    Pattarajjābhisekena, sāsanujjotanatthinā.

    నిస్సాయ సీహళిన్దేన, యం పరక్కమబాహునా;

    Nissāya sīhaḷindena, yaṃ parakkamabāhunā;

    కత్వా నికాయసామగ్గిం, సాసనం సువిసోధితం.

    Katvā nikāyasāmaggiṃ, sāsanaṃ suvisodhitaṃ.

    కస్సపం తం మహాథేరం, సఙ్ఘస్స పరిణాయకం;

    Kassapaṃ taṃ mahātheraṃ, saṅghassa pariṇāyakaṃ;

    దీపస్మిం తమ్బపణ్ణిమ్హి, సాసనోదయకారకం.

    Dīpasmiṃ tambapaṇṇimhi, sāsanodayakārakaṃ.

    పటిపత్తిపరాధీనం, సదారఞ్ఞనివాసినం;

    Paṭipattiparādhīnaṃ, sadāraññanivāsinaṃ;

    పాకటం గగనే చన్ద-మణ్డలం వియ సాసనే.

    Pākaṭaṃ gagane canda-maṇḍalaṃ viya sāsane.

    సఙ్ఘస్స పితరం వన్దే, వినయే సువిసారదం;

    Saṅghassa pitaraṃ vande, vinaye suvisāradaṃ;

    యం నిస్సాయ వసన్తోహం, వుద్ధిప్పత్తోస్మి సాసనే.

    Yaṃ nissāya vasantohaṃ, vuddhippattosmi sāsane.

    అనుథేరం మహాపుఞ్ఞం, సుమేధం సుతివిస్సుతం;

    Anutheraṃ mahāpuññaṃ, sumedhaṃ sutivissutaṃ;

    అవిఖణ్డితసీలాది-పరిసుద్ధగుణోదయం.

    Avikhaṇḍitasīlādi-parisuddhaguṇodayaṃ.

    బహుస్సుతం సతిమన్తం, దన్తం సన్తం సమాహితం;

    Bahussutaṃ satimantaṃ, dantaṃ santaṃ samāhitaṃ;

    నమామి సిరసా ధీరం, గరుం మే గణవాచకం.

    Namāmi sirasā dhīraṃ, garuṃ me gaṇavācakaṃ.

    ఆగతాగమతక్కేసు , సద్దసత్థనయఞ్ఞుసు;

    Āgatāgamatakkesu , saddasatthanayaññusu;

    యస్సన్తేవాసిభిక్ఖూసు, సాసనం సుప్పతిట్ఠితం.

    Yassantevāsibhikkhūsu, sāsanaṃ suppatiṭṭhitaṃ.

    వినయట్ఠకథాయాహం, లీనసారత్థదీపనిం;

    Vinayaṭṭhakathāyāhaṃ, līnasāratthadīpaniṃ;

    కరిస్సామి సువిఞ్ఞేయ్యం, పరిపుణ్ణమనాకులం.

    Karissāmi suviññeyyaṃ, paripuṇṇamanākulaṃ.

    పోరాణేహి కతం యం తు, లీనత్థస్స పకాసనం;

    Porāṇehi kataṃ yaṃ tu, līnatthassa pakāsanaṃ;

    న తం సబ్బత్థ భిక్ఖూనం, అత్థం సాధేతి సబ్బసో.

    Na taṃ sabbattha bhikkhūnaṃ, atthaṃ sādheti sabbaso.

    దువిఞ్ఞేయ్యసభావాయ, సీహళాయ నిరుత్తియా;

    Duviññeyyasabhāvāya, sīhaḷāya niruttiyā;

    గణ్ఠిపదేస్వనేకేసు, లిఖితం కిఞ్చి కత్థచి.

    Gaṇṭhipadesvanekesu, likhitaṃ kiñci katthaci.

    మాగధికాయ భాసాయ, ఆరభిత్వాపి కేనచి;

    Māgadhikāya bhāsāya, ārabhitvāpi kenaci;

    భాసన్తరేహి సమ్మిస్సం, లిఖితం కిఞ్చిదేవ చ.

    Bhāsantarehi sammissaṃ, likhitaṃ kiñcideva ca.

    అసారగన్థభారోపి, తత్థేవ బహు దిస్సతి;

    Asāraganthabhāropi, tattheva bahu dissati;

    ఆకులఞ్చ కతం యత్థ, సువిఞ్ఞేయ్యమ్పి అత్థతో.

    Ākulañca kataṃ yattha, suviññeyyampi atthato.

    తతో అపరిపుణ్ణేన, తాదిసేనేత్థ సబ్బసో;

    Tato aparipuṇṇena, tādisenettha sabbaso;

    కథమత్థం విజానన్తి, నానాదేసనివాసినో.

    Kathamatthaṃ vijānanti, nānādesanivāsino.

    భాసన్తరం తతో హిత్వా, సారమాదాయ సబ్బసో;

    Bhāsantaraṃ tato hitvā, sāramādāya sabbaso;

    అనాకులం కరిస్సామి, పరిపుణ్ణవినిచ్ఛయన్తి.

    Anākulaṃ karissāmi, paripuṇṇavinicchayanti.

    గన్థారమ్భకథావణ్ణనా

    Ganthārambhakathāvaṇṇanā

    వినయసంవణ్ణనారమ్భే రతనత్తయం నమస్సితుకామో తస్స విసిట్ఠగుణయోగసన్దస్సనత్థం ‘‘యో కప్పకోటీహిపీ’’తిఆదిమాహ. విసిట్ఠగుణయోగేన హి వన్దనారహభావో, వన్దనారహే చ కతా వన్దనా యథాధిప్పేతమత్థం సాధేతి. ఏత్థ చ సంవణ్ణనారమ్భే రతనత్తయపణామకరణప్పయోజనం తత్థ తత్థ బహుధా పపఞ్చేన్తి ఆచరియా. తథా హి వణ్ణయన్తి –

    Vinayasaṃvaṇṇanārambhe ratanattayaṃ namassitukāmo tassa visiṭṭhaguṇayogasandassanatthaṃ ‘‘yo kappakoṭīhipī’’tiādimāha. Visiṭṭhaguṇayogena hi vandanārahabhāvo, vandanārahe ca katā vandanā yathādhippetamatthaṃ sādheti. Ettha ca saṃvaṇṇanārambhe ratanattayapaṇāmakaraṇappayojanaṃ tattha tattha bahudhā papañcenti ācariyā. Tathā hi vaṇṇayanti –

    ‘‘సంవణ్ణనారమ్భే రతనత్తయవన్దనా సంవణ్ణేతబ్బస్స ధమ్మస్స పభవనిస్సయవిసుద్ధిపటివేదనత్థం, తం పన ధమ్మసంవణ్ణనాసు విఞ్ఞూనం బహుమానుప్పాదనత్థం, తం సమ్మదేవ తేసం ఉగ్గహణధారణాదిక్కమలద్ధబ్బాయ సమ్మాపటిపత్తియా సబ్బహితసుఖనిప్ఫాదనత్థం. అథ వా మఙ్గలభావతో , సబ్బకిరియాసు పుబ్బకిచ్చభావతో, పణ్డితేహి సమాచరితభావతో, ఆయతిం పరేసం దిట్ఠానుగతిఆపజ్జనతో చ సంవణ్ణనాయం రతనత్తయపణామకిరియా’’తి.

    ‘‘Saṃvaṇṇanārambhe ratanattayavandanā saṃvaṇṇetabbassa dhammassa pabhavanissayavisuddhipaṭivedanatthaṃ, taṃ pana dhammasaṃvaṇṇanāsu viññūnaṃ bahumānuppādanatthaṃ, taṃ sammadeva tesaṃ uggahaṇadhāraṇādikkamaladdhabbāya sammāpaṭipattiyā sabbahitasukhanipphādanatthaṃ. Atha vā maṅgalabhāvato , sabbakiriyāsu pubbakiccabhāvato, paṇḍitehi samācaritabhāvato, āyatiṃ paresaṃ diṭṭhānugatiāpajjanato ca saṃvaṇṇanāyaṃ ratanattayapaṇāmakiriyā’’ti.

    మయం పన ఇధాధిప్పేతమేవ పయోజనం దస్సయిస్సామ. తస్మా సంవణ్ణనారమ్భే రతనత్తయపణామకరణం యథాపటిఞ్ఞాతసంవణ్ణనాయ అనన్తరాయేన పరిసమాపనత్థన్తి వేదితబ్బం. ఇదమేవ హి పయోజనం ఆచరియేన ఇధాధిప్పేతం. తథా హి వక్ఖతి –

    Mayaṃ pana idhādhippetameva payojanaṃ dassayissāma. Tasmā saṃvaṇṇanārambhe ratanattayapaṇāmakaraṇaṃ yathāpaṭiññātasaṃvaṇṇanāya anantarāyena parisamāpanatthanti veditabbaṃ. Idameva hi payojanaṃ ācariyena idhādhippetaṃ. Tathā hi vakkhati –

    ‘‘ఇచ్చేవమచ్చన్తనమస్సనేయ్యం ,

    ‘‘Iccevamaccantanamassaneyyaṃ ,

    నమస్సమానో రతనత్తయం యం;

    Namassamāno ratanattayaṃ yaṃ;

    పుఞ్ఞాభిసన్దం విపులం అలత్థం,

    Puññābhisandaṃ vipulaṃ alatthaṃ,

    తస్సానుభావేన హతన్తరాయో’’తి.

    Tassānubhāvena hatantarāyo’’ti.

    రతనత్తయపణామకరణేన చేత్థ యథాపటిఞ్ఞాతసంవణ్ణనాయ అనన్తరాయేన పరిసమాపనం రతనత్తయపూజాయ పఞ్ఞాపాటవభావతో, తాయ పఞ్ఞాపాటవఞ్చ రాగాదిమలవిధమనతో. వుత్తఞ్హేతం –

    Ratanattayapaṇāmakaraṇena cettha yathāpaṭiññātasaṃvaṇṇanāya anantarāyena parisamāpanaṃ ratanattayapūjāya paññāpāṭavabhāvato, tāya paññāpāṭavañca rāgādimalavidhamanato. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘యస్మిం, మహానామ, సమయే అరియసావకో తథాగతం అనుస్సరతి, నేవస్స తస్మిం సమయే రాగపరియుట్ఠితం చిత్తం హోతి, న దోసపరియుట్ఠితం చిత్తం హోతి, న మోహపరియుట్ఠితం చిత్తం హోతి, ఉజుగతమేవస్స తస్మిం సమయే చిత్తం హోతీ’’తిఆది (అ॰ ని॰ ౧౧.౧౧).

    ‘‘Yasmiṃ, mahānāma, samaye ariyasāvako tathāgataṃ anussarati, nevassa tasmiṃ samaye rāgapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, ujugatamevassa tasmiṃ samaye cittaṃ hotī’’tiādi (a. ni. 11.11).

    తస్మా రతనత్తయపూజనేన విక్ఖాలితమలాయ పఞ్ఞాయ పాటవసిద్ధి.

    Tasmā ratanattayapūjanena vikkhālitamalāya paññāya pāṭavasiddhi.

    అథ వా రతనత్తయపూజనస్స పఞ్ఞాపదట్ఠానసమాధిహేతుత్తా పఞ్ఞాపాటవం. వుత్తఞ్హి తస్స సమాధిహేతుత్తం –

    Atha vā ratanattayapūjanassa paññāpadaṭṭhānasamādhihetuttā paññāpāṭavaṃ. Vuttañhi tassa samādhihetuttaṃ –

    ‘‘ఏవం ఉజుగతచిత్తో ఖో, మహానామ, అరియసావకో లభతి అత్థవేదం, లభతి ధమ్మవేదం, లభతి ధమ్మూపసంహితం పామోజ్జం, పముదితస్స పీతి జాయతి, పీతిమనస్స కాయో పస్సమ్భతి, పస్సద్ధకాయో సుఖం వేదియతి, సుఖినో చిత్తం సమాధియతీ’’తి (అ॰ ని॰ ౧౧.౧౧.).

    ‘‘Evaṃ ujugatacitto kho, mahānāma, ariyasāvako labhati atthavedaṃ, labhati dhammavedaṃ, labhati dhammūpasaṃhitaṃ pāmojjaṃ, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vediyati, sukhino cittaṃ samādhiyatī’’ti (a. ni. 11.11.).

    సమాధిస్స చ పఞ్ఞాయ పదట్ఠానభావో వుత్తోయేవ ‘‘సమాహితో యథాభూతం పజానాతీ’’తి (సం॰ ని॰ ౪.౯౯; మి॰ ప॰ ౨.౧.౧౪). తతో ఏవం పటుభూతాయ పఞ్ఞాయ పటిఞ్ఞామహత్తకతం ఖేదమభిభుయ్య అనన్తరాయేన సంవణ్ణనం సమాపయిస్సతి. తేన వుత్తం ‘‘అనన్తరాయేన పరిసమాపనత్థ’’న్తి.

    Samādhissa ca paññāya padaṭṭhānabhāvo vuttoyeva ‘‘samāhito yathābhūtaṃ pajānātī’’ti (saṃ. ni. 4.99; mi. pa. 2.1.14). Tato evaṃ paṭubhūtāya paññāya paṭiññāmahattakataṃ khedamabhibhuyya anantarāyena saṃvaṇṇanaṃ samāpayissati. Tena vuttaṃ ‘‘anantarāyena parisamāpanattha’’nti.

    అథ వా రతనత్తయపూజాయ ఆయువణ్ణసుఖబలవడ్ఢనతో అనన్తరాయేన పరిసమాపనం వేదితబ్బం. రతనత్తయపణామేన హి ఆయువణ్ణసుఖబలాని వడ్ఢన్తి. వుత్తఞ్హేతం –

    Atha vā ratanattayapūjāya āyuvaṇṇasukhabalavaḍḍhanato anantarāyena parisamāpanaṃ veditabbaṃ. Ratanattayapaṇāmena hi āyuvaṇṇasukhabalāni vaḍḍhanti. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘అభివాదనసీలిస్స , నిచ్చం వుడ్ఢాపచాయినో;

    ‘‘Abhivādanasīlissa , niccaṃ vuḍḍhāpacāyino;

    చత్తారో ధమ్మా వడ్ఢన్తి, ఆయు వణ్ణో సుఖం బల’’న్తి. (ధ॰ ప॰ ౧౦౯);

    Cattāro dhammā vaḍḍhanti, āyu vaṇṇo sukhaṃ bala’’nti. (dha. pa. 109);

    తతో ఆయువణ్ణసుఖబలవుడ్ఢియా హోతేవ కారియనిట్ఠానమితి వుత్తం ‘‘అనన్తరాయేన పరిసమాపనత్థ’’న్తి.

    Tato āyuvaṇṇasukhabalavuḍḍhiyā hoteva kāriyaniṭṭhānamiti vuttaṃ ‘‘anantarāyena parisamāpanattha’’nti.

    అథ వా రతనత్తయగారవస్స పటిభానాపరిహానావహత్తా. అపరిహానావహఞ్హి తీసుపి రతనేసు గారవం. వుత్తఞ్హేతం –

    Atha vā ratanattayagāravassa paṭibhānāparihānāvahattā. Aparihānāvahañhi tīsupi ratanesu gāravaṃ. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘సత్తిమే, భిక్ఖవే, అపరిహానియా ధమ్మా. కతమే సత్త? సత్థుగారవతా ధమ్మగారవతా సఙ్ఘగారవతా సిక్ఖాగారవతా సమాధిగారవతా కల్యాణమిత్తతా సోవచస్సతా’’తి (అ॰ ని॰ ౭.౩౪).

    ‘‘Sattime, bhikkhave, aparihāniyā dhammā. Katame satta? Satthugāravatā dhammagāravatā saṅghagāravatā sikkhāgāravatā samādhigāravatā kalyāṇamittatā sovacassatā’’ti (a. ni. 7.34).

    హోతేవ చ తతో పటిభానాపరిహానేన యథాపటిఞ్ఞాతపరిసమాపనం.

    Hoteva ca tato paṭibhānāparihānena yathāpaṭiññātaparisamāpanaṃ.

    అథ వా పసాదవత్థూసు పూజాయ పుఞ్ఞాతిసయభావతో. వుత్తఞ్హి తస్స పుఞ్ఞాతిసయత్తం –

    Atha vā pasādavatthūsu pūjāya puññātisayabhāvato. Vuttañhi tassa puññātisayattaṃ –

    ‘‘పూజారహే పూజయతో, బుద్ధే యదివ సావకే;

    ‘‘Pūjārahe pūjayato, buddhe yadiva sāvake;

    పపఞ్చసమతిక్కన్తే, తిణ్ణసోకపరిద్దవే.

    Papañcasamatikkante, tiṇṇasokapariddave.

    ‘‘తే తాదిసే పూజయతో, నిబ్బుతే అకుతోభయే;

    ‘‘Te tādise pūjayato, nibbute akutobhaye;

    న సక్కా పుఞ్ఞం సఙ్ఖాతుం, ఇమేత్తమపి కేనచీ’’తి. (ధ॰ ప॰ ౧౯౫-౧౯౬; అప॰ థేర ౧.౧౦.౧-౨);

    Na sakkā puññaṃ saṅkhātuṃ, imettamapi kenacī’’ti. (dha. pa. 195-196; apa. thera 1.10.1-2);

    పుఞ్ఞాతిసయో చ యథాధిప్పేతపరిసమాపనుపాయో. యథాహ –

    Puññātisayo ca yathādhippetaparisamāpanupāyo. Yathāha –

    ‘‘ఏస దేవమనుస్సానం, సబ్బకామదదో నిధి;

    ‘‘Esa devamanussānaṃ, sabbakāmadado nidhi;

    యం యదేవాభిపత్థేన్తి, సబ్బమేతేన లబ్భతీ’’తి. (ఖు॰ పా॰ ౮.౧౦);

    Yaṃ yadevābhipatthenti, sabbametena labbhatī’’ti. (khu. pā. 8.10);

    ఉపాయేసు చ పటిపన్నస్స హోతేవ కారియనిట్ఠానం. రతనత్తయపూజా హి నిరతిసయపుఞ్ఞక్ఖేత్తసంబుద్ధియా అపరిమేయ్యప్పభవో పుఞ్ఞాతిసయోతి బహువిధన్తరాయేపి లోకసన్నివాసే అన్తరాయనిబన్ధనసకలసంకిలేసవిద్ధంసనాయ పహోతి, భయాదిఉపద్దవఞ్చ నివారేతి. తస్మా సువుత్తం ‘‘సంవణ్ణనారమ్భే రతనత్తయపణామకరణం యథాపటిఞ్ఞాతసంవణ్ణనాయ అనన్తరాయేన పరిసమాపనత్థన్తి వేదితబ్బ’’న్తి.

    Upāyesu ca paṭipannassa hoteva kāriyaniṭṭhānaṃ. Ratanattayapūjā hi niratisayapuññakkhettasaṃbuddhiyā aparimeyyappabhavo puññātisayoti bahuvidhantarāyepi lokasannivāse antarāyanibandhanasakalasaṃkilesaviddhaṃsanāya pahoti, bhayādiupaddavañca nivāreti. Tasmā suvuttaṃ ‘‘saṃvaṇṇanārambhe ratanattayapaṇāmakaraṇaṃ yathāpaṭiññātasaṃvaṇṇanāya anantarāyena parisamāpanatthanti veditabba’’nti.

    ఏవం పన సప్పయోజనం రతనత్తయవన్దనం కత్తుకామో పఠమం తావ భగవతో వన్దనం కాతుం తమ్మూలకత్తా సేసరతనానం ‘‘యో కప్ప…పే॰… మహాకారుణికస్స తస్సా’’తి ఆహ. ఏత్థ పన యస్సా దేసనాయ సంవణ్ణనం కత్తుకామో, సా యస్మా కరుణాప్పధానా, న సుత్తన్తదేసనా వియ కరుణాపఞ్ఞాప్పధానా, నాపి అభిధమ్మదేసనా వియ పఞ్ఞాప్పధానా, తస్మా కరుణాప్పధానమేవ భగవతో థోమనం ఆరద్ధం. ఏసా హి ఆచరియస్స పకతి, యదిదం ఆరమ్భానురూపథోమనా. తేనేవ సుత్తన్తదేసనాయ సంవణ్ణనారమ్భే ‘‘కరుణాసీతలహదయం, పఞ్ఞాపజ్జోతవిహతమోహతమ’’న్తి కరుణాపఞ్ఞాప్పధానం, అభిధమ్మదేసనాయ సంవణ్ణనారమ్భే ‘‘కరుణా వియ సత్తేసు, పఞ్ఞా యస్స మహేసినో’’తి పఞ్ఞాప్పధానఞ్చ థోమనం ఆరద్ధం. కరుణాపఞ్ఞాప్పధానా హి సుత్తన్తదేసనా తేసం తేసం సత్తానం ఆసయానుసయాధిముత్తిచరియాదిభేదపరిచ్ఛిన్దనసమత్థాయ పఞ్ఞాయ సత్తేసు చ మహాకరుణాయ తత్థ సాతిసయప్పవత్తితో. సుత్తన్తదేసనాయ హి మహాకరుణాసమాపత్తిబహులో వేనేయ్యసన్తానేసు తదజ్ఝాసయానులోమేన గమ్భీరమత్థపదం పతిట్ఠాపేసి. అభిధమ్మదేసనా చ కేవలం పఞ్ఞాప్పధానా పరమత్థధమ్మానం యథాసభావపటివేధసమత్థాయ పఞ్ఞాయ తత్థ సాతిసయప్పవత్తితో.

    Evaṃ pana sappayojanaṃ ratanattayavandanaṃ kattukāmo paṭhamaṃ tāva bhagavato vandanaṃ kātuṃ tammūlakattā sesaratanānaṃ ‘‘yo kappa…pe… mahākāruṇikassa tassā’’ti āha. Ettha pana yassā desanāya saṃvaṇṇanaṃ kattukāmo, sā yasmā karuṇāppadhānā, na suttantadesanā viya karuṇāpaññāppadhānā, nāpi abhidhammadesanā viya paññāppadhānā, tasmā karuṇāppadhānameva bhagavato thomanaṃ āraddhaṃ. Esā hi ācariyassa pakati, yadidaṃ ārambhānurūpathomanā. Teneva suttantadesanāya saṃvaṇṇanārambhe ‘‘karuṇāsītalahadayaṃ, paññāpajjotavihatamohatama’’nti karuṇāpaññāppadhānaṃ, abhidhammadesanāya saṃvaṇṇanārambhe ‘‘karuṇā viya sattesu, paññā yassa mahesino’’ti paññāppadhānañca thomanaṃ āraddhaṃ. Karuṇāpaññāppadhānā hi suttantadesanā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ āsayānusayādhimutticariyādibhedaparicchindanasamatthāya paññāya sattesu ca mahākaruṇāya tattha sātisayappavattito. Suttantadesanāya hi mahākaruṇāsamāpattibahulo veneyyasantānesu tadajjhāsayānulomena gambhīramatthapadaṃ patiṭṭhāpesi. Abhidhammadesanā ca kevalaṃ paññāppadhānā paramatthadhammānaṃ yathāsabhāvapaṭivedhasamatthāya paññāya tattha sātisayappavattito.

    వినయదేసనా పన ఆసయాదినిరపేక్ఖం కేవలం కరుణాయ పాకతికసత్తేనపి అసోతబ్బారహం సుణన్తో అపుచ్ఛితబ్బారహం పుచ్ఛన్తో అవత్తబ్బారహఞ్చ వదన్తో భగవా సిక్ఖాపదం పఞ్ఞపేసీతి కరుణాప్పధానా. తథా హి ఉక్కంసపరియన్తగతహిరోత్తప్పోపి భగవా లోకియసాధుజనేహిపి పరిహరితబ్బాని ‘‘సిఖరణీసీ’’తిఆదీని వచనాని యథాపరాధఞ్చ గరహవచనాని వినయపిటకదేసనాయ మహాకరుణాసఞ్చోదితమానసో మహాపరిసమజ్ఝే అభాసి, తంతంసిక్ఖాపదపఞ్ఞత్తికారణాపేక్ఖాయ వేరఞ్జాదీసు సారీరికఞ్చ ఖేదమనుభోసి. తస్మా కిఞ్చాపి భూమన్తరపచ్చయాకారసమయన్తరకథానం వియ వినయపఞ్ఞత్తియాపి సముట్ఠాపికా పఞ్ఞా అనఞ్ఞసాధారణతాయ అతిసయకిచ్చవతీ, కరుణాయ కిచ్చం పన తతోపి అధికన్తి కరుణాప్పధానా వినయదేసనా. కరుణాబ్యాపారాధికతాయ హి దేసనాయ కరుణాప్పధానతా. తస్మా ఆరమ్భానురూపం కరుణాప్పధానమేవ ఏత్థ థోమనం కతన్తి వేదితబ్బం.

    Vinayadesanā pana āsayādinirapekkhaṃ kevalaṃ karuṇāya pākatikasattenapi asotabbārahaṃ suṇanto apucchitabbārahaṃ pucchanto avattabbārahañca vadanto bhagavā sikkhāpadaṃ paññapesīti karuṇāppadhānā. Tathā hi ukkaṃsapariyantagatahirottappopi bhagavā lokiyasādhujanehipi pariharitabbāni ‘‘sikharaṇīsī’’tiādīni vacanāni yathāparādhañca garahavacanāni vinayapiṭakadesanāya mahākaruṇāsañcoditamānaso mahāparisamajjhe abhāsi, taṃtaṃsikkhāpadapaññattikāraṇāpekkhāya verañjādīsu sārīrikañca khedamanubhosi. Tasmā kiñcāpi bhūmantarapaccayākārasamayantarakathānaṃ viya vinayapaññattiyāpi samuṭṭhāpikā paññā anaññasādhāraṇatāya atisayakiccavatī, karuṇāya kiccaṃ pana tatopi adhikanti karuṇāppadhānā vinayadesanā. Karuṇābyāpārādhikatāya hi desanāya karuṇāppadhānatā. Tasmā ārambhānurūpaṃ karuṇāppadhānameva ettha thomanaṃ katanti veditabbaṃ.

    కరుణాగ్గహణేన చ అపరిమేయ్యప్పభావా సబ్బేపి బుద్ధగుణా సఙ్గహితాతి దట్ఠబ్బా తంమూలకత్తా సేసబుద్ధగుణానం. మహాకరుణాయ వా ఛసు అసాధారణఞాణేసు అఞ్ఞతరత్తా తంసహచరితసేసాసాధారణఞాణానమ్పి గహణసబ్భావతో సబ్బేపి బుద్ధగుణా నయతో దస్సితావ హోన్తి. ఏసోయేవ హి నిరవసేసతో బుద్ధగుణానం దస్సనుపాయో యదిదం నయగ్గాహో. అఞ్ఞథా కో నామ సమత్థో భగవతో గుణే అనుపదం నిరవసేసతో దస్సేతుం. తేనేవాహ –

    Karuṇāggahaṇena ca aparimeyyappabhāvā sabbepi buddhaguṇā saṅgahitāti daṭṭhabbā taṃmūlakattā sesabuddhaguṇānaṃ. Mahākaruṇāya vā chasu asādhāraṇañāṇesu aññatarattā taṃsahacaritasesāsādhāraṇañāṇānampi gahaṇasabbhāvato sabbepi buddhaguṇā nayato dassitāva honti. Esoyeva hi niravasesato buddhaguṇānaṃ dassanupāyo yadidaṃ nayaggāho. Aññathā ko nāma samattho bhagavato guṇe anupadaṃ niravasesato dassetuṃ. Tenevāha –

    ‘‘బుద్ధోపి బుద్ధస్స భణేయ్య వణ్ణం,

    ‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ,

    కప్పమ్పి చే అఞ్ఞమభాసమానో;

    Kappampi ce aññamabhāsamāno;

    ఖీయేథ కప్పో చిరదీఘమన్తరే,

    Khīyetha kappo ciradīghamantare,

    వణ్ణో న ఖీయేథ తథాగతస్సా’’తి. (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౩౦౪; ౩.౧౪౧; మ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.౪౨౫);

    Vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.304; 3.141; ma. ni. aṭṭha. 2.425);

    తేనేవ చ ఆయస్మతా సారిపుత్తత్థేరేనపి బుద్ధగుణపరిచ్ఛేదనం పతిఅనుయుత్తేన ‘‘నో హేతం, భన్తే’’తి పటిక్ఖిపిత్వా ‘‘అపిచ మే, భన్తే, ధమ్మన్వయో విదితో’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౧౪౬) వుత్తం. తస్మా ‘‘యో కప్పకోటీహిపీ’’తిఆదినా కరుణాముఖేన సఙ్ఖేపతో సకలసబ్బఞ్ఞుగుణేహి భగవన్తం అభిత్థవీతి దట్ఠబ్బం. అయమేత్థ సముదాయత్థో.

    Teneva ca āyasmatā sāriputtattherenapi buddhaguṇaparicchedanaṃ patianuyuttena ‘‘no hetaṃ, bhante’’ti paṭikkhipitvā ‘‘apica me, bhante, dhammanvayo vidito’’ti (dī. ni. 2.146) vuttaṃ. Tasmā ‘‘yo kappakoṭīhipī’’tiādinā karuṇāmukhena saṅkhepato sakalasabbaññuguṇehi bhagavantaṃ abhitthavīti daṭṭhabbaṃ. Ayamettha samudāyattho.

    అయం పన అవయవత్థో – యోతి అనియమవచనం. తస్స ‘‘నాథో’’తి ఇమినా సమ్బన్ధో. ‘‘కప్పకోటీహిపీ’’తిఆదినా పన యాయ కరుణాయ సో ‘‘మహాకారుణికో’’తి వుచ్చతి, తస్సా వసేన కప్పకోటిగణనాయపి అప్పమేయ్యం కాలం లోకహితత్థాయ అతిదుక్కరం కరోన్తస్స భగవతో దుక్ఖానుభవనం దస్సేతి. కరుణాయ బలేనేవ హి సో భగవా హత్థగతమ్పి నిబ్బానం పహాయ సంసారపఙ్కే నిముగ్గం సత్తనికాయం తతో సముద్ధరణత్థం చిన్తేతుమ్పి అసక్కుణేయ్యం నయనజీవితపుత్తభరియదానాదికం అతిదుక్కరమకాసి. కప్పకోటీహిపి అప్పమేయ్యం కాలన్తి కప్పకోటిగణనాయపి ‘‘ఏత్తకా కప్పకోటియో’’తి పమేతుం అసక్కుణేయ్యం కాలం, కప్పకోటిగణనవసేనపి పరిచ్ఛిన్దితుమసక్కుణేయ్యత్తా అపరిచ్ఛిన్నాని కప్పసతసహస్సాధికాని చత్తారి అసఙ్ఖ్యేయ్యానీతి వుత్తం హోతి. కప్పకోటివసేనేవ హి సో కాలో అప్పమేయ్యో, అసఙ్ఖ్యేయ్యవసేన పన పరిచ్ఛిన్నోయేవ. ‘‘కప్పకోటీహిపీ’’తి అపిసద్దో కప్పకోటివసేనపి తావ పమేతుం న సక్కా, పగేవ వస్సగణనాయాతి దస్సేతి. ‘‘అప్పమేయ్యం కాల’’న్తి అచ్చన్తసంయోగే ఉపయోగవచనం ‘‘మాసమధీతే, దివసం చరతీ’’తిఆదీసు వియ. కరోన్తో అతిదుక్కరానీతి పఞ్చమహాపరిచ్చాగాదీని అతిదుక్కరాని కరోన్తో. ఏవమతిదుక్కరాని కరోన్తో కిం విన్దీతి చే? ఖేదం గతో, కాయికం ఖేదముపగతో, పరిస్సమం పత్తోతి అత్థో, దుక్ఖమనుభవీతి వుత్తం హోతి. దుక్ఖఞ్హి ఖిజ్జతి సహితుమసక్కుణేయ్యన్తి ‘‘ఖేదో’’తి వుచ్చతి. లోకహితాయాతి ‘‘అనమతగ్గే సంసారే వట్టదుక్ఖేన అచ్చన్తపీళితం సత్తలోకం తమ్హా దుక్ఖతో మోచేత్వా నిబ్బానసుఖభాగియం కరిస్సామీ’’తి ఏవం సత్తలోకస్స హితకరణత్థాయాతి అత్థో. అస్స చ ‘‘అతిదుక్కరాని కరోన్తో’’తి ఇమినా సమ్బన్ధో. లోకహితాయ ఖేదం గతోతి యోజనాయపి నత్థి దోసో. మహాగణ్ఠిపదేపి హి ‘‘అతిదుక్కరాని కరోన్తో ఖేదం గతో, కిమత్థన్తి చే? లోకహితాయా’’తి వుత్తం.

    Ayaṃ pana avayavattho – yoti aniyamavacanaṃ. Tassa ‘‘nātho’’ti iminā sambandho. ‘‘Kappakoṭīhipī’’tiādinā pana yāya karuṇāya so ‘‘mahākāruṇiko’’ti vuccati, tassā vasena kappakoṭigaṇanāyapi appameyyaṃ kālaṃ lokahitatthāya atidukkaraṃ karontassa bhagavato dukkhānubhavanaṃ dasseti. Karuṇāya baleneva hi so bhagavā hatthagatampi nibbānaṃ pahāya saṃsārapaṅke nimuggaṃ sattanikāyaṃ tato samuddharaṇatthaṃ cintetumpi asakkuṇeyyaṃ nayanajīvitaputtabhariyadānādikaṃ atidukkaramakāsi. Kappakoṭīhipi appameyyaṃ kālanti kappakoṭigaṇanāyapi ‘‘ettakā kappakoṭiyo’’ti pametuṃ asakkuṇeyyaṃ kālaṃ, kappakoṭigaṇanavasenapi paricchinditumasakkuṇeyyattā aparicchinnāni kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyānīti vuttaṃ hoti. Kappakoṭivaseneva hi so kālo appameyyo, asaṅkhyeyyavasena pana paricchinnoyeva. ‘‘Kappakoṭīhipī’’ti apisaddo kappakoṭivasenapi tāva pametuṃ na sakkā, pageva vassagaṇanāyāti dasseti. ‘‘Appameyyaṃ kāla’’nti accantasaṃyoge upayogavacanaṃ ‘‘māsamadhīte, divasaṃ caratī’’tiādīsu viya. Karonto atidukkarānīti pañcamahāpariccāgādīni atidukkarāni karonto. Evamatidukkarāni karonto kiṃ vindīti ce? Khedaṃ gato, kāyikaṃ khedamupagato, parissamaṃ pattoti attho, dukkhamanubhavīti vuttaṃ hoti. Dukkhañhi khijjati sahitumasakkuṇeyyanti ‘‘khedo’’ti vuccati. Lokahitāyāti ‘‘anamatagge saṃsāre vaṭṭadukkhena accantapīḷitaṃ sattalokaṃ tamhā dukkhato mocetvā nibbānasukhabhāgiyaṃ karissāmī’’ti evaṃ sattalokassa hitakaraṇatthāyāti attho. Assa ca ‘‘atidukkarāni karonto’’ti iminā sambandho. Lokahitāya khedaṃ gatoti yojanāyapi natthi doso. Mahāgaṇṭhipadepi hi ‘‘atidukkarāni karonto khedaṃ gato, kimatthanti ce? Lokahitāyā’’ti vuttaṃ.

    యం పన ఏవం యోజనం అసమ్భావేన్తేన కేనచి వుత్తం ‘‘న హి భగవా లోకహితాయ సంసారదుక్ఖమనుభవతి. న హి కస్సచి దుక్ఖానుభవనం లోకస్స ఉపకారం ఆవహతీ’’తి, తం తస్స మతిమత్తం. ఏవం యోజనాయపి అతిదుక్కరాని కరోన్తస్స భగవతో దుక్ఖానుభవనం లోకహితకరణత్థాయాతి అయమత్థో విఞ్ఞాయతి, న తు దుక్ఖానుభవనేనేవ లోకహితసిద్ధీతి. పఠమం వుత్తయోజనాయపి హి న దుక్కరకరణమత్తేన లోకహితసిద్ధి. న హి దుక్కరం కరోన్తో కఞ్చి సత్తం మగ్గఫలాదీసు పతిట్ఠాపేతి, అథ ఖో తాదిసం అతిదుక్కరం కత్వా సబ్బఞ్ఞుభావం సచ్ఛికత్వా నియ్యానికధమ్మదేసనాయ మగ్గఫలాదీసు సత్తే పతిట్ఠాపేన్తో లోకస్స హితం సాధేతి.

    Yaṃ pana evaṃ yojanaṃ asambhāventena kenaci vuttaṃ ‘‘na hi bhagavā lokahitāya saṃsāradukkhamanubhavati. Na hi kassaci dukkhānubhavanaṃ lokassa upakāraṃ āvahatī’’ti, taṃ tassa matimattaṃ. Evaṃ yojanāyapi atidukkarāni karontassa bhagavato dukkhānubhavanaṃ lokahitakaraṇatthāyāti ayamattho viññāyati, na tu dukkhānubhavaneneva lokahitasiddhīti. Paṭhamaṃ vuttayojanāyapi hi na dukkarakaraṇamattena lokahitasiddhi. Na hi dukkaraṃ karonto kañci sattaṃ maggaphalādīsu patiṭṭhāpeti, atha kho tādisaṃ atidukkaraṃ katvā sabbaññubhāvaṃ sacchikatvā niyyānikadhammadesanāya maggaphalādīsu satte patiṭṭhāpento lokassa hitaṃ sādheti.

    కామఞ్చేత్థ సత్తసఙ్ఖారభాజనవసేన తివిధో లోకో, హితకరణస్స పన అధిప్పేతత్తా తంవిసయస్సేవ సత్తలోకస్స వసేన అత్థో గహేతబ్బో. సో హి లోకీయన్తి ఏత్థ పుఞ్ఞపాపాని తంవిపాకో చాతి ‘‘లోకో’’తి వుచ్చతి. కత్థచి పన ‘‘సనరామరలోకగరు’’న్తిఆదీసు సమూహత్థోపి లోకసద్దో సముదాయవసేన లోకీయతి పఞ్ఞాపీయతీతి. యం పనేత్థ కేనచి వుత్తం ‘‘ఇమినా సత్తలోకఞ్చ జాతిలోకఞ్చ సఙ్గణ్హాతి, తస్మా తస్స సత్తలోకస్స ఇధలోకపరలోకహితం, అతిక్కన్తపరలోకానం వా ఉచ్ఛిన్నలోకసముదయానం ఇధ జాతిలోకే ఓకాసలోకే వా దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారసఙ్ఖాతఞ్చ హితం సమ్పిణ్డేత్వా లోకస్స, లోకానం, లోకే వా హితన్తి సరూపేకసేసం కత్వా లోకహితమిచ్చేవాహా’’తి, న తం సారతో పచ్చేతబ్బం దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారసఙ్ఖఆతహితస్సపి సత్తలోకవిసయత్తా, సత్తలోకగ్గహణేనేవ ఉచ్ఛిన్నమూలానం ఖీణాసవానమ్పి సఙ్గహితత్తా.

    Kāmañcettha sattasaṅkhārabhājanavasena tividho loko, hitakaraṇassa pana adhippetattā taṃvisayasseva sattalokassa vasena attho gahetabbo. So hi lokīyanti ettha puññapāpāni taṃvipāko cāti ‘‘loko’’ti vuccati. Katthaci pana ‘‘sanarāmaralokagaru’’ntiādīsu samūhatthopi lokasaddo samudāyavasena lokīyati paññāpīyatīti. Yaṃ panettha kenaci vuttaṃ ‘‘iminā sattalokañca jātilokañca saṅgaṇhāti, tasmā tassa sattalokassa idhalokaparalokahitaṃ, atikkantaparalokānaṃ vā ucchinnalokasamudayānaṃ idha jātiloke okāsaloke vā diṭṭhadhammasukhavihārasaṅkhātañca hitaṃ sampiṇḍetvā lokassa, lokānaṃ, loke vā hitanti sarūpekasesaṃ katvā lokahitamiccevāhā’’ti, na taṃ sārato paccetabbaṃ diṭṭhadhammasukhavihārasaṅkhaātahitassapi sattalokavisayattā, sattalokaggahaṇeneva ucchinnamūlānaṃ khīṇāsavānampi saṅgahitattā.

    సబ్బత్థ ‘‘కేనచీ’’తి వుత్తే ‘‘వజిరబుద్ధిటీకాకారేనా’’తి గహేతబ్బం. ‘‘మహాగణ్ఠిపదే’’తి వా ‘‘మజ్ఝిమగణ్ఠిపదే’’తి వా ‘‘చూళగణ్ఠిపదే’’తి వా వుత్తే ‘‘సీహళగణ్ఠిపదేసూ’’తి గహేతబ్బం. కేవలం ‘‘గణ్ఠిపదే’’తి వుత్తే ‘‘మాగధభాసాయ లిఖితే గణ్ఠిపదే’’తి గహేతబ్బం.

    Sabbattha ‘‘kenacī’’ti vutte ‘‘vajirabuddhiṭīkākārenā’’ti gahetabbaṃ. ‘‘Mahāgaṇṭhipade’’ti vā ‘‘majjhimagaṇṭhipade’’ti vā ‘‘cūḷagaṇṭhipade’’ti vā vutte ‘‘sīhaḷagaṇṭhipadesū’’ti gahetabbaṃ. Kevalaṃ ‘‘gaṇṭhipade’’ti vutte ‘‘māgadhabhāsāya likhite gaṇṭhipade’’ti gahetabbaṃ.

    నాథోతి లోకపటిసరణో, లోకసామీ లోకనాయకోతి వుత్తం హోతి. తథా హి సబ్బానత్థపఅహారపుబ్బఙ్గమాయ నిరవసేసహితసుఖవిధానతప్పరాయ నిరతిసయాయ పయోగసమ్పత్తియా సదేవమనుస్సాయ పజాయ అచ్చన్తుపకారితాయ అపరిమితనిరుపమప్పభావగుణవిసేససమఙ్గితాయ చ సబ్బసత్తుత్తమో భగవా అపరిమాణాసు లోకధాతూసు అపరిమాణానం సత్తానం ఏకపటిసరణో పతిట్ఠా. అథ వా నాథతీతి నాథో, వేనేయ్యానం హితసుఖం మేత్తాయనవసేన ఆసీసతి పత్థేతీతి అత్థో. అథ వా నాథతి వేనేయ్యగతే కిలేసే ఉపతాపేతీతి అత్థో, నాథతీతి వా యాచతీతి అత్థో. భగవా హి ‘‘సాధు, భిక్ఖవే, భిక్ఖు కాలేన కాలం అత్తసమ్పత్తిం పచ్చవేక్ఖేయ్యా’’తిఆదినా (అ॰ ని॰ ౮.౭) సత్తానం తం తం హితపటిపత్తిం యాచిత్వాపి కరుణాయ సముస్సాహితో తే తత్థ నియోజేతి. పరమేన వా చిత్తిస్సరియేన సమన్నాగతో సబ్బసత్తే ఈసతి అభిభవతీతి పరమిస్సరో భగవా ‘‘నాథో’’తి వుచ్చతి. సబ్బోపి చాయమత్థో సద్దసత్థానుసారతో వేదితబ్బో.

    Nāthoti lokapaṭisaraṇo, lokasāmī lokanāyakoti vuttaṃ hoti. Tathā hi sabbānatthapaahārapubbaṅgamāya niravasesahitasukhavidhānatapparāya niratisayāya payogasampattiyā sadevamanussāya pajāya accantupakāritāya aparimitanirupamappabhāvaguṇavisesasamaṅgitāya ca sabbasattuttamo bhagavā aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ ekapaṭisaraṇo patiṭṭhā. Atha vā nāthatīti nātho, veneyyānaṃ hitasukhaṃ mettāyanavasena āsīsati patthetīti attho. Atha vā nāthati veneyyagate kilese upatāpetīti attho, nāthatīti vā yācatīti attho. Bhagavā hi ‘‘sādhu, bhikkhave, bhikkhu kālena kālaṃ attasampattiṃ paccavekkheyyā’’tiādinā (a. ni. 8.7) sattānaṃ taṃ taṃ hitapaṭipattiṃ yācitvāpi karuṇāya samussāhito te tattha niyojeti. Paramena vā cittissariyena samannāgato sabbasatte īsati abhibhavatīti paramissaro bhagavā ‘‘nātho’’ti vuccati. Sabbopi cāyamattho saddasatthānusārato veditabbo.

    మహాకారుణికస్సాతి యో కరుణాయ కమ్పితహదయత్తా లోకహితత్థం అతిదుక్కరకిరియాయ అనేకప్పకారం తాదిసం సంసారదుక్ఖమనుభవిత్వా ఆగతో, తస్స మహాకారుణికస్సాతి అత్థో. తత్థ కిరతీతి కరుణా, పరదుక్ఖం విక్ఖిపతి అపనేతీతి అత్థో. దుక్ఖితేసు వా కిరీయతి పసారీయతీతి కరుణా. అథ వా కిణాతీతి కరుణా, పరదుక్ఖే సతి కారుణికం హింసతి విబాధేతి, వినాసేతి వా పరస్స దుక్ఖన్తి అత్థో. పరదుక్ఖే సతి సాధూనం కమ్పనం హదయఖేదం కరోతీతి వా కరుణా. అథ వా కమితి సుఖం, తం రున్ధతీతి కరుణా. ఏసా హి పరదుక్ఖాపనయనకామతాలక్ఖణా అత్తసుఖనిరపేక్ఖతాయ కారుణికానం సుఖం రున్ధతి విబాధేతీతి. కరుణాయ నియుత్తోతి కారుణికో యథా ‘‘దోవారికో’’తి. యథా హి ద్వారట్ఠానతో అఞ్ఞత్థ వత్తమానోపి ద్వారపటిబద్ధజీవికో పురిసో ద్వారానతివత్తవుత్తితాయ ద్వారే నియుత్తోతి ‘‘దోవారికో’’తి వుచ్చతి, ఏవం భగవా మేత్తాదివసేన కరుణావిహారతో అఞ్ఞత్థ వత్తమానోపి కరుణానతివత్తవుత్తితాయ కరుణాయ నియుత్తోతి ‘‘కారుణికో’’తి వుచ్చతి. మహాభినీహారతో పట్ఠాయ హి యావ మహాపరినిబ్బానా లోకహితత్థమేవ లోకనాథా తిట్ఠన్తి. మహన్తో కారుణికోతి మహాకారుణికో. సతిపి భగవతో తదఞ్ఞగుణానమ్పి వసేన మహన్తభావే కారుణికసద్దసన్నిధానేన వుత్తత్తా కరుణావసేనేత్థ మహన్తభావో వేదితబ్బో యథా ‘‘మహావేయ్యాకరణో’’తి. ఏవఞ్చ కత్వా ‘‘మహాకారుణికస్సా’’తి ఇమినా పదేన పుగ్గలాధిట్ఠానేన సత్థు మహాకరుణా వుత్తా హోతి.

    Mahākāruṇikassāti yo karuṇāya kampitahadayattā lokahitatthaṃ atidukkarakiriyāya anekappakāraṃ tādisaṃ saṃsāradukkhamanubhavitvā āgato, tassa mahākāruṇikassāti attho. Tattha kiratīti karuṇā, paradukkhaṃ vikkhipati apanetīti attho. Dukkhitesu vā kirīyati pasārīyatīti karuṇā. Atha vā kiṇātīti karuṇā, paradukkhe sati kāruṇikaṃ hiṃsati vibādheti, vināseti vā parassa dukkhanti attho. Paradukkhe sati sādhūnaṃ kampanaṃ hadayakhedaṃ karotīti vā karuṇā. Atha vā kamiti sukhaṃ, taṃ rundhatīti karuṇā. Esā hi paradukkhāpanayanakāmatālakkhaṇā attasukhanirapekkhatāya kāruṇikānaṃ sukhaṃ rundhati vibādhetīti. Karuṇāya niyuttoti kāruṇiko yathā ‘‘dovāriko’’ti. Yathā hi dvāraṭṭhānato aññattha vattamānopi dvārapaṭibaddhajīviko puriso dvārānativattavuttitāya dvāre niyuttoti ‘‘dovāriko’’ti vuccati, evaṃ bhagavā mettādivasena karuṇāvihārato aññattha vattamānopi karuṇānativattavuttitāya karuṇāya niyuttoti ‘‘kāruṇiko’’ti vuccati. Mahābhinīhārato paṭṭhāya hi yāva mahāparinibbānā lokahitatthameva lokanāthā tiṭṭhanti. Mahanto kāruṇikoti mahākāruṇiko. Satipi bhagavato tadaññaguṇānampi vasena mahantabhāve kāruṇikasaddasannidhānena vuttattā karuṇāvasenettha mahantabhāvo veditabbo yathā ‘‘mahāveyyākaraṇo’’ti. Evañca katvā ‘‘mahākāruṇikassā’’ti iminā padena puggalādhiṭṭhānena satthu mahākaruṇā vuttā hoti.

    అథ వా కరుణా కరుణాయనం సీలం పకతి ఏతస్సాతి కారుణికో, పథవీఫస్సాదయో వియ కక్ఖళఫుసనాదిసభావా కరుణాయనసభావో సభావభూతకరుణోతి అత్థో. సేసం పురిమసదిసమేవ. అథ వా మహావిసయతాయ మహానుభావతాయ మహాబలతాయ చ మహతీ కరుణాతి మహాకరుణా. భగవతో హి కరుణా నిరవసేసేసు సత్తేసు పవత్తతి, పవత్తమానా చ అనఞ్ఞసాధారణా పవత్తతి, దిట్ఠధమ్మికాదిభేదఞ్చ మహన్తమేవ సత్తానం హితసుఖం ఏకన్తతో నిప్ఫాదేతి, మహాకరుణాయ నియుత్తోతి మహాకారుణికోతి సబ్బం వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం. అథ వా మహతీ పసత్థా కరుణా అస్స అత్థీతి మహాకారుణికో. పూజావచనో హేత్థ మహన్తసద్దో ‘‘మహాపురిసో’’తిఆదీసు వియ. పసత్థా చ భగవతో కరుణా మహాకరుణాసమాపత్తివసేనపి పవత్తితో అనఞ్ఞసాధారణత్తాతి.

    Atha vā karuṇā karuṇāyanaṃ sīlaṃ pakati etassāti kāruṇiko, pathavīphassādayo viya kakkhaḷaphusanādisabhāvā karuṇāyanasabhāvo sabhāvabhūtakaruṇoti attho. Sesaṃ purimasadisameva. Atha vā mahāvisayatāya mahānubhāvatāya mahābalatāya ca mahatī karuṇāti mahākaruṇā. Bhagavato hi karuṇā niravasesesu sattesu pavattati, pavattamānā ca anaññasādhāraṇā pavattati, diṭṭhadhammikādibhedañca mahantameva sattānaṃ hitasukhaṃ ekantato nipphādeti, mahākaruṇāya niyuttoti mahākāruṇikoti sabbaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Atha vā mahatī pasatthā karuṇā assa atthīti mahākāruṇiko. Pūjāvacano hettha mahantasaddo ‘‘mahāpuriso’’tiādīsu viya. Pasatthā ca bhagavato karuṇā mahākaruṇāsamāpattivasenapi pavattito anaññasādhāraṇattāti.

    ఏవం కరుణాముఖేన సఙ్ఖేపతో సకలసబ్బఞ్ఞుగుణేహి భగవన్తం థోమేత్వా ఇదాని సద్ధమ్మం థోమేతుం ‘‘అసమ్బుధ’’న్తిఆదిమాహ. తత్థ అసమ్బుధన్తి పుబ్బకాలకిరియానిద్దేసో, తస్స అసమ్బుజ్ఝన్తో అప్పటివిజ్ఝన్తోతి అత్థో, యథాసభావం అప్పటివిజ్ఝనతోతి వుత్తం హోతి. హేతుఅత్థో హేత్థ అన్తసద్దో ‘‘పఠన్తో నిసీదతీ’’తిఆదీసు వియ. న్తి పుబ్బకాలకిరియాయ అనియమతో కమ్మనిద్దేసో. బుద్ధనిసేవితన్తి తస్స విసేసనం. తత్థ బుద్ధసద్దస్స తావ ‘‘బుజ్ఝితా సచ్చానీతి బుద్ధో, బోధేతా పజాయాతి బుద్ధో’’తిఆదినా (మహాని॰ ౧౯౨) నిద్దేసనయేన అత్థో వేదితబ్బో. అథ వా సవాసనాయ అఞ్ఞాణనిద్దాయ అచ్చన్తవిగమతో, బుద్ధియా వా వికసితభావతో బుద్ధవాతి బుద్ధో జాగరణవికసనత్థవసేన. అథ వా కస్సచిపి ఞేయ్యధమ్మస్స అనవబుద్ధస్స అభావేన ఞేయ్యవిసేసస్స కమ్మభావేన అగ్గహణతో కమ్మవచనిచ్ఛాయ అభావేన అవగమనత్థవసేనేవ కత్తునిద్దేసో లబ్భతీతి బుద్ధవాతి బుద్ధో. అత్థతో పన పారమితాపరిభావితో సయమ్భూఞాణేన సహ వాసనాయ విహతవిద్ధంసితనిరవసేసకిలేసో మహాకరుణాసబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణాదిఅపరిమేయ్యగుణగణాధారో ఖన్ధసన్తానో బుద్ధో. యథాహ ‘‘బుద్ధోతి యో సో భగవా సయమ్భూ అనాచరియకో పుబ్బే అననుస్సుతేసు ధమ్మేసు సామం సచ్చాని అభిసమ్బుజ్ఝి, తత్థ చ సబ్బఞ్ఞుతం పత్తో బలేసు చ వసీభావ’’న్తి (మహాని॰ ౧౯౨; చూళని॰ పారాయనత్థుతిగాథానిద్దేస ౯౭; పటి॰ మ॰ ౧.౧౬౧). తేన ఏవం నిరుపమప్పభావేన బుద్ధేన నిసేవితం గోచరాసేవనాభావనాసేవనాహి యథారహం నిసేవితం అనుభూతన్తి అత్థో.

    Evaṃ karuṇāmukhena saṅkhepato sakalasabbaññuguṇehi bhagavantaṃ thometvā idāni saddhammaṃ thometuṃ ‘‘asambudha’’ntiādimāha. Tattha asambudhanti pubbakālakiriyāniddeso, tassa asambujjhanto appaṭivijjhantoti attho, yathāsabhāvaṃ appaṭivijjhanatoti vuttaṃ hoti. Hetuattho hettha antasaddo ‘‘paṭhanto nisīdatī’’tiādīsu viya. Yanti pubbakālakiriyāya aniyamato kammaniddeso. Buddhanisevitanti tassa visesanaṃ. Tattha buddhasaddassa tāva ‘‘bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho’’tiādinā (mahāni. 192) niddesanayena attho veditabbo. Atha vā savāsanāya aññāṇaniddāya accantavigamato, buddhiyā vā vikasitabhāvato buddhavāti buddho jāgaraṇavikasanatthavasena. Atha vā kassacipi ñeyyadhammassa anavabuddhassa abhāvena ñeyyavisesassa kammabhāvena aggahaṇato kammavacanicchāya abhāvena avagamanatthavaseneva kattuniddeso labbhatīti buddhavāti buddho. Atthato pana pāramitāparibhāvito sayambhūñāṇena saha vāsanāya vihataviddhaṃsitaniravasesakileso mahākaruṇāsabbaññutaññāṇādiaparimeyyaguṇagaṇādhāro khandhasantāno buddho. Yathāha ‘‘buddhoti yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto balesu ca vasībhāva’’nti (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 97; paṭi. ma. 1.161). Tena evaṃ nirupamappabhāvena buddhena nisevitaṃ gocarāsevanābhāvanāsevanāhi yathārahaṃ nisevitaṃ anubhūtanti attho.

    తత్థ నిబ్బానం గోచరాసేవనావసేనేవ నిసేవితం, మగ్గో పన అత్తనా భావితో చ భావనాసేవనావసేన సేవితో, పరేహి ఉప్పాదితాని పన మగ్గఫలాని చేతోపరియఞాణాదినా యదా పరిజానాతి, అత్తనా ఉప్పాదితాని వా పచ్చవేక్ఖణఞాణేన పరిచ్ఛిన్దతి, తదా గోచరాసేవనావసేనపి సేవితాని హోన్తియేవ. ఏత్థ చ పరియత్తిధమ్మస్సపి పరియాయతో ధమ్మగ్గహణేన గహణే సతి సోపి దేసనాసమ్మసనఞాణగోచరతాయ గోచరాసేవనాయ సేవితోతి సక్కా గహేతుం. ‘‘అభిధమ్మనయసముద్దం అధిగచ్ఛతి, తీణి పిటకాని సమ్మసీ’’తి చ అట్ఠకథాయం వుత్తత్తా పరియత్తిధమ్మస్సపి సచ్ఛికిరియాయ సమ్మసనపరియాయో లబ్భతీతి యం అసమ్బుధం అసమ్బుజ్ఝన్తో అసచ్ఛికరోన్తోతి అత్థసమ్భవతో సోపి ఇధ వుత్తో ఏవాతి దట్ఠబ్బం. తమ్పి చ అప్పటివిజ్ఝన్తో భవాభవం గచ్ఛతి, పరిఞ్ఞాతధమ్మవినయో పన తదత్థపటిపత్తియా సమ్మాపటిపన్నో న చిరస్సేవ దుక్ఖస్సన్తం కరిస్సతి. వుత్తఞ్హేతం –

    Tattha nibbānaṃ gocarāsevanāvaseneva nisevitaṃ, maggo pana attanā bhāvito ca bhāvanāsevanāvasena sevito, parehi uppāditāni pana maggaphalāni cetopariyañāṇādinā yadā parijānāti, attanā uppāditāni vā paccavekkhaṇañāṇena paricchindati, tadā gocarāsevanāvasenapi sevitāni hontiyeva. Ettha ca pariyattidhammassapi pariyāyato dhammaggahaṇena gahaṇe sati sopi desanāsammasanañāṇagocaratāya gocarāsevanāya sevitoti sakkā gahetuṃ. ‘‘Abhidhammanayasamuddaṃ adhigacchati, tīṇi piṭakāni sammasī’’ti ca aṭṭhakathāyaṃ vuttattā pariyattidhammassapi sacchikiriyāya sammasanapariyāyo labbhatīti yaṃ asambudhaṃ asambujjhanto asacchikarontoti atthasambhavato sopi idha vutto evāti daṭṭhabbaṃ. Tampi ca appaṭivijjhanto bhavābhavaṃ gacchati, pariññātadhammavinayo pana tadatthapaṭipattiyā sammāpaṭipanno na cirasseva dukkhassantaṃ karissati. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘యో ఇమస్మిం ధమ్మవినయే, అప్పమత్తో విహస్సతి;

    ‘‘Yo imasmiṃ dhammavinaye, appamatto vihassati;

    పహాయ జాతిసంసారం, దుక్ఖస్సన్తం కరిస్సతీ’’తి. (దీ॰ ని॰ ౨.౧౮౫; సం॰ ని॰ ౧.౧౮౫);

    Pahāya jātisaṃsāraṃ, dukkhassantaṃ karissatī’’ti. (dī. ni. 2.185; saṃ. ni. 1.185);

    ఏత్థ చ కిఞ్చాపి మగ్గఫలనిబ్బానాని పచ్చేకబుద్ధబుద్ధసావకేహిపి గోచరాసేవనాదినా సేవితాని హోన్తి, తథాపి ఉక్కట్ఠపరిచ్ఛేదవసేన ‘‘బుద్ధనిసేవిత’’న్తి వుత్తం. కేనచి పన బుద్ధసద్దస్స సామఞ్ఞతో బుద్ధానుబుద్ధపచ్చేకబుద్ధానమ్పి ఏత్థేవ సఙ్గహో వుత్తో.

    Ettha ca kiñcāpi maggaphalanibbānāni paccekabuddhabuddhasāvakehipi gocarāsevanādinā sevitāni honti, tathāpi ukkaṭṭhaparicchedavasena ‘‘buddhanisevita’’nti vuttaṃ. Kenaci pana buddhasaddassa sāmaññato buddhānubuddhapaccekabuddhānampi ettheva saṅgaho vutto.

    భవాభవన్తి అపరకాలకిరియాయ కమ్మనిద్దేసో, భవతో భవన్తి అత్థో. అథ వా భవాభవన్తి సుగతిదుగ్గతివసేన హీనపణీతవసేన చ ఖుద్దకం మహన్తఞ్చ భవన్తి అత్థో. వుద్ధత్థోపి హి అ-కారో దిస్సతి ‘‘అసేక్ఖా ధమ్మా’’తిఆదీసు వియ. తస్మా అభవోతి మహాభవో వుచ్చతి. అథ వా భవోతి వుద్ధి, అభవోతి హాని. భవోతి వా సస్సతదిట్ఠి, అభవోతి ఉచ్ఛేదదిట్ఠి. వుత్తప్పకారో భవో చ అభవో చ భవాభవో. తం భవాభవం. గచ్ఛతీతి అపరకాలకిరియానిద్దేసో. జీవలోకోతి సత్తలోకో. జీవగ్గహణేన హి సఙ్ఖారభాజనలోకం నివత్తేతి తస్స భవాభవగమనాసమ్భవతో. నమో అత్థూతి పాఠసేసో దట్ఠబ్బో.

    Bhavābhavanti aparakālakiriyāya kammaniddeso, bhavato bhavanti attho. Atha vā bhavābhavanti sugatiduggativasena hīnapaṇītavasena ca khuddakaṃ mahantañca bhavanti attho. Vuddhatthopi hi a-kāro dissati ‘‘asekkhā dhammā’’tiādīsu viya. Tasmā abhavoti mahābhavo vuccati. Atha vā bhavoti vuddhi, abhavoti hāni. Bhavoti vā sassatadiṭṭhi, abhavoti ucchedadiṭṭhi. Vuttappakāro bhavo ca abhavo ca bhavābhavo. Taṃ bhavābhavaṃ. Gacchatīti aparakālakiriyāniddeso. Jīvalokoti sattaloko. Jīvaggahaṇena hi saṅkhārabhājanalokaṃ nivatteti tassa bhavābhavagamanāsambhavato. Namo atthūti pāṭhaseso daṭṭhabbo.

    అవిజ్జాదికిలేసజాలవిద్ధంసినోతి ధమ్మవిసేసనం. తత్థ అవిన్దియం విన్దతీతి అవిజ్జా. పూరేతుం అయుత్తట్ఠేన కాయదుచ్చరితాది అవిన్దియం నామ, అలద్ధబ్బన్తి అత్థో. తబ్బిపరీతతో కాయసుచరితాది విన్దియం నామ, తం విన్దియం న విన్దతీతి వా అవిజ్జా, ఖన్ధానం రాసట్ఠం, ఆయతనానం ఆయతనట్ఠం, ధాతూనం సుఞ్ఞతట్ఠం, ఇన్ద్రియానం అధిపతియట్ఠం, సచ్చానం తథట్ఠం అవిదితం కరోతీతి వా అవిజ్జా, దుక్ఖాదీనం పీళనాదివసేన వుత్తం చతుబ్బిధం అత్థం అవిదితం కరోతీతిపి అవిజ్జా, అన్తవిరహితే సంసారే సబ్బయోనిగతిభవవిఞ్ఞాణట్ఠితిసత్తావాసేసు సత్తే జవాపేతీతి వా అవిజ్జా, పరమత్థతో అవిజ్జమానేసుపి ఇత్థిపురిసాదీసు జవతి, విజ్జమానేసుపి ఖన్ధాదీసు న జవతీతి వా అవిజ్జా. సా ఆది యేసం తణ్హాదీనం తే అవిజ్జాదయో, తేయేవ కిలిస్సన్తి ఏతేహి సత్తాతి కిలేసా, తేయేవ చ సత్తానం బన్ధనట్ఠేన జాలసదిసాతి జాలం, తం విద్ధంసేతి సబ్బసో వినాసేతి సీలేనాతి అవిజ్జాదికిలేసజాలవిద్ధంసీ. నను చేత్థ సపరియత్తికో నవలోకుత్తరధమ్మో అధిప్పేతో, తత్థ చ మగ్గోయేవ కిలేసే విద్ధంసేతి, నేతరేతి చే? వుచ్చతే. మగ్గస్సపి నిబ్బానమాగమ్మ కిలేసవిద్ధంసనతో నిబ్బానమ్పి కిలేసే విద్ధంసేతి నామ, మగ్గస్స కిలేసవిద్ధంసనకిచ్చం ఫలేన నిప్ఫన్నన్తి ఫలమ్పి ‘‘కిలేసవిద్ధంసీ’’తి వుచ్చతి. పరియత్తిధమ్మోపి కిలేసవిద్ధంసనస్స పచ్చయత్తా ‘‘కిలేసవిద్ధంసీ’’తి వత్తుమరహతీతి న కోచి దోసో.

    Avijjādikilesajālaviddhaṃsinoti dhammavisesanaṃ. Tattha avindiyaṃ vindatīti avijjā. Pūretuṃ ayuttaṭṭhena kāyaduccaritādi avindiyaṃ nāma, aladdhabbanti attho. Tabbiparītato kāyasucaritādi vindiyaṃ nāma, taṃ vindiyaṃ na vindatīti vā avijjā, khandhānaṃ rāsaṭṭhaṃ, āyatanānaṃ āyatanaṭṭhaṃ, dhātūnaṃ suññataṭṭhaṃ, indriyānaṃ adhipatiyaṭṭhaṃ, saccānaṃ tathaṭṭhaṃ aviditaṃ karotīti vā avijjā, dukkhādīnaṃ pīḷanādivasena vuttaṃ catubbidhaṃ atthaṃ aviditaṃ karotītipi avijjā, antavirahite saṃsāre sabbayonigatibhavaviññāṇaṭṭhitisattāvāsesu satte javāpetīti vā avijjā, paramatthato avijjamānesupi itthipurisādīsu javati, vijjamānesupi khandhādīsu na javatīti vā avijjā. Sā ādi yesaṃ taṇhādīnaṃ te avijjādayo, teyeva kilissanti etehi sattāti kilesā, teyeva ca sattānaṃ bandhanaṭṭhena jālasadisāti jālaṃ, taṃ viddhaṃseti sabbaso vināseti sīlenāti avijjādikilesajālaviddhaṃsī. Nanu cettha sapariyattiko navalokuttaradhammo adhippeto, tattha ca maggoyeva kilese viddhaṃseti, netareti ce? Vuccate. Maggassapi nibbānamāgamma kilesaviddhaṃsanato nibbānampi kilese viddhaṃseti nāma, maggassa kilesaviddhaṃsanakiccaṃ phalena nipphannanti phalampi ‘‘kilesaviddhaṃsī’’ti vuccati. Pariyattidhammopi kilesaviddhaṃsanassa paccayattā ‘‘kilesaviddhaṃsī’’ti vattumarahatīti na koci doso.

    ధమ్మవరస్స తస్సాతి పుబ్బే అనియమితస్స నియమవచనం. తత్థ యథానుసిట్ఠం పటిపజ్జమానే చతూసు అపాయేసు అపతమానే ధారేతీతి ధమ్మో.

    Dhammavarassa tassāti pubbe aniyamitassa niyamavacanaṃ. Tattha yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne catūsu apāyesu apatamāne dhāretīti dhammo.

    ‘‘యే కేచి ధమ్మం సరణం గతాసే, న తే గమిస్సన్తి అపాయభూమిం;

    ‘‘Ye keci dhammaṃ saraṇaṃ gatāse, na te gamissanti apāyabhūmiṃ;

    పహాయ మానుసం దేహం, దేవకాయం పరిపూరేస్సన్తీ’’తి. (దీ॰ ని॰ ౨.౩౩౨; సం॰ ని॰ ౧.౩౭) –

    Pahāya mānusaṃ dehaṃ, devakāyaṃ paripūressantī’’ti. (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37) –

    హి వుత్తం. సంసారదుక్ఖే వా అపతమానే కత్వా ధారేతీతి ధమ్మో మగ్గఫలుప్పత్తియా సత్తక్ఖత్తుపరమతాదివసేన సంసారస్స పరిచ్ఛిన్నత్తా. అపాయాదినిబ్బత్తకకిలేసవిద్ధంసనఞ్చేత్థ ధారణం. ఏవఞ్చ కత్వా అరియమగ్గో తస్స తదత్థసిద్ధిహేతుతాయ నిబ్బానఞ్చాతి ఉభయమేవ నిప్పరియాయతో ధారేతి, అరియఫలం పన తంసముచ్ఛిన్నకిలేసపటిప్పస్సమ్భనేన తదనుగుణతాయ, పరియత్తిధమ్మో తదధిగమహేతుతాయాతి ఉభయం పరియాయతో ధారేతీతి వేదితబ్బం. వుత్తప్పకారో ధమ్మోయేవ అత్తనో ఉత్తరితరాభావేన వరో పవరో అనుత్తరోతి ధమ్మవరో, తస్స ధమ్మవరస్స నమో అత్థూతి సమ్బన్ధో. ఏత్తావతా చేత్థ అమ్హేహి సారత్థో పకాసితో. యం పనేత్థ కేనచి పపఞ్చితం, అమ్హేహి చ ఇధ న దస్సితం, న తం సారతో పచ్చేతబ్బం. ఇతో పరేసుపి ఏవమేవ దట్ఠబ్బం. తస్మా ఇతో పట్ఠాయ ఏత్తకమ్పి అవత్వా సారత్థమేవ దస్సయిస్సామ. యత్థ పన కేనచి అచ్చన్తవిరుద్ధం లిఖితం, తమ్పి కత్థచి దస్సయిస్సామ. ఏత్థ చ ‘‘అవిజ్జాదికిలేసజాలవిద్ధంసినో’’తి ఏతేన స్వాక్ఖాతతాదీహి ధమ్మం థోమేతి, ‘‘ధమ్మవరస్సా’’తి ఏతేన అఞ్ఞస్స విసిట్ఠస్స అభావదీపనతో పరిపుణ్ణతాయ. పఠమేన వా పహానసమ్పదం ధమ్మస్స దస్సేతి, దుతియేన పభావసమ్పదం.

    Hi vuttaṃ. Saṃsāradukkhe vā apatamāne katvā dhāretīti dhammo maggaphaluppattiyā sattakkhattuparamatādivasena saṃsārassa paricchinnattā. Apāyādinibbattakakilesaviddhaṃsanañcettha dhāraṇaṃ. Evañca katvā ariyamaggo tassa tadatthasiddhihetutāya nibbānañcāti ubhayameva nippariyāyato dhāreti, ariyaphalaṃ pana taṃsamucchinnakilesapaṭippassambhanena tadanuguṇatāya, pariyattidhammo tadadhigamahetutāyāti ubhayaṃ pariyāyato dhāretīti veditabbaṃ. Vuttappakāro dhammoyeva attano uttaritarābhāvena varo pavaro anuttaroti dhammavaro, tassa dhammavarassa namo atthūti sambandho. Ettāvatā cettha amhehi sārattho pakāsito. Yaṃ panettha kenaci papañcitaṃ, amhehi ca idha na dassitaṃ, na taṃ sārato paccetabbaṃ. Ito paresupi evameva daṭṭhabbaṃ. Tasmā ito paṭṭhāya ettakampi avatvā sāratthameva dassayissāma. Yattha pana kenaci accantaviruddhaṃ likhitaṃ, tampi katthaci dassayissāma. Ettha ca ‘‘avijjādikilesajālaviddhaṃsino’’ti etena svākkhātatādīhi dhammaṃ thometi, ‘‘dhammavarassā’’ti etena aññassa visiṭṭhassa abhāvadīpanato paripuṇṇatāya. Paṭhamena vā pahānasampadaṃ dhammassa dasseti, dutiyena pabhāvasampadaṃ.

    ఏవం సఙ్ఖేపేనేవ సబ్బధమ్మగుణేహి సద్ధమ్మం థోమేత్వా ఇదాని అరియసఙ్ఘం థోమేతుం ‘‘గుణేహీ’’తిఆదిమాహ. ‘‘గుణేహీ’’తి పదస్స ‘‘యుత్తో’’తి ఇమినా సమ్బన్ధో. ఇదాని యేహి గుణేహి యుత్తో, తే దస్సేన్తో ‘‘సీలసమాధీ’’తిఆదిమాహ. తత్థ చతుపారిసుద్ధిసీలాది ‘‘సీల’’న్తి వుచ్చతి. సమాధీతి పఠమజ్ఝానాది. సమాధిసీసేన హి పఠమజ్ఝానాదయో వుత్తా. పఞ్ఞాతి మగ్గపఞ్ఞా. విముత్తి చ విముత్తిఞాణఞ్చ విముత్తివిముత్తిఞాణన్తి వత్తబ్బే ఏకదేససరూపేకసేసనయేన ‘‘విముత్తిఞాణ’’న్తి వుత్తం. ఆదిసద్దపరియాయేన పభుతిసద్దేన వా విముత్తిగ్గహణం వేదితబ్బం. తత్థ విముత్తీతి ఫలం. విముత్తిఞాణన్తి పచ్చవేక్ఖణఞాణం. పభుతి-సద్దేన ఛళభిఞ్ఞాచతుపటిసమ్భిదాదయో గుణా సఙ్గహితాతి దట్ఠబ్బం. ఏత్థ చ సీలాదయో గుణా లోకియా లోకుత్తరా చ యథాసమ్భవం నిద్దిట్ఠాతి వేదితబ్బా. యం పనేత్థ కేనచి వుత్తం ‘‘సీలాదయో కిఞ్చాపి లోకియలోకుత్తరా యథాసమ్భవం లబ్భన్తి, తథాపి అన్తే ‘అరియసఙ్ఘ’న్తి వచనతో సీలాదయో చత్తారో ధమ్మక్ఖన్ధా లోకుత్తరావా’’తి, తం తస్స మతిమత్తం. న హి అరియసఙ్ఘస్స లోకియగుణేహిపి థోమనాయ కోచి దోసో దిస్సతి, సబ్బఞ్ఞుబుద్ధస్సపి తావ లోకియలోకుత్తరగుణేహి థోమనా హోతి, కిమఙ్గం పన అరియసఙ్ఘస్సాతి.

    Evaṃ saṅkhepeneva sabbadhammaguṇehi saddhammaṃ thometvā idāni ariyasaṅghaṃ thometuṃ ‘‘guṇehī’’tiādimāha. ‘‘Guṇehī’’ti padassa ‘‘yutto’’ti iminā sambandho. Idāni yehi guṇehi yutto, te dassento ‘‘sīlasamādhī’’tiādimāha. Tattha catupārisuddhisīlādi ‘‘sīla’’nti vuccati. Samādhīti paṭhamajjhānādi. Samādhisīsena hi paṭhamajjhānādayo vuttā. Paññāti maggapaññā. Vimutti ca vimuttiñāṇañca vimuttivimuttiñāṇanti vattabbe ekadesasarūpekasesanayena ‘‘vimuttiñāṇa’’nti vuttaṃ. Ādisaddapariyāyena pabhutisaddena vā vimuttiggahaṇaṃ veditabbaṃ. Tattha vimuttīti phalaṃ. Vimuttiñāṇanti paccavekkhaṇañāṇaṃ. Pabhuti-saddena chaḷabhiññācatupaṭisambhidādayo guṇā saṅgahitāti daṭṭhabbaṃ. Ettha ca sīlādayo guṇā lokiyā lokuttarā ca yathāsambhavaṃ niddiṭṭhāti veditabbā. Yaṃ panettha kenaci vuttaṃ ‘‘sīlādayo kiñcāpi lokiyalokuttarā yathāsambhavaṃ labbhanti, tathāpi ante ‘ariyasaṅgha’nti vacanato sīlādayo cattāro dhammakkhandhā lokuttarāvā’’ti, taṃ tassa matimattaṃ. Na hi ariyasaṅghassa lokiyaguṇehipi thomanāya koci doso dissati, sabbaññubuddhassapi tāva lokiyalokuttaraguṇehi thomanā hoti, kimaṅgaṃ pana ariyasaṅghassāti.

    కుసలత్థికానం జనానం పుఞ్ఞస్స వుద్ధియా ఖేత్తసదిసత్తా ఖేత్తన్తి ఆహ ‘‘ఖేత్తం జనానం కుసలత్థికాన’’న్తి. ఖిత్తం బీజం మహప్ఫలభావకరణేన తాయతీతి హి ఖేత్తం, పుబ్బణ్ణాపరణ్ణవిరుహనభూమి, తంసదిసత్తా అరియసఙ్ఘోపి ‘‘ఖేత్త’’న్తి వుచ్చతి. ఇమినా అరియసఙ్ఘస్స అనుత్తరపుఞ్ఞక్ఖేత్తభావం దీపేతి. ‘‘అనుత్తరం పుఞ్ఞక్ఖేత్తం లోకస్సా’’తి హి వుత్తం. న్తి పుబ్బే ‘‘యో’’తి అనియమేన వుత్తస్స నియమవచనం. అరియసఙ్ఘన్తి ఏత్థ ఆరకత్తా కిలేసేహి, అనయే న ఇరియనతో, అయే చ ఇరియనతో అరియా నిరుత్తినయేన. అథ వా సదేవకేన లోకేన సరణన్తి అరణీయతో ఉపగన్తబ్బతో ఉపగతానఞ్చ తదత్థసిద్ధితో అరియా. అరియానం సఙ్ఘో సమూహోతి అరియసఙ్ఘో. అథ వా అరియో చ సో యథావుత్తనయేన సఙ్ఘో చ దిట్ఠిసీలసామఞ్ఞేన సంహతభావతోతి అరియసఙ్ఘో, అట్ఠ అరియపుగ్గలా. తం అరియసఙ్ఘం. భగవతో అపరభాగే బుద్ధధమ్మరతనానమ్పి సమధిగమో సఙ్ఘరతనాధీనోతి అరియసఙ్ఘస్స బహూపకారతం దస్సేతుం ఇధేవ ‘‘సిరసా నమామీ’’తి వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం.

    Kusalatthikānaṃ janānaṃ puññassa vuddhiyā khettasadisattā khettanti āha ‘‘khettaṃ janānaṃ kusalatthikāna’’nti. Khittaṃ bījaṃ mahapphalabhāvakaraṇena tāyatīti hi khettaṃ, pubbaṇṇāparaṇṇaviruhanabhūmi, taṃsadisattā ariyasaṅghopi ‘‘khetta’’nti vuccati. Iminā ariyasaṅghassa anuttarapuññakkhettabhāvaṃ dīpeti. ‘‘Anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā’’ti hi vuttaṃ. Tanti pubbe ‘‘yo’’ti aniyamena vuttassa niyamavacanaṃ. Ariyasaṅghanti ettha ārakattā kilesehi, anaye na iriyanato, aye ca iriyanato ariyā niruttinayena. Atha vā sadevakena lokena saraṇanti araṇīyato upagantabbato upagatānañca tadatthasiddhito ariyā. Ariyānaṃ saṅgho samūhoti ariyasaṅgho. Atha vā ariyo ca so yathāvuttanayena saṅgho ca diṭṭhisīlasāmaññena saṃhatabhāvatoti ariyasaṅgho, aṭṭha ariyapuggalā. Taṃ ariyasaṅghaṃ. Bhagavato aparabhāge buddhadhammaratanānampi samadhigamo saṅgharatanādhīnoti ariyasaṅghassa bahūpakārataṃ dassetuṃ idheva ‘‘sirasā namāmī’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ.

    ఏవం గాథాత్తయేన సఙ్ఖేపతో సకలగుణసంకిత్తనముఖేన రతనత్తయస్స పణామం కత్వా ఇదాని తం నిపచ్చకారం యథాధిప్పేతే పయోజనే పరిణామేన్తో ఆహ ‘‘ఇచ్చేవ’’మిచ్చాది. ఇచ్చేవం యథావుత్తనయేన అచ్చన్తం ఏకన్తేన నమస్సనేయ్యం నమస్సితబ్బం రతనత్తయం నమస్సమానో కాయవాచాచిత్తేహి వన్దమానో అహం విపులం యం పుఞ్ఞాభిసన్దం అలత్థన్తి సమ్బన్ధో. తత్థ బుద్ధాదయో రతిజననట్ఠేన రతనం. తేసఞ్హి ‘‘ఇతిపి సో భగవా’’తిఆదినా యథాభూతగుణే ఆవజ్జేన్తస్స అమతాధిగమహేతుభూతం అనప్పకం పీతిపామోజ్జం ఉప్పజ్జతి. యథాహ –

    Evaṃ gāthāttayena saṅkhepato sakalaguṇasaṃkittanamukhena ratanattayassa paṇāmaṃ katvā idāni taṃ nipaccakāraṃ yathādhippete payojane pariṇāmento āha ‘‘icceva’’miccādi. Iccevaṃ yathāvuttanayena accantaṃ ekantena namassaneyyaṃ namassitabbaṃ ratanattayaṃ namassamāno kāyavācācittehi vandamāno ahaṃ vipulaṃ yaṃ puññābhisandaṃ alatthanti sambandho. Tattha buddhādayo ratijananaṭṭhena ratanaṃ. Tesañhi ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinā yathābhūtaguṇe āvajjentassa amatādhigamahetubhūtaṃ anappakaṃ pītipāmojjaṃ uppajjati. Yathāha –

    ‘‘యస్మిం, మహానామ, సమయే అరియసావకో తథాగతం అనుస్సరతి, నేవస్స తస్మిం సమయే రాగపరియుట్ఠితం చిత్తం హోతి, న దోసపరియుట్ఠితం చిత్తం హోతి, న మోహపరియుట్ఠితం చిత్తం హోతి, ఉజుగతమేవస్స తస్మిం సమయే చిత్తం హోతి, ఉజుగతచిత్తో ఖో పన, మహానామ, అరియసావకో లభతి అత్థవేదం, లభతి ధమ్మవేదం, లభతి ధమ్మూపసంహితం పామోజ్జం, పముదితస్స పీతి జాయతీ’’తిఆది (అ॰ ని॰ ౧౧.౧౧).

    ‘‘Yasmiṃ, mahānāma, samaye ariyasāvako tathāgataṃ anussarati, nevassa tasmiṃ samaye rāgapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, ujugatamevassa tasmiṃ samaye cittaṃ hoti, ujugatacitto kho pana, mahānāma, ariyasāvako labhati atthavedaṃ, labhati dhammavedaṃ, labhati dhammūpasaṃhitaṃ pāmojjaṃ, pamuditassa pīti jāyatī’’tiādi (a. ni. 11.11).

    చిత్తీకతాదిభావో వా రతనట్ఠో. వుత్తఞ్హేతం –

    Cittīkatādibhāvo vā ratanaṭṭho. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘చిత్తీకతం మహగ్ఘఞ్చ, అతులం దుల్లభదస్సనం;

    ‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;

    అనోమసత్తపరిభోగం, రతనం తేన వుచ్చతీ’’తి. (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.౩౩);

    Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccatī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.33);

    చిత్తీకతభావాదయో చ అనఞ్ఞసాధారణా బుద్ధాదీసుయేవ లబ్భన్తీతి.

    Cittīkatabhāvādayo ca anaññasādhāraṇā buddhādīsuyeva labbhantīti.

    ‘‘పుఞ్ఞాభిసన్దన్తి పుఞ్ఞరాసిం పుఞ్ఞప్పవత్తం వా’’తి మహాగణ్ఠిపదే వుత్తం. మజ్ఝిమగణ్ఠిపదే పన చూళగణ్ఠిపదే చ ‘‘పుఞ్ఞాభిసన్దన్తి పుఞ్ఞాభినిసంస’’న్తిపి అత్థో వుత్తో. పుఞ్ఞాభిసన్దన్తి పుఞ్ఞనదిం, పుఞ్ఞప్పవాహన్తి ఏవం పనేత్థ అత్థో వేదితబ్బో. అవిచ్ఛేదేన పవత్తియమానఞ్హి పుఞ్ఞం అభిసన్దనట్ఠేన ‘‘పుఞ్ఞాభిసన్దో’’తి వుచ్చతి. తేనేవ సారత్థపకాసినియా సంయుత్తనికాయట్ఠకథాయ (సం॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౩.౫.౧౦౨౭) –

    ‘‘Puññābhisandanti puññarāsiṃ puññappavattaṃ vā’’ti mahāgaṇṭhipade vuttaṃ. Majjhimagaṇṭhipade pana cūḷagaṇṭhipade ca ‘‘puññābhisandanti puññābhinisaṃsa’’ntipi attho vutto. Puññābhisandanti puññanadiṃ, puññappavāhanti evaṃ panettha attho veditabbo. Avicchedena pavattiyamānañhi puññaṃ abhisandanaṭṭhena ‘‘puññābhisando’’ti vuccati. Teneva sāratthapakāsiniyā saṃyuttanikāyaṭṭhakathāya (saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.1027) –

    ‘‘చత్తారోమే, భిక్ఖవే, పుఞ్ఞాభిసన్దా కుసలాభిసన్దా సుఖస్సాహారా. కతమే చత్తారో? ఇధ, భిక్ఖవే, అరియసావకో బుద్ధే అవేచ్చప్పసాదేన సమన్నాగతో హోతి ‘ఇతిపి సో భగవా…పే॰… బుద్ధో భగవా’తి, అయం పఠమో పుఞ్ఞాభిసన్దో కుసలాభిసన్దో సుఖస్సాహారో’’తి (సం॰ ని॰ ౫.౧౦౨౭) –

    ‘‘Cattārome, bhikkhave, puññābhisandā kusalābhisandā sukhassāhārā. Katame cattāro? Idha, bhikkhave, ariyasāvako buddhe aveccappasādena samannāgato hoti ‘itipi so bhagavā…pe… buddho bhagavā’ti, ayaṃ paṭhamo puññābhisando kusalābhisando sukhassāhāro’’ti (saṃ. ni. 5.1027) –

    ఏవమాదికాయ పాళియా అత్థం దస్సేన్తో ‘‘పుఞ్ఞాభిసన్దా కుసలాభిసన్దాతి పుఞ్ఞనదియో కుసలనదియో’’తి వుత్తం. యం పన గణ్ఠిపదే వుత్తం ‘‘పుఞ్ఞాభిసన్దన్తి పుఞ్ఞఫల’’న్తి, తం న సున్దరం . న హి రతనత్తయం నమస్సమానో తస్మిం ఖణే పుఞ్ఞఫలం అలత్థ, కిన్తు అనప్పకం పుఞ్ఞరాసిం తదా అలభి, తస్స చ ఫలం పరలోకభాగీ, దిట్ఠధమ్మే తు అన్తరాయవిఘాతో తస్స చ పుఞ్ఞస్స ఆనిసంసమత్తకం, ‘‘తస్సానుభావేన హతన్తరాయో’’తి చ వుత్తం, న చ పుఞ్ఞఫలే అనుప్పన్నే తస్సానుభావేన హతన్తరాయభావో న సిజ్ఝతి, న చేతం తస్మింయేవ ఖణే దిట్ఠధమ్మవేదనీయం అహోసి. తస్మా తస్స మహతో పుఞ్ఞప్పవాహస్స ఆనుభావేన హతన్తరాయోతి అయమేవ అత్థో యుజ్జతి. అథాపి పణామకిరియాయ జనితత్తా పుఞ్ఞమేవ పుఞ్ఞఫలన్తి తస్సాధిప్పాయో సియా, ఏవం సతి యుజ్జేయ్య. సో చ పుఞ్ఞప్పవాహో న అప్పమత్తకో, అథ ఖో మహన్తోయేవాతి దస్సేన్తో ఆహ ‘‘విపుల’’న్తి, మహన్తం అనప్పకన్తి వుత్తం హోతి. అలత్థన్తి అలభిం, పాపుణిన్తి అత్థో.

    Evamādikāya pāḷiyā atthaṃ dassento ‘‘puññābhisandā kusalābhisandāti puññanadiyo kusalanadiyo’’ti vuttaṃ. Yaṃ pana gaṇṭhipade vuttaṃ ‘‘puññābhisandanti puññaphala’’nti, taṃ na sundaraṃ . Na hi ratanattayaṃ namassamāno tasmiṃ khaṇe puññaphalaṃ alattha, kintu anappakaṃ puññarāsiṃ tadā alabhi, tassa ca phalaṃ paralokabhāgī, diṭṭhadhamme tu antarāyavighāto tassa ca puññassa ānisaṃsamattakaṃ, ‘‘tassānubhāvena hatantarāyo’’ti ca vuttaṃ, na ca puññaphale anuppanne tassānubhāvena hatantarāyabhāvo na sijjhati, na cetaṃ tasmiṃyeva khaṇe diṭṭhadhammavedanīyaṃ ahosi. Tasmā tassa mahato puññappavāhassa ānubhāvena hatantarāyoti ayameva attho yujjati. Athāpi paṇāmakiriyāya janitattā puññameva puññaphalanti tassādhippāyo siyā, evaṃ sati yujjeyya. So ca puññappavāho na appamattako, atha kho mahantoyevāti dassento āha ‘‘vipula’’nti, mahantaṃ anappakanti vuttaṃ hoti. Alatthanti alabhiṃ, pāpuṇinti attho.

    తస్సానుభావేనాతి తస్స యథావుత్తస్స పుఞ్ఞప్పవాహస్స ఆనుభావేన బలేన. హతన్తరాయోతి తంతంసమ్పత్తియా విబన్ధనవసేన సత్తసన్తానస్స అన్తరే వేమజ్ఝే ఏతి ఆగచ్ఛతీతి అన్తరాయో, దిట్ఠధమ్మికాదిఅనత్థో. పణామపయోజనే వుత్తవిధినా హతో విద్ధస్తో అన్తరాయో ఉపద్దవో అస్సాతి హతన్తరాయో. అస్స ‘‘వణ్ణయిస్సం వినయ’’న్తి ఇమినా సమ్బన్ధో, హతన్తరాయో హుత్వా వినయం వణ్ణయిస్సన్తి వుత్తం హోతి. ఏతేన తస్స పుఞ్ఞప్పవాహస్స అత్తనో పసాదసమ్పత్తియా రతనత్తయస్స చ ఖేత్తభావసమ్పత్తియా అత్థసంవణ్ణనాయ ఉపఘాతకఉపద్దవానం హననే సమత్థతం దీపేతి.

    Tassānubhāvenāti tassa yathāvuttassa puññappavāhassa ānubhāvena balena. Hatantarāyoti taṃtaṃsampattiyā vibandhanavasena sattasantānassa antare vemajjhe eti āgacchatīti antarāyo, diṭṭhadhammikādianattho. Paṇāmapayojane vuttavidhinā hato viddhasto antarāyo upaddavo assāti hatantarāyo. Assa ‘‘vaṇṇayissaṃ vinaya’’nti iminā sambandho, hatantarāyo hutvā vinayaṃ vaṇṇayissanti vuttaṃ hoti. Etena tassa puññappavāhassa attano pasādasampattiyā ratanattayassa ca khettabhāvasampattiyā atthasaṃvaṇṇanāya upaghātakaupaddavānaṃ hanane samatthataṃ dīpeti.

    ఏవం రతనత్తయస్స నిపచ్చకారకరణే పయోజనం దస్సేత్వా ఇదాని యస్స వినయపిటకస్స అత్థం సంవణ్ణేతుకామో, తస్స తావ భగవతో సాసనస్స మూలపతిట్ఠానభావం దస్సేత్వా తమ్పి థోమేన్తో ఆహ ‘‘యస్మిం ఠితే’’తిఆది. అట్ఠితస్స సుసణ్ఠితస్స భగవతో సాసనం యస్మిం ఠితే పతిట్ఠితం హోతీతి యోజేతబ్బం. తత్థ యస్మిన్తి యస్మిం వినయపిటకే. ఠితేతి పాళితో చ అత్థతో చ అనూనం హుత్వా లజ్జీపుగ్గలేసు పవత్తనట్ఠేన ఠితేతి అత్థో. సాసనన్తి అధిసీలఅధిచిత్తఅధిపఞ్ఞాసఙ్ఖాతసిక్ఖత్తయసఙ్గహితం సాసనం. అట్ఠితస్సాతి కామసుఖల్లికత్తకిలమథానుయోగసఙ్ఖాతే అన్తద్వయే అట్ఠితస్సాతి అత్థో. ‘‘అప్పతిట్ఠం ఖ్వాహం, ఆవుసో, అనాయూహం ఓఘమతరి’’న్తి (సం॰ ని॰ ౧.౧) హి వుత్తం. అయఞ్చత్థో తీసుపి సీహళగణ్ఠిపదేసు వుత్తోయేవ. గణ్ఠిపదే పన ‘‘అట్ఠితస్సాతి పరినిబ్బుతస్సపి భగవతో’’తి వుత్తం.

    Evaṃ ratanattayassa nipaccakārakaraṇe payojanaṃ dassetvā idāni yassa vinayapiṭakassa atthaṃ saṃvaṇṇetukāmo, tassa tāva bhagavato sāsanassa mūlapatiṭṭhānabhāvaṃ dassetvā tampi thomento āha ‘‘yasmiṃ ṭhite’’tiādi. Aṭṭhitassa susaṇṭhitassa bhagavato sāsanaṃ yasmiṃ ṭhite patiṭṭhitaṃ hotīti yojetabbaṃ. Tattha yasminti yasmiṃ vinayapiṭake. Ṭhiteti pāḷito ca atthato ca anūnaṃ hutvā lajjīpuggalesu pavattanaṭṭhena ṭhiteti attho. Sāsananti adhisīlaadhicittaadhipaññāsaṅkhātasikkhattayasaṅgahitaṃ sāsanaṃ. Aṭṭhitassāti kāmasukhallikattakilamathānuyogasaṅkhāte antadvaye aṭṭhitassāti attho. ‘‘Appatiṭṭhaṃ khvāhaṃ, āvuso, anāyūhaṃ oghamatari’’nti (saṃ. ni. 1.1) hi vuttaṃ. Ayañcattho tīsupi sīhaḷagaṇṭhipadesu vuttoyeva. Gaṇṭhipade pana ‘‘aṭṭhitassāti parinibbutassapi bhagavato’’ti vuttaṃ.

    పతిట్ఠితం హోతీతి తేసుయేవ లజ్జీపుగ్గలేసు పవత్తనట్ఠేన పతిట్ఠితం హోతి. సుసణ్ఠితస్సాతి ఏత్థ తావ తీసుపి గణ్ఠిపదేసు ఇదం వుత్తం ‘‘ద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణఅసీతిఅనుబ్యఞ్జనేహి సమన్నాగమనవసేన సుసణ్ఠానస్సాతి అత్థో. అనేన అస్స రూపకాయసమ్పత్తిం నిదస్సేతీ’’తి. గణ్ఠిపదే పన ‘‘యథాఠానే పతిట్ఠితేహి లక్ఖణేహి సమన్నాగతత్తా రూపకాయేన సుసణ్ఠితో, కాయవఙ్కాదిరహితత్తా తాదిలక్ఖణసమన్నాగతత్తా చ నామకాయేనపీ’’తి వుత్తం. కేనచి పన ‘‘చతుబ్రహ్మవిహారవసేన సత్తేసు సుట్ఠు సమ్మా చ ఠితస్సాతి అత్థవసేన వా సుసణ్ఠితస్స. సుసణ్ఠితత్తా హేస కేవలం సత్తానం దుక్ఖం అపనేతుకామో హితం ఉపసంహరితుకామో సమ్పత్తియా చ పముదితో అపక్ఖపతితో చ హుత్వా వినయం దేసేతి. తస్మా ఇమస్మిం వినయసంవణ్ణనాధికారే సారుప్పాయ థుతియా థోమేన్తో ఆహ ‘సుసణ్ఠితస్సా’’’తి వత్వా ‘‘గణ్ఠిపదేసు వుత్తత్థో అధిప్పేతాధికారానురూపో న హోతీ’’తి వుత్తం. అయం పనేత్థ అమ్హాకం ఖన్తి – యథావుత్తకామసుఖల్లికాదిఅన్తద్వయే అట్ఠితత్తాయేవ మజ్ఝిమాయ పటిపదాయ సమ్మా ఠితత్తా సుసణ్ఠితస్సాతి ఏవమత్థో గహేతబ్బోతి. ఏవఞ్హి సతి ఆరమ్భానురూపథోమనా కతా హోతి యథావుత్తఅన్తద్వయం వివజ్జేత్వా మజ్ఝిమాయ పటిపదాయ వినయపఞ్ఞత్తియాయేవ యేభుయ్యేన పకాసనతో.

    Patiṭṭhitaṃ hotīti tesuyeva lajjīpuggalesu pavattanaṭṭhena patiṭṭhitaṃ hoti. Susaṇṭhitassāti ettha tāva tīsupi gaṇṭhipadesu idaṃ vuttaṃ ‘‘dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjanehi samannāgamanavasena susaṇṭhānassāti attho. Anena assa rūpakāyasampattiṃ nidassetī’’ti. Gaṇṭhipade pana ‘‘yathāṭhāne patiṭṭhitehi lakkhaṇehi samannāgatattā rūpakāyena susaṇṭhito, kāyavaṅkādirahitattā tādilakkhaṇasamannāgatattā ca nāmakāyenapī’’ti vuttaṃ. Kenaci pana ‘‘catubrahmavihāravasena sattesu suṭṭhu sammā ca ṭhitassāti atthavasena vā susaṇṭhitassa. Susaṇṭhitattā hesa kevalaṃ sattānaṃ dukkhaṃ apanetukāmo hitaṃ upasaṃharitukāmo sampattiyā ca pamudito apakkhapatito ca hutvā vinayaṃ deseti. Tasmā imasmiṃ vinayasaṃvaṇṇanādhikāre sāruppāya thutiyā thomento āha ‘susaṇṭhitassā’’’ti vatvā ‘‘gaṇṭhipadesu vuttattho adhippetādhikārānurūpo na hotī’’ti vuttaṃ. Ayaṃ panettha amhākaṃ khanti – yathāvuttakāmasukhallikādiantadvaye aṭṭhitattāyeva majjhimāya paṭipadāya sammā ṭhitattā susaṇṭhitassāti evamattho gahetabboti. Evañhi sati ārambhānurūpathomanā katā hoti yathāvuttaantadvayaṃ vivajjetvā majjhimāya paṭipadāya vinayapaññattiyāyeva yebhuyyena pakāsanato.

    న్తి పుబ్బే ‘‘యస్మి’’న్తి అనియమేత్వా వుత్తస్స నియమవచనం, తస్స ‘‘వినయ’’న్తి ఇమినా సమ్బన్ధో. అసమ్మిస్సన్తి భావనపుంసకనిద్దేసో, నికాయన్తరలద్ధీహి అసమ్మిస్సం కత్వా అనాకులం కత్వా వణ్ణయిస్సన్తి వుత్తం హోతి. సిక్ఖాపదపఞ్ఞత్తియా అనురూపస్స కాలమత్తస్సపి ధమ్మసేనాపతిసారిపుత్తత్థేరసదిసేనపి దువిఞ్ఞేయ్యభావతో కేవలం బుద్ధవిసయం వినయపిటకం అత్తనో బలేన వణ్ణయిస్సామీతి వచనమత్తమ్పి అఞ్ఞేహి వత్తుమసక్కుణేయ్యత్తా ‘‘నిస్సాయ పుబ్బాచరియానుభావ’’న్తి ఆహ. పుబ్బాచరియానుభావో నామ అత్థతో పుబ్బాచరియేహి సంవణ్ణితా అట్ఠకథా, తతోయేవ చ ‘‘పుబ్బాచరియానుభావో అట్ఠకథా’’తి సబ్బత్థ గణ్ఠిపదేసు వుత్తం. తస్మా పుబ్బాచరియేహి సంవణ్ణితం అట్ఠకథం నిస్సాయ వణ్ణయిస్సం, న అత్తనోయేవ బలం నిస్సాయాతి వుత్తం హోతి.

    Tanti pubbe ‘‘yasmi’’nti aniyametvā vuttassa niyamavacanaṃ, tassa ‘‘vinaya’’nti iminā sambandho. Asammissanti bhāvanapuṃsakaniddeso, nikāyantaraladdhīhi asammissaṃ katvā anākulaṃ katvā vaṇṇayissanti vuttaṃ hoti. Sikkhāpadapaññattiyā anurūpassa kālamattassapi dhammasenāpatisāriputtattherasadisenapi duviññeyyabhāvato kevalaṃ buddhavisayaṃ vinayapiṭakaṃ attano balena vaṇṇayissāmīti vacanamattampi aññehi vattumasakkuṇeyyattā ‘‘nissāya pubbācariyānubhāva’’nti āha. Pubbācariyānubhāvo nāma atthato pubbācariyehi saṃvaṇṇitā aṭṭhakathā, tatoyeva ca ‘‘pubbācariyānubhāvo aṭṭhakathā’’ti sabbattha gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Tasmā pubbācariyehi saṃvaṇṇitaṃ aṭṭhakathaṃ nissāya vaṇṇayissaṃ, na attanoyeva balaṃ nissāyāti vuttaṃ hoti.

    అథ ‘‘పోరాణట్ఠకథాసు విజ్జమానాసు పున వినయసంవణ్ణనాయ కిం పయోజన’’న్తి యో వదేయ్య, తస్స పోరాణట్ఠకథాయ అనూనభావం అత్తనో చ సంవణ్ణనాయ పయోజనం దస్సేన్తో ‘‘కామఞ్చా’’తిఆదిమాహ. కామన్తి ఏకన్తేన, యథిచ్ఛకం వా, సబ్బసోతి వుత్తం హోతి, తస్స ‘‘సంవణ్ణితో’’తి ఇమినా సమ్బన్ధో. కామం సంవణ్ణితోయేవ, నో న సంవణ్ణితోతి అత్థో. కేహి పన సో వినయో సంవణ్ణితోతి ఆహ ‘‘పుబ్బాచరియాసభేహీ’’తి. మహాకస్సపత్థేరాదయో పుబ్బాచరియా ఏవ అకమ్పియట్ఠేన ఉత్తమట్ఠేన చ ఆసభా, తేహి పుబ్బాచరియాసభేహీతి వుత్తం హోతి. కీదిసా పనేతే పుబ్బాచరియాతి ఆహ ‘‘ఞాణమ్బూ’’తిఆది. అగ్గమగ్గఞాణసఙ్ఖాతేన అమ్బునా సలిలేన నిద్ధోతాని నిస్సేసతో ఆయతిం అనుప్పత్తిధమ్మతాపాదనేన ధోతాని విక్ఖాలితాని విసోధితాని రాగాదీని తీణి మలాని కామాసవాదయో చ చత్తారో ఆసవా యేహి తే ఞాణమ్బునిద్ధాతమలాసవా, తేహీతి అత్థో. ఇమినా చ న కేవలం ఏతేసు ఆచరియభావోయేవ, అథ ఖో రాగాదిమలరహితా ఖీణాసవా విసుద్ధసత్తా ఏతేతి దస్సేతి.

    Atha ‘‘porāṇaṭṭhakathāsu vijjamānāsu puna vinayasaṃvaṇṇanāya kiṃ payojana’’nti yo vadeyya, tassa porāṇaṭṭhakathāya anūnabhāvaṃ attano ca saṃvaṇṇanāya payojanaṃ dassento ‘‘kāmañcā’’tiādimāha. Kāmanti ekantena, yathicchakaṃ vā, sabbasoti vuttaṃ hoti, tassa ‘‘saṃvaṇṇito’’ti iminā sambandho. Kāmaṃ saṃvaṇṇitoyeva, no na saṃvaṇṇitoti attho. Kehi pana so vinayo saṃvaṇṇitoti āha ‘‘pubbācariyāsabhehī’’ti. Mahākassapattherādayo pubbācariyā eva akampiyaṭṭhena uttamaṭṭhena ca āsabhā, tehi pubbācariyāsabhehīti vuttaṃ hoti. Kīdisā panete pubbācariyāti āha ‘‘ñāṇambū’’tiādi. Aggamaggañāṇasaṅkhātena ambunā salilena niddhotāni nissesato āyatiṃ anuppattidhammatāpādanena dhotāni vikkhālitāni visodhitāni rāgādīni tīṇi malāni kāmāsavādayo ca cattāro āsavā yehi te ñāṇambuniddhātamalāsavā, tehīti attho. Iminā ca na kevalaṃ etesu ācariyabhāvoyeva, atha kho rāgādimalarahitā khīṇāsavā visuddhasattā eteti dasseti.

    ఖీణాసవభావేపి న ఏతే సుక్ఖవిపస్సకా, అథ ఖో ఏవరూపేహిపి ఆనుభావేహి సమన్నాగతాతి దస్సేన్తో ఆహ ‘‘విసుద్ధవిజ్జాపటిసమ్భిదేహీ’’తి. విసుద్ధా అచ్చన్తపరిసుద్ధా విజ్జా చతస్సో చ పటిసమ్భిదా యేసం తే విసుద్ధవిజ్జాపటిసమ్భిదా, తేహి. ఏకదేసేన పటిసమ్భిదం అప్పత్తానం అరియానమేవ అభావతో ఏతేహి అధిగతపటిసమ్భిదా పటుతరలద్ధప్పభేదాతి దస్సేతుం విసుద్ధగ్గహణం కతం. విజ్జాతి తిస్సో విజ్జా, అట్ఠ విజ్జా వా. తత్థ దిబ్బచక్ఖుఞాణం పుబ్బేనివాసఞాణం ఆసవక్ఖయఞాణఞ్చాతి ఇమా తిస్సో విజ్జా. అట్ఠ విజ్జా పన –

    Khīṇāsavabhāvepi na ete sukkhavipassakā, atha kho evarūpehipi ānubhāvehi samannāgatāti dassento āha ‘‘visuddhavijjāpaṭisambhidehī’’ti. Visuddhā accantaparisuddhā vijjā catasso ca paṭisambhidā yesaṃ te visuddhavijjāpaṭisambhidā, tehi. Ekadesena paṭisambhidaṃ appattānaṃ ariyānameva abhāvato etehi adhigatapaṭisambhidā paṭutaraladdhappabhedāti dassetuṃ visuddhaggahaṇaṃ kataṃ. Vijjāti tisso vijjā, aṭṭha vijjā vā. Tattha dibbacakkhuñāṇaṃ pubbenivāsañāṇaṃ āsavakkhayañāṇañcāti imā tisso vijjā. Aṭṭha vijjā pana –

    ‘‘విపస్సనాఞాణమనోమయిద్ధి ,

    ‘‘Vipassanāñāṇamanomayiddhi ,

    ఇద్ధిప్పభేదోపి చ దిబ్బసోతం;

    Iddhippabhedopi ca dibbasotaṃ;

    పరస్స చేతోపరియాయఞాణం,

    Parassa cetopariyāyañāṇaṃ,

    పుబ్బేనివాసానుగతఞ్చ ఞాణం;

    Pubbenivāsānugatañca ñāṇaṃ;

    దిబ్బఞ్చ చక్ఖాసవసఙ్ఖయో చ,

    Dibbañca cakkhāsavasaṅkhayo ca,

    ఏతాని ఞాణాని ఇధట్ఠ విజ్జా’’తి. –

    Etāni ñāṇāni idhaṭṭha vijjā’’ti. –

    ఏవం విపస్సనాఞాణమనోమయిద్ధీహి సద్ధిం పరిగ్గహితా ఛ అభిఞ్ఞాయేవ. అత్థపటిసమ్భిదా ధమ్మపటిసమ్భిదా నిరుత్తిపటిసమ్భిదా పటిభానపటిసమ్భిదాతి చతస్సో పటిసమ్భిదా. తత్థ సఙ్ఖేపతో హేతుఫలే ఞాణం అత్థపటిసమ్భిదా, హేతుమ్హి ఞాణం ధమ్మపటిసమ్భిదా, హేతుహేతుఫలానురూపం వోహారేసు ఞాణం నిరుత్తిపటిసమ్భిదా, ఇదం ఞాణం ఇమమత్థం జోతయతీతి ఇమినా ఆకారేన హేట్ఠా వుత్తేసు తీసు ఞాణేసు పవత్తఞాణం పటిభానపటిసమ్భిదా. ఏతాసం పన విత్థారకథా అతిపపఞ్చభావతో ఇధ న వుచ్చతి. పటిసమ్భిదాప్పత్తానం సద్ధమ్మేసు ఛేకభావతో ఆహ ‘‘సద్ధమ్మసంవణ్ణనకోవిదేహీ’’తి. ‘‘పటిసమ్భిదాప్పత్తానమ్పి ధమ్మేసు అభియోగవసేన విసేసో హోతీతి లద్ధపటిసమ్భిదాసు సాతిసయతం దస్సేతుం ఆహా’’తిపి వదన్తి. సద్ధమ్మసంవణ్ణనకోవిదేహీతి పిటకత్తయసఙ్ఖాతస్స సద్ధమ్మస్స సంవణ్ణనే సబ్బసో అత్థప్పకాసనే కోవిదేహి ఛేకేహి, కుసలేహీతి అత్థో.

    Evaṃ vipassanāñāṇamanomayiddhīhi saddhiṃ pariggahitā cha abhiññāyeva. Atthapaṭisambhidā dhammapaṭisambhidā niruttipaṭisambhidā paṭibhānapaṭisambhidāti catasso paṭisambhidā. Tattha saṅkhepato hetuphale ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, hetuhetuphalānurūpaṃ vohāresu ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā, idaṃ ñāṇaṃ imamatthaṃ jotayatīti iminā ākārena heṭṭhā vuttesu tīsu ñāṇesu pavattañāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā. Etāsaṃ pana vitthārakathā atipapañcabhāvato idha na vuccati. Paṭisambhidāppattānaṃ saddhammesu chekabhāvato āha ‘‘saddhammasaṃvaṇṇanakovidehī’’ti. ‘‘Paṭisambhidāppattānampi dhammesu abhiyogavasena viseso hotīti laddhapaṭisambhidāsu sātisayataṃ dassetuṃ āhā’’tipi vadanti. Saddhammasaṃvaṇṇanakovidehīti piṭakattayasaṅkhātassa saddhammassa saṃvaṇṇane sabbaso atthappakāsane kovidehi chekehi, kusalehīti attho.

    కిలేసజాలం పరిక్ఖారబాహుల్లం వా సంలిఖతి తనుం కరోతీతి సల్లేఖో. ఇధ పన ఖీణాసవాధికారత్తా పరిక్ఖారబాహుల్లస్స సల్లిఖనవసేనేవ అత్థో గహేతబ్బో, తతోయేవ చ గణ్ఠిపదే ‘‘సల్లేఖియే పరిమితపరిక్ఖారవుత్తియా’’తి అత్థో వుత్తో. సల్లేఖస్స భావో సల్లేఖియం, తస్మిం సల్లేఖియే, సల్లేఖపటిపత్తియన్తి వుత్తం హోతి. నోసులభూపమేహీతి అసులభూపమేహి సల్లేఖపటిపత్తియా అసుకసదిసాతి తేసం ఉపమాయ అనుచ్ఛవికపుగ్గలానం దుల్లభత్తా నత్థి సులభా ఉపమా ఏతేసన్తి నోసులభూపమా. మహావిహారస్సాతి చిత్తలపబ్బతఅభయగిరిసేసనికాయద్వయం పటిక్ఖిపతి. ధజూపమేహీతి రథస్స సఞ్జాననహేతుకం రథే బద్ధధజం వియ అజానన్తానం ‘‘అసుకేహి చ అసుకేహి చ థేరేహి నివాసితో మహావిహారో నామా’’తి ఏవం మహావిహారస్స సఞ్జాననహేతుత్తా మహావిహారస్స ధజూపమేహి. సంవణ్ణితోతి సమ్మా అనూనం కత్వా వణ్ణితో. సంవణ్ణితో అయం వినయోతి పదచ్ఛేదో కాతబ్బో. చిత్తేహి నయేహీతి అనేకప్పభేదనయత్తా విచిత్తేహి నయేహి. సమ్బుద్ధవరన్వయేహీతి సబ్బఞ్ఞుబుద్ధవరం అనుగతేహి, భగవతో అధిప్పాయానుగతేహి నయేహీతి వుత్తం హోతి. అథ వా బుద్ధవరం అనుగతేహి పుబ్బాచరియాసభేహీతి సమ్బన్ధో కాతబ్బో.

    Kilesajālaṃ parikkhārabāhullaṃ vā saṃlikhati tanuṃ karotīti sallekho. Idha pana khīṇāsavādhikārattā parikkhārabāhullassa sallikhanavaseneva attho gahetabbo, tatoyeva ca gaṇṭhipade ‘‘sallekhiye parimitaparikkhāravuttiyā’’ti attho vutto. Sallekhassa bhāvo sallekhiyaṃ, tasmiṃ sallekhiye, sallekhapaṭipattiyanti vuttaṃ hoti. Nosulabhūpamehīti asulabhūpamehi sallekhapaṭipattiyā asukasadisāti tesaṃ upamāya anucchavikapuggalānaṃ dullabhattā natthi sulabhā upamā etesanti nosulabhūpamā. Mahāvihārassāti cittalapabbataabhayagirisesanikāyadvayaṃ paṭikkhipati. Dhajūpamehīti rathassa sañjānanahetukaṃ rathe baddhadhajaṃ viya ajānantānaṃ ‘‘asukehi ca asukehi ca therehi nivāsito mahāvihāro nāmā’’ti evaṃ mahāvihārassa sañjānanahetuttā mahāvihārassa dhajūpamehi. Saṃvaṇṇitoti sammā anūnaṃ katvā vaṇṇito. Saṃvaṇṇito ayaṃ vinayoti padacchedo kātabbo. Cittehi nayehīti anekappabhedanayattā vicittehi nayehi. Sambuddhavaranvayehīti sabbaññubuddhavaraṃ anugatehi, bhagavato adhippāyānugatehi nayehīti vuttaṃ hoti. Atha vā buddhavaraṃ anugatehi pubbācariyāsabhehīti sambandho kātabbo.

    ఏవం పోరాణట్ఠకథాయ అనూనభావం దస్సేత్వా ఇదాని అత్తనో సంవణ్ణనాయ పయోజనవిసేసం దస్సేతుం ‘‘సంవణ్ణనా’’తిఆదిమాహ. ఇదం వుత్తం హోతి – కిఞ్చాపి పుబ్బాచరియాసభేహి యథావుత్తగుణవిసిట్ఠేహి అయం వినయో సబ్బసో వణ్ణితో, తథాపి తేసం ఏసా సంవణ్ణనా సీహళదీపవాసీనం భాసాయ సఙ్ఖతత్తా రచితత్తా దీపన్తరే భిక్ఖుజనస్స సీహళదీపతో అఞ్ఞదీపవాసినో భిక్ఖుగణస్స కిఞ్చి అత్థం పయోజనం యస్మా నాభిసమ్భుణాతి న సమ్పాదేతి న సాధేతి, తస్మా ఇమం సంవణ్ణనం పాళినయానురూపం కత్వా బుద్ధసిరిత్థేరేన అజ్ఝిట్ఠో ఇదాని సమారభిస్సన్తి. తత్థ సంవణ్ణియతి అత్థో ఏతాయాతి సంవణ్ణనా, అట్ఠకథా. సా పన ధమ్మసఙ్గాహకత్థేరేహి పఠమం తీణి పిటకాని సఙ్గాయిత్వా తస్స అత్థవణ్ణనానురూపేనేవ వాచనామగ్గం ఆరోపితత్తా తిస్సో సఙ్గీతియో ఆరుళ్హోయేవ బుద్ధవచనస్స అత్థసంవణ్ణనాభూతో కథామగ్గో. సోయేవ చ మహామహిన్దత్థేరేన తమ్బపణ్ణిదీపం ఆభతో, పచ్ఛా తమ్బపణ్ణియేహి మహాథేరేహి నికాయన్తరలద్ధీహి సఙ్కరపరిహరణత్థం సీహళభాసాయ ఠపితో. తేనాహ ‘‘సీహళదీపకేనా’’తిఆది. సీహస్స లానతో గహణతో సీహళో, సీహకుమారో. తంవంసజాతతాయ తమ్బపణ్ణిదీపే ఖత్తియానం తేసం నివాసతాయ తమ్బపణ్ణిదీపస్సపి సీహళభావో వేదితబ్బో, తస్మిం సీహళదీపే భూతత్తా సీహళదీపకేన వాక్యేన వచనేన, సీహళభాసాయాతి వుత్తం హోతి.

    Evaṃ porāṇaṭṭhakathāya anūnabhāvaṃ dassetvā idāni attano saṃvaṇṇanāya payojanavisesaṃ dassetuṃ ‘‘saṃvaṇṇanā’’tiādimāha. Idaṃ vuttaṃ hoti – kiñcāpi pubbācariyāsabhehi yathāvuttaguṇavisiṭṭhehi ayaṃ vinayo sabbaso vaṇṇito, tathāpi tesaṃ esā saṃvaṇṇanā sīhaḷadīpavāsīnaṃ bhāsāya saṅkhatattā racitattā dīpantare bhikkhujanassa sīhaḷadīpato aññadīpavāsino bhikkhugaṇassa kiñci atthaṃ payojanaṃ yasmā nābhisambhuṇāti na sampādeti na sādheti, tasmā imaṃ saṃvaṇṇanaṃ pāḷinayānurūpaṃ katvā buddhasirittherena ajjhiṭṭho idāni samārabhissanti. Tattha saṃvaṇṇiyati attho etāyāti saṃvaṇṇanā, aṭṭhakathā. Sā pana dhammasaṅgāhakattherehi paṭhamaṃ tīṇi piṭakāni saṅgāyitvā tassa atthavaṇṇanānurūpeneva vācanāmaggaṃ āropitattā tisso saṅgītiyo āruḷhoyeva buddhavacanassa atthasaṃvaṇṇanābhūto kathāmaggo. Soyeva ca mahāmahindattherena tambapaṇṇidīpaṃ ābhato, pacchā tambapaṇṇiyehi mahātherehi nikāyantaraladdhīhi saṅkarapariharaṇatthaṃ sīhaḷabhāsāya ṭhapito. Tenāha ‘‘sīhaḷadīpakenā’’tiādi. Sīhassa lānato gahaṇato sīhaḷo, sīhakumāro. Taṃvaṃsajātatāya tambapaṇṇidīpe khattiyānaṃ tesaṃ nivāsatāya tambapaṇṇidīpassapi sīhaḷabhāvo veditabbo, tasmiṃ sīhaḷadīpe bhūtattā sīhaḷadīpakena vākyena vacanena, sīhaḷabhāsāyāti vuttaṃ hoti.

    పాళినయానురూపన్తి పాళినయస్స అనురూపం కత్వా, మాగధభాసాయ పరివత్తిత్వాతి వుత్తం హోతి . అజ్ఝేసనన్తి గరుట్ఠానియం పయిరుపాసిత్వా గరుతరం పయోజనం ఉద్దిస్స అభిపత్థనా అజ్ఝేసనా, తం అజ్ఝేసనం, ఆయాచనన్తి అత్థో. తస్స ‘‘సమనుస్సరన్తో’’తి ఇమినా సమ్బన్ధో. కస్స అజ్ఝేసనన్తి ఆహ ‘‘బుద్ధసిరివ్హయస్స థేరస్సా’’తి. బుద్ధసిరీతి అవ్హయో నామం యస్స సోయం బుద్ధసిరివ్హయో, తస్స, ఇత్థన్నామస్స థేరస్స అజ్ఝేసనం సమ్మా ఆదరేన సమనుస్సరన్తో హదయే ఠపేన్తోతి అత్థో.

    Pāḷinayānurūpanti pāḷinayassa anurūpaṃ katvā, māgadhabhāsāya parivattitvāti vuttaṃ hoti . Ajjhesananti garuṭṭhāniyaṃ payirupāsitvā garutaraṃ payojanaṃ uddissa abhipatthanā ajjhesanā, taṃ ajjhesanaṃ, āyācananti attho. Tassa ‘‘samanussaranto’’ti iminā sambandho. Kassa ajjhesananti āha ‘‘buddhasirivhayassa therassā’’ti. Buddhasirīti avhayo nāmaṃ yassa soyaṃ buddhasirivhayo, tassa, itthannāmassa therassa ajjhesanaṃ sammā ādarena samanussaranto hadaye ṭhapentoti attho.

    ఇదాని అత్తనో సంవణ్ణనాయ కరణప్పకారం దస్సేన్తో ‘‘సంవణ్ణనం తఞ్చా’’తిఆదిమాహ. తత్థ తఞ్చ ఇదాని వుచ్చమానం సంవణ్ణనం సమారభన్తో సకలాయపి మహాఅట్ఠకథాయ ఇధ గహేతబ్బతో మహాఅట్ఠకథం తస్సా ఇదాని వుచ్చమానాయ సంవణ్ణనాయ సరీరం కత్వా మహాపచ్చరియం యో వినిచ్ఛయో వుత్తో, తథేవ కురున్దీనామాదీసు విస్సుతాసు అట్ఠకథాసు యో వినిచ్ఛయో వుత్తో, తతోపి వినిచ్ఛయతో యుత్తమత్థం అపరిచ్చజన్తో అన్తోగధత్థేరవాదం కత్వా సంవణ్ణనం సమారభిస్సన్తి పదత్థసమ్బన్ధో వేదితబ్బో. ఏత్థ చ అత్థో కథియతి ఏతాయాతి అత్థకథా, సాయేవ అట్ఠకథా త్థకారస్స ట్ఠకారం కత్వా ‘‘దుక్ఖస్స పీళనట్ఠో’’తిఆదీసు (పటి॰ మ॰ ౧.౧౭; ౨.౮) వియ. మహాపచ్చరియన్తి ఏత్థ పచ్చరీతి ఉళుమ్పం వుచ్చతి, తస్మిం నిసీదిత్వా కతత్తా తమేవ నామం జాతం. కురున్దివల్లివిహారో నామ అత్థి, తత్థ కతత్తా కురున్దీతి నామం జాతన్తి వదన్తి. ఆదిసద్దేన అన్ధకట్ఠకథం సఙ్ఖేపట్ఠకథఞ్చ సఙ్గణ్హాతి. విస్సుతాసూతి సబ్బత్థ పత్థటాసు, పాకటాసూతి వుత్తం హోతి.

    Idāni attano saṃvaṇṇanāya karaṇappakāraṃ dassento ‘‘saṃvaṇṇanaṃ tañcā’’tiādimāha. Tattha tañca idāni vuccamānaṃ saṃvaṇṇanaṃ samārabhanto sakalāyapi mahāaṭṭhakathāya idha gahetabbato mahāaṭṭhakathaṃ tassā idāni vuccamānāya saṃvaṇṇanāya sarīraṃ katvā mahāpaccariyaṃ yo vinicchayo vutto, tatheva kurundīnāmādīsu vissutāsu aṭṭhakathāsu yo vinicchayo vutto, tatopi vinicchayato yuttamatthaṃ apariccajanto antogadhattheravādaṃ katvā saṃvaṇṇanaṃ samārabhissanti padatthasambandho veditabbo. Ettha ca attho kathiyati etāyāti atthakathā, sāyeva aṭṭhakathā tthakārassa ṭṭhakāraṃ katvā ‘‘dukkhassa pīḷanaṭṭho’’tiādīsu (paṭi. ma. 1.17; 2.8) viya. Mahāpaccariyanti ettha paccarīti uḷumpaṃ vuccati, tasmiṃ nisīditvā katattā tameva nāmaṃ jātaṃ. Kurundivallivihāro nāma atthi, tattha katattā kurundīti nāmaṃ jātanti vadanti. Ādisaddena andhakaṭṭhakathaṃ saṅkhepaṭṭhakathañca saṅgaṇhāti. Vissutāsūti sabbattha patthaṭāsu, pākaṭāsūti vuttaṃ hoti.

    యుత్తమత్థన్తి ఏత్థ తావ మజ్ఝిమగణ్ఠిపదే చూళగణ్ఠిపదే చ ఇదం వుత్తం ‘‘యుత్తమత్థన్తి సంవణ్ణేతబ్బట్ఠానస్స యుత్తమత్థం, న పన తత్థ అయుత్తమ్పి అత్థీతి వుత్తం హోతీ’’తి. మహాగణ్ఠిపదే పనేత్థ న కిఞ్చి వుత్తం. కేనచి పన ‘‘మహాఅట్ఠకథానయేన వినయయుత్తియా వా యుత్తమత్థ’’న్తి వుత్తం, తం యుత్తం వియ దిస్సతి మహాపచ్చరిఆదీసుపి కత్థచి అయుత్తస్సాపి అత్థస్స ఉపరి విభావనతో. ‘‘అట్ఠకథంయేవ గహేత్వా సంవణ్ణనం కరిస్సామీ’’తి వుత్తే అట్ఠకథాసు వుత్తత్థేరవాదానం బాహిరభావో సియాతి తేపి అన్తోకత్తుకామో ‘‘అన్తోగధథేరవాద’’న్తి ఆహ, థేరవాదేపి అన్తోకత్వాతి వుత్తం హోతి. సంవణ్ణనన్తి అపరకాలకిరియాయ కమ్మనిద్దేసో. పుబ్బే వుత్తం తు ‘‘సంవణ్ణన’’న్తి వచనం తత్థేవ ‘‘సమారభన్తో’’తి పుబ్బకాలకిరియాయ కమ్మభావేన యోజేతబ్బం. సమ్మాతి వత్తబ్బే గాథాబన్ధవసేన రస్సభావో కతోతి వేదితబ్బో.

    Yuttamatthanti ettha tāva majjhimagaṇṭhipade cūḷagaṇṭhipade ca idaṃ vuttaṃ ‘‘yuttamatthanti saṃvaṇṇetabbaṭṭhānassa yuttamatthaṃ, na pana tattha ayuttampi atthīti vuttaṃ hotī’’ti. Mahāgaṇṭhipade panettha na kiñci vuttaṃ. Kenaci pana ‘‘mahāaṭṭhakathānayena vinayayuttiyā vā yuttamattha’’nti vuttaṃ, taṃ yuttaṃ viya dissati mahāpaccariādīsupi katthaci ayuttassāpi atthassa upari vibhāvanato. ‘‘Aṭṭhakathaṃyeva gahetvā saṃvaṇṇanaṃ karissāmī’’ti vutte aṭṭhakathāsu vuttattheravādānaṃ bāhirabhāvo siyāti tepi antokattukāmo ‘‘antogadhatheravāda’’nti āha, theravādepi antokatvāti vuttaṃ hoti. Saṃvaṇṇananti aparakālakiriyāya kammaniddeso. Pubbe vuttaṃ tu ‘‘saṃvaṇṇana’’nti vacanaṃ tattheva ‘‘samārabhanto’’ti pubbakālakiriyāya kammabhāvena yojetabbaṃ. Sammāti vattabbe gāthābandhavasena rassabhāvo katoti veditabbo.

    ఏవం కరణప్పకారం దస్సేత్వా ఇదాని సోతూహి పటిపజ్జితబ్బవిధిం దస్సేన్తో ‘‘తం మే’’తిఆదిమాహ. ఇదం వుత్తం హోతి – ఇదాని వుచ్చమానం తం మమ సంవణ్ణనం ధమ్మపదీపస్స తథాగతస్స ధమ్మం సాసనధమ్మం పాళిధమ్మం వా సక్కచ్చం పటిమానయన్తా పూజేన్తా థిరేహి సీలక్ఖన్ధాదీహి సమన్నాగతత్తా థేరా, అచిరపబ్బజితత్తా నవా, తేసం మజ్ఝే భవత్తా మజ్ఝిమా చ భిక్ఖూ పసన్నచిత్తా యథావుత్తనయేన సప్పయోజనత్తా ఉపరి వక్ఖమానవిధినా పమాణత్తా చ సద్దహిత్వా పీతిసోమనస్సయుత్తచిత్తా ఇస్సాపకతా అహుత్వా నిసామేన్తు సుణన్తూతి. తత్థ ధమ్మప్పదీపస్సాతి ధమ్మోయేవ సత్తసన్తానేసు మోహన్ధకారవిధమనతో పదీపసదిసత్తా పదీపో అస్సాతి ధమ్మపదీపో, భగవా. తస్స ధమ్మపదీపస్స.

    Evaṃ karaṇappakāraṃ dassetvā idāni sotūhi paṭipajjitabbavidhiṃ dassento ‘‘taṃ me’’tiādimāha. Idaṃ vuttaṃ hoti – idāni vuccamānaṃ taṃ mama saṃvaṇṇanaṃ dhammapadīpassa tathāgatassa dhammaṃ sāsanadhammaṃ pāḷidhammaṃ vā sakkaccaṃ paṭimānayantā pūjentā thirehi sīlakkhandhādīhi samannāgatattā therā, acirapabbajitattā navā, tesaṃ majjhe bhavattā majjhimā ca bhikkhū pasannacittā yathāvuttanayena sappayojanattā upari vakkhamānavidhinā pamāṇattā ca saddahitvā pītisomanassayuttacittā issāpakatā ahutvā nisāmentu suṇantūti. Tattha dhammappadīpassāti dhammoyeva sattasantānesu mohandhakāravidhamanato padīpasadisattā padīpo assāti dhammapadīpo, bhagavā. Tassa dhammapadīpassa.

    ఇదాని అత్తనో సంవణ్ణనాయ ఆగమవిసుద్ధిం దస్సేత్వా పమాణభావం దస్సేన్తో ‘‘బుద్ధేనా’’తిఆదిమాహ. యథేవ బుద్ధేన యో ధమ్మో చ వినయో చ వుత్తో, సో తస్స బుద్ధస్స యేహి పుత్తేహి ధమ్మసేనాపతిఆదీహి తథేవ ఞాతో, తేసం బుద్ధపుత్తానం మతిమచ్చజన్తా సీహళట్ఠకథాచరియా యస్మా పురే అట్ఠకథా అకంసూతి అయమేత్థ సమ్బన్ధో. తత్థ ధమ్మోతి సుత్తాభిధమ్మే సఙ్గణ్హాతి, వినయోతి సకలం వినయపిటకం. ఏత్తావతా చ సబ్బమ్పి బుద్ధవచనం నిద్దిట్ఠం హోతి. సకలఞ్హి బుద్ధవచనం ధమ్మవినయవసేన దువిధం హోతి. వుత్తోతి పాళితో చ అత్థతో చ బుద్ధేన భగవతా వుత్తో. న హి భగవతా అబ్యాకతం నామ తన్తిపదం అత్థి, సబ్బేసంయేవ అత్థో కథితో, తస్మా సమ్మాసమ్బుద్ధేనేవ తిణ్ణం పిటకానం అత్థవణ్ణనాక్కమోపి భాసితోతి దట్ఠబ్బం. తత్థ తత్థ భగవతా పవత్తితా పకిణ్ణకదేసనాయేవ హి అట్ఠకథా. తథేవ ఞాతోతి యథేవ బుద్ధేన వుత్తో, తథేవ ఏకపదమ్పి ఏకక్ఖరమ్పి అవినాసేత్వా అధిప్పాయఞ్చ అవికోపేత్వా ఞాతో విదితోతి అత్థో. తేసం మతిమచ్చజన్తాతి తేసం బుద్ధపుత్తానం అధిప్పాయం అపరిచ్చజన్తా. అట్ఠకథా అకంసూతి అట్ఠకథాయో అకంసు. కత్థచి ‘‘అట్ఠకథామకంసూ’’తి పాఠో దిస్సతి, తత్థాపి సోయేవత్థో, మ-కారో పన పదసన్ధివసేన ఆగతోతి దట్ఠబ్బో. ‘‘అట్ఠకథా’’తి బహువచననిద్దేసేన మహాపచ్చరియాదికం సఙ్గణ్హాతి.

    Idāni attano saṃvaṇṇanāya āgamavisuddhiṃ dassetvā pamāṇabhāvaṃ dassento ‘‘buddhenā’’tiādimāha. Yatheva buddhena yo dhammo ca vinayo ca vutto, so tassa buddhassa yehi puttehi dhammasenāpatiādīhi tatheva ñāto, tesaṃ buddhaputtānaṃ matimaccajantā sīhaḷaṭṭhakathācariyā yasmā pure aṭṭhakathā akaṃsūti ayamettha sambandho. Tattha dhammoti suttābhidhamme saṅgaṇhāti, vinayoti sakalaṃ vinayapiṭakaṃ. Ettāvatā ca sabbampi buddhavacanaṃ niddiṭṭhaṃ hoti. Sakalañhi buddhavacanaṃ dhammavinayavasena duvidhaṃ hoti. Vuttoti pāḷito ca atthato ca buddhena bhagavatā vutto. Na hi bhagavatā abyākataṃ nāma tantipadaṃ atthi, sabbesaṃyeva attho kathito, tasmā sammāsambuddheneva tiṇṇaṃ piṭakānaṃ atthavaṇṇanākkamopi bhāsitoti daṭṭhabbaṃ. Tattha tattha bhagavatā pavattitā pakiṇṇakadesanāyeva hi aṭṭhakathā. Tatheva ñātoti yatheva buddhena vutto, tatheva ekapadampi ekakkharampi avināsetvā adhippāyañca avikopetvā ñāto viditoti attho. Tesaṃ matimaccajantāti tesaṃ buddhaputtānaṃ adhippāyaṃ apariccajantā. Aṭṭhakathā akaṃsūti aṭṭhakathāyo akaṃsu. Katthaci ‘‘aṭṭhakathāmakaṃsū’’ti pāṭho dissati, tatthāpi soyevattho, ma-kāro pana padasandhivasena āgatoti daṭṭhabbo. ‘‘Aṭṭhakathā’’ti bahuvacananiddesena mahāpaccariyādikaṃ saṅgaṇhāti.

    తస్మాతి యస్మా తేసం బుద్ధపుత్తానం అధిప్పాయం అవికోపేత్వా పురే అట్ఠకథా అకంసు, తస్మాతి అత్థో. హీతి నిపాతమత్తం హేతుఅత్థస్స ‘‘తస్మా’’తి ఇమినాయేవ పకాసితత్తా. యది అట్ఠకథాసు వుత్తం సబ్బమ్పి పమాణం, ఏవం సతి తత్థ పమాదలేఖాపి పమాణం సియాతి ఆహ ‘‘వజ్జయిత్వాన పమాదలేఖ’’న్తి. తత్థ పమాదలేఖన్తి అపరభాగే పోత్థకారుళ్హకాలే పమజ్జిత్వా లిఖనవసేన పవత్తం పమాదపాఠం. ఇదం వుత్తం హోతి – పమాదేన సతిం అపచ్చుపట్ఠపేత్వా అదిన్నాదానస్స పుబ్బపయోగే ‘‘సచ్చేపి అలికేపి దుక్కట’’న్తి వుత్తవచనసదిసం యం లిఖితం, తం వజ్జయిత్వా అపనేత్వా సబ్బం పమాణన్తి. వక్ఖతి హి తత్థ –

    Tasmāti yasmā tesaṃ buddhaputtānaṃ adhippāyaṃ avikopetvā pure aṭṭhakathā akaṃsu, tasmāti attho. ti nipātamattaṃ hetuatthassa ‘‘tasmā’’ti imināyeva pakāsitattā. Yadi aṭṭhakathāsu vuttaṃ sabbampi pamāṇaṃ, evaṃ sati tattha pamādalekhāpi pamāṇaṃ siyāti āha ‘‘vajjayitvāna pamādalekha’’nti. Tattha pamādalekhanti aparabhāge potthakāruḷhakāle pamajjitvā likhanavasena pavattaṃ pamādapāṭhaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – pamādena satiṃ apaccupaṭṭhapetvā adinnādānassa pubbapayoge ‘‘saccepi alikepi dukkaṭa’’nti vuttavacanasadisaṃ yaṃ likhitaṃ, taṃ vajjayitvā apanetvā sabbaṃ pamāṇanti. Vakkhati hi tattha –

    ‘‘మహాఅట్ఠకథాయం పన సచ్చేపి అలికేపి దుక్కటమేవ వుత్తం, తం పమాదలిఖితన్తి వేదితబ్బం. న హి అదిన్నాదానస్స పుబ్బపయోగే పాచిత్తియట్ఠానే దుక్కటం నామ అత్థీ’’తి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౯౪).

    ‘‘Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana saccepi alikepi dukkaṭameva vuttaṃ, taṃ pamādalikhitanti veditabbaṃ. Na hi adinnādānassa pubbapayoge pācittiyaṭṭhāne dukkaṭaṃ nāma atthī’’ti (pārā. aṭṭha. 1.94).

    కేసం పమాణన్తి ఆహ ‘‘సిక్ఖాసు సగారవానం ఇధ పణ్డితాన’’న్తి. ఇధాతి ఇమస్మిం సాసనే. పున ‘‘యస్మా’’తి వచనస్స కో సమ్బన్ధోతి చే? ఏత్థ తావ మహాగణ్ఠిపదే గణ్ఠిపదే చ న కిఞ్చి వుత్తం, మజ్ఝిమగణ్ఠిపదే పన చూళగణ్ఠిపదే చ ఇదం వుత్తం ‘‘యస్మా పమాణం, తస్మా నిసామేన్తు పసన్నచిత్తా’’తి. ఏవమస్స సమ్బన్ధో దట్ఠబ్బో. యస్మా అట్ఠకథాసు వుత్తం పమాణం, తస్మా ఇధ వుత్తమ్పి పమాణమేవాతి పాఠసేసం కత్వా వజిరబుద్ధిత్థేరో వదతి. తత్థ ఇధాతి ఇమిస్సా సమన్తపాసాదికాయాతి అత్థో గహేతబ్బో.

    Kesaṃ pamāṇanti āha ‘‘sikkhāsu sagāravānaṃ idha paṇḍitāna’’nti. Idhāti imasmiṃ sāsane. Puna ‘‘yasmā’’ti vacanassa ko sambandhoti ce? Ettha tāva mahāgaṇṭhipade gaṇṭhipade ca na kiñci vuttaṃ, majjhimagaṇṭhipade pana cūḷagaṇṭhipade ca idaṃ vuttaṃ ‘‘yasmā pamāṇaṃ, tasmā nisāmentu pasannacittā’’ti. Evamassa sambandho daṭṭhabbo. Yasmā aṭṭhakathāsu vuttaṃ pamāṇaṃ, tasmā idha vuttampi pamāṇamevāti pāṭhasesaṃ katvā vajirabuddhitthero vadati. Tattha idhāti imissā samantapāsādikāyāti attho gahetabbo.

    తత్థ ‘‘యస్మా’’తి వచనస్స పఠమం వుత్తసమ్బన్ధవసేన అట్ఠకథాసు వుత్తం సబ్బమ్పి పమాణన్తి సాధితత్తా ఇదాని వుచ్చమానాపి సంవణ్ణనా కేవలం వచనమత్తేనేవ భిన్నా, అత్థతో పన అట్ఠకథాయేవాతి దస్సేతుం ‘‘తతో చ భాసన్తరమేవా’’తిఆదిమాహ. పచ్ఛా వుత్తసమ్బన్ధవసేన పన ఇధ వుత్తమ్పి కస్మా పమాణన్తి చే? యస్మా వచనమత్తం ఠపేత్వా ఏసాపి అట్ఠకథాయేవ, తస్మా పమాణన్తి దస్సేతుం ‘‘తతో చ భాసన్తరమేవా’’తిఆదిమాహ. ఏవమాకులం దుబ్బిఞ్ఞేయ్యసభావఞ్చ కత్వా గణ్ఠిపదేసు సమ్బన్ధో దస్సితో, అనాకులవచనో చ భదన్తబుద్ధఘోసాచరియో. న హి సో ఏవమాకులం కత్వా వత్తుమరహతి, తస్మా యథాధిప్పేతమత్థమనాకులం సువిఞ్ఞేయ్యఞ్చ కత్వా యథాఠితస్స సమ్బన్ధవసేనేవ దస్సయిస్సామ. కథం? యస్మా అట్ఠకథాసు వుత్తం పమాణం, తస్మా సక్కచ్చం అనుసిక్ఖితబ్బాతి ఏవమేత్థ సమ్బన్ధో దట్ఠబ్బో. యది నామ అట్ఠకథాసు వుత్తం పమాణం, అయం పన ఇదాని వుచ్చమానా కస్మా సక్కచ్చం అనుసిక్ఖితబ్బాతి ఆహ ‘‘తతో చ భాసన్తరమేవ హిత్వా’’తిఆది. ఇదం వుత్తం హోతి – యస్మా అట్ఠకథాసు వుత్తం పమాణం, యస్మా చ అయం సంవణ్ణనాపి భాసన్తరపరిచ్చాగాదిమత్తవిసిట్ఠా, అత్థతో పన అభిన్నావ, తతోయేవ చ పమాణభూతా హేస్సతి, తస్మా సక్కచ్చం ఆదరం కత్వా అనుసిక్ఖితబ్బాతి. తథా హి పోరాణట్ఠకథానం పమాణభావో, ఇమిస్సా చ సంవణ్ణనాయ భాసన్తరపరిచ్చాగాదిమత్తవిసిట్ఠాయ అత్థతో తతో అభిన్నభావోతి ఉభయమ్పేతం సక్కచ్చం అనుసిక్ఖితబ్బభావహేతూతి దట్ఠబ్బం. న హి కేవలం పోరాణట్ఠకథానం సతిపి పమాణభావే అయం సంవణ్ణనా తతో భిన్నా అత్థతో అఞ్ఞాయేవ చ సక్కచ్చం అనుసిక్ఖితబ్బాతి వత్తుమరహతి, నాపి ఇమిస్సా సంవణ్ణనాయ తతోఅభిన్నభావేపి పోరాణట్ఠకథానం అసతి పమాణభావే అయం సంవణ్ణనా సక్కచ్చం అనుసిక్ఖితబ్బాతి వత్తుం యుత్తరూపా హోతి, తస్మా యథావుత్తనయేన ఉభయమ్పేతం సక్కచ్చం అనుసిక్ఖితబ్బభావహేతూతి దట్ఠబ్బం.

    Tattha ‘‘yasmā’’ti vacanassa paṭhamaṃ vuttasambandhavasena aṭṭhakathāsu vuttaṃ sabbampi pamāṇanti sādhitattā idāni vuccamānāpi saṃvaṇṇanā kevalaṃ vacanamatteneva bhinnā, atthato pana aṭṭhakathāyevāti dassetuṃ ‘‘tato ca bhāsantaramevā’’tiādimāha. Pacchā vuttasambandhavasena pana idha vuttampi kasmā pamāṇanti ce? Yasmā vacanamattaṃ ṭhapetvā esāpi aṭṭhakathāyeva, tasmā pamāṇanti dassetuṃ ‘‘tato ca bhāsantaramevā’’tiādimāha. Evamākulaṃ dubbiññeyyasabhāvañca katvā gaṇṭhipadesu sambandho dassito, anākulavacano ca bhadantabuddhaghosācariyo. Na hi so evamākulaṃ katvā vattumarahati, tasmā yathādhippetamatthamanākulaṃ suviññeyyañca katvā yathāṭhitassa sambandhavaseneva dassayissāma. Kathaṃ? Yasmā aṭṭhakathāsu vuttaṃ pamāṇaṃ, tasmā sakkaccaṃ anusikkhitabbāti evamettha sambandho daṭṭhabbo. Yadi nāma aṭṭhakathāsu vuttaṃ pamāṇaṃ, ayaṃ pana idāni vuccamānā kasmā sakkaccaṃ anusikkhitabbāti āha ‘‘tato ca bhāsantarameva hitvā’’tiādi. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā aṭṭhakathāsu vuttaṃ pamāṇaṃ, yasmā ca ayaṃ saṃvaṇṇanāpi bhāsantarapariccāgādimattavisiṭṭhā, atthato pana abhinnāva, tatoyeva ca pamāṇabhūtā hessati, tasmā sakkaccaṃ ādaraṃ katvā anusikkhitabbāti. Tathā hi porāṇaṭṭhakathānaṃ pamāṇabhāvo, imissā ca saṃvaṇṇanāya bhāsantarapariccāgādimattavisiṭṭhāya atthato tato abhinnabhāvoti ubhayampetaṃ sakkaccaṃ anusikkhitabbabhāvahetūti daṭṭhabbaṃ. Na hi kevalaṃ porāṇaṭṭhakathānaṃ satipi pamāṇabhāve ayaṃ saṃvaṇṇanā tato bhinnā atthato aññāyeva ca sakkaccaṃ anusikkhitabbāti vattumarahati, nāpi imissā saṃvaṇṇanāya tatoabhinnabhāvepi porāṇaṭṭhakathānaṃ asati pamāṇabhāve ayaṃ saṃvaṇṇanā sakkaccaṃ anusikkhitabbāti vattuṃ yuttarūpā hoti, tasmā yathāvuttanayena ubhayampetaṃ sakkaccaṃ anusikkhitabbabhāvahetūti daṭṭhabbaṃ.

    తతోతి అట్ఠకథాతో. భాసన్తరమేవ హిత్వాతి కఞ్చుకసదిసం సీహళభాసం అపనేత్వా. విత్థారమగ్గఞ్చ సమాసయిత్వాతి పోరాణట్ఠకథాసు ఉపరి వుచ్చమానమ్పి ఆనేత్వా తత్థ తత్థ పపఞ్చితం ‘‘ఞత్తిచతుత్థేన కమ్మేన అకుప్పేన ఠానారహేన ఉపసమ్పన్నోతి భిక్ఖూ’’తి (పారా॰ ౪౫) ఏత్థ అపలోకనాదీనం చతున్నమ్పి కమ్మానం విత్థారకథా వియ తాదిసం విత్థారమగ్గం సఙ్ఖిపిత్వా వణ్ణయిస్సామాతి అధిప్పాయో. తథా హి వక్ఖతి –

    Tatoti aṭṭhakathāto. Bhāsantarameva hitvāti kañcukasadisaṃ sīhaḷabhāsaṃ apanetvā. Vitthāramaggañca samāsayitvāti porāṇaṭṭhakathāsu upari vuccamānampi ānetvā tattha tattha papañcitaṃ ‘‘ñatticatutthena kammena akuppena ṭhānārahena upasampannoti bhikkhū’’ti (pārā. 45) ettha apalokanādīnaṃ catunnampi kammānaṃ vitthārakathā viya tādisaṃ vitthāramaggaṃ saṅkhipitvā vaṇṇayissāmāti adhippāyo. Tathā hi vakkhati –

    ‘‘ఏత్థ చ ఞత్తిచతుత్థకమ్మం ఏకమేవ ఆగతం, ఇమస్మిం పన ఠానే ఠత్వా చత్తారి సఙ్ఘకమ్మాని నీహరిత్వా విత్థారతో కథేతబ్బానీతి సబ్బఅట్ఠకథాసు వుత్తం, తాని చ ‘అపలోకనకమ్మం ఞత్తికమ్మం ఞత్తిదుతియకమ్మం ఞత్తిచతుత్థకమ్మ’న్తి పటిపాటియా ఠపేత్వా విత్థారేన ఖన్ధకతో పరివారావసానే కమ్మవిభఙ్గతో చ పాళిం ఆహరిత్వా కథితాని. తాని మయం పరివారావసానే కమ్మవిభఙ్గేయేవ వణ్ణయిస్సామ. ఏవఞ్హి సతి పఠమపారాజికవణ్ణనా చ న భారియా భవిస్సతి, యథాఠితాయ చ పాళియా వణ్ణనా సువిఞ్ఞేయ్యా భవిస్సతి, తాని చ ఠానాని అసుఞ్ఞాని భవిస్సన్తి, తస్మా అనుపదవణ్ణనమేవ కరోమా’’తి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౪౫ భిక్ఖుపదభాజనీయవణ్ణనా).

    ‘‘Ettha ca ñatticatutthakammaṃ ekameva āgataṃ, imasmiṃ pana ṭhāne ṭhatvā cattāri saṅghakammāni nīharitvā vitthārato kathetabbānīti sabbaaṭṭhakathāsu vuttaṃ, tāni ca ‘apalokanakammaṃ ñattikammaṃ ñattidutiyakammaṃ ñatticatutthakamma’nti paṭipāṭiyā ṭhapetvā vitthārena khandhakato parivārāvasāne kammavibhaṅgato ca pāḷiṃ āharitvā kathitāni. Tāni mayaṃ parivārāvasāne kammavibhaṅgeyeva vaṇṇayissāma. Evañhi sati paṭhamapārājikavaṇṇanā ca na bhāriyā bhavissati, yathāṭhitāya ca pāḷiyā vaṇṇanā suviññeyyā bhavissati, tāni ca ṭhānāni asuññāni bhavissanti, tasmā anupadavaṇṇanameva karomā’’ti (pārā. aṭṭha. 1.45 bhikkhupadabhājanīyavaṇṇanā).

    వినిచ్ఛయం సబ్బమసేసయిత్వాతి తంతంఅట్ఠకథాసు వుత్తం సబ్బమ్పి వినిచ్ఛయం అసేసయిత్వా సేసం అకత్వా, కిఞ్చిమత్తమ్పి అపరిచ్చజిత్వాతి వుత్తం హోతి. వణ్ణితుం యుత్తరూపం హుత్వా అనుక్కమేన ఆగతం పాళిం అపరిచ్చజిత్వా సంవణ్ణనతో సీహళట్ఠకథాసు అయుత్తట్ఠానే వణ్ణితం యథాఠానేయేవ సంవణ్ణనతో చ వుత్తం ‘‘తన్తిక్కమం కిఞ్చి అవోక్కమిత్వా’’తి, కిఞ్చి పాళిక్కమం అనతిక్కమిత్వా అనుక్కమేనేవ వణ్ణయిస్సామాతి అధిప్పాయో.

    Vinicchayaṃsabbamasesayitvāti taṃtaṃaṭṭhakathāsu vuttaṃ sabbampi vinicchayaṃ asesayitvā sesaṃ akatvā, kiñcimattampi apariccajitvāti vuttaṃ hoti. Vaṇṇituṃ yuttarūpaṃ hutvā anukkamena āgataṃ pāḷiṃ apariccajitvā saṃvaṇṇanato sīhaḷaṭṭhakathāsu ayuttaṭṭhāne vaṇṇitaṃ yathāṭhāneyeva saṃvaṇṇanato ca vuttaṃ ‘‘tantikkamaṃ kiñci avokkamitvā’’ti, kiñci pāḷikkamaṃ anatikkamitvā anukkameneva vaṇṇayissāmāti adhippāyo.

    సుత్తన్తికానం వచనానమత్థన్తి సుత్తన్తపాళియం ఆగతానమ్పి వచనానమత్థం. సీహళట్ఠకథాసు ‘‘సుత్తన్తికానం భారో’’తి వత్వా అవుత్తానమ్పి వేరఞ్జకణ్డాదీసు ఝానకథాఆనాపానస్సతిసమఆధిఆదీనం సుత్తన్తవచనానమత్థం తంతంసుత్తానురూపం సబ్బసో పరిదీపయిస్సామీతి అధిప్పాయో. హేస్సతీతి భవిస్సతి, కరియిస్సతీతి వా అత్థో. ఏత్థ చ పఠమస్మిం అత్థవికప్పే భాసన్తరపరిచ్చాగాదికం చతుబ్బిధం కిచ్చం నిప్ఫాదేత్వా సుత్తన్తికానం వచనానమత్థం పరిదీపయన్తీ అయం వణ్ణనా భవిస్సతీతి వణ్ణనాయ వసేన సమానకత్తుకతా వేదితబ్బా. పచ్ఛిమస్మిం అత్థవికప్పే పన హేట్ఠావుత్తభాసన్తరపరిచ్చాగాదిం కత్వా సుత్తన్తికానం వచనానమత్థం పరిదీపయన్తీ అయం వణ్ణనా అమ్హేహి కరియిస్సతీతి ఏవం ఆచరియవసేన సమానకత్తుకతా వేదితబ్బా. వణ్ణనాపీతి ఏత్థ అపిసద్దం గహేత్వా ‘‘తస్మాపి సక్కచ్చం అనుసిక్ఖితబ్బాతి యోజేతబ్బ’’న్తి చూళగణ్ఠిపదే వుత్తం. తత్థ పుబ్బే వుత్తప్పయోజనవిసేసం పమాణభావఞ్చ సమ్పిణ్డేతీతి అధిప్పాయో. మజ్ఝిమగణ్ఠిపదే పన ‘‘తస్మా సక్కచ్చం అనుసిక్ఖితబ్బాపీ’’తి సమ్బన్ధో వుత్తో. ఏత్థ పన న కేవలం అయం వణ్ణనా హేస్సతి, అథ ఖో అనుసిక్ఖితబ్బాపీతి ఇమమత్థం సమ్పిణ్డేతీతి అధిప్పాయో. ఏత్థాపి యథాఠితవసేనేవ అపిసద్దస్స అత్థో గహేతబ్బోతి అమ్హాకం ఖన్తి. ఇదం వుత్తం హోతి – యస్మా అట్ఠకథాసు వుత్తం పమాణం, యస్మా చ అయం వణ్ణనాపి తతో అభిన్నత్తా పమాణభూతాయేవ హేస్సతి, తస్మా సక్కచ్చం అనుసిక్ఖితబ్బాతి.

    Suttantikānaṃ vacanānamatthanti suttantapāḷiyaṃ āgatānampi vacanānamatthaṃ. Sīhaḷaṭṭhakathāsu ‘‘suttantikānaṃ bhāro’’ti vatvā avuttānampi verañjakaṇḍādīsu jhānakathāānāpānassatisamaādhiādīnaṃ suttantavacanānamatthaṃ taṃtaṃsuttānurūpaṃ sabbaso paridīpayissāmīti adhippāyo. Hessatīti bhavissati, kariyissatīti vā attho. Ettha ca paṭhamasmiṃ atthavikappe bhāsantarapariccāgādikaṃ catubbidhaṃ kiccaṃ nipphādetvā suttantikānaṃ vacanānamatthaṃ paridīpayantī ayaṃ vaṇṇanā bhavissatīti vaṇṇanāya vasena samānakattukatā veditabbā. Pacchimasmiṃ atthavikappe pana heṭṭhāvuttabhāsantarapariccāgādiṃ katvā suttantikānaṃ vacanānamatthaṃ paridīpayantī ayaṃ vaṇṇanā amhehi kariyissatīti evaṃ ācariyavasena samānakattukatā veditabbā. Vaṇṇanāpīti ettha apisaddaṃ gahetvā ‘‘tasmāpi sakkaccaṃ anusikkhitabbāti yojetabba’’nti cūḷagaṇṭhipade vuttaṃ. Tattha pubbe vuttappayojanavisesaṃ pamāṇabhāvañca sampiṇḍetīti adhippāyo. Majjhimagaṇṭhipade pana ‘‘tasmā sakkaccaṃ anusikkhitabbāpī’’ti sambandho vutto. Ettha pana na kevalaṃ ayaṃ vaṇṇanā hessati, atha kho anusikkhitabbāpīti imamatthaṃ sampiṇḍetīti adhippāyo. Etthāpi yathāṭhitavaseneva apisaddassa attho gahetabboti amhākaṃ khanti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā aṭṭhakathāsu vuttaṃ pamāṇaṃ, yasmā ca ayaṃ vaṇṇanāpi tato abhinnattā pamāṇabhūtāyeva hessati, tasmā sakkaccaṃ anusikkhitabbāti.

    గన్థారమ్భకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Ganthārambhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact