Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / നേത്തിപ്പകരണ-ടീകാ • Nettippakaraṇa-ṭīkā

    നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    ഖുദ്ദകനികായേ

    Khuddakanikāye

    നേത്തിപ്പകരണ-ടീകാ

    Nettippakaraṇa-ṭīkā

    ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ

    Ganthārambhakathāvaṇṇanā

    സംവണ്ണനാരമ്ഭേ (ദീ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ; മ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൧ ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ; സം॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൧.൧ ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ) രതനത്തയവന്ദനാ സംവണ്ണേതബ്ബസ്സ ധമ്മസ്സ പഭവനിസ്സയവിസുദ്ധിപടിവേദനത്ഥം, തം പന ധമ്മസംവണ്ണനാസു വിഞ്ഞൂനം ബഹുമാനുപ്പാദനത്ഥം, തം സമ്മദേവ തേസം ഉഗ്ഗഹണധാരണാദിക്കമലദ്ധബ്ബായ സമ്മാപടിപത്തിയാ സബ്ബഹിതസുഖനിപ്ഫാദനത്ഥം. അഥ വാ മങ്ഗലഭാവതോ, സബ്ബകിരിയാസു പുബ്ബകിച്ചഭാവതോ, പണ്ഡിതേഹി സമ്മാചരിതഭാവതോ, ആയതിം പരേസം ദിട്ഠാനുഗതിആപജ്ജനതോ ച സംവണ്ണനായം രതനത്തയപണാമകിരിയാ. അഥ വാ രതനത്തയപണാമകരണം പൂജനീയപൂജാപുഞ്ഞവിസേസനിബ്ബത്തനത്ഥം, തം അത്തനോ യഥാലദ്ധസമ്പത്തിനിമിത്തസ്സ കമ്മസ്സ ബലാനുപ്പദാനത്ഥം, അന്തരാ ച തസ്സ അസങ്കോചനത്ഥം, തദുഭയം അനന്തരായേന അട്ഠകഥായ പരിസമാപനത്ഥം. ഇദമേവ ച പയോജനം ആചരിയേന ഇധാധിപ്പേതം. തഥാ ഹി വക്ഖതി ‘‘വന്ദനാജനിതം…പേ॰… തസ്സ തേജസാ’’തി. വത്ഥുത്തയപൂജാ ഹി നിരതിസയപുഞ്ഞക്ഖേത്തസമ്ബുദ്ധിയാ അപരിമേയ്യപ്പഭാവോ പുഞ്ഞാതിസയോതി ബഹുവിധന്തരായേപി ലോകസന്നിവാസേ അന്തരായനിബന്ധനസകലസംകിലേസവിദ്ധംസനായ പഹോതി, ഭയാദിഉപദ്ദവഞ്ച നിവാരേതി. യഥാഹ –

    Saṃvaṇṇanārambhe (dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; ma. ni. ṭī. 1.1 ganthārambhakathāvaṇṇanā; saṃ. ni. ṭī. 1.1.1 ganthārambhakathāvaṇṇanā) ratanattayavandanā saṃvaṇṇetabbassa dhammassa pabhavanissayavisuddhipaṭivedanatthaṃ, taṃ pana dhammasaṃvaṇṇanāsu viññūnaṃ bahumānuppādanatthaṃ, taṃ sammadeva tesaṃ uggahaṇadhāraṇādikkamaladdhabbāya sammāpaṭipattiyā sabbahitasukhanipphādanatthaṃ. Atha vā maṅgalabhāvato, sabbakiriyāsu pubbakiccabhāvato, paṇḍitehi sammācaritabhāvato, āyatiṃ paresaṃ diṭṭhānugatiāpajjanato ca saṃvaṇṇanāyaṃ ratanattayapaṇāmakiriyā. Atha vā ratanattayapaṇāmakaraṇaṃ pūjanīyapūjāpuññavisesanibbattanatthaṃ, taṃ attano yathāladdhasampattinimittassa kammassa balānuppadānatthaṃ, antarā ca tassa asaṅkocanatthaṃ, tadubhayaṃ anantarāyena aṭṭhakathāya parisamāpanatthaṃ. Idameva ca payojanaṃ ācariyena idhādhippetaṃ. Tathā hi vakkhati ‘‘vandanājanitaṃ…pe… tassa tejasā’’ti. Vatthuttayapūjā hi niratisayapuññakkhettasambuddhiyā aparimeyyappabhāvo puññātisayoti bahuvidhantarāyepi lokasannivāse antarāyanibandhanasakalasaṃkilesaviddhaṃsanāya pahoti, bhayādiupaddavañca nivāreti. Yathāha –

    ‘‘പൂജാരഹേ പൂജയതോ, ബുദ്ധേ യദി വ സാവകേ’’തി. (ധ॰ പ॰ ൧൯൫; അപ॰ ഥേര ൧.൧൦.൧) ച,

    ‘‘Pūjārahe pūjayato, buddhe yadi va sāvake’’ti. (dha. pa. 195; apa. thera 1.10.1) ca,

    തഥാ –

    Tathā –

    ‘‘യേ, ഭിക്ഖവേ, ബുദ്ധേ പസന്നാ, അഗ്ഗേ തേ പസന്നാ, അഗ്ഗേ ഖോ പന പസന്നാനം അഗ്ഗോ വിപാകോ ഹോതീ’’തി (അ॰ നി॰ ൪.൩൪; ഇതിവു॰ ൯൦) ച,

    ‘‘Ye, bhikkhave, buddhe pasannā, agge te pasannā, agge kho pana pasannānaṃ aggo vipāko hotī’’ti (a. ni. 4.34; itivu. 90) ca,

    തഥാ –

    Tathā –

    ‘‘‘ബുദ്ധോ’തി കിത്തയന്തസ്സ, കായേ ഭവതി യാ പീതി;

    ‘‘‘Buddho’ti kittayantassa, kāye bhavati yā pīti;

    വരമേവ ഹി സാ പീതി, കസിണേനപി ജമ്ബുദീപസ്സ;

    Varameva hi sā pīti, kasiṇenapi jambudīpassa;

    ‘‘‘ധമ്മോ’തി…പേ॰… ‘സങ്ഘോ’തി…പേ॰… ദീപസ്സാ’’തി. (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൬; ഇതിവു॰ അട്ഠ ൯൦; ദീ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ; മ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൧; അ॰ നി॰ ടീ॰ ൨.൪.൩൪) ച,

    ‘‘‘Dhammo’ti…pe… ‘saṅgho’ti…pe… dīpassā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.6; itivu. aṭṭha 90; dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; ma. ni. ṭī. 1.1; a. ni. ṭī. 2.4.34) ca,

    തഥാ –

    Tathā –

    ‘‘യസ്മിം, മഹാനാമ, സമയേ അരിയസാവകോ തഥാഗതം അനുസ്സരതി, നേവസ്സ തസ്മിം സമയേ രാഗപരിയുട്ഠിതം ചിത്തം ഹോതി, ന ദോസ…പേ॰… ന മോഹപരിയുട്ഠിതം ചിത്തം ഹോതീ’’തി (അ॰ നി॰ ൬.൧൦; ൧൧.൧൧) ച,

    ‘‘Yasmiṃ, mahānāma, samaye ariyasāvako tathāgataṃ anussarati, nevassa tasmiṃ samaye rāgapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na dosa…pe… na mohapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hotī’’ti (a. ni. 6.10; 11.11) ca,

    തഥാ –

    Tathā –

    ‘‘അരഞ്ഞേ രുക്ഖമൂലേ വാ…പേ॰…;

    ‘‘Araññe rukkhamūle vā…pe…;

    ഭയം വാ ഛമ്ഭിതത്തം വാ, ലോമഹംസോ ന ഹേസ്സതീ’’തി. (സം॰ നി॰ ൧.൨൪൯) ച;

    Bhayaṃ vā chambhitattaṃ vā, lomahaṃso na hessatī’’ti. (saṃ. ni. 1.249) ca;

    തത്ഥ യസ്സ രതനത്തയസ്സ വന്ദനം കത്തുകാമോ, തസ്സ ഗുണാതിസയയോഗസന്ദസ്സനത്ഥം ‘‘മഹാകാരുണിക’’ന്തിആദിനാ ഗാഥാത്തയമാഹ. ഗുണാതിസയയോഗേന ഹി വന്ദനാരഹഭാവോ, വന്ദനാരഹേ ച കതാ വന്ദനാ യഥാധിപ്പേതപ്പയോജനം സാധേതീതി. തത്ഥ യസ്സാ സംവണ്ണനം കത്തുകാമോ, സാ നേത്തി വിസേസതോ യഥാനുലോമസാസനസന്നിസ്സയാ, തസ്സ ച വിചിത്താകാരപ്പവത്തിവിഭാവിനീ. തഥാ ഹി സുത്തന്തദേസനാ ന വിനയദേസനാ വിയ കരുണാപ്പധാനാ, നാപി അഭിധമ്മദേസനാ വിയ പഞ്ഞാപ്പധാനാ, അഥ ഖോ കരുണാപഞ്ഞാപ്പധാനാതി തദുഭയപ്പധാനദേസനാവിസേസവിഭാവനം താവ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ ഥോമനം കാതും തമ്മൂലകത്താ സേസരതനാനം ‘‘മഹാകാരുണികം നാഥ’’ന്തിആദി വുത്തം.

    Tattha yassa ratanattayassa vandanaṃ kattukāmo, tassa guṇātisayayogasandassanatthaṃ ‘‘mahākāruṇika’’ntiādinā gāthāttayamāha. Guṇātisayayogena hi vandanārahabhāvo, vandanārahe ca katā vandanā yathādhippetappayojanaṃ sādhetīti. Tattha yassā saṃvaṇṇanaṃ kattukāmo, sā netti visesato yathānulomasāsanasannissayā, tassa ca vicittākārappavattivibhāvinī. Tathā hi suttantadesanā na vinayadesanā viya karuṇāppadhānā, nāpi abhidhammadesanā viya paññāppadhānā, atha kho karuṇāpaññāppadhānāti tadubhayappadhānadesanāvisesavibhāvanaṃ tāva sammāsambuddhassa thomanaṃ kātuṃ tammūlakattā sesaratanānaṃ ‘‘mahākāruṇikaṃ nātha’’ntiādi vuttaṃ.

    തത്ഥ കിരതീതി (ദീ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ; മ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൧; സം॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൧.൧; അ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൧.൧) കരുണാ, പരദുക്ഖം വിക്ഖിപതി അപനേതീതി അത്ഥോ. അഥ വാ കിണാതീതി കരുണാ, പരദുക്ഖേ സതി കാരുണികം ഹിംസതി വിബാധതീതി അത്ഥോ . കമ്പനം കരോതീതി വാ കരുണാ, പരദുക്ഖേ സതി സാധൂനം ഹദയഖേദം കരോതീതി അത്ഥോ. കമിതി വാ സുഖം, തം രുന്ധതീതി കരുണാ. ഏസാ ഹി പരദുക്ഖാപനയനകാമതാലക്ഖണാ, അത്തസുഖനിരപേക്ഖതായ കാരുണികാനം സുഖം രുന്ധതി വിബന്ധതീതി അത്ഥോ. കിരിയതി ദുക്ഖിതേസു പസാരിയതീതി വാ കരുണാ, കരുണായ നിയുത്തോതി കാരുണികോ യഥാ ‘‘ദോവാരികോ’’തി (അ॰ നി॰ ൭.൬൭). യഥാ ഹി ദ്വാരട്ഠാനതോ അഞ്ഞത്ഥ വത്തമാനോപി ദ്വാരപടിബദ്ധജീവികോ പുരിസോ ദ്വാരാനതിവത്തവുത്തിതായ ദ്വാരേ നിയുത്തോതി ‘‘ദോവാരികോ’’തി വുച്ചതി, ഏവം ഭഗവാ മേത്താദിവസേന കരുണാവിഹാരതോ അഞ്ഞത്ഥ വത്തമാനോപി കരുണാനതിവത്തവുത്തിതായ കരുണായ നിയുത്തോതി ‘‘കാരുണികോ’’തി വുച്ചതി. മഹാഭിനീഹാരതോ പട്ഠായ ഹി യാവ മഹാപരിനിബ്ബാനാ ലോകഹിതത്ഥമേവ ലോകനാഥാ തിട്ഠന്തീതി. മഹന്തോ കാരുണികോതി മഹാകാരുണികോ. സതിപി ഭഗവതോ തദഞ്ഞഗുണാനമ്പി വസേന മഹന്തഭാവേ കാരുണികസദ്ദസന്നിധാനേന വുത്തത്താ കരുണാവസേനേവേത്ഥ മഹന്തഭാവോ വേദിതബ്ബോ യഥാ ‘‘മഹാവേയ്യാകരണോ’’തി. ഏവഞ്ച കത്വാ ‘‘മഹാകാരുണികോ’’തി ഇമിനാ പദേന പുഗ്ഗലാധിട്ഠാനേന സത്ഥു മഹാകരുണാ വുത്താ ഹോതി.

    Tattha kiratīti (dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; ma. ni. ṭī. 1.1; saṃ. ni. ṭī. 1.1.1; a. ni. ṭī. 1.1.1) karuṇā, paradukkhaṃ vikkhipati apanetīti attho. Atha vā kiṇātīti karuṇā, paradukkhe sati kāruṇikaṃ hiṃsati vibādhatīti attho . Kampanaṃ karotīti vā karuṇā, paradukkhe sati sādhūnaṃ hadayakhedaṃ karotīti attho. Kamiti vā sukhaṃ, taṃ rundhatīti karuṇā. Esā hi paradukkhāpanayanakāmatālakkhaṇā, attasukhanirapekkhatāya kāruṇikānaṃ sukhaṃ rundhati vibandhatīti attho. Kiriyati dukkhitesu pasāriyatīti vā karuṇā, karuṇāya niyuttoti kāruṇiko yathā ‘‘dovāriko’’ti (a. ni. 7.67). Yathā hi dvāraṭṭhānato aññattha vattamānopi dvārapaṭibaddhajīviko puriso dvārānativattavuttitāya dvāre niyuttoti ‘‘dovāriko’’ti vuccati, evaṃ bhagavā mettādivasena karuṇāvihārato aññattha vattamānopi karuṇānativattavuttitāya karuṇāya niyuttoti ‘‘kāruṇiko’’ti vuccati. Mahābhinīhārato paṭṭhāya hi yāva mahāparinibbānā lokahitatthameva lokanāthā tiṭṭhantīti. Mahanto kāruṇikoti mahākāruṇiko. Satipi bhagavato tadaññaguṇānampi vasena mahantabhāve kāruṇikasaddasannidhānena vuttattā karuṇāvasenevettha mahantabhāvo veditabbo yathā ‘‘mahāveyyākaraṇo’’ti. Evañca katvā ‘‘mahākāruṇiko’’ti iminā padena puggalādhiṭṭhānena satthu mahākaruṇā vuttā hoti.

    അപരോ നയോ – അത്ഥസാധനതോ കരുണം കരുണായനം കരുണാസമ്പവത്തനം അരഹതീതി കാരുണികോ . ഭഗവതോ ഹി സബ്ബഞ്ഞുതായ അനവസേസതോ സത്താനം ഹിതം, ഹിതുപായഞ്ച ജാനതോ, തത്ഥ ച അകിലാസുനോ ഹിതേസിതാ സത്ഥികാ, ന തഥാ അഞ്ഞേസന്തി. അഥ വാ കരുണാ കരുണായനം സീലം പകതി സഭാവോ ഏതസ്സാതി കാരുണികോ. ഭഗവാ ഹി പഥവീഫസ്സാദയോ വിയ കക്ഖളഫുസനാദിസഭാവാ കരുണാസഭാവോ സഭാവഭൂതകരുണോതി അത്ഥോ. സേസം പുരിമസദിസമേവ. അഥ വാ മഹാവിസയതായ, മഹാനുഭാവതായ, മഹപ്ഫലതായ ച മഹതീ കരുണാതി മഹാകരുണാ. ഭഗവതോ ഹി കരുണാ നിരവസേസേസു സത്തേസു പവത്തതി, പവത്തമാനാ ച അനഞ്ഞസാധാരണാ പവത്തതി, ദിട്ഠധമ്മികാദിഭേദഞ്ച മഹന്തമേവ സത്താനം ഹിതസുഖം ഏകന്തതോ നിപ്ഫാദേതി, മഹാകരുണായ നിയുത്തോതി മഹാകാരുണികോ, തം മഹാകാരുണികം. സേസം സബ്ബം വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. സുമാഗധാദിപദാനം വിയ ചേത്ഥ സദ്ദസിദ്ധി വേദിതബ്ബാ.

    Aparo nayo – atthasādhanato karuṇaṃ karuṇāyanaṃ karuṇāsampavattanaṃ arahatīti kāruṇiko. Bhagavato hi sabbaññutāya anavasesato sattānaṃ hitaṃ, hitupāyañca jānato, tattha ca akilāsuno hitesitā satthikā, na tathā aññesanti. Atha vā karuṇā karuṇāyanaṃ sīlaṃ pakati sabhāvo etassāti kāruṇiko. Bhagavā hi pathavīphassādayo viya kakkhaḷaphusanādisabhāvā karuṇāsabhāvo sabhāvabhūtakaruṇoti attho. Sesaṃ purimasadisameva. Atha vā mahāvisayatāya, mahānubhāvatāya, mahapphalatāya ca mahatī karuṇāti mahākaruṇā. Bhagavato hi karuṇā niravasesesu sattesu pavattati, pavattamānā ca anaññasādhāraṇā pavattati, diṭṭhadhammikādibhedañca mahantameva sattānaṃ hitasukhaṃ ekantato nipphādeti, mahākaruṇāya niyuttoti mahākāruṇiko, taṃ mahākāruṇikaṃ. Sesaṃ sabbaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Sumāgadhādipadānaṃ viya cettha saddasiddhi veditabbā.

    നാഥതീതി നാഥോ, വേനേയ്യാനം ഹിതസുഖം ആസീസതി പത്ഥേതീതി അത്ഥോ, മേത്തായനവസേന ചേത്ഥ ഹിതസുഖാസീസനം വേദിതബ്ബം, ന കരുണായനവസേന പഠമപദേന വുത്തത്താ. അഥ വാ നാഥതി വേനേയ്യഗതം കിലേസബ്യസനം ഉപതാപേതീതി നാഥോ, നാഥതീതി വാ നാഥോ, യാചതീതി അത്ഥോ. ഭഗവാ ഹി ‘‘സാധു, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു കാലേന കാലം അത്തസമ്പത്തിം പച്ചവേക്ഖിതാ’’തിആദിനാ (അ॰ നി॰ ൮.൭, ൮) സത്താനം തം തം ഹിതപ്പടിപത്തിം യാചിത്വാപി മഹാകരുണായ സമുസ്സാഹിതോ തേ തത്ഥ നിയോജേതി. പരമേന വാ ചിത്തിസ്സരിയേന സമന്നാഗതോ, സബ്ബസത്തേ വാ സീലാദിഗുണേഹി ഈസതി അഭിഭവതീതി പരമിസ്സരോ ഭഗവാ ‘‘നാഥോ’’തി വുച്ചതി, തം നാഥം.

    Nāthatīti nātho, veneyyānaṃ hitasukhaṃ āsīsati patthetīti attho, mettāyanavasena cettha hitasukhāsīsanaṃ veditabbaṃ, na karuṇāyanavasena paṭhamapadena vuttattā. Atha vā nāthati veneyyagataṃ kilesabyasanaṃ upatāpetīti nātho, nāthatīti vā nātho, yācatīti attho. Bhagavā hi ‘‘sādhu, bhikkhave, bhikkhu kālena kālaṃ attasampattiṃ paccavekkhitā’’tiādinā (a. ni. 8.7, 8) sattānaṃ taṃ taṃ hitappaṭipattiṃ yācitvāpi mahākaruṇāya samussāhito te tattha niyojeti. Paramena vā cittissariyena samannāgato, sabbasatte vā sīlādiguṇehi īsati abhibhavatīti paramissaro bhagavā ‘‘nātho’’ti vuccati, taṃ nāthaṃ.

    ഞാതബ്ബന്തി ഞേയ്യം, അതീതാദിഭേദഭിന്നം സബ്ബം സങ്ഖതം, അസങ്ഖതഞ്ച. സങ്ഗരണട്ഠേന സാഗരോ, പതിതപതിതാനം അത്തനോ പുഥുലഗമ്ഭീരഭാവേഹി സംസീദനം നിമ്മുജ്ജനം കരോതീതി അത്ഥോ. സം-സദ്ദസ്സ ചേത്ഥ ‘‘സാഭാവോ, സാരാഗോ’’തിആദീസു (ധ॰ സ॰ ൩൮൯, ൩൯൧) വിയ നിരുത്തിനയേന ദട്ഠബ്ബോ. സങ്ഗരണട്ഠേനാതി വാ സങ്ഗരകരണട്ഠേന, ഠിതധമ്മതായ ‘‘അയം മേ മരിയാദാ, ഇമം വേലം നാതിക്കമാമീ’’തി ലോകേന സങ്ഗരം സങ്കേതം കരോന്തോ വിയ ഹോതീതി അത്ഥോ. സങ്ഗരണം വാ സമന്തതോ ഗലനം സന്ദനം ഉദകേന കരോതീതി സാഗരോ. കപ്പവുട്ഠാനകാലേ ഹി മഹാസമുദ്ദോ ഇതോ ചിതോ ച പഗ്ഘരിത്വാ സകലം ലോകധാതും ഏകോഘം കരോതീതി. ലോകിയാ പന വദന്തി ‘‘സാഗരസ്സ രഞ്ഞോ പുത്തേഹി സാഗരേഹി നിബ്ബത്തിതോ ഖതോതി സാഗരോ, പുരത്ഥിമോ സമുദ്ദപ്പദേസോ, തംസമ്ബന്ധതായ രുള്ഹിവസേന സബ്ബോപി സമുദ്ദോ തഥാ വോഹരീയതീ’’തി. സാഗരസദിസത്താ സാഗരോ, ഞേയ്യമേവ സാഗരോതി ഞേയ്യസാഗരോ. സദിസതാ ചേത്ഥ പുഥുലദുത്തരഗമ്ഭീരാനാദികാലികതാഹി വേദിതബ്ബാ, നിഹീനം ചേതമോപമ്മം. തഥാ ഹി ഞേയ്യസ്സേവ സാതിസയാ പുഥുലതാ അപരിമാണലോകധാതുബ്യാപനതോ, സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണസ്സേവ തരണീയതായ ദുത്തരതാ, ഗമ്ഭീരതാ, ആദികോടിരഹിതാ ച പവത്തി, ന ഇതരസ്സ പരിച്ഛിന്നദേസത്താ ബാഹിരകവീതരാഗേഹിപി ഇത്തരേന ഖണേന അതിക്കമിതബ്ബത്താ, പരിമിതഗമ്ഭീരത്താ, പരിമിതകാലത്താ ച. ഞേയ്യസാഗരസ്സ പാരം പരിയന്തം ഗതോതി ഞേയ്യസാഗരപാരഗൂ, തം ഞേയ്യസാഗരപാരഗും.

    Ñātabbanti ñeyyaṃ, atītādibhedabhinnaṃ sabbaṃ saṅkhataṃ, asaṅkhatañca. Saṅgaraṇaṭṭhena sāgaro, patitapatitānaṃ attano puthulagambhīrabhāvehi saṃsīdanaṃ nimmujjanaṃ karotīti attho. Saṃ-saddassa cettha ‘‘sābhāvo, sārāgo’’tiādīsu (dha. sa. 389, 391) viya niruttinayena daṭṭhabbo. Saṅgaraṇaṭṭhenāti vā saṅgarakaraṇaṭṭhena, ṭhitadhammatāya ‘‘ayaṃ me mariyādā, imaṃ velaṃ nātikkamāmī’’ti lokena saṅgaraṃ saṅketaṃ karonto viya hotīti attho. Saṅgaraṇaṃ vā samantato galanaṃ sandanaṃ udakena karotīti sāgaro. Kappavuṭṭhānakāle hi mahāsamuddo ito cito ca paggharitvā sakalaṃ lokadhātuṃ ekoghaṃ karotīti. Lokiyā pana vadanti ‘‘sāgarassa rañño puttehi sāgarehi nibbattito khatoti sāgaro, puratthimo samuddappadeso, taṃsambandhatāya ruḷhivasena sabbopi samuddo tathā voharīyatī’’ti. Sāgarasadisattā sāgaro, ñeyyameva sāgaroti ñeyyasāgaro. Sadisatā cettha puthuladuttaragambhīrānādikālikatāhi veditabbā, nihīnaṃ cetamopammaṃ. Tathā hi ñeyyasseva sātisayā puthulatā aparimāṇalokadhātubyāpanato, sabbaññutaññāṇasseva taraṇīyatāya duttaratā, gambhīratā, ādikoṭirahitā ca pavatti, na itarassa paricchinnadesattā bāhirakavītarāgehipi ittarena khaṇena atikkamitabbattā, parimitagambhīrattā, parimitakālattā ca. Ñeyyasāgarassa pāraṃ pariyantaṃ gatoti ñeyyasāgarapāragū, taṃ ñeyyasāgarapāraguṃ.

    ഗമനഞ്ചേത്ഥ ഞാണഗമനമേവ, ന ഇതരം ഞേയ്യഗ്ഗഹണതോ, തം പന ഞാണം ദുവിധം സമ്മസനപടിവേധഭേദതോ, തഥാ ഹേതുഫലഭേദതോ. തത്ഥ ‘‘കിച്ഛം വതായം ലോകോ ആപന്നോ’’തിആദിനാ (ദീ॰ നി॰ ൨.൫൭; സം॰ നി॰ ൨.൪, ൧൦; പേടകോ॰ ൨൩) കരുണായനവസേനേവ അഭിനിവിസിത്വാ അനേകാകാരവോകാരേ സങ്ഖാരേ സമ്മസന്തം ഭഗവതോ സമ്മസനഞാണം ഛത്തിംസകോടിസതസഹസ്സമുഖേന ഞേയ്യസാഗരം അജ്ഝോഗാഹേത്വാ തസ്സ പാരം പരിയന്തം അഗമാസി, യം ‘‘മഹാവജിരഞാണ’’ന്തി വുച്ചതി. പടിവേധഞാണം പന സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണപദട്ഠാനം ആസവക്ഖയഞാണം, ആസവക്ഖയഞാണപദട്ഠാനഞ്ച സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം, യം ‘‘മഹാബോധീ’’തി വുച്ചതി. പാരഗമനഞ്ച തസ്സ കിച്ചസിദ്ധിയാ, സമത്ഥതായ ച വേദിതബ്ബം. തഥാ യഥാവുത്തം സമ്മസനഞാണം ഹേതു, ഇതരം ഫലം. സഹ സമ്മസനഞാണേന വാ ആസവക്ഖയഞാണം ഹേതു, സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം ഫലം തദാനിസംസഭാവതോതി വേദിതബ്ബം.

    Gamanañcettha ñāṇagamanameva, na itaraṃ ñeyyaggahaṇato, taṃ pana ñāṇaṃ duvidhaṃ sammasanapaṭivedhabhedato, tathā hetuphalabhedato. Tattha ‘‘kicchaṃ vatāyaṃ loko āpanno’’tiādinā (dī. ni. 2.57; saṃ. ni. 2.4, 10; peṭako. 23) karuṇāyanavaseneva abhinivisitvā anekākāravokāre saṅkhāre sammasantaṃ bhagavato sammasanañāṇaṃ chattiṃsakoṭisatasahassamukhena ñeyyasāgaraṃ ajjhogāhetvā tassa pāraṃ pariyantaṃ agamāsi, yaṃ ‘‘mahāvajirañāṇa’’nti vuccati. Paṭivedhañāṇaṃ pana sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānaṃ āsavakkhayañāṇaṃ, āsavakkhayañāṇapadaṭṭhānañca sabbaññutaññāṇaṃ, yaṃ ‘‘mahābodhī’’ti vuccati. Pāragamanañca tassa kiccasiddhiyā, samatthatāya ca veditabbaṃ. Tathā yathāvuttaṃ sammasanañāṇaṃ hetu, itaraṃ phalaṃ. Saha sammasanañāṇena vā āsavakkhayañāṇaṃ hetu, sabbaññutaññāṇaṃ phalaṃ tadānisaṃsabhāvatoti veditabbaṃ.

    വന്ദേതി നമാമി, അഭിത്ഥവാമി വാ. സണ്ഹട്ഠേന നിപുണാ, അനുപചിതഞാണസമ്ഭാരാനം അഗാധട്ഠേന ഗമ്ഭീരാ, ഏകത്താദിഭേദതോ നന്ദിയാവട്ടാദിവിഭാഗതോ ച വിചിത്രാ വിസിട്ഠാ നാനാവിധാ നയാ ഏതിസ്സാതി നിപുണഗമ്ഭീരവിചിത്രനയാ, നിപുണഗമ്ഭീരവിചിത്രനയാ ദേസനാ അസ്സാതി നിപുണഗമ്ഭീരവിചിത്രനയദേസനോ, തം നിപുണ…പേ॰… ദേസനം. നയതീതി വാ നയോ, പാളിഗതി, സാ ച വുത്തനയേന അത്ഥതോ നിപുണാ, അത്ഥതോ ബ്യഞ്ജനതോ ച ഗമ്ഭീരാ, സങ്ഖേപവിത്ഥാരാനുലോമാദിപ്പവത്തിയാ നാനാവിധതായ വിചിത്രാ. തഥാ ഹി പഞ്ഞത്തിഅനുപഞ്ഞത്തിആദിവസേന, സംകിലേസഭാഗിയാദിലോകിയാദിതദുഭയവോമിസ്സതാദിവസേന, കുസലാദിഖന്ധാദിസങ്ഗഹാദിസമയവിമുത്താദിഠപനാദികുസലമൂലാദിതികപട്ഠാനാദിവസേന ച അനേകവിധാ പാളിഗതീതി.

    Vandeti namāmi, abhitthavāmi vā. Saṇhaṭṭhena nipuṇā, anupacitañāṇasambhārānaṃ agādhaṭṭhena gambhīrā, ekattādibhedato nandiyāvaṭṭādivibhāgato ca vicitrā visiṭṭhā nānāvidhā nayā etissāti nipuṇagambhīravicitranayā, nipuṇagambhīravicitranayā desanā assāti nipuṇagambhīravicitranayadesano, taṃ nipuṇa…pe… desanaṃ. Nayatīti vā nayo, pāḷigati, sā ca vuttanayena atthato nipuṇā, atthato byañjanato ca gambhīrā, saṅkhepavitthārānulomādippavattiyā nānāvidhatāya vicitrā. Tathā hi paññattianupaññattiādivasena, saṃkilesabhāgiyādilokiyāditadubhayavomissatādivasena, kusalādikhandhādisaṅgahādisamayavimuttādiṭhapanādikusalamūlāditikapaṭṭhānādivasena ca anekavidhā pāḷigatīti.

    തത്ഥ (ദീ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ) ദ്വീഹാകാരേഹി ഭഗവതോ ഥോമനാ വേദിതബ്ബാ അത്തഹിതസമ്പത്തിതോ, പരഹിതപ്പടിപത്തിതോ ച. തേസു അത്തഹിതസമ്പത്തി അനാവരണഞാണാധിഗമതോ, സവാസനാനം സബ്ബേസം കിലേസാനം അച്ചന്തപ്പഹാനതോ ച വേദിതബ്ബാ, പരഹിതപ്പടിപത്തി ലാഭസക്കാരാദിനിരപേക്ഖചിത്തസ്സ സബ്ബദുക്ഖനിയ്യാനികധമ്മദേസനതോ, പടിവിരുദ്ധേസുപി നിച്ചം ഹിതജ്ഝാസയഞാണപരിപാകകാലാഗമനതോ ച വേദിതബ്ബാ. സാ പനേത്ഥ പയോഗതോ, ആസയതോ ച ദുവിധാ, പരഹിതപ്പടിപത്തി, യഥാവുത്തഭേദാ ദുവിധാ ച അത്തഹിതസമ്പത്തി പകാസിതാ ഹോതി. കഥം? ‘‘മഹാകാരുണിക’’ന്തി ഇമിനാ ആസയതോ , ‘‘നിപുണ…പേ॰… ദേസന’’ന്തി ഇമിനാ പയോഗതോ, ‘‘നാഥ’’ന്തി ഇമിനാ പന ഉഭയഥാപി ഭഗവതോ പരഹിതപ്പടിപത്തി പകാസിതാ കരുണാകിച്ചദീപനതോ, ‘‘ഞേയ്യസാഗരപാരഗു’’ന്തി ഇമിനാ സാതിസയം അത്തഹിതസമ്പത്തി പരമുക്കംസഗതഞാണകിച്ചദീപനതോ.

    Tattha (dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā) dvīhākārehi bhagavato thomanā veditabbā attahitasampattito, parahitappaṭipattito ca. Tesu attahitasampatti anāvaraṇañāṇādhigamato, savāsanānaṃ sabbesaṃ kilesānaṃ accantappahānato ca veditabbā, parahitappaṭipatti lābhasakkārādinirapekkhacittassa sabbadukkhaniyyānikadhammadesanato, paṭiviruddhesupi niccaṃ hitajjhāsayañāṇaparipākakālāgamanato ca veditabbā. Sā panettha payogato, āsayato ca duvidhā, parahitappaṭipatti, yathāvuttabhedā duvidhā ca attahitasampatti pakāsitā hoti. Kathaṃ? ‘‘Mahākāruṇika’’nti iminā āsayato , ‘‘nipuṇa…pe… desana’’nti iminā payogato, ‘‘nātha’’nti iminā pana ubhayathāpi bhagavato parahitappaṭipatti pakāsitā karuṇākiccadīpanato, ‘‘ñeyyasāgarapāragu’’nti iminā sātisayaṃ attahitasampatti paramukkaṃsagatañāṇakiccadīpanato.

    അഥ വാ തീഹാകാരേഹി ഭഗവതോ ഥോമനാ വേദിതബ്ബാ ഹേതുതോ, ഫലതോ, ഉപകാരതോ ച. തത്ഥ ഹേതു മഹാകരുണാ, സാ പന പഠമപദേന സരൂപേനേവ ദസ്സിതാ. ഫലം ചതുബ്ബിധം ഞാണസമ്പദാ പഹാനസമ്പദാ ആനുഭാവസമ്പദാ രൂപകായസമ്പദാ ചാതി. താസു പധാനഭൂതാ ഞാണപഹാനസമ്പദാ ‘‘ഞേയ്യസാഗരപാരഗു’’ന്തി ഇമിനാ പദേന പകാസിതാ. പധാനേ ഹി ദസ്സിതേ അവിനാഭാവതോ ഇതരമ്പി ദ്വയം ദസ്സിതമേവ ഹോതി. ന ഹി ബുദ്ധാനം ആനുഭാവരൂപകായസമ്പത്തീഹി വിനാ കദാചിപി ധമ്മകായസിരീ വത്തതീതി. ഉപകാരോ അനന്തരം അബാഹിരം കത്വാ തിവിധയാനമുഖേന വിമുത്തിധമ്മദേസനാ, സാ ‘‘നാഥം, നിപുണ…പേ॰… ദേസന’’ന്തി പദദ്വയേന പകാസിതാതി വേദിതബ്ബം.

    Atha vā tīhākārehi bhagavato thomanā veditabbā hetuto, phalato, upakārato ca. Tattha hetu mahākaruṇā, sā pana paṭhamapadena sarūpeneva dassitā. Phalaṃ catubbidhaṃ ñāṇasampadā pahānasampadā ānubhāvasampadā rūpakāyasampadā cāti. Tāsu padhānabhūtā ñāṇapahānasampadā ‘‘ñeyyasāgarapāragu’’nti iminā padena pakāsitā. Padhāne hi dassite avinābhāvato itarampi dvayaṃ dassitameva hoti. Na hi buddhānaṃ ānubhāvarūpakāyasampattīhi vinā kadācipi dhammakāyasirī vattatīti. Upakāro anantaraṃ abāhiraṃ katvā tividhayānamukhena vimuttidhammadesanā, sā ‘‘nāthaṃ, nipuṇa…pe… desana’’nti padadvayena pakāsitāti veditabbaṃ.

    തത്ഥ (ദീ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ) ‘‘മഹാകാരുണിക’’ന്തി ഏതേന സമ്മാസമ്ബോധിയാ മൂലം ദസ്സേതി. മഹാകരുണാസഞ്ചോദിതമാനസോ ഹി ഭഗവാ സംസാരപങ്കതോ സത്താനം സമുദ്ധരണത്ഥം കതാഭിനീഹാരോ അനുപുബ്ബേന പാരമിയോ പൂരേത്വാ അനുത്തരം സമ്മാസമ്ബോധിം അധിഗതോതി കരുണാ സമ്മാസമ്ബോധിയാ മൂലം. ‘‘ഞേയ്യസാഗരപാരഗു’’ന്തി ഏതേന പുബ്ബഭാഗപ്പടിപത്തിയാ സദ്ധിം സമ്മാസമ്ബോധിം ദസ്സേതി. അനാവരണഞാണപദട്ഠാനഞ്ഹി മഗ്ഗഞാണം, മഗ്ഗഞാണപദട്ഠാനഞ്ച അനാവരണഞാണം ‘‘സമ്മാസമ്ബോധീ’’തി വുച്ചതി. വുത്തപ്പഭേദം പന സമ്മസനഞാണം സഹ പഞ്ഞാപാരമിയാ തസ്സാ പുബ്ബഭാഗപടിപദാ. തസ്സാ ഹി ആനുഭാവേന ലീനുദ്ധച്ചപതിട്ഠാനായൂഹനകാമസുഖല്ലികത്തകിലമഥാനുയോഗസസ്സതുച്ഛേദാദിഅന്തദ്വയവിരഹിതാ ഉക്കംസപാരമിപ്പത്താ മജ്ഝിമാ പടിപദാ ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗതാ. ‘‘നാഥ’’ന്തി ഇമിനാ സമ്മാസമ്ബോധിയാ ഫലം ദസ്സേതി ലോകത്തയനായകഭാവദീപനതോ. തഥാ ഹി സബ്ബാനത്ഥപരിഹാരപുബ്ബങ്ഗമായ നിരവസേസഹിതസുഖവിധാനതപ്പരായ നിരതിസയായ പയോഗസമ്പത്തിയാ, സദേവമനുസ്സായ പജായ അച്ചന്തുപകാരിതായ അപരിമിതനിരുപമഭാവഗുണവിസേസസമങ്ഗിതായ ച സബ്ബസത്തുത്തമോ ഭഗവാ അപരിമാണാസു ലോകധാതൂസു അപരിമാണാനം സത്താനം അനുത്തരഗാരവട്ഠാനഭൂതതായ ച ‘‘നാഥോ’’തി വുച്ചതീതി. ‘‘നിപുണ…പേ॰… ദേസന’’ന്തി ഇമിനാ സമ്മാസമ്ബോധിയാ പയോജനം ദസ്സേതി. സംസാരമഹോഘതോ സത്തസന്താരണത്ഥഞ്ഹി ഭഗവതാ സമ്മാസമ്ബോധി അഭിപത്ഥിതാ, തഞ്ച സത്തസന്താരണം യഥാവുത്തദേസനാസമ്പത്തിയാ സമിജ്ഝതി തദവിനാഭാവതോ. ഇമിനാ ഭഗവതോ സാതിസയാ പരഹിതപ്പടിപത്തി ദസ്സിതാ, ഇതരേഹി അത്തഹിതസമ്പത്തീതി തദുഭയേന അത്തഹിതായ പടിപന്നാദീസു ചതൂസു പുഗ്ഗലേസു ഭഗവതോ ചതുത്ഥപുഗ്ഗലഭാവം ദീപേതി, തേന ച അനുത്തരദക്ഖിണേയ്യഭാവം, ഉത്തമവന്ദനീയഭാവം, അത്തനോ ച വന്ദനകിരിയായ ഖേത്തങ്ഗതഭാവം ദീപേതി.

    Tattha (dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā) ‘‘mahākāruṇika’’nti etena sammāsambodhiyā mūlaṃ dasseti. Mahākaruṇāsañcoditamānaso hi bhagavā saṃsārapaṅkato sattānaṃ samuddharaṇatthaṃ katābhinīhāro anupubbena pāramiyo pūretvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ adhigatoti karuṇā sammāsambodhiyā mūlaṃ. ‘‘Ñeyyasāgarapāragu’’nti etena pubbabhāgappaṭipattiyā saddhiṃ sammāsambodhiṃ dasseti. Anāvaraṇañāṇapadaṭṭhānañhi maggañāṇaṃ, maggañāṇapadaṭṭhānañca anāvaraṇañāṇaṃ ‘‘sammāsambodhī’’ti vuccati. Vuttappabhedaṃ pana sammasanañāṇaṃ saha paññāpāramiyā tassā pubbabhāgapaṭipadā. Tassā hi ānubhāvena līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanakāmasukhallikattakilamathānuyogasassatucchedādiantadvayavirahitā ukkaṃsapāramippattā majjhimā paṭipadā bhāvanāpāripūriṃ gatā. ‘‘Nātha’’nti iminā sammāsambodhiyā phalaṃ dasseti lokattayanāyakabhāvadīpanato. Tathā hi sabbānatthaparihārapubbaṅgamāya niravasesahitasukhavidhānatapparāya niratisayāya payogasampattiyā, sadevamanussāya pajāya accantupakāritāya aparimitanirupamabhāvaguṇavisesasamaṅgitāya ca sabbasattuttamo bhagavā aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ anuttaragāravaṭṭhānabhūtatāya ca ‘‘nātho’’ti vuccatīti. ‘‘Nipuṇa…pe… desana’’nti iminā sammāsambodhiyā payojanaṃ dasseti. Saṃsāramahoghato sattasantāraṇatthañhi bhagavatā sammāsambodhi abhipatthitā, tañca sattasantāraṇaṃ yathāvuttadesanāsampattiyā samijjhati tadavinābhāvato. Iminā bhagavato sātisayā parahitappaṭipatti dassitā, itarehi attahitasampattīti tadubhayena attahitāya paṭipannādīsu catūsu puggalesu bhagavato catutthapuggalabhāvaṃ dīpeti, tena ca anuttaradakkhiṇeyyabhāvaṃ, uttamavandanīyabhāvaṃ, attano ca vandanakiriyāya khettaṅgatabhāvaṃ dīpeti.

    ഏത്ഥ ച യഥാ ‘‘മഹാകാരുണിക’’ന്തി ഇമിനാ പദേന ഭഗവതോ മഹാകരുണാ ദസ്സിതാ, ഏവം ‘‘ഞേയ്യസാഗരപാരഗു’’ന്തി ഏതേന മഹാപഞ്ഞാ ദസ്സിതാ. തേസു കരുണാഗ്ഗഹണേന ലോകിയേസു മഹഗ്ഗതഭാവപ്പത്താസാധാരണഗുണദീപനതോ ഭഗവതോ സബ്ബലോകിയഗുണസമ്പത്തി ദസ്സിതാ ഹോതി, പഞ്ഞാഗ്ഗഹണേന സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണപദട്ഠാനമഗ്ഗഞാണദീപനതോ സബ്ബലോകുത്തരഗുണസമ്പത്തി. തദുഭയഗ്ഗഹണസിദ്ധോ ഏവ ചത്ഥോ നാഥസദ്ദേന പകാസീയതി. കരുണാവചനേന ഉപഗമനം നിരുപക്കിലേസം ദസ്സേതി, പഞ്ഞാവചനേന അപഗമനം. തഥാ കരുണാഗ്ഗഹണേന ലോകസമഞ്ഞാനുരൂപം ഭഗവതോ പവത്തിം ദസ്സേതി ലോകവോഹാരവിസയത്താ കരുണായ, പഞ്ഞാഗ്ഗഹണേന സമഞ്ഞായ അനതിധാവനം. സഭാവാനവബോധേന ഹി ധമ്മാനം സമഞ്ഞം അതിധാവിത്വാ സത്താദിസമ്മസനം ഹോതീതി. തഥാ കരുണാഗ്ഗഹണേന മഹാകരുണാസമാപത്തിവിഹാരം ദസ്സേതി, പഞ്ഞാഗ്ഗഹണേന തീസു കാലേസു അപ്പടിഹതഞാണം, ചതുസച്ചഞാണം, ചതുപടിസമ്ഭിദാഞാണം, ചതുവേസാരജ്ജഞാണം. കരുണാഗ്ഗഹണേന മഹാകരുണാസമാപത്തിഞാണസ്സ ഗഹിതത്താ സേസാസാധാരണഞാണാനി, ഛ അഭിഞ്ഞാ, അട്ഠസു പരിസാസു (മ॰ നി॰ ൧.൧൫൧, ൧൭൮) അകമ്പനഞാണാനി, ദസ ബലാനി, ചുദ്ദസ ബുദ്ധഞാണാനി, സോളസ ഞാണചരിയാ, അട്ഠാരസ ബുദ്ധധമ്മാ (മഹാനി॰ ൬൯, ൧൫൬; ചൂളനി॰ മോഘരാജമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസ ൮൫; പടി॰ മ॰ ൩.൫; ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൩.൩൦൫; വിഭ॰ മൂലടീ॰ സുത്തന്തഭാജനീയവണ്ണനാ; ദീ॰ നി॰ ടീ॰ ൩.൧൪൧), ചതുചത്താലീസ ഞാണവത്ഥൂനി സത്തസത്തതി ഞാണവത്ഥൂനീതി (സം॰ നി॰ ൨.൩൪) ഏവമാദീനം അനേകേസം പഞ്ഞാപ്പഭേദാനം വസേന ഞാണചാരം ദസ്സേതി.

    Ettha ca yathā ‘‘mahākāruṇika’’nti iminā padena bhagavato mahākaruṇā dassitā, evaṃ ‘‘ñeyyasāgarapāragu’’nti etena mahāpaññā dassitā. Tesu karuṇāggahaṇena lokiyesu mahaggatabhāvappattāsādhāraṇaguṇadīpanato bhagavato sabbalokiyaguṇasampatti dassitā hoti, paññāggahaṇena sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānamaggañāṇadīpanato sabbalokuttaraguṇasampatti. Tadubhayaggahaṇasiddho eva cattho nāthasaddena pakāsīyati. Karuṇāvacanena upagamanaṃ nirupakkilesaṃ dasseti, paññāvacanena apagamanaṃ. Tathā karuṇāggahaṇena lokasamaññānurūpaṃ bhagavato pavattiṃ dasseti lokavohāravisayattā karuṇāya, paññāggahaṇena samaññāya anatidhāvanaṃ. Sabhāvānavabodhena hi dhammānaṃ samaññaṃ atidhāvitvā sattādisammasanaṃ hotīti. Tathā karuṇāggahaṇena mahākaruṇāsamāpattivihāraṃ dasseti, paññāggahaṇena tīsu kālesu appaṭihatañāṇaṃ, catusaccañāṇaṃ, catupaṭisambhidāñāṇaṃ, catuvesārajjañāṇaṃ. Karuṇāggahaṇena mahākaruṇāsamāpattiñāṇassa gahitattā sesāsādhāraṇañāṇāni, cha abhiññā, aṭṭhasu parisāsu (ma. ni. 1.151, 178) akampanañāṇāni, dasa balāni, cuddasa buddhañāṇāni, soḷasa ñāṇacariyā, aṭṭhārasa buddhadhammā (mahāni. 69, 156; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85; paṭi. ma. 3.5; dī. ni. aṭṭha. 3.305; vibha. mūlaṭī. suttantabhājanīyavaṇṇanā; dī. ni. ṭī. 3.141), catucattālīsa ñāṇavatthūni sattasattati ñāṇavatthūnīti (saṃ. ni. 2.34) evamādīnaṃ anekesaṃ paññāppabhedānaṃ vasena ñāṇacāraṃ dasseti.

    തഥാ കരുണാഗ്ഗഹണേന ചരണസമ്പത്തി, പഞ്ഞാഗ്ഗഹണേന വിജ്ജാസമ്പത്തി. കരുണാഗ്ഗഹണേന സത്താധിപതിതാ, പഞ്ഞാഗ്ഗഹണേന ധമ്മാധിപതിതാ. കരുണാഗ്ഗഹണേന ലോകനാഥഭാവോ, പഞ്ഞാഗ്ഗഹണേന അത്തനാഥഭാവോ. തഥാ കരുണാഗ്ഗഹണേന പുബ്ബകാരിഭാവോ, പഞ്ഞാഗ്ഗഹണേന കതഞ്ഞുതാ. കരുണാഗ്ഗഹണേന അപരന്തപതാ, പഞ്ഞാഗ്ഗഹണേന അനത്തന്തപതാ. കരുണാഗ്ഗഹണേന വാ ബുദ്ധകരധമ്മസിദ്ധി, പഞ്ഞാഗ്ഗഹണേന ബുദ്ധഭാവസിദ്ധി. തഥാ കരുണാഗ്ഗഹണേന പരേസം താരണം, പഞ്ഞാഗ്ഗഹണേന സയം താരണം. തഥാ കരുണാഗ്ഗഹണേന സബ്ബസത്തേസു അനുഗ്ഗഹചിത്തതാ, പഞ്ഞാഗ്ഗഹണേന സബ്ബധമ്മേസു വിരത്തചിത്തതാ ദസ്സിതാ ഹോതി. സബ്ബേസഞ്ച ബുദ്ധഗുണാനം കരുണാ ആദി തംനിദാനഭാവതോ, പഞ്ഞാ പരിയോസാനം തതോ ഉത്തരി കരണീയാഭാവതോ, ഇതി ആദിപരിയോസാനദസ്സനേന സബ്ബേ ബുദ്ധഗുണാ ദസ്സിതാ ഹോന്തി. തഥാ കരുണാവചനേന സീലക്ഖന്ധപുബ്ബങ്ഗമോ സമാധിക്ഖന്ധോ ദസ്സിതോ ഹോതി. കരുണാനിദാനഞ്ഹി സീലം തതോ പാണാതിപാതാദിവിരതിപ്പവത്തിതോ, സാ ച ഝാനത്തയസമ്പയോഗിനീതി. പഞ്ഞാവചനേന പഞ്ഞാക്ഖന്ധോ. സീലഞ്ച സബ്ബബുദ്ധഗുണാനം ആദി, സമാധി മജ്ഝേ, പഞ്ഞാ പരിയോസാനന്തി ഏവമ്പി ആദിമജ്ഝപരിയോസാനകല്യാണാ സബ്ബേ ബുദ്ധഗുണാ ദസ്സിതാ ഹോന്തി നയതോ ദസ്സിതത്താ. ഏസോ ഏവ ഹി നിരവസേസതോ ബുദ്ധഗുണാനം ദസ്സനുപായോ, യദിദം നയഗ്ഗാഹണം, അഞ്ഞഥാ കോ നാമ സമത്ഥോ ഭഗവതോ ഗുണേ അനുപദം നിരവസേസതോ ദസ്സേതും. തേനേവാഹ –

    Tathā karuṇāggahaṇena caraṇasampatti, paññāggahaṇena vijjāsampatti. Karuṇāggahaṇena sattādhipatitā, paññāggahaṇena dhammādhipatitā. Karuṇāggahaṇena lokanāthabhāvo, paññāggahaṇena attanāthabhāvo. Tathā karuṇāggahaṇena pubbakāribhāvo, paññāggahaṇena kataññutā. Karuṇāggahaṇena aparantapatā, paññāggahaṇena anattantapatā. Karuṇāggahaṇena vā buddhakaradhammasiddhi, paññāggahaṇena buddhabhāvasiddhi. Tathā karuṇāggahaṇena paresaṃ tāraṇaṃ, paññāggahaṇena sayaṃ tāraṇaṃ. Tathā karuṇāggahaṇena sabbasattesu anuggahacittatā, paññāggahaṇena sabbadhammesu virattacittatā dassitā hoti. Sabbesañca buddhaguṇānaṃ karuṇā ādi taṃnidānabhāvato, paññā pariyosānaṃ tato uttari karaṇīyābhāvato, iti ādipariyosānadassanena sabbe buddhaguṇā dassitā honti. Tathā karuṇāvacanena sīlakkhandhapubbaṅgamo samādhikkhandho dassito hoti. Karuṇānidānañhi sīlaṃ tato pāṇātipātādiviratippavattito, sā ca jhānattayasampayoginīti. Paññāvacanena paññākkhandho. Sīlañca sabbabuddhaguṇānaṃ ādi, samādhi majjhe, paññā pariyosānanti evampi ādimajjhapariyosānakalyāṇā sabbe buddhaguṇā dassitā honti nayato dassitattā. Eso eva hi niravasesato buddhaguṇānaṃ dassanupāyo, yadidaṃ nayaggāhaṇaṃ, aññathā ko nāma samattho bhagavato guṇe anupadaṃ niravasesato dassetuṃ. Tenevāha –

    ‘‘ബുദ്ധോപി ബുദ്ധസ്സ ഭണേയ്യ വണ്ണം, കപ്പമ്പി ചേ അഞ്ഞമഭാസമാനോ;

    ‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ, kappampi ce aññamabhāsamāno;

    ഖീയേഥ കപ്പോ ചിരദീഘമന്തരേ, വണ്ണോ ന ഖീയേഥ തഥാഗതസ്സാ’’തി. (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൩൦൪; ൩.൧൪൧; മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൩.൪൨൫; ഉദാ॰ അട്ഠ॰ ൫൩; അപ॰ അട്ഠ॰ ൨.൭.൨൦; ബു॰ വം॰ അട്ഠ॰ ൪.൪; ചരിയാ॰ അട്ഠ॰ നിദാനകഥാ, പകിണ്ണകകഥാ; ദീ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ; മ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൧; സം॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൧.൧; അ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൧.൧; വജിര॰ ടീ॰ ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാ; സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൧.ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ);

    Khīyetha kappo ciradīghamantare, vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.304; 3.141; ma. ni. aṭṭha. 3.425; udā. aṭṭha. 53; apa. aṭṭha. 2.7.20; bu. vaṃ. aṭṭha. 4.4; cariyā. aṭṭha. nidānakathā, pakiṇṇakakathā; dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; ma. ni. ṭī. 1.1; saṃ. ni. ṭī. 1.1.1; a. ni. ṭī. 1.1.1; vajira. ṭī. ganthārambhakathā; sārattha. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā);

    തേനേവ ച ആയസ്മതാ സാരിപുത്തത്ഥേരേനാപി ബുദ്ധഗുണപരിച്ഛേദനം പതി അനുയുത്തേന ‘‘നോ ഹേതം, ഭന്തേ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൧൪൫) പടിക്ഖിപിത്വാ ‘‘അപിച മേ, ഭന്തേ, ധമ്മന്വയോ വിദിതോ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൧൪൬) വുത്തം.

    Teneva ca āyasmatā sāriputtattherenāpi buddhaguṇaparicchedanaṃ pati anuyuttena ‘‘no hetaṃ, bhante’’ti (dī. ni. 2.145) paṭikkhipitvā ‘‘apica me, bhante, dhammanvayo vidito’’ti (dī. ni. 2.146) vuttaṃ.

    ഏവം സങ്ഖേപേന സകലസബ്ബഞ്ഞുഗുണേഹി ഭഗവന്തം അഭിത്ഥവിത്വാ ഇദാനി സദ്ധമ്മം ഥോമേതും ‘‘വിജ്ജാചരണസമ്പന്നാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ വിജ്ജാചരണസമ്പന്നാ ഹുത്വാതി വചനസേസോ. വിന്ദിയം ധമ്മാനം സലക്ഖണം, സാമഞ്ഞലക്ഖണഞ്ച വിന്ദതീതി വിജ്ജാ, ലോഭക്ഖന്ധാദീനി വാ വിജ്ഝനട്ഠേന വിജ്ജാ, ചതുന്നം വാ അരിയസച്ചാനം വിദിതകരണട്ഠേന വിജ്ജാതി ഏവം താവേത്ഥ വചനത്ഥതോ വിജ്ജാ വേദിതബ്ബാ. പഭേദതോ പന തിസ്സോപി വിജ്ജാ വിജ്ജാ ഭയഭേരവസുത്തേ ആഗതനിയാമേനേവ, അട്ഠപി വിജ്ജാ വിജ്ജാ അമ്ബട്ഠസുത്താദീസു (ദീ॰ നി॰ ൧.൨൭൮ ആദയോ) ആഗതനിയാമേനേവ. ചരന്തി തേഹീതി ചരണാനി, സീലസംവരാദയോ പഞ്ചദസ ധമ്മാ, ഇതി ഇമാഹി വിജ്ജാഹി, ഇമേഹി ച ചരണേഹി സമ്പന്നാ സമ്പന്നാഗതാതി വിജ്ജാചരണസമ്പന്നാ.

    Evaṃ saṅkhepena sakalasabbaññuguṇehi bhagavantaṃ abhitthavitvā idāni saddhammaṃ thometuṃ ‘‘vijjācaraṇasampannā’’tiādimāha. Tattha vijjācaraṇasampannā hutvāti vacanaseso. Vindiyaṃ dhammānaṃ salakkhaṇaṃ, sāmaññalakkhaṇañca vindatīti vijjā, lobhakkhandhādīni vā vijjhanaṭṭhena vijjā, catunnaṃ vā ariyasaccānaṃ viditakaraṇaṭṭhena vijjāti evaṃ tāvettha vacanatthato vijjā veditabbā. Pabhedato pana tissopi vijjā vijjā bhayabheravasutte āgataniyāmeneva, aṭṭhapi vijjā vijjā ambaṭṭhasuttādīsu (dī. ni. 1.278 ādayo) āgataniyāmeneva. Caranti tehīti caraṇāni, sīlasaṃvarādayo pañcadasa dhammā, iti imāhi vijjāhi, imehi ca caraṇehi sampannā sampannāgatāti vijjācaraṇasampannā.

    യേനാതി യേന ധമ്മേന കരണഭൂതേന, ഹേതുഭൂതേന ച. തത്ഥ മഗ്ഗധമ്മസ്സ കരണത്ഥോ വേദിതബ്ബോ നിയ്യാനകിരിയാസാധകതമഭാവതോ, നിബ്ബാനധമ്മസ്സ ഹേതുഅത്ഥോ ആരമ്മണപച്ചയഭാവതോ. പച്ചയത്ഥോ ഹി അയം ഹേത്വത്ഥോ. പരിയത്തിധമ്മസ്സപി ഹേതുഅത്ഥോ യുജ്ജതേവ പരമ്പരായ ഹേതുഭാവതോ. ഫലധമ്മേ പന ഉഭയമ്പി സമ്ഭവതി. കഥം? ‘‘തായ സദ്ധായ അവൂപസന്തായാ’’തി വചനതോ മഗ്ഗേന സമുച്ഛിന്നാനം കിലേസാനം പടിപ്പസ്സദ്ധിപ്പഹാനകിച്ചതായ ഫലസ്സ നിയ്യാനാനുഗുണതാ, നിയ്യാനപരിയോസാനതാ ചാതി ഇമിനാ പരിയായേന സിയാ കരണത്ഥോ നിയ്യാനകിരിയായ. സകദാഗാമിമഗ്ഗവിപസ്സനാദീനം പന ഉപനിസ്സയപച്ചയഭാവതോ സിയാ ഹേതുഅത്ഥോ. ഏവഞ്ച കത്വാ അഗ്ഗപ്പസാദസുത്താദീസു (ഇതിവു॰ ൯൦) അഗ്ഗാദിഭാവേന അഗ്ഗഹിതാപി ഫലപരിയത്തിധമ്മാ ഛത്തമാണവകവിമാനാദീസു (വി॰ വ॰ ൮൮൬ ആദയോ) സരണീയഭാവേന ഗഹിതാതി തേസം മഗ്ഗനിബ്ബാനാനം വിയ മഹാഅട്ഠകഥായം സരണഭാവോ ഉദ്ധടോ. വിസേസതോ ചേത്ഥ മഗ്ഗപരിയാപന്നാ ഏവ വിജ്ജാചരണധമ്മാ വേദിതബ്ബാ. തേ ഹി നിപ്പരിയായേന നിയ്യാനകിരിയായ സാധകതമഭൂതാ, ന ഇതരേ. ഇതരേസം പന നിയ്യാനത്ഥതായ നിയ്യാനതാ. യദി ഏവം കസ്മാ ‘‘വിജ്ജാചരണസമ്പന്നാ ഹുത്വാ’’തി വുത്തം, നിയ്യാനസമകാലമേവ ഹി യഥാവുത്തവിജ്ജാചരണസമ്പത്തിസമധിഗമോതി? നായം വിരോധോ സമാനകാലതായ ഏവ അധിപ്പേതത്താ യഥാ ‘‘ചക്ഖുഞ്ച പടിച്ച രൂപേ ച ഉപ്പജ്ജതി ചക്ഖുവിഞ്ഞാണ’’ന്തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൦൪, ൪൦൦; ൩.൪൨൧, ൪൨൫, ൪൨൬; സം॰ നി॰ ൨.൪൩-൪൫; ൪.൬൦; കഥാ॰ ൪൬൫, ൪൬൭). സമ്പന്നാതി വാ പദസ്സ വത്തമാനകാലത്ഥതാ വേദിതബ്ബാ ‘‘ഉപ്പന്നാ ധമ്മാ’’തി (ധ॰ സ॰ തികമാതികാ ൧൭) ഏത്ഥ ഉപ്പന്നസദ്ദസ്സ വിയ. ഏവഞ്ച കത്വാ വചനസേസമന്തരേനേവ പദയോജനാ സിദ്ധാ ഹോതി. ‘‘യേനാ’’തി ച പദം ഉഭയത്ഥ സമ്ബന്ധിതബ്ബം ‘‘യേന ധമ്മേന വിജ്ജാചരണസമ്പന്നാ, യേന ധമ്മേന നിയ്യന്തീ’’തി.

    Yenāti yena dhammena karaṇabhūtena, hetubhūtena ca. Tattha maggadhammassa karaṇattho veditabbo niyyānakiriyāsādhakatamabhāvato, nibbānadhammassa hetuattho ārammaṇapaccayabhāvato. Paccayattho hi ayaṃ hetvattho. Pariyattidhammassapi hetuattho yujjateva paramparāya hetubhāvato. Phaladhamme pana ubhayampi sambhavati. Kathaṃ? ‘‘Tāya saddhāya avūpasantāyā’’ti vacanato maggena samucchinnānaṃ kilesānaṃ paṭippassaddhippahānakiccatāya phalassa niyyānānuguṇatā, niyyānapariyosānatā cāti iminā pariyāyena siyā karaṇattho niyyānakiriyāya. Sakadāgāmimaggavipassanādīnaṃ pana upanissayapaccayabhāvato siyā hetuattho. Evañca katvā aggappasādasuttādīsu (itivu. 90) aggādibhāvena aggahitāpi phalapariyattidhammā chattamāṇavakavimānādīsu (vi. va. 886 ādayo) saraṇīyabhāvena gahitāti tesaṃ magganibbānānaṃ viya mahāaṭṭhakathāyaṃ saraṇabhāvo uddhaṭo. Visesato cettha maggapariyāpannā eva vijjācaraṇadhammā veditabbā. Te hi nippariyāyena niyyānakiriyāya sādhakatamabhūtā, na itare. Itaresaṃ pana niyyānatthatāya niyyānatā. Yadi evaṃ kasmā ‘‘vijjācaraṇasampannā hutvā’’ti vuttaṃ, niyyānasamakālameva hi yathāvuttavijjācaraṇasampattisamadhigamoti? Nāyaṃ virodho samānakālatāya eva adhippetattā yathā ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇa’’nti (ma. ni. 1.204, 400; 3.421, 425, 426; saṃ. ni. 2.43-45; 4.60; kathā. 465, 467). Sampannāti vā padassa vattamānakālatthatā veditabbā ‘‘uppannā dhammā’’ti (dha. sa. tikamātikā 17) ettha uppannasaddassa viya. Evañca katvā vacanasesamantareneva padayojanā siddhā hoti. ‘‘Yenā’’ti ca padaṃ ubhayattha sambandhitabbaṃ ‘‘yena dhammena vijjācaraṇasampannā, yena dhammena niyyantī’’ti.

    ലോകതോതി ഖന്ധാദിലോകതോ, വട്ടതോതി അത്ഥോ. ന്തി തം മഗ്ഗനിബ്ബാനഫലപരിയത്തിഭേദം ധമ്മം. ഉത്തമന്തി സേട്ഠം. തഥാ ഹേസ അത്തനാ ഉത്തരിതരസ്സ അഭാവേന ‘‘അനുത്തരോ’’തി വുച്ചതി. തത്ഥ മഗ്ഗസ്സ നിയ്യാനഹേതുആദിഅത്ഥേന, നിബ്ബാനസ്സ നിസ്സരണവിവേകാദിഅത്ഥേന, ഫലസ്സ അരിയസന്തഭാവാദിഅത്ഥേന ച സേട്ഠതാ വേദിതബ്ബാ. സ്വായമത്ഥോ ‘‘യാവതാ, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാ സങ്ഖതാ, അരിയോ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ തേസം അഗ്ഗമക്ഖായതീ’’തി (ഇതിവു॰ ൯൦; അ॰ നി॰ ൪.൩൪) ആദിസുത്തപദാനുസാരേന വിഭാവേതബ്ബോ.

    Lokatoti khandhādilokato, vaṭṭatoti attho. Nti taṃ magganibbānaphalapariyattibhedaṃ dhammaṃ. Uttamanti seṭṭhaṃ. Tathā hesa attanā uttaritarassa abhāvena ‘‘anuttaro’’ti vuccati. Tattha maggassa niyyānahetuādiatthena, nibbānassa nissaraṇavivekādiatthena, phalassa ariyasantabhāvādiatthena ca seṭṭhatā veditabbā. Svāyamattho ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti (itivu. 90; a. ni. 4.34) ādisuttapadānusārena vibhāvetabbo.

    ധമ്മന്തി യഥാനുസിട്ഠം പടിപജ്ജമാനേ അപായതോ, സംസാരതോ ച അപതമാനേ കത്വാ ധാരേതീതി ധമ്മോ. സമ്മാ, സാമഞ്ച സബ്ബധമ്മാനം ബുദ്ധത്താ സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ, സബ്ബഞ്ഞുതാഅനാവരണഞാണോ സമന്തചക്ഖു ഭഗവാ, തേന യഥാ സമ്മാസമ്ബോധിസമധിഗമേനേവ സബ്ബേ ബുദ്ധഗുണാ സമ്പാപുണീയന്തി, ഏവം സമ്മദേവ ആസേവനായ ഭാവനായ ബഹുലീകിരിയായ സമ്മാപടിപത്തിയാ സമ്മദേവ പച്ചവേക്ഖണായ സക്കച്ചം ധമ്മദേസനായ വേനേയ്യസന്താനേസു പതിട്ഠാപനേന –

    Dhammanti yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne apāyato, saṃsārato ca apatamāne katvā dhāretīti dhammo. Sammā, sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā sammāsambuddho, sabbaññutāanāvaraṇañāṇo samantacakkhu bhagavā, tena yathā sammāsambodhisamadhigameneva sabbe buddhaguṇā sampāpuṇīyanti, evaṃ sammadeva āsevanāya bhāvanāya bahulīkiriyāya sammāpaṭipattiyā sammadeva paccavekkhaṇāya sakkaccaṃ dhammadesanāya veneyyasantānesu patiṭṭhāpanena –

    ‘‘അരിയം , വോ ഭിക്ഖവേ, സമ്മാസമാധിം ദേസേസ്സാമി (മ॰ നി॰ ൩.൧൩൬; പേടകോ॰ ൨൪). മഗ്ഗാനട്ഠങ്ഗികോ സേട്ഠോ (ധ॰ പ॰ ൨൭൩; നേത്തി॰ ൧൭൦; പേടകോ॰ ൩൦). യാവതാ, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാ സങ്ഖതാ വാ അസങ്ഖതാ വാ, വിരാഗോ തേസം അഗ്ഗമക്ഖായതി (ഇതിവു॰ ൯൦; അ॰ നി॰ ൪.൩൪). ഏകായനോ അയം, ഭിക്ഖവേ, മഗ്ഗോ സത്താനം വിസുദ്ധിയാ (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൭൩; മ॰ നി॰ ൧.൧൦൬; സം॰ നി॰ ൫.൩൬൭, ൩൮൪). ധമ്മം, വോ ഭിക്ഖവേ, ദേസേസ്സാമി ആദികല്യാണ’’ന്തി (മ॰ നി॰ ൩.൪൨൦; നേത്തി॰ ൫) –

    ‘‘Ariyaṃ , vo bhikkhave, sammāsamādhiṃ desessāmi (ma. ni. 3.136; peṭako. 24). Maggānaṭṭhaṅgiko seṭṭho (dha. pa. 273; netti. 170; peṭako. 30). Yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ aggamakkhāyati (itivu. 90; a. ni. 4.34). Ekāyano ayaṃ, bhikkhave, maggo sattānaṃ visuddhiyā (dī. ni. 2.373; ma. ni. 1.106; saṃ. ni. 5.367, 384). Dhammaṃ, vo bhikkhave, desessāmi ādikalyāṇa’’nti (ma. ni. 3.420; netti. 5) –

    ആദിവചനേഹി, അഭിത്ഥവനേന ച പൂജിതോ മാനിതോ അപചിതോതി സമ്മാസമ്ബുദ്ധപൂജിതോ, തം സമ്മാസമ്ബുദ്ധപൂജിതം ധമ്മം വന്ദേതി സമ്ബന്ധോ.

    Ādivacanehi, abhitthavanena ca pūjito mānito apacitoti sammāsambuddhapūjito, taṃ sammāsambuddhapūjitaṃ dhammaṃ vandeti sambandho.

    അയം പനേത്ഥ സങ്ഖേപത്ഥോ – യസ്സ ധമ്മസ്സ അധിഗമനേ വിജ്ജാസമ്പന്നാ ചേവ ഹോന്തി ചരണസമ്പന്നാ ച, സബ്ബവട്ടദുക്ഖതോ ച നിയ്യന്തി, തമേവ അരിയാനം സകലഗുണസമങ്ഗിഭാവനിമിത്തം, അനവസേസദുക്ഖനിസ്സരണഹേതുഭൂതഞ്ച ഉത്തമം പവരം സദ്ധിം പരിയത്തിധമ്മേന നവവിധം ലോകുത്തരധമ്മം ഭഗവതാപി സമ്മാപടിപത്തിആദിവിധിനാ പൂജിതം നമാമി, അഭിത്ഥവാമി വാതി.

    Ayaṃ panettha saṅkhepattho – yassa dhammassa adhigamane vijjāsampannā ceva honti caraṇasampannā ca, sabbavaṭṭadukkhato ca niyyanti, tameva ariyānaṃ sakalaguṇasamaṅgibhāvanimittaṃ, anavasesadukkhanissaraṇahetubhūtañca uttamaṃ pavaraṃ saddhiṃ pariyattidhammena navavidhaṃ lokuttaradhammaṃ bhagavatāpi sammāpaṭipattiādividhinā pūjitaṃ namāmi, abhitthavāmi vāti.

    ഏത്ഥ ച ‘‘യേന ലോകതോ നിയ്യന്തി, വിജ്ജാചരണസമ്പന്നാ ച ഹോന്തീ’’തി പദദ്വയേന യഥാക്കമം ധമ്മസ്സ ഭാവേതബ്ബഭാവോ, സച്ഛികാതബ്ബഭാവോ ച വുത്തോ. തേസു പഠമേന വിജ്ജാസമ്പത്തിയാ ധമ്മം ഥോമേതി, ദുതിയേന വിമുത്തിസമ്പത്തിയാ. തഥാ പഠമേന ഝാനസമ്പദായ, ദുതിയേന വിമോക്ഖസമ്പദായ. പഠമേന വാ സമാധിസമ്പദായ, ദുതിയേന സമാപത്തിസമ്പദായ. പഠമേന വാ ഖയഞാണഭാവേന, ദുതിയേന അനുപ്പാദഞാണഭാവേന. അഥ വാ പുരിമേന വിജ്ജൂപമതായ, ദുതിയേന വജിരൂപമതായ. പുരിമേന വാ വിരാഗസമ്പത്തിയാ, ദുതിയേന നിരോധസമ്പത്തിയാ. തഥാ പഠമേന നിയ്യാനഭാവേന, ദുതിയേന നിസ്സരണഭാവേന. പഠമേന വാ ഹേതുഭാവേന, ദുതിയേന അസങ്ഖതഭാവേന. പഠമേന വാ ദസ്സനഭാവേന, ദുതിയേന വിവേകഭാവേന. പഠമേന വാ അധിപതിഭാവേന, ദുതിയേന അമതഭാവേന ധമ്മം ഥോമേതി. അഥ വാ പഠമേന നിയ്യാനികഭാവദസ്സനതോ സ്വാക്ഖാതതായ ധമ്മം ഥോമേതി, ദുതിയേന സച്ഛികാതബ്ബഭാവതോ സന്ദിട്ഠികതായ. തഥാ പുരിമേന അകാലികതായ, പച്ഛിമേന ഏഹിപസ്സികതായ. പുരിമേന വാ ഓപനേയ്യികതായ, പച്ഛിമേന പച്ചത്തം വേദിതബ്ബതായ ധമ്മം ഥോമേതി.

    Ettha ca ‘‘yena lokato niyyanti, vijjācaraṇasampannā ca hontī’’ti padadvayena yathākkamaṃ dhammassa bhāvetabbabhāvo, sacchikātabbabhāvo ca vutto. Tesu paṭhamena vijjāsampattiyā dhammaṃ thometi, dutiyena vimuttisampattiyā. Tathā paṭhamena jhānasampadāya, dutiyena vimokkhasampadāya. Paṭhamena vā samādhisampadāya, dutiyena samāpattisampadāya. Paṭhamena vā khayañāṇabhāvena, dutiyena anuppādañāṇabhāvena. Atha vā purimena vijjūpamatāya, dutiyena vajirūpamatāya. Purimena vā virāgasampattiyā, dutiyena nirodhasampattiyā. Tathā paṭhamena niyyānabhāvena, dutiyena nissaraṇabhāvena. Paṭhamena vā hetubhāvena, dutiyena asaṅkhatabhāvena. Paṭhamena vā dassanabhāvena, dutiyena vivekabhāvena. Paṭhamena vā adhipatibhāvena, dutiyena amatabhāvena dhammaṃ thometi. Atha vā paṭhamena niyyānikabhāvadassanato svākkhātatāya dhammaṃ thometi, dutiyena sacchikātabbabhāvato sandiṭṭhikatāya. Tathā purimena akālikatāya, pacchimena ehipassikatāya. Purimena vā opaneyyikatāya, pacchimena paccattaṃ veditabbatāya dhammaṃ thometi.

    ‘‘ഉത്തമ’’ന്തി ച ഏതേന അഞ്ഞസ്സ വിസിട്ഠസ്സ അഭാവദീപനേന പരിപുണ്ണതായ ധമ്മം ഥോമേതി , ‘‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധപൂജിത’’ന്തി ഏതേന പരിസുദ്ധതായ. സബ്ബദോസാപഗമേന ഹിസ്സ പൂജനീയതാ. പരിസുദ്ധതായ ചസ്സ പഹാനസമ്പദാ, പരിപുണ്ണതായ പഭവസമ്പദാ. പഹാനസമ്പത്തിയാ ച ഭാവനാപാരിപൂരീ അനവസേസദോസസമുഗ്ഘാടനതോ, പഭവസമ്പത്തിയാ സച്ഛികിരിയനിബ്ബത്തി തതുത്തരി കരണീയാഭാവതോ. അനഞ്ഞസാധാരണതായ ഹി ഉത്തമോതി. തഥാ ഭാവേതബ്ബഭാവേനസ്സ സഹ പുബ്ബഭാഗസീലാദീഹി സേക്ഖാ സീലസമാധിപഞ്ഞാക്ഖന്ധാ, സച്ഛികാതബ്ബഭാവേന സഹ അസങ്ഖതായ ധാതുയാ അസേക്ഖാ സീലസമാധിപഞ്ഞാക്ഖന്ധാ ദസ്സിതാ ഹോന്തീതി.

    ‘‘Uttama’’nti ca etena aññassa visiṭṭhassa abhāvadīpanena paripuṇṇatāya dhammaṃ thometi , ‘‘sammāsambuddhapūjita’’nti etena parisuddhatāya. Sabbadosāpagamena hissa pūjanīyatā. Parisuddhatāya cassa pahānasampadā, paripuṇṇatāya pabhavasampadā. Pahānasampattiyā ca bhāvanāpāripūrī anavasesadosasamugghāṭanato, pabhavasampattiyā sacchikiriyanibbatti tatuttari karaṇīyābhāvato. Anaññasādhāraṇatāya hi uttamoti. Tathā bhāvetabbabhāvenassa saha pubbabhāgasīlādīhi sekkhā sīlasamādhipaññākkhandhā, sacchikātabbabhāvena saha asaṅkhatāya dhātuyā asekkhā sīlasamādhipaññākkhandhā dassitā hontīti.

    ഏവം സങ്ഖേപേന സബ്ബസദ്ധമ്മഗുണേഹി സദ്ധമ്മം ഥോമേത്വാ ഇദാനി അരിയസങ്ഘം ഥോമേതും ‘‘സീലാദിഗുണസമ്പന്നോ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ സീലാദിഗുണസമ്പന്നോതി സീലസമാധിപഞ്ഞാവിമുത്തിയാദിഗുണേഹി സമ്പന്നോ സമന്നാഗതോ, സമ്പന്നസീലാദിഗുണോ വാ. അരിയാനഞ്ഹി തംതംമഗ്ഗവജ്ഝകിലേസപ്പഹാനേന ഹതപടിപക്ഖാ സുവിസുദ്ധാ സീലാദയോ ‘‘സമ്പന്നാ’’തി വത്തബ്ബതം അരഹന്തി , ന പുഥൂജ്ജനാനം, യതോ ‘‘സുപ്പടിപന്നോ’’തിആദിനാ (മ॰ നി॰ ൧.൭൪; അ॰ നി॰ ൬.൧൦; ഉദാ॰ ൧൮) അരിയസങ്ഘോ ഥോമീയതി. അഥ വാ സീലാദിഗുണസമ്പന്നോതി പരിപുണ്ണസീലാദിഗുണോ. അരിയപുഗ്ഗലാനഞ്ഹി അരിയസച്ചപ്പടിവേധേന സഹേവ യഥാരഹം സേക്ഖാസേക്ഖാ സീലാദിധമ്മക്ഖന്ധാ പാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തീതി. ഠിതോ മഗ്ഗഫലേസൂതി മഗ്ഗേസു, ഫലേസു ച ഠിതോ, മഗ്ഗട്ഠോ, ഫലട്ഠോ ചാതി അത്ഥോ. യോതി അനിയമതോ അരിയസങ്ഘം നിദ്ദിസതി, തസ്സ ‘‘ത’’ന്തി ഇമിനാ നിയമം വേദിതബ്ബം.

    Evaṃ saṅkhepena sabbasaddhammaguṇehi saddhammaṃ thometvā idāni ariyasaṅghaṃ thometuṃ ‘‘sīlādiguṇasampanno’’tiādi vuttaṃ. Tattha sīlādiguṇasampannoti sīlasamādhipaññāvimuttiyādiguṇehi sampanno samannāgato, sampannasīlādiguṇo vā. Ariyānañhi taṃtaṃmaggavajjhakilesappahānena hatapaṭipakkhā suvisuddhā sīlādayo ‘‘sampannā’’ti vattabbataṃ arahanti , na puthūjjanānaṃ, yato ‘‘suppaṭipanno’’tiādinā (ma. ni. 1.74; a. ni. 6.10; udā. 18) ariyasaṅgho thomīyati. Atha vā sīlādiguṇasampannoti paripuṇṇasīlādiguṇo. Ariyapuggalānañhi ariyasaccappaṭivedhena saheva yathārahaṃ sekkhāsekkhā sīlādidhammakkhandhā pāripūriṃ gacchantīti. Ṭhito maggaphalesūti maggesu, phalesu ca ṭhito, maggaṭṭho, phalaṭṭho cāti attho. Yoti aniyamato ariyasaṅghaṃ niddisati, tassa ‘‘ta’’nti iminā niyamaṃ veditabbaṃ.

    നനു ച അരിയസങ്ഘേ ന സബ്ബേ അരിയപുഗ്ഗലാ മഗ്ഗട്ഠാ, നാപി സബ്ബേ ഫലട്ഠാതി? സച്ചമേതം, അവയവധമ്മേന പന സമുദായം നിദ്ദിസന്തോ ഏവമാഹ യഥാ ‘‘സമം ചുണ്ണ’’ന്തി. യഥാ ഹി യോഗചുണ്ണസ്സ അവയവേസു ലബ്ഭമാനോ സമഭാവോ സമുദായേ അപദിസീയതി ‘‘സമം ചുണ്ണ’’ന്തി, ഏവം അരിയസങ്ഘസ്സ അവയവഭൂതേസു അരിയപുഗ്ഗലേസു ലബ്ഭമാനോ മഗ്ഗട്ഠഫലട്ഠഭാവോ സമുദായഭൂതേ അരിയസങ്ഘേ ഠിതോ ‘‘മഗ്ഗഫലേസൂ’’തി അപദിട്ഠോതി വേദിതബ്ബം.

    Nanu ca ariyasaṅghe na sabbe ariyapuggalā maggaṭṭhā, nāpi sabbe phalaṭṭhāti? Saccametaṃ, avayavadhammena pana samudāyaṃ niddisanto evamāha yathā ‘‘samaṃ cuṇṇa’’nti. Yathā hi yogacuṇṇassa avayavesu labbhamāno samabhāvo samudāye apadisīyati ‘‘samaṃ cuṇṇa’’nti, evaṃ ariyasaṅghassa avayavabhūtesu ariyapuggalesu labbhamāno maggaṭṭhaphalaṭṭhabhāvo samudāyabhūte ariyasaṅghe ṭhito ‘‘maggaphalesū’’ti apadiṭṭhoti veditabbaṃ.

    ആരകത്താ കിലേസേഹി, അനയേ ന ഇരിയനതോ, അയേ ച ഇരിയനതോ, സദേവകേന ച ലോകേന ‘‘സരണ’’ന്തി അരണീയതോ അരിയോ, ദിട്ഠിസീലസാമഞ്ഞേന സംഹതത്താ സങ്ഘോ, അരിയോ ച സോ സങ്ഘോ ചാതി അരിയസങ്ഘോ, തം അരിയസങ്ഘം. പുജ്ജഭവഫലനിബ്ബത്തനതോ അത്തനോ സന്താനം പുനാതീതി വാ പുഞ്ഞം, ഖിത്തം വുത്തം ബീജം വിരുഹനട്ഠാനതായ തായതി രക്ഖതീതി ഖേത്തം കേദാരാദി, ഖേത്തം വിയാതി ഖേത്തം, സത്താനം പുഞ്ഞസ്സ മഹപ്ഫലഭാവകരണേന വിരുഹനട്ഠാനതായ ഖേത്തന്തി പുഞ്ഞക്ഖേത്തം. അനുത്തരം വന്ദേതി സമ്ബന്ധോ.

    Ārakattā kilesehi, anaye na iriyanato, aye ca iriyanato, sadevakena ca lokena ‘‘saraṇa’’nti araṇīyato ariyo, diṭṭhisīlasāmaññena saṃhatattā saṅgho, ariyo ca so saṅgho cāti ariyasaṅgho, taṃ ariyasaṅghaṃ. Pujjabhavaphalanibbattanato attano santānaṃ punātīti vā puññaṃ, khittaṃ vuttaṃ bījaṃ viruhanaṭṭhānatāya tāyati rakkhatīti khettaṃ kedārādi, khettaṃ viyāti khettaṃ, sattānaṃ puññassa mahapphalabhāvakaraṇena viruhanaṭṭhānatāya khettanti puññakkhettaṃ. Anuttaraṃ vandeti sambandho.

    ഏത്ഥ ച ‘‘സീലാദിഗുണസമ്പന്നോ’’തി ഏതേന അരിയസങ്ഘസ്സ ഭഗവതോ അനുജാതപുത്തതം ദസ്സേതി, തേനസ്സ പഭവസമ്പദാ ദീപിതാ ഹോതി. ‘‘ഠിതോ മഗ്ഗഫലേസൂ’’തി ഏതേന പഹാനസമ്പദം, ഞാണസമ്പദഞ്ച ദസ്സേതി കിലേസാനം സമുച്ഛേദപ്പടിപ്പസ്സദ്ധിപ്പഹാനദീപനതോ, മഗ്ഗഫലഞാണാധിഗമദീപനതോ ച. ‘‘അരിയസങ്ഘ’’ന്തി ഏതേന പഭവസമ്പദം സബ്ബസങ്ഘാനം അഗ്ഗഭാവദീപനതോ, സദേവകേന ച ലോകേന അരണീയഭാവദീപനതോ. ‘‘പുഞ്ഞക്ഖേത്തം അനുത്തര’’ന്തി ഏതേന ലോകസ്സ ബഹൂപകാരതം ദസ്സേതി അഗ്ഗദക്ഖിണേയ്യഭാവദീപനതോ.

    Ettha ca ‘‘sīlādiguṇasampanno’’ti etena ariyasaṅghassa bhagavato anujātaputtataṃ dasseti, tenassa pabhavasampadā dīpitā hoti. ‘‘Ṭhito maggaphalesū’’ti etena pahānasampadaṃ, ñāṇasampadañca dasseti kilesānaṃ samucchedappaṭippassaddhippahānadīpanato, maggaphalañāṇādhigamadīpanato ca. ‘‘Ariyasaṅgha’’nti etena pabhavasampadaṃ sabbasaṅghānaṃ aggabhāvadīpanato, sadevakena ca lokena araṇīyabhāvadīpanato. ‘‘Puññakkhettaṃ anuttara’’nti etena lokassa bahūpakārataṃ dasseti aggadakkhiṇeyyabhāvadīpanato.

    തഥാ ‘‘സീലാദിഗുണസമ്പന്നോ’’തി ഇദം അരിയസങ്ഘസ്സ സമ്മാഉജുഞായസാമീചിപ്പടിപന്നഭാവദീപനം. ‘‘ഠിതോ മഗ്ഗഫലേസൂ’’തി ഇദം സതിപി സന്താനവിഭാഗേന അനേകഭാവേ ചതുപുരിസയുഗഅട്ഠപുരിസപുഗ്ഗലഭാവദീപനം. ‘‘അരിയസങ്ഘ’’ന്തി ഇദം ആഹുനേയ്യാദിഭാവദീപനം. ‘‘പുഞ്ഞക്ഖേത്തം അനുത്തര’’ന്തി ഇദം ലോകസ്സ ഹിതസുഖായ പടിപന്നതാദീപനം. തഥാ ‘‘ഠിതോ മഗ്ഗഫലേസൂ’’തി ഇദം അരിയസങ്ഘസ്സ ലോകുത്തരസരണഗമനസബ്ഭാവദീപനം, തേനസ്സ ഭഗവതോ ഓരസപുത്തഭാവോ ദസ്സിതോ ഹോതി. ‘‘സീലാദിഗുണസമ്പന്നോ’’തി ഇമിനാ പനസ്സ വിഹതവിധസ്തകിലേസാ അനവസേസാ സേക്ഖാസേക്ഖാ സീലാദിധമ്മക്ഖന്ധാ ദസ്സിതാ. ‘‘അരിയസങ്ഘം പുഞ്ഞക്ഖേത്തം അനുത്തര’’ന്തി ഇമിനാ തേസം തേസഞ്ഞേവ യഥാവുത്തഗുണവിസേസാനം സുപരിസുദ്ധതം ദീപേതി. തേനസ്സ മഹാനുഭാവതം, അനുത്തരദക്ഖിണേയ്യഭാവം, വന്ദനാരഹഭാവം, അത്തനോ ച വന്ദനാകിരിയായ ഖേത്തങ്ഗതഭാവം ദീപേതി. സരണഗമനഞ്ച സാവകാനം സബ്ബഗുണാനം ആദി, സപുബ്ബഭാഗപ്പടിപദാ സേക്ഖാ സീലക്ഖന്ധാദയോ മജ്ഝേ, അസേക്ഖാ സീലക്ഖന്ധാദയോ പരിയോസാനന്തി ആദിമജ്ഝപരിയോസാനകല്യാണാ സബ്ബേ അരിയസങ്ഘഗുണാ ഇമായ ഗാഥായ പകാസിതാതി വേദിതബ്ബം.

    Tathā ‘‘sīlādiguṇasampanno’’ti idaṃ ariyasaṅghassa sammāujuñāyasāmīcippaṭipannabhāvadīpanaṃ. ‘‘Ṭhito maggaphalesū’’ti idaṃ satipi santānavibhāgena anekabhāve catupurisayugaaṭṭhapurisapuggalabhāvadīpanaṃ. ‘‘Ariyasaṅgha’’nti idaṃ āhuneyyādibhāvadīpanaṃ. ‘‘Puññakkhettaṃ anuttara’’nti idaṃ lokassa hitasukhāya paṭipannatādīpanaṃ. Tathā ‘‘ṭhito maggaphalesū’’ti idaṃ ariyasaṅghassa lokuttarasaraṇagamanasabbhāvadīpanaṃ, tenassa bhagavato orasaputtabhāvo dassito hoti. ‘‘Sīlādiguṇasampanno’’ti iminā panassa vihatavidhastakilesā anavasesā sekkhāsekkhā sīlādidhammakkhandhā dassitā. ‘‘Ariyasaṅghaṃ puññakkhettaṃ anuttara’’nti iminā tesaṃ tesaññeva yathāvuttaguṇavisesānaṃ suparisuddhataṃ dīpeti. Tenassa mahānubhāvataṃ, anuttaradakkhiṇeyyabhāvaṃ, vandanārahabhāvaṃ, attano ca vandanākiriyāya khettaṅgatabhāvaṃ dīpeti. Saraṇagamanañca sāvakānaṃ sabbaguṇānaṃ ādi, sapubbabhāgappaṭipadā sekkhā sīlakkhandhādayo majjhe, asekkhā sīlakkhandhādayo pariyosānanti ādimajjhapariyosānakalyāṇā sabbe ariyasaṅghaguṇā imāya gāthāya pakāsitāti veditabbaṃ.

    ഏവം ഗാഥാത്തയേന സങ്ഖേപതോ സകലഗുണസംകിത്തനമുഖേന രതനത്തയസ്സ പണാമം കത്വാ ഇദാനി തം നിപച്ചകാരം യഥാധിപ്പേതേ പയോജനേ പരിണാമേന്തോ ‘‘വന്ദനാജനിത’’ന്തി ഗാഥമാഹ. തത്ഥ വന്ദനാജനിതന്തി വന്ദനാകാരേന നിബ്ബത്തിതം, രതനത്തയഗുണാഭിത്ഥവനവസേന, നിപച്ചകാരവസേന വാ ഉപ്പാദിതന്തി അത്ഥോ. ഇതീതി ഏവം ‘‘മഹാകാരുണിക’’ന്തിആദിപ്പകാരേന. രതിജനനട്ഠേന രതനം, ബുദ്ധധമ്മസങ്ഘാ, ചിത്തീകതാദിഭാവോ വാ രതനട്ഠോ. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Evaṃ gāthāttayena saṅkhepato sakalaguṇasaṃkittanamukhena ratanattayassa paṇāmaṃ katvā idāni taṃ nipaccakāraṃ yathādhippete payojane pariṇāmento ‘‘vandanājanita’’nti gāthamāha. Tattha vandanājanitanti vandanākārena nibbattitaṃ, ratanattayaguṇābhitthavanavasena, nipaccakāravasena vā uppāditanti attho. Itīti evaṃ ‘‘mahākāruṇika’’ntiādippakārena. Ratijananaṭṭhena ratanaṃ, buddhadhammasaṅghā, cittīkatādibhāvo vā ratanaṭṭho. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ചിത്തീകതം മഹഗ്ഘഞ്ച, അതുലം ദുല്ലഭദസ്സനം;

    ‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;

    അനോമസത്തപരിഭോഗം, രതനം തേന വുച്ചതീ’’തി. (ഖു॰ പാ॰ അട്ഠ॰ ൬.൩; ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൩൩; സം॰ നി॰ ൫.൨൨൩; സു॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൨൨൬; മഹാനി॰ അട്ഠ॰ ൫൦; ദീ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാ; മ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൪; സം॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൧.൪; അ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൧.൪; സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൧.ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ);

    Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccatī’’ti. (khu. pā. aṭṭha. 6.3; dī. ni. aṭṭha. 2.33; saṃ. ni. 5.223; su. ni. aṭṭha. 1.226; mahāni. aṭṭha. 50; dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathā; ma. ni. ṭī. 1.4; saṃ. ni. ṭī. 1.1.4; a. ni. ṭī. 1.1.4; sārattha. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā);

    ചിത്തീകതഭാവാദയോ ച അനഞ്ഞസാധാരണാ ബുദ്ധാദീസു ഏവ ലബ്ഭന്തി, രതനാനം തയം രതനത്തയം, തസ്മിം രതനത്തയേ. ഹതന്തരായോതി വിധസ്തഉപദ്ദവോ ഹുത്വാതി സമ്ബന്ധോ, ഏതേന അത്തനോ പസാദസമ്പത്തിയാ, രതനത്തയസ്സ ച ഖേത്തഭാവസമ്പത്തിയാ തസ്സ പുഞ്ഞസ്സ അത്ഥസംവണ്ണനായ ഉപഘാതകഉപദ്ദവാനം വിഹനനേ സമത്ഥതം ദസ്സേതി. സബ്ബത്ഥാതി സബ്ബസ്മിം അന്തോ ചേവ ബഹി ച, അജ്ഝത്തികബാഹിരവത്ഥൂസൂതി അത്ഥോ. സബ്ബത്ഥാതി വാ സബ്ബസ്മിം കാലേ, സംവണ്ണനായ ആദിമജ്ഝപരിയോസാനകാലേസൂതി വുത്തം ഹോതി. ഹുത്വാതി പുബ്ബകാലകിരിയാ, തസ്സ ‘‘കരിസ്സാമത്ഥവണ്ണന’’ന്തി ഏതേന സമ്ബന്ധോ. തസ്സാതി യം രതനത്തയേ വന്ദനാജനിതം പുഞ്ഞം, തസ്സ. തേജസാതി ആനുഭാവേന ബലേന.

    Cittīkatabhāvādayo ca anaññasādhāraṇā buddhādīsu eva labbhanti, ratanānaṃ tayaṃ ratanattayaṃ, tasmiṃ ratanattaye. Hatantarāyoti vidhastaupaddavo hutvāti sambandho, etena attano pasādasampattiyā, ratanattayassa ca khettabhāvasampattiyā tassa puññassa atthasaṃvaṇṇanāya upaghātakaupaddavānaṃ vihanane samatthataṃ dasseti. Sabbatthāti sabbasmiṃ anto ceva bahi ca, ajjhattikabāhiravatthūsūti attho. Sabbatthāti vā sabbasmiṃ kāle, saṃvaṇṇanāya ādimajjhapariyosānakālesūti vuttaṃ hoti. Hutvāti pubbakālakiriyā, tassa ‘‘karissāmatthavaṇṇana’’nti etena sambandho. Tassāti yaṃ ratanattaye vandanājanitaṃ puññaṃ, tassa. Tejasāti ānubhāvena balena.

    ഏവം രതനത്തയവന്ദനായ പയോജനം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി നേത്തിപ്പകരണസ്സ ഗമ്ഭീരത്ഥത്താ അത്ഥസംവണ്ണനായ ദുക്കരഭാവം ദസ്സേതും ‘‘ഠിതി’’ന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ ഠിതിന്തി ഠാനം അനന്തരധാനം അവിച്ഛേദപ്പവത്തിം. ആകങ്ഖമാനേനാതി ഇച്ഛമാനേന പത്ഥയന്തേന, ‘‘അഹോവതായം സദ്ധമ്മനേത്തി ചിരം തിട്ഠേയ്യാ’’തി ഏവം പത്ഥയന്തേനാതി വുത്തം ഹോതി. ചിരന്തി ദീഘകാലം, പഞ്ചവസ്സസഹസ്സപരിമാണം കാലന്തി അത്ഥോ. സദ്ധമ്മനേത്തിയാതി സദ്ധമ്മസങ്ഖാതായ നേത്തിയാ. സദ്ധമ്മോ ഹി വേനേയ്യസന്താനേസു അരിയഗുണാനം നയനതോ നേത്തി, സദ്ധമ്മസ്സ വാ നേത്തി സദ്ധമ്മനേത്തി, തസ്സാ സദ്ധമ്മനേത്തിയാ, സ്വായമത്ഥോ അട്ഠകഥായം വിചാരിതോ ഏവ. ഥേരേനാതി ഥിരഗുണയുത്തേന. അഭിയാചിതോതി ആദരഗാരവേന യാചിതോ. അഭിമുഖം വാ യാചിതോ, അനുത്തരം കത്വാ യാചിതോതി അത്ഥോ. ഉദ്ദിസ്സ വാ യാചിതോ, ഗരുതരം കത്വാ യാചിതോതി അത്ഥോ, ‘‘കരോതു ആയസ്മാ നേത്തിപ്പകരണസ്സ കഞ്ചി അത്ഥസംവണ്ണന’’ന്തി ഏവം നേത്തിയാ അത്ഥസംവണ്ണനം പതി അജ്ഝേസിതോതി വുത്തം ഹോതി. ഏത്ഥ ച സദ്ധമ്മസ്സ ചിരം ഠിതികാമേന അജ്ഝാസയസമ്പന്നേന സാസനേ ഥിരഗുണയുത്തേന സബ്രഹ്മചാരിനാ ആദരഗാരവേന, അഭിമുഖം വാ യാചിതേന മേ ന സക്കാ തസ്സ അഭിയാചനം പടിക്ഖിപിതുന്തി ദസ്സേതി ‘‘ഠിതിം ആകങ്ഖമാനേനാ’’തി ഗാഥായ.

    Evaṃ ratanattayavandanāya payojanaṃ dassetvā idāni nettippakaraṇassa gambhīratthattā atthasaṃvaṇṇanāya dukkarabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘ṭhiti’’ntiādimāha. Tattha ṭhitinti ṭhānaṃ anantaradhānaṃ avicchedappavattiṃ. Ākaṅkhamānenāti icchamānena patthayantena, ‘‘ahovatāyaṃ saddhammanetti ciraṃ tiṭṭheyyā’’ti evaṃ patthayantenāti vuttaṃ hoti. Ciranti dīghakālaṃ, pañcavassasahassaparimāṇaṃ kālanti attho. Saddhammanettiyāti saddhammasaṅkhātāya nettiyā. Saddhammo hi veneyyasantānesu ariyaguṇānaṃ nayanato netti, saddhammassa vā netti saddhammanetti, tassā saddhammanettiyā, svāyamattho aṭṭhakathāyaṃ vicārito eva. Therenāti thiraguṇayuttena. Abhiyācitoti ādaragāravena yācito. Abhimukhaṃ vā yācito, anuttaraṃ katvā yācitoti attho. Uddissa vā yācito, garutaraṃ katvā yācitoti attho, ‘‘karotu āyasmā nettippakaraṇassa kañci atthasaṃvaṇṇana’’nti evaṃ nettiyā atthasaṃvaṇṇanaṃ pati ajjhesitoti vuttaṃ hoti. Ettha ca saddhammassa ciraṃ ṭhitikāmena ajjhāsayasampannena sāsane thiraguṇayuttena sabrahmacārinā ādaragāravena, abhimukhaṃ vā yācitena me na sakkā tassa abhiyācanaṃ paṭikkhipitunti dasseti ‘‘ṭhitiṃ ākaṅkhamānenā’’ti gāthāya.

    പദുമുത്തരനാഥസ്സാതി പദുമുത്തരസ്സ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ. പസ്സതാതി പുബ്ബേനിവാസചക്ഖുനാ, സമന്തചക്ഖുനാ ഏവ വാ ഹത്ഥതലേ ഠപിതആമലകം വിയ അഭിനീഹാരം പസ്സന്തേന. താദിനാതി താദിഭാവയുത്തേന , സബ്ബത്ഥ വാ നിബ്ബികാരേന, ‘‘അമ്ഹാകം ഭഗവതാ’’തി വചനസേസോ. യസ്സാതി ആയസ്മതോ മഹാകച്ചാനത്ഥേരസ്സ. ഠപിതോതി –

    Padumuttaranāthassāti padumuttarassa sammāsambuddhassa. Passatāti pubbenivāsacakkhunā, samantacakkhunā eva vā hatthatale ṭhapitaāmalakaṃ viya abhinīhāraṃ passantena. Tādināti tādibhāvayuttena , sabbattha vā nibbikārena, ‘‘amhākaṃ bhagavatā’’ti vacanaseso. Yassāti āyasmato mahākaccānattherassa. Ṭhapitoti –

    ‘‘ഏതദഗ്ഗം, ഭിക്ഖവേ, മമ സാവകാനം ഭിക്ഖൂനം സംഖിത്തേന ഭാസിതസ്സ വിത്ഥാരേന അത്ഥം വിഭജന്താനം യദിദം മഹാകച്ചാനോ’’തി (അ॰ നി॰ ൧.൧൮൮, ൧൯൭) –

    ‘‘Etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ vibhajantānaṃ yadidaṃ mahākaccāno’’ti (a. ni. 1.188, 197) –

    ഏവം ഠപിതോ. സീലാദിഗുണവിസേസേഹി മഹന്താ സാവകാതി മഹാസാവകാ (ഥേരഗാ॰ അട്ഠ॰ ൨.൧൨൮൮; അ॰ നി॰ ടീ॰ ൨.൩.൫൯), മഹാകസ്സപാദയോ, തേസു അയമായസ്മാ അഞ്ഞതരോതി, മഹാസാവകോ ച സോ ഗുണവിസേസയോഗതോ ഉത്തമോ ചാതി മഹാസാവകുത്തമോ.

    Evaṃ ṭhapito. Sīlādiguṇavisesehi mahantā sāvakāti mahāsāvakā (theragā. aṭṭha. 2.1288; a. ni. ṭī. 2.3.59), mahākassapādayo, tesu ayamāyasmā aññataroti, mahāsāvako ca so guṇavisesayogato uttamo cāti mahāsāvakuttamo.

    ഝാനാദീസു സാതിസയാനം ആവജ്ജനാദിവസീഭാവാനം, അരിയിദ്ധിവസേന പരമസ്സ ച ചേതോവസീഭാവസ്സ അധിഗതത്താ വസിപ്പത്തോ. അത്ഥാദീസു സവിസേസഭേദഗതപടിസമ്ഭിദാഞാണത്താ പഭിന്നപടിസമ്ഭിദോ. ‘‘പണ്ഡിതോ, ഭിക്ഖവേ, മഹാകച്ചാനോ, മഹാപഞ്ഞോ, ഭിക്ഖവേ, മഹാകച്ചാനോ’’തിആദിനാ (മ॰ നി॰ ൧.൨൦൫) അനേകേസു ഠാനേസു ഭഗവതാ പസംസിതത്താ സമ്ബുദ്ധേന പസംസിതോ. തേന വുത്തം ‘‘സത്ഥു ചേവ സംവണ്ണിതോ സംഭാവിതോ, വിഞ്ഞൂനഞ്ച സബ്രഹ്മചാരിന’’ന്തി.

    Jhānādīsu sātisayānaṃ āvajjanādivasībhāvānaṃ, ariyiddhivasena paramassa ca cetovasībhāvassa adhigatattā vasippatto. Atthādīsu savisesabhedagatapaṭisambhidāñāṇattā pabhinnapaṭisambhido. ‘‘Paṇḍito, bhikkhave, mahākaccāno, mahāpañño, bhikkhave, mahākaccāno’’tiādinā (ma. ni. 1.205) anekesu ṭhānesu bhagavatā pasaṃsitattā sambuddhena pasaṃsito. Tena vuttaṃ ‘‘satthu ceva saṃvaṇṇito saṃbhāvito, viññūnañca sabrahmacārina’’nti.

    അനുമോദിതാതി ‘‘സാധു സാധു, കച്ചാന, സാധു ഖോ, ത്വം കച്ചാന, ഇമം ധമ്മസംവണ്ണനം അഭാസീ’’തി ഏവം അനുമോദിതാ. ഏകസ്മിം കിര സമയേ അയം മഹാഥേരോ ജമ്ബുവനസണ്ഡേ വിഹരന്തോ അത്തനോ സന്തികാവചരാനം ഭിക്ഖൂനം ഇമം ഹാരനയപടിമണ്ഡിതം പകരണം അഭാസി. ഭാസിത്വാ ച ഭഗവതോ സന്തികം ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദേത്വാ ഏകമന്തം നിസിന്നോ യഥാഭാസിതം ഇമം പകരണം ഭഗവതോ നിവേദേസി. തം സുത്വാ ഭഗവാ ‘‘സാധു സാധൂ’’തിആദിനാ അനുമോദിത്വാ ‘‘തസ്മാതിഹ, ത്വം കച്ചാന, ഇമം ധമ്മസംവണ്ണനം ധമ്മനേത്തിത്വേവ ധാരേഹീ’’തി നാമഗ്ഗഹണം അകാസീതി വദന്തി. ദേസനാഹാരാദിനന്ദിയാവട്ടനയാദിഹാരനയാനുസാരേനേവ സബ്ബധമ്മസംവണ്ണനാനം ഗതിയോതി ആഹ ‘‘സാസനസ്സ സദായത്താ, നവങ്ഗസ്സത്ഥവണ്ണനാ’’തി.

    Anumoditāti ‘‘sādhu sādhu, kaccāna, sādhu kho, tvaṃ kaccāna, imaṃ dhammasaṃvaṇṇanaṃ abhāsī’’ti evaṃ anumoditā. Ekasmiṃ kira samaye ayaṃ mahāthero jambuvanasaṇḍe viharanto attano santikāvacarānaṃ bhikkhūnaṃ imaṃ hāranayapaṭimaṇḍitaṃ pakaraṇaṃ abhāsi. Bhāsitvā ca bhagavato santikaṃ upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisinno yathābhāsitaṃ imaṃ pakaraṇaṃ bhagavato nivedesi. Taṃ sutvā bhagavā ‘‘sādhu sādhū’’tiādinā anumoditvā ‘‘tasmātiha, tvaṃ kaccāna, imaṃ dhammasaṃvaṇṇanaṃ dhammanettitveva dhārehī’’ti nāmaggahaṇaṃ akāsīti vadanti. Desanāhārādinandiyāvaṭṭanayādihāranayānusāreneva sabbadhammasaṃvaṇṇanānaṃ gatiyoti āha ‘‘sāsanassa sadāyattā, navaṅgassatthavaṇṇanā’’ti.

    ഗമ്ഭീരഞാണേഹീഹി ഗമ്ഭീരേഹി ഞാണേഹി, ന സദ്ധാമത്തകേന, ഗമ്ഭീരഞാണേഹി വാ മഹാപഞ്ഞേഹി അരിയേഹി. പകരണസ്സ ഗമ്ഭീരത്ഥതം, അത്തനോ ച ഞാണസ്സ നാതിവിസയതം വിദിത്വാ സംവണ്ണനാരമ്ഭേ സംസീദന്തമ്പി മം സാസനഗുണാദിഉപനിസ്സയസമ്പദാ ഉസ്സാഹേസീതി ഇമമത്ഥം ദസ്സേതി ‘‘കിഞ്ചാപീ’’തിആദിനാ.

    Gambhīrañāṇehīhi gambhīrehi ñāṇehi, na saddhāmattakena, gambhīrañāṇehi vā mahāpaññehi ariyehi. Pakaraṇassa gambhīratthataṃ, attano ca ñāṇassa nātivisayataṃ viditvā saṃvaṇṇanārambhe saṃsīdantampi maṃ sāsanaguṇādiupanissayasampadā ussāhesīti imamatthaṃ dasseti ‘‘kiñcāpī’’tiādinā.

    ‘‘പഞ്ചപി നികായേ ഓഗാഹേത്വാ’’തി ഇമിനാ നേത്തിയാ പഞ്ചപി മഹാനികായേ അനുപവിസിത്വാ അവട്ഠാനം, തേസം സംവണ്ണനാഭാവഞ്ച ദീപേതി. തത്ഥ ‘‘കതമോ അസ്സാദോ ച ആദീനവോ ചാ’’തിആദിപേടകോപദേസപാളിം (പേടകോ॰ ൨൩) ആനേത്വാ ഇധ ദേസനാഹാരാദീനം പദത്ഥവിനിച്ഛയോ പേടകേന സംസന്ദനം നാമ. ‘‘യഥാബല’’ന്തി ഇമിനാ സബ്ബഥാ സബ്ബഭാഗേനാപി നേത്തിയാ സംവണ്ണനാ മയാ ന സുകരാ കാതും, അത്തനോ പന ഞാണബലാനുരൂപം കരിസ്സാമീതി നിരതിമാനതം ദീപേതി.

    ‘‘Pañcapinikāye ogāhetvā’’ti iminā nettiyā pañcapi mahānikāye anupavisitvā avaṭṭhānaṃ, tesaṃ saṃvaṇṇanābhāvañca dīpeti. Tattha ‘‘katamo assādo ca ādīnavo cā’’tiādipeṭakopadesapāḷiṃ (peṭako. 23) ānetvā idha desanāhārādīnaṃ padatthavinicchayo peṭakena saṃsandanaṃ nāma. ‘‘yathābala’’nti iminā sabbathā sabbabhāgenāpi nettiyā saṃvaṇṇanā mayā na sukarā kātuṃ, attano pana ñāṇabalānurūpaṃ karissāmīti niratimānataṃ dīpeti.

    സുവിസുദ്ധന്തി സുട്ഠു വിസുദ്ധം, നികായന്തരലദ്ധിദോസേഹി അന്തരന്തരാ അനുപ്പവേസിതേഹി അസമ്മിസ്സന്തി അധിപ്പായോ. അസംകിണ്ണന്തി സനികായേപി പദത്ഥന്തരപരികപ്പനാദിനാ അസംകിണ്ണം താദിസസങ്കരരഹിതം അനാകുലം സുപരിച്ഛിന്നം. വിവിധേഹി ആകാരേഹി നിച്ഛിനോതീതി വിനിച്ഛയോ. അത്ഥാനം വിനിച്ഛയോ അത്ഥവിനിച്ഛയോ. ഗണ്ഠിട്ഠാനഭൂതേസു അത്ഥേസു ഖിലമദ്ദനാകാരേന പവത്താ വിമതിച്ഛേദകഥാ, നിപുണോ സുഖുമോ സണ്ഹോ അത്ഥവിനിച്ഛയോ ഏതസ്സാതി നിപുണത്ഥവിനിച്ഛയോ. അഥ വാ അത്ഥേ വിനിച്ഛിനോതീതി അത്ഥവിനിച്ഛയോ, യഥാവുത്തഅത്ഥവിസയഞാണം, നിപുണോ ഛേകോ അത്ഥവിനിച്ഛയോ ഏതസ്സാതി നിപുണത്ഥവിനിച്ഛയോ, തം നിപുണത്ഥവിനിച്ഛയം. സമയന്തി സിദ്ധന്തം. ഇദം വുത്തം ഹോതി – മഹാവിഹാരവാസീനം സിദ്ധന്തോ വുത്തനയേന സുപരിസുദ്ധോ, അനാകുലോ, സണ്ഹസുഖുമവിനിച്ഛയോ ച, സിദ്ധന്തം തം അവിലോമേന്തോ അനുകൂലതോ തത്ഥ സിദ്ധംയേവ ധമ്മനേത്തിം പകാസയന്തോ നേത്തിപ്പകരണസ്സ അത്ഥസംവണ്ണനം കരിസ്സാമീതി.

    Suvisuddhanti suṭṭhu visuddhaṃ, nikāyantaraladdhidosehi antarantarā anuppavesitehi asammissanti adhippāyo. Asaṃkiṇṇanti sanikāyepi padatthantaraparikappanādinā asaṃkiṇṇaṃ tādisasaṅkararahitaṃ anākulaṃ suparicchinnaṃ. Vividhehi ākārehi nicchinotīti vinicchayo. Atthānaṃ vinicchayo atthavinicchayo. Gaṇṭhiṭṭhānabhūtesu atthesu khilamaddanākārena pavattā vimaticchedakathā, nipuṇo sukhumo saṇho atthavinicchayo etassāti nipuṇatthavinicchayo. Atha vā atthe vinicchinotīti atthavinicchayo, yathāvuttaatthavisayañāṇaṃ, nipuṇo cheko atthavinicchayo etassāti nipuṇatthavinicchayo, taṃ nipuṇatthavinicchayaṃ. Samayanti siddhantaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – mahāvihāravāsīnaṃ siddhanto vuttanayena suparisuddho, anākulo, saṇhasukhumavinicchayo ca, siddhantaṃ taṃ avilomento anukūlato tattha siddhaṃyeva dhammanettiṃ pakāsayanto nettippakaraṇassa atthasaṃvaṇṇanaṃ karissāmīti.

    പമാദലേഖന്തി അപരഭാഗേ പോത്ഥകാരുള്ഹകാലേ പമജ്ജിത്വാ ലിഖനവസേന പവത്തപ്പമാദപാഠം. വജ്ജേത്വാതി അപനേത്വാ. പാളിം സമ്മാ നിയോജയന്തി തം തം നേത്തിപാളിം തത്ഥ തത്ഥ ഉദാഹരണഭാവേന ആനീതസുത്തേ സമ്മദേവ നിയോജേന്തോ, അത്ഥസംവണ്ണനായ വാ തം തം ഉദാഹരണസുത്തസങ്ഖാതം പാളിം തസ്മിം തസ്മിം ലക്ഖണഭൂതേ നേത്തിഗന്ഥേ സമ്മദേവ നിയോജേന്തോ. ഉപദേസന്തി നേത്തിഉപനിസം നേത്തിഹദയം. യ്വായം സപട്ഠാനവിഭാഗസ്സ തേത്തിംസവിധസ്സ നേത്തിപദത്ഥസ്സ സഹ നിമിത്തവിഭാഗേന അസങ്കരതോ വവത്ഥിതോ വിസയോ, തം. വിഭാവേന്തോ പകാസേന്തോ. തസ്സാ നേത്തിയാ കരിസ്സാമി അത്ഥവണ്ണനന്തി സമ്ബന്ധോ.

    Pamādalekhanti aparabhāge potthakāruḷhakāle pamajjitvā likhanavasena pavattappamādapāṭhaṃ. Vajjetvāti apanetvā. Pāḷiṃ sammā niyojayanti taṃ taṃ nettipāḷiṃ tattha tattha udāharaṇabhāvena ānītasutte sammadeva niyojento, atthasaṃvaṇṇanāya vā taṃ taṃ udāharaṇasuttasaṅkhātaṃ pāḷiṃ tasmiṃ tasmiṃ lakkhaṇabhūte nettiganthe sammadeva niyojento. Upadesanti nettiupanisaṃ nettihadayaṃ. Yvāyaṃ sapaṭṭhānavibhāgassa tettiṃsavidhassa nettipadatthassa saha nimittavibhāgena asaṅkarato vavatthito visayo, taṃ. Vibhāvento pakāsento. Tassā nettiyā karissāmi atthavaṇṇananti sambandho.

    ഏത്ഥ ച ‘‘അഭിയാചിതോ’’തി ഇമിനാ അത്ഥസംവണ്ണനായ നിമിത്തം ദസ്സേതി, ‘‘ഠിതിം ആകങ്ഖമാനേന ചിരം സദ്ധമ്മനേത്തിയാ’’തി ഇമിനാ പയോജനം, ‘‘കരിസ്സാമത്ഥവണ്ണന’’ന്തി ഇമിനാ പിണ്ഡത്ഥം. സംവണ്ണിയമാനാ ഹി പകരണത്ഥാ സംവണ്ണനായ പിണ്ഡത്ഥോ. ‘‘തമുപനിസ്സായാ’’തിആദിനാ കരണപ്പകാരം.

    Ettha ca ‘‘abhiyācito’’ti iminā atthasaṃvaṇṇanāya nimittaṃ dasseti, ‘‘ṭhitiṃ ākaṅkhamānena ciraṃ saddhammanettiyā’’ti iminā payojanaṃ, ‘‘karissāmatthavaṇṇana’’nti iminā piṇḍatthaṃ. Saṃvaṇṇiyamānā hi pakaraṇatthā saṃvaṇṇanāya piṇḍattho. ‘‘Tamupanissāyā’’tiādinā karaṇappakāraṃ.

    ഇദാനി സംവണ്ണനായ സവനേ നിയോജേന്തോ ‘‘ഇതി അത്ഥ’’ന്തി ഓസാനഗാഥമാഹ. തത്ഥ ‘‘സക്കച്ച’’ന്തി പദം ഉഭയത്ഥ യോജേതബ്ബം ‘‘സക്കച്ചം വിഭജന്തസ്സ, സക്കച്ചം നിസാമയഥാ’’തി.

    Idāni saṃvaṇṇanāya savane niyojento ‘‘iti attha’’nti osānagāthamāha. Tattha ‘‘sakkacca’’nti padaṃ ubhayattha yojetabbaṃ ‘‘sakkaccaṃ vibhajantassa, sakkaccaṃ nisāmayathā’’ti.

    ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Ganthārambhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ഖുദ്ദകനികായ (അട്ഠകഥാ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / നേത്തിപ്പകരണ-അട്ഠകഥാ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാ • Ganthārambhakathā

    ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ഖുദ്ദകനികായ (ടീകാ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / നേത്തിവിഭാവിനീ • Nettivibhāvinī / ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാ • Ganthārambhakathā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact