Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / വിനയവിനിച്ഛയ-ടീകാ • Vinayavinicchaya-ṭīkā

    ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ

    Ganthārambhakathāvaṇṇanā

    ൧-൫

    1-5

    . സുവിപുലാമലസദ്ധാപഞ്ഞാദിഗുണസമുദയാവഹം സകലജനഹിതേകഹേതുജിനസാസനട്ഠിതിമൂലഭൂതം വിനയപ്പകരണമിദമാരഭന്തോയമാചരിയോ പകരണാരമ്ഭേ രതനത്തയപ്പണാമപകരണാഭിധാനാഭിധേയ്യകരണപ്പകാരപയോജനനിമിത്തകത്തുപരിമാണാദീനി ദസ്സേതുമാഹ ‘‘വന്ദിത്വാ’’തിആദി. തത്ഥ രതനത്തയം നാമ.

    . Suvipulāmalasaddhāpaññādiguṇasamudayāvahaṃ sakalajanahitekahetujinasāsanaṭṭhitimūlabhūtaṃ vinayappakaraṇamidamārabhantoyamācariyo pakaraṇārambhe ratanattayappaṇāmapakaraṇābhidhānābhidheyyakaraṇappakārapayojananimittakattuparimāṇādīni dassetumāha ‘‘vanditvā’’tiādi. Tattha ratanattayaṃ nāma.

    ‘‘ചിത്തീകതം മഹഗ്ഘഞ്ച, അതുലം ദുല്ലഭദസ്സനം;

    ‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;

    അനോമസത്തപരിഭോഗം, രതനം തേന വുച്ചതീ’’തി. (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൩൩; സം॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൩.൫.൨൨൩; ഖു॰ പാ॰ അട്ഠ॰ ൬.൩; സു॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൨൨൬; മഹാനി॰ അട്ഠ॰ ൫൦) –

    Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccatī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.33; saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.223; khu. pā. aṭṭha. 6.3; su. ni. aṭṭha. 1.226; mahāni. aṭṭha. 50) –

    നിദ്ദിട്ഠസഭാവം

    Niddiṭṭhasabhāvaṃ

    ‘‘ബുദ്ധോ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം, ധമ്മോ ലോകുത്തരോ നവ;

    ‘‘Buddho sabbaññutaññāṇaṃ, dhammo lokuttaro nava;

    സങ്ഘോ മഗ്ഗഫലട്ഠോ ച, ഇച്ചേതം രതനത്തയ’’ന്തി. –

    Saṅgho maggaphalaṭṭho ca, iccetaṃ ratanattaya’’nti. –

    വിഭാവിതപ്പഭേദം സകലഭവദുക്ഖവിനിവാരണം തിഭവേനേകപടിസരണം വത്ഥുത്തയം.

    Vibhāvitappabhedaṃ sakalabhavadukkhavinivāraṇaṃ tibhavenekapaṭisaraṇaṃ vatthuttayaṃ.

    തസ്സ പണാമോ നാമ പണാമകിരിയാനിപ്ഫാദികാ ചേതനാ. സാ തിവിധാ കായപണാമോ വചീപണാമോ മനോപണാമോതി. തത്ഥ കായപണാമോ നാമ രതനത്തയഗുണാനുസ്സരണപുബ്ബികാ അഞ്ജലികമ്മാദികായകിരിയാവസപ്പവത്തികാ കായവിഞ്ഞത്തിസമുട്ഠാപികാ ചേതനാ. വചീപണാമോ നാമ തഥേവ പവത്താ നാനാവിധഗുണവിസേസവിഭാവനസഭാവഥോമനാകിരിയാവസപ്പവത്തികാ വചീവിഞ്ഞത്തിസമുട്ഠാപികാ ചേതനാ. മനോപണാമോ നാമ ഉഭയവിഞ്ഞത്തിയോ അസമുട്ഠാപേത്വാ കേവലം ഗുണാനുസ്സരണേന ചിത്തസന്താനസ്സ തന്നിന്നതപ്പോണതപ്പബ്ഭാരതായ ഗാരവബഹുമാനനവസപ്പവത്തിസാധികാ ചേതനാ.

    Tassa paṇāmo nāma paṇāmakiriyānipphādikā cetanā. Sā tividhā kāyapaṇāmo vacīpaṇāmo manopaṇāmoti. Tattha kāyapaṇāmo nāma ratanattayaguṇānussaraṇapubbikā añjalikammādikāyakiriyāvasappavattikā kāyaviññattisamuṭṭhāpikā cetanā. Vacīpaṇāmo nāma tatheva pavattā nānāvidhaguṇavisesavibhāvanasabhāvathomanākiriyāvasappavattikā vacīviññattisamuṭṭhāpikā cetanā. Manopaṇāmo nāma ubhayaviññattiyo asamuṭṭhāpetvā kevalaṃ guṇānussaraṇena cittasantānassa tanninnatappoṇatappabbhāratāya gāravabahumānanavasappavattisādhikā cetanā.

    ഇമസ്സ താവ രതനത്തയപണാമസ്സ ദസ്സനം യഥാധിപ്പേതത്ഥസാധനത്ഥം. ഗുണാതിസയയോഗേന ഹി പണാമാരഹേ രതനത്തയേ കതോ പണാമോ പുഞ്ഞവിസേസഭാവതോ ഇച്ഛിതത്ഥാഭിനിപ്ഫത്തിവിബന്ധകേന ഉപഘാതകേന, ഉപപീളകേന ച അപുഞ്ഞകമ്മേന ഉപനീയമാനസ്സ ഉപദ്ദവജാലസ്സ വിനിവാരണേന യഥാലദ്ധസമ്പത്തിനിമിത്തകസ്സ പുഞ്ഞകമ്മസ്സ അനുബലപ്പദാനേന ച തബ്ബിപാകസന്തതിയാ ആയുസുഖബലാദിവഡ്ഢനേന ച ചിരകാലപ്പവത്തിഹേതുകോതി യഥാധിപ്പേതപകരണനിപ്ഫത്തിനിബന്ധനകോ ഹോതി. അഥാപി സോതൂനഞ്ച വന്ദനീയവന്ദനാപുബ്ബകേനാരമ്ഭേന അനന്തരായേന ഉഗ്ഗഹണധാരണാദിക്കമേന പകരണാവബോധപ്പയോജനസാധനത്ഥം. അപിച സോതൂനമേവ വിഞ്ഞാതസത്ഥുകാനം ഭഗവതോ യഥാഭൂതഗുണവിസേസാനുസ്സവനേന സമുപജാതപ്പസാദാനം പകരണേ ഗാരവുപ്പാദനത്ഥം, അവിഞ്ഞാതസത്ഥുകാനം പന പകരണസ്സ സ്വാഖ്യാതതായ തപ്പഭവേ സത്ഥരി ഗാരവുപ്പാദനത്ഥഞ്ച സോതുജനാനുഗ്ഗഹമേവ പധാനം കത്വാ ആചരിയേഹി ഗന്ഥാരമ്ഭേ ഥുതിപ്പണാമപരിദീപകാനം ഗാഥാവാക്യാനം നിക്ഖേപോ വിധീയതി. ഇതരഥാ വിനാപി തന്നിക്ഖേപം കായമനോപണാമേനാപി യഥാധിപ്പേതപ്പയോജനസിദ്ധിതോ കിമേതേന ഗന്ഥഗാരവകരേനാതി അയമേത്ഥ സങ്ഖേപോ. വിത്ഥാരതോ പന പണാമപ്പയോജനം സാരത്ഥദീപനിയാദീസു (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൧.ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ; വി॰ വി॰ ടീ॰ ൨.ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ) ദസ്സിതനയേനേവ ഞാതബ്ബം.

    Imassa tāva ratanattayapaṇāmassa dassanaṃ yathādhippetatthasādhanatthaṃ. Guṇātisayayogena hi paṇāmārahe ratanattaye kato paṇāmo puññavisesabhāvato icchitatthābhinipphattivibandhakena upaghātakena, upapīḷakena ca apuññakammena upanīyamānassa upaddavajālassa vinivāraṇena yathāladdhasampattinimittakassa puññakammassa anubalappadānena ca tabbipākasantatiyā āyusukhabalādivaḍḍhanena ca cirakālappavattihetukoti yathādhippetapakaraṇanipphattinibandhanako hoti. Athāpi sotūnañca vandanīyavandanāpubbakenārambhena anantarāyena uggahaṇadhāraṇādikkamena pakaraṇāvabodhappayojanasādhanatthaṃ. Apica sotūnameva viññātasatthukānaṃ bhagavato yathābhūtaguṇavisesānussavanena samupajātappasādānaṃ pakaraṇe gāravuppādanatthaṃ, aviññātasatthukānaṃ pana pakaraṇassa svākhyātatāya tappabhave satthari gāravuppādanatthañca sotujanānuggahameva padhānaṃ katvā ācariyehi ganthārambhe thutippaṇāmaparidīpakānaṃ gāthāvākyānaṃ nikkhepo vidhīyati. Itarathā vināpi tannikkhepaṃ kāyamanopaṇāmenāpi yathādhippetappayojanasiddhito kimetena ganthagāravakarenāti ayamettha saṅkhepo. Vitthārato pana paṇāmappayojanaṃ sāratthadīpaniyādīsu (sārattha. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; vi. vi. ṭī. 2.ganthārambhakathāvaṇṇanā) dassitanayeneva ñātabbaṃ.

    അഭിധാനകഥനം പന വോഹാരസുഖത്ഥം. അഭിധേയ്യസ്സ സമുദിതേന പകരണേന പടിപാദേതബ്ബസ്സ കഥനം പകരണസ്സ ആരഭിതബ്ബസഭാവദസ്സനത്ഥം. വിദിതാനിന്ദിതസാത്ഥകസുകരാനുട്ഠാനാഭി ധേയ്യമേവ ഹി പകരണം പരിക്ഖകജനാ ആരഭിതബ്ബം മഞ്ഞന്തീതി. കരണപ്പകാരസന്ദസ്സനം സോതുജനസമുസ്സാഹനത്ഥം. അനാകുലമസംകിണ്ണതാദിപ്പകാരേന ഹി വിരചിതം പകരണം സോതാരോ സോതുമുസ്സഹന്തീതി. പയോജനകഥനം പന പകരണജ്ഝായനേ സോതുജനസമുത്തേജനത്ഥം. അസതി ഹി പയോജനകഥനേ അവിഞ്ഞാതപ്പയോജനാ അജ്ഝായനേ ബ്യാവടാ ന ഹോന്തീതി. നിമിത്തകഥനം സരിക്ഖകജനാനം പകരണേ ഗാരവുപ്പാദനത്ഥം. പസത്ഥകാരണുപ്പന്നേയേവ ഹി പകരണേ സരിക്ഖകാ ഗാരവം ജനേന്തീതി.

    Abhidhānakathanaṃ pana vohārasukhatthaṃ. Abhidheyyassa samuditena pakaraṇena paṭipādetabbassa kathanaṃ pakaraṇassa ārabhitabbasabhāvadassanatthaṃ. Viditāninditasātthakasukarānuṭṭhānābhi dheyyameva hi pakaraṇaṃ parikkhakajanā ārabhitabbaṃ maññantīti. Karaṇappakārasandassanaṃ sotujanasamussāhanatthaṃ. Anākulamasaṃkiṇṇatādippakārena hi viracitaṃ pakaraṇaṃ sotāro sotumussahantīti. Payojanakathanaṃ pana pakaraṇajjhāyane sotujanasamuttejanatthaṃ. Asati hi payojanakathane aviññātappayojanā ajjhāyane byāvaṭā na hontīti. Nimittakathanaṃ sarikkhakajanānaṃ pakaraṇe gāravuppādanatthaṃ. Pasatthakāraṇuppanneyeva hi pakaraṇe sarikkhakā gāravaṃ janentīti.

    കത്തുകഥനം പുഗ്ഗലഗരുകസ്സ പകരണേ ഗാരവോ പുഗ്ഗലഗാരവേനപി ഹോതൂതി. പരിമാണകഥനം അസജ്ഝായനാദിപസുതാനം സമ്പഹംസനത്ഥം. പകരണപരിമാണസ്സവനേന ഹി തേ സമ്പഹട്ഠാ ‘‘കിത്തകമിദമപ്പകം ന ചിരേനേവ പരിസമാപേസ്സാമാ’’തി സജ്ഝായനാദീസു വത്തന്തീതി. ആദി-സദ്ദേന സക്കച്ചസവനനിയോജനം സങ്ഗഹിതം, തം സബ്ബസമ്പത്തിനിദാനസുതമയഞാണനിപ്ഫാദനത്ഥം. അസക്കച്ചം സുണമാനസ്സ ച സവനാഭാവതോ തംഹേതുകസ്സ സുതമയഞാണസ്സാപി അഭാവോതി. തഥാ ഹി വിക്ഖിത്തചിത്തോ പുഗ്ഗലോ സബ്ബസമ്പത്തിയാ വുച്ചമാനോപി ‘‘ന മയാ സുതം, പുന ഭണിതബ്ബ’’ന്തി ഭണതി.

    Kattukathanaṃ puggalagarukassa pakaraṇe gāravo puggalagāravenapi hotūti. Parimāṇakathanaṃ asajjhāyanādipasutānaṃ sampahaṃsanatthaṃ. Pakaraṇaparimāṇassavanena hi te sampahaṭṭhā ‘‘kittakamidamappakaṃ na cireneva parisamāpessāmā’’ti sajjhāyanādīsu vattantīti. Ādi-saddena sakkaccasavananiyojanaṃ saṅgahitaṃ, taṃ sabbasampattinidānasutamayañāṇanipphādanatthaṃ. Asakkaccaṃ suṇamānassa ca savanābhāvato taṃhetukassa sutamayañāṇassāpi abhāvoti. Tathā hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyā vuccamānopi ‘‘na mayā sutaṃ, puna bhaṇitabba’’nti bhaṇati.

    തത്ഥ പഠമഗാഥായം താവ ‘‘വന്ദിത്വാ’’തി ഇമിനാ തിവിധോപി പണാമോ അവിസേസതോ ദസ്സിതോ. വിസേസതോ പന ‘‘സേട്ഠം, അപ്പടിപുഗ്ഗലം, ഭവാഭാവകരം, നിരങ്ഗണ’’ന്തി ഇമേഹി ചതൂഹി പദേഹി വചീപണാമോ, ‘‘സിരസാ’’തി ഇമിനാ കായപ്പണാമോ, ‘‘ബുദ്ധം, ധമ്മം, ഗണഞ്ചാ’’തി ഇമേഹി പന തീഹി പദേഹി പണാമകിരിയായ കമ്മഭൂതം രതനത്തയം ദസ്സിതന്തി ദട്ഠബ്ബം.

    Tattha paṭhamagāthāyaṃ tāva ‘‘vanditvā’’ti iminā tividhopi paṇāmo avisesato dassito. Visesato pana ‘‘seṭṭhaṃ, appaṭipuggalaṃ, bhavābhāvakaraṃ, niraṅgaṇa’’nti imehi catūhi padehi vacīpaṇāmo, ‘‘sirasā’’ti iminā kāyappaṇāmo, ‘‘buddhaṃ, dhammaṃ, gaṇañcā’’ti imehi pana tīhi padehi paṇāmakiriyāya kammabhūtaṃ ratanattayaṃ dassitanti daṭṭhabbaṃ.

    ‘‘വിനയസ്സവിനിച്ഛയ’’ന്തി ഇമിനാ അഭിധാനം ദസ്സിതം അലുത്തസമാസേന വിനയവിനിച്ഛയനാമസ്സ ദസ്സനതോ. തസ്സ അന്വത്ഥഭാവേന സദ്ദപ്പവത്തിനിമിത്തഭൂതം സകലേനാനേന പകരണേന പടിപാദേതബ്ബമഭിധേയ്യമ്പി തേനേവ ദസ്സിതം. ‘‘സമാസേനാ’’തി ച ‘‘അനാകുലമസംകിണ്ണം, മധുരത്ഥപദക്കമ’’ന്തി ച ഏതേഹി കരണപ്പകാരോ ദസ്സിതോ. ‘‘ഹിതത്ഥായാ’’തി ച ‘‘പടുഭാവകരം വിനയക്കമേ’’തി ച ‘‘അപാരം ഓതരന്താന’’ന്തിആദിനാ ച പയോജനം. ‘‘ഭിക്ഖൂനം ഭിക്ഖുനീന’’ന്തി ഇമിനാ ബാഹിരനിമിത്തം ദസ്സിതം. അബ്ഭന്തരനിമിത്തം പന ബാഹിരനിമിത്തഭൂതഭിക്ഖുഭിക്ഖുനിവിസയാ കരുണാ, സാ ആചരിയസ്സ പകരണാരമ്ഭേനേവ വിഞ്ഞായതീതി വിസും ന വുത്താ. ‘‘പവക്ഖാമീ’’തി ഇമിനാ സമാനാധികരണഭാവേന ലബ്ഭമാനോ ‘‘അഹ’’ന്തി സുദ്ധകത്താ സാമഞ്ഞേന ദസ്സിതോ. വിസേസതോ പന പകരണാവസാനേ –

    ‘‘Vinayassavinicchaya’’nti iminā abhidhānaṃ dassitaṃ aluttasamāsena vinayavinicchayanāmassa dassanato. Tassa anvatthabhāvena saddappavattinimittabhūtaṃ sakalenānena pakaraṇena paṭipādetabbamabhidheyyampi teneva dassitaṃ. ‘‘Samāsenā’’ti ca ‘‘anākulamasaṃkiṇṇaṃ, madhuratthapadakkama’’nti ca etehi karaṇappakāro dassito. ‘‘Hitatthāyā’’ti ca ‘‘paṭubhāvakaraṃ vinayakkame’’ti ca ‘‘apāraṃ otarantāna’’ntiādinā ca payojanaṃ. ‘‘Bhikkhūnaṃ bhikkhunīna’’nti iminā bāhiranimittaṃ dassitaṃ. Abbhantaranimittaṃ pana bāhiranimittabhūtabhikkhubhikkhunivisayā karuṇā, sā ācariyassa pakaraṇārambheneva viññāyatīti visuṃ na vuttā. ‘‘Pavakkhāmī’’ti iminā samānādhikaraṇabhāvena labbhamāno ‘‘aha’’nti suddhakattā sāmaññena dassito. Visesato pana pakaraṇāvasāne –

    ‘‘രചിതോ ബുദ്ധദത്തേന, സുദ്ധചിത്തേന ധീമതാ;

    ‘‘Racito buddhadattena, suddhacittena dhīmatā;

    സുചിരട്ഠിതികാമേന, സാസനസ്സ മഹേസിനോ’’തി. (ഉ॰ വി॰ ൯൬൧) –

    Suciraṭṭhitikāmena, sāsanassa mahesino’’ti. (u. vi. 961) –

    ഇമായ ഗാഥായ ചേവ ‘‘ഇതി തമ്ബപണ്ണിയേന പരമവേയ്യാകരണേന തിപിടകനയവിധികുസലേന പരമകവിവരജന ഹദയപദുമവനവികസനകരേന കവിവരാസഭേന പരമരതികരവരമധുരവചനുഗ്ഗാരേന ഉരഗപുരേന ബുദ്ധദത്തേന രചിതോയം വിനയവിനിച്ഛയോ’’തി (വി॰ വി॰ ൩൧൮൩) ഇമിനാ വാക്യേന ച ദസ്സിതോ – ‘‘മാദിസാപി കവീ ഹോന്തി, ബുദ്ധദത്തേ ദിവങ്ഗതേ’’തിആദിനാ പച്ഛിമകേഹി ച പസത്ഥതരേഹി കവിവരേഹി അഭിത്ഥുതഗുണോ ഭദന്തബുദ്ധദത്താചരിയോ വേദിതബ്ബോ. ഹേതുകത്താ ച തത്ഥേവ വക്ഖമാനോ പകരണജ്ഝേസനേ കതാധീനോ ബുദ്ധസീഹമഹാഥേരോ, സോ –

    Imāya gāthāya ceva ‘‘iti tambapaṇṇiyena paramaveyyākaraṇena tipiṭakanayavidhikusalena paramakavivarajana hadayapadumavanavikasanakarena kavivarāsabhena paramaratikaravaramadhuravacanuggārena uragapurena buddhadattena racitoyaṃ vinayavinicchayo’’ti (vi. vi. 3183) iminā vākyena ca dassito – ‘‘mādisāpi kavī honti, buddhadatte divaṅgate’’tiādinā pacchimakehi ca pasatthatarehi kavivarehi abhitthutaguṇo bhadantabuddhadattācariyo veditabbo. Hetukattā ca tattheva vakkhamāno pakaraṇajjhesane katādhīno buddhasīhamahāthero, so –

    ‘‘വുത്തസ്സ ബുദ്ധസീഹേന;

    ‘‘Vuttassa buddhasīhena;

    വിനയസ്സ വിനിച്ഛയോ;

    Vinayassa vinicchayo;

    ബുദ്ധസീഹം സമുദ്ദിസ്സ;

    Buddhasīhaṃ samuddissa;

    മമ സദ്ധിവിഹാരികം;

    Mama saddhivihārikaṃ;

    കതോയം പന ഭിക്ഖൂനം;

    Katoyaṃ pana bhikkhūnaṃ;

    ഹിതത്ഥായ സമാസതോ’’തി. (വി॰ വി॰ ൩൧൭൭-൩൧൭൮) –

    Hitatthāya samāsato’’ti. (vi. vi. 3177-3178) –

    ഏവം ദസ്സിതോ.

    Evaṃ dassito.

    ഉത്തരപ്പകരണസ്സ ഹേതുകത്താ പന സങ്ഘപാലമഹാഥേരോ, സോപി –

    Uttarappakaraṇassa hetukattā pana saṅghapālamahāthero, sopi –

    ‘‘ഖന്തിസോരച്ചസോസില്യ-ബുദ്ധിസദ്ധാദയാദയോ;

    ‘‘Khantisoraccasosilya-buddhisaddhādayādayo;

    പതിട്ഠിതാ ഗുണാ യസ്മിം, രതനാനീവ സാഗരേ.

    Patiṭṭhitā guṇā yasmiṃ, ratanānīva sāgare.

    ‘‘വിനയാചാരയുത്തേന, തേന സക്കച്ച സാദരം;

    ‘‘Vinayācārayuttena, tena sakkacca sādaraṃ;

    യാചിതോ സങ്ഘപാലേന, ഥേരേന ഥിരചേതസാ.

    Yācito saṅghapālena, therena thiracetasā.

    ‘‘സുചിരട്ഠിതികാമേന , വിനയസ്സ മഹേസിനോ;

    ‘‘Suciraṭṭhitikāmena , vinayassa mahesino;

    ഭിക്ഖൂനം പാടവത്ഥായ, വിനയസ്സവിനിച്ഛയേ;

    Bhikkhūnaṃ pāṭavatthāya, vinayassavinicchaye;

    അകാസിം പരമം ഏതം, ഉത്തരം നാമ നാമതോ’’തി. (ഉ॰ വി॰ ൯൬൫-൯൬൮) –

    Akāsiṃ paramaṃ etaṃ, uttaraṃ nāma nāmato’’ti. (u. vi. 965-968) –

    ഏവം ദസ്സിതോ. ന കേവലമേതേ ദ്വേയേവ മഹാഥേരാ ഹേതുകത്താരോ, അഥ ഖോ മഹാവംസാദീസു –

    Evaṃ dassito. Na kevalamete dveyeva mahātherā hetukattāro, atha kho mahāvaṃsādīsu –

    ‘‘ബുദ്ധസ്സ വിയ ഗമ്ഭീര-

    ‘‘Buddhassa viya gambhīra-

    ഘോസത്താ തം വിയാകരും;

    Ghosattā taṃ viyākaruṃ;

    ‘ബുദ്ധഘോസോ’തി യോ സോ ഹി;

    ‘Buddhaghoso’ti yo so hi;

    ബുദ്ധോ വിയ മഹീതലേ’’തി. –

    Buddho viya mahītale’’ti. –

    ആദിനാ നയേന അഭിത്ഥുതഗുണോ തിപിടകപരിയത്തിയാ അട്ഠകഥാകാരോ ഭദന്തബുദ്ധഘോസാചരിയോ ച അനുസ്സുതിവസേന ‘‘ഹേതുകത്താ’’തി വേദിതബ്ബോ.

    Ādinā nayena abhitthutaguṇo tipiṭakapariyattiyā aṭṭhakathākāro bhadantabuddhaghosācariyo ca anussutivasena ‘‘hetukattā’’ti veditabbo.

    കഥം? അയം കിര ഭദന്തബുദ്ധദത്താചരിയോ ലങ്കാദീപതോ സജാതിഭൂമിം ജമ്ബുദീപമാഗച്ഛന്തോ ഭദന്തബുദ്ധഘോസാചരിയം ജമ്ബുദീപവാസികേഹി പടിപത്തിപരായനേഹി യുത്തബ്യത്തഗുണോപേതേഹി മഹാഥേരവരേഹി കതാരാധനം സീഹളട്ഠകഥം പരിവത്തേത്വാ സകലജനസാധാരണായ മൂലഭാസായ തിപിടകപരിയത്തിയാ അട്ഠകഥം ലിഖിതും ലങ്കാദീപം ഗച്ഛന്തം അന്തരാമഗ്ഗേ ദിസ്വാ സാകച്ഛായ സമുപപരിക്ഖിത്വാ സബ്ബലോകാതീതേന അസദിസേന പണ്ഡിച്ചഗുണേന രതനനിധിദസ്സനേ പരമദലിദ്ദോ വിയ ബലവപരിതോസം പത്വാ അട്ഠകഥമസ്സ കാതുകാമതം ഞത്വാ ‘‘തുമ്ഹേ യഥാധിപ്പേതപരിയന്തലിഖിതമട്ഠകഥം അമ്ഹാകം പേസേഥ, മയമസ്സാ പകരണം ലിഖാമാ’’തി തസ്സ സമ്മുഖാ പടിജാനിത്വാ തേന ച ‘‘സാധു തഥാ കാതബ്ബ’’ന്തി അജ്ഝേസിതോ അഭിധമ്മട്ഠകഥായ അഭിധമ്മാവതാരം, വിനയട്ഠകഥായ സഉത്തരം വിനയവിനിച്ഛയപകരണഞ്ച അകാസീതി അനുസ്സുയ്യതേതി.

    Kathaṃ? Ayaṃ kira bhadantabuddhadattācariyo laṅkādīpato sajātibhūmiṃ jambudīpamāgacchanto bhadantabuddhaghosācariyaṃ jambudīpavāsikehi paṭipattiparāyanehi yuttabyattaguṇopetehi mahātheravarehi katārādhanaṃ sīhaḷaṭṭhakathaṃ parivattetvā sakalajanasādhāraṇāya mūlabhāsāya tipiṭakapariyattiyā aṭṭhakathaṃ likhituṃ laṅkādīpaṃ gacchantaṃ antarāmagge disvā sākacchāya samupaparikkhitvā sabbalokātītena asadisena paṇḍiccaguṇena ratananidhidassane paramadaliddo viya balavaparitosaṃ patvā aṭṭhakathamassa kātukāmataṃ ñatvā ‘‘tumhe yathādhippetapariyantalikhitamaṭṭhakathaṃ amhākaṃ pesetha, mayamassā pakaraṇaṃ likhāmā’’ti tassa sammukhā paṭijānitvā tena ca ‘‘sādhu tathā kātabba’’nti ajjhesito abhidhammaṭṭhakathāya abhidhammāvatāraṃ, vinayaṭṭhakathāya sauttaraṃ vinayavinicchayapakaraṇañca akāsīti anussuyyateti.

    ‘‘സമാസേനാ’’തി ഇമിനാ ച പരിമാണമ്പി സാമഞ്ഞേന ദസ്സിതം വിത്ഥാരപരിമാണേ തസ്സ പരിമാണസാമഞ്ഞസ്സ വിഞ്ഞായമാനത്താ. വിസേസതോ പന പരിച്ഛേദപരിമാണം ഗന്ഥപരിമാണന്തി ദുവിധം. തത്ഥ പരിച്ഛേദപരിമാണം ഇമസ്മിം പകരണേ കഥാവോഹാരേന വുച്ചതി.

    ‘‘Samāsenā’’ti iminā ca parimāṇampi sāmaññena dassitaṃ vitthāraparimāṇe tassa parimāṇasāmaññassa viññāyamānattā. Visesato pana paricchedaparimāṇaṃ ganthaparimāṇanti duvidhaṃ. Tattha paricchedaparimāṇaṃ imasmiṃ pakaraṇe kathāvohārena vuccati.

    സേയ്യഥിദം? – പാരാജികകഥാ സങ്ഘാദിസേസകഥാ അനിയതകഥാ നിസ്സഗ്ഗിയകഥാ പാചിത്തിയകഥാ പാടിദേസനീയകഥാ സേഖിയകഥാതി ഭിക്ഖുവിഭങ്ഗകഥാ സത്തവിധാ, തതോ അനിയതകഥം വജ്ജേത്വാ തഥേവ ഭിക്ഖുനിവിഭങ്ഗകഥാ ഛബ്ബിധാ, മഹാഖന്ധകകഥാദികാ ഭിക്ഖുനിക്ഖന്ധകകഥാവസാനാ വീസതിവിധാ ഖന്ധകകഥാ, കമ്മകഥാ, കമ്മവിപത്തികഥാ, പകിണ്ണകവിനിച്ഛയോ, കമ്മട്ഠാനഭാവനാവിധാനന്തി വിനയവിനിച്ഛയേ കഥാപരിച്ഛേദോ സത്തതിംസ.

    Seyyathidaṃ? – Pārājikakathā saṅghādisesakathā aniyatakathā nissaggiyakathā pācittiyakathā pāṭidesanīyakathā sekhiyakathāti bhikkhuvibhaṅgakathā sattavidhā, tato aniyatakathaṃ vajjetvā tatheva bhikkhunivibhaṅgakathā chabbidhā, mahākhandhakakathādikā bhikkhunikkhandhakakathāvasānā vīsatividhā khandhakakathā, kammakathā, kammavipattikathā, pakiṇṇakavinicchayo, kammaṭṭhānabhāvanāvidhānanti vinayavinicchaye kathāparicchedo sattatiṃsa.

    ഉത്തരപ്പകരണേ ച വുത്തനയേന ഭിക്ഖുവിഭങ്ഗേ സത്തവിധാ കഥാ, ഭിക്ഖുനിവിഭങ്ഗേ ഛബ്ബിധാ, തദനന്തരാ വിപത്തികഥാ, അധികരണപച്ചയകഥാ, ഖന്ധകപഞ്ഹാകഥാ, സമുട്ഠാനസീസകഥാ, ആപത്തിസമുട്ഠാനകഥാ, ഏകുത്തരനയകഥാ, സേദമോചനകഥാ, വിഭങ്ഗദ്വയനിദാനാദികഥാ, സബ്ബങ്ഗലക്ഖണകഥാ, പരിവാരസങ്കലനകഥാതി ഛത്തിംസ കഥാപരിച്ഛേദാ.

    Uttarappakaraṇe ca vuttanayena bhikkhuvibhaṅge sattavidhā kathā, bhikkhunivibhaṅge chabbidhā, tadanantarā vipattikathā, adhikaraṇapaccayakathā, khandhakapañhākathā, samuṭṭhānasīsakathā, āpattisamuṭṭhānakathā, ekuttaranayakathā, sedamocanakathā, vibhaṅgadvayanidānādikathā, sabbaṅgalakkhaṇakathā, parivārasaṅkalanakathāti chattiṃsa kathāparicchedā.

    നിസ്സന്ദേഹേ പന ‘‘അട്ഠതിംസ കഥാപരിച്ഛേദാ’’തി വുത്തം, തം ഏകുത്തരനയേ അദസ്സിതേഹിപി ദ്വാദസകപന്നരസകനയേഹി സഹ സോളസപരിച്ഛേദേ ഗഹേത്വാ അപ്പകം ഊനമധികം ഗണനൂപഗം ന ഹോതീതി കത്വാ വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം. ഉഭയത്ഥ കഥാപരിച്ഛേദപരിമാണം തേസത്തതിവിധം ഹോതി. നിസ്സന്ദേഹേ ‘‘പഞ്ചസത്തതിവിധാ’’തി വചനേ പരിഹാരോ വുത്തനയോവ. ഗന്ഥപരിമാണം പന വിനയവിനിച്ഛയേ അസീതിഗന്ഥാധികാനി ചത്താരി ഗന്ഥസഹസ്സാനി , ഉത്തരേ പഞ്ഞാസഗന്ഥാധികാനി നവ ഗന്ഥസതാനി ഹോന്തി. തേന വുത്തം ഉത്തരാവസാനേ

    Nissandehe pana ‘‘aṭṭhatiṃsa kathāparicchedā’’ti vuttaṃ, taṃ ekuttaranaye adassitehipi dvādasakapannarasakanayehi saha soḷasaparicchede gahetvā appakaṃ ūnamadhikaṃ gaṇanūpagaṃ na hotīti katvā vuttanti daṭṭhabbaṃ. Ubhayattha kathāparicchedaparimāṇaṃ tesattatividhaṃ hoti. Nissandehe ‘‘pañcasattatividhā’’ti vacane parihāro vuttanayova. Ganthaparimāṇaṃ pana vinayavinicchaye asītiganthādhikāni cattāri ganthasahassāni, uttare paññāsaganthādhikāni nava ganthasatāni honti. Tena vuttaṃ uttarāvasāne

    ‘‘ഗാഥാ ചതുസഹസ്സാനി, സതഞ്ച ഊനവീസതി;

    ‘‘Gāthā catusahassāni, satañca ūnavīsati;

    പരിമാണതോതി വിഞ്ഞേയ്യോ, വിനയസ്സവിനിച്ഛയോ.

    Parimāṇatoti viññeyyo, vinayassavinicchayo.

    പഞ്ഞാസാധികസങ്ഖാനി, നവ ഗാഥാസതാനി ഹി;

    Paññāsādhikasaṅkhāni, nava gāthāsatāni hi;

    ഗണനാ ഉത്തരസ്സായം, ഛന്ദസാനുട്ഠുഭേന തൂ’’തി. (ഉ॰ വി॰ ൯൬൯-൯൭൦);

    Gaṇanā uttarassāyaṃ, chandasānuṭṭhubhena tū’’ti. (u. vi. 969-970);

    ഇച്ചേവം വിനയവിനിച്ഛയോ ഉത്തരോ ചാതി ദ്വേ പകരണാനി തിംസാധികാനി പഞ്ചഗാഥാസഹസ്സാനി. ഏത്ഥ ച വിനയവിനിച്ഛയോ നാമ ഉഭതോവിഭങ്ഗഖന്ധകാഗതവിനിച്ഛയസങ്ഗാഹകപകരണം. തതോ പരം പരിവാരത്ഥസങ്ഗാഹകപകരണം ഉത്തരോ നാമ. തേനേവ വക്ഖതി –

    Iccevaṃ vinayavinicchayo uttaro cāti dve pakaraṇāni tiṃsādhikāni pañcagāthāsahassāni. Ettha ca vinayavinicchayo nāma ubhatovibhaṅgakhandhakāgatavinicchayasaṅgāhakapakaraṇaṃ. Tato paraṃ parivāratthasaṅgāhakapakaraṇaṃ uttaro nāma. Teneva vakkhati –

    ‘‘യോ മയാ രചിതോ സാരോ, വിനയസ്സവിനിച്ഛയോ;

    ‘‘Yo mayā racito sāro, vinayassavinicchayo;

    തസ്സ ദാനി കരിസ്സാമി, സബ്ബാനുത്തരമുത്തര’’ന്തി. (ഉ॰ വി॰ ൨)

    Tassa dāni karissāmi, sabbānuttaramuttara’’nti. (u. vi. 2)

    തം കസ്മാ ഉത്തരനാമേന വോഹരിയതീതി? പഞ്ഹുത്തരവസേന ഠിതേ പരിവാരേ തഥേവ സങ്ഗഹേതബ്ബേപി തേന പകാരേന പാരാജികകഥാമത്തം ദസ്സേത്വാ –

    Taṃ kasmā uttaranāmena vohariyatīti? Pañhuttaravasena ṭhite parivāre tatheva saṅgahetabbepi tena pakārena pārājikakathāmattaṃ dassetvā –

    ‘‘ഇതോ പട്ഠായ മുഞ്ചിത്വാ, പഞ്ഹാപുച്ഛനമത്തകം;

    ‘‘Ito paṭṭhāya muñcitvā, pañhāpucchanamattakaṃ;

    വിസ്സജ്ജനവസേനേവ, ഹോതി അത്ഥവിനിച്ഛയോ’’തി. (ഉ॰ വി॰ ൧൪) –

    Vissajjanavaseneva, hoti atthavinicchayo’’ti. (u. vi. 14) –

    വത്വാ പഞ്ഹം പഹായ തതോ പട്ഠായ ഉത്തരമത്തസ്സേവ ദസ്സിതത്താ തഥാ വോഹരീയന്തി.

    Vatvā pañhaṃ pahāya tato paṭṭhāya uttaramattasseva dassitattā tathā voharīyanti.

    ‘‘തസ്മാ വിനയനൂപായ’’ന്തിആദിനാ പന സോതുജനം സക്കച്ചസവനേ നിയോജേതി. സക്കച്ചസവനപടിബദ്ധാ ഹി സബ്ബാപി ലോകിയലോകുത്തരസമ്പത്തീതി അയമേത്ഥ സമുദായത്ഥോ. അയം പന അവയവത്ഥോ – സോ യസ്മാ അത്ഥയോജനക്കമേന പദയോജനം കത്വാ വണ്ണിതേ സുവിഞ്ഞേയ്യോ ഹോതി, തസ്മാ തഥാ പദയോജനം കത്വാ അത്ഥവണ്ണനം കരിസ്സാമ –

    ‘‘Tasmā vinayanūpāya’’ntiādinā pana sotujanaṃ sakkaccasavane niyojeti. Sakkaccasavanapaṭibaddhā hi sabbāpi lokiyalokuttarasampattīti ayamettha samudāyattho. Ayaṃ pana avayavattho – so yasmā atthayojanakkamena padayojanaṃ katvā vaṇṇite suviññeyyo hoti, tasmā tathā padayojanaṃ katvā atthavaṇṇanaṃ karissāma –

    സേട്ഠം അപ്പടിപുഗ്ഗലം ബുദ്ധഞ്ചേവ ഭവാഭാവകരം ധമ്മഞ്ചേവ നിരങ്ഗണം ഗണഞ്ചേവ സിരസാ വന്ദിത്വാ ഭിക്ഖൂനം ഭിക്ഖുനീനഞ്ച ഹിതത്ഥായ സമാസേന സമാഹിതോ വിനയസ്സവിനിച്ഛയം വക്ഖാമീതി യോജനാ.

    Seṭṭhaṃ appaṭipuggalaṃ buddhañceva bhavābhāvakaraṃ dhammañceva niraṅgaṇaṃ gaṇañceva sirasā vanditvā bhikkhūnaṃ bhikkhunīnañca hitatthāya samāsena samāhito vinayassavinicchayaṃ vakkhāmīti yojanā.

    തത്ഥ സേട്ഠന്തി സബ്ബേ ഇമേ പസത്ഥാ അയമേതേസം അതിസയേന പസത്ഥോതി സേട്ഠോ. തഥാ ഹി സോ ഭഗവാ ‘‘അഹഞ്ഹി ബ്രാഹ്മണ ജേട്ഠോ സേട്ഠോ ലോകസ്സാ’’തി (പാരാ॰ ൧൧) വേരഞ്ജബ്രാഹ്മണസ്സ അത്തനോ ജേട്ഠസേട്ഠഭാവസ്സ പരിജാനനവിനിച്ഛയഹേതുഭൂതാഹി ഝാനാദീഹി നിരതിസയഗുണസമ്പത്തീഹി സമന്നാഗതത്താ –

    Tattha seṭṭhanti sabbe ime pasatthā ayametesaṃ atisayena pasatthoti seṭṭho. Tathā hi so bhagavā ‘‘ahañhi brāhmaṇa jeṭṭho seṭṭho lokassā’’ti (pārā. 11) verañjabrāhmaṇassa attano jeṭṭhaseṭṭhabhāvassa parijānanavinicchayahetubhūtāhi jhānādīhi niratisayaguṇasampattīhi samannāgatattā –

    ‘‘ത്വമേവ അസി സമ്ബുദ്ധോ, തുവം സത്ഥാ അനുത്തരോ;

    ‘‘Tvameva asi sambuddho, tuvaṃ satthā anuttaro;

    സദേവകസ്മിം ലോകസ്മിം, നത്ഥി തേ പടിപുഗ്ഗലോ. (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൭൦);

    Sadevakasmiṃ lokasmiṃ, natthi te paṭipuggalo. (dī. ni. 2.370);

    തുവം ബുദ്ധോ തുവം സത്ഥാ, തുവം മാരാഭിഭൂ മുനി;

    Tuvaṃ buddho tuvaṃ satthā, tuvaṃ mārābhibhū muni;

    തുവം അനുസയേ ഛേത്വാ, തിണ്ണോ താരേസിമം പജം.

    Tuvaṃ anusaye chetvā, tiṇṇo tāresimaṃ pajaṃ.

    ഉപധീ തേ സമതിക്കന്താ, ആസവാ തേ പദാലിതാ;

    Upadhī te samatikkantā, āsavā te padālitā;

    സീഹോസി അനുപാദാനോ, പഹീനഭയഭേരവോ. (മ॰ നി॰ ൨.൪൦൦; സു॰ നി॰ ൫൫൦-൫൫൧; ഥേരഗാ॰ ൮൩൯-൯൪൦);

    Sīhosi anupādāno, pahīnabhayabheravo. (ma. ni. 2.400; su. ni. 550-551; theragā. 839-940);

    മഹാവീര മഹാപഞ്ഞ, ഇദ്ധിയാ യസസാ ജല;

    Mahāvīra mahāpañña, iddhiyā yasasā jala;

    സബ്ബവേരഭയാതീത, പാദേ വന്ദാമി ചക്ഖുമാ’’തി. (സം॰ നി॰ ൧.൧൫൯; ധ॰ പ॰ അട്ഠ॰ ൧.൫൬); –

    Sabbaverabhayātīta, pāde vandāmi cakkhumā’’ti. (saṃ. ni. 1.159; dha. pa. aṭṭha. 1.56); –

    ആദീഹീ നാനാനയേഹി സദേവകേന ലോകേന അഭിത്ഥവിയതായ പസത്ഥതമോ, തമേവ സേട്ഠം പസത്ഥതമന്തി അത്ഥോ.

    Ādīhī nānānayehi sadevakena lokena abhitthaviyatāya pasatthatamo, tameva seṭṭhaṃ pasatthatamanti attho.

    അപ്പടിപുഗ്ഗലന്തി നത്ഥി ഏതസ്സ പടിപുഗ്ഗലോ അധികോ, സദിസോ വാതി അപ്പടിപുഗ്ഗലോ. തഥാ ഹി ഗുണവസേന അനന്താപരിമാണാസു ലോകധാതൂസു അത്തനാ അധികസ്സ, സദിസസ്സ വാ പുഗ്ഗലസ്സ അഭാവതോ –

    Appaṭipuggalanti natthi etassa paṭipuggalo adhiko, sadiso vāti appaṭipuggalo. Tathā hi guṇavasena anantāparimāṇāsu lokadhātūsu attanā adhikassa, sadisassa vā puggalassa abhāvato –

    ‘‘ന മേ ആചരിയോ അത്ഥി, സദിസോ മേ ന വിജ്ജതി;

    ‘‘Na me ācariyo atthi, sadiso me na vijjati;

    സദേവകസ്മിം ലോകസ്മിം, നത്ഥി മേ പടിപുഗ്ഗലോ’’തി. (മഹാവ॰ ൧൧) –

    Sadevakasmiṃ lokasmiṃ, natthi me paṭipuggalo’’ti. (mahāva. 11) –

    അത്തനാവ അത്തനോ അവിപരീതോ അപ്പടിപുഗ്ഗലഭാവോ പടിഞ്ഞാതോ, തസ്മാ തം അപ്പടിപുഗ്ഗലം സബ്ബലോകുത്തമന്തി അത്ഥോ.

    Attanāva attano aviparīto appaṭipuggalabhāvo paṭiññāto, tasmā taṃ appaṭipuggalaṃ sabbalokuttamanti attho.

    ബുദ്ധന്തി അനന്തമപരിമേയ്യം ഞേയ്യമണ്ഡലമനവസേസം ബുദ്ധവാതി ബുദ്ധോ, ഏതേന അനേകകപ്പകോടിസതസഹസ്സം സമ്ഭതപുഞ്ഞഞാണസമ്ഭാരാനുഭാവസിദ്ധിധമ്മരൂപകായസിരിവിലാസപടിമണ്ഡിതോ സദ്ധമ്മവരചക്കവത്തീ സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ദസ്സിതോ. അഥ വാ ചത്താരി സച്ചാനി സയം വിചിതോപചിതപാരമിതാപരിപാചിതേന സവാസനാനവസേസകിലേസപ്പഹായകേന സയമ്ഭുഞാണേന ബുജ്ഝീതി ബുദ്ധോ. യഥാഹ –

    Buddhanti anantamaparimeyyaṃ ñeyyamaṇḍalamanavasesaṃ buddhavāti buddho, etena anekakappakoṭisatasahassaṃ sambhatapuññañāṇasambhārānubhāvasiddhidhammarūpakāyasirivilāsapaṭimaṇḍito saddhammavaracakkavattī sammāsambuddho dassito. Atha vā cattāri saccāni sayaṃ vicitopacitapāramitāparipācitena savāsanānavasesakilesappahāyakena sayambhuñāṇena bujjhīti buddho. Yathāha –

    ‘‘അഭിഞ്ഞേയ്യം അഭിഞ്ഞാതം, ഭാവേതബ്ബഞ്ച ഭാവിതം;

    ‘‘Abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, bhāvetabbañca bhāvitaṃ;

    പഹാതബ്ബം പഹീനം മേ, തസ്മാ ബുദ്ധോസ്മി ബ്രാഹ്മണാ’’തി. (മ॰ നി॰ ൨.൩൯൨, ൩൯൯; സു॰ നി॰ ൫൬൩; ഥേരഗാ॰ ൮൨൮);

    Pahātabbaṃ pahīnaṃ me, tasmā buddhosmi brāhmaṇā’’ti. (ma. ni. 2.392, 399; su. ni. 563; theragā. 828);

    വിത്ഥാരോ പനസ്സ ‘‘ബുജ്ഝിതാ സച്ചാനീതി ബുദ്ധോ, ബോധേതാ പജായാതി ബുദ്ധോ’’തിആദിനാ (മഹാനി॰ ൧൯൨; ചൂളനി॰ പാരായനത്ഥുതിഗാഥാനിദ്ദേസ ൯൭; പടി॰ മ॰ ൧.൧൬൨) നിദ്ദേസാദീസു വുത്തനയേന വേദിതബ്ബോ. സദ്ദസിദ്ധി സാസനികാനം അവഗമനത്ഥേ വത്തമാനാ ബുധ-ധാതുതോ ‘‘ഭാവകമ്മേസു ത’’ ഇതി ഇതോ താതിവത്തമാനേ ‘‘ബുധഗമാദിത്ഥേ കത്തരീ’’തി ഇമിനാ കച്ചായനസുത്തേന കത്തരി തപ്പച്ചയവിധാനതോ വേദിതബ്ബാ. ലോകിയാനം പന ബോധനത്ഥധാതൂനമ്പി ഗമനത്ഥതായ വുത്തത്താ ഗത്യത്ഥാകമ്മകാദി സുത്തതോ കത്തരി ത-പ്പച്ചയകരണേന വേദിതബ്ബാ.

    Vitthāro panassa ‘‘bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho’’tiādinā (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 97; paṭi. ma. 1.162) niddesādīsu vuttanayena veditabbo. Saddasiddhi sāsanikānaṃ avagamanatthe vattamānā budha-dhātuto ‘‘bhāvakammesu ta’’ iti ito tātivattamāne ‘‘budhagamāditthe kattarī’’ti iminā kaccāyanasuttena kattari tappaccayavidhānato veditabbā. Lokiyānaṃ pana bodhanatthadhātūnampi gamanatthatāya vuttattā gatyatthākammakādi suttato kattari ta-ppaccayakaraṇena veditabbā.

    അഥ വാ ധാതൂനം അനേകത്ഥതായ ബുധ-ഇച്ചയം ധാതു ജാഗരണവികസനത്ഥേസു വത്തമാനോ അകമ്മകോതി ‘‘പബുദ്ധോ പുരിസോ, പബുദ്ധം പദുമ’’ന്തിആദീസു വിയ ബുദ്ധവാ അഞ്ഞാണനിദ്ദാവിഗമേന ഞാണചക്ഖൂനി ഉമ്മീലന്തോ പബുദ്ധോ, ഗുണേഹി വാ വികസിതോതി കത്തരി സിദ്ധേന ബുദ്ധ-സദ്ദേന ‘‘ബുദ്ധോ’’തി തിഭവനേകചൂളാമണിപാദപങ്കജരാഗരതനോ ഭഗവാ ലോകനാഥോ വുച്ചതി, ഇമസ്മിം പക്ഖേപി ഗത്യത്ഥാദിസുത്തേ അകമ്മകഗ്ഗഹണേന പച്ചയവിധാനം ദട്ഠബ്ബം.

    Atha vā dhātūnaṃ anekatthatāya budha-iccayaṃ dhātu jāgaraṇavikasanatthesu vattamāno akammakoti ‘‘pabuddho puriso, pabuddhaṃ paduma’’ntiādīsu viya buddhavā aññāṇaniddāvigamena ñāṇacakkhūni ummīlanto pabuddho, guṇehi vā vikasitoti kattari siddhena buddha-saddena ‘‘buddho’’ti tibhavanekacūḷāmaṇipādapaṅkajarāgaratano bhagavā lokanātho vuccati, imasmiṃ pakkhepi gatyatthādisutte akammakaggahaṇena paccayavidhānaṃ daṭṭhabbaṃ.

    അഥ വാ സകമ്മകാനം ധാതൂനം കമ്മവചനിച്ഛായ അഭാവേ അകമ്മകഭാവതോ ‘‘ഫലം സയമേവ പക്ക’’ന്തിആദീസു വിയ ബോധനത്ഥേയേവ ബുധ-ധാതുതോ കത്തരി വിധാനം സിജ്ഝതി. അഥ വാ നീലഗുണയോഗേന പടാദീസു നീലവോഹാരോ വിയ ഭാവസാധനം ബുദ്ധ-സദ്ദം ഗഹേത്വാ ബുദ്ധഗുണയോഗതോ ‘‘ബുദ്ധോ’’തി വോഹരീയതി. ഏവമനേകധാ സിദ്ധേന ബുദ്ധ-സദ്ദേന വുച്ചമാനം തം ഭഗവന്തം തം ധമ്മരാജന്തി അത്ഥോ.

    Atha vā sakammakānaṃ dhātūnaṃ kammavacanicchāya abhāve akammakabhāvato ‘‘phalaṃ sayameva pakka’’ntiādīsu viya bodhanattheyeva budha-dhātuto kattari vidhānaṃ sijjhati. Atha vā nīlaguṇayogena paṭādīsu nīlavohāro viya bhāvasādhanaṃ buddha-saddaṃ gahetvā buddhaguṇayogato ‘‘buddho’’ti voharīyati. Evamanekadhā siddhena buddha-saddena vuccamānaṃ taṃ bhagavantaṃ taṃ dhammarājanti attho.

    ‘‘സേട്ഠം അപ്പടിപുഗ്ഗല’’ന്തി പദദ്വയം ‘‘ബുദ്ധ’’ന്തി ഏതസ്സ വിസേസനം. ഏത്ഥ ച ‘‘ബുദ്ധം, സേട്ഠം, അപ്പടിപുഗ്ഗല’’ന്തി ഇമേഹി തീഹി പദേഹി നയതോ ‘‘ഇതിപി സോ ഭഗവാ അരഹം സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ’’തിആദിനാ (ദീ॰ നി॰ ൧.൧൫൭; ൩.൬; മ॰ നി॰ ൧.൧൪൭, ൧൪൪; ൩.൪൩൪; സം॰ നി॰ ൧.൨൪൯; ൫.൪൭൯; അ॰ നി॰ ൫.൧൪, ൩൦; ൬.൨൫, ൨൬; നേത്തി॰ ൯൩), ‘‘യോ വദതം പവരോ മനുജേസു, സക്യമുനീ ഭഗവാ കതകിച്ചോ’’തിആദീഹി (വി॰ വ॰ ൮൮൬) ച അനേകേഹി സുത്തപദേഹി ദസ്സിതദൂരാവിദൂരസന്തികനിദാനഹേതുഫലസത്തോപകാരാവത്ഥാധമ്മത്ഥ- ലോകുദ്ധാരത്തികത്തയസങ്ഗഹിതം സുപരിസുദ്ധം ബുദ്ധഗുണസമുദയം നിരവസേസം ദസ്സേതി. അയമേവ ഹി ബുദ്ധഗുണാനം നിരവസേസതോ ദസ്സനൂപായോ, യദിദം നയദസ്സനം. ഇതരഥാ പടിപദവണ്ണനായ അപരിമിതാനം ബുദ്ധഗുണാനം കോ ഹി നാമ സമത്ഥോ പരിയന്തം ഗന്തും. യഥാഹ –

    ‘‘Seṭṭhaṃ appaṭipuggala’’nti padadvayaṃ ‘‘buddha’’nti etassa visesanaṃ. Ettha ca ‘‘buddhaṃ, seṭṭhaṃ, appaṭipuggala’’nti imehi tīhi padehi nayato ‘‘itipi so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho’’tiādinā (dī. ni. 1.157; 3.6; ma. ni. 1.147, 144; 3.434; saṃ. ni. 1.249; 5.479; a. ni. 5.14, 30; 6.25, 26; netti. 93), ‘‘yo vadataṃ pavaro manujesu, sakyamunī bhagavā katakicco’’tiādīhi (vi. va. 886) ca anekehi suttapadehi dassitadūrāvidūrasantikanidānahetuphalasattopakārāvatthādhammattha- lokuddhārattikattayasaṅgahitaṃ suparisuddhaṃ buddhaguṇasamudayaṃ niravasesaṃ dasseti. Ayameva hi buddhaguṇānaṃ niravasesato dassanūpāyo, yadidaṃ nayadassanaṃ. Itarathā paṭipadavaṇṇanāya aparimitānaṃ buddhaguṇānaṃ ko hi nāma samattho pariyantaṃ gantuṃ. Yathāha –

    ‘‘ബുദ്ധോപി ബുദ്ധസ്സ ഭണേയ്യ വണ്ണം;

    ‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ;

    കപ്പമ്പി ചേ അഞ്ഞമഭാസമാനോ;

    Kappampi ce aññamabhāsamāno;

    ഖീയേഥ കപ്പോ ചിരദീഘമന്തരേ;

    Khīyetha kappo ciradīghamantare;

    വണ്ണോ ന ഖീയേഥ തഥാഗതസ്സാ’’തി. (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൩.൧൪൧; മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൪൨൫; ഉദാ॰ അട്ഠ॰ ൫൩; അപ॰ അട്ഠ॰ ൨.൭.൨൦; ബു॰ വം॰ അട്ഠ॰ ൪.൪; ചരിയാ॰ അട്ഠ॰ നിദാനകഥാ, പകിണ്ണകകഥാ; ദീ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ; മ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ; സം॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൧.ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ; അ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൧.ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ; വജിര॰ ടീ॰ ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ; സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൧.ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ; നേത്തി॰ ടീ॰ ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ);

    Vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 3.141; ma. ni. aṭṭha. 2.425; udā. aṭṭha. 53; apa. aṭṭha. 2.7.20; bu. vaṃ. aṭṭha. 4.4; cariyā. aṭṭha. nidānakathā, pakiṇṇakakathā; dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; ma. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; saṃ. ni. ṭī. 1.1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; a. ni. ṭī. 1.1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; vajira. ṭī. ganthārambhakathāvaṇṇanā; sārattha. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; netti. ṭī. ganthārambhakathāvaṇṇanā);

    ഏവമേതേഹി തീഹി പദേഹി നിരവസേസഗുണസംകിത്തനഥുതിയാ വസേന ‘‘വന്ദിത്വാ’’തി ഇമിനാ പണാമസ്സ ച വുത്തത്താ ഇമായ അഡ്ഢഗാഥായ ബുദ്ധരതനസങ്ഖാതപഠമവന്ദനീയവത്ഥുവിസയാ ഥുതിപണാമസഭാവാ വന്ദനാ ദസ്സിതാതി ദട്ഠബ്ബം.

    Evametehi tīhi padehi niravasesaguṇasaṃkittanathutiyā vasena ‘‘vanditvā’’ti iminā paṇāmassa ca vuttattā imāya aḍḍhagāthāya buddharatanasaṅkhātapaṭhamavandanīyavatthuvisayā thutipaṇāmasabhāvā vandanā dassitāti daṭṭhabbaṃ.

    തദനന്തരം ധമ്മരതനസ്സ പണാമം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘ഭവാഭാവകരം ധമ്മ’’ന്തി. ഏത്ഥ ഭവ-സദ്ദേന ദ്വേ ഭവാ വുത്താ കമ്മഭവോ, ഉപപത്തിഭവോതി. തത്ഥ കമ്മഭവോ ഭവതി ഏതസ്മാ ഫലന്തി ‘‘ഭവോ’’തി വുച്ചതി. വിപാകക്ഖന്ധകടത്താരൂപസങ്ഖാതോ പന ഉപപത്തിഭവോ അവിജ്ജാതണ്ഹുപാദാനസങ്ഖാരാദിസഹകാരികാരണയുത്തേന കുസലാകുസലചേതനാസങ്ഖാതകമ്മഭവപച്ചയേന യഥാരഹം ഭവതീതി ‘‘ഭവോ’’തി വുച്ചതി. സോ പന കാമഭവരൂപഭവഅരൂപഭവസഞ്ഞീഭവഅസഞ്ഞീഭവനേവസഞ്ഞീനാസഞ്ഞീഭവ- ഏകവോകാരഭവചതുവോകാരഭവപഞ്ചവോകാരഭവവസേന നവവിധോ. ഏവമേതേസു നവസു ഭവേസു ദസവിധോപി ധമ്മോ അത്താനം ധാരേന്തസ്സ പുഗ്ഗലസന്താനസ്സ അനുപാദിസേസനിബ്ബാനധാതുയാ പരം അപ്പടിസന്ധികതാസാധനേന ഭവേസു , ഭവസ്സ വാ അഭാവം കരോതീതി ഭവാഭാവകരോ, തം, അപരാപരജാതിപ്പബന്ധസ്സ ഹേതുസമുഗ്ഘാതേന അപ്പവത്തിധമ്മതാപാദകന്തി അത്ഥോ.

    Tadanantaraṃ dhammaratanassa paṇāmaṃ dassetumāha ‘‘bhavābhāvakaraṃ dhamma’’nti. Ettha bhava-saddena dve bhavā vuttā kammabhavo, upapattibhavoti. Tattha kammabhavo bhavati etasmā phalanti ‘‘bhavo’’ti vuccati. Vipākakkhandhakaṭattārūpasaṅkhāto pana upapattibhavo avijjātaṇhupādānasaṅkhārādisahakārikāraṇayuttena kusalākusalacetanāsaṅkhātakammabhavapaccayena yathārahaṃ bhavatīti ‘‘bhavo’’ti vuccati. So pana kāmabhavarūpabhavaarūpabhavasaññībhavaasaññībhavanevasaññīnāsaññībhava- ekavokārabhavacatuvokārabhavapañcavokārabhavavasena navavidho. Evametesu navasu bhavesu dasavidhopi dhammo attānaṃ dhārentassa puggalasantānassa anupādisesanibbānadhātuyā paraṃ appaṭisandhikatāsādhanena bhavesu , bhavassa vā abhāvaṃ karotīti bhavābhāvakaro, taṃ, aparāparajātippabandhassa hetusamugghātena appavattidhammatāpādakanti attho.

    ധമ്മന്തി അത്താനം ധാരേന്തേ ചതൂസു അപായേസു, സംസാരേ ച അപതമാനേ ധാരേതീതി ധമ്മോ, സോ ചതുമഗ്ഗഫലനിബ്ബാനസങ്ഖാതനവലോകുത്തരധമ്മോ ച തപ്പടിപാദകോ നവങ്ഗസാസനാപരനാമധേയ്യചതുരാസീതിസഹസ്സധമ്മക്ഖന്ധപ്പഭേദഭിന്നോ പരിയത്തിധമ്മോ ചാതി ദസവിധോ. സോപി നിപ്പരിയായധമ്മോ, പരിയായധമ്മോ ചാതി ദുവിധോ. തത്ഥ നിപ്പരിയായധമ്മോ നാമ അപായേ, സംസാരേ വാ പധാനഹേതുഭൂതാനം ഉദ്ധമ്ഭാഗിയാനം, ഓരമ്ഭാഗിയാനഞ്ച ദസന്നം സംയോജനാനം സമുച്ഛിന്ദനേന മഗ്ഗധമ്മോ, തസ്സ തംകിച്ചനിപ്ഫത്തിനിമിത്തഭാവേന നിബ്ബാനധമ്മോ ചാതി പഞ്ചവിധോപി നിപ്പരിയായേന പുഗ്ഗലസന്താനം ധാരേതീതി കത്വാ ‘‘നിപ്പരിയായധമ്മോ’’തി വുച്ചതി. ചത്താരി പന സാമഞ്ഞഫലാനി പടിപ്പസ്സദ്ധിപഹാനേന മഗ്ഗാനുഗുണപ്പവത്തിയാ, പരിയത്തി ച മഗ്ഗനിബ്ബാനാധിഗമസ്സ മൂലകാരണഭാവതോതി പഞ്ചവിധോപി പരിയായധമ്മോ നാമ.

    Dhammanti attānaṃ dhārente catūsu apāyesu, saṃsāre ca apatamāne dhāretīti dhammo, so catumaggaphalanibbānasaṅkhātanavalokuttaradhammo ca tappaṭipādako navaṅgasāsanāparanāmadheyyacaturāsītisahassadhammakkhandhappabhedabhinno pariyattidhammo cāti dasavidho. Sopi nippariyāyadhammo, pariyāyadhammo cāti duvidho. Tattha nippariyāyadhammo nāma apāye, saṃsāre vā padhānahetubhūtānaṃ uddhambhāgiyānaṃ, orambhāgiyānañca dasannaṃ saṃyojanānaṃ samucchindanena maggadhammo, tassa taṃkiccanipphattinimittabhāvena nibbānadhammo cāti pañcavidhopi nippariyāyena puggalasantānaṃ dhāretīti katvā ‘‘nippariyāyadhammo’’ti vuccati. Cattāri pana sāmaññaphalāni paṭippassaddhipahānena maggānuguṇappavattiyā, pariyatti ca magganibbānādhigamassa mūlakāraṇabhāvatoti pañcavidhopi pariyāyadhammo nāma.

    ഏത്താവതാ ‘‘സ്വാക്ഖാതോ ഭഗവതാ ധമ്മോ’’തിആദിനാ (സം॰ നി॰ ൧.൨൪൯; അ॰ നി॰ ൩.൭൬; ദീ॰ നി॰ ൩.൬; അ॰ നി॰ ൬.൧൦, ൨൫, ൨൬), ‘‘രാഗവിരാഗമനേജമസോക’’ന്തിആദീഹി (വി॰ വ॰ ൮൮൭) ച സുത്തന്തേഹി വുത്തസ്സ, തദട്ഠകഥാദീസു ച വണ്ണിതസ്സ സരണാനുസ്സരണവസേനാപി സഗ്ഗമോക്ഖസമ്പത്തിപടിലാഭകാരണസ്സ അനവസേസസ്സ ധമ്മരതനഗുണസ്സ നയതോ ഉദ്ദിട്ഠത്താ ച ‘‘വന്ദിത്വാ’’തി ഇമിനാ പണാമസ്സ ദസ്സിതത്താ ച ധമ്മരതനസങ്ഖാതസ്സ ദുതിയസ്സ വന്ദനീയസ്സ ഥുതിപണാമസഭാവാ വന്ദനാ ദസ്സിതാതി ദട്ഠബ്ബം.

    Ettāvatā ‘‘svākkhāto bhagavatā dhammo’’tiādinā (saṃ. ni. 1.249; a. ni. 3.76; dī. ni. 3.6; a. ni. 6.10, 25, 26), ‘‘rāgavirāgamanejamasoka’’ntiādīhi (vi. va. 887) ca suttantehi vuttassa, tadaṭṭhakathādīsu ca vaṇṇitassa saraṇānussaraṇavasenāpi saggamokkhasampattipaṭilābhakāraṇassa anavasesassa dhammaratanaguṇassa nayato uddiṭṭhattā ca ‘‘vanditvā’’ti iminā paṇāmassa dassitattā ca dhammaratanasaṅkhātassa dutiyassa vandanīyassa thutipaṇāmasabhāvā vandanā dassitāti daṭṭhabbaṃ.

    തദനന്തരം സങ്ഘരതനസ്സ വന്ദനാസന്ദസ്സനത്ഥം വുത്തം ‘‘ഗണഞ്ചേവ നിരങ്ഗണ’’ന്തി. ഏത്ഥ ‘‘രാഗോ അങ്ഗണം ദോസോ അങ്ഗണം മോഹോ അങ്ഗണ’’ന്തി (വിഭ॰ ൯൨൪) വുത്തേഹി രാഗാദിഅങ്ഗണേഹി തദങ്ഗവിക്ഖമ്ഭനസമുച്ഛേദപടിപ്പസ്സദ്ധിനിസ്സരണവിമുത്തിവസേന നിഗ്ഗതോ വിമുത്തോതി നിരങ്ഗണോ, തം നിരങ്ഗണം. അരിയവംസേ സീലസമാധിപഞ്ഞാവിമുത്തിവിമുത്തിഞാണദസ്സനസങ്ഖാതേഹി ഗുണഗണേഹി ഗണീയതീതി ഗണോ, തം.

    Tadanantaraṃ saṅgharatanassa vandanāsandassanatthaṃ vuttaṃ ‘‘gaṇañceva niraṅgaṇa’’nti. Ettha ‘‘rāgo aṅgaṇaṃ doso aṅgaṇaṃ moho aṅgaṇa’’nti (vibha. 924) vuttehi rāgādiaṅgaṇehi tadaṅgavikkhambhanasamucchedapaṭippassaddhinissaraṇavimuttivasena niggato vimuttoti niraṅgaṇo, taṃ niraṅgaṇaṃ. Ariyavaṃse sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanasaṅkhātehi guṇagaṇehi gaṇīyatīti gaṇo, taṃ.

    ഏത്താവതാ ‘‘സുപ്പടിപന്നോ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ’’തിആദിനാ (സം॰ നി॰ ൧.൨൪൯; അ॰ നി॰ ൩.൭൬; ദീ॰ നി॰ ൩.൬; അ॰ നി॰ ൬.൧൦, ൨൫, ൨൬;), ‘‘യത്ഥ ച ദിന്നം മഹപ്ഫലമാഹു, ചതൂസു സുചീസു പുരിസയുഗേസൂ’’തിആദീഹി (വി॰ വ॰ ൮൮൮) ച തേഹി തേഹി സുത്തപദേഹി വുത്താനം, തദട്ഠകഥാദീസു ച വണ്ണിതാനം വിമലാതുലനിഖിലവിസാലപേസലസീലാദിനാനപ്പകാരാനഗ്ഘസങ്ഘരതനഗുണാനം സംകിത്തനസഭാവായ ഥുതിയാ ച ‘‘വന്ദിത്വാ’’തി ഏതേന യഥാവുത്തസരൂപപഭേദപണാമസ്സ വുത്തത്താ ച സങ്ഘരതനസങ്ഖാതതതിയവന്ദനീയവത്ഥുവിസയാ ഥുതിപ്പണാമസങ്ഖാതാ വന്ദനാ ദസ്സിതാതി വേദിതബ്ബാ. സിരസാതി അത്തപ്പസാദഗാരവാവഹന്തേന മുദ്ധനാ. വന്ദിത്വാതി പണമിത്വാ ഥോമിത്വാ വാ.

    Ettāvatā ‘‘suppaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho’’tiādinā (saṃ. ni. 1.249; a. ni. 3.76; dī. ni. 3.6; a. ni. 6.10, 25, 26;), ‘‘yattha ca dinnaṃ mahapphalamāhu, catūsu sucīsu purisayugesū’’tiādīhi (vi. va. 888) ca tehi tehi suttapadehi vuttānaṃ, tadaṭṭhakathādīsu ca vaṇṇitānaṃ vimalātulanikhilavisālapesalasīlādinānappakārānagghasaṅgharatanaguṇānaṃ saṃkittanasabhāvāya thutiyā ca ‘‘vanditvā’’ti etena yathāvuttasarūpapabhedapaṇāmassa vuttattā ca saṅgharatanasaṅkhātatatiyavandanīyavatthuvisayā thutippaṇāmasaṅkhātā vandanā dassitāti veditabbā. Sirasāti attappasādagāravāvahantena muddhanā. Vanditvāti paṇamitvā thomitvā vā.

    ഏവം പഠമഗാഥായ വന്ദനീയസ്സ രതനത്തയസ്സ ഥുതിപ്പണാമസങ്ഖാതം വന്ദനം ദസ്സേത്വാ തദനന്തരായ സന്ദസ്സേതബ്ബപയോജനാദിപടിപാദികായ ഗാഥായ ‘‘ഭിക്ഖൂന’’ന്തി ഇമിനാ കിഞ്ചാപി സംസാരേ ഭയം ഇക്ഖതീതി ‘‘ഭിക്ഖൂ’’തി കല്യാണപുഥുജ്ജനേന സദ്ധിം അട്ഠ അരിയപുഗ്ഗലാ വുച്ചന്തി, പാളിയം (പാരാ॰ ൪൪-൪൫; വിഭ॰ ൫൧൦) പന ‘‘ഭിന്നപടം ധാരേതീതി ഭിക്ഖു, ഭിക്ഖനസീലോതി ഭിക്ഖൂ’’തിആദിനാ ഭിക്ഖുസദ്ദസ്സ അത്ഥുദ്ധാരവസേന നിബ്ബചനന്തരാനി ദസ്സേത്വാ പാതിമോക്ഖസംവരസംവരണാരഹസ്സേവ അധിപ്പേതഭാവം ദസ്സേതും ‘‘സമഗ്ഗേന സങ്ഘേന ഞത്തിചതുത്ഥേന കമ്മേന അകുപ്പേന ഠാനാരഹേന ഉപസമ്പന്നോ, അയം ഇമസ്മിം അത്ഥേ അധിപ്പേതോ ഭിക്ഖൂ’’തി ദസ്സിതാ സിക്ഖാകാമാ സാസനാവചാരാ കുലപുത്താ ഇധാധിപ്പേതാ, തേസം ഭിക്ഖൂനഞ്ച. ഭിക്ഖുനീനഞ്ചാതി അട്ഠവാചികഉപസമ്പദാകമ്മേന ഉഭതോസങ്ഘേ ഉപസമ്പന്നാതാദിസായേവ കുലധീതരോ ദസ്സിതാ. ഏകതോപസമ്പന്നാപി സാമഞ്ഞേന ഗയ്ഹന്തി. ഏകതോപസമ്പന്നാതി ച ഭിക്ഖുനിസങ്ഘേ ഉപസമ്പജ്ജിത്വാ യാവ ഭിക്ഖുസങ്ഘേ ന ഉപസമ്പജ്ജന്തി, താവ, ഭിക്ഖുനീ ച ലിങ്ഗപരിവത്തനേന ഭിക്ഖുനിഭാവപ്പത്താ അധിപ്പേതാ, താസം ഭിക്ഖുനീനഞ്ച.

    Evaṃ paṭhamagāthāya vandanīyassa ratanattayassa thutippaṇāmasaṅkhātaṃ vandanaṃ dassetvā tadanantarāya sandassetabbapayojanādipaṭipādikāya gāthāya ‘‘bhikkhūna’’nti iminā kiñcāpi saṃsāre bhayaṃ ikkhatīti ‘‘bhikkhū’’ti kalyāṇaputhujjanena saddhiṃ aṭṭha ariyapuggalā vuccanti, pāḷiyaṃ (pārā. 44-45; vibha. 510) pana ‘‘bhinnapaṭaṃ dhāretīti bhikkhu, bhikkhanasīloti bhikkhū’’tiādinā bhikkhusaddassa atthuddhāravasena nibbacanantarāni dassetvā pātimokkhasaṃvarasaṃvaraṇārahasseva adhippetabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘samaggena saṅghena ñatticatutthena kammena akuppena ṭhānārahena upasampanno, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhū’’ti dassitā sikkhākāmā sāsanāvacārā kulaputtā idhādhippetā, tesaṃ bhikkhūnañca. Bhikkhunīnañcāti aṭṭhavācikaupasampadākammena ubhatosaṅghe upasampannātādisāyeva kuladhītaro dassitā. Ekatopasampannāpi sāmaññena gayhanti. Ekatopasampannāti ca bhikkhunisaṅghe upasampajjitvā yāva bhikkhusaṅghe na upasampajjanti, tāva, bhikkhunī ca liṅgaparivattanena bhikkhunibhāvappattā adhippetā, tāsaṃ bhikkhunīnañca.

    ഹിതത്ഥായാതി സബ്ബസമ്പത്തിനിപ്ഫാദകരണത്ഥായ ഹിനോതി ഗച്ഛതി യഥാധിപ്പേതഫലസാധനേ പവത്തതീതി ഹിതന്തി അരോഗതാദികാരണം അമതോസധാദി വുച്ചതി. ഇധ പന സഗ്ഗമോക്ഖസമ്പത്തിസിദ്ധികാരണം പാതിമോക്ഖസംവരസീലരക്ഖനം വുച്ചതി, തദത്ഥായ.

    Hitatthāyāti sabbasampattinipphādakaraṇatthāya hinoti gacchati yathādhippetaphalasādhane pavattatīti hitanti arogatādikāraṇaṃ amatosadhādi vuccati. Idha pana saggamokkhasampattisiddhikāraṇaṃ pātimokkhasaṃvarasīlarakkhanaṃ vuccati, tadatthāya.

    സമാഹിതോ സമ്മാ ആഹിതോ പവത്തിതോ വിനിച്ഛയമഗ്ഗോ ഏതേനാതി ‘‘സമാഹിതോ’’തി പകരണകാരകോ ദസ്സിതോ. അഥ വാ സമ്മാ ആഹിതം വിനയവിനിച്ഛയേ ഠപിതം പവത്തിതം ചിത്തമേതസ്സാതി ‘‘സമാഹിതചിത്തോ’’തി വത്തബ്ബേ ഉത്തരപദലോപേന ‘‘സമാഹിതോ’’തി വുത്തോ. പരമഗമ്ഭീരസുദുത്തരവിനയപിടകത്ഥവിനിച്ഛയേ പവത്തനാരഹസ്സ ഇമിനാ വിസേസനേന അത്തനി സമാഹിതചിത്തപ്പവത്തിനിമിത്തഭൂതോ അത്തനോ ഞാണസ്സ പദട്ഠാനഭൂതോ സമാധി ദസ്സിതോ തേന സമാധിനാ സമാഹിതോ ഹുത്വാതി അത്ഥോ.

    Samāhito sammā āhito pavattito vinicchayamaggo etenāti ‘‘samāhito’’ti pakaraṇakārako dassito. Atha vā sammā āhitaṃ vinayavinicchaye ṭhapitaṃ pavattitaṃ cittametassāti ‘‘samāhitacitto’’ti vattabbe uttarapadalopena ‘‘samāhito’’ti vutto. Paramagambhīrasuduttaravinayapiṭakatthavinicchaye pavattanārahassa iminā visesanena attani samāhitacittappavattinimittabhūto attano ñāṇassa padaṭṭhānabhūto samādhi dassito tena samādhinā samāhito hutvāti attho.

    പവക്ഖാമീതി പകാരേന വക്ഖാമി, യേന പകാരേന വിനയവിനിച്ഛയേ വുത്തേ അജ്ജതനാ മന്ദസതിമതിവീരിയാ പടിപജ്ജനകാ ഗമ്ഭീരതരം വിനയപിടകത്ഥവിനിച്ഛയം സുഖേന ഉഗ്ഗണ്ഹിതും, ധാരേതുഞ്ച സക്കോന്തി, താദിസേന പകാരവിസേസേന വക്ഖാമീതി അത്ഥോ. സമാസേനാതി സമസനം സംഖിപനം സമാസോ, തേന, സംഖിത്തരുചികാനമുഗ്ഘാടിതഞ്ഞൂനം കതാധികാരാനം ഞാണുത്തരാനം പുഗ്ഗലാനഞ്ച പപഞ്ചഭീരുകാനം ഗഹണധാരണേ മന്ദയന്താനം മന്ദബുദ്ധീനഞ്ച ഉപകാരകേന നാതിവിത്ഥാരക്കമേനാതി അത്ഥോ. വിനയസ്സാതി വിനയപിടകസ്സ. തഞ്ഹി –

    Pavakkhāmīti pakārena vakkhāmi, yena pakārena vinayavinicchaye vutte ajjatanā mandasatimativīriyā paṭipajjanakā gambhīrataraṃ vinayapiṭakatthavinicchayaṃ sukhena uggaṇhituṃ, dhāretuñca sakkonti, tādisena pakāravisesena vakkhāmīti attho. Samāsenāti samasanaṃ saṃkhipanaṃ samāso, tena, saṃkhittarucikānamugghāṭitaññūnaṃ katādhikārānaṃ ñāṇuttarānaṃ puggalānañca papañcabhīrukānaṃ gahaṇadhāraṇe mandayantānaṃ mandabuddhīnañca upakārakena nātivitthārakkamenāti attho. Vinayassāti vinayapiṭakassa. Tañhi –

    ‘‘വിവിധവിസേസനയത്താ;

    ‘‘Vividhavisesanayattā;

    വിനയനതോ ചേവ കായവാചാനം;

    Vinayanato ceva kāyavācānaṃ;

    വിനയത്ഥവിദൂഹി അയം;

    Vinayatthavidūhi ayaṃ;

    വിനയോ ‘വിനയോ’തി അക്ഖാതോ’’തി. (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.പഠമസങ്ഗീതികഥാ; പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൧.പഠമമഹാസങ്ഗീതികഥാ; ധ॰ സ॰ അട്ഠ॰ നിദാനകഥാ) –

    Vinayo ‘vinayo’ti akkhāto’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.paṭhamasaṅgītikathā; pārā. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā; dha. sa. aṭṭha. nidānakathā) –

    വുത്തേഹി അത്ഥവിസേസേഹി ‘‘വിനയോ’’തി വുച്ചതി. തസ്സ ഏവം സന്ദസ്സിതസഭാവസ്സ ‘‘വിനയോ നാമ സാസനസ്സ ആയൂ’’തി (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.പഠമസങ്ഗീതികഥാ; പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൧.പഠമസങ്ഗീതികഥാ; ഖു॰ പാ॰ അട്ഠ॰ ൫.പഠമമഹാസങ്ഗീതികഥാ) സങ്ഗീതികാരകേഹി മഹാകസ്സപാദീഹി അഭിത്ഥുതഗുണസ്സ വിനയപിടകുത്തമസ്സ. വിനിച്ഛയന്തി വിസേസേന, വിവിധേന വാ ആകാരേന വിപ്പടിപത്തിനീഹരണവസേന ചീയതി വിഭജീയതീതി ‘‘വിനിച്ഛയോ’’തി ലദ്ധനാമം വിഭജനം, വിനയവിനിച്ഛയം നാമ പകരണന്തി വുത്തം ഹോതി. ‘‘വിനയസ്സവിനിച്ഛയ’’ന്തി ച അലുത്തസമാസോയം ‘‘ദേവാനംപിയതിസ്സോ, കണ്ഠേകാളോ’’തിആദീസു വിയ.

    Vuttehi atthavisesehi ‘‘vinayo’’ti vuccati. Tassa evaṃ sandassitasabhāvassa ‘‘vinayo nāma sāsanassa āyū’’ti (dī. ni. aṭṭha. 1.paṭhamasaṅgītikathā; pārā. aṭṭha. 1.paṭhamasaṅgītikathā; khu. pā. aṭṭha. 5.paṭhamamahāsaṅgītikathā) saṅgītikārakehi mahākassapādīhi abhitthutaguṇassa vinayapiṭakuttamassa. Vinicchayanti visesena, vividhena vā ākārena vippaṭipattinīharaṇavasena cīyati vibhajīyatīti ‘‘vinicchayo’’ti laddhanāmaṃ vibhajanaṃ, vinayavinicchayaṃ nāma pakaraṇanti vuttaṃ hoti. ‘‘Vinayassavinicchaya’’nti ca aluttasamāsoyaṃ ‘‘devānaṃpiyatisso, kaṇṭhekāḷo’’tiādīsu viya.

    ഏവം ദുതിയഗാഥായ കത്തുനിമിത്തപയോജനാഭിധാനാഭിധേയ്യപകരണപ്പകാരേകദേസം ദസ്സേത്വാ സക്കച്ചസവനകാരണനിദസ്സനമുഖേനാപി പകരണപ്പകാരാദിം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘അനാകുല’’മിച്ചാദി. തത്ഥ അനാകുലന്തി നത്ഥി ഏത്ഥ സദ്ദതോ, അത്ഥതോ, വിനിച്ഛയതോ വാ ആകുലം പുബ്ബാപരവിരോധോ, മിസ്സതാ വാതി അനാകുലോ, വിനയവിനിച്ഛയോ, തം വദതോ മേ നിബോധഥാതി സമ്ബന്ധോ. അസംകിണ്ണന്തി നികായന്തരലദ്ധീഹി അസമ്മിസ്സം.

    Evaṃ dutiyagāthāya kattunimittapayojanābhidhānābhidheyyapakaraṇappakārekadesaṃ dassetvā sakkaccasavanakāraṇanidassanamukhenāpi pakaraṇappakārādiṃ dassetumāha ‘‘anākula’’miccādi. Tattha anākulanti natthi ettha saddato, atthato, vinicchayato vā ākulaṃ pubbāparavirodho, missatā vāti anākulo, vinayavinicchayo, taṃ vadato me nibodhathāti sambandho. Asaṃkiṇṇanti nikāyantaraladdhīhi asammissaṃ.

    മധുരത്ഥപദക്കമന്തി പദാനം കമോ പദക്കമോ, പദഗതി, സദ്ദാനമുച്ചാരണന്തി അത്ഥോ. മധുരോ അത്ഥോ ച പദക്കമോ ച യസ്സ സോ മധുരത്ഥപദക്കമോ, തം –

    Madhuratthapadakkamanti padānaṃ kamo padakkamo, padagati, saddānamuccāraṇanti attho. Madhuro attho ca padakkamo ca yassa so madhuratthapadakkamo, taṃ –

    ‘‘പദാസത്തം പദത്ഥാനം, മധുരത്ഥമുദീരിതം;

    ‘‘Padāsattaṃ padatthānaṃ, madhuratthamudīritaṃ;

    യേന മജ്ജന്തി ധീമന്തോ, മധുനേവ മധുബ്ബതാ’’തി. –

    Yena majjanti dhīmanto, madhuneva madhubbatā’’ti. –

    ഇമിനാ ലക്ഖണേന സദ്ദാനമത്ഥാനഞ്ച വസേന പദാസത്താപരനാമധേയ്യമാധുരിയാലങ്കാരേന സമലങ്കതത്താ മധുരത്ഥപദക്കമം.

    Iminā lakkhaṇena saddānamatthānañca vasena padāsattāparanāmadheyyamādhuriyālaṅkārena samalaṅkatattā madhuratthapadakkamaṃ.

    പടുഭാവകരന്തി പടതി ഗച്ഛതി പജാനാതീതി പടു, പഞ്ഞവാ, പടുനോ ഭാവോ, സദ്ദപ്പവത്തിനിമിത്തഭൂതാ പഞ്ഞാ, തം പടുഭാവം പഞ്ഞാവിസേസം കരോതി ജനേതീതി പടുഭാവകരോ, തം, പഞ്ഞാവിസേസജനകന്തി അത്ഥോ. ഏതം വിനയസ്സ വിനിച്ഛയന്തി യോജനാ. പരമന്തി ഉത്തമം. വിനയക്കമേതി വിനയപിടകേ, തദത്ഥേ ച, പവത്തിക്കമേ പടുഭാവകരന്തി അത്ഥോ.

    Paṭubhāvakaranti paṭati gacchati pajānātīti paṭu, paññavā, paṭuno bhāvo, saddappavattinimittabhūtā paññā, taṃ paṭubhāvaṃ paññāvisesaṃ karoti janetīti paṭubhāvakaro, taṃ, paññāvisesajanakanti attho. Etaṃ vinayassa vinicchayanti yojanā. Paramanti uttamaṃ. Vinayakkameti vinayapiṭake, tadatthe ca, pavattikkame paṭubhāvakaranti attho.

    ഏവം തതിയഗാഥായ പകരണഗുണാപദേസേന സോതുജനം സമുസ്സാഹേത്വാ ഇദാനി ‘‘അപാര’’ന്തിആദിചതുത്ഥഗാഥായ പകരണഞ്ച തന്നിസ്സയം വിനയപിടകഞ്ച നാവാസാഗരഭാവേന ദസ്സേത്വാ തിരോഭൂതോപമേയ്യോപമാനഭേദേന രൂപകാലങ്കാരേന പകരണഗുണം പകാസേന്തോ സോതുജനം സമുത്തേജേതി. തത്ഥ അപാരന്തി നത്ഥി പാരം ഏതസ്സാതി അപാരോ, വിനയസാഗരോ. സോ ഹി പുരിമബുദ്ധുപ്പാദേസു സാസനം പസീദിത്വാ വിനയപിടകേ ഉഗ്ഗഹണധാരണപടിപാദനപടിപത്തിവസേന അകതാധികാരേഹി പുഗ്ഗലേഹി ദുരധിഗമനീയധമ്മത്ഥനിരുത്തിപടിഭാനപരിയന്തതായ ‘‘അപാരോ’’തി വുച്ചതി.

    Evaṃ tatiyagāthāya pakaraṇaguṇāpadesena sotujanaṃ samussāhetvā idāni ‘‘apāra’’ntiādicatutthagāthāya pakaraṇañca tannissayaṃ vinayapiṭakañca nāvāsāgarabhāvena dassetvā tirobhūtopameyyopamānabhedena rūpakālaṅkārena pakaraṇaguṇaṃ pakāsento sotujanaṃ samuttejeti. Tattha apāranti natthi pāraṃ etassāti apāro, vinayasāgaro. So hi purimabuddhuppādesu sāsanaṃ pasīditvā vinayapiṭake uggahaṇadhāraṇapaṭipādanapaṭipattivasena akatādhikārehi puggalehi duradhigamanīyadhammatthaniruttipaṭibhānapariyantatāya ‘‘apāro’’ti vuccati.

    ഓതരന്താനന്തി സജ്ഝായനസവനധാരണാദിവസേന അജ്ഝോഗാഹന്താനം. സാരന്തി നിബ്ബാനസമ്പാപകഭാവേന സാരഭൂതായ അരിയമഗ്ഗസമ്ഭാരായ പുബ്ബഭാഗപടിപത്തിയാ മൂലഭൂതപാതിമോക്ഖസംവരസങ്ഖാതസീലസാരപ്പകാസകതായ സാരം. വിനയസാഗരന്തി വിനയപിടകസങ്ഖാതം സാഗരം. വിനയോ ഹി സിക്ഖാപദപഞ്ഞത്തിയാ കാലപ്പത്തജാനനസ്സാപി ധമ്മസേനാപതിആദീനമ്പി അവിസയത്താ അതിഗമ്ഭീരാതിവിത്ഥിണ്ണഭാവേന സാഗരോ വിയാതി സാഗരോ, വിനയോ ച സോ സാഗരോ ചാതി വിനയസാഗരോ, തം, അഗാധാപാരഗുണയോഗതോ സാഗരോപമം വിനയപിടകന്തി അത്ഥോ.

    Otarantānanti sajjhāyanasavanadhāraṇādivasena ajjhogāhantānaṃ. Sāranti nibbānasampāpakabhāvena sārabhūtāya ariyamaggasambhārāya pubbabhāgapaṭipattiyā mūlabhūtapātimokkhasaṃvarasaṅkhātasīlasārappakāsakatāya sāraṃ. Vinayasāgaranti vinayapiṭakasaṅkhātaṃ sāgaraṃ. Vinayo hi sikkhāpadapaññattiyā kālappattajānanassāpi dhammasenāpatiādīnampi avisayattā atigambhīrātivitthiṇṇabhāvena sāgaro viyāti sāgaro, vinayo ca so sāgaro cāti vinayasāgaro, taṃ, agādhāpāraguṇayogato sāgaropamaṃ vinayapiṭakanti attho.

    ദുതിയഗാഥായ ‘‘ഭിക്ഖൂനം ഭിക്ഖുനീന’’ന്തി വത്വാപി ‘‘ഹിതത്ഥായാ’’തി ഇമിനാ സമ്ബന്ധത്താ ച വാക്യന്തരേഹി അന്തരിതഭാവേന ദൂരത്താ ച തം അനാദിയിത്വാ ഏത്ഥ വിനയസാഗരജ്ഝോഗാഹനതദത്ഥപടിപജ്ജനാരഹകത്തുവിസേസസന്ദസ്സനത്ഥായ ‘‘ഭിക്ഖൂനം ഭിക്ഖുനീന’’ന്തി പുന വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം. നാവാ വിയ ഭൂതോ നാവാഭൂതോ, തം, നാവാട്ഠാനിയം മഹാനാവാസദിസന്തി അത്ഥോ. മനോരമന്തി മനോ രമതി ഏത്ഥ, ഏതേനാതി വാ മനോരമോ, തം, അജ്ഝായനവോഹാരപസുതാനം പടിപത്തിപരായനാനഞ്ച സാധൂനം മനോരമന്തി അത്ഥോ.

    Dutiyagāthāya ‘‘bhikkhūnaṃ bhikkhunīna’’nti vatvāpi ‘‘hitatthāyā’’ti iminā sambandhattā ca vākyantarehi antaritabhāvena dūrattā ca taṃ anādiyitvā ettha vinayasāgarajjhogāhanatadatthapaṭipajjanārahakattuvisesasandassanatthāya ‘‘bhikkhūnaṃ bhikkhunīna’’nti puna vuttanti daṭṭhabbaṃ. Nāvā viya bhūto nāvābhūto, taṃ, nāvāṭṭhāniyaṃ mahānāvāsadisanti attho. Manoramanti mano ramati ettha, etenāti vā manoramo, taṃ, ajjhāyanavohārapasutānaṃ paṭipattiparāyanānañca sādhūnaṃ manoramanti attho.

    ഏത്താവതാ പകരണഗുണസംകിത്തനേന സോതുജനം സമുത്തേജേത്വാ ഇദാനി സക്കച്ചസവനേ നിയോജേന്തോ ‘‘തസ്മാ വിനയനൂപായ’’ന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ തസ്മാതി യസ്മാ യഥാവുത്തം അനാകുലതാദിവിവിധാനഗ്ഘഗുണാലങ്കാരപടിമണ്ഡിതം, തേന ഹേതുനാതി അത്ഥോ. വിനയനൂപായന്തി വിവിധാകാരേന, വിസേസനയതോ വാ കായവാചാനം നയനം ദമനം അകത്തബ്ബതോ നിവത്തേത്വാ കത്തബ്ബേസു നിയോജനം വിനയനം, ഉപേച്ച തം ഫലം ആയതി ഉപ്പജ്ജതീതി ഉപായോ, ഹേതു, വിനയനസ്സ ഉപായോ വിനയനൂപായോ, തം, കായജീവിതാനപേക്ഖാനം സിക്ഖാകാമാനം പേസലാനം ഭിക്ഖൂനം ഭിക്ഖുനീനം കായവാചാനം അനനുലോമികവിപ്ഫന്ദിതാപനയനസങ്ഖാതദമനസ്സ കാരണഭൂതന്തി വുത്തം ഹോതി.

    Ettāvatā pakaraṇaguṇasaṃkittanena sotujanaṃ samuttejetvā idāni sakkaccasavane niyojento ‘‘tasmā vinayanūpāya’’ntiādimāha. Tattha tasmāti yasmā yathāvuttaṃ anākulatādivividhānagghaguṇālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ, tena hetunāti attho. Vinayanūpāyanti vividhākārena, visesanayato vā kāyavācānaṃ nayanaṃ damanaṃ akattabbato nivattetvā kattabbesu niyojanaṃ vinayanaṃ, upecca taṃ phalaṃ āyati uppajjatīti upāyo, hetu, vinayanassa upāyo vinayanūpāyo, taṃ, kāyajīvitānapekkhānaṃ sikkhākāmānaṃ pesalānaṃ bhikkhūnaṃ bhikkhunīnaṃ kāyavācānaṃ ananulomikavipphanditāpanayanasaṅkhātadamanassa kāraṇabhūtanti vuttaṃ hoti.

    ഏത്താവതാ അത്തനാ കത്തുമിച്ഛിതേ പകരണേ പണ്ഡിതാനം പവത്തിഹേതുഭൂതാനം അനാകുലതാദിഗുണാനം വിഭാവനവസേന ‘‘അനാകുല’’ന്തിആദിവിസേസനാനി വത്വാ ഇദാനി സക്കച്ചസവനാവബോധേ വിസയം വിസേസിതബ്ബം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘വിനയസ്സവിനിച്ഛയ’’ന്തി. ഏത്ഥ ച ദുതിയഗാഥായ ‘‘വിനയസ്സവിനിച്ഛയ’’ന്തി ‘‘പവക്ഖാമീ’’തി കിരിയായ കമ്മദസ്സനവസേന വുത്തം, തം ഇധ ആനേത്വാ സമ്ബന്ധിയമാനമ്പി ദൂരസമ്ബന്ധം ഹോതീതി തമനാനേത്വാ ‘‘നിബോധഥാ’’തി ഇമിസ്സാ കിരിയായ കമ്മസന്ദസ്സനത്ഥം ‘‘വിനയസ്സവിനിച്ഛയ’’ന്തി വുത്തത്താ പുനരുത്തിദോസാഭാവോതി ദട്ഠബ്ബം.

    Ettāvatā attanā kattumicchite pakaraṇe paṇḍitānaṃ pavattihetubhūtānaṃ anākulatādiguṇānaṃ vibhāvanavasena ‘‘anākula’’ntiādivisesanāni vatvā idāni sakkaccasavanāvabodhe visayaṃ visesitabbaṃ dassetumāha ‘‘vinayassavinicchaya’’nti. Ettha ca dutiyagāthāya ‘‘vinayassavinicchaya’’nti ‘‘pavakkhāmī’’ti kiriyāya kammadassanavasena vuttaṃ, taṃ idha ānetvā sambandhiyamānampi dūrasambandhaṃ hotīti tamanānetvā ‘‘nibodhathā’’ti imissā kiriyāya kammasandassanatthaṃ ‘‘vinayassavinicchaya’’nti vuttattā punaruttidosābhāvoti daṭṭhabbaṃ.

    അവിക്ഖിത്തേന ചിത്തേനാതി ഏത്ഥ വിവിധേ ആരമ്മണേ ഖിത്തം പേസിതം വിക്ഖിത്തം, ഉദ്ധച്ചവിചികിച്ഛാദിപരേതം അസമാഹിതം ചിത്തം, ന വിക്ഖിത്തം അവിക്ഖിത്തം, തപ്പടിപക്ഖം സമാഹിതം കുസലചിത്തം, തേന, ഏതസ്സ പകരണുത്തമസ്സ സവനാദിബ്യാപാരം വിനാ നാനാരമ്മണേസു പവത്തിവസേന വിക്ഖേപമനാപന്നേന സമാഹിതേന ചിത്തേനാതി അത്ഥോ. ‘‘അവിക്ഖിത്തേന…പേ॰… നിബോധഥാ’’തി വദന്തേന ച ‘‘അവിക്ഖിത്തസ്സായം ധമ്മോ, നായം ധമ്മോ വിക്ഖിത്തസ്സാ’’തി വചനതോ വിക്ഖിത്തസ്സ ധമ്മേസു ദായാദാഭാവതോ അത്തനോ പകരണത്ഥഭൂതായ അധിസീലസിക്ഖായ സമ്മാപടിപജ്ജനാപദേസോ കതോ ഹോതി.

    Avikkhittena cittenāti ettha vividhe ārammaṇe khittaṃ pesitaṃ vikkhittaṃ, uddhaccavicikicchādiparetaṃ asamāhitaṃ cittaṃ, na vikkhittaṃ avikkhittaṃ, tappaṭipakkhaṃ samāhitaṃ kusalacittaṃ, tena, etassa pakaraṇuttamassa savanādibyāpāraṃ vinā nānārammaṇesu pavattivasena vikkhepamanāpannena samāhitena cittenāti attho. ‘‘Avikkhittena…pe… nibodhathā’’ti vadantena ca ‘‘avikkhittassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo vikkhittassā’’ti vacanato vikkhittassa dhammesu dāyādābhāvato attano pakaraṇatthabhūtāya adhisīlasikkhāya sammāpaṭipajjanāpadeso kato hoti.

    വദതോ മേതി ഏത്ഥ ‘‘ഗാരവേന ചാ’’തി പാഠസേസോ. തത്ഥായമത്ഥോ – ഭാസമാനേ മയി ഗാരവേന, യഥാവുത്തേന കാരണേന ചാതി സാമിഭുമ്മാനമവിസേസതായ ‘‘മേ’’തി സാമിവചനസ്സ ‘‘മയീ’’തി അത്ഥസമ്ഭവതോ അയമത്ഥോ വുത്തോ. പകരണസ്സ അനാകുലതാദിഗുണസമന്നാഗതത്താ ച വത്തരി മയി ഗാരവേന ച സമാഹിതേന ചേതസാതി അധിപ്പായോ. നിബോധഥാതി വാക്യത്ഥപദത്ഥം സന്ധായഭാസിതത്ഥഭാവത്ഥാദിവസേന നിസേസതോ ബോധഥ, സക്കച്ചം സുത്വാ വിനയവിനിച്ഛയം ബുജ്ഝഥ വിജാനാഥാതി അത്ഥോ, ചിന്താഭാവനാമയഞാണാനം മൂലഭൂതപകരണവിസയം സുതമയഞാണം നിപ്ഫാദേഥാതി അധിപ്പായോ.

    Vadatometi ettha ‘‘gāravena cā’’ti pāṭhaseso. Tatthāyamattho – bhāsamāne mayi gāravena, yathāvuttena kāraṇena cāti sāmibhummānamavisesatāya ‘‘me’’ti sāmivacanassa ‘‘mayī’’ti atthasambhavato ayamattho vutto. Pakaraṇassa anākulatādiguṇasamannāgatattā ca vattari mayi gāravena ca samāhitena cetasāti adhippāyo. Nibodhathāti vākyatthapadatthaṃ sandhāyabhāsitatthabhāvatthādivasena nisesato bodhatha, sakkaccaṃ sutvā vinayavinicchayaṃ bujjhatha vijānāthāti attho, cintābhāvanāmayañāṇānaṃ mūlabhūtapakaraṇavisayaṃ sutamayañāṇaṃ nipphādethāti adhippāyo.

    ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Ganthārambhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact