Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
(੭) ੨. ਭੂਮਿਚਾਲવਗ੍ਗੋ
(7) 2. Bhūmicālavaggo
੧-੫. ਇਚ੍ਛਾਸੁਤ੍ਤਾਦਿવਣ੍ਣਨਾ
1-5. Icchāsuttādivaṇṇanā
੬੧-੬੫. ਸਤ੍ਤਮਸ੍ਸ ਪਠਮਾਦੀਨਿ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਨਿ। ਪਞ੍ਚਮੇ (ਦੀ॰ਨਿ॰ਟੀ॰ ੨.੧੭੩) ਅਭਿਭવਤੀਤਿ ਅਭਿਭੁ, ਪਰਿਕਮ੍ਮਂ, ਞਾਣਂ વਾ। ਅਭਿਭੁ ਆਯਤਨਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਭਿਭਾਯਤਨਂ, ਝਾਨਂ। ਅਭਿਭવਿਤਬ੍ਬਂ વਾ ਆਰਮ੍ਮਣਸਙ੍ਖਾਤਂ ਆਯਤਨਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਭਿਭਾਯਤਨਂ। ਅਥ વਾ ਆਰਮ੍ਮਣਾਭਿਭવਨਤੋ ਅਭਿਤੁ ਚ ਤਂ ਆਯਤਨਞ੍ਚ ਯੋਗਿਨੋ ਸੁਖવਿਸੇਸਾਨਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ ਮਨਾਯਤਨਧਮ੍ਮਾਯਤਨਭਾવਤੋ ਚਾਤਿਪਿ ਸਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਜ੍ਝਾਨਂ ਅਭਿਭਾਯਤਨਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਭਿਭવਨਕਾਰਣਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਾਨਿ ਹੀਤਿ ਅਭਿਭਾਯਤਨਸਞ੍ਞਿਤਾਨਿ ਝਾਨਾਨਿ। ‘‘ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਞਾਣੁਤ੍ਤਰਿਯਤਾਯਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਉਭਯਤ੍ਥਾਪਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਕਥਂ? ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવੇਨ ਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮੇ ਅਭਿਭવਨ੍ਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਞਾਣੁਤ੍ਤਰਿਯਤਾਯ ਆਰਮ੍ਮਣਾਨਿ ਅਭਿਭવਨ੍ਤਿ। ਞਾਣਬਲੇਨੇવ ਹਿ ਆਰਮ੍ਮਣਾਭਿਭવਨਂ વਿਯ ਪਟਿਪਕ੍ਖਾਭਿਭવੋਪੀਤਿ।
61-65. Sattamassa paṭhamādīni suviññeyyāni. Pañcame (dī.ni.ṭī. 2.173) abhibhavatīti abhibhu, parikammaṃ, ñāṇaṃ vā. Abhibhu āyatanaṃ etassāti abhibhāyatanaṃ, jhānaṃ. Abhibhavitabbaṃ vā ārammaṇasaṅkhātaṃ āyatanaṃ etassāti abhibhāyatanaṃ. Atha vā ārammaṇābhibhavanato abhitu ca taṃ āyatanañca yogino sukhavisesānaṃ adhiṭṭhānabhāvato manāyatanadhammāyatanabhāvato cātipi sasampayuttajjhānaṃ abhibhāyatanaṃ. Tenāha ‘‘abhibhavanakāraṇānī’’tiādi. Tāni hīti abhibhāyatanasaññitāni jhānāni. ‘‘Puggalassa ñāṇuttariyatāyā’’ti idaṃ ubhayatthāpi yojetabbaṃ. Kathaṃ? Paṭipakkhabhāvena paccanīkadhamme abhibhavanti puggalassa ñāṇuttariyatāya ārammaṇāni abhibhavanti. Ñāṇabaleneva hi ārammaṇābhibhavanaṃ viya paṭipakkhābhibhavopīti.
ਪਰਿਕਮ੍ਮવਸੇਨ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਰੂਪਸਞ੍ਞੀ, ਨ ਅਪ੍ਪਨਾવਸੇਨ। ਨ ਹਿ ਪਟਿਭਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਾ ਅਪ੍ਪਨਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤવਿਸਯਾ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਤਂ ਪਨ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਪਰਿਕਮ੍ਮવਸੇਨ ਲਦ੍ਧਂ ਕਸਿਣਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅવਿਸੁਦ੍ਧਮੇવ ਹੋਤਿ, ਨ ਬਹਿਦ੍ਧਾਪਰਿਕਮ੍ਮવਸੇਨ ਲਦ੍ਧਂ વਿਯ વਿਸੁਦ੍ਧਂ।
Parikammavasenaajjhattaṃ rūpasaññī, na appanāvasena. Na hi paṭibhāganimittārammaṇā appanā ajjhattavisayā sambhavati. Taṃ pana ajjhattaparikammavasena laddhaṃ kasiṇanimittaṃ avisuddhameva hoti, na bahiddhāparikammavasena laddhaṃ viya visuddhaṃ.
ਪਰਿਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਯਥਾਲਦ੍ਧਾਨਿ ਸੁਪ੍ਪਸਰਾવਮਤ੍ਤਾਨਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅવਡ੍ਢਿਤਾਨੀ’’ਤਿ। ਪਰਿਤ੍ਤવਸੇਨੇવਾਤਿ વਣ੍ਣવਸੇਨ ਆਭੋਗੇ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇਪਿ ਪਰਿਤ੍ਤવਸੇਨੇવ ਇਦਂ ਅਭਿਭਾਯਤਨਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਰਿਤ੍ਤਤਾ ਹੇਤ੍ਥ ਅਭਿਭવਨਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ। વਣ੍ਣਾਭੋਗੇ ਸਤਿਪਿ ਅਸਤਿਪਿ ਅਭਿਭਾਯਤਨਭਾવਨਾ ਨਾਮ ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞਸ੍ਸੇવ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਨ ਇਤਰਸ੍ਸਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਞਾਣੁਤ੍ਤਰਿਕੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ’’ਤਿ। ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਸਮਾਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਭਿਭવਨਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨਞ੍ਚ ਉਪਚਾਰਜ੍ਝਾਨਾਧਿਗਮਸਮਨਨ੍ਤਰਮੇવ ਅਪ੍ਪਨਾਝਾਨੁਪ੍ਪਾਦਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਹ ਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਨੇવੇਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪਨਂ ਪਾਪੇਤੀ’’ਤਿ। ਸਹ ਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਨਾਤਿ ਚ ਅਪ੍ਪਨਾਪਰਿવਾਸਾਭਾવਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣવਚਨਮੇਤਂ। ਯੋ ‘‘ਖਿਪ੍ਪਾਭਿਞ੍ਞੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਤੋਪਿ ਞਾਣੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸੇવ ਅਭਿਭਾਯਤਨਭਾવਨਾ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ। ਅਪ੍ਪਨਂ ਪਾਪੇਤੀਤਿ ਭਾવਨਂ ਅਪ੍ਪਨਂ ਨੇਤਿ।
Parittānīti yathāladdhāni suppasarāvamattāni. Tenāha ‘‘avaḍḍhitānī’’ti. Parittavasenevāti vaṇṇavasena ābhoge vijjamānepi parittavaseneva idaṃ abhibhāyatanaṃ vuttaṃ. Parittatā hettha abhibhavanassa kāraṇaṃ. Vaṇṇābhoge satipi asatipi abhibhāyatanabhāvanā nāma tikkhapaññasseva sambhavati, na itarassāti āha ‘‘ñāṇuttariko puggalo’’ti. Abhibhavitvā samāpajjatīti ettha abhibhavanaṃ samāpajjanañca upacārajjhānādhigamasamanantarameva appanājhānuppādananti āha ‘‘saha nimittuppādenevettha appanaṃ pāpetī’’ti. Saha nimittuppādenāti ca appanāparivāsābhāvassa lakkhaṇavacanametaṃ. Yo ‘‘khippābhiñño’’ti vuccati, tatopi ñāṇuttarasseva abhibhāyatanabhāvanā. Etthāti etasmiṃ nimitte. Appanaṃ pāpetīti bhāvanaṃ appanaṃ neti.
ਏਤ੍ਥ ਚ ਕੇਚਿ ‘‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਉਪਚਾਰਜ੍ਝਾਨੇ ਤਂ ਆਰਬ੍ਭ ਯੇ ਹੇਟ੍ਠਿਮਨ੍ਤੇਨ ਦ੍વੇ ਤਯੋ ਜવਨવਾਰਾ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਉਪਚਾਰਜ੍ਝਾਨਪਕ੍ਖਿਕਾ ਏવ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਞ੍ਚ ਭવਙ੍ਗਪਰਿવਾਸੇਨ ਉਪਚਾਰਾਸੇવਨਾਯ ਚ વਿਨਾ ਅਪ੍ਪਨਾ ਹੋਤਿ, ਸਹ ਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਨੇવ ਅਪ੍ਪਨਂ ਪਾਪੇਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਤੇਸਂ ਮਤਿਮਤ੍ਤਂ। ਨ ਹਿ ਪਾਰਿવਾਸਿਕਕਮ੍ਮੇਨ ਅਪ੍ਪਨਾવਾਰੋ ਇਚ੍ਛਿਤੋ, ਨਾਪਿ ਮਹਗ੍ਗਤਪ੍ਪਮਾਣਜ੍ਝਾਨੇਸੁ વਿਯ ਉਪਚਾਰਜ੍ਝਾਨੇ ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਪਚਾਰਜ੍ਝਾਨਾਧਿਗਮਤੋ ਪਰਂ ਕਤਿਪਯਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤਾવਸਾਨੇ ਅਪ੍ਪਨਂ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਹ ਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਨੇવੇਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪਨਂ ਪਾਪੇਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ‘‘ਸਹ ਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਨਾ’’ਤਿ ਚ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਿਕਮਿਦਂ વਚਨਂ, ਨ ਨੀਤਤ੍ਥਂ। ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Ettha ca keci ‘‘uppanne upacārajjhāne taṃ ārabbha ye heṭṭhimantena dve tayo javanavārā pavattanti, te upacārajjhānapakkhikā eva, tadanantarañca bhavaṅgaparivāsena upacārāsevanāya ca vinā appanā hoti, saha nimittuppādeneva appanaṃ pāpetī’’ti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ. Na hi pārivāsikakammena appanāvāro icchito, nāpi mahaggatappamāṇajjhānesu viya upacārajjhāne ekantato paccavekkhaṇā icchitabbā, tasmā upacārajjhānādhigamato paraṃ katipayabhavaṅgacittāvasāne appanaṃ pāpuṇanto ‘‘saha nimittuppādenevettha appanaṃ pāpetī’’ti vutto. ‘‘Saha nimittuppādenā’’ti ca adhippāyikamidaṃ vacanaṃ, na nītatthaṃ. Adhippāyo vuttanayeneva veditabbo.
ਨ ਅਨ੍ਤੋਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਂ ਤਦਾ ਤਥਾਰੂਪਸ੍ਸ ਆਭੋਗਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ, ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਤੋ વੁਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸ ਆਭੋਗੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਭਾવਨਾਯ વਸੇਨ ਝਾਨਕ੍ਖਣੇ ਪવਤ੍ਤਂ ਅਭਿਭવਨਾਕਾਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਭਿਧਮ੍ਮਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੦੪) ਪਨ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਪਨਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਭੋਗੋ ਕਥਿਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਨ੍ਤੋਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਂ ਤਥਾ ਆਭੋਗਾਭਾવੇ ਕਸ੍ਮਾ ‘‘ਝਾਨਸਞ੍ਞਾਯਪੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਭਿਭવਨ…ਪੇ॰… ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ।
Na antosamāpattiyaṃ tadā tathārūpassa ābhogassa asambhavato, samāpattito vuṭṭhitassa ābhogo pubbabhāgabhāvanāya vasena jhānakkhaṇe pavattaṃ abhibhavanākāraṃ gahetvā pavattoti daṭṭhabbaṃ. Abhidhammaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 204) pana ‘‘iminā panassa pubbabhogo kathito’’ti vuttaṃ. Antosamāpattiyaṃ tathā ābhogābhāve kasmā ‘‘jhānasaññāyapī’’ti vuttanti āha ‘‘abhibhavana…pe… atthī’’ti.
વਡ੍ਢਿਤਪ੍ਪਮਾਣਾਨੀਤਿ વਿਪੁਲਪ੍ਪਮਾਣਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਨ ਏਕਙ੍ਗੁਲਦ੍વਙ੍ਗੁਲਾਦਿવਸੇਨ વਡ੍ਢਿਂ ਪਾਪਿਤਾਨੀਤਿ ਤਥਾવਡ੍ਢਨਸ੍ਸੇવੇਤ੍ਥ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਮਹਨ੍ਤਾਨੀ’’ਤਿ। ਭਤ੍ਤવਡ੍ਢਿਤਕਨ੍ਤਿ ਭੁਞ੍ਜਨਭਾਜਨੇ વਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਦਿਨ੍ਨਂ ਭਤ੍ਤਂ, ਏਕਾਸਨੇ ਪੁਰਿਸੇਨ ਭੁਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬਭਤ੍ਤਤੋ ਉਪਡ੍ਢਭਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Vaḍḍhitappamāṇānīti vipulappamāṇānīti attho, na ekaṅguladvaṅgulādivasena vaḍḍhiṃ pāpitānīti tathāvaḍḍhanassevettha asambhavato. Tenāha ‘‘mahantānī’’ti. Bhattavaḍḍhitakanti bhuñjanabhājane vaḍḍhitvā dinnaṃ bhattaṃ, ekāsane purisena bhuñjitabbabhattato upaḍḍhabhattanti attho.
ਰੂਪੇ ਸਞ੍ਞਾ ਰੂਪਸਞ੍ਞਾ, ਸਾ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਰੂਪਸਞ੍ਞੀ, ਨ ਰੂਪਸਞ੍ਞੀ ਅਰੂਪਸਞ੍ਞੀ। ਸਞ੍ਞਾਸੀਸੇਨ ਝਾਨਂ વਦਤਿ। ਰੂਪਸਞ੍ਞਾਯ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਮੇવੇਤ੍ਥ ਅਲਾਭਿਤਾ। ਬਹਿਦ੍ਧਾવ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਬਹਿਦ੍ਧਾવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ। ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ (ਧ॰ ਸ॰ ੨੦੪-੨੦੯) ਪਨ ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਰੂਪਸਞ੍ਞੀ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਪਰਿਤ੍ਤਾਨਿ ਸੁવਣ੍ਣਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਾਨਿ, ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਨਿ ਸੁવਣ੍ਣਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਾਨੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਭਿਭਾਯਤਨਾਨਂ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਅਭਿਧਮ੍ਮਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਯਥਾ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਰੂਪਸਞ੍ਞੀ ਏਕੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਪਰਿਤ੍ਤਾਨੀਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਂ ਅવਤ੍વਾ ਇਧ ਚਤੂਸੁਪਿ ਅਭਿਭਾਯਤਨੇਸੁ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਰੂਪਸਞ੍ਞਿਤਾવ વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਚੋਦਨਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਰੂਪਾਨਂ ਅਨਭਿਭવਨੀਯਤੋ’’ਤਿ ਕਾਰਣਂ વਤ੍વਾ ‘‘ਤਤ੍ਥ વਾ ਇਧ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਨੇવ ਅਭਿਭવਿਤਬ੍ਬਾਨਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਾਨਿ ਨਿਯਮਤੋવ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਨੀਤਿ ਤਤ੍ਰਾਪਿ ਇਧਾਪਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਰੂਪਸਞ੍ਞੀ’ਤਿ ਇਦਂ ਪਨ ਸਤ੍ਥੁ ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸਮਤ੍ਤਮੇવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Rūpe saññā rūpasaññā, sā assa atthīti rūpasaññī, na rūpasaññī arūpasaññī. Saññāsīsena jhānaṃ vadati. Rūpasaññāya anuppādanamevettha alābhitā. Bahiddhāva uppannanti bahiddhāvatthusmiṃyeva uppannaṃ. Abhidhamme (dha. sa. 204-209) pana ‘‘ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni, appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti evaṃ catunnaṃ abhibhāyatanānaṃ āgatattā abhidhammaṭṭhakathāyaṃ ‘‘kasmā pana yathā suttante ajjhattaṃ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati parittānītiādi vuttaṃ, evaṃ avatvā idha catūsupi abhibhāyatanesu ajjhattaṃ arūpasaññitāva vuttā’’ti codanaṃ katvā ‘‘ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyato’’ti kāraṇaṃ vatvā ‘‘tattha vā idha vā bahiddhā rūpāneva abhibhavitabbāni, tasmā tāni niyamatova vattabbānīti tatrāpi idhāpi vuttāni, ‘ajjhattaṃ rūpasaññī’ti idaṃ pana satthu desanāvilāsamattamevā’’ti vuttaṃ.
ਏਤ੍ਥ ਚ વਣ੍ਣਾਭੋਗਰਹਿਤਾਨਿ ਸਹਿਤਾਨਿ ਚ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ‘‘ਪਰਿਤ੍ਤਾਨਿ ਸੁવਣ੍ਣਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਤਥਾ ‘‘ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਨਿ ਸੁવਣ੍ਣਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਾਨੀ’’ਤਿ। ਅਤ੍ਥਿ ਹਿ ਸੋ ਪਰਿਯਾਯੋ ‘‘ਪਰਿਤ੍ਤਾਨਿ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ, ਤਾਨਿ ਚੇ ਕਦਾਚਿ વਣ੍ਣવਸੇਨ ਆਭੁਜਿਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਸੁવਣ੍ਣਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਾਨਿ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਾ’’ਤਿ। ਪਰਿਯਾਯਕਥਾ ਹਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਦੇਸਨਾਤਿ। ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ ਪਨ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਦੇਸਨਤ੍ਤਾ વਣ੍ਣਾਭੋਗਰਹਿਤਾਨਿ વਿਸੁਂ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਤਥਾ ਸਹਿਤਾਨਿ। ਅਤ੍ਥਿ ਹਿ ਉਭਯਤ੍ਥ ਅਭਿਭવਨવਿਸੇਸੋਤਿ, ਤਥਾ ਇਧ ਪਰਿਯਾਯਦੇਸਨਤ੍ਤਾ વਿਮੋਕ੍ਖਾਨਮ੍ਪਿ ਅਭਿਭવਨਪਰਿਯਾਯੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਰੂਪਸਞ੍ਞੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਠਮਦੁਤਿਯਅਭਿਭਾਯਤਨੇਸੁ ਪਠਮવਿਮੋਕ੍ਖੋ, ਤਤਿਯਚਤੁਤ੍ਥਅਭਿਭਾਯਤਨੇਸੁ ਦੁਤਿਯવਿਮੋਕ੍ਖੋ, વਣ੍ਣਾਭਿਭਾਯਤਨੇਸੁ ਤਤਿਯવਿਮੋਕ੍ਖੋ ਚ ਅਭਿਭવਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋ। ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ (ਧ॰ ਸ॰ ੨੦੪-੨੦੯, ੨੪੭-੨੪੯) ਪਨ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਦੇਸਨਤ੍ਤਾ વਿਮੋਕ੍ਖਾਭਿਭਾਯਤਨਾਨਿ ਅਸਙ੍ਕਰਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વਿਮੋਕ੍ਖੇ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਅਭਿਭਾਯਤਨਾਨਿ ਕਥਿਤਾਨਿ। ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਚ વਿਮੋਕ੍ਖਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਝਾਨਾਨਿ વਿਮੋਕ੍ਖਦੇਸਨਾਯਂ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਤਦੇਤਂ ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਰੂਪਸਞ੍ਞੀ’’ਤਿ ਆਗਤਸ੍ਸ ਅਭਿਭਾਯਤਨਦ੍વਯਸ੍ਸ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ ਅਭਿਭਾਯਤਨੇਸੁ ਅવਚਨਤੋ ‘‘ਰੂਪੀ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦੀਨਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬવਿਮੋਕ੍ਖਕਿਚ੍ਚਸਾਧਾਰਣવਚਨਭਾવਤੋ વવਤ੍ਥਾਨਂ ਕਤਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ। ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਰੂਪਾਨਂ ਅਨਭਿਭવਨੀਯਤੋ’’ਤਿ ਇਦਂ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ ਕਤ੍ਥਚਿਪਿ ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਕਾਰਣવਚਨਂ। ਤੇਨ ਯਂ ਅਞ੍ਞਹੇਤੁਕਂ, ਤਂ ਤੇਨ ਹੇਤੁਨਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਂ ਪਨ ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸਹੇਤੁਕਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਰੂਪਸਞ੍ਞਿਤਾਯ ਏવ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ વਚਨਂ, ਨ ਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਂ ਕਾਰਣਂ ਮਗ੍ਗਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Ettha ca vaṇṇābhogarahitāni sahitāni ca sabbāni ‘‘parittāni suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti vuttāni, tathā ‘‘appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti. Atthi hi so pariyāyo ‘‘parittāni abhibhuyya, tāni ce kadāci vaṇṇavasena ābhujitāni honti suvaṇṇadubbaṇṇāni abhibhuyyā’’ti. Pariyāyakathā hi suttantadesanāti. Abhidhamme pana nippariyāyadesanattā vaṇṇābhogarahitāni visuṃ vuttāni, tathā sahitāni. Atthi hi ubhayattha abhibhavanavisesoti, tathā idha pariyāyadesanattā vimokkhānampi abhibhavanapariyāyo atthīti ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī’’tiādinā paṭhamadutiyaabhibhāyatanesu paṭhamavimokkho, tatiyacatutthaabhibhāyatanesu dutiyavimokkho, vaṇṇābhibhāyatanesu tatiyavimokkho ca abhibhavanappavattito saṅgahito. Abhidhamme (dha. sa. 204-209, 247-249) pana nippariyāyadesanattā vimokkhābhibhāyatanāni asaṅkarato dassetuṃ vimokkhe vajjetvā abhibhāyatanāni kathitāni. Sabbāni ca vimokkhakiccāni jhānāni vimokkhadesanāyaṃ vuttāni. Tadetaṃ ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī’’ti āgatassa abhibhāyatanadvayassa abhidhamme abhibhāyatanesu avacanato ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīnañca sabbavimokkhakiccasādhāraṇavacanabhāvato vavatthānaṃ katanti viññāyati. ‘‘Ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyato’’ti idaṃ abhidhamme katthacipi ‘‘ajjhattaṃ rūpāni passatī’’ti avatvā sabbattha yaṃ vuttaṃ ‘‘bahiddhā rūpāni passatī’’ti, tassa kāraṇavacanaṃ. Tena yaṃ aññahetukaṃ, taṃ tena hetunā vuttaṃ. Yaṃ pana desanāvilāsahetukaṃ ajjhattaṃ arūpasaññitāya eva abhidhamme vacanaṃ, na tassa aññaṃ kāraṇaṃ maggitabbanti dasseti.
ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਰੂਪਾਨਂ ਅਨਭਿਭવਨੀਯਤਾ ਚ ਤੇਸਂ ਬਹਿਦ੍ਧਾਰੂਪਾਨਂ વਿਯ ਅવਿਭੂਤਤ੍ਤਾ ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸੋ ਚ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવવਤ੍ਥਾਨવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ વੇਨੇਯ੍ਯਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ વਿਜ੍ਜਮਾਨਪਰਿਯਾਯਕਥਾਭਾવਤੋ। ‘‘ਸੁવਣ੍ਣਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਾਨੀ’’ਤਿ ਏਤੇਨੇવ ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਨ ਨੀਲਾਦਿਅਭਿਭਾਯਤਨਾਨਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਨੀਤਿ ਚੇ? ਤਂ ਨ। ਨੀਲਾਦੀਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰਾਨਂ ਨੀਲਾਦਿਭਾવਸ੍ਸੇવ ਅਭਿਭવਨਕਾਰਣਤ੍ਤਾ। ਨ ਹਿ ਤੇਸਂ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾਪਰਿਸੁਦ੍ਧવਣ੍ਣਾਨਂ ਪਰਿਤ੍ਤਤਾ વਾ ਅਪ੍ਪਮਾਣਤਾ વਾ ਅਭਿਭવਨਕਾਰਣਂ, ਅਥ ਖੋ ਨੀਲਾਦਿਭਾવੋ ਏવਾਤਿ। ਏਤੇਸੁ ਚ ਪਰਿਤ੍ਤਾਦਿਕਸਿਣਰੂਪੇਸੁ ਯਂ ਯਂ ਚਰਿਤਸ੍ਸ ਇਮਾਨਿ ਅਭਿਭਾਯਤਨਾਨਿ ਇਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਇਮੇਸੁ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਹਿਕવਸੇਨਾਤਿ ਨੀਲવਣ੍ਣਨੀਲਨਿਦਸ੍ਸਨਨੀਲਨਿਭਾਸਾਨਂ ਸਾਧਾਰਣવਸੇਨ। વਣ੍ਣવਸੇਨਾਤਿ ਸਭਾવવਣ੍ਣવਸੇਨ। ਨਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨਾਤਿ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਤਾવਸੇਨ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿવਿਞ੍ਞਾਣવੀਥਿਯਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਤਾવਸੇਨ। ਓਭਾਸવਸੇਨਾਤਿ ਸਪ੍ਪਭਾਸਤਾਯ ਅવਭਾਸਨવਸੇਨ।
Ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyatā ca tesaṃ bahiddhārūpānaṃ viya avibhūtattā desanāvilāso ca yathāvuttavavatthānavasena veditabbo veneyyajjhāsayavasena vijjamānapariyāyakathābhāvato. ‘‘Suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti eteneva siddhattā na nīlādiabhibhāyatanāni vattabbānīti ce? Taṃ na. Nīlādīsu katādhikārānaṃ nīlādibhāvasseva abhibhavanakāraṇattā. Na hi tesaṃ parisuddhāparisuddhavaṇṇānaṃ parittatā vā appamāṇatā vā abhibhavanakāraṇaṃ, atha kho nīlādibhāvo evāti. Etesu ca parittādikasiṇarūpesu yaṃ yaṃ caritassa imāni abhibhāyatanāni ijjhanti, taṃ dassetuṃ ‘‘imesu panā’’tiādi vuttaṃ. Sabbasaṅgāhikavasenāti nīlavaṇṇanīlanidassananīlanibhāsānaṃ sādhāraṇavasena. Vaṇṇavasenāti sabhāvavaṇṇavasena. Nidassanavasenāti passitabbatāvasena cakkhuviññāṇādiviññāṇavīthiyā gahetabbatāvasena. Obhāsavasenāti sappabhāsatāya avabhāsanavasena.
ਇਚ੍ਛਾਸੁਤ੍ਤਾਦਿવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Icchāsuttādivaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ • Aṅguttaranikāya
੧. ਇਚ੍ਛਾਸੁਤ੍ਤਂ • 1. Icchāsuttaṃ
੨. ਅਲਂਸੁਤ੍ਤਂ • 2. Alaṃsuttaṃ
੩. ਸਂਖਿਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਂ • 3. Saṃkhittasuttaṃ
੪. ਗਯਾਸੀਸਸੁਤ੍ਤਂ • 4. Gayāsīsasuttaṃ
੫. ਅਭਿਭਾਯਤਨਸੁਤ੍ਤਂ • 5. Abhibhāyatanasuttaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā)
੧. ਇਚ੍ਛਾਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 1. Icchāsuttavaṇṇanā
੨. ਅਲਂਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 2. Alaṃsuttavaṇṇanā
੩. ਸਂਖਿਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 3. Saṃkhittasuttavaṇṇanā
੪. ਗਯਾਸੀਸਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 4. Gayāsīsasuttavaṇṇanā
੫. ਅਭਿਭਾਯਤਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 5. Abhibhāyatanasuttavaṇṇanā