Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સુત્તનિપાત-અટ્ઠકથા • Suttanipāta-aṭṭhakathā

    ૩. હિરિસુત્તવણ્ણના

    3. Hirisuttavaṇṇanā

    હિરિં તરન્તન્તિ હિરિસુત્તં. કા ઉપ્પત્તિ? અનુપ્પન્ને ભગવતિ સાવત્થિયં અઞ્ઞતરો બ્રાહ્મણમહાસાલો અડ્ઢો અહોસિ અસીતિકોટિધનવિભવો. તસ્સ એકપુત્તકો અહોસિ પિયો મનાપો. સો તં દેવકુમારં વિય નાનપ્પકારેહિ સુખૂપકરણેહિ સંવડ્ઢેન્તો તં સાપતેય્યં તસ્સ અનિય્યાતેત્વાવ કાલમકાસિ સદ્ધિં બ્રાહ્મણિયા. તતો તસ્સ માણવસ્સ માતાપિતૂનં અચ્ચયેન ભણ્ડાગારિકો સારગબ્ભં વિવરિત્વા સાપતેય્યં નિય્યાતેન્તો આહ – ‘‘ઇદં તે, સામિ, માતાપિતૂનં સન્તકં, ઇદં અય્યકપય્યકાનં સન્તકં, ઇદં સત્તકુલપરિવટ્ટેન આગત’’ન્તિ. માણવો ધનં દિસ્વા ચિન્તેસિ – ‘‘ઇદં ધનંયેવ દિસ્સતિ, યેહિ પન ઇદં સઞ્ચિતં, તે ન દિસ્સન્તિ, સબ્બેવ મચ્ચુવસં ગતા. ગચ્છન્તા ચ ન ઇતો કિઞ્ચિ આદાય અગમંસુ, એવં નામ ભોગે પહાય ગન્તબ્બો પરલોકો, ન સક્કા કિઞ્ચિ આદાય ગન્તું અઞ્ઞત્ર સુચરિતેન. યંનૂનાહં ઇમં ધનં પરિચ્ચજિત્વા સુચરિતધનં ગણ્હેય્યં, યં સક્કા આદાય ગન્તુ’’ન્તિ. સો દિવસે દિવસે સતસહસ્સં વિસ્સજ્જેન્તો પુન ચિન્તેસિ – ‘‘પહૂતમિદં ધનં, કિં ઇમિના એવમપ્પકેન પરિચ્ચાગેન, યંનૂનાહં મહાદાનં દદેય્ય’’ન્તિ. સો રઞ્ઞો આરોચેસિ – ‘‘મહારાજ, મમ ઘરે એત્તકં ધનં અત્થિ, ઇચ્છામિ તેન મહાદાનં દાતું. સાધુ, મહારાજ, નગરે ઘોસનં કારાપેથા’’તિ. રાજા તથા કારાપેસિ. સો આગતાગતાનં ભાજનાનિ પૂરેત્વા સત્તહિ દિવસેહિ સબ્બધનમદાસિ , દત્વા ચ ચિન્તેસિ – ‘‘એવં મહાપરિચ્ચાગં કત્વા અયુત્તં ઘરે વસિતું, યંનૂનાહં પબ્બજેય્ય’’ન્તિ. તતો પરિજનસ્સ એતમત્થં આરોચેસિ. તે ‘‘મા, ત્વં સામિ, ‘ધનં પરિક્ખીણ’ન્તિ ચિન્તયિ, મયં અપ્પકેનેવ કાલેન નાનાવિધેહિ ઉપાયેહિ ધનસઞ્ચયં કરિસ્સામા’’તિ વત્વા નાનપ્પકારેહિ તં યાચિંસુ. સો તેસં યાચનં અનાદિયિત્વાવ તાપસપબ્બજ્જં પબ્બજિ.

    Hiriṃtarantanti hirisuttaṃ. Kā uppatti? Anuppanne bhagavati sāvatthiyaṃ aññataro brāhmaṇamahāsālo aḍḍho ahosi asītikoṭidhanavibhavo. Tassa ekaputtako ahosi piyo manāpo. So taṃ devakumāraṃ viya nānappakārehi sukhūpakaraṇehi saṃvaḍḍhento taṃ sāpateyyaṃ tassa aniyyātetvāva kālamakāsi saddhiṃ brāhmaṇiyā. Tato tassa māṇavassa mātāpitūnaṃ accayena bhaṇḍāgāriko sāragabbhaṃ vivaritvā sāpateyyaṃ niyyātento āha – ‘‘idaṃ te, sāmi, mātāpitūnaṃ santakaṃ, idaṃ ayyakapayyakānaṃ santakaṃ, idaṃ sattakulaparivaṭṭena āgata’’nti. Māṇavo dhanaṃ disvā cintesi – ‘‘idaṃ dhanaṃyeva dissati, yehi pana idaṃ sañcitaṃ, te na dissanti, sabbeva maccuvasaṃ gatā. Gacchantā ca na ito kiñci ādāya agamaṃsu, evaṃ nāma bhoge pahāya gantabbo paraloko, na sakkā kiñci ādāya gantuṃ aññatra sucaritena. Yaṃnūnāhaṃ imaṃ dhanaṃ pariccajitvā sucaritadhanaṃ gaṇheyyaṃ, yaṃ sakkā ādāya gantu’’nti. So divase divase satasahassaṃ vissajjento puna cintesi – ‘‘pahūtamidaṃ dhanaṃ, kiṃ iminā evamappakena pariccāgena, yaṃnūnāhaṃ mahādānaṃ dadeyya’’nti. So rañño ārocesi – ‘‘mahārāja, mama ghare ettakaṃ dhanaṃ atthi, icchāmi tena mahādānaṃ dātuṃ. Sādhu, mahārāja, nagare ghosanaṃ kārāpethā’’ti. Rājā tathā kārāpesi. So āgatāgatānaṃ bhājanāni pūretvā sattahi divasehi sabbadhanamadāsi , datvā ca cintesi – ‘‘evaṃ mahāpariccāgaṃ katvā ayuttaṃ ghare vasituṃ, yaṃnūnāhaṃ pabbajeyya’’nti. Tato parijanassa etamatthaṃ ārocesi. Te ‘‘mā, tvaṃ sāmi, ‘dhanaṃ parikkhīṇa’nti cintayi, mayaṃ appakeneva kālena nānāvidhehi upāyehi dhanasañcayaṃ karissāmā’’ti vatvā nānappakārehi taṃ yāciṃsu. So tesaṃ yācanaṃ anādiyitvāva tāpasapabbajjaṃ pabbaji.

    તત્થ અટ્ઠવિધા તાપસા – સપુત્તભરિયા, ઉઞ્છાચારિકા, સમ્પત્તકાલિકા, અનગ્ગિપક્કિકા, અસ્મમુટ્ઠિકા, દન્તલુય્યકા, પવત્તફલિકા, વણ્ટમુત્તિકા ચાતિ (દી॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૨૮૦). તત્થ સપુત્તભરિયાતિ પુત્તદારેન સદ્ધિં પબ્બજિત્વા કસિવણિજ્જાદીહિ જીવિકં કપ્પયમાના કેણિયજટિલાદયો. ઉઞ્છાચારિકાતિ નગરદ્વારે અસ્સમં કારાપેત્વા તત્થ ખત્તિયબ્રાહ્મણકુમારાદયો સિપ્પાદીનિ સિક્ખાપેત્વા હિરઞ્ઞસુવણ્ણં પટિક્ખિપિત્વા તિલતણ્ડુલાદિકપ્પિયભણ્ડપટિગ્ગાહકા, તે સપુત્તભરિયેહિ સેટ્ઠતરા. સમ્પત્તકાલિકાતિ આહારવેલાય સમ્પત્તં આહારં ગહેત્વા યાપેન્તા, તે ઉઞ્છાચારિકેહિ સેટ્ઠતરા. અનગ્ગિપક્કિકાતિ અગ્ગિના અપક્કપત્તફલાનિ ખાદિત્વા યાપેન્તા, તે સમ્પત્તકાલિકેહિ સેટ્ઠતરા. અસ્મમુટ્ઠિકાતિ મુટ્ઠિપાસાણં ગહેત્વા અઞ્ઞં વા કિઞ્ચિ વાસિસત્થકાદિં ગહેત્વા વિચરન્તા યદા છાતા હોન્તિ, તદા સમ્પત્તરુક્ખતો તચં ગહેત્વા ખાદિત્વા ઉપોસથઙ્ગાનિ અધિટ્ઠાય ચત્તારો બ્રહ્મવિહારે ભાવેન્તિ, તે અનગ્ગિપક્કિકેહિ સેટ્ઠતરા. દન્તલુય્યકાતિ મુટ્ઠિપાસાણાદીનિપિ અગહેત્વા ચરન્તા ખુદાકાલે સમ્પત્તરુક્ખતો દન્તેહિ ઉપ્પાટેત્વા તચં ખાદિત્વા ઉપોસથઙ્ગાનિ અધિટ્ઠાય બ્રહ્મવિહારે ભાવેન્તિ, તે અસ્મમુટ્ઠિકેહિ સેટ્ઠતરા. પવત્તફલિકાતિ જાતસ્સરં વા વનસણ્ડં વા નિસ્સાય વસન્તા યં તત્થ સરે ભિસમુળાલાદિ, યં વા વનસણ્ડે પુપ્ફકાલે પુપ્ફં, ફલકાલે ફલં, તમેવ ખાદન્તિ. પુપ્ફફલે અસતિ અન્તમસો તત્થ રુક્ખપપટિકમ્પિ ખાદિત્વા વસન્તિ, ન ત્વેવ આહારત્થાય અઞ્ઞત્ર ગચ્છન્તિ. ઉપોસથઙ્ગાધિટ્ઠાનં બ્રહ્મવિહારભાવનં ચ કરોન્તિ, તે દન્તલુય્યકેહિ સેટ્ઠતરા. વણ્ટમુત્તિકા નામ વણ્ટમુત્તાનિ ભૂમિયં પતિતાનિ પણ્ણાનિયેવ ખાદન્તિ, સેસં પુરિમસદિસમેવ, તે સબ્બસેટ્ઠા.

    Tattha aṭṭhavidhā tāpasā – saputtabhariyā, uñchācārikā, sampattakālikā, anaggipakkikā, asmamuṭṭhikā, dantaluyyakā, pavattaphalikā, vaṇṭamuttikā cāti (dī. ni. aṭṭha. 1.280). Tattha saputtabhariyāti puttadārena saddhiṃ pabbajitvā kasivaṇijjādīhi jīvikaṃ kappayamānā keṇiyajaṭilādayo. Uñchācārikāti nagaradvāre assamaṃ kārāpetvā tattha khattiyabrāhmaṇakumārādayo sippādīni sikkhāpetvā hiraññasuvaṇṇaṃ paṭikkhipitvā tilataṇḍulādikappiyabhaṇḍapaṭiggāhakā, te saputtabhariyehi seṭṭhatarā. Sampattakālikāti āhāravelāya sampattaṃ āhāraṃ gahetvā yāpentā, te uñchācārikehi seṭṭhatarā. Anaggipakkikāti agginā apakkapattaphalāni khāditvā yāpentā, te sampattakālikehi seṭṭhatarā. Asmamuṭṭhikāti muṭṭhipāsāṇaṃ gahetvā aññaṃ vā kiñci vāsisatthakādiṃ gahetvā vicarantā yadā chātā honti, tadā sampattarukkhato tacaṃ gahetvā khāditvā uposathaṅgāni adhiṭṭhāya cattāro brahmavihāre bhāventi, te anaggipakkikehi seṭṭhatarā. Dantaluyyakāti muṭṭhipāsāṇādīnipi agahetvā carantā khudākāle sampattarukkhato dantehi uppāṭetvā tacaṃ khāditvā uposathaṅgāni adhiṭṭhāya brahmavihāre bhāventi, te asmamuṭṭhikehi seṭṭhatarā. Pavattaphalikāti jātassaraṃ vā vanasaṇḍaṃ vā nissāya vasantā yaṃ tattha sare bhisamuḷālādi, yaṃ vā vanasaṇḍe pupphakāle pupphaṃ, phalakāle phalaṃ, tameva khādanti. Pupphaphale asati antamaso tattha rukkhapapaṭikampi khāditvā vasanti, na tveva āhāratthāya aññatra gacchanti. Uposathaṅgādhiṭṭhānaṃ brahmavihārabhāvanaṃ ca karonti, te dantaluyyakehi seṭṭhatarā. Vaṇṭamuttikā nāma vaṇṭamuttāni bhūmiyaṃ patitāni paṇṇāniyeva khādanti, sesaṃ purimasadisameva, te sabbaseṭṭhā.

    અયં પન બ્રાહ્મણકુલપુત્તો ‘‘તાપસપબ્બજ્જાસુ અગ્ગપબ્બજ્જં પબ્બજિસ્સામી’’તિ વણ્ટમુત્તિકપબ્બજ્જમેવ પબ્બજિત્વા હિમવન્તે દ્વે તયો પબ્બતે અતિક્કમ્મ અસ્સમં કારાપેત્વા પટિવસતિ. અથ ભગવા લોકે ઉપ્પજ્જિત્વા પવત્તિતવરધમ્મચક્કો અનુપુબ્બેન સાવત્થિં ગન્ત્વા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તેન ખો પન સમયેન સાવત્થિવાસી એકો પુરિસો પબ્બતે ચન્દનસારાદીનિ ગવેસન્તો તસ્સ અસ્સમં પત્વા અભિવાદેત્વા એકમન્તં અટ્ઠાસિ. સો તં દિસ્વા ‘‘કુતો આગતોસી’’તિ પુચ્છિ. ‘‘સાવત્થિતો, ભન્તે’’તિ. ‘‘કા તત્થ પવત્તી’’તિ? ‘‘તત્થ, ભન્તે, મનુસ્સા અપ્પમત્તા દાનાદીનિ પુઞ્ઞાનિ કરોન્તી’’તિ. ‘‘કસ્સ ઓવાદં સુત્વા’’તિ? ‘‘બુદ્ધસ્સ ભગવતો’’તિ. તાપસો બુદ્ધસદ્દસ્સવનેન વિમ્હિતો ‘‘બુદ્ધોતિ ત્વં, ભો પુરિસ, વદેસી’’તિ આમગન્ધે વુત્તનયેનેવ તિક્ખત્તું પુચ્છિત્વા ‘‘ઘોસોપિ ખો એસો દુલ્લભો’’તિ અત્તમનો ભગવતો સન્તિકં ગન્તુકામો હુત્વા ચિન્તેસિ – ‘‘ન યુત્તં બુદ્ધસ્સ સન્તિકં તુચ્છમેવ ગન્તું, કિં નુ ખો ગહેત્વા ગચ્છેય્ય’’ન્તિ. પુન ચિન્તેસિ – ‘‘બુદ્ધા નામ આમિસગરુકા ન હોન્તિ, હન્દાહં ધમ્મપણ્ણાકારં ગહેત્વા ગચ્છામી’’તિ ચત્તારો પઞ્હે અભિસઙ્ખરિ –

    Ayaṃ pana brāhmaṇakulaputto ‘‘tāpasapabbajjāsu aggapabbajjaṃ pabbajissāmī’’ti vaṇṭamuttikapabbajjameva pabbajitvā himavante dve tayo pabbate atikkamma assamaṃ kārāpetvā paṭivasati. Atha bhagavā loke uppajjitvā pavattitavaradhammacakko anupubbena sāvatthiṃ gantvā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana samayena sāvatthivāsī eko puriso pabbate candanasārādīni gavesanto tassa assamaṃ patvā abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. So taṃ disvā ‘‘kuto āgatosī’’ti pucchi. ‘‘Sāvatthito, bhante’’ti. ‘‘Kā tattha pavattī’’ti? ‘‘Tattha, bhante, manussā appamattā dānādīni puññāni karontī’’ti. ‘‘Kassa ovādaṃ sutvā’’ti? ‘‘Buddhassa bhagavato’’ti. Tāpaso buddhasaddassavanena vimhito ‘‘buddhoti tvaṃ, bho purisa, vadesī’’ti āmagandhe vuttanayeneva tikkhattuṃ pucchitvā ‘‘ghosopi kho eso dullabho’’ti attamano bhagavato santikaṃ gantukāmo hutvā cintesi – ‘‘na yuttaṃ buddhassa santikaṃ tucchameva gantuṃ, kiṃ nu kho gahetvā gaccheyya’’nti. Puna cintesi – ‘‘buddhā nāma āmisagarukā na honti, handāhaṃ dhammapaṇṇākāraṃ gahetvā gacchāmī’’ti cattāro pañhe abhisaṅkhari –

    ‘‘કીદિસો મિત્તો ન સેવિતબ્બો, કીદિસો મિત્તો સેવિતબ્બો;

    ‘‘Kīdiso mitto na sevitabbo, kīdiso mitto sevitabbo;

    કીદિસો પયોગો પયુઞ્જિતબ્બો, કિં રસાનં અગ્ગ’’ન્તિ.

    Kīdiso payogo payuñjitabbo, kiṃ rasānaṃ agga’’nti.

    સો તે પઞ્હે ગહેત્વા મજ્ઝિમદેસાભિમુખો પક્કમિત્વા અનુપુબ્બેન સાવત્થિં પત્વા જેતવનં પવિટ્ઠો. ભગવાપિ તસ્મિં સમયે ધમ્મદેસનત્થાય આસને નિસિન્નોયેવ હોતિ. સો ભગવન્તં દિસ્વા અવન્દિત્વાવ એકમન્તં અટ્ઠાસિ. ભગવા ‘‘કચ્ચિ, ઇસિ, ખમનીય’’ન્તિઆદિના નયેન સમ્મોદિ. સોપિ ‘‘ખમનીયં, ભો ગોતમા’’તિઆદિના નયેન પટિસમ્મોદિત્વા ‘‘યદિ બુદ્ધો ભવિસ્સતિ, મનસા પુચ્છિતે પઞ્હે વાચાય એવ વિસ્સજ્જેસ્સતી’’તિ મનસા એવ ભગવન્તં તે પઞ્હે પુચ્છિ. ભગવા બ્રાહ્મણેન પુટ્ઠો આદિપઞ્હં તાવ વિસ્સજ્જેતું હિરિં તરન્તન્તિ આરભિત્વા અડ્ઢતેય્યા ગાથાયો આહ.

    So te pañhe gahetvā majjhimadesābhimukho pakkamitvā anupubbena sāvatthiṃ patvā jetavanaṃ paviṭṭho. Bhagavāpi tasmiṃ samaye dhammadesanatthāya āsane nisinnoyeva hoti. So bhagavantaṃ disvā avanditvāva ekamantaṃ aṭṭhāsi. Bhagavā ‘‘kacci, isi, khamanīya’’ntiādinā nayena sammodi. Sopi ‘‘khamanīyaṃ, bho gotamā’’tiādinā nayena paṭisammoditvā ‘‘yadi buddho bhavissati, manasā pucchite pañhe vācāya eva vissajjessatī’’ti manasā eva bhagavantaṃ te pañhe pucchi. Bhagavā brāhmaṇena puṭṭho ādipañhaṃ tāva vissajjetuṃ hiriṃ tarantanti ārabhitvā aḍḍhateyyā gāthāyo āha.

    ૨૫૬. તાસં અત્થો – હિરિં તરન્તન્તિ હિરિં અતિક્કમન્તં અહિરિકં નિલ્લજ્જં. વિજિગુચ્છમાનન્તિ અસુચિમિવ પસ્સમાનં. અહિરિકો હિ હિરિં જિગુચ્છતિ અસુચિમિવ પસ્સતિ, તેન નં ન ભજતિ ન અલ્લીયતિ. તેન વુત્તં ‘‘વિજિગુચ્છમાન’’ન્તિ. તવાહમસ્મિ ઇતિ ભાસમાનન્તિ ‘‘અહં, સમ્મ, તવ સહાયો હિતકામો સુખકામો, જીવિતમ્પિ મે તુય્હં અત્થાય પરિચ્ચત્ત’’ન્તિ એવમાદિના નયેન ભાસમાનં. સય્હાનિ કમ્માનિ અનાદિયન્તન્તિ એવં ભાસિત્વાપિ ચ સય્હાનિ કાતું સક્કાનિપિ તસ્સ કમ્માનિ અનાદિયન્તં કરણત્થાય અસમાદિયન્તં. અથ વા ચિત્તેન તત્થ આદરમત્તમ્પિ અકરોન્તં, અપિચ ખો પન ઉપ્પન્નેસુ કિચ્ચેસુ બ્યસનમેવ દસ્સેન્તં. નેસો મમન્તિ ઇતિ નં વિજઞ્ઞાતિ તં એવરૂપં ‘‘મિત્તપટિરૂપકો એસો, નેસો મે મિત્તો’’તિ એવં પણ્ડિતો પુરિસો વિજાનેય્ય.

    256. Tāsaṃ attho – hiriṃ tarantanti hiriṃ atikkamantaṃ ahirikaṃ nillajjaṃ. Vijigucchamānanti asucimiva passamānaṃ. Ahiriko hi hiriṃ jigucchati asucimiva passati, tena naṃ na bhajati na allīyati. Tena vuttaṃ ‘‘vijigucchamāna’’nti. Tavāhamasmi iti bhāsamānanti ‘‘ahaṃ, samma, tava sahāyo hitakāmo sukhakāmo, jīvitampi me tuyhaṃ atthāya pariccatta’’nti evamādinā nayena bhāsamānaṃ. Sayhāni kammāni anādiyantanti evaṃ bhāsitvāpi ca sayhāni kātuṃ sakkānipi tassa kammāni anādiyantaṃ karaṇatthāya asamādiyantaṃ. Atha vā cittena tattha ādaramattampi akarontaṃ, apica kho pana uppannesu kiccesu byasanameva dassentaṃ. Neso mamanti iti naṃ vijaññāti taṃ evarūpaṃ ‘‘mittapaṭirūpako eso, neso me mitto’’ti evaṃ paṇḍito puriso vijāneyya.

    ૨૫૭. અનન્વયન્તિ યં અત્થં દસ્સામિ, કરિસ્સામીતિ ચ ભાસતિ, તેન અનનુગતં. પિયં વાચં યો મિત્તેસુ પકુબ્બતીતિ યો અતીતાનાગતેહિ પદેહિ પટિસન્થરન્તો નિરત્થકેન સઙ્ગણ્હન્તો કેવલં બ્યઞ્જનચ્છાયામત્તેનેવ પિયં મિત્તેસુ વાચં પવત્તેતિ. અકરોન્તં ભાસમાનં, પરિજાનન્તિ પણ્ડિતાતિ એવરૂપં યં ભાસતિ, તં અકરોન્તં, કેવલં વાચાય ભાસમાનં ‘‘વચીપરમો નામેસ અમિત્તો મિત્તપટિરૂપકો’’તિ એવં પરિચ્છિન્દિત્વા પણ્ડિતા જાનન્તિ.

    257.Ananvayanti yaṃ atthaṃ dassāmi, karissāmīti ca bhāsati, tena ananugataṃ. Piyaṃ vācaṃ yo mittesu pakubbatīti yo atītānāgatehi padehi paṭisantharanto niratthakena saṅgaṇhanto kevalaṃ byañjanacchāyāmatteneva piyaṃ mittesu vācaṃ pavatteti. Akarontaṃ bhāsamānaṃ, parijānanti paṇḍitāti evarūpaṃ yaṃ bhāsati, taṃ akarontaṃ, kevalaṃ vācāya bhāsamānaṃ ‘‘vacīparamo nāmesa amitto mittapaṭirūpako’’ti evaṃ paricchinditvā paṇḍitā jānanti.

    ૨૫૮. ન સો મિત્તો યો સદા અપ્પમત્તો, ભેદાસઙ્કી રન્ધમેવાનુપસ્સીતિ યો ભેદમેવ આસઙ્કમાનો કતમધુરેન ઉપચારેન સદા અપ્પમત્તો વિહરતિ, યંકિઞ્ચિ અસ્સતિયા અમનસિકારેન કતં, અઞ્ઞાણકેન વા અકતં, ‘‘યદા મં ગરહિસ્સતિ, તદા નં એતેન પટિચોદેસ્સામી’’તિ એવં રન્ધમેવ અનુપસ્સતિ, ન સો મિત્તો સેવિતબ્બોતિ.

    258.Na so mitto yo sadā appamatto, bhedāsaṅkī randhamevānupassīti yo bhedameva āsaṅkamāno katamadhurena upacārena sadā appamatto viharati, yaṃkiñci assatiyā amanasikārena kataṃ, aññāṇakena vā akataṃ, ‘‘yadā maṃ garahissati, tadā naṃ etena paṭicodessāmī’’ti evaṃ randhameva anupassati, na so mitto sevitabboti.

    એવં ભગવા ‘‘કીદિસો મિત્તો ન સેવિતબ્બો’’તિ ઇમં આદિપઞ્હં વિસ્સજ્જેત્વા દુતિયં વિસ્સજ્જેતું ‘‘યસ્મિઞ્ચ સેતી’’તિ ઇમં ઉપડ્ઢગાથમાહ. તસ્સત્થો યસ્મિઞ્ચ મિત્તે મિત્તો તસ્સ હદયમનુપવિસિત્વા સયનેન યથા નામ પિતુ ઉરસિ પુત્તો ‘‘ઇમસ્સ મયિ ઉરસિ સયન્તે દુક્ખં વા અનત્તમનતા વા ભવેય્યા’’તિઆદીહિ અપરિસઙ્કમાનો નિબ્બિસઙ્કો હુત્વા સેતિ, એવમેવં દારધનજીવિતાદીસુ વિસ્સાસં કરોન્તો મિત્તભાવેન નિબ્બિસઙ્કો સેતિ. યો ચ પરેહિ કારણસતં કારણસહસ્સમ્પિ વત્વા અભેજ્જો, સ વે મિત્તો સેવિતબ્બોતિ.

    Evaṃ bhagavā ‘‘kīdiso mitto na sevitabbo’’ti imaṃ ādipañhaṃ vissajjetvā dutiyaṃ vissajjetuṃ ‘‘yasmiñca setī’’ti imaṃ upaḍḍhagāthamāha. Tassattho yasmiñca mitte mitto tassa hadayamanupavisitvā sayanena yathā nāma pitu urasi putto ‘‘imassa mayi urasi sayante dukkhaṃ vā anattamanatā vā bhaveyyā’’tiādīhi aparisaṅkamāno nibbisaṅko hutvā seti, evamevaṃ dāradhanajīvitādīsu vissāsaṃ karonto mittabhāvena nibbisaṅko seti. Yo ca parehi kāraṇasataṃ kāraṇasahassampi vatvā abhejjo, sa ve mitto sevitabboti.

    ૨૫૯. એવં ભગવા ‘‘કીદિસો મિત્તો સેવિતબ્બો’’તિ એવં દુતિયપઞ્હં વિસ્સજ્જેત્વા તતિયં વિસ્સજ્જેતું ‘‘પામુજ્જકરણ’’ન્તિ ગાથમાહ. તસ્સત્થો – પામુજ્જં કરોતીતિ પામુજ્જકરણં. ઠાનન્તિ કારણં. કિં પન તન્તિ? વીરિયં. તઞ્હિ ધમ્મૂપસઞ્હિતં પીતિપામોજ્જસુખમુપ્પાદનતો પામુજ્જકરણન્તિ વુચ્ચતિ. યથાહ ‘‘સ્વાખાતે, ભિક્ખવે, ધમ્મવિનયે યો આરદ્ધવીરિયો, સો સુખં વિહરતી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૧.૩૧૯). પસંસં આવહતીતિ પસંસાવહનં. આદિતો દિબ્બમાનુસકસુખાનં , પરિયોસાને નિબ્બાનસુખસ્સ આવહનતો ફલૂપચારેન સુખં. ફલં પટિકઙ્ખમાનો ફલાનિસંસો. ભાવેતીતિ વડ્ઢેતિ. વહન્તો પોરિસં ધુરન્તિ પુરિસાનુચ્છવિકં ભારં આદાય વિહરન્તો એતં સમ્મપ્પધાનવીરિયસઙ્ખાતં ઠાનં ભાવેતિ, ઈદિસો પયોગો સેવિતબ્બોતિ.

    259. Evaṃ bhagavā ‘‘kīdiso mitto sevitabbo’’ti evaṃ dutiyapañhaṃ vissajjetvā tatiyaṃ vissajjetuṃ ‘‘pāmujjakaraṇa’’nti gāthamāha. Tassattho – pāmujjaṃ karotīti pāmujjakaraṇaṃ. Ṭhānanti kāraṇaṃ. Kiṃ pana tanti? Vīriyaṃ. Tañhi dhammūpasañhitaṃ pītipāmojjasukhamuppādanato pāmujjakaraṇanti vuccati. Yathāha ‘‘svākhāte, bhikkhave, dhammavinaye yo āraddhavīriyo, so sukhaṃ viharatī’’ti (a. ni. 1.319). Pasaṃsaṃ āvahatīti pasaṃsāvahanaṃ. Ādito dibbamānusakasukhānaṃ , pariyosāne nibbānasukhassa āvahanato phalūpacārena sukhaṃ. Phalaṃ paṭikaṅkhamāno phalānisaṃso. Bhāvetīti vaḍḍheti. Vahanto porisaṃ dhuranti purisānucchavikaṃ bhāraṃ ādāya viharanto etaṃ sammappadhānavīriyasaṅkhātaṃ ṭhānaṃ bhāveti, īdiso payogo sevitabboti.

    ૨૬૦. એવં ભગવા ‘‘કીદિસો પયોગો પયુઞ્જિતબ્બો’’તિ તતિયપઞ્હં વિસ્સજ્જેત્વા ચતુત્થં વિસ્સજ્જેતું ‘‘પવિવેકરસ’’ન્તિ ગાથમાહ. તત્થ પવિવેકોતિ કિલેસવિવેકતો જાતત્તા અગ્ગફલં વુચ્ચતિ, તસ્સ રસોતિ અસ્સાદનટ્ઠેન તંસમ્પયુત્તં સુખં. ઉપસમોપિ કિલેસૂપસમન્તે જાતત્તા નિબ્બાનસઙ્ખાતઉપસમારમ્મણત્તા વા તદેવ, ધમ્મપીતિરસોપિ અરિયધમ્મતો અનપેતાય નિબ્બાનસઙ્ખાતે ધમ્મે ઉપ્પન્નાય પીતિયા રસત્તા તદેવ. તં પવિવેકરસં ઉપસમસ્સ ચ રસં પિત્વા તદેવ ધમ્મપીતિરસં પિવં નિદ્દરો હોતિ નિપ્પાપો, પિવિત્વાપિ કિલેસપરિળાહાભાવેન નિદ્દરો, પિવન્તોપિ પહીનપાપત્તા નિપ્પાપો હોતિ, તસ્મા એતં રસાનમગ્ગન્તિ. કેચિ પન ‘‘ઝાનનિબ્બાનપચ્ચવેક્ખણાનં કાયચિત્તઉપધિવિવેકાનઞ્ચ વસેન પવિવેકરસાદયો તયો એવ એતે ધમ્મા’’તિ યોજેન્તિ , પુરિમમેવ સુન્દરં. એવં ભગવા ચતુત્થપઞ્હં વિસ્સજ્જેન્તો અરહત્તનિકૂટેન દેસનં નિટ્ઠાપેસિ. દેસનાપરિયોસાને બ્રાહ્મણો ભગવતો સન્તિકે પબ્બજિત્વા કતિપાહેનેવ પટિસમ્ભિદાપ્પત્તો અરહા અહોસીતિ.

    260. Evaṃ bhagavā ‘‘kīdiso payogo payuñjitabbo’’ti tatiyapañhaṃ vissajjetvā catutthaṃ vissajjetuṃ ‘‘pavivekarasa’’nti gāthamāha. Tattha pavivekoti kilesavivekato jātattā aggaphalaṃ vuccati, tassa rasoti assādanaṭṭhena taṃsampayuttaṃ sukhaṃ. Upasamopi kilesūpasamante jātattā nibbānasaṅkhātaupasamārammaṇattā vā tadeva, dhammapītirasopi ariyadhammato anapetāya nibbānasaṅkhāte dhamme uppannāya pītiyā rasattā tadeva. Taṃ pavivekarasaṃ upasamassa ca rasaṃ pitvā tadeva dhammapītirasaṃ pivaṃ niddaro hoti nippāpo, pivitvāpi kilesapariḷāhābhāvena niddaro, pivantopi pahīnapāpattā nippāpo hoti, tasmā etaṃ rasānamagganti. Keci pana ‘‘jhānanibbānapaccavekkhaṇānaṃ kāyacittaupadhivivekānañca vasena pavivekarasādayo tayo eva ete dhammā’’ti yojenti , purimameva sundaraṃ. Evaṃ bhagavā catutthapañhaṃ vissajjento arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi. Desanāpariyosāne brāhmaṇo bhagavato santike pabbajitvā katipāheneva paṭisambhidāppatto arahā ahosīti.

    પરમત્થજોતિકાય ખુદ્દક-અટ્ઠકથાય

    Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya

    સુત્તનિપાત-અટ્ઠકથાય હિરિસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Suttanipāta-aṭṭhakathāya hirisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

    પઠમો ભાગો નિટ્ઠિતો.

    Paṭhamo bhāgo niṭṭhito.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / સુત્તનિપાતપાળિ • Suttanipātapāḷi / ૩. હિરિસુત્તં • 3. Hirisuttaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact