Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဣတိဝုတ္တက-အဋ္ဌကထာ • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
၃. ဣန္ဒ္ရိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
3. Indriyasuttavaṇṇanā
၆၂. တတိယေ ဣန္ဒ္ရိယာနီတိ အဓိပတေယ္ယဋ္ဌေန ဣန္ဒ္ရိယာနိ။ ယာနိ ဟိ သဟဇာတဓမ္မေသု ဣသ္သရာ ဝိယ ဟုတ္ဝာ တေဟိ အနုဝတ္တိတဗ္ဗာနိ, တာနိ ဣန္ဒ္ရိယာနိ နာမ။ အပိစ ဣန္ဒော ဘဂဝာ ဓမ္မိသ္သရော ပရမေန စိတ္တိသ္သရိယေန သမန္နာဂတော။ တေန ဣန္ဒေန သဗ္ဗပဌမံ ဒိဋ္ဌတ္တာ အဓိဂတတ္တာ ပရေသဉ္စ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဒေသိတတ္တာ ဝိဟိတတ္တာ ဂောစရဘာဝနာသေဝနာဟိ ဒိဋ္ဌတ္တာ စ ဣန္ဒ္ရိယာနိ။ ဣန္ဒံ ဝာ မဂ္ဂာဓိဂမသ္သ ဥပနိသ္သယဘူတံ ပုညကမ္မံ, တသ္သ လိင္ဂာနီတိပိ ဣန္ဒ္ရိယာနိ။ အနညာတညသ္သာမီတိန္ဒ္ရိယန္တိ ‘‘အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ အနညာတံ အနဓိဂတံ အမတပဒံ စတုသစ္စဓမ္မမေဝ ဝာ ဇာနိသ္သာမီ’’တိ ပဋိပန္နသ္သ ဣမိနာ ပုဗ္ဗဘာဂေန ဥပ္ပန္နံ ဣန္ဒ္ရိယံ, သောတာပတ္တိမဂ္ဂပညာယေတံ အဓိဝစနံ။ အညိန္ဒ္ရိယန္တိ အာဇာနနဣန္ဒ္ရိယံ။ တတ္ရာယံ ဝစနတ္ထော – အာဇာနာတိ ပဌမမဂ္ဂဉာဏေန ဒိဋ္ဌမရိယာဒံ အနတိက္ကမိတ္ဝာဝ ဇာနာတီတိ အညာ။ ယထေဝ ဟိ ပဌမမဂ္ဂပညာ ဒုက္ခာဒီသု ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန ပဝတ္တတိ, တထေဝ အယမ္ပိ ပဝတ္တတီတိ အညာ စ သာ ယထာဝုတ္တေနဋ္ဌေန ဣန္ဒ္ရိယံ စာတိ အညိန္ဒ္ရိယံ။ အာဇာနနဋ္ဌေနေဝ အညသ္သ ဝာ အရိယပုဂ္ဂလသ္သ ဣန္ဒ္ရိယန္တိ အညိန္ဒ္ရိယံ, သောတာပတ္တိဖလတော ပဋ္ဌာယ ဆသု ဌာနေသု ဉာဏသ္သေတံ အဓိဝစနံ။ အညာတာဝိန္ဒ္ရိယန္တိ အညာတာဝိနော စတူသု သစ္စေသု နိဋ္ဌိတဉာဏကိစ္စသ္သ ခီဏာသဝသ္သ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဣန္ဒ္ရိယဋ္ဌသမ္ဘဝတော စ အညာတာဝိန္ဒ္ရိယံ။ ဧတ္ထ စ ပဌမပစ္ဆိမာနိ ပဌမမဂ္ဂစတုတ္ထဖလဝသေန ဧကဋ္ဌာနိကာနိ, ဣတရံ ဣတရမဂ္ဂဖလဝသေန ဆဋ္ဌာနိကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
62. Tatiye indriyānīti adhipateyyaṭṭhena indriyāni. Yāni hi sahajātadhammesu issarā viya hutvā tehi anuvattitabbāni, tāni indriyāni nāma. Apica indo bhagavā dhammissaro paramena cittissariyena samannāgato. Tena indena sabbapaṭhamaṃ diṭṭhattā adhigatattā paresañca diṭṭhattā desitattā vihitattā gocarabhāvanāsevanāhi diṭṭhattā ca indriyāni. Indaṃ vā maggādhigamassa upanissayabhūtaṃ puññakammaṃ, tassa liṅgānītipi indriyāni. Anaññātaññassāmītindriyanti ‘‘anamatagge saṃsāre anaññātaṃ anadhigataṃ amatapadaṃ catusaccadhammameva vā jānissāmī’’ti paṭipannassa iminā pubbabhāgena uppannaṃ indriyaṃ, sotāpattimaggapaññāyetaṃ adhivacanaṃ. Aññindriyanti ājānanaindriyaṃ. Tatrāyaṃ vacanattho – ājānāti paṭhamamaggañāṇena diṭṭhamariyādaṃ anatikkamitvāva jānātīti aññā. Yatheva hi paṭhamamaggapaññā dukkhādīsu pariññābhisamayādivasena pavattati, tatheva ayampi pavattatīti aññā ca sā yathāvuttenaṭṭhena indriyaṃ cāti aññindriyaṃ. Ājānanaṭṭheneva aññassa vā ariyapuggalassa indriyanti aññindriyaṃ, sotāpattiphalato paṭṭhāya chasu ṭhānesu ñāṇassetaṃ adhivacanaṃ. Aññātāvindriyanti aññātāvino catūsu saccesu niṭṭhitañāṇakiccassa khīṇāsavassa uppajjanato indriyaṭṭhasambhavato ca aññātāvindriyaṃ. Ettha ca paṭhamapacchimāni paṭhamamaggacatutthaphalavasena ekaṭṭhānikāni, itaraṃ itaramaggaphalavasena chaṭṭhānikanti veditabbaṃ.
ဂာထာသု သိက္ခမာနသ္သာတိ အဓိသီလသိက္ခာဒယော သိက္ခမာနသ္သ ဘာဝေန္တသ္သ။ ဥဇုမဂ္ဂာနုသာရိနောတိ ဥဇုမဂ္ဂော ဝုစ္စတိ အရိယမဂ္ဂော, အန္တဒ္ဝယဝိဝဇ္ဇိတတ္တာ တသ္သ အနုသ္သရဏတော ဥဇုမဂ္ဂာနုသာရိနော, ပဋိပာဋိယာ မဂ္ဂေ ဥပ္ပာဒေန္တသ္သာတိ အတ္ထော။ ခယသ္မိန္တိ အနဝသေသကိလေသာနံ ခေပနတော ခယသင္ခာတေ အဂ္ဂမဂ္ဂေ ဉာဏံ ပဌမံ ပုရေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတော အညာ အနန္တရာတိ တတော မဂ္ဂဉာဏတော အနန္တရာ အရဟတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အထ ဝာ ဥဇုမဂ္ဂာနုသာရိနောတိ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနာဒိကေ ဝဇ္ဇေတ္ဝာ သမထဝိပသ္သနံ ယုဂနဒ္ဓံ ကတ္ဝာ ဘာဝနာဝသေန ပဝတ္တံ ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂံ အနုသ္သရန္တသ္သ အနုဂစ္ဆန္တသ္သ ပဋိပဇ္ဇန္တသ္သ ဂောတ္ရဘုဉာဏာနန္တရံ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌာနံ ကိလေသာနံ ခေပနတော ခယသ္မိံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေ ပဌမံ ဉာဏံ အနညာတညသ္သာမီတိန္ဒ္ရိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတော အညာ အနန္တရာတိ တတော ပဌမဉာဏတော အနန္တရာ အနန္တရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဂ္ဂမဂ္ဂာ အညာ အညိန္ဒ္ရိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
Gāthāsu sikkhamānassāti adhisīlasikkhādayo sikkhamānassa bhāventassa. Ujumaggānusārinoti ujumaggo vuccati ariyamaggo, antadvayavivajjitattā tassa anussaraṇato ujumaggānusārino, paṭipāṭiyā magge uppādentassāti attho. Khayasminti anavasesakilesānaṃ khepanato khayasaṅkhāte aggamagge ñāṇaṃ paṭhamaṃ pureyeva uppajjati. Tato aññā anantarāti tato maggañāṇato anantarā arahattaṃ uppajjati. Atha vā ujumaggānusārinoti līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanādike vajjetvā samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ katvā bhāvanāvasena pavattaṃ pubbabhāgamaggaṃ anussarantassa anugacchantassa paṭipajjantassa gotrabhuñāṇānantaraṃ diṭṭhekaṭṭhānaṃ kilesānaṃ khepanato khayasmiṃ sotāpattimagge paṭhamaṃ ñāṇaṃ anaññātaññassāmītindriyaṃ uppajjati. Tato aññā anantarāti tato paṭhamañāṇato anantarā anantarato paṭṭhāya yāva aggamaggā aññā aññindriyaṃ uppajjati.
တတော အညာ ဝိမုတ္တသ္သာတိ တတော အညာ အညိန္ဒ္ရိယတော ပစ္ဆာ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏာနန္တရာ အရဟတ္တဖလေန ပညာဝိမုတ္တိယာ အညာတာဝိန္ဒ္ရိယေန ဝိမုတ္တသ္သ။ ဉာဏံ ဝေ ဟောတိ တာဒိနောတိ အရဟတ္တဖလုပ္ပတ္တိတော ဥတ္တရကာလေ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒီသု တာဒိလက္ခဏပ္ပတ္တသ္သ ခီဏာသဝသ္သ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကထံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘အကုပ္ပာ မေ ဝိမုတ္တီ’’တိ။ တသ္သ အကုပ္ပဘာဝသ္သ ကာရဏံ ဒသ္သေတိ ‘‘ဘဝသံယောဇနက္ခယာ’’တိ။
Tatoaññā vimuttassāti tato aññā aññindriyato pacchā arahattamaggañāṇānantarā arahattaphalena paññāvimuttiyā aññātāvindriyena vimuttassa. Ñāṇaṃ ve hoti tādinoti arahattaphaluppattito uttarakāle iṭṭhāniṭṭhādīsu tādilakkhaṇappattassa khīṇāsavassa paccavekkhaṇañāṇaṃ uppajjati. Kathaṃ uppajjatīti āha ‘‘akuppā me vimuttī’’ti. Tassa akuppabhāvassa kāraṇaṃ dasseti ‘‘bhavasaṃyojanakkhayā’’ti.
ဣဒာနိ တာဒိသံ ခီဏာသဝံ ထောမေန္တော ‘‘သ ဝေ ဣန္ဒ္ရိယသမ္ပန္နော’’တိ တတိယံ ဂာထမာဟ။ တတ္ထ ဣန္ဒ္ရိယသမ္ပန္နောတိ ယထာဝုတ္တေဟိ တီဟိ လောကုတ္တရိန္ဒ္ရိယေဟိ သမန္နာဂတော, သုဒ္ဓေဟိပိ ဝာ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိလဒ္ဓေဟိ သဒ္ဓာဒီဟိ ဣန္ဒ္ရိယေဟိ သမန္နာဂတော ပရိပုဏ္ဏော, တတော ဧဝ စက္ခာဒီဟိ သုဋ္ဌု ဝူပသန္တေဟိ နိဗ္ဗိသေဝနေဟိ ဣန္ဒ္ရိယေဟိ သမန္နာဂတော။ တေနာဟ ‘‘သန္တော’’တိ, သဗ္ဗကိလေသပရိဠာဟဝူပသမေန ဥပသန္တောတိ အတ္ထော။ သန္တိပဒေ ရတောတိ နိဗ္ဗာနေ အဘိရတော အဓိမုတ္တော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣန္ဒ္ရိယသမ္ပန္နော’’တိ ဧတေန ဘာဝိတမဂ္ဂတာ, ပရိညာတက္ခန္ဓတာ စသ္သ ဒသ္သိတာ။ ‘‘သန္တော’’တိ ဧတေန ပဟီနကိလေသတာ, ‘‘သန္တိပဒေ ရတော’’တိ ဧတေန သစ္ဆိကတနိရောဓတာတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
Idāni tādisaṃ khīṇāsavaṃ thomento ‘‘sa ve indriyasampanno’’ti tatiyaṃ gāthamāha. Tattha indriyasampannoti yathāvuttehi tīhi lokuttarindriyehi samannāgato, suddhehipi vā paṭippassaddhiladdhehi saddhādīhi indriyehi samannāgato paripuṇṇo, tato eva cakkhādīhi suṭṭhu vūpasantehi nibbisevanehi indriyehi samannāgato. Tenāha ‘‘santo’’ti, sabbakilesapariḷāhavūpasamena upasantoti attho. Santipade ratoti nibbāne abhirato adhimutto. Ettha ca ‘‘indriyasampanno’’ti etena bhāvitamaggatā, pariññātakkhandhatā cassa dassitā. ‘‘Santo’’ti etena pahīnakilesatā, ‘‘santipade rato’’ti etena sacchikatanirodhatāti. Sesaṃ vuttanayameva.
တတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Tatiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဣတိဝုတ္တကပာဠိ • Itivuttakapāḷi / ၃. ဣန္ဒ္ရိယသုတ္တံ • 3. Indriyasuttaṃ