| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಟೀಕಾ • Nettippakaraṇa-ṭīkā |
॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೇ
Khuddakanikāye
ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಟೀಕಾ
Nettippakaraṇa-ṭīkā
ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Ganthārambhakathāvaṇṇanā
ಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ; ಮ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧ ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧.೧ ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ರತನತ್ತಯವನ್ದನಾ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಭವನಿಸ್ಸಯವಿಸುದ್ಧಿಪಟಿವೇದನತ್ಥಂ, ತಂ ಪನ ಧಮ್ಮಸಂವಣ್ಣನಾಸು ವಿಞ್ಞೂನಂ ಬಹುಮಾನುಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ, ತಂ ಸಮ್ಮದೇವ ತೇಸಂ ಉಗ್ಗಹಣಧಾರಣಾದಿಕ್ಕಮಲದ್ಧಬ್ಬಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬಹಿತಸುಖನಿಪ್ಫಾದನತ್ಥಂ। ಅಥ ವಾ ಮಙ್ಗಲಭಾವತೋ, ಸಬ್ಬಕಿರಿಯಾಸು ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಭಾವತೋ, ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಸಮ್ಮಾಚರಿತಭಾವತೋ, ಆಯತಿಂ ಪರೇಸಂ ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಆಪಜ್ಜನತೋ ಚ ಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಕಿರಿಯಾ। ಅಥ ವಾ ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಕರಣಂ ಪೂಜನೀಯಪೂಜಾಪುಞ್ಞವಿಸೇಸನಿಬ್ಬತ್ತನತ್ಥಂ, ತಂ ಅತ್ತನೋ ಯಥಾಲದ್ಧಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಬಲಾನುಪ್ಪದಾನತ್ಥಂ, ಅನ್ತರಾ ಚ ತಸ್ಸ ಅಸಙ್ಕೋಚನತ್ಥಂ, ತದುಭಯಂ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಪರಿಸಮಾಪನತ್ಥಂ। ಇದಮೇವ ಚ ಪಯೋಜನಂ ಆಚರಿಯೇನ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ವನ್ದನಾಜನಿತಂ…ಪೇ॰… ತಸ್ಸ ತೇಜಸಾ’’ತಿ। ವತ್ಥುತ್ತಯಪೂಜಾ ಹಿ ನಿರತಿಸಯಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಸಮ್ಬುದ್ಧಿಯಾ ಅಪರಿಮೇಯ್ಯಪ್ಪಭಾವೋ ಪುಞ್ಞಾತಿಸಯೋತಿ ಬಹುವಿಧನ್ತರಾಯೇಪಿ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೇ ಅನ್ತರಾಯನಿಬನ್ಧನಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸನಾಯ ಪಹೋತಿ, ಭಯಾದಿಉಪದ್ದವಞ್ಚ ನಿವಾರೇತಿ। ಯಥಾಹ –
Saṃvaṇṇanārambhe (dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; ma. ni. ṭī. 1.1 ganthārambhakathāvaṇṇanā; saṃ. ni. ṭī. 1.1.1 ganthārambhakathāvaṇṇanā) ratanattayavandanā saṃvaṇṇetabbassa dhammassa pabhavanissayavisuddhipaṭivedanatthaṃ, taṃ pana dhammasaṃvaṇṇanāsu viññūnaṃ bahumānuppādanatthaṃ, taṃ sammadeva tesaṃ uggahaṇadhāraṇādikkamaladdhabbāya sammāpaṭipattiyā sabbahitasukhanipphādanatthaṃ. Atha vā maṅgalabhāvato, sabbakiriyāsu pubbakiccabhāvato, paṇḍitehi sammācaritabhāvato, āyatiṃ paresaṃ diṭṭhānugatiāpajjanato ca saṃvaṇṇanāyaṃ ratanattayapaṇāmakiriyā. Atha vā ratanattayapaṇāmakaraṇaṃ pūjanīyapūjāpuññavisesanibbattanatthaṃ, taṃ attano yathāladdhasampattinimittassa kammassa balānuppadānatthaṃ, antarā ca tassa asaṅkocanatthaṃ, tadubhayaṃ anantarāyena aṭṭhakathāya parisamāpanatthaṃ. Idameva ca payojanaṃ ācariyena idhādhippetaṃ. Tathā hi vakkhati ‘‘vandanājanitaṃ…pe… tassa tejasā’’ti. Vatthuttayapūjā hi niratisayapuññakkhettasambuddhiyā aparimeyyappabhāvo puññātisayoti bahuvidhantarāyepi lokasannivāse antarāyanibandhanasakalasaṃkilesaviddhaṃsanāya pahoti, bhayādiupaddavañca nivāreti. Yathāha –
‘‘ಪೂಜಾರಹೇ ಪೂಜಯತೋ, ಬುದ್ಧೇ ಯದಿ ವ ಸಾವಕೇ’’ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೯೫; ಅಪ॰ ಥೇರ ೧.೧೦.೧) ಚ,
‘‘Pūjārahe pūjayato, buddhe yadi va sāvake’’ti. (dha. pa. 195; apa. thera 1.10.1) ca,
ತಥಾ –
Tathā –
‘‘ಯೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬುದ್ಧೇ ಪಸನ್ನಾ, ಅಗ್ಗೇ ತೇ ಪಸನ್ನಾ, ಅಗ್ಗೇ ಖೋ ಪನ ಪಸನ್ನಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ವಿಪಾಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪; ಇತಿವು॰ ೯೦) ಚ,
‘‘Ye, bhikkhave, buddhe pasannā, agge te pasannā, agge kho pana pasannānaṃ aggo vipāko hotī’’ti (a. ni. 4.34; itivu. 90) ca,
ತಥಾ –
Tathā –
‘‘‘ಬುದ್ಧೋ’ತಿ ಕಿತ್ತಯನ್ತಸ್ಸ, ಕಾಯೇ ಭವತಿ ಯಾ ಪೀತಿ।
‘‘‘Buddho’ti kittayantassa, kāye bhavati yā pīti;
ವರಮೇವ ಹಿ ಸಾ ಪೀತಿ, ಕಸಿಣೇನಪಿ ಜಮ್ಬುದೀಪಸ್ಸ।
Varameva hi sā pīti, kasiṇenapi jambudīpassa;
‘‘‘ಧಮ್ಮೋ’ತಿ…ಪೇ॰… ‘ಸಙ್ಘೋ’ತಿ…ಪೇ॰… ದೀಪಸ್ಸಾ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೬; ಇತಿವು॰ ಅಟ್ಠ ೯೦; ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ; ಮ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧; ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೪.೩೪) ಚ,
‘‘‘Dhammo’ti…pe… ‘saṅgho’ti…pe… dīpassā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.6; itivu. aṭṭha 90; dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; ma. ni. ṭī. 1.1; a. ni. ṭī. 2.4.34) ca,
ತಥಾ –
Tathā –
‘‘ಯಸ್ಮಿಂ, ಮಹಾನಾಮ, ಸಮಯೇ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ತಥಾಗತಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ನೇವಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ರಾಗಪರಿಯುಟ್ಠಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ನ ದೋಸ…ಪೇ॰… ನ ಮೋಹಪರಿಯುಟ್ಠಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೬.೧೦; ೧೧.೧೧) ಚ,
‘‘Yasmiṃ, mahānāma, samaye ariyasāvako tathāgataṃ anussarati, nevassa tasmiṃ samaye rāgapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na dosa…pe… na mohapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hotī’’ti (a. ni. 6.10; 11.11) ca,
ತಥಾ –
Tathā –
‘‘ಅರಞ್ಞೇ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ವಾ…ಪೇ॰…।
‘‘Araññe rukkhamūle vā…pe…;
ಭಯಂ ವಾ ಛಮ್ಭಿತತ್ತಂ ವಾ, ಲೋಮಹಂಸೋ ನ ಹೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೯) ಚ।
Bhayaṃ vā chambhitattaṃ vā, lomahaṃso na hessatī’’ti. (saṃ. ni. 1.249) ca;
ತತ್ಥ ಯಸ್ಸ ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ವನ್ದನಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ, ತಸ್ಸ ಗುಣಾತಿಸಯಯೋಗಸನ್ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಮಹಾಕಾರುಣಿಕ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಗಾಥಾತ್ತಯಮಾಹ। ಗುಣಾತಿಸಯಯೋಗೇನ ಹಿ ವನ್ದನಾರಹಭಾವೋ, ವನ್ದನಾರಹೇ ಚ ಕತಾ ವನ್ದನಾ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಪ್ಪಯೋಜನಂ ಸಾಧೇತೀತಿ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಸಾ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ, ಸಾ ನೇತ್ತಿ ವಿಸೇಸತೋ ಯಥಾನುಲೋಮಸಾಸನಸನ್ನಿಸ್ಸಯಾ, ತಸ್ಸ ಚ ವಿಚಿತ್ತಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿವಿಭಾವಿನೀ। ತಥಾ ಹಿ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾ ನ ವಿನಯದೇಸನಾ ವಿಯ ಕರುಣಾಪ್ಪಧಾನಾ, ನಾಪಿ ಅಭಿಧಮ್ಮದೇಸನಾ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾಪ್ಪಧಾನಾ, ಅಥ ಖೋ ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾಪ್ಪಧಾನಾತಿ ತದುಭಯಪ್ಪಧಾನದೇಸನಾವಿಸೇಸವಿಭಾವನಂ ತಾವ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಥೋಮನಂ ಕಾತುಂ ತಮ್ಮೂಲಕತ್ತಾ ಸೇಸರತನಾನಂ ‘‘ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಂ ನಾಥ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
Tattha yassa ratanattayassa vandanaṃ kattukāmo, tassa guṇātisayayogasandassanatthaṃ ‘‘mahākāruṇika’’ntiādinā gāthāttayamāha. Guṇātisayayogena hi vandanārahabhāvo, vandanārahe ca katā vandanā yathādhippetappayojanaṃ sādhetīti. Tattha yassā saṃvaṇṇanaṃ kattukāmo, sā netti visesato yathānulomasāsanasannissayā, tassa ca vicittākārappavattivibhāvinī. Tathā hi suttantadesanā na vinayadesanā viya karuṇāppadhānā, nāpi abhidhammadesanā viya paññāppadhānā, atha kho karuṇāpaññāppadhānāti tadubhayappadhānadesanāvisesavibhāvanaṃ tāva sammāsambuddhassa thomanaṃ kātuṃ tammūlakattā sesaratanānaṃ ‘‘mahākāruṇikaṃ nātha’’ntiādi vuttaṃ.
ತತ್ಥ ಕಿರತೀತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ; ಮ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧.೧; ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧.೧) ಕರುಣಾ, ಪರದುಕ್ಖಂ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ ಅಪನೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಕಿಣಾತೀತಿ ಕರುಣಾ, ಪರದುಕ್ಖೇ ಸತಿ ಕಾರುಣಿಕಂ ಹಿಂಸತಿ ವಿಬಾಧತೀತಿ ಅತ್ಥೋ । ಕಮ್ಪನಂ ಕರೋತೀತಿ ವಾ ಕರುಣಾ, ಪರದುಕ್ಖೇ ಸತಿ ಸಾಧೂನಂ ಹದಯಖೇದಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಮಿತಿ ವಾ ಸುಖಂ, ತಂ ರುನ್ಧತೀತಿ ಕರುಣಾ। ಏಸಾ ಹಿ ಪರದುಕ್ಖಾಪನಯನಕಾಮತಾಲಕ್ಖಣಾ, ಅತ್ತಸುಖನಿರಪೇಕ್ಖತಾಯ ಕಾರುಣಿಕಾನಂ ಸುಖಂ ರುನ್ಧತಿ ವಿಬನ್ಧತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿರಿಯತಿ ದುಕ್ಖಿತೇಸು ಪಸಾರಿಯತೀತಿ ವಾ ಕರುಣಾ, ಕರುಣಾಯ ನಿಯುತ್ತೋತಿ ಕಾರುಣಿಕೋ ಯಥಾ ‘‘ದೋವಾರಿಕೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೭.೬೭)। ಯಥಾ ಹಿ ದ್ವಾರಟ್ಠಾನತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ವತ್ತಮಾನೋಪಿ ದ್ವಾರಪಟಿಬದ್ಧಜೀವಿಕೋ ಪುರಿಸೋ ದ್ವಾರಾನತಿವತ್ತವುತ್ತಿತಾಯ ದ್ವಾರೇ ನಿಯುತ್ತೋತಿ ‘‘ದೋವಾರಿಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಭಗವಾ ಮೇತ್ತಾದಿವಸೇನ ಕರುಣಾವಿಹಾರತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ವತ್ತಮಾನೋಪಿ ಕರುಣಾನತಿವತ್ತವುತ್ತಿತಾಯ ಕರುಣಾಯ ನಿಯುತ್ತೋತಿ ‘‘ಕಾರುಣಿಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಮಹಾಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ಯಾವ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾ ಲೋಕಹಿತತ್ಥಮೇವ ಲೋಕನಾಥಾ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ। ಮಹನ್ತೋ ಕಾರುಣಿಕೋತಿ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕೋ। ಸತಿಪಿ ಭಗವತೋ ತದಞ್ಞಗುಣಾನಮ್ಪಿ ವಸೇನ ಮಹನ್ತಭಾವೇ ಕಾರುಣಿಕಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಕರುಣಾವಸೇನೇವೇತ್ಥ ಮಹನ್ತಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ಯಥಾ ‘‘ಮಹಾವೇಯ್ಯಾಕರಣೋ’’ತಿ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಮಹಾಕಾರುಣಿಕೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಸತ್ಥು ಮಹಾಕರುಣಾ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ।
Tattha kiratīti (dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; ma. ni. ṭī. 1.1; saṃ. ni. ṭī. 1.1.1; a. ni. ṭī. 1.1.1) karuṇā, paradukkhaṃ vikkhipati apanetīti attho. Atha vā kiṇātīti karuṇā, paradukkhe sati kāruṇikaṃ hiṃsati vibādhatīti attho . Kampanaṃ karotīti vā karuṇā, paradukkhe sati sādhūnaṃ hadayakhedaṃ karotīti attho. Kamiti vā sukhaṃ, taṃ rundhatīti karuṇā. Esā hi paradukkhāpanayanakāmatālakkhaṇā, attasukhanirapekkhatāya kāruṇikānaṃ sukhaṃ rundhati vibandhatīti attho. Kiriyati dukkhitesu pasāriyatīti vā karuṇā, karuṇāya niyuttoti kāruṇiko yathā ‘‘dovāriko’’ti (a. ni. 7.67). Yathā hi dvāraṭṭhānato aññattha vattamānopi dvārapaṭibaddhajīviko puriso dvārānativattavuttitāya dvāre niyuttoti ‘‘dovāriko’’ti vuccati, evaṃ bhagavā mettādivasena karuṇāvihārato aññattha vattamānopi karuṇānativattavuttitāya karuṇāya niyuttoti ‘‘kāruṇiko’’ti vuccati. Mahābhinīhārato paṭṭhāya hi yāva mahāparinibbānā lokahitatthameva lokanāthā tiṭṭhantīti. Mahanto kāruṇikoti mahākāruṇiko. Satipi bhagavato tadaññaguṇānampi vasena mahantabhāve kāruṇikasaddasannidhānena vuttattā karuṇāvasenevettha mahantabhāvo veditabbo yathā ‘‘mahāveyyākaraṇo’’ti. Evañca katvā ‘‘mahākāruṇiko’’ti iminā padena puggalādhiṭṭhānena satthu mahākaruṇā vuttā hoti.
ಅಪರೋ ನಯೋ – ಅತ್ಥಸಾಧನತೋ ಕರುಣಂ ಕರುಣಾಯನಂ ಕರುಣಾಸಮ್ಪವತ್ತನಂ ಅರಹತೀತಿ ಕಾರುಣಿಕೋ । ಭಗವತೋ ಹಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಯ ಅನವಸೇಸತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಂ, ಹಿತುಪಾಯಞ್ಚ ಜಾನತೋ, ತತ್ಥ ಚ ಅಕಿಲಾಸುನೋ ಹಿತೇಸಿತಾ ಸತ್ಥಿಕಾ, ನ ತಥಾ ಅಞ್ಞೇಸನ್ತಿ। ಅಥ ವಾ ಕರುಣಾ ಕರುಣಾಯನಂ ಸೀಲಂ ಪಕತಿ ಸಭಾವೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಕಾರುಣಿಕೋ। ಭಗವಾ ಹಿ ಪಥವೀಫಸ್ಸಾದಯೋ ವಿಯ ಕಕ್ಖಳಫುಸನಾದಿಸಭಾವಾ ಕರುಣಾಸಭಾವೋ ಸಭಾವಭೂತಕರುಣೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವ। ಅಥ ವಾ ಮಹಾವಿಸಯತಾಯ, ಮಹಾನುಭಾವತಾಯ, ಮಹಪ್ಫಲತಾಯ ಚ ಮಹತೀ ಕರುಣಾತಿ ಮಹಾಕರುಣಾ। ಭಗವತೋ ಹಿ ಕರುಣಾ ನಿರವಸೇಸೇಸು ಸತ್ತೇಸು ಪವತ್ತತಿ, ಪವತ್ತಮಾನಾ ಚ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಾ ಪವತ್ತತಿ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಭೇದಞ್ಚ ಮಹನ್ತಮೇವ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಸುಖಂ ಏಕನ್ತತೋ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ, ಮಹಾಕರುಣಾಯ ನಿಯುತ್ತೋತಿ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕೋ, ತಂ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಂ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸುಮಾಗಧಾದಿಪದಾನಂ ವಿಯ ಚೇತ್ಥ ಸದ್ದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Aparo nayo – atthasādhanato karuṇaṃ karuṇāyanaṃ karuṇāsampavattanaṃ arahatīti kāruṇiko. Bhagavato hi sabbaññutāya anavasesato sattānaṃ hitaṃ, hitupāyañca jānato, tattha ca akilāsuno hitesitā satthikā, na tathā aññesanti. Atha vā karuṇā karuṇāyanaṃ sīlaṃ pakati sabhāvo etassāti kāruṇiko. Bhagavā hi pathavīphassādayo viya kakkhaḷaphusanādisabhāvā karuṇāsabhāvo sabhāvabhūtakaruṇoti attho. Sesaṃ purimasadisameva. Atha vā mahāvisayatāya, mahānubhāvatāya, mahapphalatāya ca mahatī karuṇāti mahākaruṇā. Bhagavato hi karuṇā niravasesesu sattesu pavattati, pavattamānā ca anaññasādhāraṇā pavattati, diṭṭhadhammikādibhedañca mahantameva sattānaṃ hitasukhaṃ ekantato nipphādeti, mahākaruṇāya niyuttoti mahākāruṇiko, taṃ mahākāruṇikaṃ. Sesaṃ sabbaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Sumāgadhādipadānaṃ viya cettha saddasiddhi veditabbā.
ನಾಥತೀತಿ ನಾಥೋ, ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಹಿತಸುಖಂ ಆಸೀಸತಿ ಪತ್ಥೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಮೇತ್ತಾಯನವಸೇನ ಚೇತ್ಥ ಹಿತಸುಖಾಸೀಸನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ನ ಕರುಣಾಯನವಸೇನ ಪಠಮಪದೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಅಥ ವಾ ನಾಥತಿ ವೇನೇಯ್ಯಗತಂ ಕಿಲೇಸಬ್ಯಸನಂ ಉಪತಾಪೇತೀತಿ ನಾಥೋ, ನಾಥತೀತಿ ವಾ ನಾಥೋ, ಯಾಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭಗವಾ ಹಿ ‘‘ಸಾಧು, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಅತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೭, ೮) ಸತ್ತಾನಂ ತಂ ತಂ ಹಿತಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಯಾಚಿತ್ವಾಪಿ ಮಹಾಕರುಣಾಯ ಸಮುಸ್ಸಾಹಿತೋ ತೇ ತತ್ಥ ನಿಯೋಜೇತಿ। ಪರಮೇನ ವಾ ಚಿತ್ತಿಸ್ಸರಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ವಾ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ಈಸತಿ ಅಭಿಭವತೀತಿ ಪರಮಿಸ್ಸರೋ ಭಗವಾ ‘‘ನಾಥೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ನಾಥಂ।
Nāthatīti nātho, veneyyānaṃ hitasukhaṃ āsīsati patthetīti attho, mettāyanavasena cettha hitasukhāsīsanaṃ veditabbaṃ, na karuṇāyanavasena paṭhamapadena vuttattā. Atha vā nāthati veneyyagataṃ kilesabyasanaṃ upatāpetīti nātho, nāthatīti vā nātho, yācatīti attho. Bhagavā hi ‘‘sādhu, bhikkhave, bhikkhu kālena kālaṃ attasampattiṃ paccavekkhitā’’tiādinā (a. ni. 8.7, 8) sattānaṃ taṃ taṃ hitappaṭipattiṃ yācitvāpi mahākaruṇāya samussāhito te tattha niyojeti. Paramena vā cittissariyena samannāgato, sabbasatte vā sīlādiguṇehi īsati abhibhavatīti paramissaro bhagavā ‘‘nātho’’ti vuccati, taṃ nāthaṃ.
ಞಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಞೇಯ್ಯಂ, ಅತೀತಾದಿಭೇದಭಿನ್ನಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಙ್ಖತಂ, ಅಸಙ್ಖತಞ್ಚ। ಸಙ್ಗರಣಟ್ಠೇನ ಸಾಗರೋ, ಪತಿತಪತಿತಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಪುಥುಲಗಮ್ಭೀರಭಾವೇಹಿ ಸಂಸೀದನಂ ನಿಮ್ಮುಜ್ಜನಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಂ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಚೇತ್ಥ ‘‘ಸಾಭಾವೋ, ಸಾರಾಗೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೩೮೯, ೩೯೧) ವಿಯ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಸಙ್ಗರಣಟ್ಠೇನಾತಿ ವಾ ಸಙ್ಗರಕರಣಟ್ಠೇನ, ಠಿತಧಮ್ಮತಾಯ ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಮರಿಯಾದಾ, ಇಮಂ ವೇಲಂ ನಾತಿಕ್ಕಮಾಮೀ’’ತಿ ಲೋಕೇನ ಸಙ್ಗರಂ ಸಙ್ಕೇತಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಙ್ಗರಣಂ ವಾ ಸಮನ್ತತೋ ಗಲನಂ ಸನ್ದನಂ ಉದಕೇನ ಕರೋತೀತಿ ಸಾಗರೋ। ಕಪ್ಪವುಟ್ಠಾನಕಾಲೇ ಹಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಪಗ್ಘರಿತ್ವಾ ಸಕಲಂ ಲೋಕಧಾತುಂ ಏಕೋಘಂ ಕರೋತೀತಿ। ಲೋಕಿಯಾ ಪನ ವದನ್ತಿ ‘‘ಸಾಗರಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಪುತ್ತೇಹಿ ಸಾಗರೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ ಖತೋತಿ ಸಾಗರೋ, ಪುರತ್ಥಿಮೋ ಸಮುದ್ದಪ್ಪದೇಸೋ, ತಂಸಮ್ಬನ್ಧತಾಯ ರುಳ್ಹಿವಸೇನ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಸಮುದ್ದೋ ತಥಾ ವೋಹರೀಯತೀ’’ತಿ। ಸಾಗರಸದಿಸತ್ತಾ ಸಾಗರೋ, ಞೇಯ್ಯಮೇವ ಸಾಗರೋತಿ ಞೇಯ್ಯಸಾಗರೋ। ಸದಿಸತಾ ಚೇತ್ಥ ಪುಥುಲದುತ್ತರಗಮ್ಭೀರಾನಾದಿಕಾಲಿಕತಾಹಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ನಿಹೀನಂ ಚೇತಮೋಪಮ್ಮಂ। ತಥಾ ಹಿ ಞೇಯ್ಯಸ್ಸೇವ ಸಾತಿಸಯಾ ಪುಥುಲತಾ ಅಪರಿಮಾಣಲೋಕಧಾತುಬ್ಯಾಪನತೋ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸೇವ ತರಣೀಯತಾಯ ದುತ್ತರತಾ, ಗಮ್ಭೀರತಾ, ಆದಿಕೋಟಿರಹಿತಾ ಚ ಪವತ್ತಿ, ನ ಇತರಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನದೇಸತ್ತಾ ಬಾಹಿರಕವೀತರಾಗೇಹಿಪಿ ಇತ್ತರೇನ ಖಣೇನ ಅತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬತ್ತಾ, ಪರಿಮಿತಗಮ್ಭೀರತ್ತಾ, ಪರಿಮಿತಕಾಲತ್ತಾ ಚ। ಞೇಯ್ಯಸಾಗರಸ್ಸ ಪಾರಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಗತೋತಿ ಞೇಯ್ಯಸಾಗರಪಾರಗೂ, ತಂ ಞೇಯ್ಯಸಾಗರಪಾರಗುಂ।
Ñātabbanti ñeyyaṃ, atītādibhedabhinnaṃ sabbaṃ saṅkhataṃ, asaṅkhatañca. Saṅgaraṇaṭṭhena sāgaro, patitapatitānaṃ attano puthulagambhīrabhāvehi saṃsīdanaṃ nimmujjanaṃ karotīti attho. Saṃ-saddassa cettha ‘‘sābhāvo, sārāgo’’tiādīsu (dha. sa. 389, 391) viya niruttinayena daṭṭhabbo. Saṅgaraṇaṭṭhenāti vā saṅgarakaraṇaṭṭhena, ṭhitadhammatāya ‘‘ayaṃ me mariyādā, imaṃ velaṃ nātikkamāmī’’ti lokena saṅgaraṃ saṅketaṃ karonto viya hotīti attho. Saṅgaraṇaṃ vā samantato galanaṃ sandanaṃ udakena karotīti sāgaro. Kappavuṭṭhānakāle hi mahāsamuddo ito cito ca paggharitvā sakalaṃ lokadhātuṃ ekoghaṃ karotīti. Lokiyā pana vadanti ‘‘sāgarassa rañño puttehi sāgarehi nibbattito khatoti sāgaro, puratthimo samuddappadeso, taṃsambandhatāya ruḷhivasena sabbopi samuddo tathā voharīyatī’’ti. Sāgarasadisattā sāgaro, ñeyyameva sāgaroti ñeyyasāgaro. Sadisatā cettha puthuladuttaragambhīrānādikālikatāhi veditabbā, nihīnaṃ cetamopammaṃ. Tathā hi ñeyyasseva sātisayā puthulatā aparimāṇalokadhātubyāpanato, sabbaññutaññāṇasseva taraṇīyatāya duttaratā, gambhīratā, ādikoṭirahitā ca pavatti, na itarassa paricchinnadesattā bāhirakavītarāgehipi ittarena khaṇena atikkamitabbattā, parimitagambhīrattā, parimitakālattā ca. Ñeyyasāgarassa pāraṃ pariyantaṃ gatoti ñeyyasāgarapāragū, taṃ ñeyyasāgarapāraguṃ.
ಗಮನಞ್ಚೇತ್ಥ ಞಾಣಗಮನಮೇವ, ನ ಇತರಂ ಞೇಯ್ಯಗ್ಗಹಣತೋ, ತಂ ಪನ ಞಾಣಂ ದುವಿಧಂ ಸಮ್ಮಸನಪಟಿವೇಧಭೇದತೋ, ತಥಾ ಹೇತುಫಲಭೇದತೋ। ತತ್ಥ ‘‘ಕಿಚ್ಛಂ ವತಾಯಂ ಲೋಕೋ ಆಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೫೭; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೪, ೧೦; ಪೇಟಕೋ॰ ೨೩) ಕರುಣಾಯನವಸೇನೇವ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ಅನೇಕಾಕಾರವೋಕಾರೇ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸನ್ತಂ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮಸನಞಾಣಂ ಛತ್ತಿಂಸಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಮುಖೇನ ಞೇಯ್ಯಸಾಗರಂ ಅಜ್ಝೋಗಾಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಾರಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಅಗಮಾಸಿ, ಯಂ ‘‘ಮಹಾವಜಿರಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ ಪನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಂ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಂ, ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ, ಯಂ ‘‘ಮಹಾಬೋಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಾರಗಮನಞ್ಚ ತಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿಯಾ, ಸಮತ್ಥತಾಯ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತಥಾ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಸಮ್ಮಸನಞಾಣಂ ಹೇತು, ಇತರಂ ಫಲಂ। ಸಹ ಸಮ್ಮಸನಞಾಣೇನ ವಾ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಂ ಹೇತು, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಫಲಂ ತದಾನಿಸಂಸಭಾವತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Gamanañcettha ñāṇagamanameva, na itaraṃ ñeyyaggahaṇato, taṃ pana ñāṇaṃ duvidhaṃ sammasanapaṭivedhabhedato, tathā hetuphalabhedato. Tattha ‘‘kicchaṃ vatāyaṃ loko āpanno’’tiādinā (dī. ni. 2.57; saṃ. ni. 2.4, 10; peṭako. 23) karuṇāyanavaseneva abhinivisitvā anekākāravokāre saṅkhāre sammasantaṃ bhagavato sammasanañāṇaṃ chattiṃsakoṭisatasahassamukhena ñeyyasāgaraṃ ajjhogāhetvā tassa pāraṃ pariyantaṃ agamāsi, yaṃ ‘‘mahāvajirañāṇa’’nti vuccati. Paṭivedhañāṇaṃ pana sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānaṃ āsavakkhayañāṇaṃ, āsavakkhayañāṇapadaṭṭhānañca sabbaññutaññāṇaṃ, yaṃ ‘‘mahābodhī’’ti vuccati. Pāragamanañca tassa kiccasiddhiyā, samatthatāya ca veditabbaṃ. Tathā yathāvuttaṃ sammasanañāṇaṃ hetu, itaraṃ phalaṃ. Saha sammasanañāṇena vā āsavakkhayañāṇaṃ hetu, sabbaññutaññāṇaṃ phalaṃ tadānisaṃsabhāvatoti veditabbaṃ.
ವನ್ದೇತಿ ನಮಾಮಿ, ಅಭಿತ್ಥವಾಮಿ ವಾ। ಸಣ್ಹಟ್ಠೇನ ನಿಪುಣಾ, ಅನುಪಚಿತಞಾಣಸಮ್ಭಾರಾನಂ ಅಗಾಧಟ್ಠೇನ ಗಮ್ಭೀರಾ, ಏಕತ್ತಾದಿಭೇದತೋ ನನ್ದಿಯಾವಟ್ಟಾದಿವಿಭಾಗತೋ ಚ ವಿಚಿತ್ರಾ ವಿಸಿಟ್ಠಾ ನಾನಾವಿಧಾ ನಯಾ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ನಿಪುಣಗಮ್ಭೀರವಿಚಿತ್ರನಯಾ, ನಿಪುಣಗಮ್ಭೀರವಿಚಿತ್ರನಯಾ ದೇಸನಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ನಿಪುಣಗಮ್ಭೀರವಿಚಿತ್ರನಯದೇಸನೋ, ತಂ ನಿಪುಣ…ಪೇ॰… ದೇಸನಂ। ನಯತೀತಿ ವಾ ನಯೋ, ಪಾಳಿಗತಿ, ಸಾ ಚ ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥತೋ ನಿಪುಣಾ, ಅತ್ಥತೋ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಚ ಗಮ್ಭೀರಾ, ಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರಾನುಲೋಮಾದಿಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ನಾನಾವಿಧತಾಯ ವಿಚಿತ್ರಾ। ತಥಾ ಹಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿಆದಿವಸೇನ, ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಾದಿಲೋಕಿಯಾದಿತದುಭಯವೋಮಿಸ್ಸತಾದಿವಸೇನ, ಕುಸಲಾದಿಖನ್ಧಾದಿಸಙ್ಗಹಾದಿಸಮಯವಿಮುತ್ತಾದಿಠಪನಾದಿಕುಸಲಮೂಲಾದಿತಿಕಪಟ್ಠಾನಾದಿವಸೇನ ಚ ಅನೇಕವಿಧಾ ಪಾಳಿಗತೀತಿ।
Vandeti namāmi, abhitthavāmi vā. Saṇhaṭṭhena nipuṇā, anupacitañāṇasambhārānaṃ agādhaṭṭhena gambhīrā, ekattādibhedato nandiyāvaṭṭādivibhāgato ca vicitrā visiṭṭhā nānāvidhā nayā etissāti nipuṇagambhīravicitranayā, nipuṇagambhīravicitranayā desanā assāti nipuṇagambhīravicitranayadesano, taṃ nipuṇa…pe… desanaṃ. Nayatīti vā nayo, pāḷigati, sā ca vuttanayena atthato nipuṇā, atthato byañjanato ca gambhīrā, saṅkhepavitthārānulomādippavattiyā nānāvidhatāya vicitrā. Tathā hi paññattianupaññattiādivasena, saṃkilesabhāgiyādilokiyāditadubhayavomissatādivasena, kusalādikhandhādisaṅgahādisamayavimuttādiṭhapanādikusalamūlāditikapaṭṭhānādivasena ca anekavidhā pāḷigatīti.
ತತ್ಥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಭಗವತೋ ಥೋಮನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿತೋ, ಪರಹಿತಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿತೋ ಚ। ತೇಸು ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿ ಅನಾವರಣಞಾಣಾಧಿಗಮತೋ, ಸವಾಸನಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಪ್ಪಹಾನತೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಪರಹಿತಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಾದಿನಿರಪೇಕ್ಖಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖನಿಯ್ಯಾನಿಕಧಮ್ಮದೇಸನತೋ, ಪಟಿವಿರುದ್ಧೇಸುಪಿ ನಿಚ್ಚಂ ಹಿತಜ್ಝಾಸಯಞಾಣಪರಿಪಾಕಕಾಲಾಗಮನತೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಾ ಪನೇತ್ಥ ಪಯೋಗತೋ, ಆಸಯತೋ ಚ ದುವಿಧಾ, ಪರಹಿತಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿ, ಯಥಾವುತ್ತಭೇದಾ ದುವಿಧಾ ಚ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿ ಪಕಾಸಿತಾ ಹೋತಿ। ಕಥಂ? ‘‘ಮಹಾಕಾರುಣಿಕ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಆಸಯತೋ , ‘‘ನಿಪುಣ…ಪೇ॰… ದೇಸನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಯೋಗತೋ, ‘‘ನಾಥ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಉಭಯಥಾಪಿ ಭಗವತೋ ಪರಹಿತಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿ ಪಕಾಸಿತಾ ಕರುಣಾಕಿಚ್ಚದೀಪನತೋ, ‘‘ಞೇಯ್ಯಸಾಗರಪಾರಗು’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಾತಿಸಯಂ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗತಞಾಣಕಿಚ್ಚದೀಪನತೋ।
Tattha (dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā) dvīhākārehi bhagavato thomanā veditabbā attahitasampattito, parahitappaṭipattito ca. Tesu attahitasampatti anāvaraṇañāṇādhigamato, savāsanānaṃ sabbesaṃ kilesānaṃ accantappahānato ca veditabbā, parahitappaṭipatti lābhasakkārādinirapekkhacittassa sabbadukkhaniyyānikadhammadesanato, paṭiviruddhesupi niccaṃ hitajjhāsayañāṇaparipākakālāgamanato ca veditabbā. Sā panettha payogato, āsayato ca duvidhā, parahitappaṭipatti, yathāvuttabhedā duvidhā ca attahitasampatti pakāsitā hoti. Kathaṃ? ‘‘Mahākāruṇika’’nti iminā āsayato , ‘‘nipuṇa…pe… desana’’nti iminā payogato, ‘‘nātha’’nti iminā pana ubhayathāpi bhagavato parahitappaṭipatti pakāsitā karuṇākiccadīpanato, ‘‘ñeyyasāgarapāragu’’nti iminā sātisayaṃ attahitasampatti paramukkaṃsagatañāṇakiccadīpanato.
ಅಥ ವಾ ತೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಭಗವತೋ ಥೋಮನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಹೇತುತೋ, ಫಲತೋ, ಉಪಕಾರತೋ ಚ। ತತ್ಥ ಹೇತು ಮಹಾಕರುಣಾ, ಸಾ ಪನ ಪಠಮಪದೇನ ಸರೂಪೇನೇವ ದಸ್ಸಿತಾ। ಫಲಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಞಾಣಸಮ್ಪದಾ ಪಹಾನಸಮ್ಪದಾ ಆನುಭಾವಸಮ್ಪದಾ ರೂಪಕಾಯಸಮ್ಪದಾ ಚಾತಿ। ತಾಸು ಪಧಾನಭೂತಾ ಞಾಣಪಹಾನಸಮ್ಪದಾ ‘‘ಞೇಯ್ಯಸಾಗರಪಾರಗು’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಪಕಾಸಿತಾ। ಪಧಾನೇ ಹಿ ದಸ್ಸಿತೇ ಅವಿನಾಭಾವತೋ ಇತರಮ್ಪಿ ದ್ವಯಂ ದಸ್ಸಿತಮೇವ ಹೋತಿ। ನ ಹಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಆನುಭಾವರೂಪಕಾಯಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ವಿನಾ ಕದಾಚಿಪಿ ಧಮ್ಮಕಾಯಸಿರೀ ವತ್ತತೀತಿ। ಉಪಕಾರೋ ಅನನ್ತರಂ ಅಬಾಹಿರಂ ಕತ್ವಾ ತಿವಿಧಯಾನಮುಖೇನ ವಿಮುತ್ತಿಧಮ್ಮದೇಸನಾ, ಸಾ ‘‘ನಾಥಂ, ನಿಪುಣ…ಪೇ॰… ದೇಸನ’’ನ್ತಿ ಪದದ್ವಯೇನ ಪಕಾಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Atha vā tīhākārehi bhagavato thomanā veditabbā hetuto, phalato, upakārato ca. Tattha hetu mahākaruṇā, sā pana paṭhamapadena sarūpeneva dassitā. Phalaṃ catubbidhaṃ ñāṇasampadā pahānasampadā ānubhāvasampadā rūpakāyasampadā cāti. Tāsu padhānabhūtā ñāṇapahānasampadā ‘‘ñeyyasāgarapāragu’’nti iminā padena pakāsitā. Padhāne hi dassite avinābhāvato itarampi dvayaṃ dassitameva hoti. Na hi buddhānaṃ ānubhāvarūpakāyasampattīhi vinā kadācipi dhammakāyasirī vattatīti. Upakāro anantaraṃ abāhiraṃ katvā tividhayānamukhena vimuttidhammadesanā, sā ‘‘nāthaṃ, nipuṇa…pe… desana’’nti padadvayena pakāsitāti veditabbaṃ.
ತತ್ಥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ‘‘ಮಹಾಕಾರುಣಿಕ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಮೂಲಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಮಹಾಕರುಣಾಸಞ್ಚೋದಿತಮಾನಸೋ ಹಿ ಭಗವಾ ಸಂಸಾರಪಙ್ಕತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಸಮುದ್ಧರಣತ್ಥಂ ಕತಾಭಿನೀಹಾರೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಧಿಗತೋತಿ ಕರುಣಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಮೂಲಂ। ‘‘ಞೇಯ್ಯಸಾಗರಪಾರಗು’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅನಾವರಣಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಹಿ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ, ಮಗ್ಗಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅನಾವರಣಞಾಣಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ವುತ್ತಪ್ಪಭೇದಂ ಪನ ಸಮ್ಮಸನಞಾಣಂ ಸಹ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮಿಯಾ ತಸ್ಸಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾ। ತಸ್ಸಾ ಹಿ ಆನುಭಾವೇನ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದಾದಿಅನ್ತದ್ವಯವಿರಹಿತಾ ಉಕ್ಕಂಸಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತಾ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಪಟಿಪದಾ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗತಾ। ‘‘ನಾಥ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಫಲಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಲೋಕತ್ತಯನಾಯಕಭಾವದೀಪನತೋ। ತಥಾ ಹಿ ಸಬ್ಬಾನತ್ಥಪರಿಹಾರಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ನಿರವಸೇಸಹಿತಸುಖವಿಧಾನತಪ್ಪರಾಯ ನಿರತಿಸಯಾಯ ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ಪಜಾಯ ಅಚ್ಚನ್ತುಪಕಾರಿತಾಯ ಅಪರಿಮಿತನಿರುಪಮಭಾವಗುಣವಿಸೇಸಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಚ ಸಬ್ಬಸತ್ತುತ್ತಮೋ ಭಗವಾ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಅಪರಿಮಾಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಅನುತ್ತರಗಾರವಟ್ಠಾನಭೂತತಾಯ ಚ ‘‘ನಾಥೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ। ‘‘ನಿಪುಣ…ಪೇ॰… ದೇಸನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಂಸಾರಮಹೋಘತೋ ಸತ್ತಸನ್ತಾರಣತ್ಥಞ್ಹಿ ಭಗವತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿ ಅಭಿಪತ್ಥಿತಾ, ತಞ್ಚ ಸತ್ತಸನ್ತಾರಣಂ ಯಥಾವುತ್ತದೇಸನಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಮಿಜ್ಝತಿ ತದವಿನಾಭಾವತೋ। ಇಮಿನಾ ಭಗವತೋ ಸಾತಿಸಯಾ ಪರಹಿತಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ, ಇತರೇಹಿ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ತದುಭಯೇನ ಅತ್ತಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಾದೀಸು ಚತೂಸು ಪುಗ್ಗಲೇಸು ಭಗವತೋ ಚತುತ್ಥಪುಗ್ಗಲಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ, ತೇನ ಚ ಅನುತ್ತರದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಭಾವಂ, ಉತ್ತಮವನ್ದನೀಯಭಾವಂ, ಅತ್ತನೋ ಚ ವನ್ದನಕಿರಿಯಾಯ ಖೇತ್ತಙ್ಗತಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ।
Tattha (dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā) ‘‘mahākāruṇika’’nti etena sammāsambodhiyā mūlaṃ dasseti. Mahākaruṇāsañcoditamānaso hi bhagavā saṃsārapaṅkato sattānaṃ samuddharaṇatthaṃ katābhinīhāro anupubbena pāramiyo pūretvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ adhigatoti karuṇā sammāsambodhiyā mūlaṃ. ‘‘Ñeyyasāgarapāragu’’nti etena pubbabhāgappaṭipattiyā saddhiṃ sammāsambodhiṃ dasseti. Anāvaraṇañāṇapadaṭṭhānañhi maggañāṇaṃ, maggañāṇapadaṭṭhānañca anāvaraṇañāṇaṃ ‘‘sammāsambodhī’’ti vuccati. Vuttappabhedaṃ pana sammasanañāṇaṃ saha paññāpāramiyā tassā pubbabhāgapaṭipadā. Tassā hi ānubhāvena līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanakāmasukhallikattakilamathānuyogasassatucchedādiantadvayavirahitā ukkaṃsapāramippattā majjhimā paṭipadā bhāvanāpāripūriṃ gatā. ‘‘Nātha’’nti iminā sammāsambodhiyā phalaṃ dasseti lokattayanāyakabhāvadīpanato. Tathā hi sabbānatthaparihārapubbaṅgamāya niravasesahitasukhavidhānatapparāya niratisayāya payogasampattiyā, sadevamanussāya pajāya accantupakāritāya aparimitanirupamabhāvaguṇavisesasamaṅgitāya ca sabbasattuttamo bhagavā aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ anuttaragāravaṭṭhānabhūtatāya ca ‘‘nātho’’ti vuccatīti. ‘‘Nipuṇa…pe… desana’’nti iminā sammāsambodhiyā payojanaṃ dasseti. Saṃsāramahoghato sattasantāraṇatthañhi bhagavatā sammāsambodhi abhipatthitā, tañca sattasantāraṇaṃ yathāvuttadesanāsampattiyā samijjhati tadavinābhāvato. Iminā bhagavato sātisayā parahitappaṭipatti dassitā, itarehi attahitasampattīti tadubhayena attahitāya paṭipannādīsu catūsu puggalesu bhagavato catutthapuggalabhāvaṃ dīpeti, tena ca anuttaradakkhiṇeyyabhāvaṃ, uttamavandanīyabhāvaṃ, attano ca vandanakiriyāya khettaṅgatabhāvaṃ dīpeti.
ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ‘‘ಮಹಾಕಾರುಣಿಕ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಭಗವತೋ ಮಹಾಕರುಣಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ಏವಂ ‘‘ಞೇಯ್ಯಸಾಗರಪಾರಗು’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ತೇಸು ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಲೋಕಿಯೇಸು ಮಹಗ್ಗತಭಾವಪ್ಪತ್ತಾಸಾಧಾರಣಗುಣದೀಪನತೋ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಮಗ್ಗಞಾಣದೀಪನತೋ ಸಬ್ಬಲೋಕುತ್ತರಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿ। ತದುಭಯಗ್ಗಹಣಸಿದ್ಧೋ ಏವ ಚತ್ಥೋ ನಾಥಸದ್ದೇನ ಪಕಾಸೀಯತಿ। ಕರುಣಾವಚನೇನ ಉಪಗಮನಂ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಪಞ್ಞಾವಚನೇನ ಅಪಗಮನಂ। ತಥಾ ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾನುರೂಪಂ ಭಗವತೋ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಲೋಕವೋಹಾರವಿಸಯತ್ತಾ ಕರುಣಾಯ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ಸಮಞ್ಞಾಯ ಅನತಿಧಾವನಂ। ಸಭಾವಾನವಬೋಧೇನ ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಞ್ಞಂ ಅತಿಧಾವಿತ್ವಾ ಸತ್ತಾದಿಸಮ್ಮಸನಂ ಹೋತೀತಿ। ತಥಾ ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ತೀಸು ಕಾಲೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಂ, ಚತುಸಚ್ಚಞಾಣಂ, ಚತುಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಞಾಣಂ, ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಞಾಣಂ। ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿಞಾಣಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ಸೇಸಾಸಾಧಾರಣಞಾಣಾನಿ, ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ, ಅಟ್ಠಸು ಪರಿಸಾಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫೧, ೧೭೮) ಅಕಮ್ಪನಞಾಣಾನಿ, ದಸ ಬಲಾನಿ, ಚುದ್ದಸ ಬುದ್ಧಞಾಣಾನಿ, ಸೋಳಸ ಞಾಣಚರಿಯಾ, ಅಟ್ಠಾರಸ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಾ (ಮಹಾನಿ॰ ೬೯, ೧೫೬; ಚೂಳನಿ॰ ಮೋಘರಾಜಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೮೫; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೫; ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೩೦೫; ವಿಭ॰ ಮೂಲಟೀ॰ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ; ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೩.೧೪೧), ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸ ಞಾಣವತ್ಥೂನಿ ಸತ್ತಸತ್ತತಿ ಞಾಣವತ್ಥೂನೀತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೩೪) ಏವಮಾದೀನಂ ಅನೇಕೇಸಂ ಪಞ್ಞಾಪ್ಪಭೇದಾನಂ ವಸೇನ ಞಾಣಚಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
Ettha ca yathā ‘‘mahākāruṇika’’nti iminā padena bhagavato mahākaruṇā dassitā, evaṃ ‘‘ñeyyasāgarapāragu’’nti etena mahāpaññā dassitā. Tesu karuṇāggahaṇena lokiyesu mahaggatabhāvappattāsādhāraṇaguṇadīpanato bhagavato sabbalokiyaguṇasampatti dassitā hoti, paññāggahaṇena sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānamaggañāṇadīpanato sabbalokuttaraguṇasampatti. Tadubhayaggahaṇasiddho eva cattho nāthasaddena pakāsīyati. Karuṇāvacanena upagamanaṃ nirupakkilesaṃ dasseti, paññāvacanena apagamanaṃ. Tathā karuṇāggahaṇena lokasamaññānurūpaṃ bhagavato pavattiṃ dasseti lokavohāravisayattā karuṇāya, paññāggahaṇena samaññāya anatidhāvanaṃ. Sabhāvānavabodhena hi dhammānaṃ samaññaṃ atidhāvitvā sattādisammasanaṃ hotīti. Tathā karuṇāggahaṇena mahākaruṇāsamāpattivihāraṃ dasseti, paññāggahaṇena tīsu kālesu appaṭihatañāṇaṃ, catusaccañāṇaṃ, catupaṭisambhidāñāṇaṃ, catuvesārajjañāṇaṃ. Karuṇāggahaṇena mahākaruṇāsamāpattiñāṇassa gahitattā sesāsādhāraṇañāṇāni, cha abhiññā, aṭṭhasu parisāsu (ma. ni. 1.151, 178) akampanañāṇāni, dasa balāni, cuddasa buddhañāṇāni, soḷasa ñāṇacariyā, aṭṭhārasa buddhadhammā (mahāni. 69, 156; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85; paṭi. ma. 3.5; dī. ni. aṭṭha. 3.305; vibha. mūlaṭī. suttantabhājanīyavaṇṇanā; dī. ni. ṭī. 3.141), catucattālīsa ñāṇavatthūni sattasattati ñāṇavatthūnīti (saṃ. ni. 2.34) evamādīnaṃ anekesaṃ paññāppabhedānaṃ vasena ñāṇacāraṃ dasseti.
ತಥಾ ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಚರಣಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ವಿಜ್ಜಾಸಮ್ಪತ್ತಿ। ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಸತ್ತಾಧಿಪತಿತಾ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ಧಮ್ಮಾಧಿಪತಿತಾ। ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಲೋಕನಾಥಭಾವೋ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ಅತ್ತನಾಥಭಾವೋ। ತಥಾ ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಪುಬ್ಬಕಾರಿಭಾವೋ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ಕತಞ್ಞುತಾ। ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಅಪರನ್ತಪತಾ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ಅನತ್ತನ್ತಪತಾ। ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ವಾ ಬುದ್ಧಕರಧಮ್ಮಸಿದ್ಧಿ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ಬುದ್ಧಭಾವಸಿದ್ಧಿ। ತಥಾ ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಪರೇಸಂ ತಾರಣಂ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ಸಯಂ ತಾರಣಂ। ತಥಾ ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಸು ಅನುಗ್ಗಹಚಿತ್ತತಾ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ವಿರತ್ತಚಿತ್ತತಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ। ಸಬ್ಬೇಸಞ್ಚ ಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ಕರುಣಾ ಆದಿ ತಂನಿದಾನಭಾವತೋ, ಪಞ್ಞಾ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ತತೋ ಉತ್ತರಿ ಕರಣೀಯಾಭಾವತೋ, ಇತಿ ಆದಿಪರಿಯೋಸಾನದಸ್ಸನೇನ ಸಬ್ಬೇ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ। ತಥಾ ಕರುಣಾವಚನೇನ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ। ಕರುಣಾನಿದಾನಞ್ಹಿ ಸೀಲಂ ತತೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿವಿರತಿಪ್ಪವತ್ತಿತೋ, ಸಾ ಚ ಝಾನತ್ತಯಸಮ್ಪಯೋಗಿನೀತಿ। ಪಞ್ಞಾವಚನೇನ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ। ಸೀಲಞ್ಚ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ಆದಿ, ಸಮಾಧಿ ಮಜ್ಝೇ, ಪಞ್ಞಾ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣಾ ಸಬ್ಬೇ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ನಯತೋ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ। ಏಸೋ ಏವ ಹಿ ನಿರವಸೇಸತೋ ಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ದಸ್ಸನುಪಾಯೋ, ಯದಿದಂ ನಯಗ್ಗಾಹಣಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಕೋ ನಾಮ ಸಮತ್ಥೋ ಭಗವತೋ ಗುಣೇ ಅನುಪದಂ ನಿರವಸೇಸತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ। ತೇನೇವಾಹ –
Tathā karuṇāggahaṇena caraṇasampatti, paññāggahaṇena vijjāsampatti. Karuṇāggahaṇena sattādhipatitā, paññāggahaṇena dhammādhipatitā. Karuṇāggahaṇena lokanāthabhāvo, paññāggahaṇena attanāthabhāvo. Tathā karuṇāggahaṇena pubbakāribhāvo, paññāggahaṇena kataññutā. Karuṇāggahaṇena aparantapatā, paññāggahaṇena anattantapatā. Karuṇāggahaṇena vā buddhakaradhammasiddhi, paññāggahaṇena buddhabhāvasiddhi. Tathā karuṇāggahaṇena paresaṃ tāraṇaṃ, paññāggahaṇena sayaṃ tāraṇaṃ. Tathā karuṇāggahaṇena sabbasattesu anuggahacittatā, paññāggahaṇena sabbadhammesu virattacittatā dassitā hoti. Sabbesañca buddhaguṇānaṃ karuṇā ādi taṃnidānabhāvato, paññā pariyosānaṃ tato uttari karaṇīyābhāvato, iti ādipariyosānadassanena sabbe buddhaguṇā dassitā honti. Tathā karuṇāvacanena sīlakkhandhapubbaṅgamo samādhikkhandho dassito hoti. Karuṇānidānañhi sīlaṃ tato pāṇātipātādiviratippavattito, sā ca jhānattayasampayoginīti. Paññāvacanena paññākkhandho. Sīlañca sabbabuddhaguṇānaṃ ādi, samādhi majjhe, paññā pariyosānanti evampi ādimajjhapariyosānakalyāṇā sabbe buddhaguṇā dassitā honti nayato dassitattā. Eso eva hi niravasesato buddhaguṇānaṃ dassanupāyo, yadidaṃ nayaggāhaṇaṃ, aññathā ko nāma samattho bhagavato guṇe anupadaṃ niravasesato dassetuṃ. Tenevāha –
‘‘ಬುದ್ಧೋಪಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಣೇಯ್ಯ ವಣ್ಣಂ, ಕಪ್ಪಮ್ಪಿ ಚೇ ಅಞ್ಞಮಭಾಸಮಾನೋ।
‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ, kappampi ce aññamabhāsamāno;
ಖೀಯೇಥ ಕಪ್ಪೋ ಚಿರದೀಘಮನ್ತರೇ, ವಣ್ಣೋ ನ ಖೀಯೇಥ ತಥಾಗತಸ್ಸಾ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೩೦೪; ೩.೧೪೧; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೪೨೫; ಉದಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೩; ಅಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೭.೨೦; ಬು॰ ವಂ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪.೪; ಚರಿಯಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನಕಥಾ, ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾ; ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ; ಮ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧.೧; ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧.೧; ವಜಿರ॰ ಟೀ॰ ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ; ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೧.ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ)।
Khīyetha kappo ciradīghamantare, vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.304; 3.141; ma. ni. aṭṭha. 3.425; udā. aṭṭha. 53; apa. aṭṭha. 2.7.20; bu. vaṃ. aṭṭha. 4.4; cariyā. aṭṭha. nidānakathā, pakiṇṇakakathā; dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; ma. ni. ṭī. 1.1; saṃ. ni. ṭī. 1.1.1; a. ni. ṭī. 1.1.1; vajira. ṭī. ganthārambhakathā; sārattha. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā);
ತೇನೇವ ಚ ಆಯಸ್ಮತಾ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನಾಪಿ ಬುದ್ಧಗುಣಪರಿಚ್ಛೇದನಂ ಪತಿ ಅನುಯುತ್ತೇನ ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೪೫) ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಅಪಿಚ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮನ್ವಯೋ ವಿದಿತೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೪೬) ವುತ್ತಂ।
Teneva ca āyasmatā sāriputtattherenāpi buddhaguṇaparicchedanaṃ pati anuyuttena ‘‘no hetaṃ, bhante’’ti (dī. ni. 2.145) paṭikkhipitvā ‘‘apica me, bhante, dhammanvayo vidito’’ti (dī. ni. 2.146) vuttaṃ.
ಏವಂ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಸಕಲಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣೇಹಿ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿತ್ಥವಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಥೋಮೇತುಂ ‘‘ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನಾ ಹುತ್ವಾತಿ ವಚನಸೇಸೋ। ವಿನ್ದಿಯಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಲಕ್ಖಣಂ, ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ವಿನ್ದತೀತಿ ವಿಜ್ಜಾ, ಲೋಭಕ್ಖನ್ಧಾದೀನಿ ವಾ ವಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ವಿಜ್ಜಾ, ಚತುನ್ನಂ ವಾ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ವಿದಿತಕರಣಟ್ಠೇನ ವಿಜ್ಜಾತಿ ಏವಂ ತಾವೇತ್ಥ ವಚನತ್ಥತೋ ವಿಜ್ಜಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಪಭೇದತೋ ಪನ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ವಿಜ್ಜಾ ವಿಜ್ಜಾ ಭಯಭೇರವಸುತ್ತೇ ಆಗತನಿಯಾಮೇನೇವ, ಅಟ್ಠಪಿ ವಿಜ್ಜಾ ವಿಜ್ಜಾ ಅಮ್ಬಟ್ಠಸುತ್ತಾದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೭೮ ಆದಯೋ) ಆಗತನಿಯಾಮೇನೇವ। ಚರನ್ತಿ ತೇಹೀತಿ ಚರಣಾನಿ, ಸೀಲಸಂವರಾದಯೋ ಪಞ್ಚದಸ ಧಮ್ಮಾ, ಇತಿ ಇಮಾಹಿ ವಿಜ್ಜಾಹಿ, ಇಮೇಹಿ ಚ ಚರಣೇಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನಾ ಸಮ್ಪನ್ನಾಗತಾತಿ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನಾ।
Evaṃ saṅkhepena sakalasabbaññuguṇehi bhagavantaṃ abhitthavitvā idāni saddhammaṃ thometuṃ ‘‘vijjācaraṇasampannā’’tiādimāha. Tattha vijjācaraṇasampannā hutvāti vacanaseso. Vindiyaṃ dhammānaṃ salakkhaṇaṃ, sāmaññalakkhaṇañca vindatīti vijjā, lobhakkhandhādīni vā vijjhanaṭṭhena vijjā, catunnaṃ vā ariyasaccānaṃ viditakaraṇaṭṭhena vijjāti evaṃ tāvettha vacanatthato vijjā veditabbā. Pabhedato pana tissopi vijjā vijjā bhayabheravasutte āgataniyāmeneva, aṭṭhapi vijjā vijjā ambaṭṭhasuttādīsu (dī. ni. 1.278 ādayo) āgataniyāmeneva. Caranti tehīti caraṇāni, sīlasaṃvarādayo pañcadasa dhammā, iti imāhi vijjāhi, imehi ca caraṇehi sampannā sampannāgatāti vijjācaraṇasampannā.
ಯೇನಾತಿ ಯೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಕರಣಭೂತೇನ, ಹೇತುಭೂತೇನ ಚ। ತತ್ಥ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕರಣತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ನಿಯ್ಯಾನಕಿರಿಯಾಸಾಧಕತಮಭಾವತೋ, ನಿಬ್ಬಾನಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ। ಪಚ್ಚಯತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಹೇತ್ವತ್ಥೋ। ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಸ್ಸಪಿ ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತೇವ ಪರಮ್ಪರಾಯ ಹೇತುಭಾವತೋ। ಫಲಧಮ್ಮೇ ಪನ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಸಮ್ಭವತಿ। ಕಥಂ? ‘‘ತಾಯ ಸದ್ಧಾಯ ಅವೂಪಸನ್ತಾಯಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನಕಿಚ್ಚತಾಯ ಫಲಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಾನುಗುಣತಾ, ನಿಯ್ಯಾನಪರಿಯೋಸಾನತಾ ಚಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಸಿಯಾ ಕರಣತ್ಥೋ ನಿಯ್ಯಾನಕಿರಿಯಾಯ। ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗವಿಪಸ್ಸನಾದೀನಂ ಪನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ ಸಿಯಾ ಹೇತುಅತ್ಥೋ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಅಗ್ಗಪ್ಪಸಾದಸುತ್ತಾದೀಸು (ಇತಿವು॰ ೯೦) ಅಗ್ಗಾದಿಭಾವೇನ ಅಗ್ಗಹಿತಾಪಿ ಫಲಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಾ ಛತ್ತಮಾಣವಕವಿಮಾನಾದೀಸು (ವಿ॰ ವ॰ ೮೮೬ ಆದಯೋ) ಸರಣೀಯಭಾವೇನ ಗಹಿತಾತಿ ತೇಸಂ ಮಗ್ಗನಿಬ್ಬಾನಾನಂ ವಿಯ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಸರಣಭಾವೋ ಉದ್ಧಟೋ। ವಿಸೇಸತೋ ಚೇತ್ಥ ಮಗ್ಗಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಏವ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಧಮ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇ ಹಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ನಿಯ್ಯಾನಕಿರಿಯಾಯ ಸಾಧಕತಮಭೂತಾ, ನ ಇತರೇ। ಇತರೇಸಂ ಪನ ನಿಯ್ಯಾನತ್ಥತಾಯ ನಿಯ್ಯಾನತಾ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನಾ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನಿಯ್ಯಾನಸಮಕಾಲಮೇವ ಹಿ ಯಥಾವುತ್ತವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮಧಿಗಮೋತಿ? ನಾಯಂ ವಿರೋಧೋ ಸಮಾನಕಾಲತಾಯ ಏವ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಯಥಾ ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೦೪, ೪೦೦; ೩.೪೨೧, ೪೨೫, ೪೨೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೪೩-೪೫; ೪.೬೦; ಕಥಾ॰ ೪೬೫, ೪೬೭)। ಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ ವಾ ಪದಸ್ಸ ವತ್ತಮಾನಕಾಲತ್ಥತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ತಿಕಮಾತಿಕಾ ೧೭) ಏತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಯ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ವಚನಸೇಸಮನ್ತರೇನೇವ ಪದಯೋಜನಾ ಸಿದ್ಧಾ ಹೋತಿ। ‘‘ಯೇನಾ’’ತಿ ಚ ಪದಂ ಉಭಯತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಯೇನ ಧಮ್ಮೇನ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಯೇನ ಧಮ್ಮೇನ ನಿಯ್ಯನ್ತೀ’’ತಿ।
Yenāti yena dhammena karaṇabhūtena, hetubhūtena ca. Tattha maggadhammassa karaṇattho veditabbo niyyānakiriyāsādhakatamabhāvato, nibbānadhammassa hetuattho ārammaṇapaccayabhāvato. Paccayattho hi ayaṃ hetvattho. Pariyattidhammassapi hetuattho yujjateva paramparāya hetubhāvato. Phaladhamme pana ubhayampi sambhavati. Kathaṃ? ‘‘Tāya saddhāya avūpasantāyā’’ti vacanato maggena samucchinnānaṃ kilesānaṃ paṭippassaddhippahānakiccatāya phalassa niyyānānuguṇatā, niyyānapariyosānatā cāti iminā pariyāyena siyā karaṇattho niyyānakiriyāya. Sakadāgāmimaggavipassanādīnaṃ pana upanissayapaccayabhāvato siyā hetuattho. Evañca katvā aggappasādasuttādīsu (itivu. 90) aggādibhāvena aggahitāpi phalapariyattidhammā chattamāṇavakavimānādīsu (vi. va. 886 ādayo) saraṇīyabhāvena gahitāti tesaṃ magganibbānānaṃ viya mahāaṭṭhakathāyaṃ saraṇabhāvo uddhaṭo. Visesato cettha maggapariyāpannā eva vijjācaraṇadhammā veditabbā. Te hi nippariyāyena niyyānakiriyāya sādhakatamabhūtā, na itare. Itaresaṃ pana niyyānatthatāya niyyānatā. Yadi evaṃ kasmā ‘‘vijjācaraṇasampannā hutvā’’ti vuttaṃ, niyyānasamakālameva hi yathāvuttavijjācaraṇasampattisamadhigamoti? Nāyaṃ virodho samānakālatāya eva adhippetattā yathā ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇa’’nti (ma. ni. 1.204, 400; 3.421, 425, 426; saṃ. ni. 2.43-45; 4.60; kathā. 465, 467). Sampannāti vā padassa vattamānakālatthatā veditabbā ‘‘uppannā dhammā’’ti (dha. sa. tikamātikā 17) ettha uppannasaddassa viya. Evañca katvā vacanasesamantareneva padayojanā siddhā hoti. ‘‘Yenā’’ti ca padaṃ ubhayattha sambandhitabbaṃ ‘‘yena dhammena vijjācaraṇasampannā, yena dhammena niyyantī’’ti.
ಲೋಕತೋತಿ ಖನ್ಧಾದಿಲೋಕತೋ, ವಟ್ಟತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ್ತಿ ತಂ ಮಗ್ಗನಿಬ್ಬಾನಫಲಪರಿಯತ್ತಿಭೇದಂ ಧಮ್ಮಂ। ಉತ್ತಮನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಂ। ತಥಾ ಹೇಸ ಅತ್ತನಾ ಉತ್ತರಿತರಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ‘‘ಅನುತ್ತರೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತತ್ಥ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಹೇತುಆದಿಅತ್ಥೇನ, ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕಾದಿಅತ್ಥೇನ, ಫಲಸ್ಸ ಅರಿಯಸನ್ತಭಾವಾದಿಅತ್ಥೇನ ಚ ಸೇಟ್ಠತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ‘‘ಯಾವತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಖತಾ, ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿ (ಇತಿವು॰ ೯೦; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪) ಆದಿಸುತ್ತಪದಾನುಸಾರೇನ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ।
Lokatoti khandhādilokato, vaṭṭatoti attho. Nti taṃ magganibbānaphalapariyattibhedaṃ dhammaṃ. Uttamanti seṭṭhaṃ. Tathā hesa attanā uttaritarassa abhāvena ‘‘anuttaro’’ti vuccati. Tattha maggassa niyyānahetuādiatthena, nibbānassa nissaraṇavivekādiatthena, phalassa ariyasantabhāvādiatthena ca seṭṭhatā veditabbā. Svāyamattho ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti (itivu. 90; a. ni. 4.34) ādisuttapadānusārena vibhāvetabbo.
ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಅಪಾಯತೋ, ಸಂಸಾರತೋ ಚ ಅಪತಮಾನೇ ಕತ್ವಾ ಧಾರೇತೀತಿ ಧಮ್ಮೋ। ಸಮ್ಮಾ, ಸಾಮಞ್ಚ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಅನಾವರಣಞಾಣೋ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು ಭಗವಾ, ತೇನ ಯಥಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಸಮಧಿಗಮೇನೇವ ಸಬ್ಬೇ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಸಮ್ಪಾಪುಣೀಯನ್ತಿ, ಏವಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಆಸೇವನಾಯ ಭಾವನಾಯ ಬಹುಲೀಕಿರಿಯಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ವೇನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪನೇನ –
Dhammanti yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne apāyato, saṃsārato ca apatamāne katvā dhāretīti dhammo. Sammā, sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā sammāsambuddho, sabbaññutāanāvaraṇañāṇo samantacakkhu bhagavā, tena yathā sammāsambodhisamadhigameneva sabbe buddhaguṇā sampāpuṇīyanti, evaṃ sammadeva āsevanāya bhāvanāya bahulīkiriyāya sammāpaṭipattiyā sammadeva paccavekkhaṇāya sakkaccaṃ dhammadesanāya veneyyasantānesu patiṭṭhāpanena –
‘‘ಅರಿಯಂ , ವೋ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೩೬; ಪೇಟಕೋ॰ ೨೪)। ಮಗ್ಗಾನಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಸೇಟ್ಠೋ (ಧ॰ ಪ॰ ೨೭೩; ನೇತ್ತಿ॰ ೧೭೦; ಪೇಟಕೋ॰ ೩೦)। ಯಾವತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಖತಾ ವಾ ಅಸಙ್ಖತಾ ವಾ, ವಿರಾಗೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತಿ (ಇತಿವು॰ ೯೦; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪)। ಏಕಾಯನೋ ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಗ್ಗೋ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೩; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೬೭, ೩೮೪)। ಧಮ್ಮಂ, ವೋ ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೪೨೦; ನೇತ್ತಿ॰ ೫) –
‘‘Ariyaṃ , vo bhikkhave, sammāsamādhiṃ desessāmi (ma. ni. 3.136; peṭako. 24). Maggānaṭṭhaṅgiko seṭṭho (dha. pa. 273; netti. 170; peṭako. 30). Yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ aggamakkhāyati (itivu. 90; a. ni. 4.34). Ekāyano ayaṃ, bhikkhave, maggo sattānaṃ visuddhiyā (dī. ni. 2.373; ma. ni. 1.106; saṃ. ni. 5.367, 384). Dhammaṃ, vo bhikkhave, desessāmi ādikalyāṇa’’nti (ma. ni. 3.420; netti. 5) –
ಆದಿವಚನೇಹಿ, ಅಭಿತ್ಥವನೇನ ಚ ಪೂಜಿತೋ ಮಾನಿತೋ ಅಪಚಿತೋತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಪೂಜಿತೋ, ತಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಪೂಜಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ವನ್ದೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
Ādivacanehi, abhitthavanena ca pūjito mānito apacitoti sammāsambuddhapūjito, taṃ sammāsambuddhapūjitaṃ dhammaṃ vandeti sambandho.
ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಧಿಗಮನೇ ವಿಜ್ಜಾಸಮ್ಪನ್ನಾ ಚೇವ ಹೋನ್ತಿ ಚರಣಸಮ್ಪನ್ನಾ ಚ, ಸಬ್ಬವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ಚ ನಿಯ್ಯನ್ತಿ, ತಮೇವ ಅರಿಯಾನಂ ಸಕಲಗುಣಸಮಙ್ಗಿಭಾವನಿಮಿತ್ತಂ, ಅನವಸೇಸದುಕ್ಖನಿಸ್ಸರಣಹೇತುಭೂತಞ್ಚ ಉತ್ತಮಂ ಪವರಂ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೇನ ನವವಿಧಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಭಗವತಾಪಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಆದಿವಿಧಿನಾ ಪೂಜಿತಂ ನಮಾಮಿ, ಅಭಿತ್ಥವಾಮಿ ವಾತಿ।
Ayaṃ panettha saṅkhepattho – yassa dhammassa adhigamane vijjāsampannā ceva honti caraṇasampannā ca, sabbavaṭṭadukkhato ca niyyanti, tameva ariyānaṃ sakalaguṇasamaṅgibhāvanimittaṃ, anavasesadukkhanissaraṇahetubhūtañca uttamaṃ pavaraṃ saddhiṃ pariyattidhammena navavidhaṃ lokuttaradhammaṃ bhagavatāpi sammāpaṭipattiādividhinā pūjitaṃ namāmi, abhitthavāmi vāti.
ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಯೇನ ಲೋಕತೋ ನಿಯ್ಯನ್ತಿ, ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನಾ ಚ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಪದದ್ವಯೇನ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಭಾವೇತಬ್ಬಭಾವೋ, ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಭಾವೋ ಚ ವುತ್ತೋ। ತೇಸು ಪಠಮೇನ ವಿಜ್ಜಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಧಮ್ಮಂ ಥೋಮೇತಿ, ದುತಿಯೇನ ವಿಮುತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ। ತಥಾ ಪಠಮೇನ ಝಾನಸಮ್ಪದಾಯ, ದುತಿಯೇನ ವಿಮೋಕ್ಖಸಮ್ಪದಾಯ। ಪಠಮೇನ ವಾ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾಯ, ದುತಿಯೇನ ಸಮಾಪತ್ತಿಸಮ್ಪದಾಯ। ಪಠಮೇನ ವಾ ಖಯಞಾಣಭಾವೇನ, ದುತಿಯೇನ ಅನುಪ್ಪಾದಞಾಣಭಾವೇನ। ಅಥ ವಾ ಪುರಿಮೇನ ವಿಜ್ಜೂಪಮತಾಯ, ದುತಿಯೇನ ವಜಿರೂಪಮತಾಯ। ಪುರಿಮೇನ ವಾ ವಿರಾಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ದುತಿಯೇನ ನಿರೋಧಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ। ತಥಾ ಪಠಮೇನ ನಿಯ್ಯಾನಭಾವೇನ, ದುತಿಯೇನ ನಿಸ್ಸರಣಭಾವೇನ। ಪಠಮೇನ ವಾ ಹೇತುಭಾವೇನ, ದುತಿಯೇನ ಅಸಙ್ಖತಭಾವೇನ। ಪಠಮೇನ ವಾ ದಸ್ಸನಭಾವೇನ, ದುತಿಯೇನ ವಿವೇಕಭಾವೇನ। ಪಠಮೇನ ವಾ ಅಧಿಪತಿಭಾವೇನ, ದುತಿಯೇನ ಅಮತಭಾವೇನ ಧಮ್ಮಂ ಥೋಮೇತಿ। ಅಥ ವಾ ಪಠಮೇನ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವದಸ್ಸನತೋ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತತಾಯ ಧಮ್ಮಂ ಥೋಮೇತಿ, ದುತಿಯೇನ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಭಾವತೋ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕತಾಯ। ತಥಾ ಪುರಿಮೇನ ಅಕಾಲಿಕತಾಯ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಏಹಿಪಸ್ಸಿಕತಾಯ। ಪುರಿಮೇನ ವಾ ಓಪನೇಯ್ಯಿಕತಾಯ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಪಚ್ಚತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬತಾಯ ಧಮ್ಮಂ ಥೋಮೇತಿ।
Ettha ca ‘‘yena lokato niyyanti, vijjācaraṇasampannā ca hontī’’ti padadvayena yathākkamaṃ dhammassa bhāvetabbabhāvo, sacchikātabbabhāvo ca vutto. Tesu paṭhamena vijjāsampattiyā dhammaṃ thometi, dutiyena vimuttisampattiyā. Tathā paṭhamena jhānasampadāya, dutiyena vimokkhasampadāya. Paṭhamena vā samādhisampadāya, dutiyena samāpattisampadāya. Paṭhamena vā khayañāṇabhāvena, dutiyena anuppādañāṇabhāvena. Atha vā purimena vijjūpamatāya, dutiyena vajirūpamatāya. Purimena vā virāgasampattiyā, dutiyena nirodhasampattiyā. Tathā paṭhamena niyyānabhāvena, dutiyena nissaraṇabhāvena. Paṭhamena vā hetubhāvena, dutiyena asaṅkhatabhāvena. Paṭhamena vā dassanabhāvena, dutiyena vivekabhāvena. Paṭhamena vā adhipatibhāvena, dutiyena amatabhāvena dhammaṃ thometi. Atha vā paṭhamena niyyānikabhāvadassanato svākkhātatāya dhammaṃ thometi, dutiyena sacchikātabbabhāvato sandiṭṭhikatāya. Tathā purimena akālikatāya, pacchimena ehipassikatāya. Purimena vā opaneyyikatāya, pacchimena paccattaṃ veditabbatāya dhammaṃ thometi.
‘‘ಉತ್ತಮ’’ನ್ತಿ ಚ ಏತೇನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅಭಾವದೀಪನೇನ ಪರಿಪುಣ್ಣತಾಯ ಧಮ್ಮಂ ಥೋಮೇತಿ , ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಪೂಜಿತ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ। ಸಬ್ಬದೋಸಾಪಗಮೇನ ಹಿಸ್ಸ ಪೂಜನೀಯತಾ। ಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ ಚಸ್ಸ ಪಹಾನಸಮ್ಪದಾ, ಪರಿಪುಣ್ಣತಾಯ ಪಭವಸಮ್ಪದಾ। ಪಹಾನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರೀ ಅನವಸೇಸದೋಸಸಮುಗ್ಘಾಟನತೋ, ಪಭವಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯನಿಬ್ಬತ್ತಿ ತತುತ್ತರಿ ಕರಣೀಯಾಭಾವತೋ। ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತಾಯ ಹಿ ಉತ್ತಮೋತಿ। ತಥಾ ಭಾವೇತಬ್ಬಭಾವೇನಸ್ಸ ಸಹ ಪುಬ್ಬಭಾಗಸೀಲಾದೀಹಿ ಸೇಕ್ಖಾ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಾ, ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಭಾವೇನ ಸಹ ಅಸಙ್ಖತಾಯ ಧಾತುಯಾ ಅಸೇಕ್ಖಾ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ।
‘‘Uttama’’nti ca etena aññassa visiṭṭhassa abhāvadīpanena paripuṇṇatāya dhammaṃ thometi , ‘‘sammāsambuddhapūjita’’nti etena parisuddhatāya. Sabbadosāpagamena hissa pūjanīyatā. Parisuddhatāya cassa pahānasampadā, paripuṇṇatāya pabhavasampadā. Pahānasampattiyā ca bhāvanāpāripūrī anavasesadosasamugghāṭanato, pabhavasampattiyā sacchikiriyanibbatti tatuttari karaṇīyābhāvato. Anaññasādhāraṇatāya hi uttamoti. Tathā bhāvetabbabhāvenassa saha pubbabhāgasīlādīhi sekkhā sīlasamādhipaññākkhandhā, sacchikātabbabhāvena saha asaṅkhatāya dhātuyā asekkhā sīlasamādhipaññākkhandhā dassitā hontīti.
ಏವಂ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಸಬ್ಬಸದ್ಧಮ್ಮಗುಣೇಹಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಥೋಮೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅರಿಯಸಙ್ಘಂ ಥೋಮೇತುಂ ‘‘ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಯಾದಿಗುಣೇಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾದಿಗುಣೋ ವಾ। ಅರಿಯಾನಞ್ಹಿ ತಂತಂಮಗ್ಗವಜ್ಝಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನೇನ ಹತಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಸುವಿಸುದ್ಧಾ ಸೀಲಾದಯೋ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹನ್ತಿ , ನ ಪುಥೂಜ್ಜನಾನಂ, ಯತೋ ‘‘ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೭೪; ಅ॰ ನಿ॰ ೬.೧೦; ಉದಾ॰ ೧೮) ಅರಿಯಸಙ್ಘೋ ಥೋಮೀಯತಿ। ಅಥ ವಾ ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಸೀಲಾದಿಗುಣೋ। ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾನಞ್ಹಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿವೇಧೇನ ಸಹೇವ ಯಥಾರಹಂ ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಾ ಸೀಲಾದಿಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ। ಠಿತೋ ಮಗ್ಗಫಲೇಸೂತಿ ಮಗ್ಗೇಸು, ಫಲೇಸು ಚ ಠಿತೋ, ಮಗ್ಗಟ್ಠೋ, ಫಲಟ್ಠೋ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೋತಿ ಅನಿಯಮತೋ ಅರಿಯಸಙ್ಘಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ, ತಸ್ಸ ‘‘ತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ನಿಯಮಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Evaṃ saṅkhepena sabbasaddhammaguṇehi saddhammaṃ thometvā idāni ariyasaṅghaṃ thometuṃ ‘‘sīlādiguṇasampanno’’tiādi vuttaṃ. Tattha sīlādiguṇasampannoti sīlasamādhipaññāvimuttiyādiguṇehi sampanno samannāgato, sampannasīlādiguṇo vā. Ariyānañhi taṃtaṃmaggavajjhakilesappahānena hatapaṭipakkhā suvisuddhā sīlādayo ‘‘sampannā’’ti vattabbataṃ arahanti , na puthūjjanānaṃ, yato ‘‘suppaṭipanno’’tiādinā (ma. ni. 1.74; a. ni. 6.10; udā. 18) ariyasaṅgho thomīyati. Atha vā sīlādiguṇasampannoti paripuṇṇasīlādiguṇo. Ariyapuggalānañhi ariyasaccappaṭivedhena saheva yathārahaṃ sekkhāsekkhā sīlādidhammakkhandhā pāripūriṃ gacchantīti. Ṭhito maggaphalesūti maggesu, phalesu ca ṭhito, maggaṭṭho, phalaṭṭho cāti attho. Yoti aniyamato ariyasaṅghaṃ niddisati, tassa ‘‘ta’’nti iminā niyamaṃ veditabbaṃ.
ನನು ಚ ಅರಿಯಸಙ್ಘೇ ನ ಸಬ್ಬೇ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾ, ನಾಪಿ ಸಬ್ಬೇ ಫಲಟ್ಠಾತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಅವಯವಧಮ್ಮೇನ ಪನ ಸಮುದಾಯಂ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ ಏವಮಾಹ ಯಥಾ ‘‘ಸಮಂ ಚುಣ್ಣ’’ನ್ತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಯೋಗಚುಣ್ಣಸ್ಸ ಅವಯವೇಸು ಲಬ್ಭಮಾನೋ ಸಮಭಾವೋ ಸಮುದಾಯೇ ಅಪದಿಸೀಯತಿ ‘‘ಸಮಂ ಚುಣ್ಣ’’ನ್ತಿ, ಏವಂ ಅರಿಯಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅವಯವಭೂತೇಸು ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲೇಸು ಲಬ್ಭಮಾನೋ ಮಗ್ಗಟ್ಠಫಲಟ್ಠಭಾವೋ ಸಮುದಾಯಭೂತೇ ಅರಿಯಸಙ್ಘೇ ಠಿತೋ ‘‘ಮಗ್ಗಫಲೇಸೂ’’ತಿ ಅಪದಿಟ್ಠೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Nanu ca ariyasaṅghe na sabbe ariyapuggalā maggaṭṭhā, nāpi sabbe phalaṭṭhāti? Saccametaṃ, avayavadhammena pana samudāyaṃ niddisanto evamāha yathā ‘‘samaṃ cuṇṇa’’nti. Yathā hi yogacuṇṇassa avayavesu labbhamāno samabhāvo samudāye apadisīyati ‘‘samaṃ cuṇṇa’’nti, evaṃ ariyasaṅghassa avayavabhūtesu ariyapuggalesu labbhamāno maggaṭṭhaphalaṭṭhabhāvo samudāyabhūte ariyasaṅghe ṭhito ‘‘maggaphalesū’’ti apadiṭṭhoti veditabbaṃ.
ಆರಕತ್ತಾ ಕಿಲೇಸೇಹಿ, ಅನಯೇ ನ ಇರಿಯನತೋ, ಅಯೇ ಚ ಇರಿಯನತೋ, ಸದೇವಕೇನ ಚ ಲೋಕೇನ ‘‘ಸರಣ’’ನ್ತಿ ಅರಣೀಯತೋ ಅರಿಯೋ, ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಂಹತತ್ತಾ ಸಙ್ಘೋ, ಅರಿಯೋ ಚ ಸೋ ಸಙ್ಘೋ ಚಾತಿ ಅರಿಯಸಙ್ಘೋ, ತಂ ಅರಿಯಸಙ್ಘಂ। ಪುಜ್ಜಭವಫಲನಿಬ್ಬತ್ತನತೋ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನಂ ಪುನಾತೀತಿ ವಾ ಪುಞ್ಞಂ, ಖಿತ್ತಂ ವುತ್ತಂ ಬೀಜಂ ವಿರುಹನಟ್ಠಾನತಾಯ ತಾಯತಿ ರಕ್ಖತೀತಿ ಖೇತ್ತಂ ಕೇದಾರಾದಿ, ಖೇತ್ತಂ ವಿಯಾತಿ ಖೇತ್ತಂ, ಸತ್ತಾನಂ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಮಹಪ್ಫಲಭಾವಕರಣೇನ ವಿರುಹನಟ್ಠಾನತಾಯ ಖೇತ್ತನ್ತಿ ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಂ। ಅನುತ್ತರಂ ವನ್ದೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
Ārakattā kilesehi, anaye na iriyanato, aye ca iriyanato, sadevakena ca lokena ‘‘saraṇa’’nti araṇīyato ariyo, diṭṭhisīlasāmaññena saṃhatattā saṅgho, ariyo ca so saṅgho cāti ariyasaṅgho, taṃ ariyasaṅghaṃ. Pujjabhavaphalanibbattanato attano santānaṃ punātīti vā puññaṃ, khittaṃ vuttaṃ bījaṃ viruhanaṭṭhānatāya tāyati rakkhatīti khettaṃ kedārādi, khettaṃ viyāti khettaṃ, sattānaṃ puññassa mahapphalabhāvakaraṇena viruhanaṭṭhānatāya khettanti puññakkhettaṃ. Anuttaraṃ vandeti sambandho.
ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಏತೇನ ಅರಿಯಸಙ್ಘಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅನುಜಾತಪುತ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ತೇನಸ್ಸ ಪಭವಸಮ್ಪದಾ ದೀಪಿತಾ ಹೋತಿ। ‘‘ಠಿತೋ ಮಗ್ಗಫಲೇಸೂ’’ತಿ ಏತೇನ ಪಹಾನಸಮ್ಪದಂ, ಞಾಣಸಮ್ಪದಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನದೀಪನತೋ, ಮಗ್ಗಫಲಞಾಣಾಧಿಗಮದೀಪನತೋ ಚ। ‘‘ಅರಿಯಸಙ್ಘ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಪಭವಸಮ್ಪದಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಘಾನಂ ಅಗ್ಗಭಾವದೀಪನತೋ, ಸದೇವಕೇನ ಚ ಲೋಕೇನ ಅರಣೀಯಭಾವದೀಪನತೋ। ‘‘ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಂ ಅನುತ್ತರ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಲೋಕಸ್ಸ ಬಹೂಪಕಾರತಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಭಾವದೀಪನತೋ।
Ettha ca ‘‘sīlādiguṇasampanno’’ti etena ariyasaṅghassa bhagavato anujātaputtataṃ dasseti, tenassa pabhavasampadā dīpitā hoti. ‘‘Ṭhito maggaphalesū’’ti etena pahānasampadaṃ, ñāṇasampadañca dasseti kilesānaṃ samucchedappaṭippassaddhippahānadīpanato, maggaphalañāṇādhigamadīpanato ca. ‘‘Ariyasaṅgha’’nti etena pabhavasampadaṃ sabbasaṅghānaṃ aggabhāvadīpanato, sadevakena ca lokena araṇīyabhāvadīpanato. ‘‘Puññakkhettaṃ anuttara’’nti etena lokassa bahūpakārataṃ dasseti aggadakkhiṇeyyabhāvadīpanato.
ತಥಾ ‘‘ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಇದಂ ಅರಿಯಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಉಜುಞಾಯಸಾಮೀಚಿಪ್ಪಟಿಪನ್ನಭಾವದೀಪನಂ। ‘‘ಠಿತೋ ಮಗ್ಗಫಲೇಸೂ’’ತಿ ಇದಂ ಸತಿಪಿ ಸನ್ತಾನವಿಭಾಗೇನ ಅನೇಕಭಾವೇ ಚತುಪುರಿಸಯುಗಅಟ್ಠಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲಭಾವದೀಪನಂ। ‘‘ಅರಿಯಸಙ್ಘ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಆಹುನೇಯ್ಯಾದಿಭಾವದೀಪನಂ। ‘‘ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಂ ಅನುತ್ತರ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಲೋಕಸ್ಸ ಹಿತಸುಖಾಯ ಪಟಿಪನ್ನತಾದೀಪನಂ। ತಥಾ ‘‘ಠಿತೋ ಮಗ್ಗಫಲೇಸೂ’’ತಿ ಇದಂ ಅರಿಯಸಙ್ಘಸ್ಸ ಲೋಕುತ್ತರಸರಣಗಮನಸಬ್ಭಾವದೀಪನಂ, ತೇನಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಓರಸಪುತ್ತಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ। ‘‘ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನಸ್ಸ ವಿಹತವಿಧಸ್ತಕಿಲೇಸಾ ಅನವಸೇಸಾ ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಾ ಸೀಲಾದಿಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ‘‘ಅರಿಯಸಙ್ಘಂ ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಂ ಅನುತ್ತರ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ತೇಸಂ ತೇಸಞ್ಞೇವ ಯಥಾವುತ್ತಗುಣವಿಸೇಸಾನಂ ಸುಪರಿಸುದ್ಧತಂ ದೀಪೇತಿ। ತೇನಸ್ಸ ಮಹಾನುಭಾವತಂ, ಅನುತ್ತರದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಭಾವಂ, ವನ್ದನಾರಹಭಾವಂ, ಅತ್ತನೋ ಚ ವನ್ದನಾಕಿರಿಯಾಯ ಖೇತ್ತಙ್ಗತಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ। ಸರಣಗಮನಞ್ಚ ಸಾವಕಾನಂ ಸಬ್ಬಗುಣಾನಂ ಆದಿ, ಸಪುಬ್ಬಭಾಗಪ್ಪಟಿಪದಾ ಸೇಕ್ಖಾ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಯೋ ಮಜ್ಝೇ, ಅಸೇಕ್ಖಾ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಯೋ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣಾ ಸಬ್ಬೇ ಅರಿಯಸಙ್ಘಗುಣಾ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಪಕಾಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Tathā ‘‘sīlādiguṇasampanno’’ti idaṃ ariyasaṅghassa sammāujuñāyasāmīcippaṭipannabhāvadīpanaṃ. ‘‘Ṭhito maggaphalesū’’ti idaṃ satipi santānavibhāgena anekabhāve catupurisayugaaṭṭhapurisapuggalabhāvadīpanaṃ. ‘‘Ariyasaṅgha’’nti idaṃ āhuneyyādibhāvadīpanaṃ. ‘‘Puññakkhettaṃ anuttara’’nti idaṃ lokassa hitasukhāya paṭipannatādīpanaṃ. Tathā ‘‘ṭhito maggaphalesū’’ti idaṃ ariyasaṅghassa lokuttarasaraṇagamanasabbhāvadīpanaṃ, tenassa bhagavato orasaputtabhāvo dassito hoti. ‘‘Sīlādiguṇasampanno’’ti iminā panassa vihatavidhastakilesā anavasesā sekkhāsekkhā sīlādidhammakkhandhā dassitā. ‘‘Ariyasaṅghaṃ puññakkhettaṃ anuttara’’nti iminā tesaṃ tesaññeva yathāvuttaguṇavisesānaṃ suparisuddhataṃ dīpeti. Tenassa mahānubhāvataṃ, anuttaradakkhiṇeyyabhāvaṃ, vandanārahabhāvaṃ, attano ca vandanākiriyāya khettaṅgatabhāvaṃ dīpeti. Saraṇagamanañca sāvakānaṃ sabbaguṇānaṃ ādi, sapubbabhāgappaṭipadā sekkhā sīlakkhandhādayo majjhe, asekkhā sīlakkhandhādayo pariyosānanti ādimajjhapariyosānakalyāṇā sabbe ariyasaṅghaguṇā imāya gāthāya pakāsitāti veditabbaṃ.
ಏವಂ ಗಾಥಾತ್ತಯೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸಕಲಗುಣಸಂಕಿತ್ತನಮುಖೇನ ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ಪಣಾಮಂ ಕತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಂ ನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತೇ ಪಯೋಜನೇ ಪರಿಣಾಮೇನ್ತೋ ‘‘ವನ್ದನಾಜನಿತ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ವನ್ದನಾಜನಿತನ್ತಿ ವನ್ದನಾಕಾರೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ, ರತನತ್ತಯಗುಣಾಭಿತ್ಥವನವಸೇನ, ನಿಪಚ್ಚಕಾರವಸೇನ ವಾ ಉಪ್ಪಾದಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇತೀತಿ ಏವಂ ‘‘ಮಹಾಕಾರುಣಿಕ’’ನ್ತಿಆದಿಪ್ಪಕಾರೇನ। ರತಿಜನನಟ್ಠೇನ ರತನಂ, ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಸಙ್ಘಾ, ಚಿತ್ತೀಕತಾದಿಭಾವೋ ವಾ ರತನಟ್ಠೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –
Evaṃ gāthāttayena saṅkhepato sakalaguṇasaṃkittanamukhena ratanattayassa paṇāmaṃ katvā idāni taṃ nipaccakāraṃ yathādhippete payojane pariṇāmento ‘‘vandanājanita’’nti gāthamāha. Tattha vandanājanitanti vandanākārena nibbattitaṃ, ratanattayaguṇābhitthavanavasena, nipaccakāravasena vā uppāditanti attho. Itīti evaṃ ‘‘mahākāruṇika’’ntiādippakārena. Ratijananaṭṭhena ratanaṃ, buddhadhammasaṅghā, cittīkatādibhāvo vā ratanaṭṭho. Vuttañhetaṃ –
‘‘ಚಿತ್ತೀಕತಂ ಮಹಗ್ಘಞ್ಚ, ಅತುಲಂ ದುಲ್ಲಭದಸ್ಸನಂ।
‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;
ಅನೋಮಸತ್ತಪರಿಭೋಗಂ, ರತನಂ ತೇನ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ॥ (ಖು॰ ಪಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೬.೩; ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೩; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೨೨೩; ಸು॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨೨೬; ಮಹಾನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೦; ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ; ಮ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೪; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧.೪; ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧.೪; ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೧.ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ)।
Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccatī’’ti. (khu. pā. aṭṭha. 6.3; dī. ni. aṭṭha. 2.33; saṃ. ni. 5.223; su. ni. aṭṭha. 1.226; mahāni. aṭṭha. 50; dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathā; ma. ni. ṭī. 1.4; saṃ. ni. ṭī. 1.1.4; a. ni. ṭī. 1.1.4; sārattha. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā);
ಚಿತ್ತೀಕತಭಾವಾದಯೋ ಚ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಾ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಏವ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ರತನಾನಂ ತಯಂ ರತನತ್ತಯಂ, ತಸ್ಮಿಂ ರತನತ್ತಯೇ। ಹತನ್ತರಾಯೋತಿ ವಿಧಸ್ತಉಪದ್ದವೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಏತೇನ ಅತ್ತನೋ ಪಸಾದಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ಚ ಖೇತ್ತಭಾವಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ತಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಉಪಘಾತಕಉಪದ್ದವಾನಂ ವಿಹನನೇ ಸಮತ್ಥತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತೋ ಚೇವ ಬಹಿ ಚ, ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರವತ್ಥೂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ವಾ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ, ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಕಾಲೇಸೂತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಹುತ್ವಾತಿ ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾ, ತಸ್ಸ ‘‘ಕರಿಸ್ಸಾಮತ್ಥವಣ್ಣನ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತಸ್ಸಾತಿ ಯಂ ರತನತ್ತಯೇ ವನ್ದನಾಜನಿತಂ ಪುಞ್ಞಂ, ತಸ್ಸ। ತೇಜಸಾತಿ ಆನುಭಾವೇನ ಬಲೇನ।
Cittīkatabhāvādayo ca anaññasādhāraṇā buddhādīsu eva labbhanti, ratanānaṃ tayaṃ ratanattayaṃ, tasmiṃ ratanattaye. Hatantarāyoti vidhastaupaddavo hutvāti sambandho, etena attano pasādasampattiyā, ratanattayassa ca khettabhāvasampattiyā tassa puññassa atthasaṃvaṇṇanāya upaghātakaupaddavānaṃ vihanane samatthataṃ dasseti. Sabbatthāti sabbasmiṃ anto ceva bahi ca, ajjhattikabāhiravatthūsūti attho. Sabbatthāti vā sabbasmiṃ kāle, saṃvaṇṇanāya ādimajjhapariyosānakālesūti vuttaṃ hoti. Hutvāti pubbakālakiriyā, tassa ‘‘karissāmatthavaṇṇana’’nti etena sambandho. Tassāti yaṃ ratanattaye vandanājanitaṃ puññaṃ, tassa. Tejasāti ānubhāvena balena.
ಏವಂ ರತನತ್ತಯವನ್ದನಾಯ ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರತ್ಥತ್ತಾ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾಯ ದುಕ್ಕರಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಠಿತಿ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಠಿತಿನ್ತಿ ಠಾನಂ ಅನನ್ತರಧಾನಂ ಅವಿಚ್ಛೇದಪ್ಪವತ್ತಿಂ। ಆಕಙ್ಖಮಾನೇನಾತಿ ಇಚ್ಛಮಾನೇನ ಪತ್ಥಯನ್ತೇನ, ‘‘ಅಹೋವತಾಯಂ ಸದ್ಧಮ್ಮನೇತ್ತಿ ಚಿರಂ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪತ್ಥಯನ್ತೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಚಿರನ್ತಿ ದೀಘಕಾಲಂ, ಪಞ್ಚವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಪರಿಮಾಣಂ ಕಾಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸದ್ಧಮ್ಮನೇತ್ತಿಯಾತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಾಯ ನೇತ್ತಿಯಾ। ಸದ್ಧಮ್ಮೋ ಹಿ ವೇನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇಸು ಅರಿಯಗುಣಾನಂ ನಯನತೋ ನೇತ್ತಿ, ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ನೇತ್ತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮನೇತ್ತಿ, ತಸ್ಸಾ ಸದ್ಧಮ್ಮನೇತ್ತಿಯಾ, ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವಿಚಾರಿತೋ ಏವ। ಥೇರೇನಾತಿ ಥಿರಗುಣಯುತ್ತೇನ। ಅಭಿಯಾಚಿತೋತಿ ಆದರಗಾರವೇನ ಯಾಚಿತೋ। ಅಭಿಮುಖಂ ವಾ ಯಾಚಿತೋ, ಅನುತ್ತರಂ ಕತ್ವಾ ಯಾಚಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉದ್ದಿಸ್ಸ ವಾ ಯಾಚಿತೋ, ಗರುತರಂ ಕತ್ವಾ ಯಾಚಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ‘‘ಕರೋತು ಆಯಸ್ಮಾ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಸ್ಸ ಕಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ನೇತ್ತಿಯಾ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಂ ಪತಿ ಅಜ್ಝೇಸಿತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚಿರಂ ಠಿತಿಕಾಮೇನ ಅಜ್ಝಾಸಯಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಸಾಸನೇ ಥಿರಗುಣಯುತ್ತೇನ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನಾ ಆದರಗಾರವೇನ, ಅಭಿಮುಖಂ ವಾ ಯಾಚಿತೇನ ಮೇ ನ ಸಕ್ಕಾ ತಸ್ಸ ಅಭಿಯಾಚನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತುನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಠಿತಿಂ ಆಕಙ್ಖಮಾನೇನಾ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ।
Evaṃ ratanattayavandanāya payojanaṃ dassetvā idāni nettippakaraṇassa gambhīratthattā atthasaṃvaṇṇanāya dukkarabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘ṭhiti’’ntiādimāha. Tattha ṭhitinti ṭhānaṃ anantaradhānaṃ avicchedappavattiṃ. Ākaṅkhamānenāti icchamānena patthayantena, ‘‘ahovatāyaṃ saddhammanetti ciraṃ tiṭṭheyyā’’ti evaṃ patthayantenāti vuttaṃ hoti. Ciranti dīghakālaṃ, pañcavassasahassaparimāṇaṃ kālanti attho. Saddhammanettiyāti saddhammasaṅkhātāya nettiyā. Saddhammo hi veneyyasantānesu ariyaguṇānaṃ nayanato netti, saddhammassa vā netti saddhammanetti, tassā saddhammanettiyā, svāyamattho aṭṭhakathāyaṃ vicārito eva. Therenāti thiraguṇayuttena. Abhiyācitoti ādaragāravena yācito. Abhimukhaṃ vā yācito, anuttaraṃ katvā yācitoti attho. Uddissa vā yācito, garutaraṃ katvā yācitoti attho, ‘‘karotu āyasmā nettippakaraṇassa kañci atthasaṃvaṇṇana’’nti evaṃ nettiyā atthasaṃvaṇṇanaṃ pati ajjhesitoti vuttaṃ hoti. Ettha ca saddhammassa ciraṃ ṭhitikāmena ajjhāsayasampannena sāsane thiraguṇayuttena sabrahmacārinā ādaragāravena, abhimukhaṃ vā yācitena me na sakkā tassa abhiyācanaṃ paṭikkhipitunti dasseti ‘‘ṭhitiṃ ākaṅkhamānenā’’ti gāthāya.
ಪದುಮುತ್ತರನಾಥಸ್ಸಾತಿ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ। ಪಸ್ಸತಾತಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಚಕ್ಖುನಾ, ಸಮನ್ತಚಕ್ಖುನಾ ಏವ ವಾ ಹತ್ಥತಲೇ ಠಪಿತಆಮಲಕಂ ವಿಯ ಅಭಿನೀಹಾರಂ ಪಸ್ಸನ್ತೇನ। ತಾದಿನಾತಿ ತಾದಿಭಾವಯುತ್ತೇನ , ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಾ ನಿಬ್ಬಿಕಾರೇನ, ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತಾ’’ತಿ ವಚನಸೇಸೋ। ಯಸ್ಸಾತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಮಹಾಕಚ್ಚಾನತ್ಥೇರಸ್ಸ। ಠಪಿತೋತಿ –
Padumuttaranāthassāti padumuttarassa sammāsambuddhassa. Passatāti pubbenivāsacakkhunā, samantacakkhunā eva vā hatthatale ṭhapitaāmalakaṃ viya abhinīhāraṃ passantena. Tādināti tādibhāvayuttena , sabbattha vā nibbikārena, ‘‘amhākaṃ bhagavatā’’ti vacanaseso. Yassāti āyasmato mahākaccānattherassa. Ṭhapitoti –
‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಜನ್ತಾನಂ ಯದಿದಂ ಮಹಾಕಚ್ಚಾನೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೮, ೧೯೭) –
‘‘Etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ vibhajantānaṃ yadidaṃ mahākaccāno’’ti (a. ni. 1.188, 197) –
ಏವಂ ಠಪಿತೋ। ಸೀಲಾದಿಗುಣವಿಸೇಸೇಹಿ ಮಹನ್ತಾ ಸಾವಕಾತಿ ಮಹಾಸಾವಕಾ (ಥೇರಗಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೨೮೮; ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೩.೫೯), ಮಹಾಕಸ್ಸಪಾದಯೋ, ತೇಸು ಅಯಮಾಯಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞತರೋತಿ, ಮಹಾಸಾವಕೋ ಚ ಸೋ ಗುಣವಿಸೇಸಯೋಗತೋ ಉತ್ತಮೋ ಚಾತಿ ಮಹಾಸಾವಕುತ್ತಮೋ।
Evaṃ ṭhapito. Sīlādiguṇavisesehi mahantā sāvakāti mahāsāvakā (theragā. aṭṭha. 2.1288; a. ni. ṭī. 2.3.59), mahākassapādayo, tesu ayamāyasmā aññataroti, mahāsāvako ca so guṇavisesayogato uttamo cāti mahāsāvakuttamo.
ಝಾನಾದೀಸು ಸಾತಿಸಯಾನಂ ಆವಜ್ಜನಾದಿವಸೀಭಾವಾನಂ, ಅರಿಯಿದ್ಧಿವಸೇನ ಪರಮಸ್ಸ ಚ ಚೇತೋವಸೀಭಾವಸ್ಸ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ವಸಿಪ್ಪತ್ತೋ। ಅತ್ಥಾದೀಸು ಸವಿಸೇಸಭೇದಗತಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಞಾಣತ್ತಾ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದೋ। ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಕಚ್ಚಾನೋ, ಮಹಾಪಞ್ಞೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಕಚ್ಚಾನೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೦೫) ಅನೇಕೇಸು ಠಾನೇಸು ಭಗವತಾ ಪಸಂಸಿತತ್ತಾ ಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಪಸಂಸಿತೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತ್ಥು ಚೇವ ಸಂವಣ್ಣಿತೋ ಸಂಭಾವಿತೋ, ವಿಞ್ಞೂನಞ್ಚ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನ’’ನ್ತಿ।
Jhānādīsu sātisayānaṃ āvajjanādivasībhāvānaṃ, ariyiddhivasena paramassa ca cetovasībhāvassa adhigatattā vasippatto. Atthādīsu savisesabhedagatapaṭisambhidāñāṇattā pabhinnapaṭisambhido. ‘‘Paṇḍito, bhikkhave, mahākaccāno, mahāpañño, bhikkhave, mahākaccāno’’tiādinā (ma. ni. 1.205) anekesu ṭhānesu bhagavatā pasaṃsitattā sambuddhena pasaṃsito. Tena vuttaṃ ‘‘satthu ceva saṃvaṇṇito saṃbhāvito, viññūnañca sabrahmacārina’’nti.
ಅನುಮೋದಿತಾತಿ ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧು, ಕಚ್ಚಾನ, ಸಾಧು ಖೋ, ತ್ವಂ ಕಚ್ಚಾನ, ಇಮಂ ಧಮ್ಮಸಂವಣ್ಣನಂ ಅಭಾಸೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅನುಮೋದಿತಾ। ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಸಮಯೇ ಅಯಂ ಮಹಾಥೇರೋ ಜಮ್ಬುವನಸಣ್ಡೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಿಕಾವಚರಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಇಮಂ ಹಾರನಯಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಪಕರಣಂ ಅಭಾಸಿ। ಭಾಸಿತ್ವಾ ಚ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಯಥಾಭಾಸಿತಂ ಇಮಂ ಪಕರಣಂ ಭಗವತೋ ನಿವೇದೇಸಿ। ತಂ ಸುತ್ವಾ ಭಗವಾ ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧೂ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನುಮೋದಿತ್ವಾ ‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹ, ತ್ವಂ ಕಚ್ಚಾನ, ಇಮಂ ಧಮ್ಮಸಂವಣ್ಣನಂ ಧಮ್ಮನೇತ್ತಿತ್ವೇವ ಧಾರೇಹೀ’’ತಿ ನಾಮಗ್ಗಹಣಂ ಅಕಾಸೀತಿ ವದನ್ತಿ। ದೇಸನಾಹಾರಾದಿನನ್ದಿಯಾವಟ್ಟನಯಾದಿಹಾರನಯಾನುಸಾರೇನೇವ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಸಂವಣ್ಣನಾನಂ ಗತಿಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾಸನಸ್ಸ ಸದಾಯತ್ತಾ, ನವಙ್ಗಸ್ಸತ್ಥವಣ್ಣನಾ’’ತಿ।
Anumoditāti ‘‘sādhu sādhu, kaccāna, sādhu kho, tvaṃ kaccāna, imaṃ dhammasaṃvaṇṇanaṃ abhāsī’’ti evaṃ anumoditā. Ekasmiṃ kira samaye ayaṃ mahāthero jambuvanasaṇḍe viharanto attano santikāvacarānaṃ bhikkhūnaṃ imaṃ hāranayapaṭimaṇḍitaṃ pakaraṇaṃ abhāsi. Bhāsitvā ca bhagavato santikaṃ upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisinno yathābhāsitaṃ imaṃ pakaraṇaṃ bhagavato nivedesi. Taṃ sutvā bhagavā ‘‘sādhu sādhū’’tiādinā anumoditvā ‘‘tasmātiha, tvaṃ kaccāna, imaṃ dhammasaṃvaṇṇanaṃ dhammanettitveva dhārehī’’ti nāmaggahaṇaṃ akāsīti vadanti. Desanāhārādinandiyāvaṭṭanayādihāranayānusāreneva sabbadhammasaṃvaṇṇanānaṃ gatiyoti āha ‘‘sāsanassa sadāyattā, navaṅgassatthavaṇṇanā’’ti.
ಗಮ್ಭೀರಞಾಣೇಹೀಹಿ ಗಮ್ಭೀರೇಹಿ ಞಾಣೇಹಿ, ನ ಸದ್ಧಾಮತ್ತಕೇನ, ಗಮ್ಭೀರಞಾಣೇಹಿ ವಾ ಮಹಾಪಞ್ಞೇಹಿ ಅರಿಯೇಹಿ। ಪಕರಣಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರತ್ಥತಂ, ಅತ್ತನೋ ಚ ಞಾಣಸ್ಸ ನಾತಿವಿಸಯತಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಸಂವಣ್ಣನಾರಮ್ಭೇ ಸಂಸೀದನ್ತಮ್ಪಿ ಮಂ ಸಾಸನಗುಣಾದಿಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪದಾ ಉಸ್ಸಾಹೇಸೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ।
Gambhīrañāṇehīhi gambhīrehi ñāṇehi, na saddhāmattakena, gambhīrañāṇehi vā mahāpaññehi ariyehi. Pakaraṇassa gambhīratthataṃ, attano ca ñāṇassa nātivisayataṃ viditvā saṃvaṇṇanārambhe saṃsīdantampi maṃ sāsanaguṇādiupanissayasampadā ussāhesīti imamatthaṃ dasseti ‘‘kiñcāpī’’tiādinā.
‘‘ಪಞ್ಚಪಿ ನಿಕಾಯೇ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನೇತ್ತಿಯಾ ಪಞ್ಚಪಿ ಮಹಾನಿಕಾಯೇ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅವಟ್ಠಾನಂ, ತೇಸಂ ಸಂವಣ್ಣನಾಭಾವಞ್ಚ ದೀಪೇತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಕತಮೋ ಅಸ್ಸಾದೋ ಚ ಆದೀನವೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿಪೇಟಕೋಪದೇಸಪಾಳಿಂ (ಪೇಟಕೋ॰ ೨೩) ಆನೇತ್ವಾ ಇಧ ದೇಸನಾಹಾರಾದೀನಂ ಪದತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಪೇಟಕೇನ ಸಂಸನ್ದನಂ ನಾಮ॥ ‘‘ಯಥಾಬಲ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಬ್ಬಭಾಗೇನಾಪಿ ನೇತ್ತಿಯಾ ಸಂವಣ್ಣನಾ ಮಯಾ ನ ಸುಕರಾ ಕಾತುಂ, ಅತ್ತನೋ ಪನ ಞಾಣಬಲಾನುರೂಪಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ನಿರತಿಮಾನತಂ ದೀಪೇತಿ।
‘‘Pañcapinikāye ogāhetvā’’ti iminā nettiyā pañcapi mahānikāye anupavisitvā avaṭṭhānaṃ, tesaṃ saṃvaṇṇanābhāvañca dīpeti. Tattha ‘‘katamo assādo ca ādīnavo cā’’tiādipeṭakopadesapāḷiṃ (peṭako. 23) ānetvā idha desanāhārādīnaṃ padatthavinicchayo peṭakena saṃsandanaṃ nāma. ‘‘yathābala’’nti iminā sabbathā sabbabhāgenāpi nettiyā saṃvaṇṇanā mayā na sukarā kātuṃ, attano pana ñāṇabalānurūpaṃ karissāmīti niratimānataṃ dīpeti.
ಸುವಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ವಿಸುದ್ಧಂ, ನಿಕಾಯನ್ತರಲದ್ಧಿದೋಸೇಹಿ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಅನುಪ್ಪವೇಸಿತೇಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಸಂಕಿಣ್ಣನ್ತಿ ಸನಿಕಾಯೇಪಿ ಪದತ್ಥನ್ತರಪರಿಕಪ್ಪನಾದಿನಾ ಅಸಂಕಿಣ್ಣಂ ತಾದಿಸಸಙ್ಕರರಹಿತಂ ಅನಾಕುಲಂ ಸುಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ। ವಿವಿಧೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ನಿಚ್ಛಿನೋತೀತಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ। ಅತ್ಥಾನಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಅತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯೋ। ಗಣ್ಠಿಟ್ಠಾನಭೂತೇಸು ಅತ್ಥೇಸು ಖಿಲಮದ್ದನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದಕಥಾ, ನಿಪುಣೋ ಸುಖುಮೋ ಸಣ್ಹೋ ಅತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ನಿಪುಣತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯೋ। ಅಥ ವಾ ಅತ್ಥೇ ವಿನಿಚ್ಛಿನೋತೀತಿ ಅತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯೋ, ಯಥಾವುತ್ತಅತ್ಥವಿಸಯಞಾಣಂ, ನಿಪುಣೋ ಛೇಕೋ ಅತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ನಿಪುಣತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯೋ, ತಂ ನಿಪುಣತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯಂ। ಸಮಯನ್ತಿ ಸಿದ್ಧನ್ತಂ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀನಂ ಸಿದ್ಧನ್ತೋ ವುತ್ತನಯೇನ ಸುಪರಿಸುದ್ಧೋ, ಅನಾಕುಲೋ, ಸಣ್ಹಸುಖುಮವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಚ, ಸಿದ್ಧನ್ತಂ ತಂ ಅವಿಲೋಮೇನ್ತೋ ಅನುಕೂಲತೋ ತತ್ಥ ಸಿದ್ಧಂಯೇವ ಧಮ್ಮನೇತ್ತಿಂ ಪಕಾಸಯನ್ತೋ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಸ್ಸ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ।
Suvisuddhanti suṭṭhu visuddhaṃ, nikāyantaraladdhidosehi antarantarā anuppavesitehi asammissanti adhippāyo. Asaṃkiṇṇanti sanikāyepi padatthantaraparikappanādinā asaṃkiṇṇaṃ tādisasaṅkararahitaṃ anākulaṃ suparicchinnaṃ. Vividhehi ākārehi nicchinotīti vinicchayo. Atthānaṃ vinicchayo atthavinicchayo. Gaṇṭhiṭṭhānabhūtesu atthesu khilamaddanākārena pavattā vimaticchedakathā, nipuṇo sukhumo saṇho atthavinicchayo etassāti nipuṇatthavinicchayo. Atha vā atthe vinicchinotīti atthavinicchayo, yathāvuttaatthavisayañāṇaṃ, nipuṇo cheko atthavinicchayo etassāti nipuṇatthavinicchayo, taṃ nipuṇatthavinicchayaṃ. Samayanti siddhantaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – mahāvihāravāsīnaṃ siddhanto vuttanayena suparisuddho, anākulo, saṇhasukhumavinicchayo ca, siddhantaṃ taṃ avilomento anukūlato tattha siddhaṃyeva dhammanettiṃ pakāsayanto nettippakaraṇassa atthasaṃvaṇṇanaṃ karissāmīti.
ಪಮಾದಲೇಖನ್ತಿ ಅಪರಭಾಗೇ ಪೋತ್ಥಕಾರುಳ್ಹಕಾಲೇ ಪಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಲಿಖನವಸೇನ ಪವತ್ತಪ್ಪಮಾದಪಾಠಂ। ವಜ್ಜೇತ್ವಾತಿ ಅಪನೇತ್ವಾ। ಪಾಳಿಂ ಸಮ್ಮಾ ನಿಯೋಜಯನ್ತಿ ತಂ ತಂ ನೇತ್ತಿಪಾಳಿಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಉದಾಹರಣಭಾವೇನ ಆನೀತಸುತ್ತೇ ಸಮ್ಮದೇವ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ, ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾಯ ವಾ ತಂ ತಂ ಉದಾಹರಣಸುತ್ತಸಙ್ಖಾತಂ ಪಾಳಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಲಕ್ಖಣಭೂತೇ ನೇತ್ತಿಗನ್ಥೇ ಸಮ್ಮದೇವ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ। ಉಪದೇಸನ್ತಿ ನೇತ್ತಿಉಪನಿಸಂ ನೇತ್ತಿಹದಯಂ। ಯ್ವಾಯಂ ಸಪಟ್ಠಾನವಿಭಾಗಸ್ಸ ತೇತ್ತಿಂಸವಿಧಸ್ಸ ನೇತ್ತಿಪದತ್ಥಸ್ಸ ಸಹ ನಿಮಿತ್ತವಿಭಾಗೇನ ಅಸಙ್ಕರತೋ ವವತ್ಥಿತೋ ವಿಸಯೋ, ತಂ। ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ। ತಸ್ಸಾ ನೇತ್ತಿಯಾ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ ಅತ್ಥವಣ್ಣನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
Pamādalekhanti aparabhāge potthakāruḷhakāle pamajjitvā likhanavasena pavattappamādapāṭhaṃ. Vajjetvāti apanetvā. Pāḷiṃ sammā niyojayanti taṃ taṃ nettipāḷiṃ tattha tattha udāharaṇabhāvena ānītasutte sammadeva niyojento, atthasaṃvaṇṇanāya vā taṃ taṃ udāharaṇasuttasaṅkhātaṃ pāḷiṃ tasmiṃ tasmiṃ lakkhaṇabhūte nettiganthe sammadeva niyojento. Upadesanti nettiupanisaṃ nettihadayaṃ. Yvāyaṃ sapaṭṭhānavibhāgassa tettiṃsavidhassa nettipadatthassa saha nimittavibhāgena asaṅkarato vavatthito visayo, taṃ. Vibhāvento pakāsento. Tassā nettiyā karissāmi atthavaṇṇananti sambandho.
ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅಭಿಯಾಚಿತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾಯ ನಿಮಿತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ಠಿತಿಂ ಆಕಙ್ಖಮಾನೇನ ಚಿರಂ ಸದ್ಧಮ್ಮನೇತ್ತಿಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಯೋಜನಂ, ‘‘ಕರಿಸ್ಸಾಮತ್ಥವಣ್ಣನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಿಣ್ಡತ್ಥಂ। ಸಂವಣ್ಣಿಯಮಾನಾ ಹಿ ಪಕರಣತ್ಥಾ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಪಿಣ್ಡತ್ಥೋ। ‘‘ತಮುಪನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಕರಣಪ್ಪಕಾರಂ।
Ettha ca ‘‘abhiyācito’’ti iminā atthasaṃvaṇṇanāya nimittaṃ dasseti, ‘‘ṭhitiṃ ākaṅkhamānena ciraṃ saddhammanettiyā’’ti iminā payojanaṃ, ‘‘karissāmatthavaṇṇana’’nti iminā piṇḍatthaṃ. Saṃvaṇṇiyamānā hi pakaraṇatthā saṃvaṇṇanāya piṇḍattho. ‘‘Tamupanissāyā’’tiādinā karaṇappakāraṃ.
ಇದಾನಿ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಸವನೇ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ‘‘ಇತಿ ಅತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಓಸಾನಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ‘‘ಸಕ್ಕಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಪದಂ ಉಭಯತ್ಥ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ‘‘ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ವಿಭಜನ್ತಸ್ಸ, ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ನಿಸಾಮಯಥಾ’’ತಿ।
Idāni saṃvaṇṇanāya savane niyojento ‘‘iti attha’’nti osānagāthamāha. Tattha ‘‘sakkacca’’nti padaṃ ubhayattha yojetabbaṃ ‘‘sakkaccaṃ vibhajantassa, sakkaccaṃ nisāmayathā’’ti.
ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Ganthārambhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ • Ganthārambhakathā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ನೇತ್ತಿವಿಭಾವಿನೀ • Nettivibhāvinī / ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ • Ganthārambhakathā
