Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਟੀਕਾ • Nettippakaraṇa-ṭīkā |
॥ ਨਮੋ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਰਹਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯੇ
Khuddakanikāye
ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਟੀਕਾ
Nettippakaraṇa-ṭīkā
ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Ganthārambhakathāvaṇṇanā
ਸਂવਣ੍ਣਨਾਰਮ੍ਭੇ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ; ਮ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੧ ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੧.੧ ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ) ਰਤਨਤ੍ਤਯવਨ੍ਦਨਾ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਭવਨਿਸ੍ਸਯવਿਸੁਦ੍ਧਿਪਟਿવੇਦਨਤ੍ਥਂ, ਤਂ ਪਨ ਧਮ੍ਮਸਂવਣ੍ਣਨਾਸੁ વਿਞ੍ਞੂਨਂ ਬਹੁਮਾਨੁਪ੍ਪਾਦਨਤ੍ਥਂ, ਤਂ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਤੇਸਂ ਉਗ੍ਗਹਣਧਾਰਣਾਦਿਕ੍ਕਮਲਦ੍ਧਬ੍ਬਾਯ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਬ੍ਬਹਿਤਸੁਖਨਿਪ੍ਫਾਦਨਤ੍ਥਂ। ਅਥ વਾ ਮਙ੍ਗਲਭਾવਤੋ, ਸਬ੍ਬਕਿਰਿਯਾਸੁ ਪੁਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਭਾવਤੋ, ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਸਮ੍ਮਾਚਰਿਤਭਾવਤੋ, ਆਯਤਿਂ ਪਰੇਸਂ ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਗਤਿਆਪਜ੍ਜਨਤੋ ਚ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਯਂ ਰਤਨਤ੍ਤਯਪਣਾਮਕਿਰਿਯਾ। ਅਥ વਾ ਰਤਨਤ੍ਤਯਪਣਾਮਕਰਣਂ ਪੂਜਨੀਯਪੂਜਾਪੁਞ੍ਞવਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ, ਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਯਥਾਲਦ੍ਧਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਬਲਾਨੁਪ੍ਪਦਾਨਤ੍ਥਂ, ਅਨ੍ਤਰਾ ਚ ਤਸ੍ਸ ਅਸਙ੍ਕੋਚਨਤ੍ਥਂ, ਤਦੁਭਯਂ ਅਨਨ੍ਤਰਾਯੇਨ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਪਰਿਸਮਾਪਨਤ੍ਥਂ। ਇਦਮੇવ ਚ ਪਯੋਜਨਂ ਆਚਰਿਯੇਨ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਤਥਾ ਹਿ વਕ੍ਖਤਿ ‘‘વਨ੍ਦਨਾਜਨਿਤਂ…ਪੇ॰… ਤਸ੍ਸ ਤੇਜਸਾ’’ਤਿ। વਤ੍ਥੁਤ੍ਤਯਪੂਜਾ ਹਿ ਨਿਰਤਿਸਯਪੁਞ੍ਞਕ੍ਖੇਤ੍ਤਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਿਯਾ ਅਪਰਿਮੇਯ੍ਯਪ੍ਪਭਾવੋ ਪੁਞ੍ਞਾਤਿਸਯੋਤਿ ਬਹੁવਿਧਨ੍ਤਰਾਯੇਪਿ ਲੋਕਸਨ੍ਨਿવਾਸੇ ਅਨ੍ਤਰਾਯਨਿਬਨ੍ਧਨਸਕਲਸਂਕਿਲੇਸવਿਦ੍ਧਂਸਨਾਯ ਪਹੋਤਿ, ਭਯਾਦਿਉਪਦ੍ਦવਞ੍ਚ ਨਿવਾਰੇਤਿ। ਯਥਾਹ –
Saṃvaṇṇanārambhe (dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; ma. ni. ṭī. 1.1 ganthārambhakathāvaṇṇanā; saṃ. ni. ṭī. 1.1.1 ganthārambhakathāvaṇṇanā) ratanattayavandanā saṃvaṇṇetabbassa dhammassa pabhavanissayavisuddhipaṭivedanatthaṃ, taṃ pana dhammasaṃvaṇṇanāsu viññūnaṃ bahumānuppādanatthaṃ, taṃ sammadeva tesaṃ uggahaṇadhāraṇādikkamaladdhabbāya sammāpaṭipattiyā sabbahitasukhanipphādanatthaṃ. Atha vā maṅgalabhāvato, sabbakiriyāsu pubbakiccabhāvato, paṇḍitehi sammācaritabhāvato, āyatiṃ paresaṃ diṭṭhānugatiāpajjanato ca saṃvaṇṇanāyaṃ ratanattayapaṇāmakiriyā. Atha vā ratanattayapaṇāmakaraṇaṃ pūjanīyapūjāpuññavisesanibbattanatthaṃ, taṃ attano yathāladdhasampattinimittassa kammassa balānuppadānatthaṃ, antarā ca tassa asaṅkocanatthaṃ, tadubhayaṃ anantarāyena aṭṭhakathāya parisamāpanatthaṃ. Idameva ca payojanaṃ ācariyena idhādhippetaṃ. Tathā hi vakkhati ‘‘vandanājanitaṃ…pe… tassa tejasā’’ti. Vatthuttayapūjā hi niratisayapuññakkhettasambuddhiyā aparimeyyappabhāvo puññātisayoti bahuvidhantarāyepi lokasannivāse antarāyanibandhanasakalasaṃkilesaviddhaṃsanāya pahoti, bhayādiupaddavañca nivāreti. Yathāha –
‘‘ਪੂਜਾਰਹੇ ਪੂਜਯਤੋ, ਬੁਦ੍ਧੇ ਯਦਿ વ ਸਾવਕੇ’’ਤਿ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੯੫; ਅਪ॰ ਥੇਰ ੧.੧੦.੧) ਚ,
‘‘Pūjārahe pūjayato, buddhe yadi va sāvake’’ti. (dha. pa. 195; apa. thera 1.10.1) ca,
ਤਥਾ –
Tathā –
‘‘ਯੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਬੁਦ੍ਧੇ ਪਸਨ੍ਨਾ, ਅਗ੍ਗੇ ਤੇ ਪਸਨ੍ਨਾ, ਅਗ੍ਗੇ ਖੋ ਪਨ ਪਸਨ੍ਨਾਨਂ ਅਗ੍ਗੋ વਿਪਾਕੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੪; ਇਤਿવੁ॰ ੯੦) ਚ,
‘‘Ye, bhikkhave, buddhe pasannā, agge te pasannā, agge kho pana pasannānaṃ aggo vipāko hotī’’ti (a. ni. 4.34; itivu. 90) ca,
ਤਥਾ –
Tathā –
‘‘‘ਬੁਦ੍ਧੋ’ਤਿ ਕਿਤ੍ਤਯਨ੍ਤਸ੍ਸ, ਕਾਯੇ ਭવਤਿ ਯਾ ਪੀਤਿ।
‘‘‘Buddho’ti kittayantassa, kāye bhavati yā pīti;
વਰਮੇવ ਹਿ ਸਾ ਪੀਤਿ, ਕਸਿਣੇਨਪਿ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪਸ੍ਸ।
Varameva hi sā pīti, kasiṇenapi jambudīpassa;
‘‘‘ਧਮ੍ਮੋ’ਤਿ…ਪੇ॰… ‘ਸਙ੍ਘੋ’ਤਿ…ਪੇ॰… ਦੀਪਸ੍ਸਾ’’ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੬; ਇਤਿવੁ॰ ਅਟ੍ਠ ੯੦; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ; ਮ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੧; ਅ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੨.੪.੩੪) ਚ,
‘‘‘Dhammo’ti…pe… ‘saṅgho’ti…pe… dīpassā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.6; itivu. aṭṭha 90; dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; ma. ni. ṭī. 1.1; a. ni. ṭī. 2.4.34) ca,
ਤਥਾ –
Tathā –
‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ, ਮਹਾਨਾਮ, ਸਮਯੇ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਤਥਾਗਤਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ, ਨੇવਸ੍ਸ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਰਾਗਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਨ ਦੋਸ…ਪੇ॰… ਨ ਮੋਹਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੬.੧੦; ੧੧.੧੧) ਚ,
‘‘Yasmiṃ, mahānāma, samaye ariyasāvako tathāgataṃ anussarati, nevassa tasmiṃ samaye rāgapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na dosa…pe… na mohapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hotī’’ti (a. ni. 6.10; 11.11) ca,
ਤਥਾ –
Tathā –
‘‘ਅਰਞ੍ਞੇ ਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ વਾ…ਪੇ॰…।
‘‘Araññe rukkhamūle vā…pe…;
ਭਯਂ વਾ ਛਮ੍ਭਿਤਤ੍ਤਂ વਾ, ਲੋਮਹਂਸੋ ਨ ਹੇਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ॥ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੯) ਚ।
Bhayaṃ vā chambhitattaṃ vā, lomahaṃso na hessatī’’ti. (saṃ. ni. 1.249) ca;
ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਸ ਰਤਨਤ੍ਤਯਸ੍ਸ વਨ੍ਦਨਂ ਕਤ੍ਤੁਕਾਮੋ, ਤਸ੍ਸ ਗੁਣਾਤਿਸਯਯੋਗਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਮਹਾਕਾਰੁਣਿਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਗਾਥਾਤ੍ਤਯਮਾਹ। ਗੁਣਾਤਿਸਯਯੋਗੇਨ ਹਿ વਨ੍ਦਨਾਰਹਭਾવੋ, વਨ੍ਦਨਾਰਹੇ ਚ ਕਤਾ વਨ੍ਦਨਾ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਪ੍ਪਯੋਜਨਂ ਸਾਧੇਤੀਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਸਾ ਸਂવਣ੍ਣਨਂ ਕਤ੍ਤੁਕਾਮੋ, ਸਾ ਨੇਤ੍ਤਿ વਿਸੇਸਤੋ ਯਥਾਨੁਲੋਮਸਾਸਨਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਾ, ਤਸ੍ਸ ਚ વਿਚਿਤ੍ਤਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿવਿਭਾવਿਨੀ। ਤਥਾ ਹਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਦੇਸਨਾ ਨ વਿਨਯਦੇਸਨਾ વਿਯ ਕਰੁਣਾਪ੍ਪਧਾਨਾ, ਨਾਪਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ વਿਯ ਪਞ੍ਞਾਪ੍ਪਧਾਨਾ, ਅਥ ਖੋ ਕਰੁਣਾਪਞ੍ਞਾਪ੍ਪਧਾਨਾਤਿ ਤਦੁਭਯਪ੍ਪਧਾਨਦੇਸਨਾવਿਸੇਸવਿਭਾવਨਂ ਤਾવ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਥੋਮਨਂ ਕਾਤੁਂ ਤਮ੍ਮੂਲਕਤ੍ਤਾ ਸੇਸਰਤਨਾਨਂ ‘‘ਮਹਾਕਾਰੁਣਿਕਂ ਨਾਥ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Tattha yassa ratanattayassa vandanaṃ kattukāmo, tassa guṇātisayayogasandassanatthaṃ ‘‘mahākāruṇika’’ntiādinā gāthāttayamāha. Guṇātisayayogena hi vandanārahabhāvo, vandanārahe ca katā vandanā yathādhippetappayojanaṃ sādhetīti. Tattha yassā saṃvaṇṇanaṃ kattukāmo, sā netti visesato yathānulomasāsanasannissayā, tassa ca vicittākārappavattivibhāvinī. Tathā hi suttantadesanā na vinayadesanā viya karuṇāppadhānā, nāpi abhidhammadesanā viya paññāppadhānā, atha kho karuṇāpaññāppadhānāti tadubhayappadhānadesanāvisesavibhāvanaṃ tāva sammāsambuddhassa thomanaṃ kātuṃ tammūlakattā sesaratanānaṃ ‘‘mahākāruṇikaṃ nātha’’ntiādi vuttaṃ.
ਤਤ੍ਥ ਕਿਰਤੀਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ; ਮ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੧; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੧.੧; ਅ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੧.੧) ਕਰੁਣਾ, ਪਰਦੁਕ੍ਖਂ વਿਕ੍ਖਿਪਤਿ ਅਪਨੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਕਿਣਾਤੀਤਿ ਕਰੁਣਾ, ਪਰਦੁਕ੍ਖੇ ਸਤਿ ਕਾਰੁਣਿਕਂ ਹਿਂਸਤਿ વਿਬਾਧਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ । ਕਮ੍ਪਨਂ ਕਰੋਤੀਤਿ વਾ ਕਰੁਣਾ, ਪਰਦੁਕ੍ਖੇ ਸਤਿ ਸਾਧੂਨਂ ਹਦਯਖੇਦਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਮਿਤਿ વਾ ਸੁਖਂ, ਤਂ ਰੁਨ੍ਧਤੀਤਿ ਕਰੁਣਾ। ਏਸਾ ਹਿ ਪਰਦੁਕ੍ਖਾਪਨਯਨਕਾਮਤਾਲਕ੍ਖਣਾ, ਅਤ੍ਤਸੁਖਨਿਰਪੇਕ੍ਖਤਾਯ ਕਾਰੁਣਿਕਾਨਂ ਸੁਖਂ ਰੁਨ੍ਧਤਿ વਿਬਨ੍ਧਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਿਰਿਯਤਿ ਦੁਕ੍ਖਿਤੇਸੁ ਪਸਾਰਿਯਤੀਤਿ વਾ ਕਰੁਣਾ, ਕਰੁਣਾਯ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਕਾਰੁਣਿਕੋ ਯਥਾ ‘‘ਦੋવਾਰਿਕੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੬੭)। ਯਥਾ ਹਿ ਦ੍વਾਰਟ੍ਠਾਨਤੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ વਤ੍ਤਮਾਨੋਪਿ ਦ੍વਾਰਪਟਿਬਦ੍ਧਜੀવਿਕੋ ਪੁਰਿਸੋ ਦ੍વਾਰਾਨਤਿવਤ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਤਾਯ ਦ੍વਾਰੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ‘‘ਦੋવਾਰਿਕੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ ਭਗવਾ ਮੇਤ੍ਤਾਦਿવਸੇਨ ਕਰੁਣਾવਿਹਾਰਤੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ વਤ੍ਤਮਾਨੋਪਿ ਕਰੁਣਾਨਤਿવਤ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਤਾਯ ਕਰੁਣਾਯ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ‘‘ਕਾਰੁਣਿਕੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਮਹਾਭਿਨੀਹਾਰਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਹਿ ਯਾવ ਮਹਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਾ ਲੋਕਹਿਤਤ੍ਥਮੇવ ਲੋਕਨਾਥਾ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੀਤਿ। ਮਹਨ੍ਤੋ ਕਾਰੁਣਿਕੋਤਿ ਮਹਾਕਾਰੁਣਿਕੋ। ਸਤਿਪਿ ਭਗવਤੋ ਤਦਞ੍ਞਗੁਣਾਨਮ੍ਪਿ વਸੇਨ ਮਹਨ੍ਤਭਾવੇ ਕਾਰੁਣਿਕਸਦ੍ਦਸਨ੍ਨਿਧਾਨੇਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਕਰੁਣਾવਸੇਨੇવੇਤ੍ਥ ਮਹਨ੍ਤਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ ਯਥਾ ‘‘ਮਹਾવੇਯ੍ਯਾਕਰਣੋ’’ਤਿ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਮਹਾਕਾਰੁਣਿਕੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਦੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨੇਨ ਸਤ੍ਥੁ ਮਹਾਕਰੁਣਾ વੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ।
Tattha kiratīti (dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; ma. ni. ṭī. 1.1; saṃ. ni. ṭī. 1.1.1; a. ni. ṭī. 1.1.1) karuṇā, paradukkhaṃ vikkhipati apanetīti attho. Atha vā kiṇātīti karuṇā, paradukkhe sati kāruṇikaṃ hiṃsati vibādhatīti attho . Kampanaṃ karotīti vā karuṇā, paradukkhe sati sādhūnaṃ hadayakhedaṃ karotīti attho. Kamiti vā sukhaṃ, taṃ rundhatīti karuṇā. Esā hi paradukkhāpanayanakāmatālakkhaṇā, attasukhanirapekkhatāya kāruṇikānaṃ sukhaṃ rundhati vibandhatīti attho. Kiriyati dukkhitesu pasāriyatīti vā karuṇā, karuṇāya niyuttoti kāruṇiko yathā ‘‘dovāriko’’ti (a. ni. 7.67). Yathā hi dvāraṭṭhānato aññattha vattamānopi dvārapaṭibaddhajīviko puriso dvārānativattavuttitāya dvāre niyuttoti ‘‘dovāriko’’ti vuccati, evaṃ bhagavā mettādivasena karuṇāvihārato aññattha vattamānopi karuṇānativattavuttitāya karuṇāya niyuttoti ‘‘kāruṇiko’’ti vuccati. Mahābhinīhārato paṭṭhāya hi yāva mahāparinibbānā lokahitatthameva lokanāthā tiṭṭhantīti. Mahanto kāruṇikoti mahākāruṇiko. Satipi bhagavato tadaññaguṇānampi vasena mahantabhāve kāruṇikasaddasannidhānena vuttattā karuṇāvasenevettha mahantabhāvo veditabbo yathā ‘‘mahāveyyākaraṇo’’ti. Evañca katvā ‘‘mahākāruṇiko’’ti iminā padena puggalādhiṭṭhānena satthu mahākaruṇā vuttā hoti.
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਅਤ੍ਥਸਾਧਨਤੋ ਕਰੁਣਂ ਕਰੁਣਾਯਨਂ ਕਰੁਣਾਸਮ੍ਪવਤ੍ਤਨਂ ਅਰਹਤੀਤਿ ਕਾਰੁਣਿਕੋ । ਭਗવਤੋ ਹਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾਯ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਹਿਤਂ, ਹਿਤੁਪਾਯਞ੍ਚ ਜਾਨਤੋ, ਤਤ੍ਥ ਚ ਅਕਿਲਾਸੁਨੋ ਹਿਤੇਸਿਤਾ ਸਤ੍ਥਿਕਾ, ਨ ਤਥਾ ਅਞ੍ਞੇਸਨ੍ਤਿ। ਅਥ વਾ ਕਰੁਣਾ ਕਰੁਣਾਯਨਂ ਸੀਲਂ ਪਕਤਿ ਸਭਾવੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਕਾਰੁਣਿਕੋ। ਭਗવਾ ਹਿ ਪਥવੀਫਸ੍ਸਾਦਯੋ વਿਯ ਕਕ੍ਖਲ਼ਫੁਸਨਾਦਿਸਭਾવਾ ਕਰੁਣਾਸਭਾવੋ ਸਭਾવਭੂਤਕਰੁਣੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਸਂ ਪੁਰਿਮਸਦਿਸਮੇવ। ਅਥ વਾ ਮਹਾવਿਸਯਤਾਯ, ਮਹਾਨੁਭਾવਤਾਯ, ਮਹਪ੍ਫਲਤਾਯ ਚ ਮਹਤੀ ਕਰੁਣਾਤਿ ਮਹਾਕਰੁਣਾ। ਭਗવਤੋ ਹਿ ਕਰੁਣਾ ਨਿਰવਸੇਸੇਸੁ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾ ਚ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਾ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਾਦਿਭੇਦਞ੍ਚ ਮਹਨ੍ਤਮੇવ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਹਿਤਸੁਖਂ ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤਿ, ਮਹਾਕਰੁਣਾਯ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਮਹਾਕਾਰੁਣਿਕੋ, ਤਂ ਮਹਾਕਾਰੁਣਿਕਂ। ਸੇਸਂ ਸਬ੍ਬਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸੁਮਾਗਧਾਦਿਪਦਾਨਂ વਿਯ ਚੇਤ੍ਥ ਸਦ੍ਦਸਿਦ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Aparo nayo – atthasādhanato karuṇaṃ karuṇāyanaṃ karuṇāsampavattanaṃ arahatīti kāruṇiko. Bhagavato hi sabbaññutāya anavasesato sattānaṃ hitaṃ, hitupāyañca jānato, tattha ca akilāsuno hitesitā satthikā, na tathā aññesanti. Atha vā karuṇā karuṇāyanaṃ sīlaṃ pakati sabhāvo etassāti kāruṇiko. Bhagavā hi pathavīphassādayo viya kakkhaḷaphusanādisabhāvā karuṇāsabhāvo sabhāvabhūtakaruṇoti attho. Sesaṃ purimasadisameva. Atha vā mahāvisayatāya, mahānubhāvatāya, mahapphalatāya ca mahatī karuṇāti mahākaruṇā. Bhagavato hi karuṇā niravasesesu sattesu pavattati, pavattamānā ca anaññasādhāraṇā pavattati, diṭṭhadhammikādibhedañca mahantameva sattānaṃ hitasukhaṃ ekantato nipphādeti, mahākaruṇāya niyuttoti mahākāruṇiko, taṃ mahākāruṇikaṃ. Sesaṃ sabbaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Sumāgadhādipadānaṃ viya cettha saddasiddhi veditabbā.
ਨਾਥਤੀਤਿ ਨਾਥੋ, વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਹਿਤਸੁਖਂ ਆਸੀਸਤਿ ਪਤ੍ਥੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਮੇਤ੍ਤਾਯਨવਸੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਹਿਤਸੁਖਾਸੀਸਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਨ ਕਰੁਣਾਯਨવਸੇਨ ਪਠਮਪਦੇਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਅਥ વਾ ਨਾਥਤਿ વੇਨੇਯ੍ਯਗਤਂ ਕਿਲੇਸਬ੍ਯਸਨਂ ਉਪਤਾਪੇਤੀਤਿ ਨਾਥੋ, ਨਾਥਤੀਤਿ વਾ ਨਾਥੋ, ਯਾਚਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਭਗવਾ ਹਿ ‘‘ਸਾਧੁ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੭, ੮) ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਤਂ ਤਂ ਹਿਤਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਯਾਚਿਤ੍વਾਪਿ ਮਹਾਕਰੁਣਾਯ ਸਮੁਸ੍ਸਾਹਿਤੋ ਤੇ ਤਤ੍ਥ ਨਿਯੋਜੇਤਿ। ਪਰਮੇਨ વਾ ਚਿਤ੍ਤਿਸ੍ਸਰਿਯੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇ વਾ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣੇਹਿ ਈਸਤਿ ਅਭਿਭવਤੀਤਿ ਪਰਮਿਸ੍ਸਰੋ ਭਗવਾ ‘‘ਨਾਥੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਂ ਨਾਥਂ।
Nāthatīti nātho, veneyyānaṃ hitasukhaṃ āsīsati patthetīti attho, mettāyanavasena cettha hitasukhāsīsanaṃ veditabbaṃ, na karuṇāyanavasena paṭhamapadena vuttattā. Atha vā nāthati veneyyagataṃ kilesabyasanaṃ upatāpetīti nātho, nāthatīti vā nātho, yācatīti attho. Bhagavā hi ‘‘sādhu, bhikkhave, bhikkhu kālena kālaṃ attasampattiṃ paccavekkhitā’’tiādinā (a. ni. 8.7, 8) sattānaṃ taṃ taṃ hitappaṭipattiṃ yācitvāpi mahākaruṇāya samussāhito te tattha niyojeti. Paramena vā cittissariyena samannāgato, sabbasatte vā sīlādiguṇehi īsati abhibhavatīti paramissaro bhagavā ‘‘nātho’’ti vuccati, taṃ nāthaṃ.
ਞਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਞੇਯ੍ਯਂ, ਅਤੀਤਾਦਿਭੇਦਭਿਨ੍ਨਂ ਸਬ੍ਬਂ ਸਙ੍ਖਤਂ, ਅਸਙ੍ਖਤਞ੍ਚ। ਸਙ੍ਗਰਣਟ੍ਠੇਨ ਸਾਗਰੋ, ਪਤਿਤਪਤਿਤਾਨਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੁਥੁਲਗਮ੍ਭੀਰਭਾવੇਹਿ ਸਂਸੀਦਨਂ ਨਿਮ੍ਮੁਜ੍ਜਨਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਂ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਚੇਤ੍ਥ ‘‘ਸਾਭਾવੋ, ਸਾਰਾਗੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਸ॰ ੩੮੯, ੩੯੧) વਿਯ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਸਙ੍ਗਰਣਟ੍ਠੇਨਾਤਿ વਾ ਸਙ੍ਗਰਕਰਣਟ੍ਠੇਨ, ਠਿਤਧਮ੍ਮਤਾਯ ‘‘ਅਯਂ ਮੇ ਮਰਿਯਾਦਾ, ਇਮਂ વੇਲਂ ਨਾਤਿਕ੍ਕਮਾਮੀ’’ਤਿ ਲੋਕੇਨ ਸਙ੍ਗਰਂ ਸਙ੍ਕੇਤਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਙ੍ਗਰਣਂ વਾ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਗਲਨਂ ਸਨ੍ਦਨਂ ਉਦਕੇਨ ਕਰੋਤੀਤਿ ਸਾਗਰੋ। ਕਪ੍ਪવੁਟ੍ਠਾਨਕਾਲੇ ਹਿ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੋ ਇਤੋ ਚਿਤੋ ਚ ਪਗ੍ਘਰਿਤ੍વਾ ਸਕਲਂ ਲੋਕਧਾਤੁਂ ਏਕੋਘਂ ਕਰੋਤੀਤਿ। ਲੋਕਿਯਾ ਪਨ વਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਸਾਗਰਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ ਪੁਤ੍ਤੇਹਿ ਸਾਗਰੇਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤੋ ਖਤੋਤਿ ਸਾਗਰੋ, ਪੁਰਤ੍ਥਿਮੋ ਸਮੁਦ੍ਦਪ੍ਪਦੇਸੋ, ਤਂਸਮ੍ਬਨ੍ਧਤਾਯ ਰੁਲ਼੍ਹਿવਸੇਨ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਸਮੁਦ੍ਦੋ ਤਥਾ વੋਹਰੀਯਤੀ’’ਤਿ। ਸਾਗਰਸਦਿਸਤ੍ਤਾ ਸਾਗਰੋ, ਞੇਯ੍ਯਮੇવ ਸਾਗਰੋਤਿ ਞੇਯ੍ਯਸਾਗਰੋ। ਸਦਿਸਤਾ ਚੇਤ੍ਥ ਪੁਥੁਲਦੁਤ੍ਤਰਗਮ੍ਭੀਰਾਨਾਦਿਕਾਲਿਕਤਾਹਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਨਿਹੀਨਂ ਚੇਤਮੋਪਮ੍ਮਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਞੇਯ੍ਯਸ੍ਸੇવ ਸਾਤਿਸਯਾ ਪੁਥੁਲਤਾ ਅਪਰਿਮਾਣਲੋਕਧਾਤੁਬ੍ਯਾਪਨਤੋ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸੇવ ਤਰਣੀਯਤਾਯ ਦੁਤ੍ਤਰਤਾ, ਗਮ੍ਭੀਰਤਾ, ਆਦਿਕੋਟਿਰਹਿਤਾ ਚ ਪવਤ੍ਤਿ, ਨ ਇਤਰਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਦੇਸਤ੍ਤਾ ਬਾਹਿਰਕવੀਤਰਾਗੇਹਿਪਿ ਇਤ੍ਤਰੇਨ ਖਣੇਨ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ, ਪਰਿਮਿਤਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਤਾ, ਪਰਿਮਿਤਕਾਲਤ੍ਤਾ ਚ। ਞੇਯ੍ਯਸਾਗਰਸ੍ਸ ਪਾਰਂ ਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਗਤੋਤਿ ਞੇਯ੍ਯਸਾਗਰਪਾਰਗੂ, ਤਂ ਞੇਯ੍ਯਸਾਗਰਪਾਰਗੁਂ।
Ñātabbanti ñeyyaṃ, atītādibhedabhinnaṃ sabbaṃ saṅkhataṃ, asaṅkhatañca. Saṅgaraṇaṭṭhena sāgaro, patitapatitānaṃ attano puthulagambhīrabhāvehi saṃsīdanaṃ nimmujjanaṃ karotīti attho. Saṃ-saddassa cettha ‘‘sābhāvo, sārāgo’’tiādīsu (dha. sa. 389, 391) viya niruttinayena daṭṭhabbo. Saṅgaraṇaṭṭhenāti vā saṅgarakaraṇaṭṭhena, ṭhitadhammatāya ‘‘ayaṃ me mariyādā, imaṃ velaṃ nātikkamāmī’’ti lokena saṅgaraṃ saṅketaṃ karonto viya hotīti attho. Saṅgaraṇaṃ vā samantato galanaṃ sandanaṃ udakena karotīti sāgaro. Kappavuṭṭhānakāle hi mahāsamuddo ito cito ca paggharitvā sakalaṃ lokadhātuṃ ekoghaṃ karotīti. Lokiyā pana vadanti ‘‘sāgarassa rañño puttehi sāgarehi nibbattito khatoti sāgaro, puratthimo samuddappadeso, taṃsambandhatāya ruḷhivasena sabbopi samuddo tathā voharīyatī’’ti. Sāgarasadisattā sāgaro, ñeyyameva sāgaroti ñeyyasāgaro. Sadisatā cettha puthuladuttaragambhīrānādikālikatāhi veditabbā, nihīnaṃ cetamopammaṃ. Tathā hi ñeyyasseva sātisayā puthulatā aparimāṇalokadhātubyāpanato, sabbaññutaññāṇasseva taraṇīyatāya duttaratā, gambhīratā, ādikoṭirahitā ca pavatti, na itarassa paricchinnadesattā bāhirakavītarāgehipi ittarena khaṇena atikkamitabbattā, parimitagambhīrattā, parimitakālattā ca. Ñeyyasāgarassa pāraṃ pariyantaṃ gatoti ñeyyasāgarapāragū, taṃ ñeyyasāgarapāraguṃ.
ਗਮਨਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਞਾਣਗਮਨਮੇવ, ਨ ਇਤਰਂ ਞੇਯ੍ਯਗ੍ਗਹਣਤੋ, ਤਂ ਪਨ ਞਾਣਂ ਦੁવਿਧਂ ਸਮ੍ਮਸਨਪਟਿવੇਧਭੇਦਤੋ, ਤਥਾ ਹੇਤੁਫਲਭੇਦਤੋ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਕਿਚ੍ਛਂ વਤਾਯਂ ਲੋਕੋ ਆਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੫੭; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੪, ੧੦; ਪੇਟਕੋ॰ ੨੩) ਕਰੁਣਾਯਨવਸੇਨੇવ ਅਭਿਨਿવਿਸਿਤ੍વਾ ਅਨੇਕਾਕਾਰવੋਕਾਰੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਸਮ੍ਮਸਨ੍ਤਂ ਭਗવਤੋ ਸਮ੍ਮਸਨਞਾਣਂ ਛਤ੍ਤਿਂਸਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਮੁਖੇਨ ਞੇਯ੍ਯਸਾਗਰਂ ਅਜ੍ਝੋਗਾਹੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਪਾਰਂ ਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਅਗਮਾਸਿ, ਯਂ ‘‘ਮਹਾવਜਿਰਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਟਿવੇਧਞਾਣਂ ਪਨ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਪਦਟ੍ਠਾਨਂ ਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣਂ, ਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣਪਦਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ, ਯਂ ‘‘ਮਹਾਬੋਧੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਾਰਗਮਨਞ੍ਚ ਤਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚਸਿਦ੍ਧਿਯਾ, ਸਮਤ੍ਥਤਾਯ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਥਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਮਸਨਞਾਣਂ ਹੇਤੁ, ਇਤਰਂ ਫਲਂ। ਸਹ ਸਮ੍ਮਸਨਞਾਣੇਨ વਾ ਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣਂ ਹੇਤੁ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ਫਲਂ ਤਦਾਨਿਸਂਸਭਾવਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Gamanañcettha ñāṇagamanameva, na itaraṃ ñeyyaggahaṇato, taṃ pana ñāṇaṃ duvidhaṃ sammasanapaṭivedhabhedato, tathā hetuphalabhedato. Tattha ‘‘kicchaṃ vatāyaṃ loko āpanno’’tiādinā (dī. ni. 2.57; saṃ. ni. 2.4, 10; peṭako. 23) karuṇāyanavaseneva abhinivisitvā anekākāravokāre saṅkhāre sammasantaṃ bhagavato sammasanañāṇaṃ chattiṃsakoṭisatasahassamukhena ñeyyasāgaraṃ ajjhogāhetvā tassa pāraṃ pariyantaṃ agamāsi, yaṃ ‘‘mahāvajirañāṇa’’nti vuccati. Paṭivedhañāṇaṃ pana sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānaṃ āsavakkhayañāṇaṃ, āsavakkhayañāṇapadaṭṭhānañca sabbaññutaññāṇaṃ, yaṃ ‘‘mahābodhī’’ti vuccati. Pāragamanañca tassa kiccasiddhiyā, samatthatāya ca veditabbaṃ. Tathā yathāvuttaṃ sammasanañāṇaṃ hetu, itaraṃ phalaṃ. Saha sammasanañāṇena vā āsavakkhayañāṇaṃ hetu, sabbaññutaññāṇaṃ phalaṃ tadānisaṃsabhāvatoti veditabbaṃ.
વਨ੍ਦੇਤਿ ਨਮਾਮਿ, ਅਭਿਤ੍ਥવਾਮਿ વਾ। ਸਣ੍ਹਟ੍ਠੇਨ ਨਿਪੁਣਾ, ਅਨੁਪਚਿਤਞਾਣਸਮ੍ਭਾਰਾਨਂ ਅਗਾਧਟ੍ਠੇਨ ਗਮ੍ਭੀਰਾ, ਏਕਤ੍ਤਾਦਿਭੇਦਤੋ ਨਨ੍ਦਿਯਾવਟ੍ਟਾਦਿવਿਭਾਗਤੋ ਚ વਿਚਿਤ੍ਰਾ વਿਸਿਟ੍ਠਾ ਨਾਨਾવਿਧਾ ਨਯਾ ਏਤਿਸ੍ਸਾਤਿ ਨਿਪੁਣਗਮ੍ਭੀਰવਿਚਿਤ੍ਰਨਯਾ, ਨਿਪੁਣਗਮ੍ਭੀਰવਿਚਿਤ੍ਰਨਯਾ ਦੇਸਨਾ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਨਿਪੁਣਗਮ੍ਭੀਰવਿਚਿਤ੍ਰਨਯਦੇਸਨੋ, ਤਂ ਨਿਪੁਣ…ਪੇ॰… ਦੇਸਨਂ। ਨਯਤੀਤਿ વਾ ਨਯੋ, ਪਾਲ਼ਿਗਤਿ, ਸਾ ਚ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥਤੋ ਨਿਪੁਣਾ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋ ਚ ਗਮ੍ਭੀਰਾ, ਸਙ੍ਖੇਪવਿਤ੍ਥਾਰਾਨੁਲੋਮਾਦਿਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਨਾਨਾવਿਧਤਾਯ વਿਚਿਤ੍ਰਾ। ਤਥਾ ਹਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਅਨੁਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਆਦਿવਸੇਨ, ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਾਦਿਲੋਕਿਯਾਦਿਤਦੁਭਯવੋਮਿਸ੍ਸਤਾਦਿવਸੇਨ, ਕੁਸਲਾਦਿਖਨ੍ਧਾਦਿਸਙ੍ਗਹਾਦਿਸਮਯવਿਮੁਤ੍ਤਾਦਿਠਪਨਾਦਿਕੁਸਲਮੂਲਾਦਿਤਿਕਪਟ੍ਠਾਨਾਦਿવਸੇਨ ਚ ਅਨੇਕવਿਧਾ ਪਾਲ਼ਿਗਤੀਤਿ।
Vandeti namāmi, abhitthavāmi vā. Saṇhaṭṭhena nipuṇā, anupacitañāṇasambhārānaṃ agādhaṭṭhena gambhīrā, ekattādibhedato nandiyāvaṭṭādivibhāgato ca vicitrā visiṭṭhā nānāvidhā nayā etissāti nipuṇagambhīravicitranayā, nipuṇagambhīravicitranayā desanā assāti nipuṇagambhīravicitranayadesano, taṃ nipuṇa…pe… desanaṃ. Nayatīti vā nayo, pāḷigati, sā ca vuttanayena atthato nipuṇā, atthato byañjanato ca gambhīrā, saṅkhepavitthārānulomādippavattiyā nānāvidhatāya vicitrā. Tathā hi paññattianupaññattiādivasena, saṃkilesabhāgiyādilokiyāditadubhayavomissatādivasena, kusalādikhandhādisaṅgahādisamayavimuttādiṭhapanādikusalamūlāditikapaṭṭhānādivasena ca anekavidhā pāḷigatīti.
ਤਤ੍ਥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ) ਦ੍વੀਹਾਕਾਰੇਹਿ ਭਗવਤੋ ਥੋਮਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ ਅਤ੍ਤਹਿਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ, ਪਰਹਿਤਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਤੋ ਚ। ਤੇਸੁ ਅਤ੍ਤਹਿਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਅਨਾવਰਣਞਾਣਾਧਿਗਮਤੋ, ਸવਾਸਨਾਨਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਪ੍ਪਹਾਨਤੋ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਪਰਹਿਤਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰਾਦਿਨਿਰਪੇਕ੍ਖਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਧਮ੍ਮਦੇਸਨਤੋ, ਪਟਿવਿਰੁਦ੍ਧੇਸੁਪਿ ਨਿਚ੍ਚਂ ਹਿਤਜ੍ਝਾਸਯਞਾਣਪਰਿਪਾਕਕਾਲਾਗਮਨਤੋ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਪਯੋਗਤੋ, ਆਸਯਤੋ ਚ ਦੁવਿਧਾ, ਪਰਹਿਤਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਭੇਦਾ ਦੁવਿਧਾ ਚ ਅਤ੍ਤਹਿਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਪਕਾਸਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਕਥਂ? ‘‘ਮਹਾਕਾਰੁਣਿਕ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਆਸਯਤੋ , ‘‘ਨਿਪੁਣ…ਪੇ॰… ਦੇਸਨ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਯੋਗਤੋ, ‘‘ਨਾਥ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਉਭਯਥਾਪਿ ਭਗવਤੋ ਪਰਹਿਤਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਪਕਾਸਿਤਾ ਕਰੁਣਾਕਿਚ੍ਚਦੀਪਨਤੋ, ‘‘ਞੇਯ੍ਯਸਾਗਰਪਾਰਗੁ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਾਤਿਸਯਂ ਅਤ੍ਤਹਿਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਪਰਮੁਕ੍ਕਂਸਗਤਞਾਣਕਿਚ੍ਚਦੀਪਨਤੋ।
Tattha (dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā) dvīhākārehi bhagavato thomanā veditabbā attahitasampattito, parahitappaṭipattito ca. Tesu attahitasampatti anāvaraṇañāṇādhigamato, savāsanānaṃ sabbesaṃ kilesānaṃ accantappahānato ca veditabbā, parahitappaṭipatti lābhasakkārādinirapekkhacittassa sabbadukkhaniyyānikadhammadesanato, paṭiviruddhesupi niccaṃ hitajjhāsayañāṇaparipākakālāgamanato ca veditabbā. Sā panettha payogato, āsayato ca duvidhā, parahitappaṭipatti, yathāvuttabhedā duvidhā ca attahitasampatti pakāsitā hoti. Kathaṃ? ‘‘Mahākāruṇika’’nti iminā āsayato , ‘‘nipuṇa…pe… desana’’nti iminā payogato, ‘‘nātha’’nti iminā pana ubhayathāpi bhagavato parahitappaṭipatti pakāsitā karuṇākiccadīpanato, ‘‘ñeyyasāgarapāragu’’nti iminā sātisayaṃ attahitasampatti paramukkaṃsagatañāṇakiccadīpanato.
ਅਥ વਾ ਤੀਹਾਕਾਰੇਹਿ ਭਗવਤੋ ਥੋਮਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ ਹੇਤੁਤੋ, ਫਲਤੋ, ਉਪਕਾਰਤੋ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਹੇਤੁ ਮਹਾਕਰੁਣਾ, ਸਾ ਪਨ ਪਠਮਪਦੇਨ ਸਰੂਪੇਨੇવ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਫਲਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਞਾਣਸਮ੍ਪਦਾ ਪਹਾਨਸਮ੍ਪਦਾ ਆਨੁਭਾવਸਮ੍ਪਦਾ ਰੂਪਕਾਯਸਮ੍ਪਦਾ ਚਾਤਿ। ਤਾਸੁ ਪਧਾਨਭੂਤਾ ਞਾਣਪਹਾਨਸਮ੍ਪਦਾ ‘‘ਞੇਯ੍ਯਸਾਗਰਪਾਰਗੁ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਦੇਨ ਪਕਾਸਿਤਾ। ਪਧਾਨੇ ਹਿ ਦਸ੍ਸਿਤੇ ਅવਿਨਾਭਾવਤੋ ਇਤਰਮ੍ਪਿ ਦ੍વਯਂ ਦਸ੍ਸਿਤਮੇવ ਹੋਤਿ। ਨ ਹਿ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਆਨੁਭਾવਰੂਪਕਾਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਹਿ વਿਨਾ ਕਦਾਚਿਪਿ ਧਮ੍ਮਕਾਯਸਿਰੀ વਤ੍ਤਤੀਤਿ। ਉਪਕਾਰੋ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਅਬਾਹਿਰਂ ਕਤ੍વਾ ਤਿવਿਧਯਾਨਮੁਖੇਨ વਿਮੁਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ, ਸਾ ‘‘ਨਾਥਂ, ਨਿਪੁਣ…ਪੇ॰… ਦੇਸਨ’’ਨ੍ਤਿ ਪਦਦ੍વਯੇਨ ਪਕਾਸਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Atha vā tīhākārehi bhagavato thomanā veditabbā hetuto, phalato, upakārato ca. Tattha hetu mahākaruṇā, sā pana paṭhamapadena sarūpeneva dassitā. Phalaṃ catubbidhaṃ ñāṇasampadā pahānasampadā ānubhāvasampadā rūpakāyasampadā cāti. Tāsu padhānabhūtā ñāṇapahānasampadā ‘‘ñeyyasāgarapāragu’’nti iminā padena pakāsitā. Padhāne hi dassite avinābhāvato itarampi dvayaṃ dassitameva hoti. Na hi buddhānaṃ ānubhāvarūpakāyasampattīhi vinā kadācipi dhammakāyasirī vattatīti. Upakāro anantaraṃ abāhiraṃ katvā tividhayānamukhena vimuttidhammadesanā, sā ‘‘nāthaṃ, nipuṇa…pe… desana’’nti padadvayena pakāsitāti veditabbaṃ.
ਤਤ੍ਥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ) ‘‘ਮਹਾਕਾਰੁਣਿਕ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਯਾ ਮੂਲਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਮਹਾਕਰੁਣਾਸਞ੍ਚੋਦਿਤਮਾਨਸੋ ਹਿ ਭਗવਾ ਸਂਸਾਰਪਙ੍ਕਤੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਮੁਦ੍ਧਰਣਤ੍ਥਂ ਕਤਾਭਿਨੀਹਾਰੋ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਧਿਗਤੋਤਿ ਕਰੁਣਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਯਾ ਮੂਲਂ। ‘‘ਞੇਯ੍ਯਸਾਗਰਪਾਰਗੁ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਨਾવਰਣਞਾਣਪਦਟ੍ਠਾਨਞ੍ਹਿ ਮਗ੍ਗਞਾਣਂ, ਮਗ੍ਗਞਾਣਪਦਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਅਨਾવਰਣਞਾਣਂ ‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਭੇਦਂ ਪਨ ਸਮ੍ਮਸਨਞਾਣਂ ਸਹ ਪਞ੍ਞਾਪਾਰਮਿਯਾ ਤਸ੍ਸਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਪਟਿਪਦਾ। ਤਸ੍ਸਾ ਹਿ ਆਨੁਭਾવੇਨ ਲੀਨੁਦ੍ਧਚ੍ਚਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਯੂਹਨਕਾਮਸੁਖਲ੍ਲਿਕਤ੍ਤਕਿਲਮਥਾਨੁਯੋਗਸਸ੍ਸਤੁਚ੍ਛੇਦਾਦਿਅਨ੍ਤਦ੍વਯવਿਰਹਿਤਾ ਉਕ੍ਕਂਸਪਾਰਮਿਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਮਜ੍ਝਿਮਾ ਪਟਿਪਦਾ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਗਤਾ। ‘‘ਨਾਥ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਯਾ ਫਲਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਲੋਕਤ੍ਤਯਨਾਯਕਭਾવਦੀਪਨਤੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਸਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਪਰਿਹਾਰਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਯ ਨਿਰવਸੇਸਹਿਤਸੁਖવਿਧਾਨਤਪ੍ਪਰਾਯ ਨਿਰਤਿਸਯਾਯ ਪਯੋਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਯ ਪਜਾਯ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤੁਪਕਾਰਿਤਾਯ ਅਪਰਿਮਿਤਨਿਰੁਪਮਭਾવਗੁਣવਿਸੇਸਸਮਙ੍ਗਿਤਾਯ ਚ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮੋ ਭਗવਾ ਅਪਰਿਮਾਣਾਸੁ ਲੋਕਧਾਤੂਸੁ ਅਪਰਿਮਾਣਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਨੁਤ੍ਤਰਗਾਰવਟ੍ਠਾਨਭੂਤਤਾਯ ਚ ‘‘ਨਾਥੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ। ‘‘ਨਿਪੁਣ…ਪੇ॰… ਦੇਸਨ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਯਾ ਪਯੋਜਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਂਸਾਰਮਹੋਘਤੋ ਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਰਣਤ੍ਥਞ੍ਹਿ ਭਗવਤਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿ ਅਭਿਪਤ੍ਥਿਤਾ, ਤਞ੍ਚ ਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਰਣਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਦੇਸਨਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਮਿਜ੍ਝਤਿ ਤਦવਿਨਾਭਾવਤੋ। ਇਮਿਨਾ ਭਗવਤੋ ਸਾਤਿਸਯਾ ਪਰਹਿਤਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ਇਤਰੇਹਿ ਅਤ੍ਤਹਿਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਤਦੁਭਯੇਨ ਅਤ੍ਤਹਿਤਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾਦੀਸੁ ਚਤੂਸੁ ਪੁਗ੍ਗਲੇਸੁ ਭਗવਤੋ ਚਤੁਤ੍ਥਪੁਗ੍ਗਲਭਾવਂ ਦੀਪੇਤਿ, ਤੇਨ ਚ ਅਨੁਤ੍ਤਰਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਭਾવਂ, ਉਤ੍ਤਮવਨ੍ਦਨੀਯਭਾવਂ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ વਨ੍ਦਨਕਿਰਿਯਾਯ ਖੇਤ੍ਤਙ੍ਗਤਭਾવਂ ਦੀਪੇਤਿ।
Tattha (dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā) ‘‘mahākāruṇika’’nti etena sammāsambodhiyā mūlaṃ dasseti. Mahākaruṇāsañcoditamānaso hi bhagavā saṃsārapaṅkato sattānaṃ samuddharaṇatthaṃ katābhinīhāro anupubbena pāramiyo pūretvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ adhigatoti karuṇā sammāsambodhiyā mūlaṃ. ‘‘Ñeyyasāgarapāragu’’nti etena pubbabhāgappaṭipattiyā saddhiṃ sammāsambodhiṃ dasseti. Anāvaraṇañāṇapadaṭṭhānañhi maggañāṇaṃ, maggañāṇapadaṭṭhānañca anāvaraṇañāṇaṃ ‘‘sammāsambodhī’’ti vuccati. Vuttappabhedaṃ pana sammasanañāṇaṃ saha paññāpāramiyā tassā pubbabhāgapaṭipadā. Tassā hi ānubhāvena līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanakāmasukhallikattakilamathānuyogasassatucchedādiantadvayavirahitā ukkaṃsapāramippattā majjhimā paṭipadā bhāvanāpāripūriṃ gatā. ‘‘Nātha’’nti iminā sammāsambodhiyā phalaṃ dasseti lokattayanāyakabhāvadīpanato. Tathā hi sabbānatthaparihārapubbaṅgamāya niravasesahitasukhavidhānatapparāya niratisayāya payogasampattiyā, sadevamanussāya pajāya accantupakāritāya aparimitanirupamabhāvaguṇavisesasamaṅgitāya ca sabbasattuttamo bhagavā aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ anuttaragāravaṭṭhānabhūtatāya ca ‘‘nātho’’ti vuccatīti. ‘‘Nipuṇa…pe… desana’’nti iminā sammāsambodhiyā payojanaṃ dasseti. Saṃsāramahoghato sattasantāraṇatthañhi bhagavatā sammāsambodhi abhipatthitā, tañca sattasantāraṇaṃ yathāvuttadesanāsampattiyā samijjhati tadavinābhāvato. Iminā bhagavato sātisayā parahitappaṭipatti dassitā, itarehi attahitasampattīti tadubhayena attahitāya paṭipannādīsu catūsu puggalesu bhagavato catutthapuggalabhāvaṃ dīpeti, tena ca anuttaradakkhiṇeyyabhāvaṃ, uttamavandanīyabhāvaṃ, attano ca vandanakiriyāya khettaṅgatabhāvaṃ dīpeti.
ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਥਾ ‘‘ਮਹਾਕਾਰੁਣਿਕ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਦੇਨ ਭਗવਤੋ ਮਹਾਕਰੁਣਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ਏવਂ ‘‘ਞੇਯ੍ਯਸਾਗਰਪਾਰਗੁ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਮਹਾਪਞ੍ਞਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਤੇਸੁ ਕਰੁਣਾਗ੍ਗਹਣੇਨ ਲੋਕਿਯੇਸੁ ਮਹਗ੍ਗਤਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਾਸਾਧਾਰਣਗੁਣਦੀਪਨਤੋ ਭਗવਤੋ ਸਬ੍ਬਲੋਕਿਯਗੁਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹੋਤਿ, ਪਞ੍ਞਾਗ੍ਗਹਣੇਨ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਪਦਟ੍ਠਾਨਮਗ੍ਗਞਾਣਦੀਪਨਤੋ ਸਬ੍ਬਲੋਕੁਤ੍ਤਰਗੁਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ। ਤਦੁਭਯਗ੍ਗਹਣਸਿਦ੍ਧੋ ਏવ ਚਤ੍ਥੋ ਨਾਥਸਦ੍ਦੇਨ ਪਕਾਸੀਯਤਿ। ਕਰੁਣਾવਚਨੇਨ ਉਪਗਮਨਂ ਨਿਰੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਪਞ੍ਞਾવਚਨੇਨ ਅਪਗਮਨਂ। ਤਥਾ ਕਰੁਣਾਗ੍ਗਹਣੇਨ ਲੋਕਸਮਞ੍ਞਾਨੁਰੂਪਂ ਭਗવਤੋ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਲੋਕવੋਹਾਰવਿਸਯਤ੍ਤਾ ਕਰੁਣਾਯ, ਪਞ੍ਞਾਗ੍ਗਹਣੇਨ ਸਮਞ੍ਞਾਯ ਅਨਤਿਧਾવਨਂ। ਸਭਾવਾਨવਬੋਧੇਨ ਹਿ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮਞ੍ਞਂ ਅਤਿਧਾવਿਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਾਦਿਸਮ੍ਮਸਨਂ ਹੋਤੀਤਿ। ਤਥਾ ਕਰੁਣਾਗ੍ਗਹਣੇਨ ਮਹਾਕਰੁਣਾਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਿਹਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਪਞ੍ਞਾਗ੍ਗਹਣੇਨ ਤੀਸੁ ਕਾਲੇਸੁ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਞਾਣਂ, ਚਤੁਸਚ੍ਚਞਾਣਂ, ਚਤੁਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਞਾਣਂ, ਚਤੁવੇਸਾਰਜ੍ਜਞਾਣਂ। ਕਰੁਣਾਗ੍ਗਹਣੇਨ ਮਹਾਕਰੁਣਾਸਮਾਪਤ੍ਤਿਞਾਣਸ੍ਸ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਸੇਸਾਸਾਧਾਰਣਞਾਣਾਨਿ, ਛ ਅਭਿਞ੍ਞਾ, ਅਟ੍ਠਸੁ ਪਰਿਸਾਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੧, ੧੭੮) ਅਕਮ੍ਪਨਞਾਣਾਨਿ, ਦਸ ਬਲਾਨਿ, ਚੁਦ੍ਦਸ ਬੁਦ੍ਧਞਾਣਾਨਿ, ਸੋਲ਼ਸ ਞਾਣਚਰਿਯਾ, ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮਾ (ਮਹਾਨਿ॰ ੬੯, ੧੫੬; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਮੋਘਰਾਜਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੮੫; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੩.੫; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩.੩੦੫; વਿਭ॰ ਮੂਲਟੀ॰ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੩.੧੪੧), ਚਤੁਚਤ੍ਤਾਲੀਸ ਞਾਣવਤ੍ਥੂਨਿ ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਤਿ ਞਾਣવਤ੍ਥੂਨੀਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੪) ਏવਮਾਦੀਨਂ ਅਨੇਕੇਸਂ ਪਞ੍ਞਾਪ੍ਪਭੇਦਾਨਂ વਸੇਨ ਞਾਣਚਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Ettha ca yathā ‘‘mahākāruṇika’’nti iminā padena bhagavato mahākaruṇā dassitā, evaṃ ‘‘ñeyyasāgarapāragu’’nti etena mahāpaññā dassitā. Tesu karuṇāggahaṇena lokiyesu mahaggatabhāvappattāsādhāraṇaguṇadīpanato bhagavato sabbalokiyaguṇasampatti dassitā hoti, paññāggahaṇena sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānamaggañāṇadīpanato sabbalokuttaraguṇasampatti. Tadubhayaggahaṇasiddho eva cattho nāthasaddena pakāsīyati. Karuṇāvacanena upagamanaṃ nirupakkilesaṃ dasseti, paññāvacanena apagamanaṃ. Tathā karuṇāggahaṇena lokasamaññānurūpaṃ bhagavato pavattiṃ dasseti lokavohāravisayattā karuṇāya, paññāggahaṇena samaññāya anatidhāvanaṃ. Sabhāvānavabodhena hi dhammānaṃ samaññaṃ atidhāvitvā sattādisammasanaṃ hotīti. Tathā karuṇāggahaṇena mahākaruṇāsamāpattivihāraṃ dasseti, paññāggahaṇena tīsu kālesu appaṭihatañāṇaṃ, catusaccañāṇaṃ, catupaṭisambhidāñāṇaṃ, catuvesārajjañāṇaṃ. Karuṇāggahaṇena mahākaruṇāsamāpattiñāṇassa gahitattā sesāsādhāraṇañāṇāni, cha abhiññā, aṭṭhasu parisāsu (ma. ni. 1.151, 178) akampanañāṇāni, dasa balāni, cuddasa buddhañāṇāni, soḷasa ñāṇacariyā, aṭṭhārasa buddhadhammā (mahāni. 69, 156; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85; paṭi. ma. 3.5; dī. ni. aṭṭha. 3.305; vibha. mūlaṭī. suttantabhājanīyavaṇṇanā; dī. ni. ṭī. 3.141), catucattālīsa ñāṇavatthūni sattasattati ñāṇavatthūnīti (saṃ. ni. 2.34) evamādīnaṃ anekesaṃ paññāppabhedānaṃ vasena ñāṇacāraṃ dasseti.
ਤਥਾ ਕਰੁਣਾਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚਰਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਪਞ੍ਞਾਗ੍ਗਹਣੇਨ વਿਜ੍ਜਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ। ਕਰੁਣਾਗ੍ਗਹਣੇਨ ਸਤ੍ਤਾਧਿਪਤਿਤਾ, ਪਞ੍ਞਾਗ੍ਗਹਣੇਨ ਧਮ੍ਮਾਧਿਪਤਿਤਾ। ਕਰੁਣਾਗ੍ਗਹਣੇਨ ਲੋਕਨਾਥਭਾવੋ, ਪਞ੍ਞਾਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅਤ੍ਤਨਾਥਭਾવੋ। ਤਥਾ ਕਰੁਣਾਗ੍ਗਹਣੇਨ ਪੁਬ੍ਬਕਾਰਿਭਾવੋ, ਪਞ੍ਞਾਗ੍ਗਹਣੇਨ ਕਤਞ੍ਞੁਤਾ। ਕਰੁਣਾਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅਪਰਨ੍ਤਪਤਾ, ਪਞ੍ਞਾਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅਨਤ੍ਤਨ੍ਤਪਤਾ। ਕਰੁਣਾਗ੍ਗਹਣੇਨ વਾ ਬੁਦ੍ਧਕਰਧਮ੍ਮਸਿਦ੍ਧਿ, ਪਞ੍ਞਾਗ੍ਗਹਣੇਨ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਸਿਦ੍ਧਿ। ਤਥਾ ਕਰੁਣਾਗ੍ਗਹਣੇਨ ਪਰੇਸਂ ਤਾਰਣਂ, ਪਞ੍ਞਾਗ੍ਗਹਣੇਨ ਸਯਂ ਤਾਰਣਂ। ਤਥਾ ਕਰੁਣਾਗ੍ਗਹਣੇਨ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇਸੁ ਅਨੁਗ੍ਗਹਚਿਤ੍ਤਤਾ, ਪਞ੍ਞਾਗ੍ਗਹਣੇਨ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਰਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਤਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਸਬ੍ਬੇਸਞ੍ਚ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾਨਂ ਕਰੁਣਾ ਆਦਿ ਤਂਨਿਦਾਨਭਾવਤੋ, ਪਞ੍ਞਾ ਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਤਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿ ਕਰਣੀਯਾਭਾવਤੋ, ਇਤਿ ਆਦਿਪਰਿਯੋਸਾਨਦਸ੍ਸਨੇਨ ਸਬ੍ਬੇ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਕਰੁਣਾવਚਨੇਨ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਕਰੁਣਾਨਿਦਾਨਞ੍ਹਿ ਸੀਲਂ ਤਤੋ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦਿવਿਰਤਿਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤੋ, ਸਾ ਚ ਝਾਨਤ੍ਤਯਸਮ੍ਪਯੋਗਿਨੀਤਿ। ਪਞ੍ਞਾવਚਨੇਨ ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਸੀਲਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾਨਂ ਆਦਿ, ਸਮਾਧਿ ਮਜ੍ਝੇ, ਪਞ੍ਞਾ ਪਰਿਯੋਸਾਨਨ੍ਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ ਆਦਿਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨਕਲ੍ਯਾਣਾ ਸਬ੍ਬੇ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਨਯਤੋ ਦਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ। ਏਸੋ ਏવ ਹਿ ਨਿਰવਸੇਸਤੋ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨੁਪਾਯੋ, ਯਦਿਦਂ ਨਯਗ੍ਗਾਹਣਂ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਕੋ ਨਾਮ ਸਮਤ੍ਥੋ ਭਗવਤੋ ਗੁਣੇ ਅਨੁਪਦਂ ਨਿਰવਸੇਸਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ। ਤੇਨੇવਾਹ –
Tathā karuṇāggahaṇena caraṇasampatti, paññāggahaṇena vijjāsampatti. Karuṇāggahaṇena sattādhipatitā, paññāggahaṇena dhammādhipatitā. Karuṇāggahaṇena lokanāthabhāvo, paññāggahaṇena attanāthabhāvo. Tathā karuṇāggahaṇena pubbakāribhāvo, paññāggahaṇena kataññutā. Karuṇāggahaṇena aparantapatā, paññāggahaṇena anattantapatā. Karuṇāggahaṇena vā buddhakaradhammasiddhi, paññāggahaṇena buddhabhāvasiddhi. Tathā karuṇāggahaṇena paresaṃ tāraṇaṃ, paññāggahaṇena sayaṃ tāraṇaṃ. Tathā karuṇāggahaṇena sabbasattesu anuggahacittatā, paññāggahaṇena sabbadhammesu virattacittatā dassitā hoti. Sabbesañca buddhaguṇānaṃ karuṇā ādi taṃnidānabhāvato, paññā pariyosānaṃ tato uttari karaṇīyābhāvato, iti ādipariyosānadassanena sabbe buddhaguṇā dassitā honti. Tathā karuṇāvacanena sīlakkhandhapubbaṅgamo samādhikkhandho dassito hoti. Karuṇānidānañhi sīlaṃ tato pāṇātipātādiviratippavattito, sā ca jhānattayasampayoginīti. Paññāvacanena paññākkhandho. Sīlañca sabbabuddhaguṇānaṃ ādi, samādhi majjhe, paññā pariyosānanti evampi ādimajjhapariyosānakalyāṇā sabbe buddhaguṇā dassitā honti nayato dassitattā. Eso eva hi niravasesato buddhaguṇānaṃ dassanupāyo, yadidaṃ nayaggāhaṇaṃ, aññathā ko nāma samattho bhagavato guṇe anupadaṃ niravasesato dassetuṃ. Tenevāha –
‘‘ਬੁਦ੍ਧੋਪਿ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਣੇਯ੍ਯ વਣ੍ਣਂ, ਕਪ੍ਪਮ੍ਪਿ ਚੇ ਅਞ੍ਞਮਭਾਸਮਾਨੋ।
‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ, kappampi ce aññamabhāsamāno;
ਖੀਯੇਥ ਕਪ੍ਪੋ ਚਿਰਦੀਘਮਨ੍ਤਰੇ, વਣ੍ਣੋ ਨ ਖੀਯੇਥ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੩੦੪; ੩.੧੪੧; ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩.੪੨੫; ਉਦਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੫੩; ਅਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੭.੨੦; ਬੁ॰ વਂ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੪.੪; ਚਰਿਯਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਨਿਦਾਨਕਥਾ, ਪਕਿਣ੍ਣਕਕਥਾ; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ; ਮ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੧; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੧.੧; ਅ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੧.੧; વਜਿਰ॰ ਟੀ॰ ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾ; ਸਾਰਤ੍ਥ॰ ਟੀ॰ ੧.ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ)।
Khīyetha kappo ciradīghamantare, vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.304; 3.141; ma. ni. aṭṭha. 3.425; udā. aṭṭha. 53; apa. aṭṭha. 2.7.20; bu. vaṃ. aṭṭha. 4.4; cariyā. aṭṭha. nidānakathā, pakiṇṇakakathā; dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; ma. ni. ṭī. 1.1; saṃ. ni. ṭī. 1.1.1; a. ni. ṭī. 1.1.1; vajira. ṭī. ganthārambhakathā; sārattha. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā);
ਤੇਨੇવ ਚ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਤ੍ਥੇਰੇਨਾਪਿ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਪਰਿਚ੍ਛੇਦਨਂ ਪਤਿ ਅਨੁਯੁਤ੍ਤੇਨ ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੪੫) ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਪਿਚ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਧਮ੍ਮਨ੍વਯੋ વਿਦਿਤੋ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੪੬) વੁਤ੍ਤਂ।
Teneva ca āyasmatā sāriputtattherenāpi buddhaguṇaparicchedanaṃ pati anuyuttena ‘‘no hetaṃ, bhante’’ti (dī. ni. 2.145) paṭikkhipitvā ‘‘apica me, bhante, dhammanvayo vidito’’ti (dī. ni. 2.146) vuttaṃ.
ਏવਂ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਸਕਲਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਗੁਣੇਹਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿਤ੍ਥવਿਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਂ ਥੋਮੇਤੁਂ ‘‘વਿਜ੍ਜਾਚਰਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ વਿਜ੍ਜਾਚਰਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ ਹੁਤ੍વਾਤਿ વਚਨਸੇਸੋ। વਿਨ੍ਦਿਯਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਲਕ੍ਖਣਂ, ਸਾਮਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣਞ੍ਚ વਿਨ੍ਦਤੀਤਿ વਿਜ੍ਜਾ, ਲੋਭਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਨਿ વਾ વਿਜ੍ਝਨਟ੍ਠੇਨ વਿਜ੍ਜਾ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ વਾ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਂ વਿਦਿਤਕਰਣਟ੍ਠੇਨ વਿਜ੍ਜਾਤਿ ਏવਂ ਤਾવੇਤ੍ਥ વਚਨਤ੍ਥਤੋ વਿਜ੍ਜਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਪਭੇਦਤੋ ਪਨ ਤਿਸ੍ਸੋਪਿ વਿਜ੍ਜਾ વਿਜ੍ਜਾ ਭਯਭੇਰવਸੁਤ੍ਤੇ ਆਗਤਨਿਯਾਮੇਨੇવ, ਅਟ੍ਠਪਿ વਿਜ੍ਜਾ વਿਜ੍ਜਾ ਅਮ੍ਬਟ੍ਠਸੁਤ੍ਤਾਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੭੮ ਆਦਯੋ) ਆਗਤਨਿਯਾਮੇਨੇવ। ਚਰਨ੍ਤਿ ਤੇਹੀਤਿ ਚਰਣਾਨਿ, ਸੀਲਸਂવਰਾਦਯੋ ਪਞ੍ਚਦਸ ਧਮ੍ਮਾ, ਇਤਿ ਇਮਾਹਿ વਿਜ੍ਜਾਹਿ, ਇਮੇਹਿ ਚ ਚਰਣੇਹਿ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾਗਤਾਤਿ વਿਜ੍ਜਾਚਰਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ।
Evaṃ saṅkhepena sakalasabbaññuguṇehi bhagavantaṃ abhitthavitvā idāni saddhammaṃ thometuṃ ‘‘vijjācaraṇasampannā’’tiādimāha. Tattha vijjācaraṇasampannā hutvāti vacanaseso. Vindiyaṃ dhammānaṃ salakkhaṇaṃ, sāmaññalakkhaṇañca vindatīti vijjā, lobhakkhandhādīni vā vijjhanaṭṭhena vijjā, catunnaṃ vā ariyasaccānaṃ viditakaraṇaṭṭhena vijjāti evaṃ tāvettha vacanatthato vijjā veditabbā. Pabhedato pana tissopi vijjā vijjā bhayabheravasutte āgataniyāmeneva, aṭṭhapi vijjā vijjā ambaṭṭhasuttādīsu (dī. ni. 1.278 ādayo) āgataniyāmeneva. Caranti tehīti caraṇāni, sīlasaṃvarādayo pañcadasa dhammā, iti imāhi vijjāhi, imehi ca caraṇehi sampannā sampannāgatāti vijjācaraṇasampannā.
ਯੇਨਾਤਿ ਯੇਨ ਧਮ੍ਮੇਨ ਕਰਣਭੂਤੇਨ, ਹੇਤੁਭੂਤੇਨ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਰਣਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ ਨਿਯ੍ਯਾਨਕਿਰਿਯਾਸਾਧਕਤਮਭਾવਤੋ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਹੇਤੁਅਤ੍ਥੋ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਭਾવਤੋ। ਪਚ੍ਚਯਤ੍ਥੋ ਹਿ ਅਯਂ ਹੇਤ੍વਤ੍ਥੋ। ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਸ੍ਸਪਿ ਹੇਤੁਅਤ੍ਥੋ ਯੁਜ੍ਜਤੇવ ਪਰਮ੍ਪਰਾਯ ਹੇਤੁਭਾવਤੋ। ਫਲਧਮ੍ਮੇ ਪਨ ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਕਥਂ? ‘‘ਤਾਯ ਸਦ੍ਧਾਯ ਅવੂਪਸਨ੍ਤਾਯਾ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਮਗ੍ਗੇਨ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾਨਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਪ੍ਪਹਾਨਕਿਚ੍ਚਤਾਯ ਫਲਸ੍ਸ ਨਿਯ੍ਯਾਨਾਨੁਗੁਣਤਾ, ਨਿਯ੍ਯਾਨਪਰਿਯੋਸਾਨਤਾ ਚਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਸਿਯਾ ਕਰਣਤ੍ਥੋ ਨਿਯ੍ਯਾਨਕਿਰਿਯਾਯ। ਸਕਦਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗવਿਪਸ੍ਸਨਾਦੀਨਂ ਪਨ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਭਾવਤੋ ਸਿਯਾ ਹੇਤੁਅਤ੍ਥੋ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗਪ੍ਪਸਾਦਸੁਤ੍ਤਾਦੀਸੁ (ਇਤਿવੁ॰ ੯੦) ਅਗ੍ਗਾਦਿਭਾવੇਨ ਅਗ੍ਗਹਿਤਾਪਿ ਫਲਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਾ ਛਤ੍ਤਮਾਣવਕવਿਮਾਨਾਦੀਸੁ (વਿ॰ વ॰ ੮੮੬ ਆਦਯੋ) ਸਰਣੀਯਭਾવੇਨ ਗਹਿਤਾਤਿ ਤੇਸਂ ਮਗ੍ਗਨਿਬ੍ਬਾਨਾਨਂ વਿਯ ਮਹਾਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਸਰਣਭਾવੋ ਉਦ੍ਧਟੋ। વਿਸੇਸਤੋ ਚੇਤ੍ਥ ਮਗ੍ਗਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ ਏવ વਿਜ੍ਜਾਚਰਣਧਮ੍ਮਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤੇ ਹਿ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਨਿਯ੍ਯਾਨਕਿਰਿਯਾਯ ਸਾਧਕਤਮਭੂਤਾ, ਨ ਇਤਰੇ। ਇਤਰੇਸਂ ਪਨ ਨਿਯ੍ਯਾਨਤ੍ਥਤਾਯ ਨਿਯ੍ਯਾਨਤਾ। ਯਦਿ ਏવਂ ਕਸ੍ਮਾ ‘‘વਿਜ੍ਜਾਚਰਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ ਹੁਤ੍વਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਿਯ੍ਯਾਨਸਮਕਾਲਮੇવ ਹਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવਿਜ੍ਜਾਚਰਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਮਧਿਗਮੋਤਿ? ਨਾਯਂ વਿਰੋਧੋ ਸਮਾਨਕਾਲਤਾਯ ਏવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ ਯਥਾ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ ਰੂਪੇ ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੦੪, ੪੦੦; ੩.੪੨੧, ੪੨੫, ੪੨੬; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੩-੪੫; ੪.੬੦; ਕਥਾ॰ ੪੬੫, ੪੬੭)। ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾਤਿ વਾ ਪਦਸ੍ਸ વਤ੍ਤਮਾਨਕਾਲਤ੍ਥਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ ‘‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ਤਿਕਮਾਤਿਕਾ ੧੭) ਏਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸਦ੍ਦਸ੍ਸ વਿਯ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ વਚਨਸੇਸਮਨ੍ਤਰੇਨੇવ ਪਦਯੋਜਨਾ ਸਿਦ੍ਧਾ ਹੋਤਿ। ‘‘ਯੇਨਾ’’ਤਿ ਚ ਪਦਂ ਉਭਯਤ੍ਥ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਂ ‘‘ਯੇਨ ਧਮ੍ਮੇਨ વਿਜ੍ਜਾਚਰਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ, ਯੇਨ ਧਮ੍ਮੇਨ ਨਿਯ੍ਯਨ੍ਤੀ’’ਤਿ।
Yenāti yena dhammena karaṇabhūtena, hetubhūtena ca. Tattha maggadhammassa karaṇattho veditabbo niyyānakiriyāsādhakatamabhāvato, nibbānadhammassa hetuattho ārammaṇapaccayabhāvato. Paccayattho hi ayaṃ hetvattho. Pariyattidhammassapi hetuattho yujjateva paramparāya hetubhāvato. Phaladhamme pana ubhayampi sambhavati. Kathaṃ? ‘‘Tāya saddhāya avūpasantāyā’’ti vacanato maggena samucchinnānaṃ kilesānaṃ paṭippassaddhippahānakiccatāya phalassa niyyānānuguṇatā, niyyānapariyosānatā cāti iminā pariyāyena siyā karaṇattho niyyānakiriyāya. Sakadāgāmimaggavipassanādīnaṃ pana upanissayapaccayabhāvato siyā hetuattho. Evañca katvā aggappasādasuttādīsu (itivu. 90) aggādibhāvena aggahitāpi phalapariyattidhammā chattamāṇavakavimānādīsu (vi. va. 886 ādayo) saraṇīyabhāvena gahitāti tesaṃ magganibbānānaṃ viya mahāaṭṭhakathāyaṃ saraṇabhāvo uddhaṭo. Visesato cettha maggapariyāpannā eva vijjācaraṇadhammā veditabbā. Te hi nippariyāyena niyyānakiriyāya sādhakatamabhūtā, na itare. Itaresaṃ pana niyyānatthatāya niyyānatā. Yadi evaṃ kasmā ‘‘vijjācaraṇasampannā hutvā’’ti vuttaṃ, niyyānasamakālameva hi yathāvuttavijjācaraṇasampattisamadhigamoti? Nāyaṃ virodho samānakālatāya eva adhippetattā yathā ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇa’’nti (ma. ni. 1.204, 400; 3.421, 425, 426; saṃ. ni. 2.43-45; 4.60; kathā. 465, 467). Sampannāti vā padassa vattamānakālatthatā veditabbā ‘‘uppannā dhammā’’ti (dha. sa. tikamātikā 17) ettha uppannasaddassa viya. Evañca katvā vacanasesamantareneva padayojanā siddhā hoti. ‘‘Yenā’’ti ca padaṃ ubhayattha sambandhitabbaṃ ‘‘yena dhammena vijjācaraṇasampannā, yena dhammena niyyantī’’ti.
ਲੋਕਤੋਤਿ ਖਨ੍ਧਾਦਿਲੋਕਤੋ, વਟ੍ਟਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ੍ਤਿ ਤਂ ਮਗ੍ਗਨਿਬ੍ਬਾਨਫਲਪਰਿਯਤ੍ਤਿਭੇਦਂ ਧਮ੍ਮਂ। ਉਤ੍ਤਮਨ੍ਤਿ ਸੇਟ੍ਠਂ। ਤਥਾ ਹੇਸ ਅਤ੍ਤਨਾ ਉਤ੍ਤਰਿਤਰਸ੍ਸ ਅਭਾવੇਨ ‘‘ਅਨੁਤ੍ਤਰੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਨਿਯ੍ਯਾਨਹੇਤੁਆਦਿਅਤ੍ਥੇਨ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣવਿવੇਕਾਦਿਅਤ੍ਥੇਨ, ਫਲਸ੍ਸ ਅਰਿਯਸਨ੍ਤਭਾવਾਦਿਅਤ੍ਥੇਨ ਚ ਸੇਟ੍ਠਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸ੍વਾਯਮਤ੍ਥੋ ‘‘ਯਾવਤਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਤਾ, ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਤੇਸਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤੀ’’ਤਿ (ਇਤਿવੁ॰ ੯੦; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੪) ਆਦਿਸੁਤ੍ਤਪਦਾਨੁਸਾਰੇਨ વਿਭਾવੇਤਬ੍ਬੋ।
Lokatoti khandhādilokato, vaṭṭatoti attho. Nti taṃ magganibbānaphalapariyattibhedaṃ dhammaṃ. Uttamanti seṭṭhaṃ. Tathā hesa attanā uttaritarassa abhāvena ‘‘anuttaro’’ti vuccati. Tattha maggassa niyyānahetuādiatthena, nibbānassa nissaraṇavivekādiatthena, phalassa ariyasantabhāvādiatthena ca seṭṭhatā veditabbā. Svāyamattho ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti (itivu. 90; a. ni. 4.34) ādisuttapadānusārena vibhāvetabbo.
ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਯਥਾਨੁਸਿਟ੍ਠਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਮਾਨੇ ਅਪਾਯਤੋ, ਸਂਸਾਰਤੋ ਚ ਅਪਤਮਾਨੇ ਕਤ੍વਾ ਧਾਰੇਤੀਤਿ ਧਮ੍ਮੋ। ਸਮ੍ਮਾ, ਸਾਮਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾਅਨਾવਰਣਞਾਣੋ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁ ਭਗવਾ, ਤੇਨ ਯਥਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਸਮਧਿਗਮੇਨੇવ ਸਬ੍ਬੇ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾ ਸਮ੍ਪਾਪੁਣੀਯਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਆਸੇવਨਾਯ ਭਾવਨਾਯ ਬਹੁਲੀਕਿਰਿਯਾਯ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਯ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ વੇਨੇਯ੍ਯਸਨ੍ਤਾਨੇਸੁ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪਨੇਨ –
Dhammanti yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne apāyato, saṃsārato ca apatamāne katvā dhāretīti dhammo. Sammā, sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā sammāsambuddho, sabbaññutāanāvaraṇañāṇo samantacakkhu bhagavā, tena yathā sammāsambodhisamadhigameneva sabbe buddhaguṇā sampāpuṇīyanti, evaṃ sammadeva āsevanāya bhāvanāya bahulīkiriyāya sammāpaṭipattiyā sammadeva paccavekkhaṇāya sakkaccaṃ dhammadesanāya veneyyasantānesu patiṭṭhāpanena –
‘‘ਅਰਿਯਂ , વੋ ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿਂ ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੩੬; ਪੇਟਕੋ॰ ੨੪)। ਮਗ੍ਗਾਨਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਸੇਟ੍ਠੋ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੭੩; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੧੭੦; ਪੇਟਕੋ॰ ੩੦)। ਯਾવਤਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਤਾ વਾ ਅਸਙ੍ਖਤਾ વਾ, વਿਰਾਗੋ ਤੇਸਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤਿ (ਇਤਿવੁ॰ ੯੦; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੪)। ਏਕਾਯਨੋ ਅਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਗ੍ਗੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੭੩; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੦੬; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੩੬੭, ੩੮੪)। ਧਮ੍ਮਂ, વੋ ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣ’’ਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੪੨੦; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੫) –
‘‘Ariyaṃ , vo bhikkhave, sammāsamādhiṃ desessāmi (ma. ni. 3.136; peṭako. 24). Maggānaṭṭhaṅgiko seṭṭho (dha. pa. 273; netti. 170; peṭako. 30). Yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ aggamakkhāyati (itivu. 90; a. ni. 4.34). Ekāyano ayaṃ, bhikkhave, maggo sattānaṃ visuddhiyā (dī. ni. 2.373; ma. ni. 1.106; saṃ. ni. 5.367, 384). Dhammaṃ, vo bhikkhave, desessāmi ādikalyāṇa’’nti (ma. ni. 3.420; netti. 5) –
ਆਦਿવਚਨੇਹਿ, ਅਭਿਤ੍ਥવਨੇਨ ਚ ਪੂਜਿਤੋ ਮਾਨਿਤੋ ਅਪਚਿਤੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਪੂਜਿਤੋ, ਤਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਪੂਜਿਤਂ ਧਮ੍ਮਂ વਨ੍ਦੇਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ।
Ādivacanehi, abhitthavanena ca pūjito mānito apacitoti sammāsambuddhapūjito, taṃ sammāsambuddhapūjitaṃ dhammaṃ vandeti sambandho.
ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਯਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਨੇ વਿਜ੍ਜਾਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ ਚੇવ ਹੋਨ੍ਤਿ ਚਰਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ ਚ, ਸਬ੍ਬવਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਤੋ ਚ ਨਿਯ੍ਯਨ੍ਤਿ, ਤਮੇવ ਅਰਿਯਾਨਂ ਸਕਲਗੁਣਸਮਙ੍ਗਿਭਾવਨਿਮਿਤ੍ਤਂ, ਅਨવਸੇਸਦੁਕ੍ਖਨਿਸ੍ਸਰਣਹੇਤੁਭੂਤਞ੍ਚ ਉਤ੍ਤਮਂ ਪવਰਂ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮੇਨ ਨવવਿਧਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਂ ਭਗવਤਾਪਿ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਆਦਿવਿਧਿਨਾ ਪੂਜਿਤਂ ਨਮਾਮਿ, ਅਭਿਤ੍ਥવਾਮਿ વਾਤਿ।
Ayaṃ panettha saṅkhepattho – yassa dhammassa adhigamane vijjāsampannā ceva honti caraṇasampannā ca, sabbavaṭṭadukkhato ca niyyanti, tameva ariyānaṃ sakalaguṇasamaṅgibhāvanimittaṃ, anavasesadukkhanissaraṇahetubhūtañca uttamaṃ pavaraṃ saddhiṃ pariyattidhammena navavidhaṃ lokuttaradhammaṃ bhagavatāpi sammāpaṭipattiādividhinā pūjitaṃ namāmi, abhitthavāmi vāti.
ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਯੇਨ ਲੋਕਤੋ ਨਿਯ੍ਯਨ੍ਤਿ, વਿਜ੍ਜਾਚਰਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ ਚ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪਦਦ੍વਯੇਨ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਭਾવੋ, ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਭਾવੋ ਚ વੁਤ੍ਤੋ। ਤੇਸੁ ਪਠਮੇਨ વਿਜ੍ਜਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਧਮ੍ਮਂ ਥੋਮੇਤਿ, ਦੁਤਿਯੇਨ વਿਮੁਤ੍ਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ। ਤਥਾ ਪਠਮੇਨ ਝਾਨਸਮ੍ਪਦਾਯ, ਦੁਤਿਯੇਨ વਿਮੋਕ੍ਖਸਮ੍ਪਦਾਯ। ਪਠਮੇਨ વਾ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਪਦਾਯ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸਮ੍ਪਦਾਯ। ਪਠਮੇਨ વਾ ਖਯਞਾਣਭਾવੇਨ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਞਾਣਭਾવੇਨ। ਅਥ વਾ ਪੁਰਿਮੇਨ વਿਜ੍ਜੂਪਮਤਾਯ, ਦੁਤਿਯੇਨ વਜਿਰੂਪਮਤਾਯ। ਪੁਰਿਮੇਨ વਾ વਿਰਾਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਨਿਰੋਧਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ। ਤਥਾ ਪਠਮੇਨ ਨਿਯ੍ਯਾਨਭਾવੇਨ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਨਿਸ੍ਸਰਣਭਾવੇਨ। ਪਠਮੇਨ વਾ ਹੇਤੁਭਾવੇਨ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਅਸਙ੍ਖਤਭਾવੇਨ। ਪਠਮੇਨ વਾ ਦਸ੍ਸਨਭਾવੇਨ, ਦੁਤਿਯੇਨ વਿવੇਕਭਾવੇਨ। ਪਠਮੇਨ વਾ ਅਧਿਪਤਿਭਾવੇਨ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਅਮਤਭਾવੇਨ ਧਮ੍ਮਂ ਥੋਮੇਤਿ। ਅਥ વਾ ਪਠਮੇਨ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਭਾવਦਸ੍ਸਨਤੋ ਸ੍વਾਕ੍ਖਾਤਤਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਥੋਮੇਤਿ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ ਸਨ੍ਦਿਟ੍ਠਿਕਤਾਯ। ਤਥਾ ਪੁਰਿਮੇਨ ਅਕਾਲਿਕਤਾਯ, ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਏਹਿਪਸ੍ਸਿਕਤਾਯ। ਪੁਰਿਮੇਨ વਾ ਓਪਨੇਯ੍ਯਿਕਤਾਯ, ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਤਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਥੋਮੇਤਿ।
Ettha ca ‘‘yena lokato niyyanti, vijjācaraṇasampannā ca hontī’’ti padadvayena yathākkamaṃ dhammassa bhāvetabbabhāvo, sacchikātabbabhāvo ca vutto. Tesu paṭhamena vijjāsampattiyā dhammaṃ thometi, dutiyena vimuttisampattiyā. Tathā paṭhamena jhānasampadāya, dutiyena vimokkhasampadāya. Paṭhamena vā samādhisampadāya, dutiyena samāpattisampadāya. Paṭhamena vā khayañāṇabhāvena, dutiyena anuppādañāṇabhāvena. Atha vā purimena vijjūpamatāya, dutiyena vajirūpamatāya. Purimena vā virāgasampattiyā, dutiyena nirodhasampattiyā. Tathā paṭhamena niyyānabhāvena, dutiyena nissaraṇabhāvena. Paṭhamena vā hetubhāvena, dutiyena asaṅkhatabhāvena. Paṭhamena vā dassanabhāvena, dutiyena vivekabhāvena. Paṭhamena vā adhipatibhāvena, dutiyena amatabhāvena dhammaṃ thometi. Atha vā paṭhamena niyyānikabhāvadassanato svākkhātatāya dhammaṃ thometi, dutiyena sacchikātabbabhāvato sandiṭṭhikatāya. Tathā purimena akālikatāya, pacchimena ehipassikatāya. Purimena vā opaneyyikatāya, pacchimena paccattaṃ veditabbatāya dhammaṃ thometi.
‘‘ਉਤ੍ਤਮ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ਏਤੇਨ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ વਿਸਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਭਾવਦੀਪਨੇਨ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਤਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਥੋਮੇਤਿ , ‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਪੂਜਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਤਾਯ। ਸਬ੍ਬਦੋਸਾਪਗਮੇਨ ਹਿਸ੍ਸ ਪੂਜਨੀਯਤਾ। ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਤਾਯ ਚਸ੍ਸ ਪਹਾਨਸਮ੍ਪਦਾ, ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਤਾਯ ਪਭવਸਮ੍ਪਦਾ। ਪਹਾਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰੀ ਅਨવਸੇਸਦੋਸਸਮੁਗ੍ਘਾਟਨਤੋ, ਪਭવਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਤਤੁਤ੍ਤਰਿ ਕਰਣੀਯਾਭਾવਤੋ। ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਤਾਯ ਹਿ ਉਤ੍ਤਮੋਤਿ। ਤਥਾ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਭਾવੇਨਸ੍ਸ ਸਹ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਸੀਲਾਦੀਹਿ ਸੇਕ੍ਖਾ ਸੀਲਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾ, ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ਸਹ ਅਸਙ੍ਖਤਾਯ ਧਾਤੁਯਾ ਅਸੇਕ੍ਖਾ ਸੀਲਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ।
‘‘Uttama’’nti ca etena aññassa visiṭṭhassa abhāvadīpanena paripuṇṇatāya dhammaṃ thometi , ‘‘sammāsambuddhapūjita’’nti etena parisuddhatāya. Sabbadosāpagamena hissa pūjanīyatā. Parisuddhatāya cassa pahānasampadā, paripuṇṇatāya pabhavasampadā. Pahānasampattiyā ca bhāvanāpāripūrī anavasesadosasamugghāṭanato, pabhavasampattiyā sacchikiriyanibbatti tatuttari karaṇīyābhāvato. Anaññasādhāraṇatāya hi uttamoti. Tathā bhāvetabbabhāvenassa saha pubbabhāgasīlādīhi sekkhā sīlasamādhipaññākkhandhā, sacchikātabbabhāvena saha asaṅkhatāya dhātuyā asekkhā sīlasamādhipaññākkhandhā dassitā hontīti.
ਏવਂ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਸਬ੍ਬਸਦ੍ਧਮ੍ਮਗੁਣੇਹਿ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਂ ਥੋਮੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘਂ ਥੋਮੇਤੁਂ ‘‘ਸੀਲਾਦਿਗੁਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋਤਿ ਸੀਲਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾਦਿਗੁਣੇਹਿ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸੀਲਾਦਿਗੁਣੋ વਾ। ਅਰਿਯਾਨਞ੍ਹਿ ਤਂਤਂਮਗ੍ਗવਜ੍ਝਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਹਤਪਟਿਪਕ੍ਖਾ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧਾ ਸੀਲਾਦਯੋ ‘‘ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਅਰਹਨ੍ਤਿ , ਨ ਪੁਥੂਜ੍ਜਨਾਨਂ, ਯਤੋ ‘‘ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੭੪; ਅ॰ ਨਿ॰ ੬.੧੦; ਉਦਾ॰ ੧੮) ਅਰਿਯਸਙ੍ਘੋ ਥੋਮੀਯਤਿ। ਅਥ વਾ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋਤਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਸੀਲਾਦਿਗੁਣੋ। ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਾਨਞ੍ਹਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਪ੍ਪਟਿવੇਧੇਨ ਸਹੇવ ਯਥਾਰਹਂ ਸੇਕ੍ਖਾਸੇਕ੍ਖਾ ਸੀਲਾਦਿਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ। ਠਿਤੋ ਮਗ੍ਗਫਲੇਸੂਤਿ ਮਗ੍ਗੇਸੁ, ਫਲੇਸੁ ਚ ਠਿਤੋ, ਮਗ੍ਗਟ੍ਠੋ, ਫਲਟ੍ਠੋ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯੋਤਿ ਅਨਿਯਮਤੋ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ, ਤਸ੍ਸ ‘‘ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਨਿਯਮਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Evaṃ saṅkhepena sabbasaddhammaguṇehi saddhammaṃ thometvā idāni ariyasaṅghaṃ thometuṃ ‘‘sīlādiguṇasampanno’’tiādi vuttaṃ. Tattha sīlādiguṇasampannoti sīlasamādhipaññāvimuttiyādiguṇehi sampanno samannāgato, sampannasīlādiguṇo vā. Ariyānañhi taṃtaṃmaggavajjhakilesappahānena hatapaṭipakkhā suvisuddhā sīlādayo ‘‘sampannā’’ti vattabbataṃ arahanti , na puthūjjanānaṃ, yato ‘‘suppaṭipanno’’tiādinā (ma. ni. 1.74; a. ni. 6.10; udā. 18) ariyasaṅgho thomīyati. Atha vā sīlādiguṇasampannoti paripuṇṇasīlādiguṇo. Ariyapuggalānañhi ariyasaccappaṭivedhena saheva yathārahaṃ sekkhāsekkhā sīlādidhammakkhandhā pāripūriṃ gacchantīti. Ṭhito maggaphalesūti maggesu, phalesu ca ṭhito, maggaṭṭho, phalaṭṭho cāti attho. Yoti aniyamato ariyasaṅghaṃ niddisati, tassa ‘‘ta’’nti iminā niyamaṃ veditabbaṃ.
ਨਨੁ ਚ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘੇ ਨ ਸਬ੍ਬੇ ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਾ ਮਗ੍ਗਟ੍ਠਾ, ਨਾਪਿ ਸਬ੍ਬੇ ਫਲਟ੍ਠਾਤਿ? ਸਚ੍ਚਮੇਤਂ, ਅવਯવਧਮ੍ਮੇਨ ਪਨ ਸਮੁਦਾਯਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਨ੍ਤੋ ਏવਮਾਹ ਯਥਾ ‘‘ਸਮਂ ਚੁਣ੍ਣ’’ਨ੍ਤਿ। ਯਥਾ ਹਿ ਯੋਗਚੁਣ੍ਣਸ੍ਸ ਅવਯવੇਸੁ ਲਬ੍ਭਮਾਨੋ ਸਮਭਾવੋ ਸਮੁਦਾਯੇ ਅਪਦਿਸੀਯਤਿ ‘‘ਸਮਂ ਚੁਣ੍ਣ’’ਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਅવਯવਭੂਤੇਸੁ ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲੇਸੁ ਲਬ੍ਭਮਾਨੋ ਮਗ੍ਗਟ੍ਠਫਲਟ੍ਠਭਾવੋ ਸਮੁਦਾਯਭੂਤੇ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘੇ ਠਿਤੋ ‘‘ਮਗ੍ਗਫਲੇਸੂ’’ਤਿ ਅਪਦਿਟ੍ਠੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Nanu ca ariyasaṅghe na sabbe ariyapuggalā maggaṭṭhā, nāpi sabbe phalaṭṭhāti? Saccametaṃ, avayavadhammena pana samudāyaṃ niddisanto evamāha yathā ‘‘samaṃ cuṇṇa’’nti. Yathā hi yogacuṇṇassa avayavesu labbhamāno samabhāvo samudāye apadisīyati ‘‘samaṃ cuṇṇa’’nti, evaṃ ariyasaṅghassa avayavabhūtesu ariyapuggalesu labbhamāno maggaṭṭhaphalaṭṭhabhāvo samudāyabhūte ariyasaṅghe ṭhito ‘‘maggaphalesū’’ti apadiṭṭhoti veditabbaṃ.
ਆਰਕਤ੍ਤਾ ਕਿਲੇਸੇਹਿ, ਅਨਯੇ ਨ ਇਰਿਯਨਤੋ, ਅਯੇ ਚ ਇਰਿਯਨਤੋ, ਸਦੇવਕੇਨ ਚ ਲੋਕੇਨ ‘‘ਸਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਅਰਣੀਯਤੋ ਅਰਿਯੋ, ਦਿਟ੍ਠਿਸੀਲਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਸਂਹਤਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਘੋ, ਅਰਿਯੋ ਚ ਸੋ ਸਙ੍ਘੋ ਚਾਤਿ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘੋ, ਤਂ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘਂ। ਪੁਜ੍ਜਭવਫਲਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਪੁਨਾਤੀਤਿ વਾ ਪੁਞ੍ਞਂ, ਖਿਤ੍ਤਂ વੁਤ੍ਤਂ ਬੀਜਂ વਿਰੁਹਨਟ੍ਠਾਨਤਾਯ ਤਾਯਤਿ ਰਕ੍ਖਤੀਤਿ ਖੇਤ੍ਤਂ ਕੇਦਾਰਾਦਿ, ਖੇਤ੍ਤਂ વਿਯਾਤਿ ਖੇਤ੍ਤਂ, ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪੁਞ੍ਞਸ੍ਸ ਮਹਪ੍ਫਲਭਾવਕਰਣੇਨ વਿਰੁਹਨਟ੍ਠਾਨਤਾਯ ਖੇਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪੁਞ੍ਞਕ੍ਖੇਤ੍ਤਂ। ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ વਨ੍ਦੇਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ।
Ārakattā kilesehi, anaye na iriyanato, aye ca iriyanato, sadevakena ca lokena ‘‘saraṇa’’nti araṇīyato ariyo, diṭṭhisīlasāmaññena saṃhatattā saṅgho, ariyo ca so saṅgho cāti ariyasaṅgho, taṃ ariyasaṅghaṃ. Pujjabhavaphalanibbattanato attano santānaṃ punātīti vā puññaṃ, khittaṃ vuttaṃ bījaṃ viruhanaṭṭhānatāya tāyati rakkhatīti khettaṃ kedārādi, khettaṃ viyāti khettaṃ, sattānaṃ puññassa mahapphalabhāvakaraṇena viruhanaṭṭhānatāya khettanti puññakkhettaṃ. Anuttaraṃ vandeti sambandho.
ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਸੀਲਾਦਿਗੁਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਨੁਜਾਤਪੁਤ੍ਤਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਤੇਨਸ੍ਸ ਪਭવਸਮ੍ਪਦਾ ਦੀਪਿਤਾ ਹੋਤਿ। ‘‘ਠਿਤੋ ਮਗ੍ਗਫਲੇਸੂ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਪਹਾਨਸਮ੍ਪਦਂ, ਞਾਣਸਮ੍ਪਦਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਪ੍ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਪ੍ਪਹਾਨਦੀਪਨਤੋ, ਮਗ੍ਗਫਲਞਾਣਾਧਿਗਮਦੀਪਨਤੋ ਚ। ‘‘ਅਰਿਯਸਙ੍ਘ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਪਭવਸਮ੍ਪਦਂ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਘਾਨਂ ਅਗ੍ਗਭਾવਦੀਪਨਤੋ, ਸਦੇવਕੇਨ ਚ ਲੋਕੇਨ ਅਰਣੀਯਭਾવਦੀਪਨਤੋ। ‘‘ਪੁਞ੍ਞਕ੍ਖੇਤ੍ਤਂ ਅਨੁਤ੍ਤਰ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਲੋਕਸ੍ਸ ਬਹੂਪਕਾਰਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਅਗ੍ਗਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਭਾવਦੀਪਨਤੋ।
Ettha ca ‘‘sīlādiguṇasampanno’’ti etena ariyasaṅghassa bhagavato anujātaputtataṃ dasseti, tenassa pabhavasampadā dīpitā hoti. ‘‘Ṭhito maggaphalesū’’ti etena pahānasampadaṃ, ñāṇasampadañca dasseti kilesānaṃ samucchedappaṭippassaddhippahānadīpanato, maggaphalañāṇādhigamadīpanato ca. ‘‘Ariyasaṅgha’’nti etena pabhavasampadaṃ sabbasaṅghānaṃ aggabhāvadīpanato, sadevakena ca lokena araṇīyabhāvadīpanato. ‘‘Puññakkhettaṃ anuttara’’nti etena lokassa bahūpakārataṃ dasseti aggadakkhiṇeyyabhāvadīpanato.
ਤਥਾ ‘‘ਸੀਲਾਦਿਗੁਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਇਦਂ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਉਜੁਞਾਯਸਾਮੀਚਿਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਭਾવਦੀਪਨਂ। ‘‘ਠਿਤੋ ਮਗ੍ਗਫਲੇਸੂ’’ਤਿ ਇਦਂ ਸਤਿਪਿ ਸਨ੍ਤਾਨવਿਭਾਗੇਨ ਅਨੇਕਭਾવੇ ਚਤੁਪੁਰਿਸਯੁਗਅਟ੍ਠਪੁਰਿਸਪੁਗ੍ਗਲਭਾવਦੀਪਨਂ। ‘‘ਅਰਿਯਸਙ੍ਘ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਆਹੁਨੇਯ੍ਯਾਦਿਭਾવਦੀਪਨਂ। ‘‘ਪੁਞ੍ਞਕ੍ਖੇਤ੍ਤਂ ਅਨੁਤ੍ਤਰ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਲੋਕਸ੍ਸ ਹਿਤਸੁਖਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਤਾਦੀਪਨਂ। ਤਥਾ ‘‘ਠਿਤੋ ਮਗ੍ਗਫਲੇਸੂ’’ਤਿ ਇਦਂ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸਰਣਗਮਨਸਬ੍ਭਾવਦੀਪਨਂ, ਤੇਨਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਓਰਸਪੁਤ੍ਤਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤਿ। ‘‘ਸੀਲਾਦਿਗੁਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਨਸ੍ਸ વਿਹਤવਿਧਸ੍ਤਕਿਲੇਸਾ ਅਨવਸੇਸਾ ਸੇਕ੍ਖਾਸੇਕ੍ਖਾ ਸੀਲਾਦਿਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ‘‘ਅਰਿਯਸਙ੍ਘਂ ਪੁਞ੍ਞਕ੍ਖੇਤ੍ਤਂ ਅਨੁਤ੍ਤਰ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਤੇਸਂ ਤੇਸਞ੍ਞੇવ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਗੁਣવਿਸੇਸਾਨਂ ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧਤਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਤੇਨਸ੍ਸ ਮਹਾਨੁਭਾવਤਂ, ਅਨੁਤ੍ਤਰਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਭਾવਂ, વਨ੍ਦਨਾਰਹਭਾવਂ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ વਨ੍ਦਨਾਕਿਰਿਯਾਯ ਖੇਤ੍ਤਙ੍ਗਤਭਾવਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਸਰਣਗਮਨਞ੍ਚ ਸਾવਕਾਨਂ ਸਬ੍ਬਗੁਣਾਨਂ ਆਦਿ, ਸਪੁਬ੍ਬਭਾਗਪ੍ਪਟਿਪਦਾ ਸੇਕ੍ਖਾ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਯੋ ਮਜ੍ਝੇ, ਅਸੇਕ੍ਖਾ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਯੋ ਪਰਿਯੋਸਾਨਨ੍ਤਿ ਆਦਿਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨਕਲ੍ਯਾਣਾ ਸਬ੍ਬੇ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘਗੁਣਾ ਇਮਾਯ ਗਾਥਾਯ ਪਕਾਸਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Tathā ‘‘sīlādiguṇasampanno’’ti idaṃ ariyasaṅghassa sammāujuñāyasāmīcippaṭipannabhāvadīpanaṃ. ‘‘Ṭhito maggaphalesū’’ti idaṃ satipi santānavibhāgena anekabhāve catupurisayugaaṭṭhapurisapuggalabhāvadīpanaṃ. ‘‘Ariyasaṅgha’’nti idaṃ āhuneyyādibhāvadīpanaṃ. ‘‘Puññakkhettaṃ anuttara’’nti idaṃ lokassa hitasukhāya paṭipannatādīpanaṃ. Tathā ‘‘ṭhito maggaphalesū’’ti idaṃ ariyasaṅghassa lokuttarasaraṇagamanasabbhāvadīpanaṃ, tenassa bhagavato orasaputtabhāvo dassito hoti. ‘‘Sīlādiguṇasampanno’’ti iminā panassa vihatavidhastakilesā anavasesā sekkhāsekkhā sīlādidhammakkhandhā dassitā. ‘‘Ariyasaṅghaṃ puññakkhettaṃ anuttara’’nti iminā tesaṃ tesaññeva yathāvuttaguṇavisesānaṃ suparisuddhataṃ dīpeti. Tenassa mahānubhāvataṃ, anuttaradakkhiṇeyyabhāvaṃ, vandanārahabhāvaṃ, attano ca vandanākiriyāya khettaṅgatabhāvaṃ dīpeti. Saraṇagamanañca sāvakānaṃ sabbaguṇānaṃ ādi, sapubbabhāgappaṭipadā sekkhā sīlakkhandhādayo majjhe, asekkhā sīlakkhandhādayo pariyosānanti ādimajjhapariyosānakalyāṇā sabbe ariyasaṅghaguṇā imāya gāthāya pakāsitāti veditabbaṃ.
ਏવਂ ਗਾਥਾਤ੍ਤਯੇਨ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਸਕਲਗੁਣਸਂਕਿਤ੍ਤਨਮੁਖੇਨ ਰਤਨਤ੍ਤਯਸ੍ਸ ਪਣਾਮਂ ਕਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਨਿਪਚ੍ਚਕਾਰਂ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤੇ ਪਯੋਜਨੇ ਪਰਿਣਾਮੇਨ੍ਤੋ ‘‘વਨ੍ਦਨਾਜਨਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਗਾਥਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ વਨ੍ਦਨਾਜਨਿਤਨ੍ਤਿ વਨ੍ਦਨਾਕਾਰੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤਂ, ਰਤਨਤ੍ਤਯਗੁਣਾਭਿਤ੍ਥવਨવਸੇਨ, ਨਿਪਚ੍ਚਕਾਰવਸੇਨ વਾ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਤੀਤਿ ਏવਂ ‘‘ਮਹਾਕਾਰੁਣਿਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਪ੍ਪਕਾਰੇਨ। ਰਤਿਜਨਨਟ੍ਠੇਨ ਰਤਨਂ, ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮਸਙ੍ਘਾ, ਚਿਤ੍ਤੀਕਤਾਦਿਭਾવੋ વਾ ਰਤਨਟ੍ਠੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –
Evaṃ gāthāttayena saṅkhepato sakalaguṇasaṃkittanamukhena ratanattayassa paṇāmaṃ katvā idāni taṃ nipaccakāraṃ yathādhippete payojane pariṇāmento ‘‘vandanājanita’’nti gāthamāha. Tattha vandanājanitanti vandanākārena nibbattitaṃ, ratanattayaguṇābhitthavanavasena, nipaccakāravasena vā uppāditanti attho. Itīti evaṃ ‘‘mahākāruṇika’’ntiādippakārena. Ratijananaṭṭhena ratanaṃ, buddhadhammasaṅghā, cittīkatādibhāvo vā ratanaṭṭho. Vuttañhetaṃ –
‘‘ਚਿਤ੍ਤੀਕਤਂ ਮਹਗ੍ਘਞ੍ਚ, ਅਤੁਲਂ ਦੁਲ੍ਲਭਦਸ੍ਸਨਂ।
‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;
ਅਨੋਮਸਤ੍ਤਪਰਿਭੋਗਂ, ਰਤਨਂ ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥ (ਖੁ॰ ਪਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੬.੩; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੩੩; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੨੩; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੨੨੬; ਮਹਾਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੫੦; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾ; ਮ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੪; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੧.੪; ਅ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੧.੪; ਸਾਰਤ੍ਥ॰ ਟੀ॰ ੧.ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ)।
Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccatī’’ti. (khu. pā. aṭṭha. 6.3; dī. ni. aṭṭha. 2.33; saṃ. ni. 5.223; su. ni. aṭṭha. 1.226; mahāni. aṭṭha. 50; dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathā; ma. ni. ṭī. 1.4; saṃ. ni. ṭī. 1.1.4; a. ni. ṭī. 1.1.4; sārattha. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā);
ਚਿਤ੍ਤੀਕਤਭਾવਾਦਯੋ ਚ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਾ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਸੁ ਏવ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ, ਰਤਨਾਨਂ ਤਯਂ ਰਤਨਤ੍ਤਯਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਰਤਨਤ੍ਤਯੇ। ਹਤਨ੍ਤਰਾਯੋਤਿ વਿਧਸ੍ਤਉਪਦ੍ਦવੋ ਹੁਤ੍વਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ, ਏਤੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਸਾਦਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਰਤਨਤ੍ਤਯਸ੍ਸ ਚ ਖੇਤ੍ਤਭਾવਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਤਸ੍ਸ ਪੁਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸਂવਣ੍ਣਨਾਯ ਉਪਘਾਤਕਉਪਦ੍ਦવਾਨਂ વਿਹਨਨੇ ਸਮਤ੍ਥਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਂ ਅਨ੍ਤੋ ਚੇવ ਬਹਿ ਚ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰવਤ੍ਥੂਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ વਾ ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ, ਸਂવਣ੍ਣਨਾਯ ਆਦਿਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨਕਾਲੇਸੂਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਹੁਤ੍વਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬਕਾਲਕਿਰਿਯਾ, ਤਸ੍ਸ ‘‘ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਤ੍ਥવਣ੍ਣਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਯਂ ਰਤਨਤ੍ਤਯੇ વਨ੍ਦਨਾਜਨਿਤਂ ਪੁਞ੍ਞਂ, ਤਸ੍ਸ। ਤੇਜਸਾਤਿ ਆਨੁਭਾવੇਨ ਬਲੇਨ।
Cittīkatabhāvādayo ca anaññasādhāraṇā buddhādīsu eva labbhanti, ratanānaṃ tayaṃ ratanattayaṃ, tasmiṃ ratanattaye. Hatantarāyoti vidhastaupaddavo hutvāti sambandho, etena attano pasādasampattiyā, ratanattayassa ca khettabhāvasampattiyā tassa puññassa atthasaṃvaṇṇanāya upaghātakaupaddavānaṃ vihanane samatthataṃ dasseti. Sabbatthāti sabbasmiṃ anto ceva bahi ca, ajjhattikabāhiravatthūsūti attho. Sabbatthāti vā sabbasmiṃ kāle, saṃvaṇṇanāya ādimajjhapariyosānakālesūti vuttaṃ hoti. Hutvāti pubbakālakiriyā, tassa ‘‘karissāmatthavaṇṇana’’nti etena sambandho. Tassāti yaṃ ratanattaye vandanājanitaṃ puññaṃ, tassa. Tejasāti ānubhāvena balena.
ਏવਂ ਰਤਨਤ੍ਤਯવਨ੍ਦਨਾਯ ਪਯੋਜਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਸ੍ਸ ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਥਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਥਸਂવਣ੍ਣਨਾਯ ਦੁਕ੍ਕਰਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਠਿਤਿ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਠਿਤਿਨ੍ਤਿ ਠਾਨਂ ਅਨਨ੍ਤਰਧਾਨਂ ਅવਿਚ੍ਛੇਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ। ਆਕਙ੍ਖਮਾਨੇਨਾਤਿ ਇਚ੍ਛਮਾਨੇਨ ਪਤ੍ਥਯਨ੍ਤੇਨ, ‘‘ਅਹੋવਤਾਯਂ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਨੇਤ੍ਤਿ ਚਿਰਂ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਪਤ੍ਥਯਨ੍ਤੇਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਚਿਰਨ੍ਤਿ ਦੀਘਕਾਲਂ, ਪਞ੍ਚવਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਪਰਿਮਾਣਂ ਕਾਲਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਨੇਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਨੇਤ੍ਤਿਯਾ। ਸਦ੍ਧਮ੍ਮੋ ਹਿ વੇਨੇਯ੍ਯਸਨ੍ਤਾਨੇਸੁ ਅਰਿਯਗੁਣਾਨਂ ਨਯਨਤੋ ਨੇਤ੍ਤਿ, ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ વਾ ਨੇਤ੍ਤਿ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਨੇਤ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਸਾ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਨੇਤ੍ਤਿਯਾ, ਸ੍વਾਯਮਤ੍ਥੋ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વਿਚਾਰਿਤੋ ਏવ। ਥੇਰੇਨਾਤਿ ਥਿਰਗੁਣਯੁਤ੍ਤੇਨ। ਅਭਿਯਾਚਿਤੋਤਿ ਆਦਰਗਾਰવੇਨ ਯਾਚਿਤੋ। ਅਭਿਮੁਖਂ વਾ ਯਾਚਿਤੋ, ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਕਤ੍વਾ ਯਾਚਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ વਾ ਯਾਚਿਤੋ, ਗਰੁਤਰਂ ਕਤ੍વਾ ਯਾਚਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ‘‘ਕਰੋਤੁ ਆਯਸ੍ਮਾ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਸ੍ਸ ਕਞ੍ਚਿ ਅਤ੍ਥਸਂવਣ੍ਣਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਨੇਤ੍ਤਿਯਾ ਅਤ੍ਥਸਂવਣ੍ਣਨਂ ਪਤਿ ਅਜ੍ਝੇਸਿਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚਿਰਂ ਠਿਤਿਕਾਮੇਨ ਅਜ੍ਝਾਸਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਸਾਸਨੇ ਥਿਰਗੁਣਯੁਤ੍ਤੇਨ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰਿਨਾ ਆਦਰਗਾਰવੇਨ, ਅਭਿਮੁਖਂ વਾ ਯਾਚਿਤੇਨ ਮੇ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਤਸ੍ਸ ਅਭਿਯਾਚਨਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤੁਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਠਿਤਿਂ ਆਕਙ੍ਖਮਾਨੇਨਾ’’ਤਿ ਗਾਥਾਯ।
Evaṃ ratanattayavandanāya payojanaṃ dassetvā idāni nettippakaraṇassa gambhīratthattā atthasaṃvaṇṇanāya dukkarabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘ṭhiti’’ntiādimāha. Tattha ṭhitinti ṭhānaṃ anantaradhānaṃ avicchedappavattiṃ. Ākaṅkhamānenāti icchamānena patthayantena, ‘‘ahovatāyaṃ saddhammanetti ciraṃ tiṭṭheyyā’’ti evaṃ patthayantenāti vuttaṃ hoti. Ciranti dīghakālaṃ, pañcavassasahassaparimāṇaṃ kālanti attho. Saddhammanettiyāti saddhammasaṅkhātāya nettiyā. Saddhammo hi veneyyasantānesu ariyaguṇānaṃ nayanato netti, saddhammassa vā netti saddhammanetti, tassā saddhammanettiyā, svāyamattho aṭṭhakathāyaṃ vicārito eva. Therenāti thiraguṇayuttena. Abhiyācitoti ādaragāravena yācito. Abhimukhaṃ vā yācito, anuttaraṃ katvā yācitoti attho. Uddissa vā yācito, garutaraṃ katvā yācitoti attho, ‘‘karotu āyasmā nettippakaraṇassa kañci atthasaṃvaṇṇana’’nti evaṃ nettiyā atthasaṃvaṇṇanaṃ pati ajjhesitoti vuttaṃ hoti. Ettha ca saddhammassa ciraṃ ṭhitikāmena ajjhāsayasampannena sāsane thiraguṇayuttena sabrahmacārinā ādaragāravena, abhimukhaṃ vā yācitena me na sakkā tassa abhiyācanaṃ paṭikkhipitunti dasseti ‘‘ṭhitiṃ ākaṅkhamānenā’’ti gāthāya.
ਪਦੁਮੁਤ੍ਤਰਨਾਥਸ੍ਸਾਤਿ ਪਦੁਮੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ। ਪਸ੍ਸਤਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਚਕ੍ਖੁਨਾ, ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁਨਾ ਏવ વਾ ਹਤ੍ਥਤਲੇ ਠਪਿਤਆਮਲਕਂ વਿਯ ਅਭਿਨੀਹਾਰਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੇਨ। ਤਾਦਿਨਾਤਿ ਤਾਦਿਭਾવਯੁਤ੍ਤੇਨ , ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ વਾ ਨਿਬ੍ਬਿਕਾਰੇਨ, ‘‘ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਭਗવਤਾ’’ਤਿ વਚਨਸੇਸੋ। ਯਸ੍ਸਾਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਮਹਾਕਚ੍ਚਾਨਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ। ਠਪਿਤੋਤਿ –
Padumuttaranāthassāti padumuttarassa sammāsambuddhassa. Passatāti pubbenivāsacakkhunā, samantacakkhunā eva vā hatthatale ṭhapitaāmalakaṃ viya abhinīhāraṃ passantena. Tādināti tādibhāvayuttena , sabbattha vā nibbikārena, ‘‘amhākaṃ bhagavatā’’ti vacanaseso. Yassāti āyasmato mahākaccānattherassa. Ṭhapitoti –
‘‘ਏਤਦਗ੍ਗਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਮ ਸਾવਕਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ વਿਭਜਨ੍ਤਾਨਂ ਯਦਿਦਂ ਮਹਾਕਚ੍ਚਾਨੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੮੮, ੧੯੭) –
‘‘Etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ vibhajantānaṃ yadidaṃ mahākaccāno’’ti (a. ni. 1.188, 197) –
ਏવਂ ਠਪਿਤੋ। ਸੀਲਾਦਿਗੁਣવਿਸੇਸੇਹਿ ਮਹਨ੍ਤਾ ਸਾવਕਾਤਿ ਮਹਾਸਾવਕਾ (ਥੇਰਗਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੧੨੮੮; ਅ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੨.੩.੫੯), ਮਹਾਕਸ੍ਸਪਾਦਯੋ, ਤੇਸੁ ਅਯਮਾਯਸ੍ਮਾ ਅਞ੍ਞਤਰੋਤਿ, ਮਹਾਸਾવਕੋ ਚ ਸੋ ਗੁਣવਿਸੇਸਯੋਗਤੋ ਉਤ੍ਤਮੋ ਚਾਤਿ ਮਹਾਸਾવਕੁਤ੍ਤਮੋ।
Evaṃ ṭhapito. Sīlādiguṇavisesehi mahantā sāvakāti mahāsāvakā (theragā. aṭṭha. 2.1288; a. ni. ṭī. 2.3.59), mahākassapādayo, tesu ayamāyasmā aññataroti, mahāsāvako ca so guṇavisesayogato uttamo cāti mahāsāvakuttamo.
ਝਾਨਾਦੀਸੁ ਸਾਤਿਸਯਾਨਂ ਆવਜ੍ਜਨਾਦਿવਸੀਭਾવਾਨਂ, ਅਰਿਯਿਦ੍ਧਿવਸੇਨ ਪਰਮਸ੍ਸ ਚ ਚੇਤੋવਸੀਭਾવਸ੍ਸ ਅਧਿਗਤਤ੍ਤਾ વਸਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋ। ਅਤ੍ਥਾਦੀਸੁ ਸવਿਸੇਸਭੇਦਗਤਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਞਾਣਤ੍ਤਾ ਪਭਿਨ੍ਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦੋ। ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਹਾਕਚ੍ਚਾਨੋ, ਮਹਾਪਞ੍ਞੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਹਾਕਚ੍ਚਾਨੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੦੫) ਅਨੇਕੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਭਗવਤਾ ਪਸਂਸਿਤਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇਨ ਪਸਂਸਿਤੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਤ੍ਥੁ ਚੇવ ਸਂવਣ੍ਣਿਤੋ ਸਂਭਾવਿਤੋ, વਿਞ੍ਞੂਨਞ੍ਚ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰਿਨ’’ਨ੍ਤਿ।
Jhānādīsu sātisayānaṃ āvajjanādivasībhāvānaṃ, ariyiddhivasena paramassa ca cetovasībhāvassa adhigatattā vasippatto. Atthādīsu savisesabhedagatapaṭisambhidāñāṇattā pabhinnapaṭisambhido. ‘‘Paṇḍito, bhikkhave, mahākaccāno, mahāpañño, bhikkhave, mahākaccāno’’tiādinā (ma. ni. 1.205) anekesu ṭhānesu bhagavatā pasaṃsitattā sambuddhena pasaṃsito. Tena vuttaṃ ‘‘satthu ceva saṃvaṇṇito saṃbhāvito, viññūnañca sabrahmacārina’’nti.
ਅਨੁਮੋਦਿਤਾਤਿ ‘‘ਸਾਧੁ ਸਾਧੁ, ਕਚ੍ਚਾਨ, ਸਾਧੁ ਖੋ, ਤ੍વਂ ਕਚ੍ਚਾਨ, ਇਮਂ ਧਮ੍ਮਸਂવਣ੍ਣਨਂ ਅਭਾਸੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਅਨੁਮੋਦਿਤਾ। ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਕਿਰ ਸਮਯੇ ਅਯਂ ਮਹਾਥੇਰੋ ਜਮ੍ਬੁવਨਸਣ੍ਡੇ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਿਕਾવਚਰਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਇਮਂ ਹਾਰਨਯਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਂ ਪਕਰਣਂ ਅਭਾਸਿ। ਭਾਸਿਤ੍વਾ ਚ ਭਗવਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਯਥਾਭਾਸਿਤਂ ਇਮਂ ਪਕਰਣਂ ਭਗવਤੋ ਨਿવੇਦੇਸਿ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਭਗવਾ ‘‘ਸਾਧੁ ਸਾਧੂ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਨੁਮੋਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ, ਤ੍વਂ ਕਚ੍ਚਾਨ, ਇਮਂ ਧਮ੍ਮਸਂવਣ੍ਣਨਂ ਧਮ੍ਮਨੇਤ੍ਤਿਤ੍વੇવ ਧਾਰੇਹੀ’’ਤਿ ਨਾਮਗ੍ਗਹਣਂ ਅਕਾਸੀਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਦੇਸਨਾਹਾਰਾਦਿਨਨ੍ਦਿਯਾવਟ੍ਟਨਯਾਦਿਹਾਰਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨੇવ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਸਂવਣ੍ਣਨਾਨਂ ਗਤਿਯੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਸਦਾਯਤ੍ਤਾ, ਨવਙ੍ਗਸ੍ਸਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ’’ਤਿ।
Anumoditāti ‘‘sādhu sādhu, kaccāna, sādhu kho, tvaṃ kaccāna, imaṃ dhammasaṃvaṇṇanaṃ abhāsī’’ti evaṃ anumoditā. Ekasmiṃ kira samaye ayaṃ mahāthero jambuvanasaṇḍe viharanto attano santikāvacarānaṃ bhikkhūnaṃ imaṃ hāranayapaṭimaṇḍitaṃ pakaraṇaṃ abhāsi. Bhāsitvā ca bhagavato santikaṃ upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisinno yathābhāsitaṃ imaṃ pakaraṇaṃ bhagavato nivedesi. Taṃ sutvā bhagavā ‘‘sādhu sādhū’’tiādinā anumoditvā ‘‘tasmātiha, tvaṃ kaccāna, imaṃ dhammasaṃvaṇṇanaṃ dhammanettitveva dhārehī’’ti nāmaggahaṇaṃ akāsīti vadanti. Desanāhārādinandiyāvaṭṭanayādihāranayānusāreneva sabbadhammasaṃvaṇṇanānaṃ gatiyoti āha ‘‘sāsanassa sadāyattā, navaṅgassatthavaṇṇanā’’ti.
ਗਮ੍ਭੀਰਞਾਣੇਹੀਹਿ ਗਮ੍ਭੀਰੇਹਿ ਞਾਣੇਹਿ, ਨ ਸਦ੍ਧਾਮਤ੍ਤਕੇਨ, ਗਮ੍ਭੀਰਞਾਣੇਹਿ વਾ ਮਹਾਪਞ੍ਞੇਹਿ ਅਰਿਯੇਹਿ। ਪਕਰਣਸ੍ਸ ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਥਤਂ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਾਤਿવਿਸਯਤਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਰਮ੍ਭੇ ਸਂਸੀਦਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਮਂ ਸਾਸਨਗੁਣਾਦਿਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਦਾ ਉਸ੍ਸਾਹੇਸੀਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਕਿਞ੍ਚਾਪੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ।
Gambhīrañāṇehīhi gambhīrehi ñāṇehi, na saddhāmattakena, gambhīrañāṇehi vā mahāpaññehi ariyehi. Pakaraṇassa gambhīratthataṃ, attano ca ñāṇassa nātivisayataṃ viditvā saṃvaṇṇanārambhe saṃsīdantampi maṃ sāsanaguṇādiupanissayasampadā ussāhesīti imamatthaṃ dasseti ‘‘kiñcāpī’’tiādinā.
‘‘ਪਞ੍ਚਪਿ ਨਿਕਾਯੇ ਓਗਾਹੇਤ੍વਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਨੇਤ੍ਤਿਯਾ ਪਞ੍ਚਪਿ ਮਹਾਨਿਕਾਯੇ ਅਨੁਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਅવਟ੍ਠਾਨਂ, ਤੇਸਂ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਭਾવਞ੍ਚ ਦੀਪੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਕਤਮੋ ਅਸ੍ਸਾਦੋ ਚ ਆਦੀਨવੋ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਪੇਟਕੋਪਦੇਸਪਾਲ਼ਿਂ (ਪੇਟਕੋ॰ ੨੩) ਆਨੇਤ੍વਾ ਇਧ ਦੇਸਨਾਹਾਰਾਦੀਨਂ ਪਦਤ੍ਥવਿਨਿਚ੍ਛਯੋ ਪੇਟਕੇਨ ਸਂਸਨ੍ਦਨਂ ਨਾਮ॥ ‘‘ਯਥਾਬਲ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਬ੍ਬਥਾ ਸਬ੍ਬਭਾਗੇਨਾਪਿ ਨੇਤ੍ਤਿਯਾ ਸਂવਣ੍ਣਨਾ ਮਯਾ ਨ ਸੁਕਰਾ ਕਾਤੁਂ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਨ ਞਾਣਬਲਾਨੁਰੂਪਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਨਿਰਤਿਮਾਨਤਂ ਦੀਪੇਤਿ।
‘‘Pañcapinikāye ogāhetvā’’ti iminā nettiyā pañcapi mahānikāye anupavisitvā avaṭṭhānaṃ, tesaṃ saṃvaṇṇanābhāvañca dīpeti. Tattha ‘‘katamo assādo ca ādīnavo cā’’tiādipeṭakopadesapāḷiṃ (peṭako. 23) ānetvā idha desanāhārādīnaṃ padatthavinicchayo peṭakena saṃsandanaṃ nāma. ‘‘yathābala’’nti iminā sabbathā sabbabhāgenāpi nettiyā saṃvaṇṇanā mayā na sukarā kātuṃ, attano pana ñāṇabalānurūpaṃ karissāmīti niratimānataṃ dīpeti.
ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਸੁਦ੍ਧਂ, ਨਿਕਾਯਨ੍ਤਰਲਦ੍ਧਿਦੋਸੇਹਿ ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ ਅਨੁਪ੍ਪવੇਸਿਤੇਹਿ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅਸਂਕਿਣ੍ਣਨ੍ਤਿ ਸਨਿਕਾਯੇਪਿ ਪਦਤ੍ਥਨ੍ਤਰਪਰਿਕਪ੍ਪਨਾਦਿਨਾ ਅਸਂਕਿਣ੍ਣਂ ਤਾਦਿਸਸਙ੍ਕਰਰਹਿਤਂ ਅਨਾਕੁਲਂ ਸੁਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ। વਿવਿਧੇਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਨਿਚ੍ਛਿਨੋਤੀਤਿ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ। ਅਤ੍ਥਾਨਂ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ ਅਤ੍ਥવਿਨਿਚ੍ਛਯੋ। ਗਣ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਭੂਤੇਸੁ ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਖਿਲਮਦ੍ਦਨਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ વਿਮਤਿਚ੍ਛੇਦਕਥਾ, ਨਿਪੁਣੋ ਸੁਖੁਮੋ ਸਣ੍ਹੋ ਅਤ੍ਥવਿਨਿਚ੍ਛਯੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਨਿਪੁਣਤ੍ਥવਿਨਿਚ੍ਛਯੋ। ਅਥ વਾ ਅਤ੍ਥੇ વਿਨਿਚ੍ਛਿਨੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥવਿਨਿਚ੍ਛਯੋ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥવਿਸਯਞਾਣਂ, ਨਿਪੁਣੋ ਛੇਕੋ ਅਤ੍ਥવਿਨਿਚ੍ਛਯੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਨਿਪੁਣਤ੍ਥવਿਨਿਚ੍ਛਯੋ, ਤਂ ਨਿਪੁਣਤ੍ਥવਿਨਿਚ੍ਛਯਂ। ਸਮਯਨ੍ਤਿ ਸਿਦ੍ਧਨ੍ਤਂ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਮਹਾવਿਹਾਰવਾਸੀਨਂ ਸਿਦ੍ਧਨ੍ਤੋ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧੋ, ਅਨਾਕੁਲੋ, ਸਣ੍ਹਸੁਖੁਮવਿਨਿਚ੍ਛਯੋ ਚ, ਸਿਦ੍ਧਨ੍ਤਂ ਤਂ ਅવਿਲੋਮੇਨ੍ਤੋ ਅਨੁਕੂਲਤੋ ਤਤ੍ਥ ਸਿਦ੍ਧਂਯੇવ ਧਮ੍ਮਨੇਤ੍ਤਿਂ ਪਕਾਸਯਨ੍ਤੋ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸਂવਣ੍ਣਨਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ।
Suvisuddhanti suṭṭhu visuddhaṃ, nikāyantaraladdhidosehi antarantarā anuppavesitehi asammissanti adhippāyo. Asaṃkiṇṇanti sanikāyepi padatthantaraparikappanādinā asaṃkiṇṇaṃ tādisasaṅkararahitaṃ anākulaṃ suparicchinnaṃ. Vividhehi ākārehi nicchinotīti vinicchayo. Atthānaṃ vinicchayo atthavinicchayo. Gaṇṭhiṭṭhānabhūtesu atthesu khilamaddanākārena pavattā vimaticchedakathā, nipuṇo sukhumo saṇho atthavinicchayo etassāti nipuṇatthavinicchayo. Atha vā atthe vinicchinotīti atthavinicchayo, yathāvuttaatthavisayañāṇaṃ, nipuṇo cheko atthavinicchayo etassāti nipuṇatthavinicchayo, taṃ nipuṇatthavinicchayaṃ. Samayanti siddhantaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – mahāvihāravāsīnaṃ siddhanto vuttanayena suparisuddho, anākulo, saṇhasukhumavinicchayo ca, siddhantaṃ taṃ avilomento anukūlato tattha siddhaṃyeva dhammanettiṃ pakāsayanto nettippakaraṇassa atthasaṃvaṇṇanaṃ karissāmīti.
ਪਮਾਦਲੇਖਨ੍ਤਿ ਅਪਰਭਾਗੇ ਪੋਤ੍ਥਕਾਰੁਲ਼੍ਹਕਾਲੇ ਪਮਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਲਿਖਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਪ੍ਪਮਾਦਪਾਠਂ। વਜ੍ਜੇਤ੍વਾਤਿ ਅਪਨੇਤ੍વਾ। ਪਾਲ਼ਿਂ ਸਮ੍ਮਾ ਨਿਯੋਜਯਨ੍ਤਿ ਤਂ ਤਂ ਨੇਤ੍ਤਿਪਾਲ਼ਿਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਉਦਾਹਰਣਭਾવੇਨ ਆਨੀਤਸੁਤ੍ਤੇ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਨਿਯੋਜੇਨ੍ਤੋ, ਅਤ੍ਥਸਂવਣ੍ਣਨਾਯ વਾ ਤਂ ਤਂ ਉਦਾਹਰਣਸੁਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਂ ਪਾਲ਼ਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਲਕ੍ਖਣਭੂਤੇ ਨੇਤ੍ਤਿਗਨ੍ਥੇ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਨਿਯੋਜੇਨ੍ਤੋ। ਉਪਦੇਸਨ੍ਤਿ ਨੇਤ੍ਤਿਉਪਨਿਸਂ ਨੇਤ੍ਤਿਹਦਯਂ। ਯ੍વਾਯਂ ਸਪਟ੍ਠਾਨવਿਭਾਗਸ੍ਸ ਤੇਤ੍ਤਿਂਸવਿਧਸ੍ਸ ਨੇਤ੍ਤਿਪਦਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਹ ਨਿਮਿਤ੍ਤવਿਭਾਗੇਨ ਅਸਙ੍ਕਰਤੋ વવਤ੍ਥਿਤੋ વਿਸਯੋ, ਤਂ। વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ। ਤਸ੍ਸਾ ਨੇਤ੍ਤਿਯਾ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ।
Pamādalekhanti aparabhāge potthakāruḷhakāle pamajjitvā likhanavasena pavattappamādapāṭhaṃ. Vajjetvāti apanetvā. Pāḷiṃ sammā niyojayanti taṃ taṃ nettipāḷiṃ tattha tattha udāharaṇabhāvena ānītasutte sammadeva niyojento, atthasaṃvaṇṇanāya vā taṃ taṃ udāharaṇasuttasaṅkhātaṃ pāḷiṃ tasmiṃ tasmiṃ lakkhaṇabhūte nettiganthe sammadeva niyojento. Upadesanti nettiupanisaṃ nettihadayaṃ. Yvāyaṃ sapaṭṭhānavibhāgassa tettiṃsavidhassa nettipadatthassa saha nimittavibhāgena asaṅkarato vavatthito visayo, taṃ. Vibhāvento pakāsento. Tassā nettiyā karissāmi atthavaṇṇananti sambandho.
ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਅਭਿਯਾਚਿਤੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਤ੍ਥਸਂવਣ੍ਣਨਾਯ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ‘‘ਠਿਤਿਂ ਆਕਙ੍ਖਮਾਨੇਨ ਚਿਰਂ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਨੇਤ੍ਤਿਯਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਯੋਜਨਂ, ‘‘ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਤ੍ਥવਣ੍ਣਨ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਿਣ੍ਡਤ੍ਥਂ। ਸਂવਣ੍ਣਿਯਮਾਨਾ ਹਿ ਪਕਰਣਤ੍ਥਾ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਯ ਪਿਣ੍ਡਤ੍ਥੋ। ‘‘ਤਮੁਪਨਿਸ੍ਸਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਕਰਣਪ੍ਪਕਾਰਂ।
Ettha ca ‘‘abhiyācito’’ti iminā atthasaṃvaṇṇanāya nimittaṃ dasseti, ‘‘ṭhitiṃ ākaṅkhamānena ciraṃ saddhammanettiyā’’ti iminā payojanaṃ, ‘‘karissāmatthavaṇṇana’’nti iminā piṇḍatthaṃ. Saṃvaṇṇiyamānā hi pakaraṇatthā saṃvaṇṇanāya piṇḍattho. ‘‘Tamupanissāyā’’tiādinā karaṇappakāraṃ.
ਇਦਾਨਿ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਯ ਸવਨੇ ਨਿਯੋਜੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਤਿ ਅਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ ਓਸਾਨਗਾਥਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਸਕ੍ਕਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਪਦਂ ਉਭਯਤ੍ਥ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ ‘‘ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ વਿਭਜਨ੍ਤਸ੍ਸ, ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਨਿਸਾਮਯਥਾ’’ਤਿ।
Idāni saṃvaṇṇanāya savane niyojento ‘‘iti attha’’nti osānagāthamāha. Tattha ‘‘sakkacca’’nti padaṃ ubhayattha yojetabbaṃ ‘‘sakkaccaṃ vibhajantassa, sakkaccaṃ nisāmayathā’’ti.
ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Ganthārambhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾ • Ganthārambhakathā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ਨੇਤ੍ਤਿવਿਭਾવਿਨੀ • Nettivibhāvinī / ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾ • Ganthārambhakathā