Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ജാതക-അട്ഠകഥാ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[൫൦൯] ൧൩. ഹത്ഥിപാലജാതകവണ്ണനാ
[509] 13. Hatthipālajātakavaṇṇanā
ചിരസ്സം വത പസ്സാമാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ മഹാഭിനിക്ഖമനം ആരബ്ഭ കഥേസി. തദാ ഹി സത്ഥാ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപി തഥാഗതോ മഹാഭിനിക്ഖമനം നിക്ഖന്തോയേവാ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.
Cirassaṃ vata passāmāti idaṃ satthā jetavane viharanto mahābhinikkhamanaṃ ārabbha kathesi. Tadā hi satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi tathāgato mahābhinikkhamanaṃ nikkhantoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
അതീതേ ബാരാണസിയം ഏസുകാരീ നാമ രാജാ അഹോസി. തസ്സ പുരോഹിതോ ദഹരകാലതോ പട്ഠായ പിയസഹായോ. തേ ഉഭോപി അപുത്തകാ അഹേസും. തേ ഏകദിവസം സുഖസയനേ നിസിന്നാ മന്തയിംസു ‘‘അമ്ഹാകം ഇസ്സരിയം മഹന്തം, പുത്തോ വാ ധീതാ വാ നത്ഥി, കിം നു ഖോ കത്തബ്ബ’’ന്തി. തതോ രാജാ പുരോഹിതം ആഹ – ‘‘സമ്മ, സചേ തവ ഗേഹേ പുത്തോ ജായിസ്സതി, മമ രജ്ജസ്സ സാമികോ ഭവിസ്സതി, സചേ മമ പുത്തോ ജായിസ്സതി, തവ ഗേഹേ ഭോഗാനം സാമികോ ഭവിസ്സതീ’’തി. ഏവം ഉഭോപി അഞ്ഞമഞ്ഞം സങ്കരിംസു.
Atīte bārāṇasiyaṃ esukārī nāma rājā ahosi. Tassa purohito daharakālato paṭṭhāya piyasahāyo. Te ubhopi aputtakā ahesuṃ. Te ekadivasaṃ sukhasayane nisinnā mantayiṃsu ‘‘amhākaṃ issariyaṃ mahantaṃ, putto vā dhītā vā natthi, kiṃ nu kho kattabba’’nti. Tato rājā purohitaṃ āha – ‘‘samma, sace tava gehe putto jāyissati, mama rajjassa sāmiko bhavissati, sace mama putto jāyissati, tava gehe bhogānaṃ sāmiko bhavissatī’’ti. Evaṃ ubhopi aññamaññaṃ saṅkariṃsu.
അഥേകദിവസം പുരോഹിതോ ഭോഗഗാമം ഗന്ത്വാ ആഗമനകാലേ ദക്ഖിണദ്വാരേന നഗരം പവിസന്തോ ബഹിനഗരേ ഏകം ബഹുപുത്തികം നാമ ദുഗ്ഗതിത്ഥിം പസ്സി. തസ്സാ സത്ത പുത്താ സബ്ബേവ അരോഗാ, ഏകോ പചനഭാജനകപല്ലം ഗണ്ഹി, ഏകോ സയനകടസാരകം, ഏകോ പുരതോ ഗച്ഛതി, ഏകോ പച്ഛതോ, ഏകോ അങ്ഗുലിം ഗണ്ഹി, ഏകോ അങ്കേ നിസിന്നോ, ഏകോ ഖന്ധേ. അഥ നം പുരോഹിതോ പുച്ഛി ‘‘ഭദ്ദേ, ഇമേസം ദാരകാനം പിതാ കുഹി’’ന്തി? ‘‘സാമി, ഇമേസം പിതാ നാമ നിബദ്ധോ നത്ഥീ’’തി. ‘‘ഏവരൂപേ സത്ത പുത്തേ കിന്തി കത്വാ അലത്ഥാ’’തി? സാ അഞ്ഞം ഗഹണം അപസ്സന്തീ നഗരദ്വാരേ ഠിതം നിഗ്രോധരുക്ഖം ദസ്സേത്വാ ‘‘സാമി ഏതസ്മിം നിഗ്രോധേ അധിവത്ഥായ ദേവതായ സന്തികേ പത്ഥേത്വാ ലഭിം, ഏതായ മേ പുത്താ ദിന്നാ’’തി ആഹ. പുരോഹിതോ ‘‘തേന ഹി ഗച്ഛ ത്വ’’ന്തി രഥാ ഓരുയ്ഹ നിഗ്രോധമൂലം ഗന്ത്വാ സാഖായ ഗഹേത്വാ ചാലേത്വാ ‘‘അമ്ഭോ ദേവതേ, ത്വം രഞ്ഞോ സന്തികാ കിം നാമ ന ലഭസി, രാജാ തേ അനുസംവച്ഛരം സഹസ്സം വിസ്സജ്ജേത്വാ ബലികമ്മം കരോതി, തസ്സ പുത്തം ന ദേസി, ഏതായ ദുഗ്ഗതിത്ഥിയാ തവ കോ ഉപകാരോ കതോ, യേനസ്സാ സത്ത പുത്തേ അദാസി. സചേ അമ്ഹാകം രഞ്ഞോ പുത്തം ന ദേസി, ഇതോ തം സത്തമേ ദിവസേ സമൂലം ഛിന്ദാപേത്വാ ഖണ്ഡാഖണ്ഡികം കാരേസ്സാമീ’’തി രുക്ഖദേവതം തജ്ജേത്വാ പക്കാമി. സോ ഏതേന നിയാമേനേവ പുനദിവസേപീതി പടിപാടിയാ ഛ ദിവസേ കഥേസി. ഛട്ഠേ പന ദിവസേ സാഖായ ഗഹേത്വാ ‘‘രുക്ഖദേവതേ അജ്ജേകരത്തിമത്തകമേവ സേസം, സചേ മേ രഞ്ഞോ പുത്തം ന ദേസി, സ്വേ തം നിട്ഠാപേസ്സാമീ’’തി ആഹ.
Athekadivasaṃ purohito bhogagāmaṃ gantvā āgamanakāle dakkhiṇadvārena nagaraṃ pavisanto bahinagare ekaṃ bahuputtikaṃ nāma duggatitthiṃ passi. Tassā satta puttā sabbeva arogā, eko pacanabhājanakapallaṃ gaṇhi, eko sayanakaṭasārakaṃ, eko purato gacchati, eko pacchato, eko aṅguliṃ gaṇhi, eko aṅke nisinno, eko khandhe. Atha naṃ purohito pucchi ‘‘bhadde, imesaṃ dārakānaṃ pitā kuhi’’nti? ‘‘Sāmi, imesaṃ pitā nāma nibaddho natthī’’ti. ‘‘Evarūpe satta putte kinti katvā alatthā’’ti? Sā aññaṃ gahaṇaṃ apassantī nagaradvāre ṭhitaṃ nigrodharukkhaṃ dassetvā ‘‘sāmi etasmiṃ nigrodhe adhivatthāya devatāya santike patthetvā labhiṃ, etāya me puttā dinnā’’ti āha. Purohito ‘‘tena hi gaccha tva’’nti rathā oruyha nigrodhamūlaṃ gantvā sākhāya gahetvā cāletvā ‘‘ambho devate, tvaṃ rañño santikā kiṃ nāma na labhasi, rājā te anusaṃvaccharaṃ sahassaṃ vissajjetvā balikammaṃ karoti, tassa puttaṃ na desi, etāya duggatitthiyā tava ko upakāro kato, yenassā satta putte adāsi. Sace amhākaṃ rañño puttaṃ na desi, ito taṃ sattame divase samūlaṃ chindāpetvā khaṇḍākhaṇḍikaṃ kāressāmī’’ti rukkhadevataṃ tajjetvā pakkāmi. So etena niyāmeneva punadivasepīti paṭipāṭiyā cha divase kathesi. Chaṭṭhe pana divase sākhāya gahetvā ‘‘rukkhadevate ajjekarattimattakameva sesaṃ, sace me rañño puttaṃ na desi, sve taṃ niṭṭhāpessāmī’’ti āha.
രുക്ഖദേവതാ ആവജ്ജേത്വാ തം കാരണം തഥതോ ഞത്വാ ‘‘അയം ബ്രാഹ്മണോ പുത്തം അലഭന്തോ മമ വിമാനം നാസേസ്സതി, കേന നു ഖോ ഉപായേന തസ്സ പുത്തം ദാതും വട്ടതീ’’തി ചതുന്നം മഹാരാജാനം സന്തികം ഗന്ത്വാ തമത്ഥം ആരോചേസി. തേ ‘‘മയം തസ്സ പുത്തം ദാതും ന സക്ഖിസ്സാമാ’’തി വദിംസു. അട്ഠവീസതിയക്ഖസേനാപതീനം സന്തികം അഗമാസി, തേപി തഥേവാഹംസു. സക്കസ്സ ദേവരഞ്ഞോ സന്തികം ഗന്ത്വാ കഥേസി. സോപി ‘‘ലഭിസ്സതി നു ഖോ രാജാ അനുച്ഛവികേ പുത്തേ, ഉദാഹു നോ’’തി ഉപധാരേന്തോ പുഞ്ഞവന്തേ ചത്താരോ ദേവപുത്തേ പസ്സി. തേ കിര പുരിമഭവേ ബാരാണസിയം പേസകാരാ ഹുത്വാ തേന കമ്മേന ലദ്ധകം പഞ്ചകോട്ഠാസം കത്വാ ചത്താരോ കോട്ഠാസേ പരിഭുഞ്ജിംസു. പഞ്ചമം ഗഹേത്വാ ഏകതോവ ദാനം അദംസു. തേ തതോ ചുതാ താവതിംസഭവനേ നിബ്ബത്തിംസു, തതോ യാമഭവനേതി ഏവം അനുലോമപടിലോമം ഛസു ദേവലോകേസു സമ്പത്തിം അനുഭവന്താ വിചരന്തി. തദാ പന നേസം താവതിംസഭവനതോ ചവിത്വാ യാമഭവനം ഗമനവാരോ ഹോതി. സക്കോ തേസം സന്തികം ഗന്ത്വാ പക്കോസിത്വാ ‘‘മാരിസാ, തുമ്ഹേഹി മനുസ്സലോകം ഗന്തും വട്ടതി, ഏസുകാരീരഞ്ഞോ അഗ്ഗമഹേസിയാ കുച്ഛിമ്ഹി നിബ്ബത്തഥാ’’തി ആഹ. തേ തസ്സ വചനം സുത്വാ ‘‘സാധു ദേവ, ഗമിസ്സാമ, ന പനമ്ഹാകം രാജകുലേനത്ഥോ, പുരോഹിതസ്സ ഗേഹേ നിബ്ബത്തിത്വാ ദഹരകാലേയേവ കാമേ പഹായ പബ്ബജിസ്സാമാ’’തി വദിംസു. സക്കോ ‘‘സാധൂ’’തി തേസം പടിഞ്ഞം ഗഹേത്വാ ആഗന്ത്വാ രുക്ഖദേവതായ തമത്ഥം ആരോചേസി. സാ തുട്ഠമാനസാ സക്കം വന്ദിത്വാ അത്തനോ വിമാനമേവ ഗതാ.
Rukkhadevatā āvajjetvā taṃ kāraṇaṃ tathato ñatvā ‘‘ayaṃ brāhmaṇo puttaṃ alabhanto mama vimānaṃ nāsessati, kena nu kho upāyena tassa puttaṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti catunnaṃ mahārājānaṃ santikaṃ gantvā tamatthaṃ ārocesi. Te ‘‘mayaṃ tassa puttaṃ dātuṃ na sakkhissāmā’’ti vadiṃsu. Aṭṭhavīsatiyakkhasenāpatīnaṃ santikaṃ agamāsi, tepi tathevāhaṃsu. Sakkassa devarañño santikaṃ gantvā kathesi. Sopi ‘‘labhissati nu kho rājā anucchavike putte, udāhu no’’ti upadhārento puññavante cattāro devaputte passi. Te kira purimabhave bārāṇasiyaṃ pesakārā hutvā tena kammena laddhakaṃ pañcakoṭṭhāsaṃ katvā cattāro koṭṭhāse paribhuñjiṃsu. pañcamaṃ gahetvā ekatova dānaṃ adaṃsu. Te tato cutā tāvatiṃsabhavane nibbattiṃsu, tato yāmabhavaneti evaṃ anulomapaṭilomaṃ chasu devalokesu sampattiṃ anubhavantā vicaranti. Tadā pana nesaṃ tāvatiṃsabhavanato cavitvā yāmabhavanaṃ gamanavāro hoti. Sakko tesaṃ santikaṃ gantvā pakkositvā ‘‘mārisā, tumhehi manussalokaṃ gantuṃ vaṭṭati, esukārīrañño aggamahesiyā kucchimhi nibbattathā’’ti āha. Te tassa vacanaṃ sutvā ‘‘sādhu deva, gamissāma, na panamhākaṃ rājakulenattho, purohitassa gehe nibbattitvā daharakāleyeva kāme pahāya pabbajissāmā’’ti vadiṃsu. Sakko ‘‘sādhū’’ti tesaṃ paṭiññaṃ gahetvā āgantvā rukkhadevatāya tamatthaṃ ārocesi. Sā tuṭṭhamānasā sakkaṃ vanditvā attano vimānameva gatā.
പുരോഹിതോപി പുനദിവസേ ബലവപുരിസേ സന്നിപാതാപേത്വാ വാസിഫരസുആദീനി ഗാഹാപേത്വാ രുക്ഖമൂലം ഗന്ത്വാ രുക്ഖസാഖായ ഗഹേത്വാ ‘‘അമ്ഭോ ദേവതേ, അജ്ജ മയ്ഹം തം യാചന്തസ്സ സത്തമോ ദിവസോ, ഇദാനി തേ നിട്ഠാനകാലോ’’തി ആഹ. തതോ രുക്ഖദേവതാ മഹന്തേനാനുഭാവേന ഖന്ധവിവരതോ നിക്ഖമിത്വാ മധുരസരേന തം ആമന്തേത്വാ ‘ബ്രാഹ്മണ, തിട്ഠതു ഏകോ പുത്തോ, ചത്താരോ തേ പുത്തേ ദസ്സാമീ’’തി ആഹ. ‘‘മമ പുത്തേനത്ഥോ നത്ഥി, അമ്ഹാകം രഞ്ഞോ പുത്തം ദേഹീ’’തി. ‘‘തുയ്ഹംയേവ ദേമീ’’തി. ‘‘തേന ഹി മമ ദ്വേ, രഞ്ഞോ ദ്വേ ദേഹീ’’തി. ‘‘രഞ്ഞോ ന ദേമി, ചത്താരോപി തുയ്ഹമേവ ദമ്മി, തയാ ച ലദ്ധമത്താവ ഭവിസ്സന്തി, അഗാരേ പന അട്ഠത്വാ ദഹരകാലേയേവ പബ്ബജിസ്സന്തീ’’തി. ‘‘ത്വം മേ കേവലം പുത്തേ ദേഹി, അപബ്ബജനകാരണം പന അമ്ഹാകം ഭാരോ’’തി. സാ തസ്സ പുത്തവരം ദത്വാ അത്തനോ ഭവനം പാവിസി. തതോ പട്ഠായ ദേവതായ സക്കാരോ മഹാ അഹോസി.
Purohitopi punadivase balavapurise sannipātāpetvā vāsipharasuādīni gāhāpetvā rukkhamūlaṃ gantvā rukkhasākhāya gahetvā ‘‘ambho devate, ajja mayhaṃ taṃ yācantassa sattamo divaso, idāni te niṭṭhānakālo’’ti āha. Tato rukkhadevatā mahantenānubhāvena khandhavivarato nikkhamitvā madhurasarena taṃ āmantetvā ‘brāhmaṇa, tiṭṭhatu eko putto, cattāro te putte dassāmī’’ti āha. ‘‘Mama puttenattho natthi, amhākaṃ rañño puttaṃ dehī’’ti. ‘‘Tuyhaṃyeva demī’’ti. ‘‘Tena hi mama dve, rañño dve dehī’’ti. ‘‘Rañño na demi, cattāropi tuyhameva dammi, tayā ca laddhamattāva bhavissanti, agāre pana aṭṭhatvā daharakāleyeva pabbajissantī’’ti. ‘‘Tvaṃ me kevalaṃ putte dehi, apabbajanakāraṇaṃ pana amhākaṃ bhāro’’ti. Sā tassa puttavaraṃ datvā attano bhavanaṃ pāvisi. Tato paṭṭhāya devatāya sakkāro mahā ahosi.
ജേട്ഠകദേവപുത്തോ ചവിത്വാ പുരോഹിതസ്സ ബ്രാഹ്മണിയാ കുച്ഛിമ്ഹി നിബ്ബത്തി. തസ്സ നാമഗ്ഗഹണദിവസേ ‘‘ഹത്ഥിപാലോ’’തി നാമം കത്വാ അപബ്ബജനത്ഥായ ഹത്ഥിഗോപകേ പടിച്ഛാപേസും. സോ തേസം സന്തികേ വഡ്ഢതി. തസ്സ പദസാ ഗമനകാലേ ദുതിയോ ചവിത്വാ അസ്സാ കുച്ഛിമ്ഹി നിബ്ബത്തി, തസ്സപി ജാതകാലേ ‘‘അസ്സപാലോ’’തി നാമം കരിംസു. സോ അസ്സഗോപകാനം സന്തികേ വഡ്ഢതി. തതിയസ്സ ജാതകാലേ ‘‘ഗോപാലോ’’തി നാമം കരിംസു. സോ ഗോപാലേഹി സദ്ധിം വഡ്ഢതി. ചതുത്ഥസ്സ ജാതകാലേ ‘‘അജപാലോ’’തി നാമം കരിംസു. സോ അജപാലേഹി സദ്ധിം വഡ്ഢതി. തേ വുഡ്ഢിമന്വായ സോഭഗ്ഗപ്പത്താ അഹേസും.
Jeṭṭhakadevaputto cavitvā purohitassa brāhmaṇiyā kucchimhi nibbatti. Tassa nāmaggahaṇadivase ‘‘hatthipālo’’ti nāmaṃ katvā apabbajanatthāya hatthigopake paṭicchāpesuṃ. So tesaṃ santike vaḍḍhati. Tassa padasā gamanakāle dutiyo cavitvā assā kucchimhi nibbatti, tassapi jātakāle ‘‘assapālo’’ti nāmaṃ kariṃsu. So assagopakānaṃ santike vaḍḍhati. Tatiyassa jātakāle ‘‘gopālo’’ti nāmaṃ kariṃsu. So gopālehi saddhiṃ vaḍḍhati. Catutthassa jātakāle ‘‘ajapālo’’ti nāmaṃ kariṃsu. So ajapālehi saddhiṃ vaḍḍhati. Te vuḍḍhimanvāya sobhaggappattā ahesuṃ.
അഥ നേസം പബ്ബജിതഭയേന രഞ്ഞോ വിജിതാ പബ്ബജിതേ നീഹരിംസു. സകലകാസിരട്ഠേ ഏകപബ്ബജിതോപി നാഹോസി. തേ കുമാരാ അതിഫരുസാ അഹേസും, യായ ദിസായ ഗച്ഛന്തി, തായ ആഹരിയമാനം പണ്ണാകാരം വിലുമ്പന്തി. ഹത്ഥിപാലസ്സ സോളസവസ്സകാലേ കായസമ്പത്തിം ദിസ്വാ രാജാ ച പുരോഹിതോ ച ‘‘കുമാരാ മഹല്ലകാ ജാതാ, ഛത്തുസ്സാപനസമയോ, തേസം കിം നു ഖോ കാതബ്ബ’’ന്തി മന്തേത്വാ ‘‘ഏതേ അഭിസിത്തകാലതോ പട്ഠായ അതിസ്സരാ ഭവിസ്സന്തി, തതോ തതോ പബ്ബജിതാ ആഗമിസ്സന്തി, തേ ദിസ്വാ പബ്ബജിസ്സന്തി, ഏതേസം പബ്ബജിതകാലേ ജനപദോ ഉല്ലോളോ ഭവിസ്സതി, വീമംസിസ്സാമ താവ നേ, പച്ഛാ അഭിസിഞ്ചിസ്സാമാ’’തി ചിന്തേത്വാ ഉഭോപി ഇസിവേസം ഗഹേത്വാ ഭിക്ഖം ചരന്താ ഹത്ഥിപാലസ്സ കുമാരസ്സ നിവേസനദ്വാരം അഗമംസു. കുമാരോ തേ ദിസ്വാവ തുട്ഠോ പസന്നോ ഉപസങ്കമിത്വാ വന്ദിത്വാ തിസ്സോ ഗാഥാ അഭാസി –
Atha nesaṃ pabbajitabhayena rañño vijitā pabbajite nīhariṃsu. Sakalakāsiraṭṭhe ekapabbajitopi nāhosi. Te kumārā atipharusā ahesuṃ, yāya disāya gacchanti, tāya āhariyamānaṃ paṇṇākāraṃ vilumpanti. Hatthipālassa soḷasavassakāle kāyasampattiṃ disvā rājā ca purohito ca ‘‘kumārā mahallakā jātā, chattussāpanasamayo, tesaṃ kiṃ nu kho kātabba’’nti mantetvā ‘‘ete abhisittakālato paṭṭhāya atissarā bhavissanti, tato tato pabbajitā āgamissanti, te disvā pabbajissanti, etesaṃ pabbajitakāle janapado ulloḷo bhavissati, vīmaṃsissāma tāva ne, pacchā abhisiñcissāmā’’ti cintetvā ubhopi isivesaṃ gahetvā bhikkhaṃ carantā hatthipālassa kumārassa nivesanadvāraṃ agamaṃsu. Kumāro te disvāva tuṭṭho pasanno upasaṅkamitvā vanditvā tisso gāthā abhāsi –
൩൩൭.
337.
‘‘ചിരസ്സം വത പസ്സാമ, ബ്രാഹ്മണം ദേവവണ്ണിനം;
‘‘Cirassaṃ vata passāma, brāhmaṇaṃ devavaṇṇinaṃ;
മഹാജടം ഖാരിധരം, പങ്കദന്തം രജസ്സിരം.
Mahājaṭaṃ khāridharaṃ, paṅkadantaṃ rajassiraṃ.
൩൩൮.
338.
‘‘ചിരസ്സം വത പസ്സാമ, ഇസിം ധമ്മഗുണേ രതം;
‘‘Cirassaṃ vata passāma, isiṃ dhammaguṇe rataṃ;
കാസായവത്ഥവസനം, വാകചീരം പടിച്ഛദം.
Kāsāyavatthavasanaṃ, vākacīraṃ paṭicchadaṃ.
൩൩൯.
339.
‘‘ആസനം ഉദകം പജ്ജം, പടിഗണ്ഹാതു നോ ഭവം;
‘‘Āsanaṃ udakaṃ pajjaṃ, paṭigaṇhātu no bhavaṃ;
അഗ്ഘേ ഭവന്തം പുച്ഛാമ, അഗ്ഘം കുരുതു നോ ഭവ’’ന്തി.
Agghe bhavantaṃ pucchāma, agghaṃ kurutu no bhava’’nti.
തത്ഥ ബ്രാഹ്മണന്തി ബാഹിതപാപബ്രാഹ്മണം. ദേവവണ്ണിനന്തി സേട്ഠവണ്ണിനം ഘോരതപം പരമതിക്ഖിന്ദ്രിയം പബ്ബജിതഭാവം ഉപഗതന്തി അത്ഥോ. ഖാരിധരന്തി ഖാരിഭാരധരം. ഇസിന്തി സീലക്ഖന്ധാദയോ പരിയേസിത്വാ ഠിതം. ധമ്മഗുണേ രതന്തി സുചരിതകോട്ഠാസേ അഭിരതം. ‘‘ആസന’’ന്തി ഇദം തേസം നിസീദനത്ഥായ ആസനം പഞ്ഞപേത്വാ ഗന്ധോദകഞ്ച പാദബ്ഭഞ്ജനഞ്ച ഉപനേത്വാ ആഹ. അഗ്ഘേതി ഇമേ സബ്ബേപി ആസനാദയോ അഗ്ഘേ ഭവന്തം പുച്ഛാമ. കുരുതു നോതി ഇമേ നോ അഗ്ഘേ ഭവം പടിഗ്ഗണ്ഹതൂതി.
Tattha brāhmaṇanti bāhitapāpabrāhmaṇaṃ. Devavaṇṇinanti seṭṭhavaṇṇinaṃ ghoratapaṃ paramatikkhindriyaṃ pabbajitabhāvaṃ upagatanti attho. Khāridharanti khāribhāradharaṃ. Isinti sīlakkhandhādayo pariyesitvā ṭhitaṃ. Dhammaguṇe ratanti sucaritakoṭṭhāse abhirataṃ. ‘‘Āsana’’nti idaṃ tesaṃ nisīdanatthāya āsanaṃ paññapetvā gandhodakañca pādabbhañjanañca upanetvā āha. Aggheti ime sabbepi āsanādayo agghe bhavantaṃ pucchāma. Kurutu noti ime no agghe bhavaṃ paṭiggaṇhatūti.
ഏവം സോ തേസു ഏകേകം വാരേനാഹ. അഥ നം പുരോഹിതോ ആഹ – ‘‘താത ഹത്ഥിപാല ത്വം അമ്ഹേ ‘കേ ഇമേ’തി മഞ്ഞമാനോ ഏവം കഥേസീ’’തി. ‘‘ഹേമവന്തകാ ഇസയോ’’തി. ‘‘ന മയം, താത, ഇസയോ, ഏസ രാജാ ഏസുകാരീ, അഹം തേ പിതാ പരോഹിതോ’’തി. ‘‘അഥ കസ്മാ ഇസിവേസം ഗണ്ഹിത്ഥാ’’തി? ‘‘തവ വീമംസനത്ഥായാ’’തി. ‘‘മമ കിം വീമംസഥാ’’തി? ‘‘സചേ അമ്ഹേ ദിസ്വാ ന പബ്ബജിസ്സസി, അഥ തം രജ്ജേ അഭിസിഞ്ചിതും ആഗതാമ്ഹാ’’തി. ‘‘താത ന മേ രജ്ജേനത്ഥോ, പബ്ബജിസ്സാമഹന്തി. അഥ നം പിതാ ‘‘താത ഹത്ഥിപാല, നായം കാലോ പബ്ബജ്ജായാ’’തി വത്വാ യഥാജ്ഝാസയം അനുസാസന്തോ ചതുത്ഥഗാഥമാഹ –
Evaṃ so tesu ekekaṃ vārenāha. Atha naṃ purohito āha – ‘‘tāta hatthipāla tvaṃ amhe ‘ke ime’ti maññamāno evaṃ kathesī’’ti. ‘‘Hemavantakā isayo’’ti. ‘‘Na mayaṃ, tāta, isayo, esa rājā esukārī, ahaṃ te pitā parohito’’ti. ‘‘Atha kasmā isivesaṃ gaṇhitthā’’ti? ‘‘Tava vīmaṃsanatthāyā’’ti. ‘‘Mama kiṃ vīmaṃsathā’’ti? ‘‘Sace amhe disvā na pabbajissasi, atha taṃ rajje abhisiñcituṃ āgatāmhā’’ti. ‘‘Tāta na me rajjenattho, pabbajissāmahanti. Atha naṃ pitā ‘‘tāta hatthipāla, nāyaṃ kālo pabbajjāyā’’ti vatvā yathājjhāsayaṃ anusāsanto catutthagāthamāha –
൩൪൦.
340.
‘‘അധിച്ച വേദേ പരിയേസ വിത്തം, പുത്തേ ഗേഹേ താത പതിട്ഠപേത്വാ;
‘‘Adhicca vede pariyesa vittaṃ, putte gehe tāta patiṭṭhapetvā;
ഗന്ധേ രസേ പച്ചനുഭുയ്യ സബ്ബം, അരഞ്ഞം സാധു മുനി സോ പസത്ഥോ’’തി.
Gandhe rase paccanubhuyya sabbaṃ, araññaṃ sādhu muni so pasattho’’ti.
തത്ഥ അധിച്ചാതി സജ്ഝായിത്വാ. പുത്തേതി ഛത്തം ഉസ്സാപേത്വാ നാടകേ വാരേന ഉപട്ഠാപേത്വാ പുത്തധീതാഹി വഡ്ഢിത്വാ തേ പുത്തേ ഗേഹേ പതിട്ഠാപേത്വാതി അത്ഥോ. സബ്ബന്തി ഏതേ ച ഗന്ധരസേ സേസഞ്ച സബ്ബം വത്ഥുകാമം അനുഭവിത്വാ. അരഞ്ഞം സാധു മുനി സോ പസത്ഥോതി പച്ഛാ മഹല്ലകകാലേ പബ്ബജിതസ്സ അരഞ്ഞം സാധു ലദ്ധകം ഹോതി. യോ ഏവരൂപേ കാലേ പബ്ബജതി, സോ മുനി ബുദ്ധാദീഹി അരിയേഹി പസത്ഥോതി വദതി.
Tattha adhiccāti sajjhāyitvā. Putteti chattaṃ ussāpetvā nāṭake vārena upaṭṭhāpetvā puttadhītāhi vaḍḍhitvā te putte gehe patiṭṭhāpetvāti attho. Sabbanti ete ca gandharase sesañca sabbaṃ vatthukāmaṃ anubhavitvā. Araññaṃ sādhu muni so pasatthoti pacchā mahallakakāle pabbajitassa araññaṃ sādhu laddhakaṃ hoti. Yo evarūpe kāle pabbajati, so muni buddhādīhi ariyehi pasatthoti vadati.
തതോ ഹത്ഥിപാലോ ഗാഥമാഹ –
Tato hatthipālo gāthamāha –
൩൪൧.
341.
‘‘വേദാ ന സച്ചാ ന ച വിത്തലാഭോ, ന പുത്തലാഭേന ജരം വിഹന്തി;
‘‘Vedā na saccā na ca vittalābho, na puttalābhena jaraṃ vihanti;
ഗന്ധേ രസേ മുച്ചനമാഹു സന്തോ, സകമ്മുനാ ഹോതി ഫലൂപപത്തീ’’തി.
Gandhe rase muccanamāhu santo, sakammunā hoti phalūpapattī’’ti.
തത്ഥ ന സച്ചാതി യം സഗ്ഗഞ്ച മഗ്ഗഞ്ച വദന്തി, ന തം സാധേന്തി, തുച്ഛാ നിസ്സാരാ നിപ്ഫലാ. ന ച വിത്തലാഭോതി ധനലാഭോപി പഞ്ചസാധാരണത്താ സബ്ബോ ഏകസഭാവോ ന ഹോതി. ജരന്തി താത, ജരം വാ ബ്യാധിമരണം വാ ന കോചി പുത്തലാഭേന പടിബാഹിതും സമത്ഥോ നാമ അത്ഥി. ദുക്ഖമൂലാ ഹേതേ ഉപധയോ. ഗന്ധേ രസേതി ഗന്ധേ ച രസേ ച സേസേസു ആരമ്മണേസു ച മുച്ചനം മുത്തിമേവ ബുദ്ധാദയോ പണ്ഡിതാ കഥേന്തി. സകമ്മുനാതി അത്തനാ കതകമ്മേനേവ സത്താനം ഫലൂപപത്തി ഫലനിപ്ഫത്തി ഹോതി. കമ്മസ്സകാ ഹി, താത, സത്താതി.
Tattha na saccāti yaṃ saggañca maggañca vadanti, na taṃ sādhenti, tucchā nissārā nipphalā. Na ca vittalābhoti dhanalābhopi pañcasādhāraṇattā sabbo ekasabhāvo na hoti. Jaranti tāta, jaraṃ vā byādhimaraṇaṃ vā na koci puttalābhena paṭibāhituṃ samattho nāma atthi. Dukkhamūlā hete upadhayo. Gandhe raseti gandhe ca rase ca sesesu ārammaṇesu ca muccanaṃ muttimeva buddhādayo paṇḍitā kathenti. Sakammunāti attanā katakammeneva sattānaṃ phalūpapatti phalanipphatti hoti. Kammassakā hi, tāta, sattāti.
കുമാരസ്സ വചനം സുത്വാ രാജാ ഗാഥമാഹ –
Kumārassa vacanaṃ sutvā rājā gāthamāha –
൩൪൨.
342.
‘‘അദ്ധാ ഹി സച്ചം വചനം തവേതം, സകമ്മുനാ ഹോതി ഫലൂപപത്തി;
‘‘Addhā hi saccaṃ vacanaṃ tavetaṃ, sakammunā hoti phalūpapatti;
ജിണ്ണാ ച മാതാപിതരോ തവീമേ, പസ്സേയ്യും തം വസ്സസതം അരോഗ’’ന്തി.
Jiṇṇā ca mātāpitaro tavīme, passeyyuṃ taṃ vassasataṃ aroga’’nti.
തത്ഥ വസ്സസതം അരോഗന്തി ഏതേ വസ്സസതം അരോഗം തം പസ്സേയ്യും, ത്വമ്പി വസ്സസതം ജീവന്തോ മാതാപിതരോ പോസസ്സൂതി വദതി.
Tattha vassasataṃ aroganti ete vassasataṃ arogaṃ taṃ passeyyuṃ, tvampi vassasataṃ jīvanto mātāpitaro posassūti vadati.
തം സുത്വാ കുമാരോ ‘‘ദേവ, ത്വം കിം നാമേതം വദസീ’’തി വത്വാ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –
Taṃ sutvā kumāro ‘‘deva, tvaṃ kiṃ nāmetaṃ vadasī’’ti vatvā dve gāthā abhāsi –
൩൪൩.
343.
‘‘യസ്സസ്സ സക്ഖീ മരണേന രാജ, ജരായ മേത്തീ നരവീരസേട്ഠ;
‘‘Yassassa sakkhī maraṇena rāja, jarāya mettī naravīraseṭṭha;
യോ ചാപി ജഞ്ഞാ ന മരിസ്സം കദാചി, പസ്സേയ്യും തം വസ്സസതം അരോഗം.
Yo cāpi jaññā na marissaṃ kadāci, passeyyuṃ taṃ vassasataṃ arogaṃ.
൩൪൪.
344.
‘‘യഥാപി നാവം പുരിസോ ദകമ്ഹി, ഏരേതി ചേ നം ഉപനേതി തീരം;
‘‘Yathāpi nāvaṃ puriso dakamhi, ereti ce naṃ upaneti tīraṃ;
ഏവമ്പി ബ്യാധീ സതതം ജരാ ച, ഉപനേതി മച്ചം വസമന്തകസ്സാ’’തി.
Evampi byādhī satataṃ jarā ca, upaneti maccaṃ vasamantakassā’’ti.
തത്ഥ സക്ഖീതി മിത്തധമ്മോ. മരണേനാതി ദത്തോ മതോ മിത്തോ മതോതി സമ്മുതിമരണേന. ജരായാതി പാകടജരായ വാ സദ്ധിം യസ്സ മേത്തീ ഭവേയ്യ, യസ്സേതം മരണഞ്ച ജരാ ച മിത്തഭാവേന നാഗച്ഛേയ്യാതി അത്ഥോ. ഏരേതി ചേ നന്തി മഹാരാജ, യഥാ നാമ പുരിസോ നദീതിത്ഥേ ഉദകമ്ഹി നാവം ഠപേത്വാ പരതീരഗാമിം ജനം ആരോപേത്വാ സചേ അരിത്തേന ഉപ്പീളേന്തോ ഫിയേന കഡ്ഢന്തോ ചാലേതി ഘട്ടേതി, അഥ നം പരതീരം നേതി. ഏവം ബ്യാധി ജരാ ച നിച്ചം അന്തകസ്സ മച്ചുനോ വസം ഉപനേതിയേവാതി.
Tattha sakkhīti mittadhammo. Maraṇenāti datto mato mitto matoti sammutimaraṇena. Jarāyāti pākaṭajarāya vā saddhiṃ yassa mettī bhaveyya, yassetaṃ maraṇañca jarā ca mittabhāvena nāgaccheyyāti attho. Ereti ce nanti mahārāja, yathā nāma puriso nadītitthe udakamhi nāvaṃ ṭhapetvā paratīragāmiṃ janaṃ āropetvā sace arittena uppīḷento phiyena kaḍḍhanto cāleti ghaṭṭeti, atha naṃ paratīraṃ neti. Evaṃ byādhi jarā ca niccaṃ antakassa maccuno vasaṃ upanetiyevāti.
ഏവം ഇമേസം സത്താനം ജീവിതസങ്ഖാരസ്സ പരിത്തഭാവം ദസ്സേത്വാ ‘‘മഹാരാജ, തുമ്ഹേ തിട്ഠഥ, തുമ്ഹേഹി സദ്ധിം കഥയന്തമേവ മം ബ്യാധിജരാമരണാനി ഉപഗച്ഛന്തി, അപ്പമത്താ ഹോഥാ’’തി ഓവാദം ദത്വാ രാജാനഞ്ച പിതരഞ്ച വന്ദിത്വാ അത്തനോ പരിചാരകേ ഗഹേത്വാ ബാരാണസിയം രജ്ജം പഹായ ‘‘പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി നഗരതോ നിക്ഖമി. ‘‘പബ്ബജ്ജാ നാമേസാ സോഭനാ ഭവിസ്സതീ’’തി ഹത്ഥിപാലകുമാരേന സദ്ധിം മഹാജനോ നിക്ഖമി. യോജനികാ പരിസാ അഹോസി. സോ തായ പരിസായ സദ്ധിം ഗങ്ഗായ തീരം പത്വാ ഗങ്ഗായ ഉദകം ഓലോകേത്വാ കസിണപരികമ്മം കത്വാ ഝാനാനി നിബ്ബത്തേത്വാ ചിന്തേസി ‘‘അയം സമാഗമോ മഹാ ഭവിസ്സതി, മമ തയോ കനിട്ഠഭാതരോ മാതാപിതരോ രാജാ ദേവീതി സബ്ബേ സപരിസാ പബ്ബജിസ്സന്തി, ബാരാണസീ സുഞ്ഞാ ഭവിസ്സതി, യാവ ഏതേസം ആഗമനാ ഇധേവ ഭവിസ്സാമീ’’തി. സോ തത്ഥേവ മഹാജനസ്സ ഓവാദം ദേന്തോ നിസീദി.
Evaṃ imesaṃ sattānaṃ jīvitasaṅkhārassa parittabhāvaṃ dassetvā ‘‘mahārāja, tumhe tiṭṭhatha, tumhehi saddhiṃ kathayantameva maṃ byādhijarāmaraṇāni upagacchanti, appamattā hothā’’ti ovādaṃ datvā rājānañca pitarañca vanditvā attano paricārake gahetvā bārāṇasiyaṃ rajjaṃ pahāya ‘‘pabbajissāmī’’ti nagarato nikkhami. ‘‘Pabbajjā nāmesā sobhanā bhavissatī’’ti hatthipālakumārena saddhiṃ mahājano nikkhami. Yojanikā parisā ahosi. So tāya parisāya saddhiṃ gaṅgāya tīraṃ patvā gaṅgāya udakaṃ oloketvā kasiṇaparikammaṃ katvā jhānāni nibbattetvā cintesi ‘‘ayaṃ samāgamo mahā bhavissati, mama tayo kaniṭṭhabhātaro mātāpitaro rājā devīti sabbe saparisā pabbajissanti, bārāṇasī suññā bhavissati, yāva etesaṃ āgamanā idheva bhavissāmī’’ti. So tattheva mahājanassa ovādaṃ dento nisīdi.
പുനദിവസേ രാജാ ച പുരോഹിതോ ച ചിന്തയിംസു ‘‘ഹത്ഥിപാലകുമാരോ താവ ‘രജ്ജം പഹായ മഹാജനം ആദായ പബ്ബജിസ്സാമീ’തി ഗന്ത്വാ ഗങ്ഗാതീരേ നിസിന്നോ, അസ്സപാലം വീമംസിത്വാ അഭിസിഞ്ചിസ്സാമാ’’തി. തേ ഇസിവേസേനേവ തസ്സപി ഗേഹദ്വാരം അഗമംസു. സോപി തേ ദിസ്വാ പസന്നമാനസോ ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘ചിരസ്സം വത പസ്സാമാ’’തിആദീനി വദന്തോ തഥേവ പടിപജ്ജി. തേപി തം തഥേവ വത്വാ അത്തനോ ആഗതകാരണം കഥയിംസു. സോ ‘‘മമ ഭാതികേ ഹത്ഥിപാലകുമാരേ സന്തേ കഥം പഠമതരം മയ്ഹമേവ സേതച്ഛത്തം പാപുണാതീ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘താത, ഭാതാ, തേ ‘ന മയ്ഹം രജ്ജേനത്ഥോ, പബ്ബജിസ്സാമീ’തി വത്വാ നിക്ഖന്തോ’’തി വുത്തേ ‘‘കഹം പനേസോ ഇദാനീ’’തി വത്വാ ‘‘ഗങ്ഗാതീരേ നിസിന്നോ’’തി വുത്തേ ‘‘താത, മമ ഭാതരാ ഛഡ്ഡിതഖേളേന കമ്മം നത്ഥി, ബാലാ ഹി പരിത്തകപഞ്ഞാ സത്താ ഏതം കിലേസം ജഹിതും ന സക്കോന്തി, അഹം പന ജഹിസ്സാമീ’’തി രഞ്ഞോ ച പിതു ച ധമ്മം ദേസേന്തോ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –
Punadivase rājā ca purohito ca cintayiṃsu ‘‘hatthipālakumāro tāva ‘rajjaṃ pahāya mahājanaṃ ādāya pabbajissāmī’ti gantvā gaṅgātīre nisinno, assapālaṃ vīmaṃsitvā abhisiñcissāmā’’ti. Te isiveseneva tassapi gehadvāraṃ agamaṃsu. Sopi te disvā pasannamānaso upasaṅkamitvā ‘‘cirassaṃ vata passāmā’’tiādīni vadanto tatheva paṭipajji. Tepi taṃ tatheva vatvā attano āgatakāraṇaṃ kathayiṃsu. So ‘‘mama bhātike hatthipālakumāre sante kathaṃ paṭhamataraṃ mayhameva setacchattaṃ pāpuṇātī’’ti pucchitvā ‘‘tāta, bhātā, te ‘na mayhaṃ rajjenattho, pabbajissāmī’ti vatvā nikkhanto’’ti vutte ‘‘kahaṃ paneso idānī’’ti vatvā ‘‘gaṅgātīre nisinno’’ti vutte ‘‘tāta, mama bhātarā chaḍḍitakheḷena kammaṃ natthi, bālā hi parittakapaññā sattā etaṃ kilesaṃ jahituṃ na sakkonti, ahaṃ pana jahissāmī’’ti rañño ca pitu ca dhammaṃ desento dve gāthā abhāsi –
൩൪൫.
345.
‘‘പങ്കോ ച കാമാ പലിപോ ച കാമാ, മനോഹരാ ദുത്തരാ മച്ചുധേയ്യാ;
‘‘Paṅko ca kāmā palipo ca kāmā, manoharā duttarā maccudheyyā;
ഏതസ്മിം പങ്കേ പലിപേ ബ്യസന്നാ, ഹീനത്തരൂപാ ന തരന്തി പാരം.
Etasmiṃ paṅke palipe byasannā, hīnattarūpā na taranti pāraṃ.
൩൪൬.
346.
‘‘അയം പുരേ ലുദ്ദമകാസി കമ്മം, സ്വായം ഗഹീതോ ന ഹി മോക്ഖിതോ മേ;
‘‘Ayaṃ pure luddamakāsi kammaṃ, svāyaṃ gahīto na hi mokkhito me;
ഓരുന്ധിയാ നം പരിരക്ഖിസ്സാമി, മായം പുന ലുദ്ദമകാസി കമ്മ’’ന്തി.
Orundhiyā naṃ parirakkhissāmi, māyaṃ puna luddamakāsi kamma’’nti.
തത്ഥ പങ്കോതി യോ കോചി കദ്ദമോ. പലിപോതി സുഖുമവാലുകമിസ്സോ സണ്ഹകദ്ദമോ. തത്ഥ കാമാ ലഗ്ഗാപനവസേന പങ്കോ നാമ, ഓസീദാപനവസേന പലിപോ നാമാതി വുത്താ. ദുത്തരാതി ദുരതിക്കമാ. മച്ചുധേയ്യാതി മച്ചുനോ അധിട്ഠാനാ. ഏതേസു ഹി ലഗ്ഗാ ചേവ അനുപവിട്ഠാ ച സത്താ ഉത്തരിതും അസക്കോന്താ ദുക്ഖക്ഖന്ധപരിയായേ വുത്തപ്പകാരം ദുക്ഖഞ്ചേവ മരണഞ്ച പാപുണന്തി. തേനാഹ – ‘‘ഏതസ്മിം പങ്കേ പലിപേ ബ്യസന്നാ ഹീനത്തരൂപാ ന തരന്തി പാര’’ന്തി. തത്ഥ ബ്യസന്നാതി സന്നാ. ‘‘വിസന്നാ’’തിപി പാഠോ, അയമേവത്ഥോ. ഹീനത്തരൂപാതി ഹീനചിത്തസഭാവാ. ന തരന്തി പാരന്തി നിബ്ബാനപാരം ഗന്തും ന സക്കോന്തി.
Tattha paṅkoti yo koci kaddamo. Palipoti sukhumavālukamisso saṇhakaddamo. Tattha kāmā laggāpanavasena paṅko nāma, osīdāpanavasena palipo nāmāti vuttā. Duttarāti duratikkamā. Maccudheyyāti maccuno adhiṭṭhānā. Etesu hi laggā ceva anupaviṭṭhā ca sattā uttarituṃ asakkontā dukkhakkhandhapariyāye vuttappakāraṃ dukkhañceva maraṇañca pāpuṇanti. Tenāha – ‘‘etasmiṃ paṅke palipe byasannā hīnattarūpā na taranti pāra’’nti. Tattha byasannāti sannā. ‘‘Visannā’’tipi pāṭho, ayamevattho. Hīnattarūpāti hīnacittasabhāvā. Na taranti pāranti nibbānapāraṃ gantuṃ na sakkonti.
അയന്തി മഹാരാജ, അയം മമത്തഭാവോ പുബ്ബേ അസ്സഗോപകേഹി സദ്ധിം വഡ്ഢന്തോ മഹാജനസ്സ വിലുമ്പനവിഹേഠനാദിവസേന ബഹും ലുദ്ദം സാഹസികകമ്മം അകാസി. സ്വായം ഗഹീതോതി സോ അയം തസ്സ കമ്മസ്സ വിപാകോ മയാ ഗഹിതോ. ന ഹി മോക്ഖിതോ മേതി സംസാരവട്ടേ സതി ന ഹി മോക്ഖോ ഇതോ അകുസലഫലതോ മമ അത്ഥി. ഓരുന്ധിയാ നം പരിരക്ഖിസ്സാമീതി ഇദാനി നം കായവചീമനോദ്വാരാനി പിദഹന്തോ ഓരുന്ധിത്വാ പരിരക്ഖിസ്സാമി. കിംകാരണാ? മായം പുന ലുദ്ദമകാസി കമ്മം. അഹഞ്ഹി ഇതോ പട്ഠായ പാപം അകത്വാ കല്യാണമേവ കരിസ്സാമി.
Ayanti mahārāja, ayaṃ mamattabhāvo pubbe assagopakehi saddhiṃ vaḍḍhanto mahājanassa vilumpanaviheṭhanādivasena bahuṃ luddaṃ sāhasikakammaṃ akāsi. Svāyaṃ gahītoti so ayaṃ tassa kammassa vipāko mayā gahito. Na hi mokkhito meti saṃsāravaṭṭe sati na hi mokkho ito akusalaphalato mama atthi. Orundhiyā naṃ parirakkhissāmīti idāni naṃ kāyavacīmanodvārāni pidahanto orundhitvā parirakkhissāmi. Kiṃkāraṇā? Māyaṃ puna luddamakāsi kammaṃ. Ahañhi ito paṭṭhāya pāpaṃ akatvā kalyāṇameva karissāmi.
ഏവം അസ്സപാലകുമാരോ ദ്വീഹി ഗാഥാഹി ധമ്മം ദേസേത്വാ ‘‘തിട്ഠഥ തുമ്ഹേ, തുമ്ഹേഹി സദ്ധിം കഥേന്തമേവ മം ബ്യാധിജരാമരണാനി ഉപഗച്ഛന്തീ’’തി ഓവാദം ദത്വാ യോജനികം പരിസം ഗഹേത്വാ നിക്ഖമിത്വാ ഹത്ഥിപാലകുമാരസ്സേവ സന്തികം ഗതോ. സോ തസ്സ ആകാസേ നിസീദിത്വാ ധമ്മം ദേസേത്വാ ‘‘ഭാതിക, അയം സമാഗമോ മഹാ ഭവിസ്സതി, ഇധേവ താവ ഹോമാ’’തി ആഹ. ഇതരോപി ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛി. പുനദിവസേ രാജാ ച പുരോഹിതോ ച തേനേവുപായേന ഗോപാലകുമാരസ്സ നിവേസനം ഗന്ത്വാ തേനപി തഥേവ പടിനന്ദിത്വാ അത്തനോ ആഗമനകാരണം ആചിക്ഖിംസു. സോപി അസ്സപാലകുമാരോ വിയ പടിക്ഖിപിത്വാ ‘‘അഹം ചിരതോ പട്ഠായ പബ്ബജിതുകാമോ വനേ നട്ഠഗോണം വിയ പബ്ബജ്ജം ഉപധാരേന്തോ വിചരാമി, തേന മേ നട്ഠഗോണസ്സ പദം വിയ ഭാതികാനം ഗതമഗ്ഗോ ദിട്ഠോ, സ്വാഹം തേനേവ മഗ്ഗേന ഗമിസ്സാമീ’’തി വത്വാ ഗാഥമാഹ –
Evaṃ assapālakumāro dvīhi gāthāhi dhammaṃ desetvā ‘‘tiṭṭhatha tumhe, tumhehi saddhiṃ kathentameva maṃ byādhijarāmaraṇāni upagacchantī’’ti ovādaṃ datvā yojanikaṃ parisaṃ gahetvā nikkhamitvā hatthipālakumārasseva santikaṃ gato. So tassa ākāse nisīditvā dhammaṃ desetvā ‘‘bhātika, ayaṃ samāgamo mahā bhavissati, idheva tāva homā’’ti āha. Itaropi ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Punadivase rājā ca purohito ca tenevupāyena gopālakumārassa nivesanaṃ gantvā tenapi tatheva paṭinanditvā attano āgamanakāraṇaṃ ācikkhiṃsu. Sopi assapālakumāro viya paṭikkhipitvā ‘‘ahaṃ cirato paṭṭhāya pabbajitukāmo vane naṭṭhagoṇaṃ viya pabbajjaṃ upadhārento vicarāmi, tena me naṭṭhagoṇassa padaṃ viya bhātikānaṃ gatamaggo diṭṭho, svāhaṃ teneva maggena gamissāmī’’ti vatvā gāthamāha –
൩൪൭.
347.
‘‘ഗവംവ നട്ഠം പുരിസോ യഥാ വനേ, അന്വേസതീ രാജ അപസ്സമാനോ;
‘‘Gavaṃva naṭṭhaṃ puriso yathā vane, anvesatī rāja apassamāno;
ഏവം നട്ഠോ ഏസുകാരീ മമത്ഥോ, സോഹം കഥം ന ഗവേസേയ്യം രാജാ’’തി.
Evaṃ naṭṭho esukārī mamattho, sohaṃ kathaṃ na gaveseyyaṃ rājā’’ti.
തത്ഥ ഏസുകാരീതി രാജാനം ആലപതി. മമത്ഥോതി വനേ ഗോണോ വിയ മമ പബ്ബജ്ജാസങ്ഖാതോ അത്ഥോ നട്ഠോ. സോഹന്തി സോ അഹം അജ്ജ പബ്ബജിതാനം മഗ്ഗം ദിസ്വാ കഥം പബ്ബജ്ജം ന ഗവേസേയ്യം, മമ ഭാതികാനം ഗതമഗ്ഗമേവ ഗമിസ്സാമി നരിന്ദാതി.
Tattha esukārīti rājānaṃ ālapati. Mamatthoti vane goṇo viya mama pabbajjāsaṅkhāto attho naṭṭho. Sohanti so ahaṃ ajja pabbajitānaṃ maggaṃ disvā kathaṃ pabbajjaṃ na gaveseyyaṃ, mama bhātikānaṃ gatamaggameva gamissāmi narindāti.
അഥ നം ‘‘താത ഗോപാല, ഏകാഹം ദ്വീഹം ആഗമേഹി, അമ്ഹേ സമസ്സാസേത്വാ പച്ഛാ പബ്ബജിസ്സസീ’’തി വദിംസു. സോ ‘‘മഹാരാജ, അജ്ജ കത്തബ്ബകമ്മം ‘സ്വേ കരിസ്സാമീ’തി ന വത്തബ്ബം, കല്യാണകമ്മം നാമ അജ്ജേവ കത്തബ്ബ’’ന്തി വത്വാ ഇതരം ഗാഥമാഹ –
Atha naṃ ‘‘tāta gopāla, ekāhaṃ dvīhaṃ āgamehi, amhe samassāsetvā pacchā pabbajissasī’’ti vadiṃsu. So ‘‘mahārāja, ajja kattabbakammaṃ ‘sve karissāmī’ti na vattabbaṃ, kalyāṇakammaṃ nāma ajjeva kattabba’’nti vatvā itaraṃ gāthamāha –
൩൪൮.
348.
‘‘ഹിയ്യോതി ഹിയ്യതി പോസോ, പരേതി പരിഹായതി;
‘‘Hiyyoti hiyyati poso, pareti parihāyati;
അനാഗതം നേതമത്ഥീതി ഞത്വാ, ഉപ്പന്നഛന്ദം കോ പനുദേയ്യ ധീരോ’’തി.
Anāgataṃ netamatthīti ñatvā, uppannachandaṃ ko panudeyya dhīro’’ti.
തത്ഥ ഹിയ്യോതി സ്വേതി അത്ഥോ. പരേതി പുനദിവസേ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ‘‘യോ മഹാരാജ, അജ്ജ കത്തബ്ബം കമ്മം ‘സ്വേ’തി, സ്വേ കത്തബ്ബം കമ്മം ‘പരേ’തി വത്വാ ന കരോതി, സോ തതോ പരിഹായതി, ന തം കമ്മം കാതും സക്കോതീ’’തി. ഏവം ഗോപാലോ ഭദ്ദേകരത്തസുത്തം (മ॰ നി॰ ൩.൨൭൨ ആദയോ) നാമ കഥേസി. സ്വായമത്ഥോ ഭദ്ദേകരത്തസുത്തേന കഥേതബ്ബോ. അനാഗതം നേതമത്ഥീതി യം അനാഗതം, തം ‘‘നേതം അത്ഥീ’’തി ഞത്വാ ഉപ്പന്നം കുസലച്ഛന്ദം കോ പണ്ഡിതോ പനുദേയ്യ ഹരേയ്യ.
Tattha hiyyoti sveti attho. Pareti punadivase. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘yo mahārāja, ajja kattabbaṃ kammaṃ ‘sve’ti, sve kattabbaṃ kammaṃ ‘pare’ti vatvā na karoti, so tato parihāyati, na taṃ kammaṃ kātuṃ sakkotī’’ti. Evaṃ gopālo bhaddekarattasuttaṃ (ma. ni. 3.272 ādayo) nāma kathesi. Svāyamattho bhaddekarattasuttena kathetabbo. Anāgataṃ netamatthīti yaṃ anāgataṃ, taṃ ‘‘netaṃ atthī’’ti ñatvā uppannaṃ kusalacchandaṃ ko paṇḍito panudeyya hareyya.
ഏവം ഗോപാലകുമാരോ ദ്വീഹി ഗാഥാഹി ധമ്മം ദേസേത്വാ ‘‘തിട്ഠഥ തുമ്ഹേ, തുമ്ഹേഹി സദ്ധിം കഥേന്തമേവ മം ബ്യാധിജരാമരണാനി ഉപഗച്ഛന്തീ’’തി യോജനികം പരിസം ഗഹേത്വാ നിക്ഖമിത്വാ ദ്വിന്നം ഭാതികാനം സന്തികം ഗതോ. ഹത്ഥിപാലോ തസ്സപി ധമ്മം ദേസേസി. പുനദിവസേ രാജാ ച പുരോഹിതോ ച തേനേവുപായേന അജപാലകുമാരസ്സ നിവേസനം ഗന്ത്വാ തേനപി തഥേവ പടിനന്ദിത്വാ അത്തനോ ആഗമനകാരണം ആചിക്ഖിത്വാ ‘‘ഛത്തം തേ ഉസ്സാപേസ്സാമാ’’തി വദിംസു. കുമാരോ ആഹ – ‘‘മയ്ഹം ഭാതികാ കുഹി’’ന്തി? തേ ‘‘അമ്ഹാകം രജ്ജേനത്ഥോ നത്ഥീ’’തി സേതച്ഛത്തം പഹായ തിയോജനികം പരിസം ഗഹേത്വാ നിക്ഖമിത്വാ ഗങ്ഗാതീരേ നിസിന്നാതി. നാഹം മമ ഭാതികേഹി ഛഡ്ഡിതഖേളം സീസേനാദായ വിചരിസ്സാമി, അഹമ്പി പബ്ബജിസ്സാമീതി. താത, ത്വം താവ ദഹരോ , അമ്ഹാകം ഹത്ഥഭാരോ, വയപ്പത്തകാലേ പബ്ബജിസ്സസീതി. അഥ നേ കുമാരോ ‘‘കിം തുമ്ഹേ കഥേഥ, നനു ഇമേ സത്താ ദഹരകാലേപി മഹല്ലകകാലേപി മരന്തിയേവ, ‘അയം ദഹരകാലേ മരിസ്സതി, അയം മഹല്ലകകാലേ’തി കസ്സചി ഹത്ഥേ വാ പാദേ വാ നിമിത്തം നത്ഥി, അഹം മമ മരണകാലം ന ജാനാമി, തസ്മാ ഇദാനേവ പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി വത്വാ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –
Evaṃ gopālakumāro dvīhi gāthāhi dhammaṃ desetvā ‘‘tiṭṭhatha tumhe, tumhehi saddhiṃ kathentameva maṃ byādhijarāmaraṇāni upagacchantī’’ti yojanikaṃ parisaṃ gahetvā nikkhamitvā dvinnaṃ bhātikānaṃ santikaṃ gato. Hatthipālo tassapi dhammaṃ desesi. Punadivase rājā ca purohito ca tenevupāyena ajapālakumārassa nivesanaṃ gantvā tenapi tatheva paṭinanditvā attano āgamanakāraṇaṃ ācikkhitvā ‘‘chattaṃ te ussāpessāmā’’ti vadiṃsu. Kumāro āha – ‘‘mayhaṃ bhātikā kuhi’’nti? Te ‘‘amhākaṃ rajjenattho natthī’’ti setacchattaṃ pahāya tiyojanikaṃ parisaṃ gahetvā nikkhamitvā gaṅgātīre nisinnāti. Nāhaṃ mama bhātikehi chaḍḍitakheḷaṃ sīsenādāya vicarissāmi, ahampi pabbajissāmīti. Tāta, tvaṃ tāva daharo , amhākaṃ hatthabhāro, vayappattakāle pabbajissasīti. Atha ne kumāro ‘‘kiṃ tumhe kathetha, nanu ime sattā daharakālepi mahallakakālepi marantiyeva, ‘ayaṃ daharakāle marissati, ayaṃ mahallakakāle’ti kassaci hatthe vā pāde vā nimittaṃ natthi, ahaṃ mama maraṇakālaṃ na jānāmi, tasmā idāneva pabbajissāmī’’ti vatvā dve gāthā abhāsi –
൩൪൯.
349.
‘‘പസ്സാമി വോഹം ദഹരം കുമാരിം, മത്തൂപമം കേതകപുപ്ഫനേത്തം;
‘‘Passāmi vohaṃ daharaṃ kumāriṃ, mattūpamaṃ ketakapupphanettaṃ;
അഭുത്തഭോഗേ പഠമേ വയസ്മിം, ആദായ മച്ചു വജതേ കുമാരിം.
Abhuttabhoge paṭhame vayasmiṃ, ādāya maccu vajate kumāriṃ.
൩൫൦.
350.
‘‘യുവാ സുജാതോ സുമുഖോ സുദസ്സനോ, സാമോ കുസുമ്ഭപരികിണ്ണമസ്സു;
‘‘Yuvā sujāto sumukho sudassano, sāmo kusumbhaparikiṇṇamassu;
ഹിത്വാന കാമേ പടികച്ച ഗേഹം, അനുജാന മം പബ്ബജിസ്സാമി ദേവാ’’തി.
Hitvāna kāme paṭikacca gehaṃ, anujāna maṃ pabbajissāmi devā’’ti.
തത്ഥ വോതി നിപാതമത്തം, പസ്സാമിച്ചേവാതി അത്ഥോ. മത്തൂപമന്തി ഹാസഭാസവിലാസേഹി മത്തം വിയ ചരന്തിം. കേതകപുപ്ഫനേത്തന്തി കേതകപുപ്ഫപത്തം വിയ പുഥുലായതനേത്തം. അഭുത്തഭോഗേതി ഏവം ഉത്തമരൂപധരം കുമാരിം പഠമവയേ വത്തമാനം അഭുത്തഭോഗമേവ മാതാപിതൂനം ഉപരി മഹന്തം സോകം പാതേത്വാ മച്ചു ഗഹേത്വാവ ഗച്ഛതി. സുജാതോതി സുസണ്ഠിതോ. സുമുഖോതി കഞ്ചനാദാസപുണ്ണചന്ദസദിസമുഖോ. സുദസ്സനോതി ഉത്തമരൂപധാരിതായ സമ്പന്നദസ്സനോ. സാമോതി സുവണ്ണസാമോ. കുസുമ്ഭപരികിണ്ണമസ്സൂതി സന്നിസിന്നട്ഠേന സുഖുമട്ഠേന ച തരുണകുസുമ്ഭകേസരസദിസപരികിണ്ണമസ്സു. ഇമിനാ ഏവരൂപോപി കുമാരോ മച്ചുവസം ഗച്ഛതി. തഥാവിധമ്പി ഹി സിനേരും ഉപ്പാതേന്തോ വിയ നിക്കരുണോ മച്ചു ആദായ ഗച്ഛതീതി ദസ്സേതി. ഹിത്വാന കാമേ പടികച്ച ഗേഹം, അനുജാന മം പബ്ബജിസ്സാമി ദേവാതി ദേവ, പുത്തദാരബന്ധനസ്മിഞ്ഹി ഉപ്പന്നേ തം ബന്ധനം ദുച്ഛേദനീയം ഹോതി, തേനാഹം പുരേതരഞ്ഞേവ കാമേ ച ഗേഹഞ്ച ഹിത്വാ ഇദാനേവ പബ്ബജിസ്സാമി, അനുജാന, മന്തി.
Tattha voti nipātamattaṃ, passāmiccevāti attho. Mattūpamanti hāsabhāsavilāsehi mattaṃ viya carantiṃ. Ketakapupphanettanti ketakapupphapattaṃ viya puthulāyatanettaṃ. Abhuttabhogeti evaṃ uttamarūpadharaṃ kumāriṃ paṭhamavaye vattamānaṃ abhuttabhogameva mātāpitūnaṃ upari mahantaṃ sokaṃ pātetvā maccu gahetvāva gacchati. Sujātoti susaṇṭhito. Sumukhoti kañcanādāsapuṇṇacandasadisamukho. Sudassanoti uttamarūpadhāritāya sampannadassano. Sāmoti suvaṇṇasāmo. Kusumbhaparikiṇṇamassūti sannisinnaṭṭhena sukhumaṭṭhena ca taruṇakusumbhakesarasadisaparikiṇṇamassu. Iminā evarūpopi kumāro maccuvasaṃ gacchati. Tathāvidhampi hi sineruṃ uppātento viya nikkaruṇo maccu ādāya gacchatīti dasseti. Hitvāna kāme paṭikacca gehaṃ, anujāna maṃ pabbajissāmi devāti deva, puttadārabandhanasmiñhi uppanne taṃ bandhanaṃ ducchedanīyaṃ hoti, tenāhaṃ puretaraññeva kāme ca gehañca hitvā idāneva pabbajissāmi, anujāna, manti.
ഏവഞ്ച പന വത്വാ ‘‘തിട്ഠഥ തുമ്ഹേ, തുമ്ഹേഹി സദ്ധിം കഥേന്തമേവ മം ബ്യാധിജരാമരണാനി ഉപഗച്ഛന്തീ’’തി തേ ഉഭോപി വന്ദിത്വാ യോജനികം പരിസം ഗഹേത്വാ നിക്ഖമിത്വാ ഗങ്ഗാതീരമേവ അഗമാസി. ഹത്ഥിപാലോ തസ്സപി ആകാസേ നിസീദിത്വാ ധമ്മം ദേസേത്വാ ‘‘സമാഗമോ മഹാ ഭവിസ്സതീ’’തി തത്ഥേവ നിസീദി. പുനദിവസേ പുരോഹിതോ പല്ലങ്കവരമജ്ഝഗതോ നിസീദിത്വാ ചിന്തേസി ‘‘മമ പുത്താ പബ്ബജിതാ, ഇദാനാഹം ഏകകോവ മനുസ്സഖാണുകോ ജാതോമ്ഹി, അഹമ്പി പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി. സോ ബ്രാഹ്മണിയാ സദ്ധിം മന്തേന്തോ ഗാഥമാഹ –
Evañca pana vatvā ‘‘tiṭṭhatha tumhe, tumhehi saddhiṃ kathentameva maṃ byādhijarāmaraṇāni upagacchantī’’ti te ubhopi vanditvā yojanikaṃ parisaṃ gahetvā nikkhamitvā gaṅgātīrameva agamāsi. Hatthipālo tassapi ākāse nisīditvā dhammaṃ desetvā ‘‘samāgamo mahā bhavissatī’’ti tattheva nisīdi. Punadivase purohito pallaṅkavaramajjhagato nisīditvā cintesi ‘‘mama puttā pabbajitā, idānāhaṃ ekakova manussakhāṇuko jātomhi, ahampi pabbajissāmī’’ti. So brāhmaṇiyā saddhiṃ mantento gāthamāha –
൩൫൧.
351.
‘‘സാഖാഹി രുക്ഖോ ലഭതേ സമഞ്ഞം, പഹീനസാഖം പന ഖാണുമാഹു;
‘‘Sākhāhi rukkho labhate samaññaṃ, pahīnasākhaṃ pana khāṇumāhu;
പഹീനപുത്തസ്സ മമജ്ജ ഭോതി, വാസേട്ഠി ഭിക്ഖാചരിയായ കാലോ’’തി.
Pahīnaputtassa mamajja bhoti, vāseṭṭhi bhikkhācariyāya kālo’’ti.
തത്ഥ ലഭതേ സമഞ്ഞന്തി രുക്ഖോതി വോഹാരം ലഭതി. വാസേട്ഠീതി ബ്രാഹ്മണിം ആലപതി. ഭിക്ഖാചരിയായാതി മയ്ഹമ്പി പബ്ബജ്ജായ കാലോ, പുത്താനം സന്തികമേവ ഗമിസ്സാമീതി.
Tattha labhate samaññanti rukkhoti vohāraṃ labhati. Vāseṭṭhīti brāhmaṇiṃ ālapati. Bhikkhācariyāyāti mayhampi pabbajjāya kālo, puttānaṃ santikameva gamissāmīti.
സോ ഏവം വത്വാ ബ്രാഹ്മണേ പക്കോസാപേസി, സട്ഠി ബ്രാഹ്മണസഹസ്സാനി സന്നിപതിംസു. അഥ നേ ആഹ – ‘‘തുമ്ഹേ കിം കരിസ്സഥാ’’തി തുമ്ഹേ പന ആചരിയാതി. ‘‘അഹം മമ പുത്തസ്സ സന്തികേ പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി. ‘‘ന തുമ്ഹാകമേവ നിരയോ ഉണ്ഹോ, മയമ്പി പബ്ബജിസ്സാമാ’’തി. സോ അസീതികോടിധനം ബ്രാഹ്മണിയാ നിയ്യാദേത്വാ യോജനികം ബ്രാഹ്മണപരിസം ആദായ നിക്ഖമിത്വാ പുത്താനം സന്തികഞ്ഞേവ ഗതോ. ഹത്ഥിപാലോ തായപി പരിസായ ആകാസേ ഠത്വാ ധമ്മം ദേസേസി. പുനദിവസേ ബ്രാഹ്മണീ ചിന്തേസി ‘‘മമ ചത്താരോ പുത്താ സേതച്ഛത്തം പഹായ ‘പബ്ബജിസ്സാമാ’തി ഗതാ, ബ്രാഹ്മണോപി പുരോഹിതട്ഠാനേന സദ്ധിം അസീതികോടിധനം ഛഡ്ഡേത്വാ പുത്താനഞ്ഞേവ സന്തികം ഗതോ, അഹമേവ ഏകാ കിം കരിസ്സാമി, പുത്താനം ഗതമഗ്ഗേനേവ ഗമിസ്സാമീ’’തി. സാ അതീതം ഉദാഹരണം ആഹരന്തീ ഉദാനഗാഥമാഹ –
So evaṃ vatvā brāhmaṇe pakkosāpesi, saṭṭhi brāhmaṇasahassāni sannipatiṃsu. Atha ne āha – ‘‘tumhe kiṃ karissathā’’ti tumhe pana ācariyāti. ‘‘Ahaṃ mama puttassa santike pabbajissāmī’’ti. ‘‘Na tumhākameva nirayo uṇho, mayampi pabbajissāmā’’ti. So asītikoṭidhanaṃ brāhmaṇiyā niyyādetvā yojanikaṃ brāhmaṇaparisaṃ ādāya nikkhamitvā puttānaṃ santikaññeva gato. Hatthipālo tāyapi parisāya ākāse ṭhatvā dhammaṃ desesi. Punadivase brāhmaṇī cintesi ‘‘mama cattāro puttā setacchattaṃ pahāya ‘pabbajissāmā’ti gatā, brāhmaṇopi purohitaṭṭhānena saddhiṃ asītikoṭidhanaṃ chaḍḍetvā puttānaññeva santikaṃ gato, ahameva ekā kiṃ karissāmi, puttānaṃ gatamaggeneva gamissāmī’’ti. Sā atītaṃ udāharaṇaṃ āharantī udānagāthamāha –
൩൫൨.
352.
‘‘അഘസ്മി കോഞ്ചാവ യഥാ ഹിമച്ചയേ, കതാനി ജാലാനി പദാലിയ ഹംസാ;
‘‘Aghasmi koñcāva yathā himaccaye, katāni jālāni padāliya haṃsā;
ഗച്ഛന്തി പുത്താ ച പതീ ച മയ്ഹം, സാഹം കഥം നാനുവജേ പജാന’’ന്തി.
Gacchanti puttā ca patī ca mayhaṃ, sāhaṃ kathaṃ nānuvaje pajāna’’nti.
തത്ഥ അഘസ്മി കോഞ്ചാവ യഥാതി യഥേവ ആകാസേ കോഞ്ചസകുണാ അസജ്ജമാനാ ഗച്ഛന്തി. ഹിമച്ചയേതി വസ്സാനച്ചയേ. കതാനി ജാലാനി പദാലിയ ഹംസാതി അതീതേ കിര ഛന്നവുതിസഹസ്സാ സുവണ്ണഹംസാവസ്സാരത്തപഹോനകം സാലിം കഞ്ചനഗുഹായം നിക്ഖിപിത്വാ വസ്സഭയേന ബഹി അനിക്ഖമിത്വാ ചതുമാസം തത്ഥ വസന്തി. അഥ നേസം ഉണ്ണനാഭി നാമ മക്കടകോ ഗുഹാദ്വാരേ ജാലം ബന്ധതി. ഹംസാ ദ്വിന്നം തരുണഹംസാനം ദ്വിഗുണം വട്ടം ദേന്തി. തേ ഥാമസമ്പന്നതായ തം ജാലം ഛിന്ദിത്വാ പുരതോ ഗച്ഛന്തി, സേസാ തേസം ഗതമഗ്ഗേന ഗച്ഛന്തി. സാ തമത്ഥം പകാസേന്തീ ഏവമാഹ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യഥേവ ആകാസേ കോഞ്ചസകുണാ അസജ്ജമാനാ ഗച്ഛന്തി, തഥാ ഹിമച്ചയേ വസ്സാനാതിക്കമേ ദ്വേ തരുണഹംസാ കതാനി ജാലാനി പദാലേത്വാ ഗച്ഛന്തി, അഥ നേസം ഗതമഗ്ഗേന ഇതരേ ഹംസാ. ഇദാനി പന മമ പുത്താ തരുണഹംസാ ജാലം വിയ കാമജാലം ഛിന്ദിത്വാ ഗതാ, മയാപി തേസം ഗതമഗ്ഗേന ഗന്തബ്ബന്തി ഇമിനാധിപ്പായേന ‘‘ഗച്ഛന്തി പുത്താ ച പതീ ച മയ്ഹം, സാഹം കഥം നാനുവജേ പജാന’’ന്തി ആഹ.
Tattha aghasmi koñcāva yathāti yatheva ākāse koñcasakuṇā asajjamānā gacchanti. Himaccayeti vassānaccaye. Katāni jālāni padāliya haṃsāti atīte kira channavutisahassā suvaṇṇahaṃsāvassārattapahonakaṃ sāliṃ kañcanaguhāyaṃ nikkhipitvā vassabhayena bahi anikkhamitvā catumāsaṃ tattha vasanti. Atha nesaṃ uṇṇanābhi nāma makkaṭako guhādvāre jālaṃ bandhati. Haṃsā dvinnaṃ taruṇahaṃsānaṃ dviguṇaṃ vaṭṭaṃ denti. Te thāmasampannatāya taṃ jālaṃ chinditvā purato gacchanti, sesā tesaṃ gatamaggena gacchanti. Sā tamatthaṃ pakāsentī evamāha. Idaṃ vuttaṃ hoti – yatheva ākāse koñcasakuṇā asajjamānā gacchanti, tathā himaccaye vassānātikkame dve taruṇahaṃsā katāni jālāni padāletvā gacchanti, atha nesaṃ gatamaggena itare haṃsā. Idāni pana mama puttā taruṇahaṃsā jālaṃ viya kāmajālaṃ chinditvā gatā, mayāpi tesaṃ gatamaggena gantabbanti iminādhippāyena ‘‘gacchanti puttā ca patī ca mayhaṃ, sāhaṃ kathaṃ nānuvaje pajāna’’nti āha.
ഇതി സാ ‘‘കഥം അഹം ഏവം പജാനന്തീ ന പബ്ബജിസ്സാമി, പബ്ബജിസ്സാമി യേവാ’’തി സന്നിട്ഠാനം കത്വാ ബ്രാഹ്മണിയോ പക്കോസാപേത്വാ ഏവമാഹ ‘‘തുമ്ഹേ കിം കരിസ്സഥാ’’തി? ‘‘തുമ്ഹേ പന അയ്യേ’’തി. ‘‘അഹം പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി. ‘‘മയമ്പി പബ്ബജിസ്സാമാ’’തി. സാ തം വിഭവം ഛഡ്ഡേത്വാ യോജനികം പരിസം ഗഹേത്വാ പുത്താനം സന്തികമേവ ഗതാ. ഹത്ഥിപാലോ തായപി പരിസായ ആകാസേ നിസീദിത്വാ ധമ്മം ദേസേസി. പുനദിവസേ രാജാ ‘‘കുഹിം പുരോഹിതോ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ദേവ, പുരോഹിതോ ച ബ്രാഹ്മണീ ച സബ്ബം ധനം ഛഡ്ഡേത്വാ ദ്വിയോജനികം പരിസം ഗഹേത്വാ പുത്താനം സന്തികം ഗതാ’’തി. രാജാ ‘‘അസാമികം ധനം അമ്ഹാകം പാപുണാതീ’’തി തസ്സ ഗേഹതോ ധനം ആഹരാപേസി. അഥസ്സ അഗ്ഗമഹേസീ ‘‘രാജാ കിം കരോതീ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘പുരോഹിതസ്സ ഗേഹതോ ധനം ആഹരാപേതീ’’തി വുത്തേ ‘‘പുരോഹിതോ കുഹി’’ന്തി വത്വാ ‘‘സപജാപതികോ പബ്ബജ്ജത്ഥായ നിക്ഖന്തോ’’തി സുത്വാ ‘‘അയം രാജാ ബ്രാഹ്മണേന ച ബ്രാഹ്മണിയാ ച ചതൂഹി പുത്തേഹി ച ജഹിതം ഉക്കാരം മോഹേന മൂള്ഹോ അത്തനോ ഘരം ആഹരാപേതി, ഉപമായ നം ബോധേസ്സാമീ’’തി സൂനതോ മംസം ആഹരാപേത്വാ രാജങ്ഗണേ രാസിം കാരേത്വാ ഉജുമഗ്ഗം വിസ്സജ്ജേത്വാ ജാലം പരിക്ഖിപാപേസി. ഗിജ്ഝാ ദൂരതോവ ദിസ്വാ തസ്സത്ഥായ ഓതരിംസു. തത്ഥ സപ്പഞ്ഞാ ജാലം പസാരിതം ഞത്വാ അതിഭാരികാ ഹുത്വാ ‘‘ഉജുകം ഉപ്പതിതും ന സക്ഖിസ്സാമാ’’തി അത്തനാ ഖാദിതമംസം ഛഡ്ഡേത്വാ വമിത്വാ ജാലം അനല്ലീയിത്വാ ഉജുകമേവ ഉപ്പതിത്വാ ഗമിംസു. അന്ധബാലാ പന തേഹി ഛഡ്ഡിതം വമിതം ഖാദിത്വാ ഭാരിയാ ഹുത്വാ ഉജുകം ഉപ്പതിതും അസക്കോന്താ ആഗന്ത്വാ ജാലേ ബജ്ഝിംസു. അഥേകം ഗിജ്ഝം ആനേത്വാ ദേവിയാ ദസ്സയിംസു. സാ തം ആദായ രഞ്ഞോ സന്തികം ഗന്ത്വാ ‘‘ഏഥ താവ, മഹാരാജ, രാജങ്ഗണേ ഏകം കിരിയം പസ്സിസ്സാമാ’’തി സീഹപഞ്ജരം വിവരിത്വാ ‘‘ഇമേ ഗിജ്ഝേ ഓലോകേഹി മഹാരാജാ’’തി വത്വാ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –
Iti sā ‘‘kathaṃ ahaṃ evaṃ pajānantī na pabbajissāmi, pabbajissāmi yevā’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā brāhmaṇiyo pakkosāpetvā evamāha ‘‘tumhe kiṃ karissathā’’ti? ‘‘Tumhe pana ayye’’ti. ‘‘Ahaṃ pabbajissāmī’’ti. ‘‘Mayampi pabbajissāmā’’ti. Sā taṃ vibhavaṃ chaḍḍetvā yojanikaṃ parisaṃ gahetvā puttānaṃ santikameva gatā. Hatthipālo tāyapi parisāya ākāse nisīditvā dhammaṃ desesi. Punadivase rājā ‘‘kuhiṃ purohito’’ti pucchi. ‘‘Deva, purohito ca brāhmaṇī ca sabbaṃ dhanaṃ chaḍḍetvā dviyojanikaṃ parisaṃ gahetvā puttānaṃ santikaṃ gatā’’ti. Rājā ‘‘asāmikaṃ dhanaṃ amhākaṃ pāpuṇātī’’ti tassa gehato dhanaṃ āharāpesi. Athassa aggamahesī ‘‘rājā kiṃ karotī’’ti pucchitvā ‘‘purohitassa gehato dhanaṃ āharāpetī’’ti vutte ‘‘purohito kuhi’’nti vatvā ‘‘sapajāpatiko pabbajjatthāya nikkhanto’’ti sutvā ‘‘ayaṃ rājā brāhmaṇena ca brāhmaṇiyā ca catūhi puttehi ca jahitaṃ ukkāraṃ mohena mūḷho attano gharaṃ āharāpeti, upamāya naṃ bodhessāmī’’ti sūnato maṃsaṃ āharāpetvā rājaṅgaṇe rāsiṃ kāretvā ujumaggaṃ vissajjetvā jālaṃ parikkhipāpesi. Gijjhā dūratova disvā tassatthāya otariṃsu. Tattha sappaññā jālaṃ pasāritaṃ ñatvā atibhārikā hutvā ‘‘ujukaṃ uppatituṃ na sakkhissāmā’’ti attanā khāditamaṃsaṃ chaḍḍetvā vamitvā jālaṃ anallīyitvā ujukameva uppatitvā gamiṃsu. Andhabālā pana tehi chaḍḍitaṃ vamitaṃ khāditvā bhāriyā hutvā ujukaṃ uppatituṃ asakkontā āgantvā jāle bajjhiṃsu. Athekaṃ gijjhaṃ ānetvā deviyā dassayiṃsu. Sā taṃ ādāya rañño santikaṃ gantvā ‘‘etha tāva, mahārāja, rājaṅgaṇe ekaṃ kiriyaṃ passissāmā’’ti sīhapañjaraṃ vivaritvā ‘‘ime gijjhe olokehi mahārājā’’ti vatvā dve gāthā abhāsi –
൩൫൩.
353.
‘‘ഏതേ ഭുത്വാ വമിത്വാ ച, പക്കമന്തി വിഹങ്ഗമാ;
‘‘Ete bhutvā vamitvā ca, pakkamanti vihaṅgamā;
യേ ച ഭുത്വാ ന വമിംസു, തേ മേ ഹത്ഥത്തമാഗതാ.
Ye ca bhutvā na vamiṃsu, te me hatthattamāgatā.
൩൫൪.
354.
‘‘അവമീ ബ്രാഹ്മണോ കാമേ, സോ ത്വം പച്ചാവമിസ്സസി;
‘‘Avamī brāhmaṇo kāme, so tvaṃ paccāvamissasi;
വന്താദോ പുരിസോ രാജ, ന സോ ഹോതി പസംസിയോ’’തി.
Vantādo puriso rāja, na so hoti pasaṃsiyo’’ti.
തത്ഥ ഭുത്വാ വമിത്വാ ചാതി മംസം ഖാദിത്വാ വമിത്വാ ച. പച്ചാവമിസ്സസീതി പടിഭുഞ്ജിസ്സസി. വന്താദോതി പരസ്സ വമിതഖാദകോ. ന പസംസിയോതി സോ തണ്ഹാവസികോ ബാലോ ബുദ്ധാദീഹി പണ്ഡിതേഹി പസംസിതബ്ബോ ന ഹോതി.
Tattha bhutvā vamitvā cāti maṃsaṃ khāditvā vamitvā ca. Paccāvamissasīti paṭibhuñjissasi. Vantādoti parassa vamitakhādako. Na pasaṃsiyoti so taṇhāvasiko bālo buddhādīhi paṇḍitehi pasaṃsitabbo na hoti.
തം സുത്വാ രാജാ വിപ്പടിസാരീ അഹോസി, തയോ ഭവാ ആദിത്താ വിയ ഉപട്ഠഹിംസു. സോ ‘‘അജ്ജേവ രജ്ജം പഹായ മമ പബ്ബജിതും വട്ടതീ’’തി ഉപ്പന്നസംവേഗോ ദേവിയാ ഥുതിം കരോന്തോ ഗാഥമാഹ –
Taṃ sutvā rājā vippaṭisārī ahosi, tayo bhavā ādittā viya upaṭṭhahiṃsu. So ‘‘ajjeva rajjaṃ pahāya mama pabbajituṃ vaṭṭatī’’ti uppannasaṃvego deviyā thutiṃ karonto gāthamāha –
൩൫൫.
355.
‘‘പങ്കേ ച പോസം പലിപേ ബ്യസന്നം, ബലീ യഥാ ദുബ്ബലമുദ്ധരേയ്യ;
‘‘Paṅke ca posaṃ palipe byasannaṃ, balī yathā dubbalamuddhareyya;
ഏവമ്പി മം ത്വം ഉദതാരി ഭോതി, പഞ്ചാലി ഗാഥാഹി സുഭാസിതാഹീ’’തി.
Evampi maṃ tvaṃ udatāri bhoti, pañcāli gāthāhi subhāsitāhī’’ti.
തത്ഥ ബ്യസന്നന്തി നിമുഗ്ഗം, ‘‘വിസന്ന’’ന്തിപി പാഠോ. ഉദ്ധരേയ്യാതി കേസേസു വാ ഹത്ഥേസു വാ ഗഹേത്വാ ഉക്ഖിപിത്വാ ഥലേ ഠപേയ്യ. ഉദതാരീതി കാമപങ്കതോ ഉത്താരയി. ‘‘ഉദതാസീ’’തിപി പാഠോ, അയമേവത്ഥോ. ‘‘ഉദ്ധടാസീ’’തിപി പാഠോ, ഉദ്ധരീതി അത്ഥോ. പഞ്ചാലീതി പഞ്ചാലരാജധീതേ.
Tattha byasannanti nimuggaṃ, ‘‘visanna’’ntipi pāṭho. Uddhareyyāti kesesu vā hatthesu vā gahetvā ukkhipitvā thale ṭhapeyya. Udatārīti kāmapaṅkato uttārayi. ‘‘Udatāsī’’tipi pāṭho, ayamevattho. ‘‘Uddhaṭāsī’’tipi pāṭho, uddharīti attho. Pañcālīti pañcālarājadhīte.
ഏവഞ്ച പന വത്വാ തങ്ഖണഞ്ഞേവ പബ്ബജിതുകാമോ ഹുത്വാ അമച്ചേ പക്കോസാപേത്വാ ആഹ – ‘‘തുമ്ഹേ കിം കരിസ്സഥാ’’തി തുമ്ഹേ പന, ദേവാതി? ‘‘അഹം ഹത്ഥിപാലസ്സ സന്തികേ പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി. ‘‘മയമ്പി പബ്ബജിസ്സാമ, ദേവാ’’തി. രാജാ ദ്വാദസയോജനികേ ബാരാണസിനഗരേ രജ്ജം ഛഡ്ഡേത്വാ ‘‘അത്ഥികാ സേതച്ഛത്തം ഉസ്സാപേന്തൂ’’തി അമച്ചപരിവുതോ തിയോജനികം പരിസം ഗഹേത്വാ കുമാരസ്സേവ സന്തികം ഗതോ. ഹത്ഥിപാലോ തസ്സാപി പരിസായ ആകാസേ നിസിന്നോ ധമ്മം ദേസേസി. സത്ഥാ രഞ്ഞോ പബ്ബജിതഭാവം പകാസേന്തോ ഗാഥമാഹ –
Evañca pana vatvā taṅkhaṇaññeva pabbajitukāmo hutvā amacce pakkosāpetvā āha – ‘‘tumhe kiṃ karissathā’’ti tumhe pana, devāti? ‘‘Ahaṃ hatthipālassa santike pabbajissāmī’’ti. ‘‘Mayampi pabbajissāma, devā’’ti. Rājā dvādasayojanike bārāṇasinagare rajjaṃ chaḍḍetvā ‘‘atthikā setacchattaṃ ussāpentū’’ti amaccaparivuto tiyojanikaṃ parisaṃ gahetvā kumārasseva santikaṃ gato. Hatthipālo tassāpi parisāya ākāse nisinno dhammaṃ desesi. Satthā rañño pabbajitabhāvaṃ pakāsento gāthamāha –
൩൫൬.
356.
‘‘ഇദം വത്വാ മഹാരാജാ, ഏസുകാരീ ദിസമ്പതി;
‘‘Idaṃ vatvā mahārājā, esukārī disampati;
രട്ഠം ഹിത്വാന പബ്ബജി, നാഗോ ഛേത്വാവ ബന്ധന’’ന്തി.
Raṭṭhaṃ hitvāna pabbaji, nāgo chetvāva bandhana’’nti.
പുനദിവസേ നഗരേ ഓഹീനജനോ സന്നിപതിത്വാ രാജദ്വാരം ഗന്ത്വാ ദേവിയാ ആരോചേത്വാ നിവേസനം പവിസിത്വാ ദേവിം വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം ഠിതോ ഗാഥമാഹ.
Punadivase nagare ohīnajano sannipatitvā rājadvāraṃ gantvā deviyā ārocetvā nivesanaṃ pavisitvā deviṃ vanditvā ekamantaṃ ṭhito gāthamāha.
൩൫൭.
357.
‘‘രാജാ ച പബ്ബജ്ജമരോചയിത്ഥ, രട്ഠം പഹായ നരവീരസേട്ഠോ;
‘‘Rājā ca pabbajjamarocayittha, raṭṭhaṃ pahāya naravīraseṭṭho;
തുവമ്പി നോ ഹോഹി യഥേവ രാജാ, അമ്ഹേഹി ഗുത്താ അനുസാസ രജ്ജ’’ന്തി.
Tuvampi no hohi yatheva rājā, amhehi guttā anusāsa rajja’’nti.
തത്ഥ അനുസാസാതി അമ്ഹേഹി ഗുത്താ ഹുത്വാ ധമ്മേന രജ്ജം കാരേഹി.
Tattha anusāsāti amhehi guttā hutvā dhammena rajjaṃ kārehi.
സാ മഹാജനസ്സ കഥം സുത്വാ സേസഗാഥാ അഭാസി –
Sā mahājanassa kathaṃ sutvā sesagāthā abhāsi –
൩൫൮.
358.
‘‘രാജാ ച പബ്ബജ്ജമരോചയിത്ഥ, രട്ഠം പഹായ നരവീരസേട്ഠോ;
‘‘Rājā ca pabbajjamarocayittha, raṭṭhaṃ pahāya naravīraseṭṭho;
അഹമ്പി ഏകാ ചരിസ്സാമി ലോകേ, ഹിത്വാന കാമാനി മനോരമാനി.
Ahampi ekā carissāmi loke, hitvāna kāmāni manoramāni.
൩൫൯.
359.
‘‘രാജാ ച പബ്ബജ്ജമരോചയിത്ഥ, രട്ഠം പഹായ നരവീരസേട്ഠോ;
‘‘Rājā ca pabbajjamarocayittha, raṭṭhaṃ pahāya naravīraseṭṭho;
അഹമ്പി ഏകാ ചരിസ്സാമി ലോകേ, ഹിത്വാന കാമാനി യഥോധികാനി.
Ahampi ekā carissāmi loke, hitvāna kāmāni yathodhikāni.
൩൬൦.
360.
‘‘അച്ചേന്തി കാലാ തരയന്തി രത്തിയോ, വയോഗുണാ അനുപുബ്ബം ജഹന്തി;
‘‘Accenti kālā tarayanti rattiyo, vayoguṇā anupubbaṃ jahanti;
അഹമ്പി ഏകാ ചരിസ്സാമി ലോകേ, ഹിത്വാന കാമാനി മനോരമാനി.
Ahampi ekā carissāmi loke, hitvāna kāmāni manoramāni.
൩൬൧.
361.
‘‘അച്ചേന്തി കാലാ തരയന്തി രത്തിയോ, വയോഗുണാ അനുപുബ്ബം ജഹന്തി;
‘‘Accenti kālā tarayanti rattiyo, vayoguṇā anupubbaṃ jahanti;
അഹമ്പി ഏകാ ചരിസ്സാമി ലോകേ, ഹിത്വാന കാമാനി യഥോധികാനി.
Ahampi ekā carissāmi loke, hitvāna kāmāni yathodhikāni.
൩൬൨.
362.
‘‘അച്ചേന്തി കാലാ തരയന്തി രത്തിയോ, വയോഗുണാ അനുപുബ്ബം ജഹന്തി;
‘‘Accenti kālā tarayanti rattiyo, vayoguṇā anupubbaṃ jahanti;
അഹമ്പി ഏകാ ചരിസ്സാമി ലോകേ, സീതിഭൂതാ സബ്ബമതിച്ച സങ്ഗ’’ന്തി.
Ahampi ekā carissāmi loke, sītibhūtā sabbamaticca saṅga’’nti.
തത്ഥ ഏകാതി പുത്തധീതുകിലേസസമ്ബാധേഹി മുച്ചിത്വാ ഇമസ്മിം ലോകേ ഏകികാവ ചരിസ്സാമി. കാമാനീതി രൂപാദയോ കാമഗുണേ. യതോധികാനീതി യേന യേന ഓധിനാ ഠിതാനി, തേന തേന ഠിതാനേവ ജഹിസ്സാമി, ന കിഞ്ചി ആമസിസ്സാമീതി അത്ഥോ. അച്ചേന്തി കാലാതി പുബ്ബണ്ഹാദയോ കാലാ അതിക്കമന്തി. തരയന്തീതി അതുച്ഛാ ഹുത്വാ ആയുസങ്ഖാരം ഖേപയമാനാ ഖാദയമാനാ ഗച്ഛന്തി. വയോഗുണാതി പഠമവയാദയോ തയോ, മന്ദദസകാദയോ വാ ദസ കോട്ഠാസാ. അനുപുബ്ബം ജഹന്തീതി ഉപരൂപരികോട്ഠാസം അപ്പത്വാ തത്ഥ തത്ഥേവ നിരുജ്ഝന്തി. സീതിഭൂതാതി ഉണ്ഹകാരകേ ഉണ്ഹസഭാവേ കിലേസേ പഹായ സീതലാ ഹുത്വാ. സബ്ബമതിച്ച സങ്ഗന്തി രാഗസങ്ഗാദികം സബ്ബസങ്ഗം അതിക്കമിത്വാ ഏകാ ചരിസ്സാമി, ഹത്ഥിപാലകുമാരസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ പബ്ബജിസ്സാമീതി.
Tattha ekāti puttadhītukilesasambādhehi muccitvā imasmiṃ loke ekikāva carissāmi. Kāmānīti rūpādayo kāmaguṇe. Yatodhikānīti yena yena odhinā ṭhitāni, tena tena ṭhitāneva jahissāmi, na kiñci āmasissāmīti attho. Accenti kālāti pubbaṇhādayo kālā atikkamanti. Tarayantīti atucchā hutvā āyusaṅkhāraṃ khepayamānā khādayamānā gacchanti. Vayoguṇāti paṭhamavayādayo tayo, mandadasakādayo vā dasa koṭṭhāsā. Anupubbaṃ jahantīti uparūparikoṭṭhāsaṃ appatvā tattha tattheva nirujjhanti. Sītibhūtāti uṇhakārake uṇhasabhāve kilese pahāya sītalā hutvā. Sabbamaticca saṅganti rāgasaṅgādikaṃ sabbasaṅgaṃ atikkamitvā ekā carissāmi, hatthipālakumārassa santikaṃ gantvā pabbajissāmīti.
ഇതി സാ ഇമാഹി ഗാഥാഹി മഹാജനസ്സ ധമ്മം ദേസേത്വാ അമച്ചഭരിയായോ പക്കോസാപേത്വാ ആഹ – ‘‘തുമ്ഹേ കിം കരിസ്സഥാ’’തി തുമ്ഹേ പന അയ്യേതി? ‘‘അഹം പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി. ‘‘മയമ്പി പബ്ബജിസ്സാമാ’’തി. സാ ‘‘സാധൂ’’തി രാജനിവേസനേ സുവണ്ണകോട്ഠാഗാരാദീനി വിവരാപേത്വാ ‘‘അസുകട്ഠാനേ ച അസുകട്ഠാനേ ച മഹാനിധി നിദഹിത’’ന്തി സുവണ്ണപട്ടേ ലിഖാപേത്വാ ‘‘ദിന്നഞ്ഞേവ, അത്ഥികാ ഹരന്തൂ’’തി വത്വാ സുവണ്ണപട്ടം മഹാതലേ ഥമ്ഭേ ബന്ധാപേത്വാ നഗരേ ഭേരിം ചരാപേത്വാ മഹാസമ്പത്തിം ഛഡ്ഡേത്വാ നഗരാ നിക്ഖമി. തസ്മിം ഖണേ സകലനഗരം സങ്ഖുഭി. ‘‘രാജാ ച കിര ദേവീ ച രജ്ജം പഹായ ‘പബ്ബജിസ്സാമാ’തി നിക്ഖമന്തി, മയം ഇധ കിം കരിസ്സാമാ’’തി തതോ തതോ മനുസ്സാ യഥാപൂരിതാനേവ ഗേഹാനി ഛഡ്ഡേത്വാ പുത്തേ ഹത്ഥേസു ഗഹേത്വാ നിക്ഖമിംസു. സബ്ബാപണാ പസാരിതനിയാമേനേവ ഠിതാ, നിവത്തിത്വാ ഓലോകേന്തോ നാമ നാഹോസി. സകലനഗരം തുച്ഛം അഹോസി, ദേവീപി തിയോജനികം പരിസം ഗഹേത്വാ തത്ഥേവ ഗതാ. ഹത്ഥിപാലോ തസ്സാപി പരിസായ ആകാസേ നിസിന്നോ ധമ്മം ദേസേത്വാ ദ്വാദസയോജനികം പരിസം ഗഹേത്വാ ഹിമവന്താഭിമുഖോ പായാസി. ‘‘ഹത്ഥിപാലകുമാരോ കിര ദ്വാദസയോജനികം ബാരാണസിം തുച്ഛം കത്വാ ‘പബ്ബജിസ്സാമീ’തി മഹാജനം ആദായ ഹിമവന്തം ഗച്ഛതി, കിമങ്ഗം പന മയ’’ന്തി സകലകാസിരട്ഠം സങ്ഖുഭി. അപരഭാഗേ പരിസാ തിംസയോജനികാ അഹേസും, സോ തായ പരിസായ സദ്ധിം ഹിമവന്തം പാവിസി.
Iti sā imāhi gāthāhi mahājanassa dhammaṃ desetvā amaccabhariyāyo pakkosāpetvā āha – ‘‘tumhe kiṃ karissathā’’ti tumhe pana ayyeti? ‘‘Ahaṃ pabbajissāmī’’ti. ‘‘Mayampi pabbajissāmā’’ti. Sā ‘‘sādhū’’ti rājanivesane suvaṇṇakoṭṭhāgārādīni vivarāpetvā ‘‘asukaṭṭhāne ca asukaṭṭhāne ca mahānidhi nidahita’’nti suvaṇṇapaṭṭe likhāpetvā ‘‘dinnaññeva, atthikā harantū’’ti vatvā suvaṇṇapaṭṭaṃ mahātale thambhe bandhāpetvā nagare bheriṃ carāpetvā mahāsampattiṃ chaḍḍetvā nagarā nikkhami. Tasmiṃ khaṇe sakalanagaraṃ saṅkhubhi. ‘‘Rājā ca kira devī ca rajjaṃ pahāya ‘pabbajissāmā’ti nikkhamanti, mayaṃ idha kiṃ karissāmā’’ti tato tato manussā yathāpūritāneva gehāni chaḍḍetvā putte hatthesu gahetvā nikkhamiṃsu. Sabbāpaṇā pasāritaniyāmeneva ṭhitā, nivattitvā olokento nāma nāhosi. Sakalanagaraṃ tucchaṃ ahosi, devīpi tiyojanikaṃ parisaṃ gahetvā tattheva gatā. Hatthipālo tassāpi parisāya ākāse nisinno dhammaṃ desetvā dvādasayojanikaṃ parisaṃ gahetvā himavantābhimukho pāyāsi. ‘‘Hatthipālakumāro kira dvādasayojanikaṃ bārāṇasiṃ tucchaṃ katvā ‘pabbajissāmī’ti mahājanaṃ ādāya himavantaṃ gacchati, kimaṅgaṃ pana maya’’nti sakalakāsiraṭṭhaṃ saṅkhubhi. Aparabhāge parisā tiṃsayojanikā ahesuṃ, so tāya parisāya saddhiṃ himavantaṃ pāvisi.
സക്കോ ആവജ്ജേന്തോ തം പവത്തിം ഞത്വാ ‘‘ഹത്ഥിപാലകുമാരോ മഹാഭിനിക്ഖമനം നിക്ഖന്തോ, സമാഗമോ മഹാ ഭവിസ്സതി, വസനട്ഠാനം ലദ്ധും വട്ടതീ’’തി വിസ്സകമ്മം ആണാപേസി ‘‘ഗച്ഛ, ആയാമതോ ഛത്തിംസയോജനം, വിത്ഥാരതോ പന്നരസയോജനം അസ്സമം മാപേത്വാ പബ്ബജിതപരിക്ഖാരേ സമ്പാദേഹീ’’തി. സോ ‘‘സാധൂ’’തി പടിസ്സുണിത്വാ ഗങ്ഗാതീരേ രമണീയേ ഭൂമിഭാഗേ വുത്തപ്പമാണം അസ്സമപദം മാപേത്വാ പണ്ണസാലാസു കട്ഠത്ഥരണപണ്ണത്ഥരണആസനാദീനി പഞ്ഞപേത്വാ സബ്ബേ പബ്ബജിതപരിക്ഖാരേ മാപേസി. ഏകേകിസ്സാ പണ്ണസാലായ ദ്വാരേ ഏകേകോ ചങ്കമോ രത്തിട്ഠാനദിവാട്ഠാനപരിച്ഛിന്നോ കതസുധാപരികമ്മോ ആലമ്ബനഫലകോ, തേസു തേസു ഠാനേസു നാനാവണ്ണസുരഭികുസുമസഞ്ഛന്നാ പുപ്ഫഗച്ഛാ, ഏകേകസ്സ ചങ്കമസ്സ കോടിയം ഏകേകോ ഉദകഭരിതോ കൂപോ, തസ്സ സന്തികേ ഏകേകോ ഫലരുക്ഖോ, സോ ഏകോവ സബ്ബഫലാനി ഫലതി. ഇദം സബ്ബം ദേവതാനുഭാവേന അഹോസി. വിസ്സകമ്മോ അസ്സമപദം മാപേത്വാ പണ്ണസാലാസു പബ്ബജിതപരിക്ഖാരേ ഠപേത്വാ ‘‘യേ കേചി പബ്ബജിതുകാമാ ഇമേ പരിക്ഖാരേ ഗണ്ഹന്തൂ’’തി ജാതിഹിങ്ഗുലകേന ഭിത്തിയാ അക്ഖരാനി ലിഖിത്വാ അത്തനോ ആനുഭാവേന ഭേരവസദ്ദേ മിഗപക്ഖീ ദുദ്ദസികേ അമനുസ്സേ ച പടിക്കമാപേത്വാ സകട്ഠാനമേവ ഗതോ.
Sakko āvajjento taṃ pavattiṃ ñatvā ‘‘hatthipālakumāro mahābhinikkhamanaṃ nikkhanto, samāgamo mahā bhavissati, vasanaṭṭhānaṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti vissakammaṃ āṇāpesi ‘‘gaccha, āyāmato chattiṃsayojanaṃ, vitthārato pannarasayojanaṃ assamaṃ māpetvā pabbajitaparikkhāre sampādehī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā gaṅgātīre ramaṇīye bhūmibhāge vuttappamāṇaṃ assamapadaṃ māpetvā paṇṇasālāsu kaṭṭhattharaṇapaṇṇattharaṇaāsanādīni paññapetvā sabbe pabbajitaparikkhāre māpesi. Ekekissā paṇṇasālāya dvāre ekeko caṅkamo rattiṭṭhānadivāṭṭhānaparicchinno katasudhāparikammo ālambanaphalako, tesu tesu ṭhānesu nānāvaṇṇasurabhikusumasañchannā pupphagacchā, ekekassa caṅkamassa koṭiyaṃ ekeko udakabharito kūpo, tassa santike ekeko phalarukkho, so ekova sabbaphalāni phalati. Idaṃ sabbaṃ devatānubhāvena ahosi. Vissakammo assamapadaṃ māpetvā paṇṇasālāsu pabbajitaparikkhāre ṭhapetvā ‘‘ye keci pabbajitukāmā ime parikkhāre gaṇhantū’’ti jātihiṅgulakena bhittiyā akkharāni likhitvā attano ānubhāvena bheravasadde migapakkhī duddasike amanusse ca paṭikkamāpetvā sakaṭṭhānameva gato.
ഹത്ഥിപാലകുമാരോ ഏകപദികമഗ്ഗേന സക്കദത്തിയം അസ്സമം പവിസിത്വാ അക്ഖരാനി ദിസ്വാ ‘‘സക്കേന മമ മഹാഭിനിക്ഖമനം നിക്ഖന്തഭാവോ ഞാതോ ഭവിസ്സതീ’’തി ദ്വാരം വിവരിത്വാ പണ്ണസാലം പവിസിത്വാ ഇസിപബ്ബജ്ജലിങ്ഗം ഗഹേത്വാ നിക്ഖമിത്വാ ചങ്കമം ഓതരിത്വാ കതിപയേ വാരേ അപരാപരം ചങ്കമിത്വാ സേസജനകായം പബ്ബാജേത്വാ അസ്സമപദം വിചാരേന്തോ തരുണപുത്താനം ഇത്ഥീനം മജ്ഝട്ഠാനേ പണ്ണസാലം അദാസി. തതോ അനന്തരം മഹല്ലകിത്ഥീനം, തതോ അനന്തരം മജ്ഝിമിത്ഥീനം, സമന്താ പരിക്ഖിപിത്വാ പന പുരിസാനം അദാസി . അഥേകോ രാജാ ‘‘ബാരാണസിയം കിര രാജാ നത്ഥീ’’തി ആഗന്ത്വാ അലങ്കതപടിയത്തം നഗരം ഓലോകേത്വാ രാജനിവേസനം ആരുയ്ഹ തത്ഥ തത്ഥ രതനരാസിം ദിസ്വാ ‘‘ഏവരൂപം നഗരം പഹായ പബ്ബജിതകാലതോ പട്ഠായ പബ്ബജ്ജാ നാമേസാ ഉളാരാ ഭവിസ്സതീ’’തി സുരാസോണ്ഡേ മഗ്ഗം പുച്ഛിത്വാ ഹത്ഥിപാലസ്സ സന്തികം പായാസി. ഹത്ഥിപാലോ തസ്സ വനന്തരം ആഗതഭാവം ഞത്വാ പടിമഗ്ഗം ഗന്ത്വാ ആകാസേ നിസിന്നോ പരിസായ ധമ്മം ദേസേത്വാ അസ്സമപദം നേത്വാ സബ്ബപരിസം പബ്ബാജേസി. ഏതേനുപായേന അഞ്ഞേപി ഛ രാജാനോ പബ്ബജിംസു. സത്ത രാജാനോ ഭോഗേ ഛഡ്ഡയിംസു, ഛത്തിംസയോജനികോ അസ്സമോ നിരന്തരോ പരിപൂരി. യോ കാമവിതക്കാദീസു അഞ്ഞതരം വിതക്കേതി, മഹാപുരിസോ തസ്സ ധമ്മം ദേസേത്വാ ബ്രഹ്മവിഹാരഭാവനഞ്ചേവ കസിണഭാവനഞ്ച ആചിക്ഖതി. തേ യേഭുയ്യേന ഝാനാഭിഞ്ഞാ നിബ്ബത്തേത്വാ തീസു കോട്ഠാസേസു ദ്വേ കോട്ഠാസാ ബ്രഹ്മലോകേ നിബ്ബത്തിംസു. തതിയകോട്ഠാസം തിധാ കത്വാ ഏകോ കോട്ഠാസോ ബ്രഹ്മലോകേ നിബ്ബത്തി, ഏകോ ഛസു കാമസഗ്ഗേസു, ഏകോ ഇസീനം പാരിചരിയം കത്വാ മനുസ്സലോകേ തീസു കുലസമ്പത്തീസു നിബ്ബത്തി. ഏവം ഹത്ഥിപാലസ്സ സാസനം അപഗതനിരയതിരച്ഛാനയോനിപേത്തിവിസയാസുരകായം അഹോസി.
Hatthipālakumāro ekapadikamaggena sakkadattiyaṃ assamaṃ pavisitvā akkharāni disvā ‘‘sakkena mama mahābhinikkhamanaṃ nikkhantabhāvo ñāto bhavissatī’’ti dvāraṃ vivaritvā paṇṇasālaṃ pavisitvā isipabbajjaliṅgaṃ gahetvā nikkhamitvā caṅkamaṃ otaritvā katipaye vāre aparāparaṃ caṅkamitvā sesajanakāyaṃ pabbājetvā assamapadaṃ vicārento taruṇaputtānaṃ itthīnaṃ majjhaṭṭhāne paṇṇasālaṃ adāsi. Tato anantaraṃ mahallakitthīnaṃ, tato anantaraṃ majjhimitthīnaṃ, samantā parikkhipitvā pana purisānaṃ adāsi . Atheko rājā ‘‘bārāṇasiyaṃ kira rājā natthī’’ti āgantvā alaṅkatapaṭiyattaṃ nagaraṃ oloketvā rājanivesanaṃ āruyha tattha tattha ratanarāsiṃ disvā ‘‘evarūpaṃ nagaraṃ pahāya pabbajitakālato paṭṭhāya pabbajjā nāmesā uḷārā bhavissatī’’ti surāsoṇḍe maggaṃ pucchitvā hatthipālassa santikaṃ pāyāsi. Hatthipālo tassa vanantaraṃ āgatabhāvaṃ ñatvā paṭimaggaṃ gantvā ākāse nisinno parisāya dhammaṃ desetvā assamapadaṃ netvā sabbaparisaṃ pabbājesi. Etenupāyena aññepi cha rājāno pabbajiṃsu. Satta rājāno bhoge chaḍḍayiṃsu, chattiṃsayojaniko assamo nirantaro paripūri. Yo kāmavitakkādīsu aññataraṃ vitakketi, mahāpuriso tassa dhammaṃ desetvā brahmavihārabhāvanañceva kasiṇabhāvanañca ācikkhati. Te yebhuyyena jhānābhiññā nibbattetvā tīsu koṭṭhāsesu dve koṭṭhāsā brahmaloke nibbattiṃsu. Tatiyakoṭṭhāsaṃ tidhā katvā eko koṭṭhāso brahmaloke nibbatti, eko chasu kāmasaggesu, eko isīnaṃ pāricariyaṃ katvā manussaloke tīsu kulasampattīsu nibbatti. Evaṃ hatthipālassa sāsanaṃ apagatanirayatiracchānayonipettivisayāsurakāyaṃ ahosi.
ഇമസ്മിം തമ്ബപണ്ണിദീപേ പഥവിചാലകധമ്മഗുത്തത്ഥേരോ, കടകന്ധകാരവാസീ ഫുസ്സദേവത്ഥേരോ, ഉപരിമണ്ഡലവാസീ മഹാസങ്ഘരക്ഖിതത്ഥേരോ, മലയമഹാദേവത്ഥേരോ, അഭയഗിരിവാസീ മഹാദേവത്ഥേരോ, ഗാമന്തപബ്ഭാരവാസീ മഹാസിവത്ഥേരോ, കാളവല്ലിമണ്ഡപവാസീ മഹാനാഗത്ഥേരോ കുദ്ദാലസമാഗമേ മൂഗപക്ഖസമാഗമേ ചൂളസുതസോമസമാഗമേ അയോഘരപണ്ഡിതസമാഗമേ ഹത്ഥിപാലസമാഗമേ ച സബ്ബപച്ഛാ നിക്ഖന്തപുരിസാ അഹേസും. തേനേവാഹ ഭഗവാ –
Imasmiṃ tambapaṇṇidīpe pathavicālakadhammaguttatthero, kaṭakandhakāravāsī phussadevatthero, uparimaṇḍalavāsī mahāsaṅgharakkhitatthero, malayamahādevatthero, abhayagirivāsī mahādevatthero, gāmantapabbhāravāsī mahāsivatthero, kāḷavallimaṇḍapavāsī mahānāgatthero kuddālasamāgame mūgapakkhasamāgame cūḷasutasomasamāgame ayogharapaṇḍitasamāgame hatthipālasamāgame ca sabbapacchā nikkhantapurisā ahesuṃ. Tenevāha bhagavā –
‘‘അഭിത്ഥരേഥ കല്യാണേ, പാപാ ചിത്തം നിവാരയേ;
‘‘Abhittharetha kalyāṇe, pāpā cittaṃ nivāraye;
ദന്ധഞ്ഹി കരോതോ പുഞ്ഞം, പാപസ്മിം രമതേ മനോ’’തി. (ധ॰ പ॰ ൧൧൬);
Dandhañhi karoto puññaṃ, pāpasmiṃ ramate mano’’ti. (dha. pa. 116);
തസ്മാ കല്യാണം തുരിതതുരിതേനേവ കാതബ്ബന്തി.
Tasmā kalyāṇaṃ turitaturiteneva kātabbanti.
സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ‘‘ഏവം, ഭിക്ഖവേ, പുബ്ബേപി തഥാഗതോ മഹാഭിനിക്ഖമനം നിക്ഖന്തോയേവാ’’തി വത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ ഏസുകാരീ രാജാ സുദ്ധോദനമഹാരാജാ അഹോസി, ദേവീ മഹാമായാ, പുരോഹിതോ കസ്സപോ, ബ്രാഹ്മണീ ഭദ്ദകാപിലാനീ, അജപാലോ അനുരുദ്ധോ, ഗോപാലോ മോഗ്ഗല്ലാനോ, അസ്സപാലോ സാരിപുത്തോ, സേസപരിസാ ബുദ്ധപരിസാ, ഹത്ഥിപാലോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ, bhikkhave, pubbepi tathāgato mahābhinikkhamanaṃ nikkhantoyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā esukārī rājā suddhodanamahārājā ahosi, devī mahāmāyā, purohito kassapo, brāhmaṇī bhaddakāpilānī, ajapālo anuruddho, gopālo moggallāno, assapālo sāriputto, sesaparisā buddhaparisā, hatthipālo pana ahameva ahosi’’nti.
ഹത്ഥിപാലജാതകവണ്ണനാ തേരസമാ.
Hatthipālajātakavaṇṇanā terasamā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ജാതകപാളി • Jātakapāḷi / ൫൦൯. ഹത്ഥിപാലജാതകം • 509. Hatthipālajātakaṃ