Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિનયવિનિચ્છય-ટીકા • Vinayavinicchaya-ṭīkā |
નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ઉત્તરવિનિચ્છય-ટીકા
Uttaravinicchaya-ṭīkā
ગન્થારમ્ભકથાવણ્ણના
Ganthārambhakathāvaṇṇanā
(ક)
(Ka)
દેવાતિદેવં સુગતં, દેવબ્ર્હ્મિન્દવન્દિતં;
Devātidevaṃ sugataṃ, devabrhmindavanditaṃ;
ધમ્મઞ્ચ વટ્ટુપચ્છેદં, નત્વા વટ્ટાતિતં ગણં.
Dhammañca vaṭṭupacchedaṃ, natvā vaṭṭātitaṃ gaṇaṃ.
(ખ)
(Kha)
વન્દનામયપુઞ્ઞેન, કમ્મેન રતનત્તયે;
Vandanāmayapuññena, kammena ratanattaye;
છેત્વા ઉપદ્દવે સબ્બે, આરભિસ્સં સમાહિતો.
Chetvā upaddave sabbe, ārabhissaṃ samāhito.
(ગ)
(Ga)
થેરેન બુદ્ધદત્તેન, રચિતસ્સ સમાસતો;
Therena buddhadattena, racitassa samāsato;
સંવણ્ણનમસંકિણ્ણં, ઉત્તરસ્સ યથાબલં.
Saṃvaṇṇanamasaṃkiṇṇaṃ, uttarassa yathābalaṃ.
૧. અથાયમાચરિયો અત્તનો વિરચિતે વિનયે તસ્સુપનિસ્સયે વિનયપિટકે ચ ભિક્ખૂનં નાનપ્પકારકોસલ્લજનનત્થં પરિવારટ્ઠકથાયઞ્ચ આગતવિનિચ્છયં સઙ્ગહેત્વા ઉત્તરપકરણં વણ્ણયિતુકામો પઠમં તાવ અન્તરાયનિવારણેન યથાધિપ્પેતસાધનત્થં રતનત્તયં વન્દન્તો આહ ‘‘સબ્બસત્તુત્તમ’’ન્તિઆદિ.
1. Athāyamācariyo attano viracite vinaye tassupanissaye vinayapiṭake ca bhikkhūnaṃ nānappakārakosallajananatthaṃ parivāraṭṭhakathāyañca āgatavinicchayaṃ saṅgahetvā uttarapakaraṇaṃ vaṇṇayitukāmo paṭhamaṃ tāva antarāyanivāraṇena yathādhippetasādhanatthaṃ ratanattayaṃ vandanto āha ‘‘sabbasattuttama’’ntiādi.
પકરણારમ્ભે રતનત્તયવન્દનાપયોજનં તત્થ તત્થાચરિયેહિ બહુધા પપઞ્ચિતં, અમ્હેહિ ચ વિનયવિનિચ્છયવણ્ણનાયં સમાસતો દસ્સિતન્તિ ન તં ઇધ વણ્ણયિસ્સામ. પકરણાભિધેય્ય કરણપ્પકારપયોજનાનિપિ તત્થ દસ્સિતનયાનુસારેન ઇધાપિ વેદિતબ્બાનિ. સમ્બન્ધાદિદસ્સનમુખેન અનુત્તાનપદવણ્ણનમેવેત્થ કરિસ્સામિ.
Pakaraṇārambhe ratanattayavandanāpayojanaṃ tattha tatthācariyehi bahudhā papañcitaṃ, amhehi ca vinayavinicchayavaṇṇanāyaṃ samāsato dassitanti na taṃ idha vaṇṇayissāma. Pakaraṇābhidheyya karaṇappakārapayojanānipi tattha dassitanayānusārena idhāpi veditabbāni. Sambandhādidassanamukhena anuttānapadavaṇṇanamevettha karissāmi.
જિનં, ધમ્મઞ્ચ, ગણઞ્ચ વન્દિત્વા ઉત્તરં દાનિ કરિસ્સામીતિ સમ્બન્ધો. કિંવિસિટ્ઠં જિનં, ધમ્મં, ગણઞ્ચ વન્દિત્વાતિ આહ ‘‘સબ્બસત્તુત્તમ’’ન્તિઆદિ. તત્થ સબ્બસત્તુત્તમન્તિ પઞ્ચસુ કામગુણેસુ સત્તા આસત્તા વિસત્તા લગ્ગિતાતિ સત્તા, પરમત્થતો સત્તપઞ્ઞત્તિયા ઉપાદાનભૂતા ઉપાદાનક્ખન્ધા વોહારતો ખન્ધસન્તતિં ઉપાદાય પઞ્ઞત્તા સમ્મુતિ ‘‘સત્તા’’તિ વુચ્ચન્તિ. તે પન કામાવચરાદિભૂમિવસેન, નિરયાદિપદેસવસેન, અહેતુકાદિપટિસન્ધિવસેનાતિ એવમાદીહિ અનન્તપભેદા. તેસુ ખીણાસવાનં યથાવુત્તનિબ્બચનત્થેન સત્તવોહારો ન લબ્ભતિ. તથાપિ તે ભૂતપુબ્બગતિયા વા તંસદિસત્તા વા ‘‘સત્તા’’તિ વુચ્ચન્તિ. સબ્બે ચ તે સત્તા ચા તિ સબ્બસત્તા. ઉદ્ધટતમત્તા, ઉગ્ગતતમત્તા, સેટ્ઠત્તા ચ ઉત્તમો, સબ્બસત્તાનં લોકિયલોકુત્તરેહિ રૂપારૂપગુણેહિ ઉત્તમો, સબ્બસત્તેસુ વા ઉત્તમો પવરો સેટ્ઠોતિ સબ્બસત્તુત્તમો. ‘‘જિન’’ન્તિ એતસ્સ વિસેસનં.
Jinaṃ, dhammañca, gaṇañca vanditvā uttaraṃ dāni karissāmīti sambandho. Kiṃvisiṭṭhaṃ jinaṃ, dhammaṃ, gaṇañca vanditvāti āha ‘‘sabbasattuttama’’ntiādi. Tattha sabbasattuttamanti pañcasu kāmaguṇesu sattā āsattā visattā laggitāti sattā, paramatthato sattapaññattiyā upādānabhūtā upādānakkhandhā vohārato khandhasantatiṃ upādāya paññattā sammuti ‘‘sattā’’ti vuccanti. Te pana kāmāvacarādibhūmivasena, nirayādipadesavasena, ahetukādipaṭisandhivasenāti evamādīhi anantapabhedā. Tesu khīṇāsavānaṃ yathāvuttanibbacanatthena sattavohāro na labbhati. Tathāpi te bhūtapubbagatiyā vā taṃsadisattā vā ‘‘sattā’’ti vuccanti. Sabbe ca te sattā cā ti sabbasattā. Uddhaṭatamattā, uggatatamattā, seṭṭhattā ca uttamo, sabbasattānaṃ lokiyalokuttarehi rūpārūpaguṇehi uttamo, sabbasattesu vā uttamo pavaro seṭṭhoti sabbasattuttamo. ‘‘Jina’’nti etassa visesanaṃ.
પુનપિ કિંવિસિટ્ઠન્તિ આહ ‘‘ધીર’’ન્તિ. ધી વુચ્ચતિ પઞ્ઞા, તાય ઈરતિ વત્તતીતિ ધીરો, તં. તાદિભાવેન ઇન્દખીલસિનેરુઆદયો વિય અટ્ઠલોકધમ્મસઙ્ખાતેન ભુસવાતેન અકમ્પિયટ્ઠેન, ચતુવેસારજ્જવસેન સદેવકે લોકે કેનચિ અકમ્પનીયટ્ઠેન ચ ધીરં, ધિતિસમ્પન્નન્તિ અત્થો. ઇદમ્પિ તસ્સેવ વિસેસનં.
Punapi kiṃvisiṭṭhanti āha ‘‘dhīra’’nti. Dhī vuccati paññā, tāya īrati vattatīti dhīro, taṃ. Tādibhāvena indakhīlasineruādayo viya aṭṭhalokadhammasaṅkhātena bhusavātena akampiyaṭṭhena, catuvesārajjavasena sadevake loke kenaci akampanīyaṭṭhena ca dhīraṃ, dhitisampannanti attho. Idampi tasseva visesanaṃ.
વન્દિત્વાતિ કાયવચીમનોદ્વારેહિ અભિવાદેત્વાતિ અત્થો, યથાભુચ્ચગુણસંકિત્તનેન થોમેત્વા. સિરસાતિ ભત્તિભાવનતુત્તમઙ્ગેન કરણભૂતેન. ઇમિના વિસેસતો કાયપણામો દસ્સિતો, ગુણસંકિત્તનેન વચીપણામો, ઉભયપણામેહિ નાનન્તરિયકતાય મનોપણામોપિ દસ્સિતો ચ હોતિ.
Vanditvāti kāyavacīmanodvārehi abhivādetvāti attho, yathābhuccaguṇasaṃkittanena thometvā. Sirasāti bhattibhāvanatuttamaṅgena karaṇabhūtena. Iminā visesato kāyapaṇāmo dassito, guṇasaṃkittanena vacīpaṇāmo, ubhayapaṇāmehi nānantariyakatāya manopaṇāmopi dassito ca hoti.
જિનન્તિ દેવપુત્તકિલેસાભિસઙ્ખારમચ્ચુખન્ધમારસઙ્ખાતે પઞ્ચવિધે મારે બલવિધમનસમઉચ્છેદપહાનસહાયવેકલ્લનિદાનોપચ્છેદવિસયાતિક્કમવસેન પઞ્ચહિ આકારેહિ જિતવાતિ જિનો, તં.
Jinanti devaputtakilesābhisaṅkhāramaccukhandhamārasaṅkhāte pañcavidhe māre balavidhamanasamaucchedapahānasahāyavekallanidānopacchedavisayātikkamavasena pañcahi ākārehi jitavāti jino, taṃ.
‘‘ધમ્મ’’ન્તિ એતસ્સ નિબ્બચનાદિવસેન અત્થવિનિચ્છયો હેટ્ઠા દસ્સિતોવ. અધમ્મવિદ્ધંસન્તિ ધમ્મસઙ્ખાતસ્સ કુસલસ્સ પટિપક્ખત્તા અધમ્મો વુચ્ચતિ અકુસલધમ્મો, તં અકુસલસઙ્ખાતં અધમ્મં વિદ્ધંસેતિ વિનાસેતિ પજહતિ તદઙ્ગવિક્ખમ્ભનસમુચ્છેદપટિપ્પસ્સદ્ધિનિસ્સરણપ્પહાનેનાતિ અધમ્મવિદ્ધંસો, સપરિયત્તિકો નવલોકુત્તરો ધમ્મો. પરિયત્તિ હિ પઞ્ચન્નં પહાનાનં મૂલકારણત્તા ફલૂપચારેન તથા વુચ્ચતિ, તં અધમ્મવિદ્ધંસં. ‘‘ધમ્મ’’ન્તિ એતસ્સ વિસેસનં.
‘‘Dhamma’’nti etassa nibbacanādivasena atthavinicchayo heṭṭhā dassitova. Adhammaviddhaṃsanti dhammasaṅkhātassa kusalassa paṭipakkhattā adhammo vuccati akusaladhammo, taṃ akusalasaṅkhātaṃ adhammaṃ viddhaṃseti vināseti pajahati tadaṅgavikkhambhanasamucchedapaṭippassaddhinissaraṇappahānenāti adhammaviddhaṃso, sapariyattiko navalokuttaro dhammo. Pariyatti hi pañcannaṃ pahānānaṃ mūlakāraṇattā phalūpacārena tathā vuccati, taṃ adhammaviddhaṃsaṃ. ‘‘Dhamma’’nti etassa visesanaṃ.
ગણન્તિ અટ્ઠન્નં અરિયપુગ્ગલાનં સમૂહં, સઙ્ઘન્તિ અત્થો. અઙ્ગણનાસનન્તિ અત્તનો નિસ્સયં અઙ્ગન્તિ મત્થેન્તીતિ અઙ્ગણા, કિલેસા રાગદોસમોહા, તે અઙ્ગણે નાસેતિ યથાયોગં તદઙ્ગવિક્ખમ્ભનસમુચ્છેદપટિપ્પસ્સદ્ધિનિસ્સરણપ્પહાનેહિ પજહતીતિ અઙ્ગણનાસનો, તં. ‘‘ગણ’’ન્તિ એતસ્સ વિસેસનં.
Gaṇanti aṭṭhannaṃ ariyapuggalānaṃ samūhaṃ, saṅghanti attho. Aṅgaṇanāsananti attano nissayaṃ aṅganti matthentīti aṅgaṇā, kilesā rāgadosamohā, te aṅgaṇe nāseti yathāyogaṃ tadaṅgavikkhambhanasamucchedapaṭippassaddhinissaraṇappahānehi pajahatīti aṅgaṇanāsano, taṃ. ‘‘Gaṇa’’nti etassa visesanaṃ.
૨. મયા વિનયસ્સ યો સારો વિનિચ્છયો રચિતો, તસ્સ વિનિચ્છયસ્સાતિ યોજના. નત્થિ તસ્સ ઉત્તરોતિ અનુત્તરો, સબ્બેસુ વિનિચ્છયેસુ, સબ્બેસં વા વિનિચ્છયાનં અનુત્તરો ઉત્તમો વિનિચ્છયોતિ સબ્બાનુત્તરો, તં. ઉત્તરં પકરણં ઇદાનિ કરિસ્સામીતિ યોજના.
2. Mayā vinayassa yo sāro vinicchayo racito, tassa vinicchayassāti yojanā. Natthi tassa uttaroti anuttaro, sabbesu vinicchayesu, sabbesaṃ vā vinicchayānaṃ anuttaro uttamo vinicchayoti sabbānuttaro, taṃ. Uttaraṃ pakaraṇaṃ idāni karissāmīti yojanā.
૩. ભણતોતિ ભણન્તસ્સ પગુણં વાચુગ્ગતં કરોન્તસ્સ. પઠતોતિ પઠન્તસ્સ વાચુગ્ગતં સજ્ઝાયન્તસ્સ. પયુઞ્જતોતિ તત્થ પકારેન યુઞ્જન્તસ્સ, તં અઞ્ઞેસં વાચેન્તસ્સ વા. સુણતોતિ પરેહિ વુચ્ચમાનં સુણન્તસ્સ. ચિન્તયતોતિ યથાસુતં અત્થતો, સદ્દતો ચ ચિન્તેન્તસ્સ. ‘‘અબુદ્ધસ્સ બુદ્ધિવડ્ઢન’’ન્તિ વત્તબ્બે ગાથાબન્ધવસેન વિભત્તિલોપો. અબુદ્ધસ્સ બાલસ્સ વિનયે અપ્પકતઞ્ઞુનો ભિક્ખુભિક્ખુનિજનસ્સ. બુદ્ધિવડ્ઢનં વિનયવિનિચ્છયે પઞ્ઞાવુદ્ધિનિપ્ફાદકં. અથ વા બુદ્ધસ્સ વિનિચ્છયે કતપરિચયત્તા પઞ્ઞવતો જનસ્સ બુદ્ધિવડ્ઢનં બુદ્ધિયા પઞ્ઞાય તિક્ખવિસદભાવાપાદનેન ભિય્યોભાવસાધકં. પરમં ઉત્તમં ઉત્તરં નામ પકરણં વદતો કથેન્તસ્સ મે મમ સન્તિકા નિરતા વિનિચ્છયે, તીસુ સિક્ખાસુ વા વિસેસેન રતા નિબોધથ જાનાથ સુતમયઞાણં અભિનિપ્ફાદેથાતિ સોતુજનં સવને નિયોજેતિ.
3.Bhaṇatoti bhaṇantassa paguṇaṃ vācuggataṃ karontassa. Paṭhatoti paṭhantassa vācuggataṃ sajjhāyantassa. Payuñjatoti tattha pakārena yuñjantassa, taṃ aññesaṃ vācentassa vā. Suṇatoti parehi vuccamānaṃ suṇantassa. Cintayatoti yathāsutaṃ atthato, saddato ca cintentassa. ‘‘Abuddhassa buddhivaḍḍhana’’nti vattabbe gāthābandhavasena vibhattilopo. Abuddhassa bālassa vinaye appakataññuno bhikkhubhikkhunijanassa. Buddhivaḍḍhanaṃ vinayavinicchaye paññāvuddhinipphādakaṃ. Atha vā buddhassa vinicchaye kataparicayattā paññavato janassa buddhivaḍḍhanaṃ buddhiyā paññāya tikkhavisadabhāvāpādanena bhiyyobhāvasādhakaṃ. Paramaṃ uttamaṃ uttaraṃ nāma pakaraṇaṃ vadato kathentassa me mama santikā niratā vinicchaye, tīsu sikkhāsu vā visesena ratā nibodhatha jānātha sutamayañāṇaṃ abhinipphādethāti sotujanaṃ savane niyojeti.