Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಚೂಳನಿದ್ದೇಸ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā |
೧೧. ಜತುಕಣ್ಣಿಮಾಣವಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
11. Jatukaṇṇimāṇavasuttaniddesavaṇṇanā
೬೫. ಏಕಾದಸಮೇ ಜತುಕಣ್ಣಿಸುತ್ತೇ – ಸುತ್ವಾನಹಂ ವೀರ ಅಕಾಮಕಾಮಿನ್ತಿ ಅಹಂ ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ॰ ೧; ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫೭, ೨೫೫, ೩೦೧; ಅ॰ ನಿ॰ ೬.೧೦; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೯೯೭) ನಯೇನ ವೀರ ಕಾಮಾನಂ ಅಕಾಮನತೋ ಅಕಾಮಕಾಮಿಂ ಬುದ್ಧಂ ಸುತ್ವಾ। ಅಕಾಮಮಾಗಮನ್ತಿ ನಿಕ್ಕಾಮಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪುಚ್ಛಿತುಂ ಆಗತೋಮ್ಹಿ। ಸಹಜನೇತ್ತಾತಿ ಸಹಜಾತಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಚಕ್ಖು । ಯಥಾತಚ್ಛನ್ತಿ ಯಥಾತಥಂ। ಬ್ರೂಹಿ ಮೇತಿ ಪುನ ಯಾಚನ್ತೋ ಭಣತಿ। ಯಾಚನ್ತೋ ಹಿ ಸಹಸ್ಸಕ್ಖತ್ತುಮ್ಪಿ ಭಣೇಯ್ಯ, ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ।
65. Ekādasame jatukaṇṇisutte – sutvānahaṃ vīra akāmakāminti ahaṃ ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinā (pārā. 1; dī. ni. 1.157, 255, 301; a. ni. 6.10; saṃ. ni. 5.997) nayena vīra kāmānaṃ akāmanato akāmakāmiṃ buddhaṃ sutvā. Akāmamāgamanti nikkāmaṃ bhagavantaṃ pucchituṃ āgatomhi. Sahajanettāti sahajātasabbaññutaññāṇacakkhu . Yathātacchanti yathātathaṃ. Brūhi meti puna yācanto bhaṇati. Yācanto hi sahassakkhattumpi bhaṇeyya, ko pana vādo dvikkhattuṃ.
ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಇಮೇಸಂ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋವ। ವಿಜ್ಜಾಹಿ ಪನ ಚರಣೇನ ಚ ಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನೋ। ತತ್ಥ ವಿಜ್ಜಾತಿ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ವಿಜ್ಜಾ ಅಟ್ಠಪಿ ವಿಜ್ಜಾ। ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಭಯಭೇರವಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೪ ಆದಯೋ) ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಅಟ್ಠ ಅಮ್ಬಟ್ಠಸುತ್ತೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೫೪ ಆದಯೋ)। ತತ್ಥ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇನ ಮನೋಮಯಿದ್ಧಿಯಾ ಚ ಸಹ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ವಿಜ್ಜಾ ವುತ್ತಾ। ಚರಣನ್ತಿ ಸೀಲಸಂವರೋ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರತಾ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗೋ ಸತ್ತ ಸದ್ಧಮ್ಮಾ ಚತ್ತಾರಿ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನೀತಿ ಇಮೇ ಪನ್ನರಸ ಧಮ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಇಮೇಯೇವ ಹಿ ಪನ್ನರಸ ಧಮ್ಮಾ ಯಸ್ಮಾ ಏತೇಹಿ ಚರತಿ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಗಚ್ಛತಿ ಅಮತಂ ದಿಸಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಚರಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಇಧ, ಮಹಾನಾಮ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸೀಲವಾ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೪) ಸಬ್ಬಂ ಮಜ್ಝಿಮಪಣ್ಣಾಸಕೇ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಭಗವಾ ಇಮಾಹಿ ವಿಜ್ಜಾಹಿ ಇಮಿನಾ ಚ ಚರಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ। ತತ್ಥ ವಿಜ್ಜಾಸಮ್ಪದಾ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಠಿತಾ, ಚರಣಸಮ್ಪದಾ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಂ। ಸೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಯ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಅತ್ಥಾನತ್ಥಂ ಞತ್ವಾ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ ಅನತ್ಥಂ ಪರಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅತ್ಥೇ ನಿಯೋಜೇತಿ, ಯಥಾ ತಂ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನೋ। ತೇನಸ್ಸ ಸಾವಕಾ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ, ನೋ ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನಾ, ವಿಜ್ಜಾಚರಣವಿಪನ್ನಾನಞ್ಹಿ ಸಾವಕಾ ಅತ್ತನ್ತಪಾದಯೋ ವಿಯ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧)।
Itipi so bhagavā arahaṃ sammāsambuddhoti imesaṃ padānaṃ attho heṭṭhā vuttova. Vijjāhi pana caraṇena ca sampannattā vijjācaraṇasampanno. Tattha vijjāti tissopi vijjā aṭṭhapi vijjā. Tisso vijjā bhayabheravasutte (ma. ni. 1.34 ādayo) vuttanayena veditabbā, aṭṭha ambaṭṭhasutte (dī. ni. 1.254 ādayo). Tattha hi vipassanāñāṇena manomayiddhiyā ca saha cha abhiññā pariggahetvā aṭṭha vijjā vuttā. Caraṇanti sīlasaṃvaro indriyesu guttadvāratā bhojane mattaññutā jāgariyānuyogo satta saddhammā cattāri rūpāvacarajjhānānīti ime pannarasa dhammā veditabbā. Imeyeva hi pannarasa dhammā yasmā etehi carati ariyasāvako gacchati amataṃ disaṃ, tasmā ‘‘caraṇa’’nti vuttā. Yathāha – ‘‘idha, mahānāma, ariyasāvako sīlavā hotī’’ti (ma. ni. 2.24) sabbaṃ majjhimapaṇṇāsake vuttanayena veditabbaṃ. Bhagavā imāhi vijjāhi iminā ca caraṇena samannāgato, tena vuccati vijjācaraṇasampannoti. Tattha vijjāsampadā bhagavato sabbaññutaṃ pūretvā ṭhitā, caraṇasampadā mahākāruṇikataṃ. So sabbaññutāya sabbasattānaṃ atthānatthaṃ ñatvā mahākāruṇikatāya anatthaṃ parivajjetvā atthe niyojeti, yathā taṃ vijjācaraṇasampanno. Tenassa sāvakā suppaṭipannā honti, no duppaṭipannā, vijjācaraṇavipannānañhi sāvakā attantapādayo viya (pārā. aṭṭha. 1.1).
ಸೋಭನಗಮನತ್ತಾ ಸುನ್ದರಂ ಠಾನಂ ಗತತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾ ಗತತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾ ಚ ಗದತ್ತಾ ಸುಗತೋ। ಗಮನಮ್ಪಿ ಹಿ ಗತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಞ್ಚ ಭಗವತೋ ಸೋಭನಂ ಪರಿಸುದ್ಧಮನವಜ್ಜಂ। ಕಿಂ ಪನ ತನ್ತಿ? ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ। ತೇನ ಹೇಸ ಗಮನೇನ ಖೇಮಂ ದಿಸಂ ಅಸಜ್ಜಮಾನೋ ಗತೋತಿ ಸೋಭನಗಮನತ್ತಾ ಸುಗತೋ। ಸುನ್ದರಞ್ಚೇಸ ಠಾನಂ ಗತೋ ಅಮತಂ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಸುನ್ದರಂ ಠಾನಂ ಗತತ್ತಾಪಿ ಸುಗತೋ। ಸಮ್ಮಾ ಚ ಗತೋ ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನೇ ಕಿಲೇಸೇ ಪುನ ಅಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛನ್ತೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –
Sobhanagamanattā sundaraṃ ṭhānaṃ gatattā sammā gatattā sammā ca gadattā sugato. Gamanampi hi gatanti vuccati. Tañca bhagavato sobhanaṃ parisuddhamanavajjaṃ. Kiṃ pana tanti? Ariyamaggo. Tena hesa gamanena khemaṃ disaṃ asajjamāno gatoti sobhanagamanattā sugato. Sundarañcesa ṭhānaṃ gato amataṃ nibbānanti sundaraṃ ṭhānaṃ gatattāpi sugato. Sammā ca gato tena tena maggena pahīne kilese puna apaccāgacchanto. Vuttañhetaṃ –
‘‘ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಯೇ ಕಿಲೇಸಾ ಪಹೀನಾ, ತೇ ಕಿಲೇಸೇ ನ ಪುನೇತಿ ನ ಪಚ್ಚೇತಿ ನ ಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛತೀತಿ ಸುಗತೋ…ಪೇ॰… ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಯೇ ಕಿಲೇಸಾ ಪಹೀನಾ, ತೇ ಕಿಲೇಸೇ ನ ಪುನೇತಿ ನ ಪಚ್ಚೇತಿ ನ ಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛತೀತಿ ಸುಗತೋ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೩೮; ಚೂಳನಿ॰ ಮೇತ್ತಗೂಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೨೭)।
‘‘Sotāpattimaggena ye kilesā pahīnā, te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchatīti sugato…pe… arahattamaggena ye kilesā pahīnā, te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchatīti sugato’’ti (mahāni. 38; cūḷani. mettagūmāṇavapucchāniddesa 27).
ಸಮ್ಮಾ ವಾ ಗತೋ ದೀಪಙ್ಕರಪಾದಮೂಲತೋ ಪಭುತಿ ಯಾವ ಬೋಧಿಮಣ್ಡಾ ತಾವ ಸಮತಿಂಸಪಾರಮೀಪೂರಿಕಾಯ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಸ ಹಿತಸುಖಮೇವ ಕರೋನ್ತೋ ಸಸ್ಸತಂ ಉಚ್ಛೇದಂ ಕಾಮಸುಖಂ ಅತ್ತಕಿಲಮಥನ್ತಿ ಇಮೇ ಚ ಅನ್ತೇ ಅನುಪಗಚ್ಛನ್ತೋ ಗತೋತಿ ಸಮ್ಮಾ ಗತತ್ತಾಪಿ ಸುಗತೋ। ಸಮ್ಮಾ ಚೇಸ ಗದತಿ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇಸು ಯುತ್ತಮೇವ ವಾಚಂ ಭಾಸತೀತಿ ಸಮ್ಮಾ ಗದತ್ತಾಪಿ ಸುಗತೋ।
Sammā vā gato dīpaṅkarapādamūlato pabhuti yāva bodhimaṇḍā tāva samatiṃsapāramīpūrikāya sammā paṭipattiyā sabbalokassa hitasukhameva karonto sassataṃ ucchedaṃ kāmasukhaṃ attakilamathanti ime ca ante anupagacchanto gatoti sammā gatattāpi sugato. Sammā cesa gadati yuttaṭṭhānesu yuttameva vācaṃ bhāsatīti sammā gadattāpi sugato.
ತತ್ರಿದಂ ಸಾಧಕಸುತ್ತಂ –
Tatridaṃ sādhakasuttaṃ –
‘‘ಯಂ ತಥಾಗತೋ ವಾಚಂ ಜಾನಾತಿ ಅಭೂತಂ ಅತಚ್ಛಂ ಅನತ್ಥಸಂಹಿತಂ, ಸಾ ಚ ಪರೇಸಂ ಅಪ್ಪಿಯಾ ಅಮನಾಪಾ, ನ ತಂ ತಥಾಗತೋ ವಾಚಂ ಭಾಸತಿ। ಯಮ್ಪಿ ತಥಾಗತೋ ವಾಚಂ ಜಾನಾತಿ ಭೂತಂ ತಚ್ಛಂ ಅನತ್ಥಸಂಹಿತಂ, ಸಾ ಚ ಪರೇಸಂ ಅಪ್ಪಿಯಾ ಅಮನಾಪಾ, ತಮ್ಪಿ ತಥಾಗತೋ ವಾಚಂ ನ ಭಾಸತಿ। ಯಞ್ಚ ಖೋ ತಥಾಗತೋ ವಾಚಂ ಜಾನಾತಿ ಭೂತಂ ತಚ್ಛಂ ಅತ್ಥಸಂಹಿತಂ, ಸಾ ಚ ಪರೇಸಂ ಅಪ್ಪಿಯಾ ಅಮನಾಪಾ, ತತ್ರ ಕಾಲಞ್ಞೂ ತಥಾಗತೋ ಹೋತಿ ತಸ್ಸಾ ವಾಚಾಯ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಾಯ। ಯಂ ತಥಾಗತೋ ವಾಚಂ ಜಾನಾತಿ ಅಭೂತಂ ಅತಚ್ಛಂ ಅನತ್ಥಸಂಹಿತಂ। ಸಾ ಚ ಪರೇಸಂ ಪಿಯಾ ಮನಾಪಾ, ನ ತಂ ತಥಾಗತೋ ವಾಚಂ ಭಾಸತಿ। ಯಮ್ಪಿ ತಥಾಗತೋ ವಾಚಂ ಜಾನಾತಿ ಭೂತಂ ತಚ್ಛಂ ಅನತ್ಥಸಂಹಿತಂ, ಸಾ ಚ ಪರೇಸಂ ಪಿಯಾ ಮನಾಪಾ, ತಮ್ಪಿ ತಥಾಗತೋ ವಾಚಂ ನ ಭಾಸತಿ। ಯಞ್ಚ ಖೋ ತಥಾಗತೋ ವಾಚಂ ಜಾನಾತಿ ಭೂತಂ ತಚ್ಛಂ ಅತ್ಥಸಂಹಿತಂ, ಸಾ ಚ ಪರೇಸಂ ಪಿಯಾ ಮನಾಪಾ, ತತ್ರ ಕಾಲಞ್ಞೂ ತಥಾಗತೋ ಹೋತಿ ತಸ್ಸಾ ವಾಚಾಯ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಾಯಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೮೬)।
‘‘Yaṃ tathāgato vācaṃ jānāti abhūtaṃ atacchaṃ anatthasaṃhitaṃ, sā ca paresaṃ appiyā amanāpā, na taṃ tathāgato vācaṃ bhāsati. Yampi tathāgato vācaṃ jānāti bhūtaṃ tacchaṃ anatthasaṃhitaṃ, sā ca paresaṃ appiyā amanāpā, tampi tathāgato vācaṃ na bhāsati. Yañca kho tathāgato vācaṃ jānāti bhūtaṃ tacchaṃ atthasaṃhitaṃ, sā ca paresaṃ appiyā amanāpā, tatra kālaññū tathāgato hoti tassā vācāya veyyākaraṇāya. Yaṃ tathāgato vācaṃ jānāti abhūtaṃ atacchaṃ anatthasaṃhitaṃ. Sā ca paresaṃ piyā manāpā, na taṃ tathāgato vācaṃ bhāsati. Yampi tathāgato vācaṃ jānāti bhūtaṃ tacchaṃ anatthasaṃhitaṃ, sā ca paresaṃ piyā manāpā, tampi tathāgato vācaṃ na bhāsati. Yañca kho tathāgato vācaṃ jānāti bhūtaṃ tacchaṃ atthasaṃhitaṃ, sā ca paresaṃ piyā manāpā, tatra kālaññū tathāgato hoti tassā vācāya veyyākaraṇāyā’’ti (ma. ni. 2.86).
ಏವಂ ಸಮ್ಮಾ ಗದತ್ತಾಪಿ ಸುಗತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Evaṃ sammā gadattāpi sugatoti veditabbo.
ಸಬ್ಬಥಾ ವಿದಿತಲೋಕತ್ತಾ ಪನ ಲೋಕವಿದೂ। ಸೋ ಹಿ ಭಗವಾ ಸಭಾವತೋ ಸಮುದಯತೋ ನಿರೋಧತೋ ನಿರೋಧೂಪಾಯತೋತಿ ಸಬ್ಬಥಾ ಲೋಕಂ ಅವೇದಿ ಅಞ್ಞಾಸಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ। ಯಥಾಹ –
Sabbathā viditalokattā pana lokavidū. So hi bhagavā sabhāvato samudayato nirodhato nirodhūpāyatoti sabbathā lokaṃ avedi aññāsi paṭivijjhi. Yathāha –
‘‘ಯತ್ಥ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ನ ಜಾಯತಿ ನ ಜೀಯತಿ ನ ಮೀಯತಿ ನ ಚವತಿ ನ ಉಪಪಜ್ಜತಿ, ನಾಹಂ ತಂ ಗಮನೇನ ಲೋಕಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ಞಾತೇಯ್ಯಂ ದಟ್ಠೇಯ್ಯಂ ಪತ್ತೇಯ್ಯನ್ತಿ ವದಾಮಿ। ನ ಚಾಹಂ, ಆವುಸೋ, ಅಪ್ಪತ್ವಾವ ಲೋಕಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಕಿರಿಯಂ ವದಾಮಿ। ಅಪಿ ಚಾಹಂ, ಆವುಸೋ, ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಬ್ಯಾಮಮತ್ತೇ ಕಳೇವರೇ ಸಸಞ್ಞಿಮ್ಹಿ ಸಮನಕೇ ಲೋಕಞ್ಚ ಪಞ್ಞಪೇಮಿ ಲೋಕಸಮುದಯಞ್ಚ ಲೋಕನಿರೋಧಞ್ಚ ಲೋಕನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಞ್ಚ ಪಟಿಪದಂ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೭; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೪೫)।
‘‘Yattha kho, āvuso, na jāyati na jīyati na mīyati na cavati na upapajjati, nāhaṃ taṃ gamanena lokassa antaṃ ñāteyyaṃ daṭṭheyyaṃ patteyyanti vadāmi. Na cāhaṃ, āvuso, appatvāva lokassa antaṃ dukkhassa antakiriyaṃ vadāmi. Api cāhaṃ, āvuso, imasmiṃyeva byāmamatte kaḷevare sasaññimhi samanake lokañca paññapemi lokasamudayañca lokanirodhañca lokanirodhagāminiñca paṭipadaṃ (saṃ. ni. 1.107; a. ni. 4.45).
‘‘ಗಮನೇನ ನ ಪತ್ತಬ್ಬೋ, ಲೋಕಸ್ಸನ್ತೋ ಕುದಾಚನಂ।
‘‘Gamanena na pattabbo, lokassanto kudācanaṃ;
ನ ಚ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಲೋಕನ್ತಂ, ದುಕ್ಖಾ ಅತ್ಥಿ ಪಮೋಚನಂ॥
Na ca appatvā lokantaṃ, dukkhā atthi pamocanaṃ.
‘‘ತಸ್ಮಾ ಹವೇ ಲೋಕವಿದೂ ಸುಮೇಧೋ, ಲೋಕನ್ತಗೂ ವುಸಿತಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೋ।
‘‘Tasmā have lokavidū sumedho, lokantagū vusitabrahmacariyo;
ಲೋಕಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ಸಮಿತಾವಿ ಞತ್ವಾ, ನಾಸೀಸತೀ ಲೋಕಮಿಮಂ ಪರಞ್ಚಾ’’ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೭; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೪೫)।
Lokassa antaṃ samitāvi ñatvā, nāsīsatī lokamimaṃ parañcā’’ti. (saṃ. ni. 1.107; a. ni. 4.45);
ಅಪಿ ಚ – ತಯೋ ಲೋಕಾ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕೋ ಸತ್ತಲೋಕೋ ಓಕಾಸಲೋಕೋತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಏಕೋ ಲೋಕೋ ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೧೨) ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋತಿ ವಾ ಅಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋತಿ ವಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೪೨೧; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೬೯; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೪೧೬; ವಿಭ॰ ೯೩೭) ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸತ್ತಲೋಕೋ।
Api ca – tayo lokā saṅkhāraloko sattaloko okāsalokoti. Tattha ‘‘eko loko sabbe sattā āhāraṭṭhitikā’’ti (paṭi. ma. 1.112) āgataṭṭhāne saṅkhāraloko veditabbo. ‘‘Sassato lokoti vā asassato lokoti vā’’ti (dī. ni. 1.421; ma. ni. 1.269; saṃ. ni. 4.416; vibha. 937) āgataṭṭhāne sattaloko.
‘‘ಯಾವತಾ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಪರಿಹರನ್ತಿ, ದಿಸಾ ಭನ್ತಿ ವಿರೋಚಮಾನಾ।
‘‘Yāvatā candimasūriyā pariharanti, disā bhanti virocamānā;
ತಾವ ಸಹಸ್ಸಧಾ ಲೋಕೋ, ಏತ್ಥ ತೇ ವತ್ತತೀ ವಸೋ’’ತಿ॥ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೫೦೩) –
Tāva sahassadhā loko, ettha te vattatī vaso’’ti. (ma. ni. 1.503) –
ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಓಕಾಸಲೋಕೋ। ತಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಥಾ ಅವೇದಿ। ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಏಕೋ ಲೋಕೋ ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾ। ದ್ವೇ ಲೋಕಾ ನಾಮಞ್ಚ ರೂಪಞ್ಚ। ತಯೋ ಲೋಕಾ ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾ। ಚತ್ತಾರೋ ಲೋಕಾ ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಾ। ಪಞ್ಚ ಲೋಕಾ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ। ಛ ಲೋಕಾ ಛ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾನಿ ಆಯತನಾನಿ। ಸತ್ತ ಲೋಕಾ ಸತ್ತ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯೋ। ಅಟ್ಠ ಲೋಕಾ ಅಟ್ಠ ಲೋಕಧಮ್ಮಾ। ನವ ಲೋಕಾ ನವ ಸತ್ತಾವಾಸಾ। ದಸ ಲೋಕಾ ದಸಾಯತನಾನಿ। ದ್ವಾದಸ ಲೋಕಾ ದ್ವಾದಸಾಯತನಾನಿ। ಅಟ್ಠಾರಸಲೋಕಾ ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೧೨) ಅಯಂ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕೋಪಿ ಸಬ್ಬಥಾ ವಿದಿತೋ।
Āgataṭṭhāne okāsaloko. Tampi bhagavā sabbathā avedi. Tathā hissa ‘‘eko loko sabbe sattā āhāraṭṭhitikā. Dve lokā nāmañca rūpañca. Tayo lokā tisso vedanā. Cattāro lokā cattāro āhārā. Pañca lokā pañcupādānakkhandhā. Cha lokā cha ajjhattikāni āyatanāni. Satta lokā satta viññāṇaṭṭhitiyo. Aṭṭha lokā aṭṭha lokadhammā. Nava lokā nava sattāvāsā. Dasa lokā dasāyatanāni. Dvādasa lokā dvādasāyatanāni. Aṭṭhārasalokā aṭṭhārasa dhātuyo’’ti (paṭi. ma. 1.112) ayaṃ saṅkhāralokopi sabbathā vidito.
ಯಸ್ಮಾ ಪನೇಸ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಸತ್ತಾನಂ ಆಸಯಂ ಜಾನಾತಿ, ಅನುಸಯಂ ಜಾನಾತಿ, ಚರಿತಂ ಜಾನಾತಿ, ಅಧಿಮುತ್ತಿಂ ಜಾನಾತಿ, ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖೇ ಮಹಾರಜಕ್ಖೇ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೇ ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯೇ, ಸ್ವಾಕಾರೇ ದ್ವಾಕಾರೇ, ಸುವಿಞ್ಞಾಪಯೇ ದುವಿಞ್ಞಾಪಯೇ, ಭಬ್ಬೇ ಅಭಬ್ಬೇ ಸತ್ತೇ ಜಾನಾತಿ। ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಸತ್ತಲೋಕೋಪಿ ಸಬ್ಬಥಾ ವಿದಿತೋ। ಯಥಾ ಚ ಸತ್ತಲೋಕೋ, ಏವಂ ಓಕಾಸಲೋಕೋಪಿ। ತಥಾ ಹೇಸ ಏಕಂ ಚಕ್ಕವಾಳಂ ಆಯಾಮತೋ ಚ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಚ ಯೋಜನಾನಂ ದ್ವಾದಸ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಚತುತಿಂಸ ಸತಾನಿ ಚ ಪಞ್ಞಾಸಞ್ಚ ಯೋಜನಾನಿ। ಪರಿಕ್ಖೇಪತೋ –
Yasmā panesa sabbesampi sattānaṃ āsayaṃ jānāti, anusayaṃ jānāti, caritaṃ jānāti, adhimuttiṃ jānāti, apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye, svākāre dvākāre, suviññāpaye duviññāpaye, bhabbe abhabbe satte jānāti. Tasmāssa sattalokopi sabbathā vidito. Yathā ca sattaloko, evaṃ okāsalokopi. Tathā hesa ekaṃ cakkavāḷaṃ āyāmato ca vitthārato ca yojanānaṃ dvādasa satasahassāni catutiṃsa satāni ca paññāsañca yojanāni. Parikkhepato –
ಸಬ್ಬಂ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಛತ್ತಿಂಸ ಪರಿಮಣ್ಡಲಂ।
Sabbaṃ satasahassāni, chattiṃsa parimaṇḍalaṃ;
ದಸ ಚೇವ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಅಡ್ಢುಡ್ಢಾನಿ ಸತಾನಿ ಚ॥
Dasa ceva sahassāni, aḍḍhuḍḍhāni satāni ca.
ತತ್ಥ –
Tattha –
ದುವೇ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ನಹುತಾನಿ ಚ।
Duve satasahassāni, cattāri nahutāni ca;
ಏತ್ತಕಂ ಬಹಲತ್ತೇನ, ಸಙ್ಖಾತಾಯಂ ವಸುನ್ಧರಾ॥
Ettakaṃ bahalattena, saṅkhātāyaṃ vasundharā.
ತಸ್ಸಾಯೇವ ಸನ್ಧಾರಕಂ –
Tassāyeva sandhārakaṃ –
ಚತ್ತಾರಿ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಅಟ್ಠೇವ ನಹುತಾನಿ ಚ।
Cattāri satasahassāni, aṭṭheva nahutāni ca;
ಏತ್ತಕಂ ಬಹಲತ್ತೇನ, ಜಲಂ ವಾತೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ॥
Ettakaṃ bahalattena, jalaṃ vāte patiṭṭhitaṃ.
ತಸ್ಸಾಪಿ ಸನ್ಧಾರಕೋ –
Tassāpi sandhārako –
ನವ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಮಾಲುತೋ ನಭಮುಗ್ಗತೋ।
Nava satasahassāni, māluto nabhamuggato;
ಸಟ್ಠಿ ಚೇವ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಏಸಾ ಲೋಕಸ್ಸ ಸಣ್ಠಿತಿ॥
Saṭṭhi ceva sahassāni, esā lokassa saṇṭhiti.
ಏವಂ ಸಣ್ಠಿತೇ ಚೇತ್ಥ ಯೋಜನಾನಂ –
Evaṃ saṇṭhite cettha yojanānaṃ –
ಚತುರಾಸೀತಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಅಜ್ಝೋಗಾಳ್ಹೋ ಮಹಣ್ಣವೇ।
Caturāsīti sahassāni, ajjhogāḷho mahaṇṇave;
ಅಚ್ಚುಗ್ಗತೋ ತಾವದೇವ, ಸಿನೇರು ಪಬ್ಬತುತ್ತಮೋ॥
Accuggato tāvadeva, sineru pabbatuttamo.
ತತೋ ಉಪಡ್ಢುಪಡ್ಢೇನ, ಪಮಾಣೇನ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ।
Tato upaḍḍhupaḍḍhena, pamāṇena yathākkamaṃ;
ಅಜ್ಝೋಗಾಳ್ಹುಗ್ಗತಾ ದಿಬ್ಬಾ, ನಾನಾರತನಚಿತ್ತಿತಾ॥
Ajjhogāḷhuggatā dibbā, nānāratanacittitā.
ಯುಗನ್ಧರೋ ಈಸಧರೋ, ಕರವೀಕೋ ಸುದಸ್ಸನೋ।
Yugandharo īsadharo, karavīko sudassano;
ನೇಮಿನ್ಧರೋ ವಿನತಕೋ, ಅಸ್ಸಕಣ್ಣೋ ಗಿರಿ ಬ್ರಹಾ॥
Nemindharo vinatako, assakaṇṇo giri brahā.
ಏತೇ ಸತ್ತ ಮಹಾಸೇಲಾ, ಸಿನೇರುಸ್ಸ ಸಮನ್ತತೋ।
Ete satta mahāselā, sinerussa samantato;
ಮಹಾರಾಜಾನಮಾವಾಸಾ, ದೇವಯಕ್ಖನಿಸೇವಿತಾ॥
Mahārājānamāvāsā, devayakkhanisevitā.
ಯೋಜನಾನಂ ಸತಾನುಚ್ಚೋ, ಹಿಮವಾ ಪಞ್ಚ ಪಬ್ಬತೋ।
Yojanānaṃ satānucco, himavā pañca pabbato;
ಯೋಜನಾನಂ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ತೀಣಿ ಆಯತವಿತ್ಥತೋ॥
Yojanānaṃ sahassāni, tīṇi āyatavitthato.
ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸೇಹಿ, ಕೂಟೇಹಿ ಪಟಿಮಣ್ಡಿತೋ।
Caturāsītisahassehi, kūṭehi paṭimaṇḍito;
ತಿಪಞ್ಚಯೋಜನಕ್ಖನ್ಧ-ಪರಿಕ್ಖೇಪಾ ನಗವ್ಹಯಾ॥
Tipañcayojanakkhandha-parikkhepā nagavhayā.
ಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನಕ್ಖನ್ಧ-ಸಾಖಾಯಾಮಾ ಸಮನ್ತತೋ।
Paññāsayojanakkhandha-sākhāyāmā samantato;
ಸತಯೋಜನವಿತ್ಥಿಣ್ಣಾ, ತಾವದೇವ ಚ ಉಗ್ಗತಾ।
Satayojanavitthiṇṇā, tāvadeva ca uggatā;
ಜಮ್ಬೂ ಯಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ, ಜಮ್ಬುದೀಪೋ ಪಕಾಸಿತೋ॥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೩೭; ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೮೪)।
Jambū yassānubhāvena, jambudīpo pakāsito. (visuddhi. 1.137; dha. sa. aṭṭha. 584);
ಯಞ್ಚೇತಂ ಜಮ್ಬುಯಾ ಪಮಾಣಂ, ಏತದೇವ ಅಸುರಾನಂ ಚಿತ್ತಪಾಟಲಿಯಾ, ಗರುಳಾನಂ ಸಿಮ್ಬಲಿರುಕ್ಖಸ್ಸ, ಅಪರಗೋಯಾನೇ ಕದಮ್ಬಸ್ಸ, ಉತ್ತರಕುರೂಸು ಕಪ್ಪರುಕ್ಖಸ್ಸ, ಪುಬ್ಬವಿದೇಹೇ ಸಿರೀಸಸ್ಸ, ತಾವತಿಂಸೇಸು ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕಸ್ಸಾತಿ। ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –
Yañcetaṃ jambuyā pamāṇaṃ, etadeva asurānaṃ cittapāṭaliyā, garuḷānaṃ simbalirukkhassa, aparagoyāne kadambassa, uttarakurūsu kapparukkhassa, pubbavidehe sirīsassa, tāvatiṃsesu pāricchattakassāti. Tenāhu porāṇā –
‘‘ಪಾಟಲೀ ಸಿಮ್ಬಲೀ ಜಮ್ಬೂ, ದೇವಾನಂ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕೋ।
‘‘Pāṭalī simbalī jambū, devānaṃ pāricchattako;
ಕದಮ್ಬೋ ಕಪ್ಪರುಕ್ಖೋ ಚ, ಸಿರೀಸೇನ ಭವತಿ ಸತ್ತಮಂ॥
Kadambo kapparukkho ca, sirīsena bhavati sattamaṃ.
‘‘ದ್ವೇ ಅಸೀತಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಅಜ್ಝೋಗಾಳ್ಹೋ ಮಹಣ್ಣವೇ।
‘‘Dve asīti sahassāni, ajjhogāḷho mahaṇṇave;
ಅಚ್ಚುಗ್ಗತೋ ತಾವದೇವ, ಚಕ್ಕವಾಳಸಿಲುಚ್ಚಯೋ।
Accuggato tāvadeva, cakkavāḷasiluccayo;
ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಂ ಸಬ್ಬಂ, ಲೋಕಧಾತುಮಯಂ ಠಿತೋ’’ತಿ॥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೩೭; ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೮೪)।
Parikkhipitvā taṃ sabbaṃ, lokadhātumayaṃ ṭhito’’ti. (visuddhi. 1.137; dha. sa. aṭṭha. 584);
ತತ್ಥ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಂ ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನಂ, ಸೂರಿಯಮಣ್ಡಲಂ ಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನಂ, ತಾವತಿಂಸಭವನಂ ದಸಸಹಸ್ಸಯೋಜನಂ, ತಥಾ ಅಸುರಭವನಂ ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯೋ ಜಮ್ಬುದೀಪೋ ಚ। ಅಪರಗೋಯಾನಂ ಸತ್ತಸಹಸ್ಸಯೋಜನಂ। ತಥಾ ಪುಬ್ಬವಿದೇಹೋ। ಉತ್ತರಕುರು ಅಟ್ಠಸಹಸ್ಸಯೋಜನೋ। ಏಕಮೇಕೋ ಚೇತ್ಥ ಮಹಾದೀಪೋ ಪಞ್ಚಸತಪಞ್ಚಸತಪರಿತ್ತದೀಪಪರಿವಾರೋ। ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಏಕಂ ಚಕ್ಕವಾಳಂ ಏಕಾ ಲೋಕಧಾತು। ತದನ್ತರೇಸು ಲೋಕನ್ತರಿಕನಿರಯಾ । ಏವಂ ಅನನ್ತಾನಿ ಚಕ್ಕವಾಳಾನಿ ಅನನ್ತಾ ಲೋಕಧಾತುಯೋ ಭಗವಾ ಅನನ್ತೇನ ಬುದ್ಧಞಾಣೇನ ಅವೇದಿ ಅಞ್ಞಾಸಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ। ಏವಮಸ್ಸ ಓಕಾಸಲೋಕೋಪಿ ಸಬ್ಬಥಾ ವಿದಿತೋ। ಏವಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಥಾ ವಿದಿತಲೋಕತ್ತಾ ಲೋಕವಿದೂ।
Tattha candamaṇḍalaṃ ekūnapaññāsayojanaṃ, sūriyamaṇḍalaṃ paññāsayojanaṃ, tāvatiṃsabhavanaṃ dasasahassayojanaṃ, tathā asurabhavanaṃ avīcimahānirayo jambudīpo ca. Aparagoyānaṃ sattasahassayojanaṃ. Tathā pubbavideho. Uttarakuru aṭṭhasahassayojano. Ekameko cettha mahādīpo pañcasatapañcasataparittadīpaparivāro. Taṃ sabbampi ekaṃ cakkavāḷaṃ ekā lokadhātu. Tadantaresu lokantarikanirayā . Evaṃ anantāni cakkavāḷāni anantā lokadhātuyo bhagavā anantena buddhañāṇena avedi aññāsi paṭivijjhi. Evamassa okāsalokopi sabbathā vidito. Evampi sabbathā viditalokattā lokavidū.
ಅತ್ತನೋ ಪನ ಗುಣೇಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠತರಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಭಾವತೋ ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ಉತ್ತರೋತಿ ಅನುತ್ತರೋ। ತಥಾ ಹೇಸ ಸೀಲಗುಣೇನಪಿ ಸಬ್ಬಂ ಲೋಕಂ ಅಭಿಭವತಿ ಸಮಾಧಿ…ಪೇ॰… ಪಞ್ಞಾ… ವಿಮುತ್ತಿ… ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಗುಣೇನಪಿ। ಸೀಲಗುಣೇನಪಿ ಅಸಮೋ ಅಸಮಸಮೋ ಅಪ್ಪಟಿಮೋ ಅಪ್ಪಟಿಭಾಗೋ ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ…ಪೇ॰… ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಗುಣೇನಪಿ। ಯಥಾಹ – ‘‘ನ ಖೋ ಪನಾಹಂ ಪಸ್ಸಾಮಿ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ…ಪೇ॰… ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ಅತ್ತನಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನತರ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೩; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೧) ವಿತ್ಥಾರೋ।
Attano pana guṇehi visiṭṭhatarassa kassaci abhāvato natthi etassa uttaroti anuttaro. Tathā hesa sīlaguṇenapi sabbaṃ lokaṃ abhibhavati samādhi…pe… paññā… vimutti… vimuttiñāṇadassanaguṇenapi. Sīlaguṇenapi asamo asamasamo appaṭimo appaṭibhāgo appaṭipuggalo…pe… vimuttiñāṇadassanaguṇenapi. Yathāha – ‘‘na kho panāhaṃ passāmi sadevake loke…pe… sadevamanussāya attanā sīlasampannatara’’nti (saṃ. ni. 1.173; a. ni. 4.21) vitthāro.
ಏವಂ ಅಗ್ಗಪಸಾದಸುತ್ತಾದೀನಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪; ಇತಿವು॰ ೯೦) ‘‘ನ ಮೇ ಆಚರಿಯೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿಕಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೫; ಮಹಾವ॰ ೧೧; ಕಥಾ॰ ೪೦೫; ಮಿ॰ ಪ॰ ೪.೫.೧೧) ಗಾಥಾಯೋ ಚ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಾ।
Evaṃ aggapasādasuttādīni (a. ni. 4.34; itivu. 90) ‘‘na me ācariyo atthī’’tiādikā (ma. ni. 1.285; mahāva. 11; kathā. 405; mi. pa. 4.5.11) gāthāyo ca vitthāretabbā.
ಪುರಿಸದಮ್ಮೇ ಸಾರೇತೀತಿ ಪುರಿಸದಮ್ಮಸಾರಥಿ, ದಮೇತಿ ವಿನೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಪುರಿಸದಮ್ಮಾತಿ ಅದನ್ತಾ ದಮೇತುಂ ಯುತ್ತಾ ತಿರಚ್ಛಾನಪುರಿಸಾಪಿ ಮನುಸ್ಸಪುರಿಸಾಪಿ ಅಮನುಸ್ಸಪುರಿಸಾಪಿ । ತಥಾ ಹಿ ಭಗವತಾ ತಿರಚ್ಛಾನಪುರಿಸಾಪಿ ಅಪಲಾಲೋ ನಾಗರಾಜಾ ಚೂಳೋದರೋ ಮಹೋದರೋ ಅಗ್ಗಿಸಿಖೋ ಧೂಮಸಿಖೋ ಅರವಾಳೋ ನಾಗರಾಜಾ ಧನಪಾಲಕೋ ಹತ್ಥೀತಿ ಏವಮಾದಯೋ ದಮಿತಾ ನಿಬ್ಬಿಸಾ ಕತಾ, ಸರಣೇಸು ಚ ಸೀಲೇಸು ಚ ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತಾ। ಮನುಸ್ಸಪುರಿಸಾಪಿ ಸಚ್ಚಕನಿಗಣ್ಠಪುತ್ತಅಮ್ಬಟ್ಠಮಾಣವಪೋಕ್ಖರಸಾತಿಸೋಣದನ್ತಕೂಟದನ್ತಾದಯೋ। ಅಮನುಸ್ಸಪುರಿಸಾಪಿ ಆಳವಕಸೂಚಿಲೋಮಖರಲೋಮಯಕ್ಖಸಕ್ಕದೇವರಾಜಾದಯೋ ದಮಿತಾ ವಿನೀತಾ ವಿಚಿತ್ರೇಹಿ ವಿನಯನೂಪಾಯೇಹಿ। ‘‘ಅಹಂ ಖೋ ಕೇಸಿ ಪುರಿಸದಮ್ಮೇ ಸಣ್ಹೇನಪಿ ವಿನೇಮಿ, ಫರುಸೇನಪಿ ವಿನೇಮಿ, ಸಣ್ಹಫರುಸೇನಪಿ ವಿನೇಮೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೧೧) ಇದಞ್ಚೇತ್ಥ ಸುತ್ತಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ। ಅಪಿ ಚ ಭಗವಾ ವಿಸುದ್ಧಸೀಲಾದೀನಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀನಿ ಸೋತಾಪನ್ನಾದೀನಞ್ಚ ಉತ್ತರಿಮಗ್ಗಪಟಿಪದಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ದನ್ತೇಪಿ ದಮೇತಿಯೇವ।
Purisadamme sāretīti purisadammasārathi, dameti vinetīti vuttaṃ hoti. Tattha purisadammāti adantā dametuṃ yuttā tiracchānapurisāpi manussapurisāpi amanussapurisāpi . Tathā hi bhagavatā tiracchānapurisāpi apalālo nāgarājā cūḷodaro mahodaro aggisikho dhūmasikho aravāḷo nāgarājā dhanapālako hatthīti evamādayo damitā nibbisā katā, saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhāpitā. Manussapurisāpi saccakanigaṇṭhaputtaambaṭṭhamāṇavapokkharasātisoṇadantakūṭadantādayo. Amanussapurisāpi āḷavakasūcilomakharalomayakkhasakkadevarājādayo damitā vinītā vicitrehi vinayanūpāyehi. ‘‘Ahaṃ kho kesi purisadamme saṇhenapi vinemi, pharusenapi vinemi, saṇhapharusenapi vinemī’’ti (a. ni. 4.111) idañcettha suttaṃ vitthāretabbaṃ. Api ca bhagavā visuddhasīlādīnaṃ paṭhamajjhānādīni sotāpannādīnañca uttarimaggapaṭipadaṃ ācikkhanto dantepi dametiyeva.
ಅಥ ವಾ ಅನುತ್ತರೋ ಪುರಿಸದಮ್ಮಸಾರಥೀತಿ ಏಕಮೇವಿದಂ ಅತ್ಥಪದಂ। ಭಗವಾ ಹಿ ತಥಾ ಪುರಿಸದಮ್ಮೇ ಸಾರೇತಿ, ಯಥಾ ಏಕಪಲ್ಲಙ್ಕೇನೇವ ನಿಸಿನ್ನಾ ಅಟ್ಠ ದಿಸಾ ಅಸಜ್ಜಮಾನಾ ಧಾವನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅನುತ್ತರೋ ಪುರಿಸದಮ್ಮಸಾರಥೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ಹತ್ಥಿದಮಕೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಹತ್ಥಿ ದಮ್ಮೋ ಸಾರಿತೋ ಏಕಂಯೇವ ದಿಸಂ ಧಾವತೀ’’ತಿ ಇದಞ್ಚೇತ್ಥ ಸುತ್ತಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೧೨) ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ।
Atha vā anuttaro purisadammasārathīti ekamevidaṃ atthapadaṃ. Bhagavā hi tathā purisadamme sāreti, yathā ekapallaṅkeneva nisinnā aṭṭha disā asajjamānā dhāvanti. Tasmā ‘‘anuttaro purisadammasārathī’’ti vuccati. ‘‘Hatthidamakena, bhikkhave, hatthi dammo sārito ekaṃyeva disaṃ dhāvatī’’ti idañcettha suttaṃ (ma. ni. 3.312) vitthāretabbaṃ.
ವೀರಿಯವಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಪಾಪಕೇಹಿ ವಿರತೋ। ಪಹೂತಿ ಪಭೂ। ವಿಸವೀತಿ ಪರಸನ್ತಾನೇ ವೀರಿಯುಪ್ಪಾದಕೋ। ಅಲಮತ್ತೋತಿ ಸಮತ್ಥಚಿತ್ತೋ।
Vīriyavāti ariyamaggena sabbapāpakehi virato. Pahūti pabhū. Visavīti parasantāne vīriyuppādako. Alamattoti samatthacitto.
ವಿರತೋತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ವಿರತತ್ತಾ ಆಯತಿಂ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕೋ। ಸಬ್ಬಪಾಪಕೇಹಿ ನಿರಯದುಕ್ಖಂ ಅತಿಚ್ಚಾತಿ ಆಯತಿಂ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿತಾಯ ನಿರಯದುಕ್ಖಂ ಅತಿಚ್ಚ ಠಿತೋ। ವೀರಿಯವಾಸೋತಿ ವೀರಿಯನಿಕೇತೋ। ಸೋ ವೀರಿಯವಾತಿ ಸೋ ಖೀಣಾಸವೋ ‘‘ವೀರಿಯವಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ। ಪಧಾನವಾ ವೀರೋ ತಾದೀತಿ ಇಮಾನಿ ಪನಸ್ಸ ಥುತಿವಚನಾನಿ। ಸೋ ಹಿ ಪಧಾನವಾ ಮಗ್ಗಜ್ಝಾನಪಧಾನೇನ, ವೀರೋ ಕಿಲೇಸಾರಿವಿದ್ಧಂಸನಸಮತ್ಥತಾಯ, ತಾದಿ ನಿಬ್ಬಿಕಾರತಾಯ ಪವುಚ್ಚತೇ ತಥತ್ತಾತಿ ತಥಾರೂಪೋ ‘‘ವೀರಿಯವಾ’’ತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ।
Viratoti ariyamaggena viratattā āyatiṃ appaṭisandhiko. Sabbapāpakehi nirayadukkhaṃ aticcāti āyatiṃ appaṭisandhitāya nirayadukkhaṃ aticca ṭhito. Vīriyavāsoti vīriyaniketo. So vīriyavāti so khīṇāsavo ‘‘vīriyavā’’ti vattabbataṃ arahati. Padhānavā vīro tādīti imāni panassa thutivacanāni. So hi padhānavā maggajjhānapadhānena, vīro kilesārividdhaṃsanasamatthatāya, tādi nibbikāratāya pavuccate tathattāti tathārūpo ‘‘vīriyavā’’ti pavuccati.
ತೇ ಕಾಮಕಾಮಿನೋತಿ ಏತೇ ರೂಪಾದಿವತ್ಥುಕಾಮೇ ಇಚ್ಛನ್ತಾ। ರಾಗರಾಗಿನೋತಿ ರಾಗೇನ ರಞ್ಜಿತಾ। ಸಞ್ಞಾಸಞ್ಞಿನೋತಿ ರಾಗಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಞಿನೋ। ನ ಕಾಮೇ ಕಾಮೇತೀತಿ ರೂಪಾದಿವತ್ಥುಕಾಮೇ ನ ಪತ್ಥೇತಿ। ಅಕಾಮೋತಿ ಕಾಮೇಹಿ ವಿರಹಿತೋ। ನಿಕ್ಕಾಮೋತಿ ನಿಕ್ಕನ್ತಕಾಮೋ।
Te kāmakāminoti ete rūpādivatthukāme icchantā. Rāgarāginoti rāgena rañjitā. Saññāsaññinoti rāgasaññāya saññino. Nakāme kāmetīti rūpādivatthukāme na pattheti. Akāmoti kāmehi virahito. Nikkāmoti nikkantakāmo.
ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ತಿಯದ್ಧಗತಂ ಸಬ್ಬನೇಯ್ಯಪಥಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾ ಏವ ಞಾಣಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸಙ್ಖಾತಂ ನೇತ್ತಞ್ಚ ವಾಸನಾಯ ಸಹ ಕಿಲೇಸೇ ಪರಾಜೇತ್ವಾ ಜಿತತ್ತಾ ಜಿನಭಾವೋ ಚ ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮಂ ಅಪುರೇ ಅಪಚ್ಛಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಪುಬ್ಬನ್ತತೋ ಉದ್ಧಂ ಪನ್ನೋತಿ ಉಪ್ಪನ್ನೋ।
Sabbaññutaññāṇanti tiyaddhagataṃ sabbaneyyapathaṃ jānātīti sabbaññū, tassa bhāvo sabbaññutā, sabbaññutā eva ñāṇaṃ sabbaññutaññāṇaṃ, sabbaññutaññāṇasaṅkhātaṃ nettañca vāsanāya saha kilese parājetvā jitattā jinabhāvo ca apubbaṃ acarimaṃ apure apacchā ekasmiṃ khaṇe ekasmiṃ kāle uppanno pubbantato uddhaṃ pannoti uppanno.
೬೬. ತೇಜೀ ತೇಜಸಾತಿ ತೇಜೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ತೇಜಸಾ ಅಭಿಭುಯ್ಯ। ಯಮಹಂ ವಿಜಞ್ಞಂ ಜಾತಿಜರಾಯ ಇಧ ವಿಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ಯಂ ಅಹಂ ಜಾತಿಜರಾಯ ಪಹಾನಭೂತಂ ಧಮ್ಮಂ ಇಧೇವ ಜಾನೇಯ್ಯಂ।
66.Tejī tejasāti tejena samannāgato tejasā abhibhuyya. Yamahaṃ vijaññaṃ jātijarāya idha vippahānanti yaṃ ahaṃ jātijarāya pahānabhūtaṃ dhammaṃ idheva jāneyyaṃ.
ಜಗತೀತಿ ಪಥವೀ। ಸಬ್ಬಂ ಆಕಾಸಗತನ್ತಿ ಸಕಲಂ ಆಕಾಸೇ ಪವತ್ತಂ ಪತ್ಥಟಂ। ತಮಗತನ್ತಿ ತಮಮೇವ ತಮಗತಂ ಅನ್ಧಕಾರಂ ಯಥಾ ಗೂಥಗತಂ ಮುತ್ತಗತನ್ತಿ। ಅಭಿವಿಹಚ್ಚಾತಿ ನಾಸೇತ್ವಾ। ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿನಿವಾರಕಂ ಅನ್ಧಕಾರಂ ಪಲಾಪೇತ್ವಾ। ಆಲೋಕಂ ದಸ್ಸಯಿತ್ವಾತಿ ಸೂರಿಯಾಲೋಕಂ ದಸ್ಸಯಿತ್ವಾ। ಆಕಾಸೇತಿ ಅಜಟಾಕಾಸೇ। ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇತಿ ಅನ್ತರಧಾತುಸಮತ್ಥತುಚ್ಛೋಕಾಸೇ। ಗಗನಪಥೇತಿ ದೇವತಾನಂ ಗಮನಮಗ್ಗೇ ಗಚ್ಛತಿ। ಸಬ್ಬಂ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಸಮುದಯನ್ತಿ ಸಕಲಂ ಕಮ್ಮಂ ಸಮುದಯಂ ಉಪ್ಪಾದಂ, ತಣ್ಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಲೇಸತಮಂ ಅವಿಜ್ಜನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾತಿ ಕಿಲೇಸತಮಸಙ್ಖಾತಂ ಅಞ್ಞಾಣಂ ಅವಿಜ್ಜನ್ಧಕಾರಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ನಾಸೇತ್ವಾ। ಞಾಣಾಲೋಕಂ ಪಞ್ಞಾಲೋಕಂ ದಸ್ಸಯಿತ್ವಾ। ವತ್ಥುಕಾಮೇ ಪರಿಜಾನಿತ್ವಾತಿ ರೂಪಾದಿವತ್ಥುಕಾಮೇ ಞಾತತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾಯ ಜಾನಿತ್ವಾ। ಕಿಲೇಸಕಾಮೇ ಪಹಾಯಾತಿ ಉಪತಾಪನಸಙ್ಖಾತೇ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾಯ ಪಜಹಿತ್ವಾ।
Jagatīti pathavī. Sabbaṃ ākāsagatanti sakalaṃ ākāse pavattaṃ patthaṭaṃ. Tamagatanti tamameva tamagataṃ andhakāraṃ yathā gūthagataṃ muttagatanti. Abhivihaccāti nāsetvā. Andhakāraṃ vidhamitvāti cakkhuviññāṇuppattinivārakaṃ andhakāraṃ palāpetvā. Ālokaṃ dassayitvāti sūriyālokaṃ dassayitvā. Ākāseti ajaṭākāse. Antalikkheti antaradhātusamatthatucchokāse. Gaganapatheti devatānaṃ gamanamagge gacchati. Sabbaṃ abhisaṅkhārasamudayanti sakalaṃ kammaṃ samudayaṃ uppādaṃ, taṇhanti attho. Kilesatamaṃ avijjandhakāraṃ vidhamitvāti kilesatamasaṅkhātaṃ aññāṇaṃ avijjandhakāraṃ nīharitvā nāsetvā. Ñāṇālokaṃ paññālokaṃ dassayitvā. Vatthukāme parijānitvāti rūpādivatthukāme ñātatīraṇapariññāya jānitvā. Kilesakāme pahāyāti upatāpanasaṅkhāte kilesakāme pahānapariññāya pajahitvā.
೬೭. ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ಉಪರೂಪರಿಗಾಥಾಯೋ ಅಭಾಸಿ। ತತ್ಥ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ ದಟ್ಠು ಖೇಮತೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿನಿಞ್ಚ ಪಟಿಪದಂ ‘‘ಖೇಮ’’ನ್ತಿ ದಿಸ್ವಾ। ಉಗ್ಗಹಿತನ್ತಿ ತಣ್ಹಾವಸೇನ ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಗಹಿತಂ। ನಿರತ್ತಂ ವಾತಿ ನಿರಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ ವಾ, ಮುಞ್ಚಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಮಾ ತೇ ವಿಜ್ಜಿತ್ಥಾತಿ ಮಾ ತೇ ಅಹೋಸಿ। ಕಿಞ್ಚನನ್ತಿ ರಾಗಾದಿಕಿಞ್ಚನಂ, ತಮ್ಪಿ ತೇ ಮಾ ವಿಜ್ಜಿತ್ಥ।
67. Athassa bhagavā taṃ dhammaṃ ācikkhanto uparūparigāthāyo abhāsi. Tattha nekkhammaṃ daṭṭhu khematoti nibbānañca nibbānagāminiñca paṭipadaṃ ‘‘khema’’nti disvā. Uggahitanti taṇhāvasena diṭṭhivasena gahitaṃ. Nirattaṃ vāti nirassitabbaṃ vā, muñcitabbanti vuttaṃ hoti. Mā te vijjitthāti mā te ahosi. Kiñcananti rāgādikiñcanaṃ, tampi te mā vijjittha.
ಮುಞ್ಚಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ನ ಪುನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ವಿಜಹಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಚಜಿತಬ್ಬಂ। ವಿನೋದೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಖಿಪಿತಬ್ಬಂ। ಬ್ಯನ್ತೀಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ವಿಗತನ್ತಂ ಕಾತಬ್ಬಂ । ಅನಭಾವಂ ಗಮೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅನು ಅನು ಅಭಾವಂ ಗಮೇತಬ್ಬಂ।
Muñcitabbanti muñcitvā na puna gahetabbaṃ. Vijahitabbanti cajitabbaṃ. Vinodetabbanti khipitabbaṃ. Byantīkātabbanti vigatantaṃ kātabbaṃ . Anabhāvaṃ gametabbanti anu anu abhāvaṃ gametabbaṃ.
೬೮-೯. ಪುಬ್ಬೇತಿ ಅತೀತೇ ಸಙ್ಖಾರೇ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಲೇಸಾ। ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಭಗವಾ ಜತುಕಣ್ಣಿಂ ಆಲಪತಿ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ।
68-9.Pubbeti atīte saṅkhāre ārabbha uppannakilesā. Brāhmaṇāti bhagavā jatukaṇṇiṃ ālapati. Sesaṃ sabbattha pākaṭameva.
ಏವಂ ಭಗವಾ ಇದಮ್ಪಿ ಸುತ್ತಂ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನೇವ ದೇಸೇಸಿ, ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚ ಪುಬ್ಬಸದಿಸೋ ಏವ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸೀತಿ।
Evaṃ bhagavā idampi suttaṃ arahattanikūṭeneva desesi, desanāpariyosāne ca pubbasadiso eva dhammābhisamayo ahosīti.
ಸದ್ಧಮ್ಮಪ್ಪಜ್ಜೋತಿಕಾಯ ಚೂಳನಿದ್ದೇಸ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
Saddhammappajjotikāya cūḷaniddesa-aṭṭhakathāya
ಜತುಕಣ್ಣಿಮಾಣವಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Jatukaṇṇimāṇavasuttaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಚೂಳನಿದ್ದೇಸಪಾಳಿ • Cūḷaniddesapāḷi
೧೧. ಜತುಕಣ್ಣಿಮಾಣವಪುಚ್ಛಾ • 11. Jatukaṇṇimāṇavapucchā
೧೧. ಜತುಕಣ್ಣಿಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸೋ • 11. Jatukaṇṇimāṇavapucchāniddeso