| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
੩. ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
3. Indriyasuttavaṇṇanā
੬੨. ਤਤਿਯੇ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨੀਤਿ ਅਧਿਪਤੇਯ੍ਯਟ੍ਠੇਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ। ਯਾਨਿ ਹਿ ਸਹਜਾਤਧਮ੍ਮੇਸੁ ਇਸ੍ਸਰਾ વਿਯ ਹੁਤ੍વਾ ਤੇਹਿ ਅਨੁવਤ੍ਤਿਤਬ੍ਬਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਨਾਮ। ਅਪਿਚ ਇਨ੍ਦੋ ਭਗવਾ ਧਮ੍ਮਿਸ੍ਸਰੋ ਪਰਮੇਨ ਚਿਤ੍ਤਿਸ੍ਸਰਿਯੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਤੇਨ ਇਨ੍ਦੇਨ ਸਬ੍ਬਪਠਮਂ ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਅਧਿਗਤਤ੍ਤਾ ਪਰੇਸਞ੍ਚ ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਦੇਸਿਤਤ੍ਤਾ વਿਹਿਤਤ੍ਤਾ ਗੋਚਰਭਾવਨਾਸੇવਨਾਹਿ ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਚ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ। ਇਨ੍ਦਂ વਾ ਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤਂ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮਂ, ਤਸ੍ਸ ਲਿਙ੍ਗਾਨੀਤਿਪਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ। ਅਨਞ੍ਞਾਤਞ੍ਞਸ੍ਸਾਮੀਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਨਮਤਗ੍ਗੇ ਸਂਸਾਰੇ ਅਨਞ੍ਞਾਤਂ ਅਨਧਿਗਤਂ ਅਮਤਪਦਂ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਮੇવ વਾ ਜਾਨਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਇਮਿਨਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਯੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਅਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਨ੍ਤਿ ਆਜਾਨਨਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ વਚਨਤ੍ਥੋ – ਆਜਾਨਾਤਿ ਪਠਮਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨ ਦਿਟ੍ਠਮਰਿਯਾਦਂ ਅਨਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾવ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਅਞ੍ਞਾ। ਯਥੇવ ਹਿ ਪਠਮਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯਾਦਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਤਥੇવ ਅਯਮ੍ਪਿ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਞ੍ਞਾ ਚ ਸਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨਟ੍ਠੇਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਚਾਤਿ ਅਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਆਜਾਨਨਟ੍ਠੇਨੇવ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ વਾ ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਛਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਞਾਣਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਅਞ੍ਞਾਤਾવਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਾਤਾવਿਨੋ ਚਤੂਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਨਿਟ੍ਠਿਤਞਾਣਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਟ੍ਠਸਮ੍ਭવਤੋ ਚ ਅਞ੍ਞਾਤਾવਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪਠਮਪਚ੍ਛਿਮਾਨਿ ਪਠਮਮਗ੍ਗਚਤੁਤ੍ਥਫਲવਸੇਨ ਏਕਟ੍ਠਾਨਿਕਾਨਿ, ਇਤਰਂ ਇਤਰਮਗ੍ਗਫਲવਸੇਨ ਛਟ੍ਠਾਨਿਕਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
62. Tatiye indriyānīti adhipateyyaṭṭhena indriyāni. Yāni hi sahajātadhammesu issarā viya hutvā tehi anuvattitabbāni, tāni indriyāni nāma. Apica indo bhagavā dhammissaro paramena cittissariyena samannāgato. Tena indena sabbapaṭhamaṃ diṭṭhattā adhigatattā paresañca diṭṭhattā desitattā vihitattā gocarabhāvanāsevanāhi diṭṭhattā ca indriyāni. Indaṃ vā maggādhigamassa upanissayabhūtaṃ puññakammaṃ, tassa liṅgānītipi indriyāni. Anaññātaññassāmītindriyanti ‘‘anamatagge saṃsāre anaññātaṃ anadhigataṃ amatapadaṃ catusaccadhammameva vā jānissāmī’’ti paṭipannassa iminā pubbabhāgena uppannaṃ indriyaṃ, sotāpattimaggapaññāyetaṃ adhivacanaṃ. Aññindriyanti ājānanaindriyaṃ. Tatrāyaṃ vacanattho – ājānāti paṭhamamaggañāṇena diṭṭhamariyādaṃ anatikkamitvāva jānātīti aññā. Yatheva hi paṭhamamaggapaññā dukkhādīsu pariññābhisamayādivasena pavattati, tatheva ayampi pavattatīti aññā ca sā yathāvuttenaṭṭhena indriyaṃ cāti aññindriyaṃ. Ājānanaṭṭheneva aññassa vā ariyapuggalassa indriyanti aññindriyaṃ, sotāpattiphalato paṭṭhāya chasu ṭhānesu ñāṇassetaṃ adhivacanaṃ. Aññātāvindriyanti aññātāvino catūsu saccesu niṭṭhitañāṇakiccassa khīṇāsavassa uppajjanato indriyaṭṭhasambhavato ca aññātāvindriyaṃ. Ettha ca paṭhamapacchimāni paṭhamamaggacatutthaphalavasena ekaṭṭhānikāni, itaraṃ itaramaggaphalavasena chaṭṭhānikanti veditabbaṃ.
ਗਾਥਾਸੁ ਸਿਕ੍ਖਮਾਨਸ੍ਸਾਤਿ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾਦਯੋ ਸਿਕ੍ਖਮਾਨਸ੍ਸ ਭਾવੇਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਉਜੁਮਗ੍ਗਾਨੁਸਾਰਿਨੋਤਿ ਉਜੁਮਗ੍ਗੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ, ਅਨ੍ਤਦ੍વਯવਿવਜ੍ਜਿਤਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਸ੍ਸਰਣਤੋ ਉਜੁਮਗ੍ਗਾਨੁਸਾਰਿਨੋ, ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਮਗ੍ਗੇ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਖਯਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਅਨવਸੇਸਕਿਲੇਸਾਨਂ ਖੇਪਨਤੋ ਖਯਸਙ੍ਖਾਤੇ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗੇ ਞਾਣਂ ਪਠਮਂ ਪੁਰੇਯੇવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਾ ਅਨਨ੍ਤਰਾਤਿ ਤਤੋ ਮਗ੍ਗਞਾਣਤੋ ਅਨਨ੍ਤਰਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਥ વਾ ਉਜੁਮਗ੍ਗਾਨੁਸਾਰਿਨੋਤਿ ਲੀਨੁਦ੍ਧਚ੍ਚਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਯੂਹਨਾਦਿਕੇ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਂ ਯੁਗਨਦ੍ਧਂ ਕਤ੍વਾ ਭਾવਨਾવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਂ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਮਗ੍ਗਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਗਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣਾਨਨ੍ਤਰਂ ਦਿਟ੍ਠੇਕਟ੍ਠਾਨਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਖੇਪਨਤੋ ਖਯਸ੍ਮਿਂ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇ ਪਠਮਂ ਞਾਣਂ ਅਨਞ੍ਞਾਤਞ੍ਞਸ੍ਸਾਮੀਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਾ ਅਨਨ੍ਤਰਾਤਿ ਤਤੋ ਪਠਮਞਾਣਤੋ ਅਨਨ੍ਤਰਾ ਅਨਨ੍ਤਰਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਾ ਅਞ੍ਞਾ ਅਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।
Gāthāsu sikkhamānassāti adhisīlasikkhādayo sikkhamānassa bhāventassa. Ujumaggānusārinoti ujumaggo vuccati ariyamaggo, antadvayavivajjitattā tassa anussaraṇato ujumaggānusārino, paṭipāṭiyā magge uppādentassāti attho. Khayasminti anavasesakilesānaṃ khepanato khayasaṅkhāte aggamagge ñāṇaṃ paṭhamaṃ pureyeva uppajjati. Tato aññā anantarāti tato maggañāṇato anantarā arahattaṃ uppajjati. Atha vā ujumaggānusārinoti līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanādike vajjetvā samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ katvā bhāvanāvasena pavattaṃ pubbabhāgamaggaṃ anussarantassa anugacchantassa paṭipajjantassa gotrabhuñāṇānantaraṃ diṭṭhekaṭṭhānaṃ kilesānaṃ khepanato khayasmiṃ sotāpattimagge paṭhamaṃ ñāṇaṃ anaññātaññassāmītindriyaṃ uppajjati. Tato aññā anantarāti tato paṭhamañāṇato anantarā anantarato paṭṭhāya yāva aggamaggā aññā aññindriyaṃ uppajjati.
ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਾ વਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਾ ਅਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਤੋ ਪਚ੍ਛਾ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਞਾਣਾਨਨ੍ਤਰਾ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲੇਨ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਅਞ੍ਞਾਤਾવਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਨ વਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਞਾਣਂ વੇ ਹੋਤਿ ਤਾਦਿਨੋਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਉਤ੍ਤਰਕਾਲੇ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਾਦੀਸੁ ਤਾਦਿਲਕ੍ਖਣਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਕਥਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਕੁਪ੍ਪਾ ਮੇ વਿਮੁਤ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਅਕੁਪ੍ਪਭਾવਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਭવਸਂਯੋਜਨਕ੍ਖਯਾ’’ਤਿ।
Tatoaññā vimuttassāti tato aññā aññindriyato pacchā arahattamaggañāṇānantarā arahattaphalena paññāvimuttiyā aññātāvindriyena vimuttassa. Ñāṇaṃ ve hoti tādinoti arahattaphaluppattito uttarakāle iṭṭhāniṭṭhādīsu tādilakkhaṇappattassa khīṇāsavassa paccavekkhaṇañāṇaṃ uppajjati. Kathaṃ uppajjatīti āha ‘‘akuppā me vimuttī’’ti. Tassa akuppabhāvassa kāraṇaṃ dasseti ‘‘bhavasaṃyojanakkhayā’’ti.
ਇਦਾਨਿ ਤਾਦਿਸਂ ਖੀਣਾਸવਂ ਥੋਮੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸ વੇ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਤਤਿਯਂ ਗਾਥਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਹਿ ਤੀਹਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਸੁਦ੍ਧੇਹਿਪਿ વਾ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਲਦ੍ਧੇਹਿ ਸਦ੍ਧਾਦੀਹਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣੋ, ਤਤੋ ਏવ ਚਕ੍ਖਾਦੀਹਿ ਸੁਟ੍ਠੁ વੂਪਸਨ੍ਤੇਹਿ ਨਿਬ੍ਬਿਸੇવਨੇਹਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਨ੍ਤੋ’’ਤਿ, ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸਪਰਿਲ਼ਾਹવੂਪਸਮੇਨ ਉਪਸਨ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਨ੍ਤਿਪਦੇ ਰਤੋਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਅਭਿਰਤੋ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਭਾવਿਤਮਗ੍ਗਤਾ, ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਕ੍ਖਨ੍ਧਤਾ ਚਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ‘‘ਸਨ੍ਤੋ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਪਹੀਨਕਿਲੇਸਤਾ, ‘‘ਸਨ੍ਤਿਪਦੇ ਰਤੋ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਚ੍ਛਿਕਤਨਿਰੋਧਤਾਤਿ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।
Idāni tādisaṃ khīṇāsavaṃ thomento ‘‘sa ve indriyasampanno’’ti tatiyaṃ gāthamāha. Tattha indriyasampannoti yathāvuttehi tīhi lokuttarindriyehi samannāgato, suddhehipi vā paṭippassaddhiladdhehi saddhādīhi indriyehi samannāgato paripuṇṇo, tato eva cakkhādīhi suṭṭhu vūpasantehi nibbisevanehi indriyehi samannāgato. Tenāha ‘‘santo’’ti, sabbakilesapariḷāhavūpasamena upasantoti attho. Santipade ratoti nibbāne abhirato adhimutto. Ettha ca ‘‘indriyasampanno’’ti etena bhāvitamaggatā, pariññātakkhandhatā cassa dassitā. ‘‘Santo’’ti etena pahīnakilesatā, ‘‘santipade rato’’ti etena sacchikatanirodhatāti. Sesaṃ vuttanayameva.
ਤਤਿਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Tatiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕਪਾਲ਼ਿ • Itivuttakapāḷi / ੩. ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਤ੍ਤਂ • 3. Indriyasuttaṃ
