Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ખુદ્દસિક્ખા-મૂલસિક્ખા • Khuddasikkhā-mūlasikkhā

    ગન્થારમ્ભકથાવણ્ણના

    Ganthārambhakathāvaṇṇanā

    (ક) એત્થાહ – કિમત્થમાદિતોવાયં ગાથા નિક્ખિત્તા, નનુ યથાધિપ્પેતમેવ પકરણમારભનીયન્તિ? વુચ્ચતે – સપ્પયોજનત્તા . સપ્પયોજનઞ્હિ તંદસ્સનં તાય રતનત્તયપ્પણામાભિધેય્યકરણપ્પકારપ્પયોજનાભિધાનસન્દસ્સનતો. તાનિ ચ પન સપ્પયોજનાનિ અનન્તરાયેન ગન્થપરિસમાપનાદિપ્પયોજનાનમભિનિપ્ફાદનતો. તથા હિ સોતૂનમત્તનો ચ યથાધિપ્પેતત્થનિપ્ફાદનં રતનત્તયપ્પણામકરણપ્પયોજનં. વિદિતાભિધેય્યસ્સ ગન્થસ્સ વિઞ્ઞૂનમાદરણીયતા અભિધેય્યકથનપ્પયોજનં. સોતુજનસમુસ્સાહજનનં કરણપ્પકારપ્પયોજનકથનપ્પયોજનં. વોહારસુખતા પન અભિધાનકથનપ્પયોજનં.

    (Ka) etthāha – kimatthamāditovāyaṃ gāthā nikkhittā, nanu yathādhippetameva pakaraṇamārabhanīyanti? Vuccate – sappayojanattā . Sappayojanañhi taṃdassanaṃ tāya ratanattayappaṇāmābhidheyyakaraṇappakārappayojanābhidhānasandassanato. Tāni ca pana sappayojanāni anantarāyena ganthaparisamāpanādippayojanānamabhinipphādanato. Tathā hi sotūnamattano ca yathādhippetatthanipphādanaṃ ratanattayappaṇāmakaraṇappayojanaṃ. Viditābhidheyyassa ganthassa viññūnamādaraṇīyatā abhidheyyakathanappayojanaṃ. Sotujanasamussāhajananaṃ karaṇappakārappayojanakathanappayojanaṃ. Vohārasukhatā pana abhidhānakathanappayojanaṃ.

    તત્થ વન્દિત્વા રતનત્તયન્તિ ઇમિના રતનત્તયપ્પણામો દસ્સિતો, ખુદ્દસિક્ખન્તિ ઇમિના ખુદ્દભૂતાનં સિક્ખાનં ઇધ પટિપાદેતબ્બતાદીપનેન અભિધેય્યં, અભિધેય્યો ચ નામેસ સમુદિતેન સત્થેન વચનીયત્થોતિ. અભિધાનઞ્ચ પન ઇમિનાવ દસ્સિતં તેન અત્થાનુગતસમઞ્ઞાપરિદીપનતો. સમાતિકન્તિ ઇમિના કરણપ્પકારો, ખુદ્દસિક્ખન્તિ ઇમિના ચ, તેન ખુદ્દભૂતાનં સિક્ખાનં ઇધ દસ્સેતબ્બભાવપ્પકાસનતો. આદિતો ઉપસમ્પન્ન સિક્ખિતબ્બન્તિ ઇમિના પયોજનપયોજનં પન ઇમિનાવ સામત્થિયતો દસ્સિતમેવ, તાસં સિક્ખિતબ્બપ્પકાસનેન હિ સિક્ખને સતિ તમ્મૂલિકાય દિટ્ઠધમ્મિકસમ્પરાયિકત્થનિપ્ફત્તિયા સંસિજ્ઝનતો. પકરણપ્પયોજનાનં સાધનસાધિયલક્ખણો સમ્બન્ધો તન્નિસ્સયદસ્સનેનેવ દસ્સિતોયેવાતિ અયમેત્થ સમુદાયત્થો.

    Tattha vanditvā ratanattayanti iminā ratanattayappaṇāmo dassito, khuddasikkhanti iminā khuddabhūtānaṃ sikkhānaṃ idha paṭipādetabbatādīpanena abhidheyyaṃ, abhidheyyo ca nāmesa samuditena satthena vacanīyatthoti. Abhidhānañca pana imināva dassitaṃ tena atthānugatasamaññāparidīpanato. Samātikanti iminā karaṇappakāro, khuddasikkhanti iminā ca, tena khuddabhūtānaṃ sikkhānaṃ idha dassetabbabhāvappakāsanato. Ādito upasampanna sikkhitabbanti iminā payojanapayojanaṃ pana imināva sāmatthiyato dassitameva, tāsaṃ sikkhitabbappakāsanena hi sikkhane sati tammūlikāya diṭṭhadhammikasamparāyikatthanipphattiyā saṃsijjhanato. Pakaraṇappayojanānaṃ sādhanasādhiyalakkhaṇo sambandho tannissayadassaneneva dassitoyevāti ayamettha samudāyattho.

    અયં પનેત્થાવયવત્થો – રતનત્તયં વન્દિત્વા ખુદ્દસિક્ખં પવક્ખામીતિ સમ્બન્ધો. રતિજનનટ્ઠેન રતનાનિ, બુદ્ધધમ્મસઙ્ઘાનમેતં અધિવચનં. અથ વા ચિત્તીકતાદિના કારણેન રતનાનિ, બુદ્ધાદયોવ રતનાનિ. તથા ચ વુત્તં –

    Ayaṃ panetthāvayavattho – ratanattayaṃ vanditvā khuddasikkhaṃ pavakkhāmīti sambandho. Ratijananaṭṭhena ratanāni, buddhadhammasaṅghānametaṃ adhivacanaṃ. Atha vā cittīkatādinā kāraṇena ratanāni, buddhādayova ratanāni. Tathā ca vuttaṃ –

    ‘‘ચિત્તીકતં મહગ્ઘઞ્ચ, અતુલં દુલ્લભદસ્સનં;

    ‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;

    અનોમસત્તપરિભોગં, રતનં તેન વુચ્ચતી’’તિ. (દી॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૨.૩૩; સં॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૩.૫.૨૨૩; ખુ॰ પા॰ અટ્ઠ॰ ૩; સુ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૨૨૬; ઉદા॰ અટ્ઠ॰ ૪૫; મહાનિ॰ અટ્ઠ॰ ૫૦);

    Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccatī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.33; saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.223; khu. pā. aṭṭha. 3; su. ni. aṭṭha. 1.226; udā. aṭṭha. 45; mahāni. aṭṭha. 50);

    તયો અવયવા અસ્સાતિ તયં, સમુદાયાપેક્ખં એકવચનં, અવયવવિનિમુત્તસ્સ પન સમુદાયસ્સ અભાવતો તીણિ એવ રતનાનિ વુચ્ચન્તિ. રતનાનં તયં રતનત્તયં. વન્દિત્વાતિ તીહિ દ્વારેહિ નમસ્સિત્વા. ‘‘તિસ્સો ઇમા, ભિક્ખવે, વન્દના કાયેન વન્દતિ, વચસા વન્દતિ, મનસા વન્દતી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૩.૧૫૫) હિ વુત્તં. તત્થ વિઞ્ઞત્તિં અનુપ્પાદેત્વા કેવલં રતનત્તયગુણાનુસ્સરણવસેન મનોદ્વારે બહુલપ્પવત્તા કુસલચેતના મનોદ્વારવન્દના. તં તં વિઞ્ઞત્તિં ઉપ્પાદેત્વા પન પવત્તા કાયવચીદ્વારવન્દના. સિક્ખિતબ્બાતિ સિક્ખા, અધિસીલઅધિચિત્તઅધિપઞ્ઞાવસેન તિસ્સો સિક્ખા. સિક્ખનઞ્ચેત્થ યથાક્કમં સીલાદિધમ્માનં સંવરણવસેન, એકારમ્મણે ચિત્તચેતસિકાનં સમાધાનવસેન, આરમ્મણજાનનલક્ખણપ્પટિવેધમગ્ગપાતુભાવપાપનવસેન ચ આસેવનં દટ્ઠબ્બં. અઞ્ઞત્થ બહુવિધા સિક્ખા, ઇધ તુ સઙ્ખેપનયત્તા અપ્પકાદિઅનેકત્થસમ્ભવેપિ ખુદ્દ-સદ્દસ્સ અપ્પકત્થોવેત્થ યુત્તતરોતિ ખુદ્દા અપ્પકા સિક્ખાતિ ખુદ્દસિક્ખા. ઇધ પન ખુદ્દસિક્ખાપ્પકાસકો ગન્થો તબ્બોહારૂપચારતો ઇત્થિલિઙ્ગવસેન ‘‘ખુદ્દસિક્ખા’’તિ વુચ્ચતિ યથા ‘‘વરુણાનગર’’ન્તિ. તં ખુદ્દસિક્ખં. પવક્ખામીતિ કથેસ્સામિ.

    Tayo avayavā assāti tayaṃ, samudāyāpekkhaṃ ekavacanaṃ, avayavavinimuttassa pana samudāyassa abhāvato tīṇi eva ratanāni vuccanti. Ratanānaṃ tayaṃ ratanattayaṃ. Vanditvāti tīhi dvārehi namassitvā. ‘‘Tisso imā, bhikkhave, vandanā kāyena vandati, vacasā vandati, manasā vandatī’’ti (a. ni. 3.155) hi vuttaṃ. Tattha viññattiṃ anuppādetvā kevalaṃ ratanattayaguṇānussaraṇavasena manodvāre bahulappavattā kusalacetanā manodvāravandanā. Taṃ taṃ viññattiṃ uppādetvā pana pavattā kāyavacīdvāravandanā. Sikkhitabbāti sikkhā, adhisīlaadhicittaadhipaññāvasena tisso sikkhā. Sikkhanañcettha yathākkamaṃ sīlādidhammānaṃ saṃvaraṇavasena, ekārammaṇe cittacetasikānaṃ samādhānavasena, ārammaṇajānanalakkhaṇappaṭivedhamaggapātubhāvapāpanavasena ca āsevanaṃ daṭṭhabbaṃ. Aññattha bahuvidhā sikkhā, idha tu saṅkhepanayattā appakādianekatthasambhavepi khudda-saddassa appakatthovettha yuttataroti khuddā appakā sikkhāti khuddasikkhā. Idha pana khuddasikkhāppakāsako gantho tabbohārūpacārato itthiliṅgavasena ‘‘khuddasikkhā’’ti vuccati yathā ‘‘varuṇānagara’’nti. Taṃ khuddasikkhaṃ. Pavakkhāmīti kathessāmi.

    કીદિસન્તિ આહ ‘‘આદિતો ઉપસમ્પન્નસિક્ખિતબ્બ’’ન્તિઆદિ. આદિ-સદ્દોયમત્થિ અવયવવચનો યથા ‘‘સબ્બાદીનિ સબ્બનામાની’’તિ. અત્થિ અપાદાનવચનો યથા ‘‘પબ્બતાદીનિ ખેત્તાની’’તિ. તત્થાવયવવાચી કમ્મસાધનો ‘‘આદિયતીત્યાદી’’તિ. ઇતરો અપાદાનસાધનો ‘‘આદિયતિ એતસ્માત્યાદી’’તિ . તત્થ યો અવયવવચનો, તસ્સેદં ગહણં, તસ્મા ઉપસમ્પન્નક્ખણમ્પિ અન્તો કત્વા આદિભૂતા ઉપસમ્પન્નક્ખણતોયેવ પટ્ઠાયાતિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. એવ-સદ્દો પનેત્થ સબ્બવાક્યાનં અવધારણફલત્તા લબ્ભતિ. તો-પચ્ચયો અવધિમ્હિયેવ , ન આધારે. તત્થ હિ તોપચ્ચયે આધારે વત્તમાને આદિમ્હિયેવ મજ્ઝઅન્તાનં અવયવભૂતે ઉપસમ્પન્નક્ખણેયેવાતિ અત્થો ભવેય્ય, તથા સતિ અવધારણનિચ્છયો નિયમોતિ અત્થન્તરત્તા આદિક્ખણનિયમેન મજ્ઝાદયો નિવત્તિયેય્યું. અપાદાનવચનસ્સાપિ ગહણે અવધિભૂતો ઉપસમ્પન્નક્ખણો નિવત્તિયેય્ય ‘‘પબ્બતાદીનિ ખેત્તાની’’તિ એત્થ આદિભૂતપબ્બતપરિચ્ચાગેન ખેત્તગ્ગહણં વિયાતિ દટ્ઠબ્બં. ટીકાયં પન આધારત્થોપિ વુત્તો, સો યથાવુત્તદોસં નાતિગચ્છતિ. સબ્બત્થ ‘‘ટીકાય’’ન્તિ ચ વુત્તે એત્થેવ પુરાણટીકાયન્તિ ગહેતબ્બં. આદિતોતિ ઇમિના ઇદં દીપેતિ – અતિદુલ્લભં ખણસમવાયં લભિત્વા આલસિયદોસેન અપ્પટિપજ્જન્તેહિ ચ અઞ્ઞાણદોસેન અઞ્ઞથા પટિપજ્જન્તેહિ ચ અહુત્વા આદિતો પટ્ઠાય નિરન્તરમેવ તીસુ સિક્ખાસુ સમ્માપટિપજ્જનવસેન આદરો જનેતબ્બોતિ.

    Kīdisanti āha ‘‘ādito upasampannasikkhitabba’’ntiādi. Ādi-saddoyamatthi avayavavacano yathā ‘‘sabbādīni sabbanāmānī’’ti. Atthi apādānavacano yathā ‘‘pabbatādīni khettānī’’ti. Tatthāvayavavācī kammasādhano ‘‘ādiyatītyādī’’ti. Itaro apādānasādhano ‘‘ādiyati etasmātyādī’’ti . Tattha yo avayavavacano, tassedaṃ gahaṇaṃ, tasmā upasampannakkhaṇampi anto katvā ādibhūtā upasampannakkhaṇatoyeva paṭṭhāyāti evamettha attho daṭṭhabbo. Eva-saddo panettha sabbavākyānaṃ avadhāraṇaphalattā labbhati. To-paccayo avadhimhiyeva , na ādhāre. Tattha hi topaccaye ādhāre vattamāne ādimhiyeva majjhaantānaṃ avayavabhūte upasampannakkhaṇeyevāti attho bhaveyya, tathā sati avadhāraṇanicchayo niyamoti atthantarattā ādikkhaṇaniyamena majjhādayo nivattiyeyyuṃ. Apādānavacanassāpi gahaṇe avadhibhūto upasampannakkhaṇo nivattiyeyya ‘‘pabbatādīni khettānī’’ti ettha ādibhūtapabbatapariccāgena khettaggahaṇaṃ viyāti daṭṭhabbaṃ. Ṭīkāyaṃ pana ādhāratthopi vutto, so yathāvuttadosaṃ nātigacchati. Sabbattha ‘‘ṭīkāya’’nti ca vutte ettheva purāṇaṭīkāyanti gahetabbaṃ. Āditoti iminā idaṃ dīpeti – atidullabhaṃ khaṇasamavāyaṃ labhitvā ālasiyadosena appaṭipajjantehi ca aññāṇadosena aññathā paṭipajjantehi ca ahutvā ādito paṭṭhāya nirantarameva tīsu sikkhāsu sammāpaṭipajjanavasena ādaro janetabboti.

    ઉપસમ્પન્નેન ઉપસમ્પન્નાય ચ સિક્ખિતબ્બં આસેવિતબ્બન્તિ ઉપસમ્પન્નસિક્ખિતબ્બં, એકસેસનયેન ઉપસમ્પન્નતાસામઞ્ઞેન વા ઉપસમ્પન્નાયપિ એત્થેવાવિરોધોતિ ઉપસમ્પન્નેન સિક્ખિતબ્બન્તિ સમાસો. નનુ અધિસીલાદયોવ સિક્ખિતબ્બા, એવં સતિ કથં પકરણં સિક્ખિતબ્બત્તેન વુત્તન્તિ? નાયં દોસો, સિક્ખાય સિક્ખિતબ્બત્તે સતિ તદ્દીપકગન્થસ્સાપિ આસેવિતબ્બતા આપજ્જતીતિ. સુખગ્ગહણત્થં વત્તબ્બવિનિચ્છયં સકલમ્પિ સઙ્ગહેત્વા માતિકાય ઠપનતો સહ માતિકાયાતિ સમાતિકં. તગ્ગુણસંવિઞ્ઞાણોયં બહુબ્બીહિ તસ્સ ખુદ્દસિક્ખાસઙ્ખાતસ્સ અઞ્ઞપદત્થસ્સ યો ગુણો માતિકાસઙ્ખાતં વિસેસનં, તસ્સ ઇધ વિઞ્ઞાયમાનત્તા. સુખેનેવ હિ ગહણં સિયા માતિકાનુસારેન તં તં વિનિચ્છયં ઓલોકેન્તાનં સંસયાપગમતો.

    Upasampannena upasampannāya ca sikkhitabbaṃ āsevitabbanti upasampannasikkhitabbaṃ, ekasesanayena upasampannatāsāmaññena vā upasampannāyapi etthevāvirodhoti upasampannena sikkhitabbanti samāso. Nanu adhisīlādayova sikkhitabbā, evaṃ sati kathaṃ pakaraṇaṃ sikkhitabbattena vuttanti? Nāyaṃ doso, sikkhāya sikkhitabbatte sati taddīpakaganthassāpi āsevitabbatā āpajjatīti. Sukhaggahaṇatthaṃ vattabbavinicchayaṃ sakalampi saṅgahetvā mātikāya ṭhapanato saha mātikāyāti samātikaṃ. Tagguṇasaṃviññāṇoyaṃ bahubbīhi tassa khuddasikkhāsaṅkhātassa aññapadatthassa yo guṇo mātikāsaṅkhātaṃ visesanaṃ, tassa idha viññāyamānattā. Sukheneva hi gahaṇaṃ siyā mātikānusārena taṃ taṃ vinicchayaṃ olokentānaṃ saṃsayāpagamato.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact