| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पटिसम्भिदामग्गपाळि • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
१०. गोत्रभुञाणनिद्देसो
10. Gotrabhuñāṇaniddeso
५९. कथं बहिद्धा वुट्ठानविवट्टने पञ्ञा गोत्रभुञाणं? उप्पादं अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। पवत्तं अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। निमित्तं अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। आयूहनं अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। पटिसन्धिं अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। गतिं अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। निब्बत्तिं अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। उपपत्तिं अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। जातिं अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। जरं अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। ब्याधिं अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। मरणं अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। सोकं अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। परिदेवं अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। उपायासं अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। बहिद्धा सङ्खारनिमित्तं अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। अनुप्पादं पक्खन्दतीति – गोत्रभु। अप्पवत्तं पक्खन्दतीति – गोत्रभु…पे॰… निरोधं निब्बानं पक्खन्दतीति – गोत्रभु।
59. Kathaṃ bahiddhā vuṭṭhānavivaṭṭane paññā gotrabhuñāṇaṃ? Uppādaṃ abhibhuyyatīti – gotrabhu. Pavattaṃ abhibhuyyatīti – gotrabhu. Nimittaṃ abhibhuyyatīti – gotrabhu. Āyūhanaṃ abhibhuyyatīti – gotrabhu. Paṭisandhiṃ abhibhuyyatīti – gotrabhu. Gatiṃ abhibhuyyatīti – gotrabhu. Nibbattiṃ abhibhuyyatīti – gotrabhu. Upapattiṃ abhibhuyyatīti – gotrabhu. Jātiṃ abhibhuyyatīti – gotrabhu. Jaraṃ abhibhuyyatīti – gotrabhu. Byādhiṃ abhibhuyyatīti – gotrabhu. Maraṇaṃ abhibhuyyatīti – gotrabhu. Sokaṃ abhibhuyyatīti – gotrabhu. Paridevaṃ abhibhuyyatīti – gotrabhu. Upāyāsaṃ abhibhuyyatīti – gotrabhu. Bahiddhā saṅkhāranimittaṃ abhibhuyyatīti – gotrabhu. Anuppādaṃ pakkhandatīti – gotrabhu. Appavattaṃ pakkhandatīti – gotrabhu…pe… nirodhaṃ nibbānaṃ pakkhandatīti – gotrabhu.
उप्पादं अभिभुय्यित्वा अनुप्पादं पक्खन्दतीति – गोत्रभु। पवत्तं अभिभुय्यित्वा अप्पवत्तं पक्खन्दतीति – गोत्रभु। निमित्तं अभिभुय्यित्वा अनिमित्तं पक्खन्दतीति – गोत्रभु …पे॰… बहिद्धा सङ्खारनिमित्तं अभिभुय्यित्वा निरोधं निब्बानं पक्खन्दतीति – गोत्रभु।
Uppādaṃ abhibhuyyitvā anuppādaṃ pakkhandatīti – gotrabhu. Pavattaṃ abhibhuyyitvā appavattaṃ pakkhandatīti – gotrabhu. Nimittaṃ abhibhuyyitvā animittaṃ pakkhandatīti – gotrabhu …pe… bahiddhā saṅkhāranimittaṃ abhibhuyyitvā nirodhaṃ nibbānaṃ pakkhandatīti – gotrabhu.
उप्पादा वुट्ठातीति – गोत्रभु। पवत्ता वुट्ठातीति – गोत्रभु। निमित्ता वुट्ठातीति – गोत्रभु। आयूहना वुट्ठातीति – गोत्रभु। पटिसन्धिया वुट्ठातीति – गोत्रभु। गतिया वुट्ठातीति – गोत्रभु। निब्बत्तिया वुट्ठातीति – गोत्रभु। उपपत्तिया वुट्ठातीति – गोत्रभु। जातिया वुट्ठातीति – गोत्रभु। जराय वुट्ठातीति – गोत्रभु। ब्याधिम्हा वुट्ठातीति – गोत्रभु। मरणा वुट्ठातीति – गोत्रभु। सोका वुट्ठातीति – गोत्रभु। परिदेवा वुट्ठातीति – गोत्रभु। उपायासा वुट्ठातीति – गोत्रभु। बहिद्धा सङ्खारनिमित्ता वुट्ठातीति – गोत्रभु। अनुप्पादं पक्खन्दतीति – गोत्रभु। अप्पवत्तं पक्खन्दतीति – गोत्रभु…पे॰… निरोधं निब्बानं पक्खन्दतीति – गोत्रभु।
Uppādā vuṭṭhātīti – gotrabhu. Pavattā vuṭṭhātīti – gotrabhu. Nimittā vuṭṭhātīti – gotrabhu. Āyūhanā vuṭṭhātīti – gotrabhu. Paṭisandhiyā vuṭṭhātīti – gotrabhu. Gatiyā vuṭṭhātīti – gotrabhu. Nibbattiyā vuṭṭhātīti – gotrabhu. Upapattiyā vuṭṭhātīti – gotrabhu. Jātiyā vuṭṭhātīti – gotrabhu. Jarāya vuṭṭhātīti – gotrabhu. Byādhimhā vuṭṭhātīti – gotrabhu. Maraṇā vuṭṭhātīti – gotrabhu. Sokā vuṭṭhātīti – gotrabhu. Paridevā vuṭṭhātīti – gotrabhu. Upāyāsā vuṭṭhātīti – gotrabhu. Bahiddhā saṅkhāranimittā vuṭṭhātīti – gotrabhu. Anuppādaṃ pakkhandatīti – gotrabhu. Appavattaṃ pakkhandatīti – gotrabhu…pe… nirodhaṃ nibbānaṃ pakkhandatīti – gotrabhu.
उप्पादा वुट्ठहित्वा 1 अनुप्पादं पक्खन्दतीति – गोत्रभु। पवत्ता वुट्ठहित्वा अप्पवत्तं पक्खन्दतीति – गोत्रभु। निमित्ता वुट्ठहित्वा अनिमित्तं पक्खन्दतीति – गोत्रभु। आयूहना वुट्ठहित्वा अनायूहनं पक्खन्दतीति – गोत्रभु। पटिसन्धिया वुट्ठहित्वा अप्पटिसन्धिं पक्खन्दतीति – गोत्रभु। गतिया वुट्ठहित्वा अगतिं पक्खन्दतीति – गोत्रभु। निब्बत्तिया वुट्ठहित्वा अनिब्बत्तिं पक्खन्दतीति – गोत्रभु। उपपत्तिया वुट्ठहित्वा अनुपपत्तिं पक्खन्दतीति – गोत्रभु। जातिया वुट्ठहित्वा अजातिं पक्खन्दतीति – गोत्रभु। जराय वुट्ठहित्वा अजरं पक्खन्दतीति – गोत्रभु। ब्याधिम्हा वुट्ठहित्वा अब्याधिं पक्खन्दतीति – गोत्रभु। मरणा वुट्ठहित्वा अमतं पक्खन्दतीति – गोत्रभु। सोका वुट्ठहित्वा असोकं पक्खन्दतीति – गोत्रभु। परिदेवा वुट्ठहित्वा अपरिदेवं पक्खन्दतीति – गोत्रभु। उपायासा वुट्ठहित्वा अनुपायासं पक्खन्दतीति – गोत्रभु। बहिद्धा सङ्खारनिमित्ता वुट्ठहित्वा निरोधं निब्बानं पक्खन्दतीति – गोत्रभु।
Uppādā vuṭṭhahitvā 2 anuppādaṃ pakkhandatīti – gotrabhu. Pavattā vuṭṭhahitvā appavattaṃ pakkhandatīti – gotrabhu. Nimittā vuṭṭhahitvā animittaṃ pakkhandatīti – gotrabhu. Āyūhanā vuṭṭhahitvā anāyūhanaṃ pakkhandatīti – gotrabhu. Paṭisandhiyā vuṭṭhahitvā appaṭisandhiṃ pakkhandatīti – gotrabhu. Gatiyā vuṭṭhahitvā agatiṃ pakkhandatīti – gotrabhu. Nibbattiyā vuṭṭhahitvā anibbattiṃ pakkhandatīti – gotrabhu. Upapattiyā vuṭṭhahitvā anupapattiṃ pakkhandatīti – gotrabhu. Jātiyā vuṭṭhahitvā ajātiṃ pakkhandatīti – gotrabhu. Jarāya vuṭṭhahitvā ajaraṃ pakkhandatīti – gotrabhu. Byādhimhā vuṭṭhahitvā abyādhiṃ pakkhandatīti – gotrabhu. Maraṇā vuṭṭhahitvā amataṃ pakkhandatīti – gotrabhu. Sokā vuṭṭhahitvā asokaṃ pakkhandatīti – gotrabhu. Paridevā vuṭṭhahitvā aparidevaṃ pakkhandatīti – gotrabhu. Upāyāsā vuṭṭhahitvā anupāyāsaṃ pakkhandatīti – gotrabhu. Bahiddhā saṅkhāranimittā vuṭṭhahitvā nirodhaṃ nibbānaṃ pakkhandatīti – gotrabhu.
उप्पादा विवट्टतीति – गोत्रभु। पवत्ता विवट्टतीति – गोत्रभु…पे॰… बहिद्धा सङ्खारनिमित्ता विवट्टतीति – गोत्रभु। अनुप्पादं पक्खन्दतीति – गोत्रभु। अप्पवत्तं पक्खन्दतीति – गोत्रभु…पे॰… निरोधं निब्बानं पक्खन्दतीति – गोत्रभु।
Uppādā vivaṭṭatīti – gotrabhu. Pavattā vivaṭṭatīti – gotrabhu…pe… bahiddhā saṅkhāranimittā vivaṭṭatīti – gotrabhu. Anuppādaṃ pakkhandatīti – gotrabhu. Appavattaṃ pakkhandatīti – gotrabhu…pe… nirodhaṃ nibbānaṃ pakkhandatīti – gotrabhu.
उप्पादा विवट्टित्वा अनुप्पादं पक्खन्दतीति – गोत्रभु। पवत्ता विवट्टित्वा अप्पवत्तं पक्खन्दतीति – गोत्रभु…पे॰… बहिद्धा सङ्खारनिमित्ता विवट्टित्वा निरोधं निब्बानं पक्खन्दतीति – गोत्रभु।
Uppādā vivaṭṭitvā anuppādaṃ pakkhandatīti – gotrabhu. Pavattā vivaṭṭitvā appavattaṃ pakkhandatīti – gotrabhu…pe… bahiddhā saṅkhāranimittā vivaṭṭitvā nirodhaṃ nibbānaṃ pakkhandatīti – gotrabhu.
६०. कति गोत्रभू धम्मा समथवसेन उप्पज्जन्ति? कति गोत्रभू धम्मा विपस्सनावसेन उप्पज्जन्ति? अट्ठ गोत्रभू धम्मा समथवसेन उप्पज्जन्ति। दस गोत्रभू धम्मा विपस्सनावसेन उप्पज्जन्ति।
60. Kati gotrabhū dhammā samathavasena uppajjanti? Kati gotrabhū dhammā vipassanāvasena uppajjanti? Aṭṭha gotrabhū dhammā samathavasena uppajjanti. Dasa gotrabhū dhammā vipassanāvasena uppajjanti.
कतमे अट्ठ गोत्रभू धम्मा समथवसेन उप्पज्जन्ति? पठमं झानं पटिलाभत्थाय नीवरणे अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। दुतियं झानं पटिलाभत्थाय वितक्कविचारे अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। ततियं झानं पटिलाभत्थाय पीतिं अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। चतुत्थं झानं पटिलाभत्थाय सुखदुक्खे अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। आकासानञ्चायतनसमापत्तिं पटिलाभत्थाय रूपसञ्ञं पटिघसञ्ञं नानत्तसञ्ञं अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। विञ्ञाणञ्चायतनसमापत्तिं पटिलाभत्थाय आकासानञ्चायतनसञ्ञं अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। आकिञ्चञ्ञायतनसमापत्तिं पटिलाभत्थाय विञ्ञाणञ्चायतनसञ्ञं अभिभुय्यतीति – गोत्रभु । नेवसञ्ञानासञ्ञायतनसमापत्तिं पटिलाभत्थाय आकिञ्चञ्ञायतनसञ्ञं अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। इमे अट्ठ गोत्रभू धम्मा समथवसेन उप्पज्जन्ति।
Katame aṭṭha gotrabhū dhammā samathavasena uppajjanti? Paṭhamaṃ jhānaṃ paṭilābhatthāya nīvaraṇe abhibhuyyatīti – gotrabhu. Dutiyaṃ jhānaṃ paṭilābhatthāya vitakkavicāre abhibhuyyatīti – gotrabhu. Tatiyaṃ jhānaṃ paṭilābhatthāya pītiṃ abhibhuyyatīti – gotrabhu. Catutthaṃ jhānaṃ paṭilābhatthāya sukhadukkhe abhibhuyyatīti – gotrabhu. Ākāsānañcāyatanasamāpattiṃ paṭilābhatthāya rūpasaññaṃ paṭighasaññaṃ nānattasaññaṃ abhibhuyyatīti – gotrabhu. Viññāṇañcāyatanasamāpattiṃ paṭilābhatthāya ākāsānañcāyatanasaññaṃ abhibhuyyatīti – gotrabhu. Ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ paṭilābhatthāya viññāṇañcāyatanasaññaṃ abhibhuyyatīti – gotrabhu . Nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiṃ paṭilābhatthāya ākiñcaññāyatanasaññaṃ abhibhuyyatīti – gotrabhu. Ime aṭṭha gotrabhū dhammā samathavasena uppajjanti.
कतमे दस गोत्रभू धम्मा विपस्सनावसेन उप्पज्जन्ति? सोतापत्तिमग्गं पटिलाभत्थाय उप्पादं पवत्तं निमित्तं आयूहनं पटिसन्धिं गतिं निब्बत्तिं उपपत्तिं जातिं जरं ब्याधिं मरणं सोकं परिदेवं उपायासं बहिद्धा सङ्खारनिमित्तं अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। सोतापत्तिफलसमापत्तत्थाय उप्पादं पवत्तं निमित्तं आयूहनं पटिसन्धिं…पे॰… अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। सकदागामिमग्गं पटिलाभत्थाय…पे॰… सकदागामिफलसमापत्तत्थाय… अनागामिमग्गं पटिलाभत्थाय… अनागामिफलसमापत्तत्थाय… अरहत्तमग्गं पटिलाभत्थाय उप्पादं पवत्तं निमित्तं आयूहनं पटिसन्धिं गतिं निब्बत्तिं उपपत्तिं जातिं जरं ब्याधिं मरणं सोकं परिदेवं उपायासं बहिद्धा सङ्खारनिमित्तं अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। अरहत्तफलसमापत्तत्थाय… सुञ्ञतविहारसमापत्तत्थाय… अनिमित्तविहारसमापत्तत्थाय उप्पादं पवत्तं निमित्तं आयूहनं पटिसन्धिं…पे॰… अभिभुय्यतीति – गोत्रभु। इमे दस गोत्रभू धम्मा विपस्सनावसेन उप्पज्जन्ति।
Katame dasa gotrabhū dhammā vipassanāvasena uppajjanti? Sotāpattimaggaṃ paṭilābhatthāya uppādaṃ pavattaṃ nimittaṃ āyūhanaṃ paṭisandhiṃ gatiṃ nibbattiṃ upapattiṃ jātiṃ jaraṃ byādhiṃ maraṇaṃ sokaṃ paridevaṃ upāyāsaṃ bahiddhā saṅkhāranimittaṃ abhibhuyyatīti – gotrabhu. Sotāpattiphalasamāpattatthāya uppādaṃ pavattaṃ nimittaṃ āyūhanaṃ paṭisandhiṃ…pe… abhibhuyyatīti – gotrabhu. Sakadāgāmimaggaṃ paṭilābhatthāya…pe… sakadāgāmiphalasamāpattatthāya… anāgāmimaggaṃ paṭilābhatthāya… anāgāmiphalasamāpattatthāya… arahattamaggaṃ paṭilābhatthāya uppādaṃ pavattaṃ nimittaṃ āyūhanaṃ paṭisandhiṃ gatiṃ nibbattiṃ upapattiṃ jātiṃ jaraṃ byādhiṃ maraṇaṃ sokaṃ paridevaṃ upāyāsaṃ bahiddhā saṅkhāranimittaṃ abhibhuyyatīti – gotrabhu. Arahattaphalasamāpattatthāya… suññatavihārasamāpattatthāya… animittavihārasamāpattatthāya uppādaṃ pavattaṃ nimittaṃ āyūhanaṃ paṭisandhiṃ…pe… abhibhuyyatīti – gotrabhu. Ime dasa gotrabhū dhammā vipassanāvasena uppajjanti.
कति गोत्रभू धम्मा कुसला, कति अकुसला, कति अब्याकता? पन्नरस गोत्रभू धम्मा कुसला, तयो गोत्रभू धम्मा अब्याकता। नत्थि गोत्रभू धम्मा अकुसलाति।
Kati gotrabhū dhammā kusalā, kati akusalā, kati abyākatā? Pannarasa gotrabhū dhammā kusalā, tayo gotrabhū dhammā abyākatā. Natthi gotrabhū dhammā akusalāti.
सामिसञ्च निरामिसं, पणिहितञ्च अप्पणिहितं।
Sāmisañca nirāmisaṃ, paṇihitañca appaṇihitaṃ;
सञ्ञुत्तञ्च विसञ्ञुत्तं, वुट्ठितञ्च अवुट्ठितं॥
Saññuttañca visaññuttaṃ, vuṭṭhitañca avuṭṭhitaṃ.
अट्ठ समाधिस्स पच्चया, दस ञाणस्स गोचरा।
Aṭṭha samādhissa paccayā, dasa ñāṇassa gocarā;
अट्ठारस गोत्रभू धम्मा, तिण्णं विमोक्खान पच्चया॥
Aṭṭhārasa gotrabhū dhammā, tiṇṇaṃ vimokkhāna paccayā.
इमे अट्ठारसाकारा, पञ्ञा यस्स परिच्चिता।
Ime aṭṭhārasākārā, paññā yassa pariccitā;
कुसलो विवट्टे वुट्ठाने, नानादिट्ठीसु न कम्पतीति॥
Kusalo vivaṭṭe vuṭṭhāne, nānādiṭṭhīsu na kampatīti.
तं ञातट्ठेन ञाणं, पजाननट्ठेन पञ्ञा। तेन वुच्चति – ‘‘बहिद्धा वुट्ठानविवट्टने पञ्ञा गोत्रभुञाणं’’।
Taṃ ñātaṭṭhena ñāṇaṃ, pajānanaṭṭhena paññā. Tena vuccati – ‘‘bahiddhā vuṭṭhānavivaṭṭane paññā gotrabhuñāṇaṃ’’.
गोत्रभुञाणनिद्देसो दसमो।
Gotrabhuñāṇaniddeso dasamo.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / पटिसम्भिदामग्ग-अट्ठकथा • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / १०. गोत्रभुञाणनिद्देसवण्णना • 10. Gotrabhuñāṇaniddesavaṇṇanā
