| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
೩. ಹಾಲಿದ್ದಿಕಾನಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
3. Hāliddikānisuttavaṇṇanā
೩. ‘‘ಅವನ್ತಿದಕ್ಖಿಣಾಪಥೇ’’ತಿ ಅಞ್ಞೇಸು ಸುತ್ತಪದೇಸು ಆಗತತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ಅವನ್ತಿದಕ್ಖಿಣಾಪಥಸಙ್ಖಾತೇ’’ತಿ। ಮಜ್ಝಿಮದೇಸತೋ ಹಿ ದಕ್ಖಿಣದಿಸಾಯ ಅವನ್ತಿರಟ್ಠಂ। ಪವತ್ತಯಿತ್ಥ ಏತ್ಥ ಲದ್ಧೀತಿ ಪವತ್ತಂ, ಪವತ್ತಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಲದ್ಧಿಪವತ್ತಟ್ಠಾನೇ’’ತಿ। ರುಪ್ಪನಸಭಾವೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಕತ್ವಾ ರೂಪಧಾತೂತಿ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ ವುತ್ತೋ। ರೂಪಧಾತುಮ್ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭೂತೇನ ರಾಗೇನ ಸಹಜಾತೇನಪಿ ಅಸಹಜಾತೇನಪಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭೂತೇನ ಅಪ್ಪಹೀನಭಾವೇನೇವ ವಿನಿಬದ್ಧಂ ಪಟಿಬದ್ಧಂ ಕಮ್ಮವಿಞ್ಞಾಣಂ। ಓಕಸಾರೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ – ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ರೂಪಧಾತುಸಞ್ಞಿತೇ ಓಕೇ ಸರತಿ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ ಕತ್ವಾ। ಅವತಿ ಏತ್ಥ ಗಚ್ಛತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಓಕಂ, ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಗೇಹಸಾರೀ ಆಲಯಸಾರೀ’’ತಿ।
3. ‘‘Avantidakkhiṇāpathe’’ti aññesu suttapadesu āgatattā āha ‘‘avantidakkhiṇāpathasaṅkhāte’’ti. Majjhimadesato hi dakkhiṇadisāya avantiraṭṭhaṃ. Pavattayittha ettha laddhīti pavattaṃ, pavattitabbaṭṭhānanti āha ‘‘laddhipavattaṭṭhāne’’ti. Ruppanasabhāvo dhammoti katvā rūpadhātūti rūpakkhandho vutto. Rūpadhātumhi ārammaṇapaccayabhūtena rāgena sahajātenapi asahajātenapi upanissayabhūtena appahīnabhāveneva vinibaddhaṃ paṭibaddhaṃ kammaviññāṇaṃ. Okasārīti vuccati – ‘‘tasmiṃ rūpadhātusaññite oke sarati pavattatī’’ti katvā. Avati ettha gacchati pavattatīti okaṃ, pavattiṭṭhānaṃ. Tenāha – ‘‘gehasārī ālayasārī’’ti.
ಉಗಚ್ಛತಿ ವಾ ಏತ್ಥ ವೇದನಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮವೇತೀತಿ ಓಕೋ, ಚಕ್ಖುರೂಪಾದಿ। ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಾದಿವಸೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಅನನ್ತರಸಮನನ್ತರಾದಿನಾ ಚೇವ ಕಮ್ಮೂಪನಿಸ್ಸಯಆರಮ್ಮಣಾದಿನಾ ಚ। ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಖೋ, ಗಹಪತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೇ ‘‘ಕಮ್ಮವಿಞ್ಞಾಣವಿಪಾಕವಿಞ್ಞಾಣೇಸು ಕತರಂ ನು ಖೋ’’ತಿ ಸಮ್ಮೋಹೋ ಭವೇಯ್ಯ। ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮೋಹಸ್ಸ ವಿಘಾತತ್ಥಂ ಅಪಗಮನತ್ಥಂ। ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಾವಾತಿ ಅಸಂಕಿಣ್ಣಾವ ದೇಸನಾ ಕತಾ। ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಚತಸ್ಸೋ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯೋ ವುತ್ತಾ – ‘‘ರೂಪುಪಯಂ ವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ತಿಟ್ಠಮಾನಂ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ, ರೂಪಾರಮ್ಮಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೫೩)। ತಾ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯೋ ದಸ್ಸೇತುಮ್ಪಿ।
Ugacchati vā ettha vedanādīhi saddhiṃ samavetīti oko, cakkhurūpādi. Paccayoti ārammaṇādivasena paccayo. Paccayo hotīti anantarasamanantarādinā ceva kammūpanissayaārammaṇādinā ca. ‘‘Viññāṇadhātu kho, gahapatī’’ti evaṃ vutte ‘‘kammaviññāṇavipākaviññāṇesu kataraṃ nu kho’’ti sammoho bhaveyya. Tassa sammohassa vighātatthaṃ apagamanatthaṃ. Asambhinnāvāti asaṃkiṇṇāva desanā katā. Ārammaṇavasena catasso abhisaṅkhāraviññāṇaṭṭhitiyo vuttā – ‘‘rūpupayaṃ vā, bhikkhave, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭheyya, rūpārammaṇa’’ntiādinā (saṃ. ni. 3.53). Tā viññāṇaṭṭhitiyo dassetumpi.
ದಳ್ಹಂ ಅಭಿನಿವೇಸವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪೇನ್ತೀತಿ ಉಪಯಾ, ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಯೋ। ಅಧಿಟ್ಠಾನಭೂತಾತಿ ಪತಿಟ್ಠಾನಭೂತಾ। ಅಭಿನಿವೇಸಭೂತಾತಿ ತಂ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಅಜ್ಝೋಸಾಯ ಪವತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಭೂತಾ। ಅನುಸಯಭೂತಾತಿ ರಾಗಾನುಸಯದಿಟ್ಠಾನುಸಯಭೂತಾ। ಉಪರಿಮಕೋಟಿಯಾತಿ ಪಹಾನಸ್ಸ ಉಪರಿಮಕೋಟಿಯಾ । ಬುದ್ಧಾನಞ್ಞೇವ ಹಿ ತೇ ಸವಾಸನಾ ಪಹೀನಾ। ಪುಬ್ಬೇ ಅಗ್ಗಹಿತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಗ್ಗಹಿತಮೇವಾತಿ ಕತ್ವಾ ಕಸ್ಮಾ ಇಧ ದೇಸನಾ ಕತಾತಿ ಚೋದೇತಿ – ‘‘ಇಧ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಕಸ್ಮಾ ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ। ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುರಾಗವಿನಿಬನ್ಧಞ್ಚ ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಯಥಾ ಯಥಾ ಸಮ್ಮೋಹೋ ಸಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನವಿಭಾಗಸ್ಸ ದುಕ್ಕರತ್ತಾ, ಇಧ ಪನ ಸಮ್ಮೋಹಸ್ಸ ಓಕಾಸೋವ ನತ್ಥಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನವಸೇನಾತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನದಸ್ಸನತ್ಥ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಕಮ್ಮವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಓಕಂ ಅಸರನ್ತೇನಾ’’ತಿ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಲಕ್ಖಣೇ ಕರಣವಚನಂ। ಅಸರನ್ತೇನಾತಿ ಅನುಪಗಚ್ಛನ್ತೇನ।
Daḷhaṃ abhinivesavasena ārammaṇaṃ upentīti upayā, taṇhādiṭṭhiyo. Adhiṭṭhānabhūtāti patiṭṭhānabhūtā. Abhinivesabhūtāti taṃ taṃ ārammaṇaṃ abhinivissa ajjhosāya pavattiyā kāraṇabhūtā. Anusayabhūtāti rāgānusayadiṭṭhānusayabhūtā. Uparimakoṭiyāti pahānassa uparimakoṭiyā . Buddhānaññeva hi te savāsanā pahīnā. Pubbe aggahitaṃ viññāṇaṃ aggahitamevāti katvā kasmā idha desanā katāti codeti – ‘‘idhaviññāṇaṃ kasmā gahita’’nti. Pubbe ‘‘viññāṇadhāturāgavinibandhañca viññāṇa’’nti vuccamāne yathā yathā sammoho siyā paccayapaccayuppannavibhāgassa dukkarattā, idha pana sammohassa okāsova natthi avisesena pañcasu khandhesu kilesappahānavasenāti. Tenāha ‘‘kilesappahānadassanattha’’ntiādi. Kammaviññāṇena okaṃ asarantenā’’ti itthambhūtalakkhaṇe karaṇavacanaṃ. Asarantenāti anupagacchantena.
ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಾದಿಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ। ನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಂ। ಆರಮ್ಮಣ…ಪೇ॰… ನಿಕೇತನ್ತಿ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಸಙ್ಖಾತೇನ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಭೂತೇನ ರೂಪಮೇವ ನಿಕೇತನ್ತಿ ರೂಪನಿಮಿತ್ತನಿಕೇತಂ।
Paccayaṭṭhenāti ārammaṇādipaccayabhāvena. Nimittaṃ uppattikaṃ. Ārammaṇa…pe… niketanti ārammaṇakaraṇasaṅkhātena nivāsaṭṭhānabhūtena rūpameva niketanti rūpanimittaniketaṃ.
ಛನ್ದರಾಗಸ್ಸ ಬಲವದುಬ್ಬಲತಾಯಾತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಖನ್ಧಪಞ್ಚಕೇ ಛನ್ದರಾಗಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೇನ ತಂ ‘‘ಓಕೋ’’ತಿ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಛಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ತಸ್ಸ ದುಬ್ಬಲತಾಯ ತಾನಿ ‘‘ನಿಕೇತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾನಿ। ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಮಾನೇಪಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಓಕೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಗೇಹಮೇವ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ। ನಿಕೇತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಉಯ್ಯಾನಾದಿ ದಿವಾಟ್ಠಾನಭಾವತೋ। ತತೋ ದುಬ್ಬಲತರೋ ಹೋತಿ ಛನ್ದರಾಗೋ।
Chandarāgassa balavadubbalatāyāti ajjhattakhandhapañcake chandarāgassa balavabhāvena taṃ ‘‘oko’’ti, bahiddhā chasu ārammaṇesu tassa dubbalatāya tāni ‘‘niketa’’nti vuttāni. Idāni yathāvuttamatthaṃ pākaṭaṃ katvā dassetuṃ ‘‘samānepi hī’’tiādi vuttaṃ. Okoti vuccati gehameva rattiṭṭhānabhāvato. Niketanti vuccati uyyānādi divāṭṭhānabhāvato. Tato dubbalataro hoti chandarāgo.
ಗೇಹಸ್ಸಿತಸುಖೇನಾತಿ ಗೇಹನಿಸ್ಸಿತೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸುಖೇನ ಸುಖಿತೋ ಸುಖಪ್ಪತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಕಿಚ್ಚಕರಣೀಯೇಸೂತಿ ಖುದ್ದಕೇಸು ಚೇವ ಮಹನ್ತೇಸು ಚ ಕತ್ತಬ್ಬತ್ಥೇಸು। ಸಯನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ। ಅನ್ತೋತಿ ಚಿತ್ತಜ್ಝಾಸಯೇ।
Gehassitasukhenāti gehanissitena cittassa sukhena sukhito sukhappatto hoti. Kiccakaraṇīyesūti khuddakesu ceva mahantesu ca kattabbatthesu. Sayanti attanā. Antoti cittajjhāsaye.
ಏವಂರೂಪೋತಿ ಈದಿಸರೂಪೋ। ವಣ್ಣಸದ್ದೋ ವಿಯ ರೂಪಸದ್ದೋ ರೂಪಾಯತನಸ್ಸ ವಿಯ ಸಣ್ಠಾನಸ್ಸಪಿ ವಾಚಕೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ದೀಘರಸ್ಸ ಕಾಳೋದಾತಾದೀಸು ರೂಪೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸುಖಾದೀಸೂತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಾದೀಸು। ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಅಭಿಣ್ಹಂ ಸೋಮನಸ್ಸಿತೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಾ ಸಿಯಾ। ಏವಂಸಞ್ಞೋ ನಾಮಾತಿ ವಿಸಯವಸೇನ ಸಞ್ಞಾವಿಸೇಸಪತ್ಥನಮಾಹ। ಏವಂವಿಞ್ಞಾಣೋತಿ ಪನ ಇಧ ವಿಸಯಮುಖೇನ ವಿಞ್ಞಾಣವಿಸೇಸಪತ್ಥನಂ ವದತಿ – ‘‘ಏವಂನಿಪುಣರೂಪದಸ್ಸನಸಮತ್ಥಂ, ಏವಂಪಞ್ಚಪಸಾದಪಟಿಮಣ್ಡಿತನಿಸ್ಸಯಞ್ಚ ಮೇ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ।
Evaṃrūpoti īdisarūpo. Vaṇṇasaddo viya rūpasaddo rūpāyatanassa viya saṇṭhānassapi vācakoti adhippāyena ‘‘dīgharassa kāḷodātādīsu rūpesū’’ti vuttaṃ. Sukhādīsūti somanassādīsu. Tattha hi ‘‘abhiṇhaṃ somanassito bhaveyya’’nti patthanā siyā. Evaṃsañño nāmāti visayavasena saññāvisesapatthanamāha. Evaṃviññāṇoti pana idha visayamukhena viññāṇavisesapatthanaṃ vadati – ‘‘evaṃnipuṇarūpadassanasamatthaṃ, evaṃpañcapasādapaṭimaṇḍitanissayañca me viññāṇaṃ bhaveyyā’’ti.
ವಟ್ಟಂ ಪುರತೋ ಅಕುರೂಮಾನೋತಿ ಲೋಕೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಪತ್ಥೇನ್ತೋ। ಅಸಿಲಿಟ್ಠಂ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ಅಸಮ್ಬದ್ಧಂ। ವದನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಾದೋ, ದೋಸೋತಿ ಆಹ – ‘‘ತುಯ್ಹಂ ದೋಸೋ’’ತಿಆದಿ। ಇಧೇವ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸಮಾಗಮೇ। ನಿಬ್ಬೇಠೇಹಿ ದೋಸತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಮೋಚೇಹಿ।
Vaṭṭaṃ purato akurūmānoti loke cittaṃ apatthento. Asiliṭṭhaṃ pubbenāparaṃ asambaddhaṃ. Vadanti etenāti vādo, dosoti āha – ‘‘tuyhaṃ doso’’tiādi. Idheva imasmiṃyeva samāgame. Nibbeṭhehi dosato attānaṃ mocehi.
ಹಾಲಿದ್ದಿಕಾನಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Hāliddikānisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ • Saṃyuttanikāya / ೩. ಹಾಲಿದ್ದಿಕಾನಿಸುತ್ತಂ • 3. Hāliddikānisuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ೩. ಹಾಲಿದ್ದಿಕಾನಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 3. Hāliddikānisuttavaṇṇanā
