Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ખુદ્દસિક્ખા-મૂલસિક્ખા • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
ગન્થારમ્ભકથાવણ્ણના
Ganthārambhakathāvaṇṇanā
(ક) એત્થાહ – કતમા ખુદ્દસિક્ખા, કથં સિક્ખિતબ્બા, કસ્મા સિક્ખિતબ્બા, કે સિક્ખન્તિ, કે સિક્ખિતસિક્ખાતિ? વુચ્ચતે – અધિસીલઅધિચિત્તઅધિપઞ્ઞાવસેન તિસ્સો સિક્ખા, ગન્થવસેનેત્થ સઙ્ખિપિત્વા વુત્તત્તા તદ્દીપનો ગન્થો ‘‘ખુદ્દસિક્ખા’’તિ વુચ્ચતિ, અથ વા ‘‘ખુદ્દં અનેલકં મધુપટલ’’ન્તિઆદીનિ વિય સિક્ખાકામાનં મધુરતાય ખુદ્દા ચ તા સિક્ખા ચાતિ ખુદ્દસિક્ખા, અથ વા ‘‘ખુદ્દપુત્તમ્હિ સમણ પોસ મ’’ન્તિઆદીસુ વિય બહુવિધત્તાપિ ખુદ્દા ચ તા સિક્ખિતબ્બતો સિક્ખા ચાતિ ખુદ્દસિક્ખા. અધિસીલસિક્ખા પનેત્થ ચારિત્તવારિત્તવસેન દુવિધમ્પિ સીલં યથાનુસિટ્ઠં પટિપજ્જમાનેન તપ્પટિપક્ખે કિલેસે તદઙ્ગપ્પહાનવસેન પજહન્તેન સિક્ખિતબ્બા, અધિચિત્તસિક્ખા પન યથાવુત્તેસુ આરમ્મણેસુ અભિયોગકરણવસેન ઝાનપ્પટિપક્ખાનં નીવરણગણાનં વિક્ખમ્ભનપ્પહાનં કુરુમાનેન સિક્ખિતબ્બા, અધિપઞ્ઞાસિક્ખા પન યથાનુરૂપં સમુચ્છેદવસેન સાનુસયે કિલેસે સમુચ્છિન્દન્તેન સિક્ખિતબ્બા.
(Ka) etthāha – katamā khuddasikkhā, kathaṃ sikkhitabbā, kasmā sikkhitabbā, ke sikkhanti, ke sikkhitasikkhāti? Vuccate – adhisīlaadhicittaadhipaññāvasena tisso sikkhā, ganthavasenettha saṅkhipitvā vuttattā taddīpano gantho ‘‘khuddasikkhā’’ti vuccati, atha vā ‘‘khuddaṃ anelakaṃ madhupaṭala’’ntiādīni viya sikkhākāmānaṃ madhuratāya khuddā ca tā sikkhā cāti khuddasikkhā, atha vā ‘‘khuddaputtamhi samaṇa posa ma’’ntiādīsu viya bahuvidhattāpi khuddā ca tā sikkhitabbato sikkhā cāti khuddasikkhā. Adhisīlasikkhā panettha cārittavārittavasena duvidhampi sīlaṃ yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamānena tappaṭipakkhe kilese tadaṅgappahānavasena pajahantena sikkhitabbā, adhicittasikkhā pana yathāvuttesu ārammaṇesu abhiyogakaraṇavasena jhānappaṭipakkhānaṃ nīvaraṇagaṇānaṃ vikkhambhanappahānaṃ kurumānena sikkhitabbā, adhipaññāsikkhā pana yathānurūpaṃ samucchedavasena sānusaye kilese samucchindantena sikkhitabbā.
કસ્મા સિક્ખિતબ્બાતિ એત્થ –
Kasmā sikkhitabbāti ettha –
જાતિઆદીહિ દુક્ખેહિ, અનેકેહિ ઉપદ્દુતં;
Jātiādīhi dukkhehi, anekehi upaddutaṃ;
ખન્ધલોકં જહિત્વાન, પત્તું ખેમં પુરં સિવં.
Khandhalokaṃ jahitvāna, pattuṃ khemaṃ puraṃ sivaṃ.
કલ્યાણપુથુજ્જનેન સહ સત્ત સેક્ખા સિક્ખન્તિ. અરહન્તો સિક્ખિતસિક્ખા.
Kalyāṇaputhujjanena saha satta sekkhā sikkhanti. Arahanto sikkhitasikkhā.
યે વીતમોહા મુનિપુઙ્ગવસ્સ;
Ye vītamohā munipuṅgavassa;
સિસ્સેસુ અગ્ગા મુનિના પસત્થા;
Sissesu aggā muninā pasatthā;
તે તીસુ સિક્ખાસુ સમત્તસિક્ખા;
Te tīsu sikkhāsu samattasikkhā;
તતો પરે કેન સમત્તસિક્ખાતિ.
Tato pare kena samattasikkhāti.
આદિતોતિ એત્થ આદિમ્હિયેવાતિ અત્થો, આદિતો પટ્ઠાયાતિ વા. ઉપસમ્પન્નેન ચ ઉપસમ્પન્નાય ચ સિક્ખિતબ્બં ઉપસમ્પન્નસિક્ખિતબ્બં. સહ માતિકાય સમાતિકં. પુબ્બે વુત્તપ્પકારં ખુદ્દસિક્ખં પવક્ખામિ આદરેન, પકારેન વા વક્ખામિ રતનત્તયં વન્દિત્વાતિ અત્થો. અપિચ થેરો આદિતોતિ વચનેન સદ્ધાપબ્બજિતાનં કુલપુત્તાનં આલસિયદોસેન અપ્પટિપજ્જન્તાનં અઞ્ઞાણદોસેન અઞ્ઞથા પટિપજ્જન્તાનં સંવેગં જનેતિ. કથં? અતિદુલ્લભં ખણસમવાયં પટિલભિત્વા તઙ્ખણં ન કુસીતેન વા નિરત્થકકથાપસુતેન વા વીતિનામેતબ્બં, કિં કાતબ્બં? આદિતો પટ્ઠાય નિરન્તરમેવ તીસુ સિક્ખાસુ આદરો જનેતબ્બોતિ. એત્થાહ – કિં તં રતનત્તયં નામ, યં વન્દિત્વા થેરો ખુદ્દસિક્ખં પવક્ખતીતિ? વુચ્ચતે – બુદ્ધરતનં ધમ્મરતનં સઙ્ઘરતનન્તિ ઇમાનિ તીણિ રતનાનિ. તાનિ હિ રતિજનનટ્ઠેન ‘‘રતનાની’’તિ વુચ્ચન્તિ. અપિચ –
Āditoti ettha ādimhiyevāti attho, ādito paṭṭhāyāti vā. Upasampannena ca upasampannāya ca sikkhitabbaṃ upasampannasikkhitabbaṃ. Saha mātikāya samātikaṃ. Pubbe vuttappakāraṃ khuddasikkhaṃ pavakkhāmi ādarena, pakārena vā vakkhāmi ratanattayaṃ vanditvāti attho. Apica thero āditoti vacanena saddhāpabbajitānaṃ kulaputtānaṃ ālasiyadosena appaṭipajjantānaṃ aññāṇadosena aññathā paṭipajjantānaṃ saṃvegaṃ janeti. Kathaṃ? Atidullabhaṃ khaṇasamavāyaṃ paṭilabhitvā taṅkhaṇaṃ na kusītena vā niratthakakathāpasutena vā vītināmetabbaṃ, kiṃ kātabbaṃ? Ādito paṭṭhāya nirantarameva tīsu sikkhāsu ādaro janetabboti. Etthāha – kiṃ taṃ ratanattayaṃ nāma, yaṃ vanditvā thero khuddasikkhaṃ pavakkhatīti? Vuccate – buddharatanaṃ dhammaratanaṃ saṅgharatananti imāni tīṇi ratanāni. Tāni hi ratijananaṭṭhena ‘‘ratanānī’’ti vuccanti. Apica –
‘‘ચિત્તીકતં મહગ્ઘઞ્ચ, અતુલં દુલ્લભદસ્સનં;
‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;
અનોમસત્તપરિભોગં, રતનં તેન વુચ્ચતી’’તિ. (દી॰ ની॰ અટ્ઠ॰ ૨.૩૩; સં॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૩.૫.૨૨૩; ખુ॰ પા॰ અટ્ઠ॰ ૬.૩; સુ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૨૨૬; મહાનિ॰ અટ્ઠ॰ ૫૦; ઉદા॰ અટ્ઠ॰ ૪૫) –
Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccatī’’ti. (dī. nī. aṭṭha. 2.33; saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.223; khu. pā. aṭṭha. 6.3; su. ni. aṭṭha. 1.226; mahāni. aṭṭha. 50; udā. aṭṭha. 45) –
ઇમિસ્સા ગાથાય વસેન રતનત્થો વેદિતબ્બો.
Imissā gāthāya vasena ratanattho veditabbo.