| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય (ટીકા) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
૧૦. ગવેસીસુત્તવણ્ણના
10. Gavesīsuttavaṇṇanā
૧૮૦. દસમે સુકારણન્તિ બોધિપરિપાચનસ્સ એકન્તિકં સુન્દરં કારણં. મન્દહસિતન્તિ ઈસકં હસિતં. કહં કહન્તિ હાસસદ્દસ્સ અનુકરણમેતં. હટ્ઠપ્પહટ્ઠાકારમત્તન્તિ હટ્ઠસ્સ પહટ્ઠાકારમત્તં. યથા ગહિતસઙ્કેતા ‘‘પહટ્ઠો ભગવા’’તિ સઞ્જાનન્તિ, એવં આકારનિદસ્સનમત્તં.
180. Dasame sukāraṇanti bodhiparipācanassa ekantikaṃ sundaraṃ kāraṇaṃ. Mandahasitanti īsakaṃ hasitaṃ. Kahaṃ kahanti hāsasaddassa anukaraṇametaṃ. Haṭṭhappahaṭṭhākāramattanti haṭṭhassa pahaṭṭhākāramattaṃ. Yathā gahitasaṅketā ‘‘pahaṭṭho bhagavā’’ti sañjānanti, evaṃ ākāranidassanamattaṃ.
ઇદાનિ ઇમિના પસઙ્ગેન હાસસમુટ્ઠાનં વિભાગતો દસ્સેતું ‘‘હસિતઞ્ચ નામેત’’ન્તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ અજ્ઝુપેક્ખનવસેનપિ હાસો ન સમ્ભવતિ, પગેવ દોમનસ્સવસેનાતિ આહ ‘‘તેરસહિ સોમનસ્સસહગતચિત્તેહી’’તિ. નનુ ચ કેચિ કોધવસેનપિ હસન્તીતિ? ન, તે સમ્પિયન્તિ કોધવત્થું તત્થ ‘‘મયં દાનિ યથાકામકારિતં આપજ્જિસ્સામા’’તિ દુવિઞ્ઞેય્યન્તરેન સોમનસ્સચિત્તેનેવ હાસસ્સ ઉપ્પજ્જનતો. તેસૂતિ પઞ્ચસુ સોમનસ્સસહગતકિરિયચિત્તેસુ. બલવારમ્મણેતિ ઉળારતમે આરમ્મણે યમકપાટિહારિયસદિસે. દુબ્બલારમ્મણેતિ અનુળારઆરમ્મણે.
Idāni iminā pasaṅgena hāsasamuṭṭhānaṃ vibhāgato dassetuṃ ‘‘hasitañca nāmeta’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha ajjhupekkhanavasenapi hāso na sambhavati, pageva domanassavasenāti āha ‘‘terasahi somanassasahagatacittehī’’ti. Nanu ca keci kodhavasenapi hasantīti? Na, te sampiyanti kodhavatthuṃ tattha ‘‘mayaṃ dāni yathākāmakāritaṃ āpajjissāmā’’ti duviññeyyantarena somanassacitteneva hāsassa uppajjanato. Tesūti pañcasu somanassasahagatakiriyacittesu. Balavārammaṇeti uḷāratame ārammaṇe yamakapāṭihāriyasadise. Dubbalārammaṇeti anuḷāraārammaṇe.
‘‘ઇમસ્મિં પન ઠાને…પે॰… ઉપ્પાદેતી’’તિ ઇદં પોરાણટ્ઠકથાયં તથા આગતત્તા વુત્તં, ન સહેતુકસોમનસ્સસહગતચિત્તેહિ ભગવતો સિતં ન હોતીતિ દસ્સનત્તં. અભિધમ્મટીકાયં (ધ॰ સ॰ મૂલટી॰ ૯૬૮) પન ‘‘અતીતંસાદીસુ અપ્પટિહતં ઞાણં વત્વા ‘ઇમેહિ ધમ્મેહિ સમન્નાગતસ્સ બુદ્ધસ્સ ભગવતો સબ્બં કાયકમ્મં ઞાણપુબ્બઙ્ગમં ઞાણાનુપરિવત્તી’તિઆદિવચનતો (મહાનિ॰ ૧૫૬; પટિ॰ મ॰ ૩.૫) ‘ભગવતો ઇદં ચિત્તં ઉપ્પજ્જતી’તિ વુત્તવચનં વિચારેતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં. તત્થ ઇમિના હસિતુપ્પાદચિત્તેન પવત્તિયમાનમ્પિ ભગવતો સિતકરણં પુબ્બેનિવાસઅનાગતંસસબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણાનં અનુવત્તકત્તા ઞાણાનુપરિવત્તિયેવાતિ એવં પન ઞાણાનુપરિવત્તિભાવે સતિ ન કોચિ પાળિઅટ્ઠકથાનં વિરોધો. તથા હિ અભિધમ્મટ્ઠકથાયં (ધ॰ સ॰ અટ્ઠ॰ ૫૬૮) ‘‘તેસં ઞાણાનં ચિણ્ણપરિયન્તે ઇદં ચિત્તં ઉપ્પજ્જતી’’તિ વુત્તં. અવસ્સઞ્ચેતં એવં ઇચ્છિતબ્બં, અઞ્ઞથા આવજ્જનચિત્તસ્સપિ ભગવતો તથારૂપે કાલે ન યુજ્જેય્ય. તસ્સપિ હિ વિઞ્ઞત્તિસમુટ્ઠાપકભાવસ્સ નિચ્છિતત્તા. તથા હિ વુત્તં ‘‘એવઞ્ચ કત્વા મનોદ્વારાવજ્જનસ્સપિ વિઞ્ઞત્તિસમુટ્ઠાપકત્તં ઉપપન્નં હોતી’’તિ (ધ॰ સ॰ મૂલટી॰ ૧ કાયકમ્મદ્વારકથાવણ્ણના) ન ચ વિઞ્ઞત્તિસમુટ્ઠાપકત્તે તંસમુટ્ઠાનકાયવિઞ્ઞત્તિયા કાયકમ્માદિભાવં આપજ્જનભાવો વિસ્સજ્જતીતિ.
‘‘Imasmiṃ pana ṭhāne…pe… uppādetī’’ti idaṃ porāṇaṭṭhakathāyaṃ tathā āgatattā vuttaṃ, na sahetukasomanassasahagatacittehi bhagavato sitaṃ na hotīti dassanattaṃ. Abhidhammaṭīkāyaṃ (dha. sa. mūlaṭī. 968) pana ‘‘atītaṃsādīsu appaṭihataṃ ñāṇaṃ vatvā ‘imehi dhammehi samannāgatassa buddhassa bhagavato sabbaṃ kāyakammaṃ ñāṇapubbaṅgamaṃ ñāṇānuparivattī’tiādivacanato (mahāni. 156; paṭi. ma. 3.5) ‘bhagavato idaṃ cittaṃ uppajjatī’ti vuttavacanaṃ vicāretabba’’nti vuttaṃ. Tattha iminā hasituppādacittena pavattiyamānampi bhagavato sitakaraṇaṃ pubbenivāsaanāgataṃsasabbaññutaññāṇānaṃ anuvattakattā ñāṇānuparivattiyevāti evaṃ pana ñāṇānuparivattibhāve sati na koci pāḷiaṭṭhakathānaṃ virodho. Tathā hi abhidhammaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 568) ‘‘tesaṃ ñāṇānaṃ ciṇṇapariyante idaṃ cittaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ. Avassañcetaṃ evaṃ icchitabbaṃ, aññathā āvajjanacittassapi bhagavato tathārūpe kāle na yujjeyya. Tassapi hi viññattisamuṭṭhāpakabhāvassa nicchitattā. Tathā hi vuttaṃ ‘‘evañca katvā manodvārāvajjanassapi viññattisamuṭṭhāpakattaṃ upapannaṃ hotī’’ti (dha. sa. mūlaṭī. 1 kāyakammadvārakathāvaṇṇanā) na ca viññattisamuṭṭhāpakatte taṃsamuṭṭhānakāyaviññattiyā kāyakammādibhāvaṃ āpajjanabhāvo vissajjatīti.
હસિતન્તિ સિતમેવ સન્ધાય વદતિ. તેનાહ ‘‘એવં અપ્પમત્તકમ્પી’’તિ. સમોસરિતા વિજ્જુલતા. સા હિ ઇતરવિજ્જુલતા વિય ખણટ્ઠિતિયા સીઘનિરોધા ચ ન હોતિ, અપિચ ખો દન્ધનિરોધા, ન ચ સબ્બકાલિકા. દીધિતિ પાવકમહામેઘતો વા ચાતુદ્દીપિકમહામેઘતો વા નિચ્છરતિ. તેનાહ ‘‘ચાતુદ્દીપિકમહામેઘમુખતો’’તિ. અયં કિર તાસં રસ્મીનં ધમ્મતા, યદિદં તિક્ખત્તું સીસં પદક્ખિણં કત્વા દાઠગ્ગેસુયેવ અન્તરધાનં. સેસમેત્થ સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
Hasitanti sitameva sandhāya vadati. Tenāha ‘‘evaṃ appamattakampī’’ti. Samosaritā vijjulatā. Sā hi itaravijjulatā viya khaṇaṭṭhitiyā sīghanirodhā ca na hoti, apica kho dandhanirodhā, na ca sabbakālikā. Dīdhiti pāvakamahāmeghato vā cātuddīpikamahāmeghato vā niccharati. Tenāha ‘‘cātuddīpikamahāmeghamukhato’’ti. Ayaṃ kira tāsaṃ rasmīnaṃ dhammatā, yadidaṃ tikkhattuṃ sīsaṃ padakkhiṇaṃ katvā dāṭhaggesuyeva antaradhānaṃ. Sesamettha suviññeyyameva.
ગવેસીસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Gavesīsuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
ઉપાસકવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Upāsakavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય • Aṅguttaranikāya / ૧૦. ગવેસીસુત્તં • 10. Gavesīsuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / અઙ્ગુત્તરનિકાય (અટ્ઠકથા) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ૧૦. ગવેસીસુત્તવણ્ણના • 10. Gavesīsuttavaṇṇanā
