| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya |
૧૦. ઇન્દ્રિયભાવનાસુત્તં
10. Indriyabhāvanāsuttaṃ
૪૫૩. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા ગજઙ્ગલાયં 1 વિહરતિ સુવેળુવને 2. અથ ખો ઉત્તરો માણવો પારાસિવિયન્તેવાસી 3 યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવતા સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો ઉત્તરં માણવં પારાસિવિયન્તેવાસિં ભગવા એતદવોચ – ‘‘દેસેતિ, ઉત્તર, પારાસિવિયો બ્રાહ્મણો સાવકાનં ઇન્દ્રિયભાવન’’ન્તિ? ‘‘દેસેતિ, ભો ગોતમ, પારાસિવિયો બ્રાહ્મણો સાવકાનં ઇન્દ્રિયભાવન’’ન્તિ. ‘‘યથા કથં પન, ઉત્તર, દેસેતિ પારાસિવિયો બ્રાહ્મણો સાવકાનં ઇન્દ્રિયભાવન’’ન્તિ? ‘‘ઇધ, ભો ગોતમ, ચક્ખુના રૂપં ન પસ્સતિ, સોતેન સદ્દં ન સુણાતિ – એવં ખો, ભો ગોતમ, દેસેતિ પારાસિવિયો બ્રાહ્મણો સાવકાનં ઇન્દ્રિયભાવન’’ન્તિ. ‘‘એવં સન્તે ખો, ઉત્તર, અન્ધો ભાવિતિન્દ્રિયો ભવિસ્સતિ, બધિરો ભાવિતિન્દ્રિયો ભવિસ્સતિ; યથા પારાસિવિયસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ વચનં. અન્ધો હિ, ઉત્તર, ચક્ખુના રૂપં ન પસ્સતિ, બધિરો સોતેન સદ્દં ન સુણાતી’’તિ. એવં વુત્તે, ઉત્તરો માણવો પારાસિવિયન્તેવાસી તુણ્હીભૂતો મઙ્કુભૂતો પત્તક્ખન્ધો અધોમુખો પજ્ઝાયન્તો અપ્પટિભાનો નિસીદિ.
453. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā gajaṅgalāyaṃ 4 viharati suveḷuvane 5. Atha kho uttaro māṇavo pārāsiviyantevāsī 6 yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavatā saddhiṃ sammodi. Sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho uttaraṃ māṇavaṃ pārāsiviyantevāsiṃ bhagavā etadavoca – ‘‘deseti, uttara, pārāsiviyo brāhmaṇo sāvakānaṃ indriyabhāvana’’nti? ‘‘Deseti, bho gotama, pārāsiviyo brāhmaṇo sāvakānaṃ indriyabhāvana’’nti. ‘‘Yathā kathaṃ pana, uttara, deseti pārāsiviyo brāhmaṇo sāvakānaṃ indriyabhāvana’’nti? ‘‘Idha, bho gotama, cakkhunā rūpaṃ na passati, sotena saddaṃ na suṇāti – evaṃ kho, bho gotama, deseti pārāsiviyo brāhmaṇo sāvakānaṃ indriyabhāvana’’nti. ‘‘Evaṃ sante kho, uttara, andho bhāvitindriyo bhavissati, badhiro bhāvitindriyo bhavissati; yathā pārāsiviyassa brāhmaṇassa vacanaṃ. Andho hi, uttara, cakkhunā rūpaṃ na passati, badhiro sotena saddaṃ na suṇātī’’ti. Evaṃ vutte, uttaro māṇavo pārāsiviyantevāsī tuṇhībhūto maṅkubhūto pattakkhandho adhomukho pajjhāyanto appaṭibhāno nisīdi.
અથ ખો ભગવા ઉત્તરં માણવં પારાસિવિયન્તેવાસિં તુણ્હીભૂતં મઙ્કુભૂતં પત્તક્ખન્ધં અધોમુખં પજ્ઝાયન્તં અપ્પટિભાનં વિદિત્વા આયસ્મન્તં આનન્દં આમન્તેસિ – ‘‘અઞ્ઞથા ખો, આનન્દ, દેસેતિ પારાસિવિયો બ્રાહ્મણો સાવકાનં ઇન્દ્રિયભાવનં, અઞ્ઞથા ચ પનાનન્દ, અરિયસ્સ વિનયે અનુત્તરા ઇન્દ્રિયભાવના હોતી’’તિ. ‘‘એતસ્સ, ભગવા, કાલો; એતસ્સ, સુગત, કાલો યં ભગવા અરિયસ્સ વિનયે અનુત્તરં ઇન્દ્રિયભાવનં દેસેય્ય. ભગવતો સુત્વા ભિક્ખૂ ધારેસ્સન્તી’’તિ. ‘‘તેનહાનન્દ, સુણાહિ, સાધુકં મનસિ કરોહિ; ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો આયસ્મા આનન્દો ભગવતો પચ્ચસ્સોસિ. ભગવા એતદવોચ –
Atha kho bhagavā uttaraṃ māṇavaṃ pārāsiviyantevāsiṃ tuṇhībhūtaṃ maṅkubhūtaṃ pattakkhandhaṃ adhomukhaṃ pajjhāyantaṃ appaṭibhānaṃ viditvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘aññathā kho, ānanda, deseti pārāsiviyo brāhmaṇo sāvakānaṃ indriyabhāvanaṃ, aññathā ca panānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā hotī’’ti. ‘‘Etassa, bhagavā, kālo; etassa, sugata, kālo yaṃ bhagavā ariyassa vinaye anuttaraṃ indriyabhāvanaṃ deseyya. Bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantī’’ti. ‘‘Tenahānanda, suṇāhi, sādhukaṃ manasi karohi; bhāsissāmī’’ti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi. Bhagavā etadavoca –
૪૫૪. ‘‘કથઞ્ચાનન્દ, અરિયસ્સ વિનયે અનુત્તરા ઇન્દ્રિયભાવના હોતિ? ઇધાનન્દ, ભિક્ખુનો ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા ઉપ્પજ્જતિ મનાપં, ઉપ્પજ્જતિ અમનાપં, ઉપ્પજ્જતિ મનાપામનાપં. સો એવં પજાનાતિ – ‘ઉપ્પન્નં ખો મે ઇદં મનાપં, ઉપ્પન્નં અમનાપં, ઉપ્પન્નં મનાપામનાપં . તઞ્ચ ખો સઙ્ખતં ઓળારિકં પટિચ્ચસમુપ્પન્નં. એતં સન્તં એતં પણીતં યદિદં – ઉપેક્ખા’તિ. તસ્સ તં ઉપ્પન્નં મનાપં ઉપ્પન્નં અમનાપં ઉપ્પન્નં મનાપામનાપં નિરુજ્ઝતિ; ઉપેક્ખા સણ્ઠાતિ. સેય્યથાપિ, આનન્દ, ચક્ખુમા પુરિસો ઉમ્મીલેત્વા વા નિમીલેય્ય, નિમીલેત્વા વા ઉમ્મીલેય્ય; એવમેવ ખો, આનન્દ, યસ્સ કસ્સચિ એવંસીઘં એવંતુવટં એવંઅપ્પકસિરેન ઉપ્પન્નં મનાપં ઉપ્પન્નં અમનાપં ઉપ્પન્નં મનાપામનાપં નિરુજ્ઝતિ, ઉપેક્ખા સણ્ઠાતિ – અયં વુચ્ચતાનન્દ, અરિયસ્સ વિનયે અનુત્તરા ઇન્દ્રિયભાવના ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યેસુ રૂપેસુ.
454. ‘‘Kathañcānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā hoti? Idhānanda, bhikkhuno cakkhunā rūpaṃ disvā uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So evaṃ pajānāti – ‘uppannaṃ kho me idaṃ manāpaṃ, uppannaṃ amanāpaṃ, uppannaṃ manāpāmanāpaṃ . Tañca kho saṅkhataṃ oḷārikaṃ paṭiccasamuppannaṃ. Etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ – upekkhā’ti. Tassa taṃ uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati; upekkhā saṇṭhāti. Seyyathāpi, ānanda, cakkhumā puriso ummīletvā vā nimīleyya, nimīletvā vā ummīleyya; evameva kho, ānanda, yassa kassaci evaṃsīghaṃ evaṃtuvaṭaṃ evaṃappakasirena uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati, upekkhā saṇṭhāti – ayaṃ vuccatānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā cakkhuviññeyyesu rūpesu.
૪૫૫. ‘‘પુન ચપરં, આનન્દ, ભિક્ખુનો સોતેન સદ્દં સુત્વા ઉપ્પજ્જતિ મનાપં, ઉપ્પજ્જતિ અમનાપં, ઉપ્પજ્જતિ મનાપામનાપં. સો એવં પજાનાતિ – ‘ઉપ્પન્નં ખો મે ઇદં મનાપં, ઉપ્પન્નં અમનાપં, ઉપ્પન્નં મનાપામનાપં. તઞ્ચ ખો સઙ્ખતં ઓળારિકં પટિચ્ચસમુપ્પન્નં. એતં સન્તં એતં પણીતં યદિદં – ઉપેક્ખા’તિ. તસ્સ તં ઉપ્પન્નં મનાપં ઉપ્પન્નં અમનાપં ઉપ્પન્નં મનાપામનાપં નિરુજ્ઝતિ; ઉપેક્ખા સણ્ઠાતિ. સેય્યથાપિ, આનન્દ, બલવા પુરિસો અપ્પકસિરેનેવ અચ્છરં 7 પહરેય્ય; એવમેવ ખો, આનન્દ, યસ્સ કસ્સચિ એવંસીઘં એવંતુવટં એવંઅપ્પકસિરેન ઉપ્પન્નં મનાપં ઉપ્પન્નં અમનાપં ઉપ્પન્નં મનાપામનાપં નિરુજ્ઝતિ, ઉપેક્ખા સણ્ઠાતિ – અયં વુચ્ચતાનન્દ, અરિયસ્સ વિનયે અનુત્તરા ઇન્દ્રિયભાવના સોતવિઞ્ઞેય્યેસુ સદ્દેસુ.
455. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhuno sotena saddaṃ sutvā uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So evaṃ pajānāti – ‘uppannaṃ kho me idaṃ manāpaṃ, uppannaṃ amanāpaṃ, uppannaṃ manāpāmanāpaṃ. Tañca kho saṅkhataṃ oḷārikaṃ paṭiccasamuppannaṃ. Etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ – upekkhā’ti. Tassa taṃ uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati; upekkhā saṇṭhāti. Seyyathāpi, ānanda, balavā puriso appakasireneva accharaṃ 8 pahareyya; evameva kho, ānanda, yassa kassaci evaṃsīghaṃ evaṃtuvaṭaṃ evaṃappakasirena uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati, upekkhā saṇṭhāti – ayaṃ vuccatānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā sotaviññeyyesu saddesu.
૪૫૬. ‘‘પુન ચપરં, આનન્દ, ભિક્ખુનો ઘાનેન ગન્ધં ઘાયિત્વા ઉપ્પજ્જતિ મનાપં, ઉપ્પજ્જતિ અમનાપં, ઉપ્પજ્જતિ મનાપામનાપં. સો એવં પજાનાતિ – ‘ઉપ્પન્નં ખો મે ઇદં મનાપં, ઉપ્પન્નં અમનાપં, ઉપ્પન્નં મનાપામનાપં. તઞ્ચ ખો સઙ્ખતં ઓળારિકં પટિચ્ચસમુપ્પન્નં. એતં સન્તં એતં પણીતં યદિદં – ઉપેક્ખા’તિ. તસ્સ તં ઉપ્પન્નં મનાપં ઉપ્પન્નં અમનાપં ઉપ્પન્નં મનાપામનાપં નિરુજ્ઝતિ; ઉપેક્ખા સણ્ઠાતિ. સેય્યથાપિ, આનન્દ , ઈસકંપોણે 9 પદુમપલાસે 10 ઉદકફુસિતાનિ પવત્તન્તિ, ન સણ્ઠન્તિ; એવમેવ ખો, આનન્દ, યસ્સ કસ્સચિ એવંસીઘં એવંતુવટં એવંઅપ્પકસિરેન ઉપ્પન્નં મનાપં ઉપ્પન્નં અમનાપં ઉપ્પન્નં મનાપામનાપં નિરુજ્ઝતિ, ઉપેક્ખા સણ્ઠાતિ – અયં વુચ્ચતાનન્દ, અરિયસ્સ વિનયે અનુત્તરા ઇન્દ્રિયભાવના ઘાનવિઞ્ઞેય્યેસુ ગન્ધેસુ.
456. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhuno ghānena gandhaṃ ghāyitvā uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So evaṃ pajānāti – ‘uppannaṃ kho me idaṃ manāpaṃ, uppannaṃ amanāpaṃ, uppannaṃ manāpāmanāpaṃ. Tañca kho saṅkhataṃ oḷārikaṃ paṭiccasamuppannaṃ. Etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ – upekkhā’ti. Tassa taṃ uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati; upekkhā saṇṭhāti. Seyyathāpi, ānanda , īsakaṃpoṇe 11 padumapalāse 12 udakaphusitāni pavattanti, na saṇṭhanti; evameva kho, ānanda, yassa kassaci evaṃsīghaṃ evaṃtuvaṭaṃ evaṃappakasirena uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati, upekkhā saṇṭhāti – ayaṃ vuccatānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā ghānaviññeyyesu gandhesu.
૪૫૭. ‘‘પુન ચપરં, આનન્દ, ભિક્ખુનો જિવ્હાય રસં સાયિત્વા ઉપ્પજ્જતિ મનાપં, ઉપ્પજ્જતિ અમનાપં, ઉપ્પજ્જતિ મનાપામનાપં. સો એવં પજાનાતિ – ‘ઉપ્પન્નં ખો મે ઇદં મનાપં, ઉપ્પન્નં અમનાપં, ઉપ્પન્નં મનાપામનાપં. તઞ્ચ ખો સઙ્ખતં ઓળારિકં પટિચ્ચસમુપ્પન્નં. એતં સન્તં એતં પણીતં યદિદં – ઉપેક્ખા’તિ. તસ્સ તં ઉપ્પન્નં મનાપં ઉપ્પન્નં અમનાપં ઉપ્પન્નં મનાપામનાપં નિરુજ્ઝતિ; ઉપેક્ખા સણ્ઠાતિ . સેય્યથાપિ, આનન્દ, બલવા પુરિસો જિવ્હગ્ગે ખેળપિણ્ડં સંયૂહિત્વા અપ્પકસિરેન વમેય્ય 13; એવમેવ ખો, આનન્દ, યસ્સ કસ્સચિ એવંસીઘં એવંતુવટં એવંઅપ્પકસિરેન ઉપ્પન્નં મનાપં ઉપ્પન્નં અમનાપં ઉપ્પન્નં મનાપામનાપં નિરુજ્ઝતિ, ઉપેક્ખા સણ્ઠાતિ – અયં વુચ્ચતાનન્દ, અરિયસ્સ વિનયે અનુત્તરા ઇન્દ્રિયભાવના જિવ્હાવિઞ્ઞેય્યેસુ રસેસુ.
457. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhuno jivhāya rasaṃ sāyitvā uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So evaṃ pajānāti – ‘uppannaṃ kho me idaṃ manāpaṃ, uppannaṃ amanāpaṃ, uppannaṃ manāpāmanāpaṃ. Tañca kho saṅkhataṃ oḷārikaṃ paṭiccasamuppannaṃ. Etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ – upekkhā’ti. Tassa taṃ uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati; upekkhā saṇṭhāti . Seyyathāpi, ānanda, balavā puriso jivhagge kheḷapiṇḍaṃ saṃyūhitvā appakasirena vameyya 14; evameva kho, ānanda, yassa kassaci evaṃsīghaṃ evaṃtuvaṭaṃ evaṃappakasirena uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati, upekkhā saṇṭhāti – ayaṃ vuccatānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā jivhāviññeyyesu rasesu.
૪૫૮. ‘‘પુન ચપરં, આનન્દ, ભિક્ખુનો કાયેન ફોટ્ઠબ્બં ફુસિત્વા ઉપ્પજ્જતિ મનાપં, ઉપ્પજ્જતિ અમનાપં, ઉપ્પજ્જતિ મનાપામનાપં. સો એવં પજાનાતિ – ‘ઉપ્પન્નં ખો મે ઇદં મનાપં, ઉપ્પન્નં અમનાપં, ઉપ્પન્નં મનાપામનાપં. તઞ્ચ ખો સઙ્ખતં ઓળારિકં પટિચ્ચસમુપ્પન્નં. એતં સન્તં એતં પણીતં યદિદં – ઉપેક્ખા’તિ. તસ્સ તં ઉપ્પન્નં મનાપં ઉપ્પન્નં અમનાપં ઉપ્પન્નં મનાપામનાપં નિરુજ્ઝતિ; ઉપેક્ખા સણ્ઠાતિ. સેય્યથાપિ, આનન્દ, બલવા પુરિસો સમિઞ્જિતં વા બાહં પસારેય્ય, પસારિતં વા બાહં સમિઞ્જેય્ય; એવમેવ ખો, આનન્દ, યસ્સ કસ્સચિ એવંસીઘં એવંતુવટં એવંઅપ્પકસિરેન ઉપ્પન્નં મનાપં ઉપ્પન્નં અમનાપં ઉપ્પન્નં મનાપામનાપં નિરુજ્ઝતિ, ઉપેક્ખા સણ્ઠાતિ – અયં વુચ્ચતાનન્દ, અરિયસ્સ વિનયે અનુત્તરા ઇન્દ્રિયભાવના કાયવિઞ્ઞેય્યેસુ ફોટ્ઠબ્બેસુ.
458. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhuno kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So evaṃ pajānāti – ‘uppannaṃ kho me idaṃ manāpaṃ, uppannaṃ amanāpaṃ, uppannaṃ manāpāmanāpaṃ. Tañca kho saṅkhataṃ oḷārikaṃ paṭiccasamuppannaṃ. Etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ – upekkhā’ti. Tassa taṃ uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati; upekkhā saṇṭhāti. Seyyathāpi, ānanda, balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya; evameva kho, ānanda, yassa kassaci evaṃsīghaṃ evaṃtuvaṭaṃ evaṃappakasirena uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati, upekkhā saṇṭhāti – ayaṃ vuccatānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā kāyaviññeyyesu phoṭṭhabbesu.
૪૫૯. ‘‘પુન ચપરં, આનન્દ, ભિક્ખુનો મનસા ધમ્મં વિઞ્ઞાય ઉપ્પજ્જતિ મનાપં, ઉપ્પજ્જતિ અમનાપં, ઉપ્પજ્જતિ મનાપામનાપં. સો એવં પજાનાતિ – ‘ઉપ્પન્નં ખો મે ઇદં મનાપં, ઉપ્પન્નં અમનાપં, ઉપ્પન્નં મનાપામનાપં. તઞ્ચ ખો સઙ્ખતં ઓળારિકં પટિચ્ચસમુપ્પન્નં. એતં સન્તં એતં પણીતં યદિદં – ઉપેક્ખા’તિ. તસ્સ તં ઉપ્પન્નં મનાપં ઉપ્પન્નં અમનાપં ઉપ્પન્નં મનાપામનાપં નિરુજ્ઝતિ; ઉપેક્ખા સણ્ઠાતિ. સેય્યથાપિ, આનન્દ, બલવા પુરિસો દિવસંસન્તત્તે 15 અયોકટાહે દ્વે વા તીણિ વા ઉદકફુસિતાનિ નિપાતેય્ય. દન્ધો, આનન્દ, ઉદકફુસિતાનં નિપાતો, અથ ખો નં ખિપ્પમેવ પરિક્ખયં પરિયાદાનં ગચ્છેય્ય; એવમેવ ખો, આનન્દ, યસ્સ કસ્સચિ એવંસીઘં એવંતુવટં એવંઅપ્પકસિરેન ઉપ્પન્નં મનાપં ઉપ્પન્નં અમનાપં ઉપ્પન્નં મનાપામનાપં નિરુજ્ઝતિ, ઉપેક્ખા સણ્ઠાતિ – અયં વુચ્ચતાનન્દ, અરિયસ્સ વિનયે અનુત્તરા ઇન્દ્રિયભાવના મનોવિઞ્ઞેય્યેસુ ધમ્મેસુ. એવં ખો, આનન્દ, અરિયસ્સ વિનયે અનુત્તરા ઇન્દ્રિયભાવના હોતિ.
459. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhuno manasā dhammaṃ viññāya uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So evaṃ pajānāti – ‘uppannaṃ kho me idaṃ manāpaṃ, uppannaṃ amanāpaṃ, uppannaṃ manāpāmanāpaṃ. Tañca kho saṅkhataṃ oḷārikaṃ paṭiccasamuppannaṃ. Etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ – upekkhā’ti. Tassa taṃ uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati; upekkhā saṇṭhāti. Seyyathāpi, ānanda, balavā puriso divasaṃsantatte 16 ayokaṭāhe dve vā tīṇi vā udakaphusitāni nipāteyya. Dandho, ānanda, udakaphusitānaṃ nipāto, atha kho naṃ khippameva parikkhayaṃ pariyādānaṃ gaccheyya; evameva kho, ānanda, yassa kassaci evaṃsīghaṃ evaṃtuvaṭaṃ evaṃappakasirena uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati, upekkhā saṇṭhāti – ayaṃ vuccatānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā manoviññeyyesu dhammesu. Evaṃ kho, ānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā hoti.
૪૬૦. ‘‘કથઞ્ચાનન્દ , સેખો હોતિ પાટિપદો? ઇધાનન્દ, ભિક્ખુનો ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા ઉપ્પજ્જતિ મનાપં, ઉપ્પજ્જતિ અમનાપં, ઉપ્પજ્જતિ મનાપામનાપં. સો તેન ઉપ્પન્નેન મનાપેન ઉપ્પન્નેન અમનાપેન ઉપ્પન્નેન મનાપામનાપેન અટ્ટીયતિ હરાયતિ જિગુચ્છતિ. સોતેન સદ્દં સુત્વા…પે॰… ઘાનેન ગન્ધં ઘાયિત્વા…, જિવ્હાય રસં સાયિત્વા… કાયેન ફોટ્ઠબ્બં ફુસિત્વા… મનસા ધમ્મં વિઞ્ઞાય ઉપ્પજ્જતિ મનાપં, ઉપ્પજ્જતિ અમનાપં, ઉપ્પજ્જતિ મનાપામનાપં. સો તેન ઉપ્પન્નેન મનાપેન ઉપ્પન્નેન અમનાપેન ઉપ્પન્નેન મનાપામનાપેન અટ્ટીયતિ હરાયતિ જિગુચ્છતિ. એવં ખો, આનન્દ, સેખો હોતિ પાટિપદો.
460. ‘‘Kathañcānanda , sekho hoti pāṭipado? Idhānanda, bhikkhuno cakkhunā rūpaṃ disvā uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So tena uppannena manāpena uppannena amanāpena uppannena manāpāmanāpena aṭṭīyati harāyati jigucchati. Sotena saddaṃ sutvā…pe… ghānena gandhaṃ ghāyitvā…, jivhāya rasaṃ sāyitvā… kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā… manasā dhammaṃ viññāya uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So tena uppannena manāpena uppannena amanāpena uppannena manāpāmanāpena aṭṭīyati harāyati jigucchati. Evaṃ kho, ānanda, sekho hoti pāṭipado.
૪૬૧. ‘‘કથઞ્ચાનન્દ, અરિયો હોતિ ભાવિતિન્દ્રિયો? ઇધાનન્દ, ભિક્ખુનો ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા ઉપ્પજ્જતિ મનાપં, ઉપ્પજ્જતિ અમનાપં, ઉપ્પજ્જતિ મનાપામનાપં. સો સચે આકઙ્ખતિ – ‘પટિકૂલે 17 અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરેય્ય’ન્તિ, અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી તત્થ વિહરતિ. સચે આકઙ્ખતિ – ‘અપ્પટિકૂલે પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરેય્ય’ન્તિ, પટિકૂલસઞ્ઞી તત્થ વિહરતિ. સચે આકઙ્ખતિ – ‘પટિકૂલે ચ અપ્પટિકૂલે ચ અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરેય્ય’ન્તિ, અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી તત્થ વિહરતિ. સચે આકઙ્ખતિ – ‘અપ્પટિકૂલે ચ પટિકૂલે ચ પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરેય્ય’ન્તિ, પટિકૂલસઞ્ઞી તત્થ વિહરતિ. સચે આકઙ્ખતિ – ‘પટિકૂલઞ્ચ અપ્પટિકૂલઞ્ચ તદુભયં અભિનિવજ્જેત્વા ઉપેક્ખકો વિહરેય્યં સતો સમ્પજાનો’તિ, ઉપેક્ખકો તત્થ વિહરતિ સતો સમ્પજાનો.
461. ‘‘Kathañcānanda, ariyo hoti bhāvitindriyo? Idhānanda, bhikkhuno cakkhunā rūpaṃ disvā uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So sace ākaṅkhati – ‘paṭikūle 18 appaṭikūlasaññī vihareyya’nti, appaṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākaṅkhati – ‘appaṭikūle paṭikūlasaññī vihareyya’nti, paṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākaṅkhati – ‘paṭikūle ca appaṭikūle ca appaṭikūlasaññī vihareyya’nti, appaṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākaṅkhati – ‘appaṭikūle ca paṭikūle ca paṭikūlasaññī vihareyya’nti, paṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākaṅkhati – ‘paṭikūlañca appaṭikūlañca tadubhayaṃ abhinivajjetvā upekkhako vihareyyaṃ sato sampajāno’ti, upekkhako tattha viharati sato sampajāno.
૪૬૨. ‘‘પુન ચપરં, આનન્દ, ભિક્ખુનો સોતેન સદ્દં સુત્વા…પે॰… ઘાનેન ગન્ધં ઘાયિત્વા… જિવ્હાય રસં સાયિત્વા… કાયેન ફોટ્ઠબ્બં ફુસિત્વા… મનસા ધમ્મં વિઞ્ઞાય ઉપ્પજ્જતિ મનાપં, ઉપ્પજ્જતિ અમનાપં, ઉપ્પજ્જતિ મનાપામનાપં. સો સચે આકઙ્ખતિ – ‘પટિકૂલે અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરેય્ય’ન્તિ, અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી તત્થ વિહરતિ. સચે આકઙ્ખતિ – ‘અપ્પટિકૂલે પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરેય્ય’ન્તિ, પટિકૂલસઞ્ઞી તત્થ વિહરતિ. સચે આકઙ્ખતિ – ‘પટિકૂલે ચ અપ્પટિકૂલે ચ અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરેય્ય’ન્તિ, અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી તત્થ વિહરતિ. સચે આકઙ્ખતિ – ‘અપ્પટિકૂલે ચ પટિકૂલે ચ પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરેય્ય’ન્તિ, પટિકૂલસઞ્ઞી તત્થ વિહરતિ. સચે આકઙ્ખતિ – ‘પટિકૂલઞ્ચ અપ્પટિકૂલઞ્ચ તદુભયમ્પ્મ્પ્પિ અભિનિવજ્જેત્વા ઉપેક્ખકો વિહરેય્યં સતો સમ્પજાનો’તિ, ઉપેક્ખકો તત્થ વિહરતિ સતો સમ્પજાનો. એવં ખો, આનન્દ, અરિયો હોતિ ભાવિતિન્દ્રિયો.
462. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhuno sotena saddaṃ sutvā…pe… ghānena gandhaṃ ghāyitvā… jivhāya rasaṃ sāyitvā… kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā… manasā dhammaṃ viññāya uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So sace ākaṅkhati – ‘paṭikūle appaṭikūlasaññī vihareyya’nti, appaṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākaṅkhati – ‘appaṭikūle paṭikūlasaññī vihareyya’nti, paṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākaṅkhati – ‘paṭikūle ca appaṭikūle ca appaṭikūlasaññī vihareyya’nti, appaṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākaṅkhati – ‘appaṭikūle ca paṭikūle ca paṭikūlasaññī vihareyya’nti, paṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākaṅkhati – ‘paṭikūlañca appaṭikūlañca tadubhayampmppi abhinivajjetvā upekkhako vihareyyaṃ sato sampajāno’ti, upekkhako tattha viharati sato sampajāno. Evaṃ kho, ānanda, ariyo hoti bhāvitindriyo.
૪૬૩. ‘‘ઇતિ ખો, આનન્દ, દેસિતા મયા અરિયસ્સ વિનયે અનુત્તરા ઇન્દ્રિયભાવના, દેસિતો સેખો પાટિપદો, દેસિતો અરિયો ભાવિતિન્દ્રિયો . યં ખો, આનન્દ, સત્થારા કરણીયં સાવકાનં હિતેસિના અનુકમ્પકેન અનુકમ્પં ઉપાદાય, કતં વો તં મયા. એતાનિ, આનન્દ, રુક્ખમૂલાનિ, એતાનિ સુઞ્ઞાગારાનિ, ઝાયથાનન્દ, મા પમાદત્થ, મા પચ્છા વિપ્પટિસારિનો અહુવત્થ. અયં વો અમ્હાકં અનુસાસની’’તિ.
463. ‘‘Iti kho, ānanda, desitā mayā ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā, desito sekho pāṭipado, desito ariyo bhāvitindriyo . Yaṃ kho, ānanda, satthārā karaṇīyaṃ sāvakānaṃ hitesinā anukampakena anukampaṃ upādāya, kataṃ vo taṃ mayā. Etāni, ānanda, rukkhamūlāni, etāni suññāgārāni, jhāyathānanda, mā pamādattha, mā pacchā vippaṭisārino ahuvattha. Ayaṃ vo amhākaṃ anusāsanī’’ti.
ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમનો આયસ્મા આનન્દો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દીતિ.
Idamavoca bhagavā. Attamano āyasmā ānando bhagavato bhāsitaṃ abhinandīti.
ઇન્દ્રિયભાવનાસુત્તં નિટ્ઠિતં દસમં.
Indriyabhāvanāsuttaṃ niṭṭhitaṃ dasamaṃ.
સળાયતનવગ્ગો નિટ્ઠિતો પઞ્ચમો.
Saḷāyatanavaggo niṭṭhito pañcamo.
તસ્સુદ્દાનં –
Tassuddānaṃ –
અનાથપિણ્ડિકો છન્નો, પુણ્ણો નન્દકરાહુલા;
Anāthapiṇḍiko channo, puṇṇo nandakarāhulā;
છછક્કં સળાયતનિકં, નગરવિન્દેય્યસુદ્ધિકા;
Chachakkaṃ saḷāyatanikaṃ, nagaravindeyyasuddhikā;
ઇન્દ્રિયભાવના ચાપિ, વગ્ગો ઓવાદપઞ્ચમોતિ.
Indriyabhāvanā cāpi, vaggo ovādapañcamoti.
ઇદં વગ્ગાનમુદ્દાનં –
Idaṃ vaggānamuddānaṃ –
દેવદહોનુપદો ચ, સુઞ્ઞતો ચ વિભઙ્ગકો;
Devadahonupado ca, suññato ca vibhaṅgako;
સળાયતનોતિ વગ્ગા, ઉપરિપણ્ણાસકે ઠિતાતિ.
Saḷāyatanoti vaggā, uparipaṇṇāsake ṭhitāti.
ઉપરિપણ્ણાસકં સમત્તં.
Uparipaṇṇāsakaṃ samattaṃ.
તીહિ પણ્ણાસકેહિ પટિમણ્ડિતો સકલો
Tīhi paṇṇāsakehi paṭimaṇḍito sakalo
મજ્ઝિમનિકાયો સમત્તો.
Majjhimanikāyo samatto.
Footnotes:
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ૧૦. ઇન્દ્રિયભાવનાસુત્તવણ્ણના • 10. Indriyabhāvanāsuttavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ૧૦. ઇન્દ્રિયભાવનાસુત્તવણ્ણના • 10. Indriyabhāvanāsuttavaṇṇanā
