| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
॥ ਨਮੋ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਰਹਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ਯਮਕਪਕਰਣ-ਅਨੁਟੀਕਾ
Yamakapakaraṇa-anuṭīkā
ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭવਣ੍ਣਨਾ
Ganthārambhavaṇṇanā
ਸਙ੍ਖੇਪੇਨੇવਾਤਿ ਉਦ੍ਦੇਸੇਨੇવ। ਯਂ ‘‘ਮਾਤਿਕਾਠਪਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਧਮ੍ਮੇਸੂਤਿ ਖਨ੍ਧਾਦਿਧਮ੍ਮੇਸੁ ਕੁਸਲਾਦਿਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚ। ਅવਿਪਰੀਤਤੋ ਗਹਿਤੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਮੂਲਯਮਕਾਦਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਯਮਾਨਾ ਦੇਸਨਾ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਕੋਸਲ੍ਲਾવਹਾ ਪਰਿਞ੍ਞਾਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨੀ ਚ ਹੋਤਿ, ਨ વਿਪਰੀਤਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਪਰੀਤਗ੍ਗਹਣਂ…ਪੇ॰… ਆਰਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ। ਏਤੇਨ ਕਥਾવਤ੍ਥੁਪਕਰਣਦੇਸਨਾਨਨ੍ਤਰਂ ਯਮਕਪਕਰਣਦੇਸਨਾਯ ਕਾਰਣਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ વਿਪਰੀਤਗ੍ਗਹਣਨ੍ਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿਗ੍ਗਹਣਾਦਿਮਿਚ੍ਛਾਗਾਹਂ। ਧਮ੍ਮਪੁਗ੍ਗਲੋਕਾਸਾਦਿਨਿਸ੍ਸਯਾਨਨ੍ਤਿ ‘‘ਯੇ ਕੇਚਿ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਕੁਸਲਮੂਲਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਯਮ॰ ੧.ਮੂਲਯਮਕ.੧) ਧਮ੍ਮੇ, ‘‘ਯਸ੍ਸ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਸ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਯਮ॰ ੧.ਖਨ੍ਧਯਮਕ.੫੦) ਪੁਗ੍ਗਲਂ ‘‘ਯਤ੍ਥ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਤ੍ਥ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਯਮ॰ ੧.ਖਨ੍ਧਯਮਕ.੫੧) ਓਕਾਸਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਆਰਬ੍ਭ ਪવਤ੍ਤਾਨਂ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲੋਕਾਸਉਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧਤਦੁਭਯਪਰਿਞ੍ਞਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਸਂਸਯਾਨਨ੍ਤਿ ਪਾਲ਼ਿਗਤਿਪਟਿવਚਨਸਰੂਪਦਸ੍ਸਨਪਟਿਕ੍ਖਿਪਨਪਟਿਸੇਧਨਨਯੇਹਿ ਯਥਾਪੁਚ੍ਛਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਚ੍ਛਯਕਰਣਂ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਂ, ਤਦਭਾવਤੋ ਸਂਸਯਨਂ ਸਂਸਯੋ। ਤੇਸਂ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਸਂਸਯਾਨਂ।
Saṅkhepenevāti uddeseneva. Yaṃ ‘‘mātikāṭhapana’’nti vuttaṃ. Dhammesūti khandhādidhammesu kusalādidhammesu ca. Aviparītato gahitesu dhammesu mūlayamakādivasena pavattiyamānā desanā veneyyānaṃ nānappakārakosallāvahā pariññākiccasādhanī ca hoti, na viparītatoti āha ‘‘viparītaggahaṇaṃ…pe… āraddha’’nti. Etena kathāvatthupakaraṇadesanānantaraṃ yamakapakaraṇadesanāya kāraṇamāha. Tattha viparītaggahaṇanti puggalapariggahaṇādimicchāgāhaṃ. Dhammapuggalokāsādinissayānanti ‘‘ye keci kusalā dhammā, sabbe te kusalamūlā’’tiādinā (yama. 1.mūlayamaka.1) dhamme, ‘‘yassa rūpakkhandho uppajjati, tassa vedanākkhandho uppajjatī’’tiādinā (yama. 1.khandhayamaka.50) puggalaṃ ‘‘yattha rūpakkhandho uppajjati, tattha vedanākkhandho uppajjatī’’tiādinā (yama. 1.khandhayamaka.51) okāsaṃ nissāya ārabbha pavattānaṃ. Ādi-saddena puggalokāsauppādanirodhatadubhayapariññādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Sanniṭṭhānasaṃsayānanti pāḷigatipaṭivacanasarūpadassanapaṭikkhipanapaṭisedhananayehi yathāpucchitassa atthassa nicchayakaraṇaṃ sanniṭṭhānaṃ, tadabhāvato saṃsayanaṃ saṃsayo. Tesaṃ sanniṭṭhānasaṃsayānaṃ.
ਕਾਮਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮਪਟਿਗ੍ਗਾਹਕਾਨਂ ਸਂਸਯਪੁਬ੍ਬਕਂ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਪਠਮਂ ਸਂਸਯੋ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ, ਦੇਸੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਭਗવਤੋ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਪੁਬ੍ਬਕੋ ਸਂਸਯੋਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਅਯਂ ਪਦਾਨੁਕ੍ਕਮੋ ਕਤੋ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਹਿ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ ਹਤ੍ਥਾਮਲਕਂ વਿਯ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ਕਤ੍વਾ ਠਿਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸਾਮਿਨੋ ਨ ਕਤ੍ਥਚਿ ਸਂਸਯੋ, વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤੁਕਾਮਤਾਯ ਪਨ વਿਨੇਯ੍ਯਜ੍ਝਾਸਯਗਤਂ ਸਂਸਯਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਸਂਸਯਿਤવਸੇਨ ਪੁਚ੍ਛਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਏવਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਪੁਚ੍ਛਨવਸੇਨ ਨ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਸਂਸਯਾ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤੀਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਨਿਚ੍ਛਿਤਸਂਸਯਧਮ੍ਮવਸੇਨੇવ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਸਂਸਯਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤੇਨਾਹ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਕੁਸਲੇਸੁ ਕੁਸਲਾ ਨੁ ਖੋ, ਨ ਨੁ ਖੋ ਕੁਸਲਾਤਿ ਸਨ੍ਦੇਹਾਭਾવਤੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਤੇਨੇવ ਚ ‘‘ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਸਂਸਯਾਨ’’ਨ੍ਤਿ, ‘‘ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਸਂਸਯવਸੇਨਾ’’ਤਿ ਚ ਪਠਮਂ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਗ੍ਗਹਣਂ ਕਤਂ।
Kāmañcettha dhammapaṭiggāhakānaṃ saṃsayapubbakaṃ sanniṭṭhānanti paṭhamaṃ saṃsayo vattabbo, desentassa pana bhagavato sanniṭṭhānapubbako saṃsayoti dassanatthaṃ ayaṃ padānukkamo kato. Sabbañhi pariññeyyaṃ hatthāmalakaṃ viya paccakkhaṃ katvā ṭhitassa dhammasāmino na katthaci saṃsayo, vissajjetukāmatāya pana vineyyajjhāsayagataṃ saṃsayaṃ dassento saṃsayitavasena pucchaṃ karotīti evaṃ vissajjanapucchanavasena na sanniṭṭhānasaṃsayā labbhantīti ayamattho dassito, nicchitasaṃsayadhammavaseneva panettha sanniṭṭhānasaṃsayā veditabbā. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kusalesu kusalā nu kho, na nu kho kusalāti sandehābhāvato’’tiādi. Teneva ca ‘‘sanniṭṭhānasaṃsayāna’’nti, ‘‘sanniṭṭhānasaṃsayavasenā’’ti ca paṭhamaṃ sanniṭṭhānaggahaṇaṃ kataṃ.
ਤਨ੍ਤਿ ਯਮਕਪਕਰਣਂ। ਤਸ੍ਸ ਯੇ ਸਮਯਾਦਯੋ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ, ਤੇ ਕਥਾવਤ੍ਥੁਪਕਰਣਦੇਸਨਾਨਨ੍ਤਰੋ ਦੇਸਨਾਸਮਯੋ, ਤਾવਤਿਂਸਭવਨਮੇવ ਦੇਸਨਾਦੇਸੋ, ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਮੂਲਾਦਿਯਮਕਾਕਾਰੇਨ ਦੇਸਨਾਤਿ વਿਭਾਗਤੋ ‘‘ਸਙ੍ਖੇਪੇਨੇવਾ’’ਤਿਆਦਿਗਾਥਾਹਿ વਿਭਾવਿਤਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਂવਣ੍ਣਨਪਟਿਞ੍ਞਾ ਚਾਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਮਯਦੇਸਦੇਸਨਾવਸੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਇਧ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਯ, ਯਦਿਦਂ ਕਮਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਆਗਤਭਾਰવਾਹਿਤਾ ਚ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ ਪਣ੍ਡਿਤਕਿਚ੍ਚਭਾવਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ।
Tanti yamakapakaraṇaṃ. Tassa ye samayādayo vattabbā, te kathāvatthupakaraṇadesanānantaro desanāsamayo, tāvatiṃsabhavanameva desanādeso, kusalākusalamūlādiyamakākārena desanāti vibhāgato ‘‘saṅkhepenevā’’tiādigāthāhi vibhāvitā nimittena saddhiṃ saṃvaṇṇanapaṭiññā cāti imamatthaṃ dassento ‘‘samayadesadesanāvasenā’’tiādimāha. Nimittañhetaṃ idha saṃvaṇṇanāya, yadidaṃ kamānuppatti āgatabhāravāhitā ca paṇḍitānaṃ paṇḍitakiccabhāvato. Tattha anuppattaṃ dassetvāti sambandho.
ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯਾਦਿਦਸ੍ਸਨੇ। ਯਮਨਂ ਉਪਰਮਨਨ੍ਤਿ ਯਮੋ ਮਰਣਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਜਾਤਿਯਾ ਸਤਿ ਮਰਣਂ ਹੋਤੀਤਿ…ਪੇ॰… વਿਸਯੋ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ‘‘ਜਾਤਿਯਾ ਸਤਿ ਮਰਣਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਜਾਤਿ ਯਮਸ੍ਸ વਿਸਯੋ, ਏવਂ ‘‘ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਸਨ੍ਤੇਸੁ ਮਰਣਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਯਮਸ੍ਸ વਿਸਯੋਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਤੇ ਹਿ ਮਰਣਧਮ੍ਮਿਨੋਤਿ। ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਮਰਣਂਯੇવ ਕਿਬ੍ਬਿਸਕਾਰਿਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਯਮਪੁਰਿਸਾ વਿવਿਧਾ ਕਮ੍ਮਕਾਰਣਾ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਨ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਮਰਣਨ੍ਤਿ ਮਰਣਂ ਯਮਸ੍ਸ વਿਸਯੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਆਣਾਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਇਦਂ વਿਸਯ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥવਚਨਂ। ਦੇਸਂ વਾਤਿ ਕਾਮਾਦਿਧਾਤੁਤ੍ਤਯਦੇਸਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਧਾਤੁਤ੍ਤਯਿਸ੍ਸਰੋ ਹਿ ਮਚ੍ਚੁਰਾਜਾ। ਪਞ੍ਚਾਨਨ੍ਤਰਿਯਾਨਿ ਅਞ੍ਞਸਤ੍ਥਾਰੁਦ੍ਦੇਸੋ ਚ, ਤੇਨ વਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਞ੍ਚ વੇਰਾਨਿ ਛ ਅਭਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨਾਨਿ। ਆવਤ੍ਤਾਤਿ ਪਦਕ੍ਖਿਣਾવਤ੍ਤਾ। ਤਨੁਰੁਹਾਤਿ ਲੋਮਾ।
Tatthāti tasmiṃ samayādidassane. Yamanaṃ uparamananti yamo maraṇanti āha ‘‘jātiyā sati maraṇaṃ hotīti…pe… visayo’’ti. Tattha yathā ‘‘jātiyā sati maraṇaṃ hotī’’ti jāti yamassa visayo, evaṃ ‘‘upādānakkhandhesu santesu maraṇaṃ hotī’’ti upādānakkhandhā yamassa visayoti yojetabbaṃ. Te hi maraṇadhamminoti. Anuppattamaraṇaṃyeva kibbisakārinaṃ puggalaṃ yamapurisā vividhā kammakāraṇā karonti, na appattamaraṇanti maraṇaṃ yamassa visayo vutto. Āṇāpavattiṭṭhānanti idaṃ visaya-saddassa atthavacanaṃ. Desaṃ vāti kāmādidhātuttayadesaṃ sandhāyāha. Dhātuttayissaro hi maccurājā. Pañcānantariyāni aññasatthāruddeso ca, tena vā saddhiṃ pañca verāni cha abhabbaṭṭhānāni. Āvattāti padakkhiṇāvattā. Tanuruhāti lomā.
ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Ganthārambhavaṇṇanā niṭṭhitā.
