| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
६. इसिगिलिसुत्तवण्णना
6. Isigilisuttavaṇṇanā
१३३. समञ्ञायति एतायाति समञ्ञा, नामन्ति अत्थो। अयमयं नामाति पञ्ञापेन्ति एताय, तथापञ्ञापनमत्तन्ति वा पञ्ञत्ति, नाममेव। तेनाह ‘‘पुरिमपदस्सेव वेवचन’’न्ति। सेसेसुपीति ‘‘पण्डवस्स पब्बतस्सा’’तिआदीसु तीसु वारेसुपि।
133. Samaññāyati etāyāti samaññā, nāmanti attho. Ayamayaṃ nāmāti paññāpenti etāya, tathāpaññāpanamattanti vā paññatti, nāmameva. Tenāha ‘‘purimapadasseva vevacana’’nti. Sesesupīti ‘‘paṇḍavassa pabbatassā’’tiādīsu tīsu vāresupi.
समुट्ठानं ताव सुत्तस्स कथेत्वा अत्थसंवण्णनं कातुं ‘‘तदा किरा’’तिआदि वुत्तं। न पब्बतेहि अत्थोति न भगवतो पब्बतेहि कथितेहि अत्थो अत्थि। इसिगिलिभावोति इसिगिलिनामता। इतीति इमिना कारणेन, इमं अट्ठुप्पत्तिं अवेक्खन्तोति अत्थो।
Samuṭṭhānaṃ tāva suttassa kathetvā atthasaṃvaṇṇanaṃ kātuṃ ‘‘tadā kirā’’tiādi vuttaṃ. Na pabbatehi atthoti na bhagavato pabbatehi kathitehi attho atthi. Isigilibhāvoti isigilināmatā. Itīti iminā kāraṇena, imaṃ aṭṭhuppattiṃ avekkhantoti attho.
चेतियगब्भेति चेतियघरे चेतियस्स अब्भन्तरे। यमकमहाद्वारन्ति यमककवाटयुत्तं महन्तं द्वारं। द्वेधा कत्वाति पब्बतस्स अब्भन्तरे मण्डपसङ्खेपेन लेणं निम्मिनित्वा द्वेधा कत्वा तदा ते तत्थ वसिंसु।
Cetiyagabbheti cetiyaghare cetiyassa abbhantare. Yamakamahādvāranti yamakakavāṭayuttaṃ mahantaṃ dvāraṃ. Dvedhā katvāti pabbatassa abbhantare maṇḍapasaṅkhepena leṇaṃ nimminitvā dvedhā katvā tadā te tattha vasiṃsu.
वसितकालञ्च कथेन्तो तेसं मातुया याव ततियभवतो पट्ठाय समुदागमं दस्सेतुं, ‘‘अतीते किरा’’तिआदि वुत्तं। पत्थेसीति तस्सा किर खेत्तकुटिया वीहयो भज्जन्तिया तत्थ महाकरञ्जपुप्फप्पमाणा महन्ता मनोहरा पञ्चसतमत्ता लाजा जायिंसु। सा ता गहेत्वा महन्ते पदुमिनिपत्ते ठपेसि। तस्मिञ्च समये एको पच्चेकबुद्धो तस्सा अनुग्गहत्थं अविदूरे खेत्तपाळिया गच्छति। सा तं दिस्वा पसन्नमानसा सुपुप्फितं महन्तं एकं पदुमं गहेत्वा तत्थ लाजे पक्खिपित्वा पच्चेकबुद्धं उपसङ्कमित्वा पञ्चपतिट्ठितेन वन्दित्वा, ‘‘इमस्स, भन्ते, पुञ्ञस्स आनुभावेन आनुभावसम्पन्ने पञ्चसतपुत्ते लभेय्य’’न्ति पञ्च पुत्तसतानि पत्थेसि। तस्मिंयेव खणेति यदा सा यथावुत्तं पत्थनं पट्ठपेसि; तस्मिंयेव खणे पञ्चसता मिगलुद्दका सम्भतसम्भारा परिपक्कपच्चेकबोधिञाणा तस्सेव पच्चेकबुद्धस्स मधुरमंसं दत्वा, ‘‘एतिस्सा पुत्ता भवेय्यामा’’ति पत्थयिंसु। अतीतासु अनेकजातीसु तस्सा पुत्तभावेन आगतत्ता तथा तेसं अहोसीति वदन्ति। पादुद्धारेति पादुद्धारे पादुद्धारे। पादुद्धारसीसेन चेत्थ निक्खिपनं आह।
Vasitakālañca kathento tesaṃ mātuyā yāva tatiyabhavato paṭṭhāya samudāgamaṃ dassetuṃ, ‘‘atīte kirā’’tiādi vuttaṃ. Patthesīti tassā kira khettakuṭiyā vīhayo bhajjantiyā tattha mahākarañjapupphappamāṇā mahantā manoharā pañcasatamattā lājā jāyiṃsu. Sā tā gahetvā mahante paduminipatte ṭhapesi. Tasmiñca samaye eko paccekabuddho tassā anuggahatthaṃ avidūre khettapāḷiyā gacchati. Sā taṃ disvā pasannamānasā supupphitaṃ mahantaṃ ekaṃ padumaṃ gahetvā tattha lāje pakkhipitvā paccekabuddhaṃ upasaṅkamitvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā, ‘‘imassa, bhante, puññassa ānubhāvena ānubhāvasampanne pañcasataputte labheyya’’nti pañca puttasatāni patthesi. Tasmiṃyeva khaṇeti yadā sā yathāvuttaṃ patthanaṃ paṭṭhapesi; tasmiṃyeva khaṇe pañcasatā migaluddakā sambhatasambhārā paripakkapaccekabodhiñāṇā tasseva paccekabuddhassa madhuramaṃsaṃ datvā, ‘‘etissā puttā bhaveyyāmā’’ti patthayiṃsu. Atītāsu anekajātīsu tassā puttabhāvena āgatattā tathā tesaṃ ahosīti vadanti. Pāduddhāreti pāduddhāre pāduddhāre. Pāduddhārasīsena cettha nikkhipanaṃ āha.
गब्भमलं निस्सायाति बहि निक्खन्तं गब्भमलं निस्सयं कत्वा संसेदजभावेन निब्बत्ता । ओपपातिकभावेनाति केचि। खयवयं पट्ठपेत्वाति विपस्सनं आरभित्वा। विपस्सनाति अनिच्चानुपस्सनापुब्बिका सप्पच्चयनामरूपदस्सनपुब्बिका च, सङ्खारे सम्मसन्तस्स अनिच्चलक्खणे दिट्ठे, ‘‘यदनिच्चं तं दुक्खं, यं दुक्खं तदनत्ता’’ति सेसलक्खणानि सुविञ्ञेय्यानेव होन्ति। पच्चेकबोधिञाणं निब्बत्तयिंसूति द्वे असङ्ख्येय्यानि कप्पानं सतसहस्सञ्च पच्चेकबोधिपारमिताय परिनिप्फन्नत्ता ञाणस्स परिपाकत्ता वुत्तनयेन सयमेव विपस्सनं पवत्तेत्वा मत्थकं पापेत्वा पच्चेकबोधिञाणं अधिगच्छिंसु। सब्बेपि ते तंयेव गाथं अभासिंसूति आह – ‘‘अयं तेसं ब्याकरणगाथा अहोसी’’ति।
Gabbhamalaṃ nissāyāti bahi nikkhantaṃ gabbhamalaṃ nissayaṃ katvā saṃsedajabhāvena nibbattā . Opapātikabhāvenāti keci. Khayavayaṃ paṭṭhapetvāti vipassanaṃ ārabhitvā. Vipassanāti aniccānupassanāpubbikā sappaccayanāmarūpadassanapubbikā ca, saṅkhāre sammasantassa aniccalakkhaṇe diṭṭhe, ‘‘yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ tadanattā’’ti sesalakkhaṇāni suviññeyyāneva honti. Paccekabodhiñāṇaṃ nibbattayiṃsūti dve asaṅkhyeyyāni kappānaṃ satasahassañca paccekabodhipāramitāya parinipphannattā ñāṇassa paripākattā vuttanayena sayameva vipassanaṃ pavattetvā matthakaṃ pāpetvā paccekabodhiñāṇaṃ adhigacchiṃsu. Sabbepi te taṃyeva gāthaṃ abhāsiṃsūti āha – ‘‘ayaṃ tesaṃ byākaraṇagāthā ahosī’’ti.
सरोरुहन्ति सरसि जातं। पदुमपलासपत्तजन्ति खुद्दकमहन्तेहि कमलदलेहि सहजातं। खुद्दकमहन्तकमलदलसङ्खातानि वा पदुमपलासपत्तानि एत्थ सन्तीति पदुमपलासपत्तं, पदुमगच्छं। तत्थ जातन्ति पदुमपलासपत्तजं। सुपुप्फितन्ति सुट्ठु पुप्फितं सम्मा विकसितं। भमरगणानुचिण्णन्ति भमरगणेहि अनुकुलञ्चेव अनुपरिब्भमितञ्च। अनिच्चतायुपगतन्ति खणे खणे वण्णभेदादिवसेन अनिच्चताय उपगतं। विदित्वाति विपस्सनापञ्ञासहिताय मग्गपञ्ञाय जानित्वा। एको चरेति तस्मा अञ्ञोपि मादिसो होतुकामो एवं पटिपज्जित्वा एको चरे खग्गविसाणकप्पोति।
Saroruhanti sarasi jātaṃ. Padumapalāsapattajanti khuddakamahantehi kamaladalehi sahajātaṃ. Khuddakamahantakamaladalasaṅkhātāni vā padumapalāsapattāni ettha santīti padumapalāsapattaṃ, padumagacchaṃ. Tattha jātanti padumapalāsapattajaṃ. Supupphitanti suṭṭhu pupphitaṃ sammā vikasitaṃ. Bhamaragaṇānuciṇṇanti bhamaragaṇehi anukulañceva anuparibbhamitañca. Aniccatāyupagatanti khaṇe khaṇe vaṇṇabhedādivasena aniccatāya upagataṃ. Viditvāti vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya jānitvā. Eko careti tasmā aññopi mādiso hotukāmo evaṃ paṭipajjitvā eko care khaggavisāṇakappoti.
१३५. सतिसारसीलसारादिसमन्नागमनेन सत्तेसु सारभूता। सब्बसो वट्टदुक्खस्स विगतत्ता निद्दुक्खा। समुच्छिन्नतण्हताय नित्तण्हा। मानच्छिदोति थुतिवचनं।
135. Satisārasīlasārādisamannāgamanena sattesu sārabhūtā. Sabbaso vaṭṭadukkhassa vigatattā niddukkhā. Samucchinnataṇhatāya nittaṇhā. Mānacchidoti thutivacanaṃ.
एतेसं एकनामकायेवाति एतेसं आगतानं पच्चेकबुद्धानं पाळियं अनागता अञ्ञे पच्चेकबुद्धा समाननामका एव। वुत्तमेवत्थं पाकटीकरणत्थं ‘‘इमेसु ही’’तिआदि वुत्तं। विसुं विसुं अवत्वाति पच्चेकं सरूपतो अवत्वा। अञ्ञे चाति असाधारणत्ता आह। सेसं सुविञ्ञेय्यमेव।
Etesaṃ ekanāmakāyevāti etesaṃ āgatānaṃ paccekabuddhānaṃ pāḷiyaṃ anāgatā aññe paccekabuddhā samānanāmakā eva. Vuttamevatthaṃ pākaṭīkaraṇatthaṃ ‘‘imesu hī’’tiādi vuttaṃ. Visuṃ visuṃ avatvāti paccekaṃ sarūpato avatvā. Aññe cāti asādhāraṇattā āha. Sesaṃ suviññeyyameva.
इसिगिलिसुत्तवण्णनाय लीनत्थप्पकासना समत्ता।
Isigilisuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / ६. इसिगिलिसुत्तं • 6. Isigilisuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ६. इसिगिलिसुत्तवण्णना • 6. Isigilisuttavaṇṇanā
