Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિભઙ્ગપાળિ • Vibhaṅgapāḷi |
૧૨. ઝાનવિભઙ્ગો
12. Jhānavibhaṅgo
૧. સુત્તન્તભાજનીયં
1. Suttantabhājanīyaṃ
૫૦૮. ઇધ ભિક્ખુ પાતિમોક્ખસંવરસંવુતો વિહરતિ, આચારગોચરસમ્પન્નો, અણુમત્તેસુ વજ્જેસુ ભયદસ્સાવી, સમાદાય સિક્ખતિ સિક્ખાપદેસુ ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારો ભોજને મત્તઞ્ઞૂ પુબ્બરત્તાપરરત્તં જાગરિયાનુયોગમનુયુત્તો સાતચ્ચં નેપક્કં બોધિપક્ખિકાનં ધમ્માનં ભાવનાનુયોગમનુયુત્તો. સો અભિક્કન્તે પટિક્કન્તે સમ્પજાનકારી હોતિ, આલોકિતે વિલોકિતે સમ્પજાનકારી હોતિ, સમિઞ્જિતે 1 પસારિતે સમ્પજાનકારી હોતિ, સઙ્ઘાટિપત્તચીવરધારણે સમ્પજાનકારી હોતિ, અસિતે પીતે ખાયિતે સાયિતે સમ્પજાનકારી હોતિ, ઉચ્ચારપસ્સાવકમ્મે સમ્પજાનકારી હોતિ, ગતે ઠિતે નિસિન્ને સુત્તે જાગરિતે ભાસિતે તુણ્હીભાવે સમ્પજાનકારી હોતિ. સો વિવિત્તં સેનાસનં ભજતિ અરઞ્ઞં રુક્ખમૂલં પબ્બતં કન્દરં ગિરિગુહં સુસાનં વનપત્થં અબ્ભોકાસં પલાલપુઞ્જં અપ્પસદ્દં અપ્પનિગ્ઘોસં વિજનવાતં મનુસ્સરાહસ્સેય્યકં 2 પટિસલ્લાનસારુપ્પં. સો અરઞ્ઞગતો વા રુક્ખમૂલગતો વા સુઞ્ઞાગારગતો વા નિસીદતિ પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા ઉજું કાયં પણિધાય પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા. સો અભિજ્ઝં લોકે પહાય વિગતાભિજ્ઝેન ચેતસા વિહરતિ, અભિજ્ઝાય ચિત્તં પરિસોધેતિ. બ્યાપાદપદોસં પહાય અબ્યાપન્નચિત્તો વિહરતિ સબ્બપાણભૂતહિતાનુકમ્પી, બ્યાપાદપદોસા ચિત્તં પરિસોધેતિ. થિનમિદ્ધં પહાય વિગતથિનમિદ્ધો વિહરતિ આલોકસઞ્ઞી સતો સમ્પજાનો, થિનમિદ્ધા ચિત્તં પરિસોધેતિ. ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં પહાય અનુદ્ધતો વિહરતિ અજ્ઝત્તં વૂપસન્તચિત્તો , ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચા ચિત્તં પરિસોધેતિ. વિચિકિચ્છં પહાય તિણ્ણવિચિકિચ્છો વિહરતિ અકથંકથી કુસલેસુ ધમ્મેસુ, વિચિકિચ્છાય ચિત્તં પરિસોધેતિ. સો ઇમે પઞ્ચ નીવરણે પહાય ચેતસો ઉપક્કિલેસે પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણે વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ; વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં ચેતસો એકોદિભાવં અવિતક્કં અવિચારં સમાધિજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ; પીતિયા ચ વિરાગા ઉપેક્ખકો ચ વિહરતિ સતો ચ સમ્પજાનો સુખઞ્ચ કાયેન પટિસંવેદેતિ, યં તં અરિયા આચિક્ખન્તિ – ‘‘ઉપેક્ખકો સતિમા સુખવિહારી’’તિ તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ; સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા અદુક્ખમસુખં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ; સબ્બસો રૂપસઞ્ઞાનં સમતિક્કમા પટિઘસઞ્ઞાનં અત્થઙ્ગમા નાનત્તસઞ્ઞાનં અમનસિકારા ‘‘અનન્તો આકાસો’’તિ આકાસાનઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ; સબ્બસો આકાસાનઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘‘અનન્તં વિઞ્ઞાણ’’ન્તિ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ; સબ્બસો વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘‘નત્થિ કિઞ્ચી’’તિ આકિઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ; સબ્બસો આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મ નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ.
508. Idha bhikkhu pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharati, ācāragocarasampanno, aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī, samādāya sikkhati sikkhāpadesu indriyesu guttadvāro bhojane mattaññū pubbarattāpararattaṃ jāgariyānuyogamanuyutto sātaccaṃ nepakkaṃ bodhipakkhikānaṃ dhammānaṃ bhāvanānuyogamanuyutto. So abhikkante paṭikkante sampajānakārī hoti, ālokite vilokite sampajānakārī hoti, samiñjite 3 pasārite sampajānakārī hoti, saṅghāṭipattacīvaradhāraṇe sampajānakārī hoti, asite pīte khāyite sāyite sampajānakārī hoti, uccārapassāvakamme sampajānakārī hoti, gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite tuṇhībhāve sampajānakārī hoti. So vivittaṃ senāsanaṃ bhajati araññaṃ rukkhamūlaṃ pabbataṃ kandaraṃ giriguhaṃ susānaṃ vanapatthaṃ abbhokāsaṃ palālapuñjaṃ appasaddaṃ appanigghosaṃ vijanavātaṃ manussarāhasseyyakaṃ 4 paṭisallānasāruppaṃ. So araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā nisīdati pallaṅkaṃ ābhujitvā ujuṃ kāyaṃ paṇidhāya parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā. So abhijjhaṃ loke pahāya vigatābhijjhena cetasā viharati, abhijjhāya cittaṃ parisodheti. Byāpādapadosaṃ pahāya abyāpannacitto viharati sabbapāṇabhūtahitānukampī, byāpādapadosā cittaṃ parisodheti. Thinamiddhaṃ pahāya vigatathinamiddho viharati ālokasaññī sato sampajāno, thinamiddhā cittaṃ parisodheti. Uddhaccakukkuccaṃ pahāya anuddhato viharati ajjhattaṃ vūpasantacitto , uddhaccakukkuccā cittaṃ parisodheti. Vicikicchaṃ pahāya tiṇṇavicikiccho viharati akathaṃkathī kusalesu dhammesu, vicikicchāya cittaṃ parisodheti. So ime pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese paññāya dubbalīkaraṇe vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati; vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati; pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati sato ca sampajāno sukhañca kāyena paṭisaṃvedeti, yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti – ‘‘upekkhako satimā sukhavihārī’’ti tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati; sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati; sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ‘‘ananto ākāso’’ti ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati; sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma ‘‘anantaṃ viññāṇa’’nti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati; sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma ‘‘natthi kiñcī’’ti ākiñcāyatanaṃ upasampajja viharati; sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati.
માતિકા
Mātikā
૫૦૯. ‘‘ઇધા’’તિ ઇમિસ્સા દિટ્ઠિયા, ઇમિસ્સા ખન્તિયા, ઇમિસ્સા રુચિયા, ઇમસ્મિં આદાયે, ઇમસ્મિં ધમ્મે, ઇમસ્મિં વિનયે, ઇમસ્મિં ધમ્મવિનયે, ઇમસ્મિં પાવચને, ઇમસ્મિં બ્રહ્મચરિયે, ઇમસ્મિં સત્થુસાસને. તેન વુચ્ચતિ ‘‘ઇધા’’તિ.
509. ‘‘Idhā’’ti imissā diṭṭhiyā, imissā khantiyā, imissā ruciyā, imasmiṃ ādāye, imasmiṃ dhamme, imasmiṃ vinaye, imasmiṃ dhammavinaye, imasmiṃ pāvacane, imasmiṃ brahmacariye, imasmiṃ satthusāsane. Tena vuccati ‘‘idhā’’ti.
૫૧૦. ‘‘ભિક્ખૂ’’તિ સમઞ્ઞાય ભિક્ખુ, પટિઞ્ઞાય ભિક્ખુ, ભિક્ખતીતિ ભિક્ખુ, ભિક્ખકોતિ ભિક્ખુ, ભિક્ખાચરિયં અજ્ઝુપગતોતિ ભિક્ખુ, ભિન્નપટધરોતિ ભિક્ખુ, ભિન્દતિ પાપકે અકુસલે ધમ્મેતિ ભિક્ખુ, ભિન્નત્તા પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં ભિક્ખુ, ઓધિસો કિલેસાનં પહાના ભિક્ખુ, અનોધિસો કિલેસાનં પહાના ભિક્ખુ, સેક્ખો ભિક્ખુ, અસેક્ખો ભિક્ખુ, નેવસેક્ખનાસેક્ખો ભિક્ખુ, અગ્ગો ભિક્ખુ, ભદ્રો ભિક્ખુ, મણ્ડો ભિક્ખુ, સારો ભિક્ખુ, સમગ્ગેન સઙ્ઘેન ઞત્તિચતુત્થેન કમ્મેન અકુપ્પેન ઠાનારહેન ઉપસમ્પન્નો ભિક્ખુ.
510. ‘‘Bhikkhū’’ti samaññāya bhikkhu, paṭiññāya bhikkhu, bhikkhatīti bhikkhu, bhikkhakoti bhikkhu, bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti bhikkhu, bhinnapaṭadharoti bhikkhu, bhindati pāpake akusale dhammeti bhikkhu, bhinnattā pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ bhikkhu, odhiso kilesānaṃ pahānā bhikkhu, anodhiso kilesānaṃ pahānā bhikkhu, sekkho bhikkhu, asekkho bhikkhu, nevasekkhanāsekkho bhikkhu, aggo bhikkhu, bhadro bhikkhu, maṇḍo bhikkhu, sāro bhikkhu, samaggena saṅghena ñatticatutthena kammena akuppena ṭhānārahena upasampanno bhikkhu.
૫૧૧. ‘‘પાતિમોક્ખ’’ન્તિ સીલં પતિટ્ઠા આદિ ચરણં સંયમો સંવરો મોક્ખં પામોક્ખં કુસલાનં ધમ્માનં સમાપત્તિયા. સંવરોતિ. કાયિકો અવીતિક્કમો, વાચસિકો અવીતિક્કમો , કાયિકવાચસિકો અવીતિક્કમો. સંવુતોતિ. ઇમિના પાતિમોક્ખસંવરેન ઉપેતો હોતિ સમુપેતો ઉપાગતો સમુપાગતો ઉપપન્નો સમ્પન્નો સમન્નાગતો. તેન વુચ્ચતિ ‘‘પાતિમોક્ખસંવરસંવુતો’’તિ.
511. ‘‘Pātimokkha’’nti sīlaṃ patiṭṭhā ādi caraṇaṃ saṃyamo saṃvaro mokkhaṃ pāmokkhaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā. Saṃvaroti. Kāyiko avītikkamo, vācasiko avītikkamo , kāyikavācasiko avītikkamo. Saṃvutoti. Iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hoti samupeto upāgato samupāgato upapanno sampanno samannāgato. Tena vuccati ‘‘pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’ti.
૫૧૨. ‘‘વિહરતી’’તિ ઇરિયતિ વત્તતિ પાલેતિ યપેતિ યાપેતિ ચરતિ વિહરતિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિહરતી’’તિ.
512. ‘‘Viharatī’’ti iriyati vattati pāleti yapeti yāpeti carati viharati. Tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.
૫૧૩. ‘‘આચારગોચરસમ્પન્નો’’તિ અત્થિ આચારો, અત્થિ અનાચારો.
513. ‘‘Ācāragocarasampanno’’ti atthi ācāro, atthi anācāro.
તત્થ કતમો અનાચારો? કાયિકો વીતિક્કમો, વાચસિકો વીતિક્કમો, કાયિકવાચસિકો વીતિક્કમો – અયં વુચ્ચતિ ‘‘અનાચારો’’. સબ્બમ્પિ દુસ્સીલ્યં અનાચારો. ઇધેકચ્ચો વેળુદાનેન વા પત્તદાનેન વા પુપ્ફદાનેન વા ફલદાનેન વા સિનાનદાનેન વા દન્તકટ્ઠદાનેન વા ચાટુકમ્યતાય વા મુગ્ગસૂપ્યતાય 5 વા પારિભટયતાય વા જઙ્ઘપેસનિકેન વા અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન વા બુદ્ધપટિકુટ્ઠેન મિચ્છાઆજીવેન જીવિકં કપ્પેતિ – અયં વુચ્ચતિ ‘‘અનાચારો’’.
Tattha katamo anācāro? Kāyiko vītikkamo, vācasiko vītikkamo, kāyikavācasiko vītikkamo – ayaṃ vuccati ‘‘anācāro’’. Sabbampi dussīlyaṃ anācāro. Idhekacco veḷudānena vā pattadānena vā pupphadānena vā phaladānena vā sinānadānena vā dantakaṭṭhadānena vā cāṭukamyatāya vā muggasūpyatāya 6 vā pāribhaṭayatāya vā jaṅghapesanikena vā aññataraññatarena vā buddhapaṭikuṭṭhena micchāājīvena jīvikaṃ kappeti – ayaṃ vuccati ‘‘anācāro’’.
તત્થ કતમો આચારો? કાયિકો અવીતિક્કમો, વાચસિકો અવીતિક્કમો, કાયિકવાચસિકો અવીતિક્કમો – અયં વુચ્ચતિ ‘‘આચારો’’ . સબ્બોપિ સીલસંવરો આચારો. ઇધેકચ્ચો ન વેળુદાનેન ન પત્તદાનેન ન પુપ્ફદાનેન ન ફલદાનેન ન સિનાનદાનેન ન દન્તકટ્ઠદાનેન ન ચાટુકમ્યતાય ન મુગ્ગસૂપ્યતાય ન પારિભટયતાય ન જઙ્ઘપેસનિકેન ન અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન બુદ્ધપટિકુટ્ઠેન મિચ્છાઆજીવેન જીવિકં કપ્પેતિ – અયં વુચ્ચતિ ‘‘આચારો’’.
Tattha katamo ācāro? Kāyiko avītikkamo, vācasiko avītikkamo, kāyikavācasiko avītikkamo – ayaṃ vuccati ‘‘ācāro’’ . Sabbopi sīlasaṃvaro ācāro. Idhekacco na veḷudānena na pattadānena na pupphadānena na phaladānena na sinānadānena na dantakaṭṭhadānena na cāṭukamyatāya na muggasūpyatāya na pāribhaṭayatāya na jaṅghapesanikena na aññataraññatarena buddhapaṭikuṭṭhena micchāājīvena jīvikaṃ kappeti – ayaṃ vuccati ‘‘ācāro’’.
૫૧૪. ‘‘ગોચરો’’તિ અત્થિ ગોચરો, અત્થિ અગોચરો.
514. ‘‘Gocaro’’ti atthi gocaro, atthi agocaro.
તત્થ કતમો અગોચરો? ઇધેકચ્ચો વેસિયાગોચરો વા હોતિ વિધવાગોચરો વા થુલ્લકુમારિગોચરો વા પણ્ડકગોચરો વા ભિક્ખુનિગોચરો વા પાનાગારગોચરો વા, સંસટ્ઠો વિહરતિ રાજૂહિ રાજમહામત્તેહિ તિત્થિયેહિ તિત્થિયસાવકેહિ અનનુલોમિકેન સંસગ્ગેન ; યાનિ વા પન તાનિ કુલાનિ અસ્સદ્ધાનિ અપ્પસન્નાનિ અનોપાનભૂતાનિ અક્કોસકપરિભાસકાનિ અનત્થકામાનિ અહિતકામાનિ અફાસુકકામાનિ અયોગક્ખેમકામાનિ ભિક્ખૂનં ભિક્ખુનીનં ઉપાસકાનં ઉપાસિકાનં, તથારૂપાનિ કુલાનિ સેવતિ ભજતિ પયિરુપાસતિ – અયં વુચ્ચતિ ‘‘અગોચરો’’.
Tattha katamo agocaro? Idhekacco vesiyāgocaro vā hoti vidhavāgocaro vā thullakumārigocaro vā paṇḍakagocaro vā bhikkhunigocaro vā pānāgāragocaro vā, saṃsaṭṭho viharati rājūhi rājamahāmattehi titthiyehi titthiyasāvakehi ananulomikena saṃsaggena ; yāni vā pana tāni kulāni assaddhāni appasannāni anopānabhūtāni akkosakaparibhāsakāni anatthakāmāni ahitakāmāni aphāsukakāmāni ayogakkhemakāmāni bhikkhūnaṃ bhikkhunīnaṃ upāsakānaṃ upāsikānaṃ, tathārūpāni kulāni sevati bhajati payirupāsati – ayaṃ vuccati ‘‘agocaro’’.
તત્થ કતમો ગોચરો? ઇધેકચ્ચો ન વેસિયાગોચરો હોતિ ન વિધવાગોચરો ન થુલ્લકુમારિગોચરો ન પણ્ડકગોચરો ન ભિક્ખુનિગોચરો ન પાનાગારગોચરો, અસંસટ્ઠો વિહરતિ રાજૂહિ રાજમહામત્તેહિ તિત્થિયેહિ તિત્થિયસાવકેહિ અનનુલોમિકેન સંસગ્ગેન; યાનિ વા પન તાનિ કુલાનિ સદ્ધાનિ પસન્નાનિ ઓપાનભૂતાનિ કાસાવપજ્જોતાનિ ઇસિવાતપટિવાતાનિ અત્થકામાનિ હિતકામાનિ ફાસુકકામાનિ યોગક્ખેમકામાનિ ભિક્ખૂનં ભિક્ખુનીનં ઉપાસકાનં ઉપાસિકાનં, તથારૂપાનિ કુલાનિ સેવતિ ભજતિ પયિરુપાસતિ – અયં વુચ્ચતિ ‘‘ગોચરો’’. ઇતિ ઇમિના ચ આચારેન ઇમિના ચ ગોચરેન ઉપેતો હોતિ…પે॰… સમન્નાગતો. તેન વુચ્ચતિ ‘‘આચારગોચરસમ્પન્નો’’તિ.
Tattha katamo gocaro? Idhekacco na vesiyāgocaro hoti na vidhavāgocaro na thullakumārigocaro na paṇḍakagocaro na bhikkhunigocaro na pānāgāragocaro, asaṃsaṭṭho viharati rājūhi rājamahāmattehi titthiyehi titthiyasāvakehi ananulomikena saṃsaggena; yāni vā pana tāni kulāni saddhāni pasannāni opānabhūtāni kāsāvapajjotāni isivātapaṭivātāni atthakāmāni hitakāmāni phāsukakāmāni yogakkhemakāmāni bhikkhūnaṃ bhikkhunīnaṃ upāsakānaṃ upāsikānaṃ, tathārūpāni kulāni sevati bhajati payirupāsati – ayaṃ vuccati ‘‘gocaro’’. Iti iminā ca ācārena iminā ca gocarena upeto hoti…pe… samannāgato. Tena vuccati ‘‘ācāragocarasampanno’’ti.
૫૧૫. ‘‘અણુમત્તેસુ વજ્જેસુ ભયદસ્સાવી’’તિ તત્થ કતમે અણુમત્તા વજ્જા? યાનિ તાનિ વજ્જાનિ અપ્પમત્તકાનિ ઓરમત્તકાનિ લહુસાનિ લહુસમ્મતાનિ સંયમકરણીયાનિ સંવરકરણીયાનિ ચિત્તુપ્પાદકરણીયાનિ મનસિકારપટિબદ્ધાનિ – ઇમે વુચ્ચન્તિ ‘‘અણુમત્તા વજ્જા’’. ઇતિ ઇમેસુ અણુમત્તેસુ વજ્જેસુ વજ્જદસ્સાવી ચ હોતિ ભયદસ્સાવી ચ આદીનવદસ્સાવી ચ નિસ્સરણદસ્સાવી ચ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘અણુમત્તેસુ વજ્જેસુ ભયદસ્સાવી’’તિ.
515. ‘‘Aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī’’ti tattha katame aṇumattā vajjā? Yāni tāni vajjāni appamattakāni oramattakāni lahusāni lahusammatāni saṃyamakaraṇīyāni saṃvarakaraṇīyāni cittuppādakaraṇīyāni manasikārapaṭibaddhāni – ime vuccanti ‘‘aṇumattā vajjā’’. Iti imesu aṇumattesu vajjesu vajjadassāvī ca hoti bhayadassāvī ca ādīnavadassāvī ca nissaraṇadassāvī ca. Tena vuccati ‘‘aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī’’ti.
૫૧૬. ‘‘સમાદાય સિક્ખતિ સિક્ખાપદેસૂ’’તિ તત્થ કતમા સિક્ખા? ચતસ્સો સિક્ખા – ભિક્ખૂનં ભિક્ખુસિક્ખા, ભિક્ખુનીનં ભિક્ખુનિસિક્ખા, ઉપાસકાનં ઉપાસકસિક્ખા, ઉપાસિકાનં ઉપાસિકસિક્ખા. ઇમા વુચ્ચન્તિ ‘‘સિક્ખાયો’’. ઇતિ ઇમાસુ સિક્ખાસુ સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં અસેસં નિસ્સેસં સમાદાય વત્તતિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘સમાદાય સિક્ખતિ સિક્ખાપદેસૂ’’તિ.
516. ‘‘Samādāya sikkhati sikkhāpadesū’’ti tattha katamā sikkhā? Catasso sikkhā – bhikkhūnaṃ bhikkhusikkhā, bhikkhunīnaṃ bhikkhunisikkhā, upāsakānaṃ upāsakasikkhā, upāsikānaṃ upāsikasikkhā. Imā vuccanti ‘‘sikkhāyo’’. Iti imāsu sikkhāsu sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ samādāya vattati. Tena vuccati ‘‘samādāya sikkhati sikkhāpadesū’’ti.
૫૧૭. ‘‘ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારો’’તિ અત્થિ ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારતા, અત્થિ અગુત્તદ્વારતા.
517. ‘‘Indriyesu guttadvāro’’ti atthi indriyesu guttadvāratā, atthi aguttadvāratā.
તત્થ કતમા ઇન્દ્રિયેસુ અગુત્તદ્વારતા? ઇધેકચ્ચો ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા નિમિત્તગ્ગાહી હોતિ અનુબ્યઞ્જનગ્ગાહી. યત્વાધિકરણમેનં ચક્ખુન્દ્રિયં અસંવુતં વિહરન્તં અભિજ્ઝાદોમનસ્સા પાપકા અકુસલા ધમ્મા અન્વાસ્સવેય્યું, તસ્સ સંવરાય ન પટિપજ્જતિ, ન રક્ખતિ ચક્ખુન્દ્રિયં, ચક્ખુન્દ્રિયે ન સંવરં આપજ્જતિ. સોતેન સદ્દં સુત્વા…પે॰… ઘાનેન ગન્ધં ઘાયિત્વા…પે॰… જિવ્હાય રસં સાયિત્વા…પે॰… કાયેન ફોટ્ઠબ્બં ફુસિત્વા…પે॰… મનસા ધમ્મં વિઞ્ઞાય નિમિત્તગ્ગાહી હોતિ અનુબ્યઞ્જનગ્ગાહી. યત્વાધિકરણમેનં મનિન્દ્રિયં અસંવુતં વિહરન્તં અભિજ્ઝાદોમનસ્સા પાપકા અકુસલા ધમ્મા અન્વાસ્સવેય્યું, તસ્સ સંવરાય ન પટિપજ્જતિ, ન રક્ખતિ મનિન્દ્રિયં, મનિન્દ્રિયે ન સંવરં આપજ્જતિ. યા ઇમેસં છન્નં ઇન્દ્રિયાનં અગુત્તિ અગોપના અનારક્ખો અસંવરો – અયં વુચ્ચતિ ‘‘ઇન્દ્રિયેસુ અગુત્તદ્વારતા’’.
Tattha katamā indriyesu aguttadvāratā? Idhekacco cakkhunā rūpaṃ disvā nimittaggāhī hoti anubyañjanaggāhī. Yatvādhikaraṇamenaṃ cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ, tassa saṃvarāya na paṭipajjati, na rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye na saṃvaraṃ āpajjati. Sotena saddaṃ sutvā…pe… ghānena gandhaṃ ghāyitvā…pe… jivhāya rasaṃ sāyitvā…pe… kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā…pe… manasā dhammaṃ viññāya nimittaggāhī hoti anubyañjanaggāhī. Yatvādhikaraṇamenaṃ manindriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ, tassa saṃvarāya na paṭipajjati, na rakkhati manindriyaṃ, manindriye na saṃvaraṃ āpajjati. Yā imesaṃ channaṃ indriyānaṃ agutti agopanā anārakkho asaṃvaro – ayaṃ vuccati ‘‘indriyesu aguttadvāratā’’.
તત્થ કતમા ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારતા? ઇધેકચ્ચો ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા ન નિમિત્તગ્ગાહી હોતિ નાનુબ્યઞ્જનગ્ગાહી. યત્વાધિકરણમેનં ચક્ખુન્દ્રિયં અસંવુતં વિહરન્તં અભિજ્ઝાદોમનસ્સા પાપકા અકુસલા ધમ્મા અન્વાસ્સવેય્યું, તસ્સ સંવરાય પટિપજ્જતિ, રક્ખતિ ચક્ખુન્દ્રિયં, ચક્ખુન્દ્રિયે સંવરં આપજ્જતિ. સોતેન સદ્દં સુત્વા…પે॰… ઘાનેન ગન્ધં ઘાયિત્વા…પે॰… જિવ્હાય રસં સાયિત્વા…પે॰… કાયેન ફોટ્ઠબ્બં ફુસિત્વા…પે॰… મનસા ધમ્મં વિઞ્ઞાય ન નિમિત્તગ્ગાહી હોતિ નાનુબ્યઞ્જનગ્ગાહી. ઞત્વાધિકરણમેનં મનિન્દ્રિયં અસંવુતં વિહરન્તં અભિજ્ઝાદોમનસ્સા પાપકા અકુસલા ધમ્મા અન્વાસ્સવેય્યું, તસ્સ સંવરાય પટિપજ્જતિ, રક્ખતિ મનિન્દ્રિયં, મનિન્દ્રિયે સંવરં આપજ્જતિ. યા ઇમેસં છન્નં ઇન્દ્રિયાનં ગુત્તિ ગોપના આરક્ખો સંવરો – અયં વુચ્ચતિ ‘‘ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારતા’’. ઇમાય ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારતાય ઉપેતો હોતિ સમુપેતો…પે॰… સમન્નાગતો. તેન વુચ્ચતિ ‘‘ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારો’’તિ.
Tattha katamā indriyesu guttadvāratā? Idhekacco cakkhunā rūpaṃ disvā na nimittaggāhī hoti nānubyañjanaggāhī. Yatvādhikaraṇamenaṃ cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ, tassa saṃvarāya paṭipajjati, rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjati. Sotena saddaṃ sutvā…pe… ghānena gandhaṃ ghāyitvā…pe… jivhāya rasaṃ sāyitvā…pe… kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā…pe… manasā dhammaṃ viññāya na nimittaggāhī hoti nānubyañjanaggāhī. Ñatvādhikaraṇamenaṃ manindriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ, tassa saṃvarāya paṭipajjati, rakkhati manindriyaṃ, manindriye saṃvaraṃ āpajjati. Yā imesaṃ channaṃ indriyānaṃ gutti gopanā ārakkho saṃvaro – ayaṃ vuccati ‘‘indriyesu guttadvāratā’’. Imāya indriyesu guttadvāratāya upeto hoti samupeto…pe… samannāgato. Tena vuccati ‘‘indriyesu guttadvāro’’ti.
૫૧૮. ‘‘ભોજને મત્તઞ્ઞૂ’’તિ અત્થિ ભોજને મત્તઞ્ઞુતા, અત્થિ ભોજને અમત્તઞ્ઞુતા.
518. ‘‘Bhojane mattaññū’’ti atthi bhojane mattaññutā, atthi bhojane amattaññutā.
તત્થ કતમા ભોજને અમત્તઞ્ઞુતા? ઇધેકચ્ચો અપ્પટિસઙ્ખા અયોનિસો આહારં આહારેતિ દવાય મદાય મણ્ડનાય વિભૂસનાય. યા તત્થ અસન્તુટ્ઠિતા અમત્તઞ્ઞુતા અપ્પટિસઙ્ખા ભોજને – અયં વુચ્ચતિ ‘‘ભોજને અમત્તઞ્ઞુતા’’તિ.
Tattha katamā bhojane amattaññutā? Idhekacco appaṭisaṅkhā ayoniso āhāraṃ āhāreti davāya madāya maṇḍanāya vibhūsanāya. Yā tattha asantuṭṭhitā amattaññutā appaṭisaṅkhā bhojane – ayaṃ vuccati ‘‘bhojane amattaññutā’’ti.
તત્થ કતમા ભોજને મત્તઞ્ઞુતા? ઇધેકચ્ચો પટિસઙ્ખા યોનિસો આહારં આહારેતિ – ‘‘નેવ દવાય ન મદાય ન મણ્ડનાય ન વિભૂસનાય, યાવદેવ ઇમસ્સ કાયસ્સ ઠિતિયા યાપનાય વિહિંસૂપરતિયા બ્રહ્મચરિયાનુગ્ગહાય, ઇતિ પુરાણઞ્ચ વેદનં પટિહઙ્ખામિ નવઞ્ચ વેદનં ન ઉપ્પાદેસ્સામિ યાત્રા ચ મે ભવિસ્સતિ અનવજ્જતા ચ ફાસુ વિહારો ચા’’તિ. યા તત્થ સન્તુટ્ઠિતા મત્તઞ્ઞુતા પટિસઙ્ખા ભોજને – અયં વુચ્ચતિ ‘‘ભોજને મત્તઞ્ઞુતા’’. ઇમાય ભોજને મત્તઞ્ઞુતાય ઉપેતો હોતિ…પે॰… સમન્નાગતો. તેન વુચ્ચતિ ‘‘ભોજને મત્તઞ્ઞૂ’’તિ.
Tattha katamā bhojane mattaññutā? Idhekacco paṭisaṅkhā yoniso āhāraṃ āhāreti – ‘‘neva davāya na madāya na maṇḍanāya na vibhūsanāya, yāvadeva imassa kāyassa ṭhitiyā yāpanāya vihiṃsūparatiyā brahmacariyānuggahāya, iti purāṇañca vedanaṃ paṭihaṅkhāmi navañca vedanaṃ na uppādessāmi yātrā ca me bhavissati anavajjatā ca phāsu vihāro cā’’ti. Yā tattha santuṭṭhitā mattaññutā paṭisaṅkhā bhojane – ayaṃ vuccati ‘‘bhojane mattaññutā’’. Imāya bhojane mattaññutāya upeto hoti…pe… samannāgato. Tena vuccati ‘‘bhojane mattaññū’’ti.
૫૧૯. કથઞ્ચ ભિક્ખુ પુબ્બરત્તાપરરત્તં જાગરિયાનુયોગમનુયુત્તો હોતિ? ઇધ ભિક્ખુ દિવસં ચઙ્કમેન નિસજ્જાય આવરણીયેહિ ધમ્મેહિ ચિત્તં પરિસોધેતિ, રત્તિયા પઠમયામં ચઙ્કમેન નિસજ્જાય આવરણીયેહિ ધમ્મેહિ ચિત્તં પરિસોધેતિ, રત્તિયા મજ્ઝિમયામં દક્ખિણેન પસ્સેન સીહસેય્યં કપ્પેતિ પાદે પાદં 7 અચ્ચાધાય સતો સમ્પજાનો ઉટ્ઠાનસઞ્ઞં મનસિકરિત્વા, રત્તિયા પચ્છિમયામં પચ્ચુટ્ઠાય ચઙ્કમેન નિસજ્જાય આવરણીયેહિ ધમ્મેહિ ચિત્તં પરિસોધેતિ. એવં ભિક્ખુ પુબ્બરત્તાપરરત્તં જાગરિયાનુયોગમનુયુત્તો.
519. Kathañca bhikkhu pubbarattāpararattaṃ jāgariyānuyogamanuyutto hoti? Idha bhikkhu divasaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodheti, rattiyā paṭhamayāmaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodheti, rattiyā majjhimayāmaṃ dakkhiṇena passena sīhaseyyaṃ kappeti pāde pādaṃ 8 accādhāya sato sampajāno uṭṭhānasaññaṃ manasikaritvā, rattiyā pacchimayāmaṃ paccuṭṭhāya caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodheti. Evaṃ bhikkhu pubbarattāpararattaṃ jāgariyānuyogamanuyutto.
૫૨૦. ‘‘સાતચ્ચ’’ન્તિ. યો ચેતસિકો વીરિયારમ્ભો…પે॰… સમ્માવાયામો.
520. ‘‘Sātacca’’nti. Yo cetasiko vīriyārambho…pe… sammāvāyāmo.
૫૨૧. ‘‘નેપક્ક’’ન્તિ. યા પઞ્ઞા પજાનના…પે॰… અમોહો ધમ્મવિચયો સમ્માદિટ્ઠિ.
521. ‘‘Nepakka’’nti. Yā paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi.
૫૨૨. ‘‘બોધિપક્ખિકાનં ધમ્માનં ભાવનાનુયોગમનુયુત્તો’’તિ. તત્થ કતમે બોધિપક્ખિકા ધમ્મા? સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા – સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો . ઇમે વુચ્ચન્તિ ‘‘બોધિપક્ખિકા ધમ્મા’’. ઇતિ તે બોધિપક્ખિકે ધમ્મે આસેવતિ ભાવેતિ બહુલીકરોતિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘બોધિપક્ખિકાનં ધમ્માનં ભાવનાનુયોગમનુયુત્તો’’તિ.
522. ‘‘Bodhipakkhikānaṃ dhammānaṃ bhāvanānuyogamanuyutto’’ti. Tattha katame bodhipakkhikā dhammā? Satta bojjhaṅgā – satisambojjhaṅgo, dhammavicayasambojjhaṅgo, vīriyasambojjhaṅgo, pītisambojjhaṅgo, passaddhisambojjhaṅgo, samādhisambojjhaṅgo, upekkhāsambojjhaṅgo . Ime vuccanti ‘‘bodhipakkhikā dhammā’’. Iti te bodhipakkhike dhamme āsevati bhāveti bahulīkaroti. Tena vuccati ‘‘bodhipakkhikānaṃ dhammānaṃ bhāvanānuyogamanuyutto’’ti.
૫૨૩. કથઞ્ચ ભિક્ખુ અભિક્કન્તે પટિક્કન્તે સમ્પજાનકારી હોતિ, આલોકિતે વિલોકિતે સમ્પજાનકારી હોતિ, સમિઞ્જિતે પસારિતે સમ્પજાનકારી હોતિ, સઙ્ઘાટિપત્તચીવરધારણે સમ્પજાનકારી હોતિ, અસિતે પીતે ખાયિતે સાયિતે સમ્પજાનકારી હોતિ , ઉચ્ચારપસ્સાવકમ્મે સમ્પજાનકારી હોતિ; ગતે ઠિતે નિસિન્ને સુત્તે જાગરિતે ભાસિતે તુણ્હીભાવે સમ્પજાનકારી હોતિ? ઇધ ભિક્ખુ સતો સમ્પજાનો અભિક્કમતિ, સતો સમ્પજાનો પટિક્કમતિ, સતો સમ્પજાનો આલોકેતિ, સતો સમ્પજાનો વિલોકેતિ, સતો સમ્પજાનો સમિઞ્જેતિ, સતો સમ્પજાનો પસારેતિ, સતો સમ્પજાનકારી હોતિ, સઙ્ઘાટિપત્તચીવરધારણે સતો સમ્પજાનકારી હોતિ, અસિતે પીતે ખાયિતે સાયિતે સતો સમ્પજાનકારી હોતિ, ઉચ્ચારપસ્સાવકમ્મે સતો સમ્પજાનકારી હોતિ, ગતે ઠિતે નિસિન્ને સુત્તે જાગરિતે ભાસિતે તુણ્હીભાવે સતો સમ્પજાનકારી હોતીતિ.
523. Kathañca bhikkhu abhikkante paṭikkante sampajānakārī hoti, ālokite vilokite sampajānakārī hoti, samiñjite pasārite sampajānakārī hoti, saṅghāṭipattacīvaradhāraṇe sampajānakārī hoti, asite pīte khāyite sāyite sampajānakārī hoti , uccārapassāvakamme sampajānakārī hoti; gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite tuṇhībhāve sampajānakārī hoti? Idha bhikkhu sato sampajāno abhikkamati, sato sampajāno paṭikkamati, sato sampajāno āloketi, sato sampajāno viloketi, sato sampajāno samiñjeti, sato sampajāno pasāreti, sato sampajānakārī hoti, saṅghāṭipattacīvaradhāraṇe sato sampajānakārī hoti, asite pīte khāyite sāyite sato sampajānakārī hoti, uccārapassāvakamme sato sampajānakārī hoti, gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite tuṇhībhāve sato sampajānakārī hotīti.
૫૨૪. તત્થ કતમા સતિ? યા સતિ અનુસ્સતિ પટિસ્સતિ સતિ સરણતા ધારણતા અપિલાપનતા અસમ્મુસનતા સતિ સતિન્દ્રિયં સતિબલં સમ્માસતિ – અયં વુચ્ચતિ ‘‘સતિ’’.
524. Tattha katamā sati? Yā sati anussati paṭissati sati saraṇatā dhāraṇatā apilāpanatā asammusanatā sati satindriyaṃ satibalaṃ sammāsati – ayaṃ vuccati ‘‘sati’’.
૫૨૫. ‘‘સમ્પજાનો’’તિ તત્થ કતમં સમ્પજઞ્ઞં? યા પઞ્ઞા પજાનના વિચયો પવિચયો ધમ્મવિચયો સલ્લક્ખણા ઉપલક્ખણા પચ્ચુપલક્ખણા પણ્ડિચ્ચં કોસલ્લં નેપુઞ્ઞં વેભબ્યા ચિન્તા ઉપપરિક્ખા ભૂરીમેધા પરિણાયિકા વિપસ્સના સમ્પજઞ્ઞં પતોદો પઞ્ઞા પઞ્ઞિન્દ્રિયં પઞ્ઞાબલં પઞ્ઞાસત્થં પઞ્ઞાપાસાદો પઞ્ઞાઆલોકો પઞ્ઞાઓભાસો પઞ્ઞાપજ્જોતો પઞ્ઞારતનં અમોહો ધમ્મવિચયો સમ્માદિટ્ઠિ – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘સમ્પજઞ્ઞં’’. ઇતિ ઇમાય ચ સતિયા ઇમિના ચ સમ્પજઞ્ઞેન ઉપેતો હોતિ…પે॰… સમન્નાગતો. એવં ભિક્ખુ સતો સમ્પજાનો અભિક્કમતિ, સતો સમ્પજાનો પટિક્કમતિ, સતો સમ્પજાનો આલોકેતિ, સતો સમ્પજાનો વિલોકેતિ, સતો સમ્પજાનો સમિઞ્જેતિ, સતો સમ્પજાનો પસારેતિ, સતો સમ્પજાનકારી હોતિ, સઙ્ઘાટિપત્તચીવરધારણે સતો સમ્પજાનકારી હોતિ, અસિતે પીતે ખાયિતે સાયિતે સતો સમ્પજાનકારી હોતિ, ઉચ્ચારપસ્સાવકમ્મે સતો સમ્પજાનકારી હોતિ, ગતે ઠિતે નિસિન્ને સુત્તે જાગરિતે ભાસિતે તુણ્હીભાવે સમ્પજાનકારી હોતિ.
525. ‘‘Sampajāno’’ti tattha katamaṃ sampajaññaṃ? Yā paññā pajānanā vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ vebhabyā cintā upaparikkhā bhūrīmedhā pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ vuccati ‘‘sampajaññaṃ’’. Iti imāya ca satiyā iminā ca sampajaññena upeto hoti…pe… samannāgato. Evaṃ bhikkhu sato sampajāno abhikkamati, sato sampajāno paṭikkamati, sato sampajāno āloketi, sato sampajāno viloketi, sato sampajāno samiñjeti, sato sampajāno pasāreti, sato sampajānakārī hoti, saṅghāṭipattacīvaradhāraṇe sato sampajānakārī hoti, asite pīte khāyite sāyite sato sampajānakārī hoti, uccārapassāvakamme sato sampajānakārī hoti, gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite tuṇhībhāve sampajānakārī hoti.
૫૨૬. ‘‘વિવિત્ત’’ન્તિ સન્તિકે ચેપિ સેનાસનં હોતિ, તઞ્ચ અનાકિણ્ણં ગહટ્ઠેહિ પબ્બજિતેહિ. તેન તં વિવિત્તં. દૂરે ચેપિ સેનાસનં હોતિ, તઞ્ચ અનાકિણ્ણં ગહટ્ઠેહિ પબ્બજિતેહિ. તેન તં વિવિત્તં.
526. ‘‘Vivitta’’nti santike cepi senāsanaṃ hoti, tañca anākiṇṇaṃ gahaṭṭhehi pabbajitehi. Tena taṃ vivittaṃ. Dūre cepi senāsanaṃ hoti, tañca anākiṇṇaṃ gahaṭṭhehi pabbajitehi. Tena taṃ vivittaṃ.
૫૨૭. ‘‘સેનાસન’’ન્તિ મઞ્ચોપિ સેનાસનં, પીઠમ્પિ સેનાસનં, ભિસિપિ સેનાસનં, બિબ્બોહનમ્પિ 9 સેનાસનં, વિહારોપિ સેનાસનં, અડ્ઢયોગોપિ સેનાસનં, પાસાદોપિ સેનાસનં, અટ્ટોપિ સેનાસનં, માળોપિ સેનાસનં, લેણમ્પિ સેનાસનં, ગુહાપિ સેનાસનં, રુક્ખમૂલમ્પિ સેનાસનં, વેળુગુમ્બોપિ સેનાસનં. યત્થ વા પન ભિક્ખૂ પટિક્કમન્તિ સબ્બમેતં સેનાસનં.
527. ‘‘Senāsana’’nti mañcopi senāsanaṃ, pīṭhampi senāsanaṃ, bhisipi senāsanaṃ, bibbohanampi 10 senāsanaṃ, vihāropi senāsanaṃ, aḍḍhayogopi senāsanaṃ, pāsādopi senāsanaṃ, aṭṭopi senāsanaṃ, māḷopi senāsanaṃ, leṇampi senāsanaṃ, guhāpi senāsanaṃ, rukkhamūlampi senāsanaṃ, veḷugumbopi senāsanaṃ. Yattha vā pana bhikkhū paṭikkamanti sabbametaṃ senāsanaṃ.
૫૨૮. ‘‘વિવિત્તં સેનાસનં ભજતી’’તિ ઇમં વિવિત્તં સેનાસનં ભજતિ સમ્ભજતિ સેવતિ નિસેવતિ સંસેવતિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિવિત્તં સેનાસનં ભજતી’’તિ.
528. ‘‘Vivittaṃ senāsanaṃ bhajatī’’ti imaṃ vivittaṃ senāsanaṃ bhajati sambhajati sevati nisevati saṃsevati. Tena vuccati ‘‘vivittaṃ senāsanaṃ bhajatī’’ti.
૫૨૯. ‘‘અરઞ્ઞ’’ન્તિ નિક્ખમિત્વા બહિ ઇન્દખીલા સબ્બમેતં અરઞ્ઞં.
529. ‘‘Arañña’’nti nikkhamitvā bahi indakhīlā sabbametaṃ araññaṃ.
૫૩૦. ‘‘રુક્ખમૂલ’’ન્તિ રુક્ખમૂલંયેવ રુક્ખમૂલં. પબ્બતોયેવ પબ્બતો. કન્દરાયેવ કન્દરા. ગિરિગુહાયેવ ગિરિગુહા. સુસાનંયેવ સુસાનં. અબ્ભોકાસોયેવ અબ્ભોકાસો. પલાલપુઞ્જોયેવ પલાલપુઞ્જો.
530. ‘‘Rukkhamūla’’nti rukkhamūlaṃyeva rukkhamūlaṃ. Pabbatoyeva pabbato. Kandarāyeva kandarā. Giriguhāyeva giriguhā. Susānaṃyeva susānaṃ. Abbhokāsoyeva abbhokāso. Palālapuñjoyeva palālapuñjo.
૫૩૧. ‘‘વનપત્થ’’ન્તિ દૂરાનમેતં સેનાસનાનં અધિવચનં. ‘‘વનપત્થ’’ન્તિ વનસણ્ડાનમેતં સેનાસનાનં અધિવચનં. ‘‘વનપત્થ’’ન્તિ ભીસનકાનમેતં 11 સેનાસનાનં અધિવચનં. ‘‘વનપત્થ’’ન્તિ સલોમહંસાનમેતં સેનાસનાનં અધિવચનં. ‘‘વનપત્થ’’ન્તિ પરિયન્તાનમેતં સેનાસનાનં અધિવચનં. ‘‘વનપત્થ’’ન્તિ ન મનુસ્સૂપચારાનમેતં સેનાસનાનં અધિવચનં. ‘‘વનપત્થ’’ન્તિ દુરભિસમ્ભવાનમેતં સેનાસનાનં અધિવચનં.
531. ‘‘Vanapattha’’nti dūrānametaṃ senāsanānaṃ adhivacanaṃ. ‘‘Vanapattha’’nti vanasaṇḍānametaṃ senāsanānaṃ adhivacanaṃ. ‘‘Vanapattha’’nti bhīsanakānametaṃ 12 senāsanānaṃ adhivacanaṃ. ‘‘Vanapattha’’nti salomahaṃsānametaṃ senāsanānaṃ adhivacanaṃ. ‘‘Vanapattha’’nti pariyantānametaṃ senāsanānaṃ adhivacanaṃ. ‘‘Vanapattha’’nti na manussūpacārānametaṃ senāsanānaṃ adhivacanaṃ. ‘‘Vanapattha’’nti durabhisambhavānametaṃ senāsanānaṃ adhivacanaṃ.
૫૩૨. ‘‘અપ્પસદ્દ’’ન્તિ સન્તિકે ચેપિ સેનાસનં હોતિ, તઞ્ચ અનાકિણ્ણં ગહટ્ઠેહિ પબ્બજિતેહિ. તેન તં અપ્પસદ્દં. દૂરે ચેપિ સેનાસનં હોતિ, તઞ્ચ અનાકિણ્ણં ગહટ્ઠેહિ પબ્બજિતેહિ. તેન તં અપ્પસદ્દં.
532. ‘‘Appasadda’’nti santike cepi senāsanaṃ hoti, tañca anākiṇṇaṃ gahaṭṭhehi pabbajitehi. Tena taṃ appasaddaṃ. Dūre cepi senāsanaṃ hoti, tañca anākiṇṇaṃ gahaṭṭhehi pabbajitehi. Tena taṃ appasaddaṃ.
૫૩૩. ‘‘અપ્પનિગ્ઘોસ’’ન્તિ યદેવ તં અપ્પસદ્દં તદેવ તં અપ્પનિગ્ઘોસં. યદેવ તં અપ્પનિગ્ઘોસં તદેવ તં વિજનવાતં. યદેવ તં વિજનવાતં તદેવ તં મનુસ્સરાહસ્સેય્યકં. યદેવ તં મનુસ્સરાહસ્સેય્યકં તદેવ તં પટિસલ્લાનસારુપ્પં.
533. ‘‘Appanigghosa’’nti yadeva taṃ appasaddaṃ tadeva taṃ appanigghosaṃ. Yadeva taṃ appanigghosaṃ tadeva taṃ vijanavātaṃ. Yadeva taṃ vijanavātaṃ tadeva taṃ manussarāhasseyyakaṃ. Yadeva taṃ manussarāhasseyyakaṃ tadeva taṃ paṭisallānasāruppaṃ.
૫૩૪. ‘‘અરઞ્ઞગતો વા રુક્ખમૂલગતો વા સુઞ્ઞાગારગતો વા’’તિ અરઞ્ઞગતો વા હોતિ રુક્ખમૂલગતો વા સુઞ્ઞાગારગતો વા.
534. ‘‘Araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā’’ti araññagato vā hoti rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā.
૫૩૫. ‘‘નિસીદતિ પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા’’તિ નિસિન્નો હોતિ પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા.
535. ‘‘Nisīdati pallaṅkaṃ ābhujitvā’’ti nisinno hoti pallaṅkaṃ ābhujitvā.
૫૩૬. ‘‘ઉજું કાયં પણિધાયા’’તિ ઉજુકો હોતિ કાયો ઠિતો પણિહિતો.
536. ‘‘Ujuṃ kāyaṃ paṇidhāyā’’ti ujuko hoti kāyo ṭhito paṇihito.
૫૩૭. ‘‘પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા’’તિ તત્થ કતમા સતિ? યા સતિ અનુસ્સતિ પટિસ્સતિ…પે॰… સમ્માસતિ – અયં વુચ્ચતિ ‘‘સતિ’’. અયં સતિ ઉપટ્ઠિતા હોતિ સુપટ્ઠિતા નાસિકગ્ગે વા મુખનિમિત્તે વા. તેન વુચ્ચતિ ‘‘પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા’’તિ.
537. ‘‘Parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā’’ti tattha katamā sati? Yā sati anussati paṭissati…pe… sammāsati – ayaṃ vuccati ‘‘sati’’. Ayaṃ sati upaṭṭhitā hoti supaṭṭhitā nāsikagge vā mukhanimitte vā. Tena vuccati ‘‘parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā’’ti.
૫૩૮. ‘‘અભિજ્ઝં લોકે પહાયા’’તિ તત્થ કતમા અભિજ્ઝા? યો રાગો સારાગો…પે॰… ચિત્તસ્સ સારાગો – અયં વુચ્ચતિ ‘‘અભિજ્ઝા’’.
538. ‘‘Abhijjhaṃ loke pahāyā’’ti tattha katamā abhijjhā? Yo rāgo sārāgo…pe… cittassa sārāgo – ayaṃ vuccati ‘‘abhijjhā’’.
તત્થ કતમો લોકો? પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધા લોકો – અયં વુચ્ચતિ ‘‘લોકો’’. અયં અભિજ્ઝા ઇમમ્હિ લોકે સન્તા હોતિ સમિતા વૂપસન્તા અત્થઙ્ગતા અબ્ભત્થઙ્ગતા અપ્પિતા બ્યપ્પિતા સોસિતા વિસોસિતા બ્યન્તીકતા. તેન વુચ્ચતિ ‘‘અભિજ્ઝં લોકે પહાયા’’તિ.
Tattha katamo loko? Pañcupādānakkhandhā loko – ayaṃ vuccati ‘‘loko’’. Ayaṃ abhijjhā imamhi loke santā hoti samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati ‘‘abhijjhaṃ loke pahāyā’’ti.
૫૩૯. ‘‘વિગતાભિજ્ઝેન ચેતસા’’તિ તત્થ કતમં ચિત્તં? યં ચિત્તં મનો માનસં…પે॰… તજ્જામનોવિઞ્ઞાણધાતુ – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘ચિત્તં’’. ઇદં ચિત્તં વિગતાભિજ્ઝં હોતિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિગતાભિજ્ઝેન ચેતસા’’તિ.
539. ‘‘Vigatābhijjhena cetasā’’ti tattha katamaṃ cittaṃ? Yaṃ cittaṃ mano mānasaṃ…pe… tajjāmanoviññāṇadhātu – idaṃ vuccati ‘‘cittaṃ’’. Idaṃ cittaṃ vigatābhijjhaṃ hoti. Tena vuccati ‘‘vigatābhijjhena cetasā’’ti.
૫૪૦. ‘‘વિહરતી’’તિ ઇરિયતિ વત્તતિ પાલેતિ યપેતિ યાપેતિ ચરતિ વિહરતિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિહરતી’’તિ.
540. ‘‘Viharatī’’ti iriyati vattati pāleti yapeti yāpeti carati viharati. Tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.
૫૪૧. ‘‘અભિજ્ઝાય ચિત્તં પરિસોધેતી’’તિ તત્થ કતમા અભિજ્ઝા? યો રાગો સારાગો…પે॰… ચિત્તસ્સ સારાગો – અયં વુચ્ચતિ ‘‘અભિજ્ઝા’’.
541. ‘‘Abhijjhāya cittaṃ parisodhetī’’ti tattha katamā abhijjhā? Yo rāgo sārāgo…pe… cittassa sārāgo – ayaṃ vuccati ‘‘abhijjhā’’.
તત્થ કતમં ચિત્તં? યં ચિત્તં મનો માનસં…પે॰… તજ્જામનોવિઞ્ઞાણધાતુ – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘ચિત્તં’’. ઇદં ચિત્તં ઇમાય અભિજ્ઝાય સોધેતિ વિસોધેતિ પરિસોધેતિ મોચેતિ વિમોચેતિ પરિમોચેતિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘અભિજ્ઝાય ચિત્તં પરિસોધેતી’’તિ.
Tattha katamaṃ cittaṃ? Yaṃ cittaṃ mano mānasaṃ…pe… tajjāmanoviññāṇadhātu – idaṃ vuccati ‘‘cittaṃ’’. Idaṃ cittaṃ imāya abhijjhāya sodheti visodheti parisodheti moceti vimoceti parimoceti. Tena vuccati ‘‘abhijjhāya cittaṃ parisodhetī’’ti.
૫૪૨. ‘‘બ્યાપાદપદોસં પહાયા’’તિ અત્થિ બ્યાપાદો, અત્થિ પદોસો.
542. ‘‘Byāpādapadosaṃ pahāyā’’ti atthi byāpādo, atthi padoso.
તત્થ કતમો બ્યાપાદો? યો ચિત્તસ્સ આઘાતો પટિઘાતો પટિઘં પટિવિરોધો કોપો પકોપો સમ્પકોપો દોસો પદોસો સમ્પદોસો ચિત્તસ્સ બ્યાપત્તિ મનોપદોસો કોધો કુજ્ઝના કુજ્ઝિતત્તં દોસો દુસ્સના દુસ્સિતત્તં 13 બ્યાપત્તિ બ્યાપજ્જના બ્યાપજ્જિતત્તં વિરોધો પટિવિરોધો ચણ્ડિક્કં અસુરોપો અનત્તમનતા ચિત્તસ્સ – અયં વુચ્ચતિ ‘‘બ્યાપાદો’’.
Tattha katamo byāpādo? Yo cittassa āghāto paṭighāto paṭighaṃ paṭivirodho kopo pakopo sampakopo doso padoso sampadoso cittassa byāpatti manopadoso kodho kujjhanā kujjhitattaṃ doso dussanā dussitattaṃ 14 byāpatti byāpajjanā byāpajjitattaṃ virodho paṭivirodho caṇḍikkaṃ asuropo anattamanatā cittassa – ayaṃ vuccati ‘‘byāpādo’’.
તત્થ કતમો પદોસો? યો બ્યાપાદો સો પદોસો, યો પદોસો સો બ્યાપાદો. ઇતિ અયઞ્ચ બ્યાપાદો અયઞ્ચ પદોસો સન્તા હોન્તિ સમિતા વૂપસન્તા અત્થઙ્ગતા અબ્ભત્થઙ્ગતા અપ્પિતા બ્યપ્પિતા સોસિતા વિસોસિતા બ્યન્તીકતા. તેન વુચ્ચતિ ‘‘બ્યાપાદપદોસં પહાયા’’તિ.
Tattha katamo padoso? Yo byāpādo so padoso, yo padoso so byāpādo. Iti ayañca byāpādo ayañca padoso santā honti samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati ‘‘byāpādapadosaṃ pahāyā’’ti.
૫૪૩. ‘‘અબ્યાપન્નચિત્તો’’તિ તત્થ કતમં ચિત્તં? યં ચિત્તં મનો માનસં…પે॰… તજ્જામનોવિઞ્ઞાણધાતુ – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘ચિત્તં’’. ઇદં ચિત્તં અબ્યાપન્નં હોતિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘અબ્યાપન્નચિત્તો’’તિ.
543. ‘‘Abyāpannacitto’’ti tattha katamaṃ cittaṃ? Yaṃ cittaṃ mano mānasaṃ…pe… tajjāmanoviññāṇadhātu – idaṃ vuccati ‘‘cittaṃ’’. Idaṃ cittaṃ abyāpannaṃ hoti. Tena vuccati ‘‘abyāpannacitto’’ti.
૫૪૪. ‘‘વિહરતી’’તિ…પે॰… તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિહરતી’’તિ.
544. ‘‘Viharatī’’ti…pe… tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.
૫૪૫. ‘‘બ્યાપાદપદોસા ચિત્તં પરિસોધેતી’’તિ. અત્થિ બ્યાપાદો અત્થિ પદોસો.
545. ‘‘Byāpādapadosā cittaṃ parisodhetī’’ti. Atthi byāpādo atthi padoso.
તત્થ કતમો બ્યાપાદો? યો ચિત્તસ્સ આઘાતો…પે॰… ચણ્ડિક્કં અસુરોપો અનત્તમનતા ચિત્તસ્સ – અયં વુચ્ચતિ ‘‘બ્યાપાદો’’.
Tattha katamo byāpādo? Yo cittassa āghāto…pe… caṇḍikkaṃ asuropo anattamanatā cittassa – ayaṃ vuccati ‘‘byāpādo’’.
તત્થ કતમો પદોસો? યો બ્યાપાદો સો પદોસો, યો પદોસો સો બ્યાપાદો.
Tattha katamo padoso? Yo byāpādo so padoso, yo padoso so byāpādo.
તત્થ કતમં ચિત્તં? યં ચિત્તં મનો માનસં…પે॰… તજ્જામનોવિઞ્ઞાણધાતુ – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘ચિત્તં’’. ઇદં ચિત્તં ઇમમ્હા બ્યાપાદપદોસા સોધેતિ વિસોધેતિ પરિસોધેતિ મોચેતિ વિમોચેતિ પરિમોચેતિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘બ્યાપાદપદોસા ચિત્તં પરિસોધેતી’’તિ.
Tattha katamaṃ cittaṃ? Yaṃ cittaṃ mano mānasaṃ…pe… tajjāmanoviññāṇadhātu – idaṃ vuccati ‘‘cittaṃ’’. Idaṃ cittaṃ imamhā byāpādapadosā sodheti visodheti parisodheti moceti vimoceti parimoceti. Tena vuccati ‘‘byāpādapadosā cittaṃ parisodhetī’’ti.
૫૪૬. ‘‘થિનમિદ્ધં પહાયા’’તિ અત્થિ થિનં 15, અત્થિ મિદ્ધં.
546. ‘‘Thinamiddhaṃ pahāyā’’ti atthi thinaṃ 16, atthi middhaṃ.
તત્થ કતમં થિનં? યા ચિત્તસ્સ અકલ્યતા અકમ્મઞ્ઞતા ઓલીયના સલ્લીયના લીનં લીયના લીયિતત્તં થિનં થિયના થિયિતત્તં 17 ચિત્તસ્સ – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘થિનં’’.
Tattha katamaṃ thinaṃ? Yā cittassa akalyatā akammaññatā olīyanā sallīyanā līnaṃ līyanā līyitattaṃ thinaṃ thiyanā thiyitattaṃ 18 cittassa – idaṃ vuccati ‘‘thinaṃ’’.
તત્થ કતમં મિદ્ધં? યા કાયસ્સ અકલ્યતા અકમ્મઞ્ઞતા ઓનાહો પરિયોનાહો અન્તોસમોરોધો મિદ્ધં સુપ્પં પચલાયિકા સુપ્પં સુપ્પના સુપ્પિતત્તં – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘મિદ્ધં’’. ઇતિ ઇદઞ્ચ થિનં ઇદઞ્ચ મિદ્ધં સન્તા હોન્તિ સમિતા વૂપસન્તા અત્થઙ્ગતા અબ્ભત્થઙ્ગતા અપ્પિતા બ્યપ્પિતા સોસિતા વિસોસિતા બ્યન્તીકતા. તેન વુચ્ચતિ ‘‘થિનમિદ્ધં પહાયા’’તિ.
Tattha katamaṃ middhaṃ? Yā kāyassa akalyatā akammaññatā onāho pariyonāho antosamorodho middhaṃ suppaṃ pacalāyikā suppaṃ suppanā suppitattaṃ – idaṃ vuccati ‘‘middhaṃ’’. Iti idañca thinaṃ idañca middhaṃ santā honti samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati ‘‘thinamiddhaṃ pahāyā’’ti.
૫૪૭. ‘‘વિગતથિનમિદ્ધો’’તિ. તસ્સ થિનમિદ્ધસ્સ ચત્તત્તા વન્તત્તા મુત્તત્તા પહીનત્તા પટિનિસ્સટ્ઠત્તા પહીનપટિનિસ્સટ્ઠત્તા. તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિગતથિનમિદ્ધો’’તિ.
547. ‘‘Vigatathinamiddho’’ti. Tassa thinamiddhassa cattattā vantattā muttattā pahīnattā paṭinissaṭṭhattā pahīnapaṭinissaṭṭhattā. Tena vuccati ‘‘vigatathinamiddho’’ti.
૫૪૮. ‘‘વિહરતી’’તિ…પે॰… તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિહરતી’’તિ.
548. ‘‘Viharatī’’ti…pe… tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.
૫૪૯. ‘‘આલોકસઞ્ઞી’’તિ. તત્થ કતમા સઞ્ઞા? યા સઞ્ઞા સઞ્જાનના સઞ્જાનિતત્તં – અયં વુચ્ચતિ ‘‘સઞ્ઞા’’. અયં સઞ્ઞા આલોકા હોતિ વિવટા પરિસુદ્ધા પરિયોદાતા. તેન વુચ્ચતિ ‘‘આલોકસઞ્ઞી’’તિ.
549. ‘‘Ālokasaññī’’ti. Tattha katamā saññā? Yā saññā sañjānanā sañjānitattaṃ – ayaṃ vuccati ‘‘saññā’’. Ayaṃ saññā ālokā hoti vivaṭā parisuddhā pariyodātā. Tena vuccati ‘‘ālokasaññī’’ti.
૫૫૦. ‘‘સતો સમ્પજાનો’’તિ. તત્થ કતમા સતિ? યા સતિ અનુસ્સતિ …પે॰… સમ્માસતિ – અયં વુચ્ચતિ ‘‘સતિ’’.
550. ‘‘Sato sampajāno’’ti. Tattha katamā sati? Yā sati anussati …pe… sammāsati – ayaṃ vuccati ‘‘sati’’.
તત્થ કતમં સમ્પજઞ્ઞં? યા પઞ્ઞા પજાનના…પે॰… અમોહો ધમ્મવિચયો સમ્માદિટ્ઠિ – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘સમ્પજઞ્ઞં’’. ઇતિ ઇમાય ચ સતિયા ઇમિના ચ સમ્પજઞ્ઞેન ઉપેતો હોતિ…પે॰… સમન્નાગતો. તેન વુચ્ચતિ ‘‘સતો સમ્પજાનો’’તિ.
Tattha katamaṃ sampajaññaṃ? Yā paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ vuccati ‘‘sampajaññaṃ’’. Iti imāya ca satiyā iminā ca sampajaññena upeto hoti…pe… samannāgato. Tena vuccati ‘‘sato sampajāno’’ti.
૫૫૧. ‘‘થિનમિદ્ધા ચિત્તં પરિસોધેતી’’તિ. અત્થિ થિનં, અત્થિ મિદ્ધં.
551. ‘‘Thinamiddhā cittaṃ parisodhetī’’ti. Atthi thinaṃ, atthi middhaṃ.
તત્થ કતમં થિનં…પે॰… ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘થિનં’’.
Tattha katamaṃ thinaṃ…pe… idaṃ vuccati ‘‘thinaṃ’’.
તત્થ કતમં મિદ્ધં…પે॰… ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘મિદ્ધં’’.
Tattha katamaṃ middhaṃ…pe… idaṃ vuccati ‘‘middhaṃ’’.
તત્થ કતમં ચિત્તં…પે॰… ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘ચિત્તં’’. ઇદં ચિત્તં ઇમમ્હા થિનમિદ્ધા સોધેતિ વિસોધેતિ પરિસોધેતિ મોચેતિ વિમોચેતિ પરિમોચેતિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘થિનમિદ્ધા ચિત્તં પરિસોધેતી’’તિ.
Tattha katamaṃ cittaṃ…pe… idaṃ vuccati ‘‘cittaṃ’’. Idaṃ cittaṃ imamhā thinamiddhā sodheti visodheti parisodheti moceti vimoceti parimoceti. Tena vuccati ‘‘thinamiddhā cittaṃ parisodhetī’’ti.
૫૫૨. ‘‘ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં પહાયા’’તિ અત્થિ ઉદ્ધચ્ચં, અત્થિ કુક્કુચ્ચં.
552. ‘‘Uddhaccakukkuccaṃ pahāyā’’ti atthi uddhaccaṃ, atthi kukkuccaṃ.
તત્થ કતમં ઉદ્ધચ્ચં? યં ચિત્તસ્સ ઉદ્ધચ્ચં અવૂપસમો ચેતસો વિક્ખેપો ભન્તત્તં ચિત્તસ્સ – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘ઉદ્ધચ્ચં’’.
Tattha katamaṃ uddhaccaṃ? Yaṃ cittassa uddhaccaṃ avūpasamo cetaso vikkhepo bhantattaṃ cittassa – idaṃ vuccati ‘‘uddhaccaṃ’’.
તત્થ કતમં કુક્કુચ્ચં? અકપ્પિયે કપ્પિયસઞ્ઞિતા, કપ્પિયે અકપ્પિયસઞ્ઞિતા, અવજ્જે વજ્જસઞ્ઞિતા, વજ્જે અવજ્જસઞ્ઞિતા, યં એવરૂપં કુક્કુચ્ચં કુક્કુચ્ચાયના કુક્કુચ્ચાયિતત્તં ચેતસો વિપ્પટિસારો મનોવિલેખા – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘કુક્કુચ્ચં’’. ઇતિ ઇદઞ્ચ ઉદ્ધચ્ચં ઇદઞ્ચ કુક્કુચ્ચં સન્તા હોન્તિ સમિતા વૂપસન્તા અત્થઙ્ગતા અબ્ભત્થઙ્ગતા અપ્પિતા બ્યપ્પિતા સોસિતા વિસોસિતા બ્યન્તીકતા. તેન વુચ્ચતિ ‘‘ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં પહાયા’’તિ.
Tattha katamaṃ kukkuccaṃ? Akappiye kappiyasaññitā, kappiye akappiyasaññitā, avajje vajjasaññitā, vajje avajjasaññitā, yaṃ evarūpaṃ kukkuccaṃ kukkuccāyanā kukkuccāyitattaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekhā – idaṃ vuccati ‘‘kukkuccaṃ’’. Iti idañca uddhaccaṃ idañca kukkuccaṃ santā honti samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati ‘‘uddhaccakukkuccaṃ pahāyā’’ti.
૫૫૩. ‘‘અનુદ્ધતો’’તિ તસ્સ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ ચત્તત્તા વન્તત્તા મુત્તત્તા પહીનત્તા પટિનિસ્સટ્ઠત્તા પહીનપટિનિસ્સટ્ઠત્તા. તેન વુચ્ચતિ ‘‘અનુદ્ધતો’’તિ.
553. ‘‘Anuddhato’’ti tassa uddhaccakukkuccassa cattattā vantattā muttattā pahīnattā paṭinissaṭṭhattā pahīnapaṭinissaṭṭhattā. Tena vuccati ‘‘anuddhato’’ti.
૫૫૪. ‘‘વિહરતી’’તિ …પે॰… તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિહરતી’’તિ.
554. ‘‘Viharatī’’ti …pe… tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.
૫૫૫. ‘‘વૂપસન્તચિત્તો’’તિ . તત્થ કતમં ચિત્તં? યં ચિત્તં મનો માનસં…પે॰… તજ્જામનોવિઞ્ઞાણધાતુ – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘ચિત્તં’’. ઇદં ચિત્તં અજ્ઝત્તં સન્તં હોતિ સમિતં વૂપસન્તં. તેન વુચ્ચતિ ‘‘અજ્ઝત્તં વૂપસન્તચિત્તો’’તિ.
555. ‘‘Vūpasantacitto’’ti . Tattha katamaṃ cittaṃ? Yaṃ cittaṃ mano mānasaṃ…pe… tajjāmanoviññāṇadhātu – idaṃ vuccati ‘‘cittaṃ’’. Idaṃ cittaṃ ajjhattaṃ santaṃ hoti samitaṃ vūpasantaṃ. Tena vuccati ‘‘ajjhattaṃ vūpasantacitto’’ti.
૫૫૬. ‘‘ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચા ચિત્તં પરિસોધેતી’’તિ અત્થિ ઉદ્ધચ્ચં, અત્થિ કુક્કુચ્ચં.
556. ‘‘Uddhaccakukkuccā cittaṃ parisodhetī’’ti atthi uddhaccaṃ, atthi kukkuccaṃ.
તત્થ કતમં ઉદ્ધચ્ચં? યં ચિત્તસ્સ ઉદ્ધચ્ચં અવૂપસમો ચેતસો વિક્ખેપો ભન્તત્તં ચિત્તસ્સ – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘ઉદ્ધચ્ચં’’.
Tattha katamaṃ uddhaccaṃ? Yaṃ cittassa uddhaccaṃ avūpasamo cetaso vikkhepo bhantattaṃ cittassa – idaṃ vuccati ‘‘uddhaccaṃ’’.
તત્થ કતમં કુક્કુચ્ચં…પે॰… ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘કુક્કુચ્ચં’’.
Tattha katamaṃ kukkuccaṃ…pe… idaṃ vuccati ‘‘kukkuccaṃ’’.
તત્થ કતમં ચિત્તં…પે॰… ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘ચિત્તં’’. ઇદં ચિત્તં ઇમમ્હા ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચા સોધેતિ વિસોધેતિ પરિસોધેતિ મોચેતિ વિમોચેતિ પરિમોચેતિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચા ચિત્તં પરિસોધેતી’’તિ.
Tattha katamaṃ cittaṃ…pe… idaṃ vuccati ‘‘cittaṃ’’. Idaṃ cittaṃ imamhā uddhaccakukkuccā sodheti visodheti parisodheti moceti vimoceti parimoceti. Tena vuccati ‘‘uddhaccakukkuccā cittaṃ parisodhetī’’ti.
૫૫૭. ‘‘વિચિકિચ્છં પહાયા’’તિ, તત્થ કતમા વિચિકિચ્છા? યા કઙ્ખા કઙ્ખાયના કઙ્ખાયિતત્તં વિમતિ વિચિકિચ્છા દ્વેળ્હકં દ્વિધાપથો સંસયો અનેકંસગ્ગાહો આસપ્પના પરિસપ્પના અપરિયોગાહણા છમ્ભિતત્તં ચિત્તસ્સ મનોવિલેખો – અયં વુચ્ચતિ ‘‘વિચિકિચ્છા’’. અયં વિચિકિચ્છા સન્તા હોતિ સમિતા વૂપસન્તા અત્થઙ્ગતા અબ્ભત્થઙ્ગતા અપ્પિતા બ્યપ્પિતા સોસિતા વિસોસિતા બ્યન્તીકતા. તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિચિકિચ્છં પહાયા’’તિ.
557. ‘‘Vicikicchaṃ pahāyā’’ti, tattha katamā vicikicchā? Yā kaṅkhā kaṅkhāyanā kaṅkhāyitattaṃ vimati vicikicchā dveḷhakaṃ dvidhāpatho saṃsayo anekaṃsaggāho āsappanā parisappanā apariyogāhaṇā chambhitattaṃ cittassa manovilekho – ayaṃ vuccati ‘‘vicikicchā’’. Ayaṃ vicikicchā santā hoti samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati ‘‘vicikicchaṃ pahāyā’’ti.
૫૫૮. ‘‘તિણ્ણવિચિકિચ્છો’’તિ, ઇમં વિચિકિચ્છં તિણ્ણો હોતિ ઉત્તિણ્ણો નિત્તિણ્ણો પારઙ્ગતો પારમનુપ્પત્તો. તેન વુચ્ચતિ ‘‘તિણ્ણવિચિકિચ્છો’’તિ.
558. ‘‘Tiṇṇavicikiccho’’ti, imaṃ vicikicchaṃ tiṇṇo hoti uttiṇṇo nittiṇṇo pāraṅgato pāramanuppatto. Tena vuccati ‘‘tiṇṇavicikiccho’’ti.
૫૫૯. ‘‘અકથંકથી કુસલેસુ ધમ્મેસૂ’’તિ ઇમાય વિચિકિચ્છાય કુસલેસુ ધમ્મેસુ ન કઙ્ખતિ ન વિચિકિચ્છતિ અકથંકથી હોતિ નિક્કથંકથી વિકથંકથો. તેન વુચ્ચતિ ‘‘અકથંકથી કુસલેસુ ધમ્મેસૂ’’તિ.
559. ‘‘Akathaṃkathī kusalesu dhammesū’’ti imāya vicikicchāya kusalesu dhammesu na kaṅkhati na vicikicchati akathaṃkathī hoti nikkathaṃkathī vikathaṃkatho. Tena vuccati ‘‘akathaṃkathī kusalesu dhammesū’’ti.
૫૬૦. ‘‘વિચિકિચ્છાય ચિત્તં પરિસોધેતી’’તિ, તત્થ કતમા વિચિકિચ્છા? યા કઙ્ખા કઙ્ખાયના કઙ્ખાયિતત્તં છમ્ભિતત્તં ચિત્તસ્સ મનોવિલેખો – અયં વુચ્ચતિ ‘‘વિચિકિચ્છા’’.
560. ‘‘Vicikicchāya cittaṃ parisodhetī’’ti, tattha katamā vicikicchā? Yā kaṅkhā kaṅkhāyanā kaṅkhāyitattaṃ chambhitattaṃ cittassa manovilekho – ayaṃ vuccati ‘‘vicikicchā’’.
તત્થ કતમં ચિત્તં? યં ચિત્તં મનો માનસં…પે॰… તજ્જામનોવિઞ્ઞાણધાતુ – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘ચિત્તં’’. ઇદં ચિત્તં ઇમાય વિચિકિચ્છાય સોધેતિ વિસોધેતિ પરિસોધેતિ મોચેતિ વિમોચેતિ પરિમોચેતિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિચિકિચ્છાય ચિત્તં પરિસોધેતી’’તિ.
Tattha katamaṃ cittaṃ? Yaṃ cittaṃ mano mānasaṃ…pe… tajjāmanoviññāṇadhātu – idaṃ vuccati ‘‘cittaṃ’’. Idaṃ cittaṃ imāya vicikicchāya sodheti visodheti parisodheti moceti vimoceti parimoceti. Tena vuccati ‘‘vicikicchāya cittaṃ parisodhetī’’ti.
૫૬૧. ‘‘ઇમે પઞ્ચ નીવરણે પહાયા’’તિ ઇમે પઞ્ચ નીવરણા સન્તા હોન્તિ સમિતા વૂપસન્તા અત્થઙ્ગતા અબ્ભત્થઙ્ગતા અપ્પિતા બ્યપ્પિતા સોસિતા વિસોસિતા બ્યન્તીકતા. તેન વુચ્ચતિ ‘‘ઇમે પઞ્ચ નીવરણે પહાયા’’તિ.
561. ‘‘Ime pañca nīvaraṇe pahāyā’’ti ime pañca nīvaraṇā santā honti samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati ‘‘ime pañca nīvaraṇe pahāyā’’ti.
૫૬૨. ‘‘ચેતસો ઉપક્કિલેસે’’તિ ઇમે પઞ્ચ નીવરણા ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસા.
562. ‘‘Cetaso upakkilese’’ti ime pañca nīvaraṇā cittassa upakkilesā.
૫૬૩. ‘‘પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણે’’તિ ઇમેહિ પઞ્ચહિ નીવરણેહિ અનુપ્પન્ના ચેવ પઞ્ઞા ન ઉપ્પજ્જતિ ઉપ્પન્ના ચ પઞ્ઞા નિરુજ્ઝતિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘પઞ્ઞાય દુબ્બલીકરણે’’તિ.
563. ‘‘Paññāya dubbalīkaraṇe’’ti imehi pañcahi nīvaraṇehi anuppannā ceva paññā na uppajjati uppannā ca paññā nirujjhati. Tena vuccati ‘‘paññāya dubbalīkaraṇe’’ti.
૫૬૪. ‘‘વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહી’’તિ તત્થ કતમે કામા? છન્દો કામો, રાગો કામો, છન્દરાગો કામો, સઙ્કપ્પો કામો, રાગો કામો, સઙ્કપ્પરાગો કામો – ઇમે વુચ્ચન્તિ ‘‘કામા’’.
564. ‘‘Vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehī’’ti tattha katame kāmā? Chando kāmo, rāgo kāmo, chandarāgo kāmo, saṅkappo kāmo, rāgo kāmo, saṅkapparāgo kāmo – ime vuccanti ‘‘kāmā’’.
તત્થ કતમે અકુસલા ધમ્મા? કામચ્છન્દો, બ્યાપાદો, થિનં, મિદ્ધં, ઉદ્ધચ્ચં, કુક્કુચ્ચં, વિચિકિચ્છા – ઇમે વુચ્ચન્તિ ‘‘અકુસલા ધમ્મા’’. ઇતિ ઇમેહિ ચ કામેહિ ઇમેહિ ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ વિવિત્તો હોતિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહી’’તિ.
Tattha katame akusalā dhammā? Kāmacchando, byāpādo, thinaṃ, middhaṃ, uddhaccaṃ, kukkuccaṃ, vicikicchā – ime vuccanti ‘‘akusalā dhammā’’. Iti imehi ca kāmehi imehi ca akusalehi dhammehi vivitto hoti. Tena vuccati ‘‘vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehī’’ti.
૫૬૫. ‘‘સવિતક્કં સવિચાર’’ન્તિ અત્થિ વિતક્કો, અત્થિ વિચારો.
565. ‘‘Savitakkaṃ savicāra’’nti atthi vitakko, atthi vicāro.
તત્થ કતમો વિતક્કો? યો તક્કો વિતક્કો સઙ્કપ્પો અપ્પના બ્યપ્પના ચેતસો અભિનિરોપના સમ્માસઙ્કપ્પો – અયં વુચ્ચતિ ‘‘વિતક્કો’’.
Tattha katamo vitakko? Yo takko vitakko saṅkappo appanā byappanā cetaso abhiniropanā sammāsaṅkappo – ayaṃ vuccati ‘‘vitakko’’.
તત્થ કતમો વિચારો? યો ચારો વિચારો અનુવિચારો ઉપવિચારો ચિત્તસ્સ અનુસન્ધનતા અનુપેક્ખનતા – અયં વુચ્ચતિ વિચારો. ઇતિ ઇમિના ચ વિતક્કેન ઇમિના ચ વિચારેન ઉપેતો હોતિ…પે॰… સમન્નાગતો. તેન વુચ્ચતિ ‘‘સવિતક્કં સવિચાર’’ન્તિ.
Tattha katamo vicāro? Yo cāro vicāro anuvicāro upavicāro cittassa anusandhanatā anupekkhanatā – ayaṃ vuccati vicāro. Iti iminā ca vitakkena iminā ca vicārena upeto hoti…pe… samannāgato. Tena vuccati ‘‘savitakkaṃ savicāra’’nti.
૫૬૬. ‘‘વિવેકજ’’ન્તિ વિતક્કો, વિચારો, પીતિ, સુખં, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા – તે ઇમસ્મિં વિવેકે જાતા હોન્તિ સઞ્જાતા નિબ્બત્તા અભિનિબ્બત્તા પાતુભૂતા. તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિવેકજ’’ન્તિ.
566. ‘‘Vivekaja’’nti vitakko, vicāro, pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā – te imasmiṃ viveke jātā honti sañjātā nibbattā abhinibbattā pātubhūtā. Tena vuccati ‘‘vivekaja’’nti.
૫૬૭. ‘‘પીતિસુખ’’ન્તિ અત્થિ પીતિ, અત્થિ સુખં.
567. ‘‘Pītisukha’’nti atthi pīti, atthi sukhaṃ.
તત્થ કતમા પીતિ? યા પીતિ પામોજ્જં આમોદના પમોદના હાસો પહાસો વિત્તિ ઓદગ્યં અત્તમનતા ચિત્તસ્સ – અયં વુચ્ચતિ ‘‘પીતિ’’.
Tattha katamā pīti? Yā pīti pāmojjaṃ āmodanā pamodanā hāso pahāso vitti odagyaṃ attamanatā cittassa – ayaṃ vuccati ‘‘pīti’’.
તત્થ કતમં સુખં? યં ચેતસિકં સાતં ચેતસિકં સુખં ચેતોસમ્ફસ્સજં સાતં સુખં વેદયિતં ચેતોસમ્ફસ્સજા સાતા સુખા વેદના – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘સુખં’’. ઇદં સુખં ઇમાય પીતિયા સહગતં હોતિ સહજાતં સંસટ્ઠં સમ્પયુત્તં. તેન વુચ્ચતિ ‘‘પીતિસુખ’’ન્તિ.
Tattha katamaṃ sukhaṃ? Yaṃ cetasikaṃ sātaṃ cetasikaṃ sukhaṃ cetosamphassajaṃ sātaṃ sukhaṃ vedayitaṃ cetosamphassajā sātā sukhā vedanā – idaṃ vuccati ‘‘sukhaṃ’’. Idaṃ sukhaṃ imāya pītiyā sahagataṃ hoti sahajātaṃ saṃsaṭṭhaṃ sampayuttaṃ. Tena vuccati ‘‘pītisukha’’nti.
૫૬૮. ‘‘પઠમ’’ન્તિ ગણનાનુપુબ્બતા 19 પઠમં. ઇદં પઠમં સમાપજ્જતીતિ પઠમં.
568. ‘‘Paṭhama’’nti gaṇanānupubbatā 20 paṭhamaṃ. Idaṃ paṭhamaṃ samāpajjatīti paṭhamaṃ.
૫૬૯. ‘‘ઝાન’’ન્તિ વિતક્કો, વિચારો, પીતિ, સુખં, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા.
569. ‘‘Jhāna’’nti vitakko, vicāro, pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā.
૫૭૦. ‘‘ઉપસમ્પજ્જા’’તિ યો પઠમસ્સ ઝાનસ્સ લાભો પટિલાભો પત્તિ સમ્પત્તિ ફુસના સચ્છિકિરિયા ઉપસમ્પદા.
570. ‘‘Upasampajjā’’ti yo paṭhamassa jhānassa lābho paṭilābho patti sampatti phusanā sacchikiriyā upasampadā.
૫૭૧. ‘‘વિહરતી’’તિ …પે॰… તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિહરતી’’તિ.
571. ‘‘Viharatī’’ti …pe… tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.
૫૭૨. ‘‘વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા’’તિ, અત્થિ વિતક્કો, અત્થિ વિચારો.
572. ‘‘Vitakkavicārānaṃ vūpasamā’’ti, atthi vitakko, atthi vicāro.
તત્થ કતમો વિતક્કો? યો તક્કો વિતક્કો…પે॰… સમ્માસઙ્કપ્પો – અયં વુચ્ચતિ ‘‘વિતક્કો’’.
Tattha katamo vitakko? Yo takko vitakko…pe… sammāsaṅkappo – ayaṃ vuccati ‘‘vitakko’’.
તત્થ કતમો વિચારો? યો ચારો વિચારો અનુવિચારો ઉપવિચારો ચિત્તસ્સ અનુસન્ધનતા અનુપેક્ખનતા – અયં વુચ્ચતિ ‘‘વિચારો’’. ઇતિ અયઞ્ચ વિતક્કો અયઞ્ચ વિચારો સન્તા હોન્તિ સમિતા વૂપસન્તા અત્થઙ્ગતા અબ્ભત્થઙ્ગતા અપ્પિતા બ્યપ્પિતા સોસિતા વિસોસિતા બ્યન્તીકતા. તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા’’તિ.
Tattha katamo vicāro? Yo cāro vicāro anuvicāro upavicāro cittassa anusandhanatā anupekkhanatā – ayaṃ vuccati ‘‘vicāro’’. Iti ayañca vitakko ayañca vicāro santā honti samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati ‘‘vitakkavicārānaṃ vūpasamā’’ti.
૫૭૩. ‘‘અજ્ઝત્ત’’ન્તિ યં અજ્ઝત્તં પચ્ચત્તં.
573. ‘‘Ajjhatta’’nti yaṃ ajjhattaṃ paccattaṃ.
૫૭૪. ‘‘સમ્પસાદન’’ન્તિ યા સદ્ધા સદ્દહના ઓકપ્પના અભિપ્પસાદો.
574. ‘‘Sampasādana’’nti yā saddhā saddahanā okappanā abhippasādo.
૫૭૫. ‘‘ચેતસો એકોદિભાવ’’ન્તિ યા ચિત્તસ્સ ઠિતિ…પે॰… સમ્માસમાધિ.
575. ‘‘Cetaso ekodibhāva’’nti yā cittassa ṭhiti…pe… sammāsamādhi.
૫૭૬. ‘‘અવિતક્કં અવિચાર’’ન્તિ અત્થિ વિતક્કો, અત્થિ વિચારો.
576. ‘‘Avitakkaṃ avicāra’’nti atthi vitakko, atthi vicāro.
તત્થ કતમો વિતક્કો? યો તક્કો વિતક્કો…પે॰… સમ્માસઙ્કપ્પો – અયં વુચ્ચતિ ‘‘વિતક્કો’’.
Tattha katamo vitakko? Yo takko vitakko…pe… sammāsaṅkappo – ayaṃ vuccati ‘‘vitakko’’.
તત્થ કતમો વિચારો? યો ચારો અનુચારો વિચારો અનુવિચારો ઉપવિચારો ચિત્તસ્સ અનુસન્ધનતા અનુપેક્ખનતા – અયં વુચ્ચતિ ‘‘વિચારો’’. ઇતિ અયઞ્ચ વિતક્કો અયઞ્ચ વિચારો સન્તા હોતિ સમિતા વૂપસન્તા અત્થઙ્ગતા અબ્ભત્થઙ્ગતા અપ્પિતા બ્યપ્પિતા સોસિતા વિસોસિતા બ્યન્તીકતા. તેન વુચ્ચતિ ‘‘અવિતક્કં અવિચાર’’ન્તિ.
Tattha katamo vicāro? Yo cāro anucāro vicāro anuvicāro upavicāro cittassa anusandhanatā anupekkhanatā – ayaṃ vuccati ‘‘vicāro’’. Iti ayañca vitakko ayañca vicāro santā hoti samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati ‘‘avitakkaṃ avicāra’’nti.
૫૭૭. ‘‘સમાધિજ’’ન્તિ સમ્પસાદો પીતિસુખં – તે ઇમસ્મિં સમાધિમ્હિ જાતા હોન્તિ સઞ્જાતા નિબ્બત્તા અભિનિબ્બત્તા પાતુભૂતા. તેન વુચ્ચતિ ‘‘સમાધિજ’’ન્તિ.
577. ‘‘Samādhija’’nti sampasādo pītisukhaṃ – te imasmiṃ samādhimhi jātā honti sañjātā nibbattā abhinibbattā pātubhūtā. Tena vuccati ‘‘samādhija’’nti.
૫૭૮. ‘‘પીતિસુખ’’ન્તિ અત્થિ પીતિ, અત્થિ સુખં.
578. ‘‘Pītisukha’’nti atthi pīti, atthi sukhaṃ.
તત્થ કતમા પીતિ…પે॰… અયં વુચ્ચતિ ‘‘પીતિ’’.
Tattha katamā pīti…pe… ayaṃ vuccati ‘‘pīti’’.
તત્થ કતમં સુખં…પે॰… ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘સુખં’’. ઇદં સુખં ઇમાય પીતિયા સહગતં હોતિ સહજાતં સંસટ્ઠં સમ્પયુત્તં. તેન વુચ્ચતિ ‘‘પીતિસુખ’’ન્તિ.
Tattha katamaṃ sukhaṃ…pe… idaṃ vuccati ‘‘sukhaṃ’’. Idaṃ sukhaṃ imāya pītiyā sahagataṃ hoti sahajātaṃ saṃsaṭṭhaṃ sampayuttaṃ. Tena vuccati ‘‘pītisukha’’nti.
૫૭૯. ‘‘દુતિય’’ન્તિ ગણનાનુપુબ્બતા દુતિયં. ઇદં દુતિયં સમાપજ્જતીતિ દુતિયં.
579. ‘‘Dutiya’’nti gaṇanānupubbatā dutiyaṃ. Idaṃ dutiyaṃ samāpajjatīti dutiyaṃ.
૫૮૦. ‘‘ઝાન’’ન્તિ સમ્પસાદો, પીતિસુખં, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા.
580. ‘‘Jhāna’’nti sampasādo, pītisukhaṃ, cittassekaggatā.
૫૮૧. ‘‘ઉપસમ્પજ્જા’’તિ યો દુતિયસ્સ ઝાનસ્સ લાભો પટિલાભો પત્તિ સમ્પત્તિ ફુસના સચ્છિકિરિયા ઉપસમ્પદા.
581. ‘‘Upasampajjā’’ti yo dutiyassa jhānassa lābho paṭilābho patti sampatti phusanā sacchikiriyā upasampadā.
૫૮૨. ‘‘વિહરતી’’તિ …પે॰… તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિહરતી’’તિ.
582. ‘‘Viharatī’’ti …pe… tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.
૫૮૩. ‘‘પીતિયા ચ વિરાગા’’તિ તત્થ કતમા પીતિ? યા પીતિ પામોજ્જં આમોદના પમોદના હાસો પહાસો વિત્તિ ઓદગ્યં અત્તમનતા ચિત્તસ્સ – અયં વુચ્ચતિ ‘‘પીતિ’’. અયં પીતિ સન્તા હોતિ સમિતા વૂપસન્તા અત્થઙ્ગતા અબ્ભત્થઙ્ગતા અપ્પિતા બ્યપ્પિતા સોસિતા વિસોસિતા બ્યન્તીકતા. તેન વુચ્ચતિ ‘‘પીતિયા ચ વિરાગા’’તિ.
583. ‘‘Pītiyā ca virāgā’’ti tattha katamā pīti? Yā pīti pāmojjaṃ āmodanā pamodanā hāso pahāso vitti odagyaṃ attamanatā cittassa – ayaṃ vuccati ‘‘pīti’’. Ayaṃ pīti santā hoti samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati ‘‘pītiyā ca virāgā’’ti.
૫૮૪. ‘‘ઉપેક્ખકો’’તિ તત્થ કતમા ઉપેક્ખા? યા ઉપેક્ખા ઉપેક્ખના અજ્ઝુપેક્ખના મજ્ઝત્તતા ચિત્તસ્સ – અયં વુચ્ચતિ ‘‘ઉપેક્ખા’’. ઇમાય ઉપેક્ખાય ઉપેતો હોતિ…પે॰… સમન્નાગતો. તેન વુચ્ચતિ ‘‘ઉપેક્ખકો’’તિ.
584. ‘‘Upekkhako’’ti tattha katamā upekkhā? Yā upekkhā upekkhanā ajjhupekkhanā majjhattatā cittassa – ayaṃ vuccati ‘‘upekkhā’’. Imāya upekkhāya upeto hoti…pe… samannāgato. Tena vuccati ‘‘upekkhako’’ti.
૫૮૫. ‘‘વિહરતી’’તિ …પે॰… તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિહરતી’’તિ.
585. ‘‘Viharatī’’ti …pe… tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.
૫૮૬. ‘‘સતો ચ સમ્પજાનો’’તિ તત્થ કતમા સતિ? યા સતિ અનુસ્સતિ…પે॰… સમ્માસતિ – અયં વુચ્ચતિ ‘‘સતિ’’.
586. ‘‘Sato ca sampajāno’’ti tattha katamā sati? Yā sati anussati…pe… sammāsati – ayaṃ vuccati ‘‘sati’’.
તત્થ કતમં સમ્પજઞ્ઞં? યા પઞ્ઞા પજાનના…પે॰… અમોહો ધમ્મવિચયો સમ્માદિટ્ઠિ – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘સમ્પજઞ્ઞં’’. ઇતિ ઇમાય ચ સતિયા ઇમિના ચ સમ્પજઞ્ઞેન ઉપેતો હોતિ…પે॰… સમન્નાગતો. તેન વુચ્ચતિ ‘‘સતો ચ સમ્પજાનો’’તિ.
Tattha katamaṃ sampajaññaṃ? Yā paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi – idaṃ vuccati ‘‘sampajaññaṃ’’. Iti imāya ca satiyā iminā ca sampajaññena upeto hoti…pe… samannāgato. Tena vuccati ‘‘sato ca sampajāno’’ti.
૫૮૭. ‘‘સુખઞ્ચ કાયેન પટિસંવેદેતી’’તિ તત્થ કતમં સુખં? યં ચેતસિકં સાતં ચેતસિકં સુખં ચેતોસમ્ફસ્સજં સાતં સુખં વેદયિતં ચેતોસમ્ફસ્સજા સાતા સુખા વેદના – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘સુખં’’.
587. ‘‘Sukhañca kāyena paṭisaṃvedetī’’ti tattha katamaṃ sukhaṃ? Yaṃ cetasikaṃ sātaṃ cetasikaṃ sukhaṃ cetosamphassajaṃ sātaṃ sukhaṃ vedayitaṃ cetosamphassajā sātā sukhā vedanā – idaṃ vuccati ‘‘sukhaṃ’’.
તત્થ કતમો કાયો? સઞ્ઞાક્ખન્ધો, સઙ્ખારક્ખન્ધો, વિઞ્ઞાણક્ખન્ધો – અયં વુચ્ચતિ ‘‘કાયો’’. ઇદં સુખં ઇમિના કાયેન પટિસંવેદેતિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘સુખઞ્ચ કાયેન પટિસંવેદેતી’’તિ.
Tattha katamo kāyo? Saññākkhandho, saṅkhārakkhandho, viññāṇakkhandho – ayaṃ vuccati ‘‘kāyo’’. Idaṃ sukhaṃ iminā kāyena paṭisaṃvedeti. Tena vuccati ‘‘sukhañca kāyena paṭisaṃvedetī’’ti.
૫૮૮. ‘‘યં તં અરિયા આચિક્ખન્તી’’તિ તત્થ કતમે અરિયા? અરિયા વુચ્ચન્તિ બુદ્ધા ચ બુદ્ધસાવકા ચ. તે ઇમં આચિક્ખન્તિ દેસેન્તિ પઞ્ઞપેન્તિ 21 પટ્ઠપેન્તિ વિવરન્તિ વિભજન્તિ ઉત્તાનિં કરોન્તિ પકાસેન્તિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘યં તં અરિયા આચિક્ખન્તી’’તિ.
588. ‘‘Yaṃ taṃ ariyā ācikkhantī’’ti tattha katame ariyā? Ariyā vuccanti buddhā ca buddhasāvakā ca. Te imaṃ ācikkhanti desenti paññapenti 22 paṭṭhapenti vivaranti vibhajanti uttāniṃ karonti pakāsenti. Tena vuccati ‘‘yaṃ taṃ ariyā ācikkhantī’’ti.
૫૮૯. ‘‘ઉપેક્ખકો સતિમા સુખવિહારી’’તિ તત્થ કતમા ઉપેક્ખા? યા ઉપેક્ખા ઉપેક્ખના અજ્ઝુપેક્ખના મજ્ઝત્તતા ચિત્તસ્સ – અયં વુચ્ચતિ ‘‘ઉપેક્ખા’’.
589. ‘‘Upekkhako satimā sukhavihārī’’ti tattha katamā upekkhā? Yā upekkhā upekkhanā ajjhupekkhanā majjhattatā cittassa – ayaṃ vuccati ‘‘upekkhā’’.
તત્થ કતમા સતિ? યા સતિ અનુસ્સતિ…પે॰… સમ્માસતિ – અયં વુચ્ચતિ ‘‘સતિ’’.
Tattha katamā sati? Yā sati anussati…pe… sammāsati – ayaṃ vuccati ‘‘sati’’.
તત્થ કતમં સુખં? યં ચેતસિકં સાતં ચેતસિકં સુખં ચેતોસમ્ફસ્સજં સાતં સુખં વેદયિતં ચેતોસમ્ફસ્સજા સાતા સુખા વેદના – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘સુખં’’. ઇતિ ઇમાય ચ ઉપેક્ખાય ઇમાય ચ સતિયા ઇમિના ચ સુખેન સમન્નાગતો ઇરિયતિ વત્તતિ પાલેતિ યપેતિ યાપેતિ ચરતિ વિહરતિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘ઉપેક્ખકો સતિમા સુખવિહારી’’તિ.
Tattha katamaṃ sukhaṃ? Yaṃ cetasikaṃ sātaṃ cetasikaṃ sukhaṃ cetosamphassajaṃ sātaṃ sukhaṃ vedayitaṃ cetosamphassajā sātā sukhā vedanā – idaṃ vuccati ‘‘sukhaṃ’’. Iti imāya ca upekkhāya imāya ca satiyā iminā ca sukhena samannāgato iriyati vattati pāleti yapeti yāpeti carati viharati. Tena vuccati ‘‘upekkhako satimā sukhavihārī’’ti.
૫૯૦. ‘‘તતિય’’ન્તિ ગણનાનુપુબ્બતા તતિયં. ઇદં તતિયં સમાપજ્જતીતિ તતિયં.
590. ‘‘Tatiya’’nti gaṇanānupubbatā tatiyaṃ. Idaṃ tatiyaṃ samāpajjatīti tatiyaṃ.
૫૯૧. ‘‘ઝાન’’ન્તિ ઉપેક્ખા, સતિ, સમ્પજઞ્ઞં, સુખં, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા.
591. ‘‘Jhāna’’nti upekkhā, sati, sampajaññaṃ, sukhaṃ, cittassekaggatā.
૫૯૨. ‘‘ઉપસમ્પજ્જા’’તિ યો તતિયસ્સ ઝાનસ્સ લાભો પટિલાભો પત્તિ સમ્પત્તિ ફુસના સચ્છિકિરિયા ઉપસમ્પદા.
592. ‘‘Upasampajjā’’ti yo tatiyassa jhānassa lābho paṭilābho patti sampatti phusanā sacchikiriyā upasampadā.
૫૯૩. ‘‘વિહરતી’’તિ…પે॰… તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિહરતી’’તિ.
593. ‘‘Viharatī’’ti…pe… tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.
૫૯૪. ‘‘સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના’’તિ, અત્થિ સુખં, અત્થિ દુક્ખં.
594. ‘‘Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā’’ti, atthi sukhaṃ, atthi dukkhaṃ.
તત્થ કતમં સુખં? યં કાયિકં સાતં કાયિકં સુખં કાયસમ્ફસ્સજં સાતં સુખં વેદયિતં કાયસમ્ફસ્સજા સાતા સુખા વેદના – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘સુખં’’.
Tattha katamaṃ sukhaṃ? Yaṃ kāyikaṃ sātaṃ kāyikaṃ sukhaṃ kāyasamphassajaṃ sātaṃ sukhaṃ vedayitaṃ kāyasamphassajā sātā sukhā vedanā – idaṃ vuccati ‘‘sukhaṃ’’.
તત્થ કતમં દુક્ખં? યં કાયિકં અસાતં કાયિકં દુક્ખં કાયસમ્ફસ્સજં અસાતં દુક્ખં વેદયિતં કાયસમ્ફસ્સજા અસાતા દુક્ખા વેદના – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘દુક્ખં’’. ઇતિ ઇદઞ્ચ સુખં ઇદઞ્ચ દુક્ખં સન્તા હોન્તિ સમિતા વૂપસન્તા અત્થઙ્ગતા અબ્ભત્થઙ્ગતા અપ્પિતા બ્યપ્પિતા સોસિતા વિસોસિતા બ્યન્તીકતા. તેન વુચ્ચતિ ‘‘સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના’’તિ.
Tattha katamaṃ dukkhaṃ? Yaṃ kāyikaṃ asātaṃ kāyikaṃ dukkhaṃ kāyasamphassajaṃ asātaṃ dukkhaṃ vedayitaṃ kāyasamphassajā asātā dukkhā vedanā – idaṃ vuccati ‘‘dukkhaṃ’’. Iti idañca sukhaṃ idañca dukkhaṃ santā honti samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati ‘‘sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā’’ti.
૫૯૫. ‘‘પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા’’તિ અત્થિ સોમનસ્સં, અત્થિ દોમનસ્સં.
595. ‘‘Pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā’’ti atthi somanassaṃ, atthi domanassaṃ.
તત્થ કતમં સોમનસ્સં? યં ચેતસિકં સાતં ચેતસિકં સુખં ચેતોસમ્ફસ્સજં સાતં સુખં વેદયિતં ચેતોસમ્ફસ્સજા સાતા સુખા વેદના – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘સોમનસ્સં’’.
Tattha katamaṃ somanassaṃ? Yaṃ cetasikaṃ sātaṃ cetasikaṃ sukhaṃ cetosamphassajaṃ sātaṃ sukhaṃ vedayitaṃ cetosamphassajā sātā sukhā vedanā – idaṃ vuccati ‘‘somanassaṃ’’.
તત્થ કતમં દોમનસ્સં? યં ચેતસિકં અસાતં ચેતસિકં દુક્ખં ચેતોસમ્ફસ્સજં અસાતં દુક્ખં વેદયિતં ચેતોસમ્ફસ્સજા અસાતા દુક્ખા વેદના – ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘દોમનસ્સં’’. ઇતિ ઇદઞ્ચ સોમનસ્સં ઇદઞ્ચ દોમનસ્સં પુબ્બેવ સન્તા હોન્તિ સમિતા વૂપસન્તા અત્થઙ્ગતા અબ્ભત્થઙ્ગતા અપ્પિતા બ્યપ્પિતા સોસિતા વિસોસિતા બ્યન્તીકતા. તેન વુચ્ચતિ ‘‘પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા’’તિ.
Tattha katamaṃ domanassaṃ? Yaṃ cetasikaṃ asātaṃ cetasikaṃ dukkhaṃ cetosamphassajaṃ asātaṃ dukkhaṃ vedayitaṃ cetosamphassajā asātā dukkhā vedanā – idaṃ vuccati ‘‘domanassaṃ’’. Iti idañca somanassaṃ idañca domanassaṃ pubbeva santā honti samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati ‘‘pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā’’ti.
૫૯૬. ‘‘અદુક્ખમસુખ’’ન્તિ યં ચેતસિકં નેવ સાતં નાસાતં ચેતોસમ્ફસ્સજં અદુક્ખમસુખં વેદયિતં ચેતોસમ્ફસ્સજા અદુક્ખમસુખા વેદના. તેન વુચ્ચતિ ‘‘અદુક્ખમસુખ’’ન્તિ.
596. ‘‘Adukkhamasukha’’nti yaṃ cetasikaṃ neva sātaṃ nāsātaṃ cetosamphassajaṃ adukkhamasukhaṃ vedayitaṃ cetosamphassajā adukkhamasukhā vedanā. Tena vuccati ‘‘adukkhamasukha’’nti.
૫૯૭. ‘‘ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિ’’ન્તિ, તત્થ કતમા ઉપેક્ખા? યા ઉપેક્ખા ઉપેક્ખના અજ્ઝુપેક્ખના મજ્ઝત્તતા ચિત્તસ્સ – અયં વુચ્ચતિ ‘‘ઉપેક્ખા’’.
597. ‘‘Upekkhāsatipārisuddhi’’nti, tattha katamā upekkhā? Yā upekkhā upekkhanā ajjhupekkhanā majjhattatā cittassa – ayaṃ vuccati ‘‘upekkhā’’.
તત્થ કતમા સતિ? યા સતિ અનુસ્સતિ…પે॰… સમ્માસતિ – અયં વુચ્ચતિ ‘‘સતિ’’. અયં સતિ ઇમાય ઉપેક્ખાય વિવટા હોતિ પરિસુદ્ધા પરિયોદાતા. તેન વુચ્ચતિ ‘‘ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિ’’ન્તિ.
Tattha katamā sati? Yā sati anussati…pe… sammāsati – ayaṃ vuccati ‘‘sati’’. Ayaṃ sati imāya upekkhāya vivaṭā hoti parisuddhā pariyodātā. Tena vuccati ‘‘upekkhāsatipārisuddhi’’nti.
૫૯૮. ‘‘ચતુત્થ’’ન્તિ ગણનાનુપુબ્બતા ચતુત્થં, ઇદં ચતુત્થં સમાપજ્જતીતિ ચતુત્થં.
598. ‘‘Catuttha’’nti gaṇanānupubbatā catutthaṃ, idaṃ catutthaṃ samāpajjatīti catutthaṃ.
૫૯૯. ‘‘ઝાન’’ન્તિ ઉપેક્ખા, સતિ, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા.
599. ‘‘Jhāna’’nti upekkhā, sati, cittassekaggatā.
૬૦૦. ‘‘ઉપસમ્પજ્જા’’તિ યો ચતુત્થસ્સ ઝાનસ્સ લાભો પટિલાભો પત્તિ સમ્પત્તિ ફુસના સચ્છિકિરિયા ઉપસમ્પદા.
600. ‘‘Upasampajjā’’ti yo catutthassa jhānassa lābho paṭilābho patti sampatti phusanā sacchikiriyā upasampadā.
૬૦૧. ‘‘વિહરતી’’તિ…પે॰… તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિહરતી’’તિ.
601. ‘‘Viharatī’’ti…pe… tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.
૬૦૨. ‘‘સબ્બસો રૂપસઞ્ઞાનં સમતિક્કમા’’તિ તત્થ કતમા રૂપસઞ્ઞા? રૂપાવચરસમાપત્તિં સમાપન્નસ્સ વા ઉપપન્નસ્સ વા દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારિસ્સ વા સઞ્ઞા સઞ્જાનના સઞ્જાનિતત્તં – ઇમા વુચ્ચન્તિ ‘‘રૂપસઞ્ઞાયો’’. ઇમા રૂપસઞ્ઞાયો અતિક્કન્તો હોતિ વીતિક્કન્તો સમતિક્કન્તો. તેન વુચ્ચતિ ‘‘સબ્બસો રૂપસઞ્ઞાનં સમતિક્કમા’’તિ.
602. ‘‘Sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā’’ti tattha katamā rūpasaññā? Rūpāvacarasamāpattiṃ samāpannassa vā upapannassa vā diṭṭhadhammasukhavihārissa vā saññā sañjānanā sañjānitattaṃ – imā vuccanti ‘‘rūpasaññāyo’’. Imā rūpasaññāyo atikkanto hoti vītikkanto samatikkanto. Tena vuccati ‘‘sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā’’ti.
૬૦૩. ‘‘પટિઘસઞ્ઞાનં અત્થઙ્ગમા’’તિ તત્થ કતમા પટિઘસઞ્ઞા? રૂપસઞ્ઞા સદ્દસઞ્ઞા…પે॰… ફોટ્ઠબ્બસઞ્ઞા – ઇમા વુચ્ચન્તિ પટિઘસઞ્ઞાયો. ઇમા પટિઘસઞ્ઞાયો સન્તા હોન્તિ સમિતા વૂપસન્તા અત્થઙ્ગતા અબ્ભત્થઙ્ગતા અપ્પિતા બ્યપ્પિતા સોસિતા વિસોસિતા બ્યન્તીકતા. તેન વુચ્ચતિ ‘‘પટિઘસઞ્ઞાનં અત્થઙ્ગમા’’તિ.
603. ‘‘Paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā’’ti tattha katamā paṭighasaññā? Rūpasaññā saddasaññā…pe… phoṭṭhabbasaññā – imā vuccanti paṭighasaññāyo. Imā paṭighasaññāyo santā honti samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati ‘‘paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā’’ti.
૬૦૪. ‘‘નાનત્તસઞ્ઞાનં અમનસિકારા’’તિ તત્થ કતમા નાનત્તસઞ્ઞા? અસમાપન્નસ્સ મનોધાતુ સમઙ્ગિસ્સ વા મનોવિઞ્ઞાણધાતુ સમઙ્ગિસ્સ વા સઞ્ઞા સઞ્જાનના સઞ્જાનિતત્તં – ઇમા વુચ્ચન્તિ ‘‘નાનત્તસઞ્ઞાયો’’. ઇમા નાનત્તસઞ્ઞાયો ન મનસિ કરોતિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘નાનત્તસઞ્ઞાનં અમનસિકારા’’તિ.
604. ‘‘Nānattasaññānaṃ amanasikārā’’ti tattha katamā nānattasaññā? Asamāpannassa manodhātu samaṅgissa vā manoviññāṇadhātu samaṅgissa vā saññā sañjānanā sañjānitattaṃ – imā vuccanti ‘‘nānattasaññāyo’’. Imā nānattasaññāyo na manasi karoti. Tena vuccati ‘‘nānattasaññānaṃ amanasikārā’’ti.
૬૦૫. ‘‘અનન્તો આકાસો’’તિ, તત્થ કતમો આકાસો? યો આકાસો આકાસગતં અઘં અઘગતં વિવરો વિવરગતં અસમ્ફુટ્ઠં ચતૂહિ મહાભૂતેહિ – અયં વુચ્ચતિ ‘‘આકાસો’’. તસ્મિં આકાસે ચિત્તં ઠપેતિ સણ્ઠપેતિ અનન્તં ફરતિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘અનન્તો આકાસો’’તિ.
605. ‘‘Ananto ākāso’’ti, tattha katamo ākāso? Yo ākāso ākāsagataṃ aghaṃ aghagataṃ vivaro vivaragataṃ asamphuṭṭhaṃ catūhi mahābhūtehi – ayaṃ vuccati ‘‘ākāso’’. Tasmiṃ ākāse cittaṃ ṭhapeti saṇṭhapeti anantaṃ pharati. Tena vuccati ‘‘ananto ākāso’’ti.
૬૦૬. ‘‘આકાસાનઞ્ચાયતન’’ન્તિ આકાસાનઞ્ચાયતનં સમાપન્નસ્સ વા ઉપપન્નસ્સ વા દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારિસ્સ વા ચિત્તચેતસિકા ધમ્મા.
606. ‘‘Ākāsānañcāyatana’’nti ākāsānañcāyatanaṃ samāpannassa vā upapannassa vā diṭṭhadhammasukhavihārissa vā cittacetasikā dhammā.
૬૦૭. ‘‘ઉપસમ્પજ્જા’’તિ યો આકાસાનઞ્ચાયતનસ્સ લાભો પટિલાભો પત્તિ સમ્પત્તિ ફુસના સચ્છિકિરિયા ઉપસમ્પદા.
607. ‘‘Upasampajjā’’ti yo ākāsānañcāyatanassa lābho paṭilābho patti sampatti phusanā sacchikiriyā upasampadā.
૬૦૮. ‘‘વિહરતી’’તિ…પે॰… તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિહરતી’’તિ.
608. ‘‘Viharatī’’ti…pe… tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.
૬૦૯. ‘‘સબ્બસો આકાસાનઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મા’’તિ ઇમં આકાસાનઞ્ચાયતનં અતિક્કન્તો હોતિ વીતિક્કન્તો સમતિક્કન્તો. તેન વુચ્ચતિ ‘‘સબ્બસો આકાસાનઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મા’’તિ.
609. ‘‘Sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkammā’’ti imaṃ ākāsānañcāyatanaṃ atikkanto hoti vītikkanto samatikkanto. Tena vuccati ‘‘sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkammā’’ti.
૬૧૦. ‘‘અનન્તં વિઞ્ઞાણ’’ન્તિ તંયેવ આકાસં વિઞ્ઞાણેન ફુટ્ઠં મનસિ કરોતિ અનન્તં ફરતિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘અનન્તં વિઞ્ઞાણ’’ન્તિ.
610. ‘‘Anantaṃ viññāṇa’’nti taṃyeva ākāsaṃ viññāṇena phuṭṭhaṃ manasi karoti anantaṃ pharati. Tena vuccati ‘‘anantaṃ viññāṇa’’nti.
૬૧૧. ‘‘વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતન’’ન્તિ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં સમાપન્નસ્સ વા ઉપપન્નસ્સ વા દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારિસ્સ વા ચિત્તચેતસિકા ધમ્મા.
611. ‘‘Viññāṇañcāyatana’’nti viññāṇañcāyatanaṃ samāpannassa vā upapannassa vā diṭṭhadhammasukhavihārissa vā cittacetasikā dhammā.
૬૧૨. ‘‘ઉપસમ્પજ્જા’’તિ યો વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનસ્સ લાભો પટિલાભો પત્તિ સમ્પત્તિ ફુસના સચ્છિકિરિયા ઉપસમ્પદા.
612. ‘‘Upasampajjā’’ti yo viññāṇañcāyatanassa lābho paṭilābho patti sampatti phusanā sacchikiriyā upasampadā.
૬૧૩. ‘‘વિહરતી’’તિ…પે॰… તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિહરતી’’તિ.
613. ‘‘Viharatī’’ti…pe… tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.
૬૧૪. ‘‘સબ્બસો વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મા’’તિ ઇમં વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં અતિક્કન્તો હોતિ વીતિક્કન્તો સમતિક્કન્તો. તેન વુચ્ચતિ ‘‘સબ્બસો વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મા’’તિ.
614. ‘‘Sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkammā’’ti imaṃ viññāṇañcāyatanaṃ atikkanto hoti vītikkanto samatikkanto. Tena vuccati ‘‘sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkammā’’ti.
૬૧૫. ‘‘નત્થિ કિઞ્ચી’’તિ તંયેવ વિઞ્ઞાણં ભાવેતિ વિભાવેતિ અન્તરભાવેતિ, ‘‘નત્થિ કિઞ્ચી’’તિ પસ્સતિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘નત્થિ કિઞ્ચી’’તિ.
615. ‘‘Natthi kiñcī’’ti taṃyeva viññāṇaṃ bhāveti vibhāveti antarabhāveti, ‘‘natthi kiñcī’’ti passati. Tena vuccati ‘‘natthi kiñcī’’ti.
૬૧૬. ‘‘આકિઞ્ચઞ્ઞાયતન’’ન્તિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં સમાપન્નસ્સ વા ઉપપન્નસ્સ વા દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારિસ્સ વા ચિત્તચેતસિકા ધમ્મા.
616. ‘‘Ākiñcaññāyatana’’nti ākiñcaññāyatanaṃ samāpannassa vā upapannassa vā diṭṭhadhammasukhavihārissa vā cittacetasikā dhammā.
૬૧૭. ‘‘ઉપસમ્પજ્જા’’તિ યો આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસ્સ લાભો પટિલાભો પત્તિ સમ્પત્તિ ફુસના સચ્છિકિરિયા ઉપસમ્પદા.
617. ‘‘Upasampajjā’’ti yo ākiñcaññāyatanassa lābho paṭilābho patti sampatti phusanā sacchikiriyā upasampadā.
૬૧૮. ‘‘વિહરતી’’તિ …પે॰… તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિહરતી’’તિ.
618. ‘‘Viharatī’’ti …pe… tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.
૬૧૯. ‘‘સબ્બસો આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મા’’તિ ઇમં આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં અતિક્કન્તો હોતિ વીતિક્કન્તો સમતિક્કન્તો. તેન વુચ્ચતિ ‘‘સબ્બસો આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મા’’તિ.
619. ‘‘Sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkammā’’ti imaṃ ākiñcaññāyatanaṃ atikkanto hoti vītikkanto samatikkanto. Tena vuccati ‘‘sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkammā’’ti.
‘‘નેવસઞ્ઞીનાસઞ્ઞી’’તિ તંયેવ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં સન્તતો મનસિ કરોતિ સઙ્ખારાવસેસસમાપત્તિં ભાવેતિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘નેવસઞ્ઞીનાસઞ્ઞી’’તિ 23.
‘‘Nevasaññīnāsaññī’’ti taṃyeva ākiñcaññāyatanaṃ santato manasi karoti saṅkhārāvasesasamāpattiṃ bhāveti. Tena vuccati ‘‘nevasaññīnāsaññī’’ti 24.
૬૨૦. ‘‘નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતન’’ન્તિ નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં સમાપન્નસ્સ વા ઉપપન્નસ્સ વા દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારિસ્સ વા ચિત્તચેતસિકા ધમ્મા.
620. ‘‘Nevasaññānāsaññāyatana’’nti nevasaññānāsaññāyatanaṃ samāpannassa vā upapannassa vā diṭṭhadhammasukhavihārissa vā cittacetasikā dhammā.
૬૨૧. ‘‘ઉપસમ્પજ્જા’’તિ યો નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસ્સ લાભો પટિલાભો પત્તિ સમ્પત્તિ ફુસના સચ્છિકિરિયા ઉપસમ્પદા.
621. ‘‘Upasampajjā’’ti yo nevasaññānāsaññāyatanassa lābho paṭilābho patti sampatti phusanā sacchikiriyā upasampadā.
૬૨૨. ‘‘વિહરતી’’તિ ઇરિયતિ વત્તતિ પાલેતિ યપેતિ યાપેતિ ચરતિ વિહરતિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘વિહરતી’’તિ.
622. ‘‘Viharatī’’ti iriyati vattati pāleti yapeti yāpeti carati viharati. Tena vuccati ‘‘viharatī’’ti.
સુત્તન્તભાજનીયં.
Suttantabhājanīyaṃ.
૨. અભિધમ્મભાજનીયં
2. Abhidhammabhājanīyaṃ
૧. રૂપાવચરકુસલં
1. Rūpāvacarakusalaṃ
૬૨૩. ચત્તારિ ઝાનાનિ – પઠમં ઝાનં, દુતિયં ઝાનં, તતિયં ઝાનં, ચતુત્થં ઝાનં.
623. Cattāri jhānāni – paṭhamaṃ jhānaṃ, dutiyaṃ jhānaṃ, tatiyaṃ jhānaṃ, catutthaṃ jhānaṃ.
૬૨૪. તત્થ કતમં પઠમં ઝાનં? ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે રૂપૂપપત્તિયા મગ્ગં ભાવેતિ વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ પથવીકસિણં, તસ્મિં સમયે પઞ્ચઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – વિતક્કો, વિચારો, પીતિ, સુખં, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘પઠમં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
624. Tattha katamaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye pañcaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – vitakko, vicāro, pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
તત્થ કતમં દુતિયં ઝાનં? ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે રૂપૂપપત્તિયા મગ્ગં ભાવેતિ વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા…પે॰… દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ પથવીકસિણં , તસ્મિં સમયે તિવઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – પીતિ, સુખં, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘દુતિયં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
Tattha katamaṃ dutiyaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti vitakkavicārānaṃ vūpasamā…pe… dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ , tasmiṃ samaye tivaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘dutiyaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
તત્થ કતમં તતિયં ઝાનં? ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે રૂપૂપપત્તિયા મગ્ગં ભાવેતિ પીતિયા ચ વિરાગા…પે॰… તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ પથવીકસિણં, તસ્મિં સમયે દુવઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – સુખં, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘તતિયં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
Tattha katamaṃ tatiyaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti pītiyā ca virāgā…pe… tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘tatiyaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
તત્થ કતમં ચતુત્થં ઝાનં? ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે રૂપૂપપત્તિયા મગ્ગં ભાવેતિ સુખસ્સ ચ પહાના…પે॰… ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ પથવીકસિણં, તસ્મિં સમયે દુવઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – ઉપેક્ખા, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘ચતુત્થં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
Tattha katamaṃ catutthaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti sukhassa ca pahānā…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – upekkhā, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘catutthaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
ચતુક્કં.
Catukkaṃ.
૬૨૫. ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે રૂપૂપપત્તિયા મગ્ગં ભાવેતિ વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ પથવીકસિણં, તસ્મિં સમયે પઞ્ચઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – વિતક્કો, વિચારો, પીતિ, સુખં, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘પઠમં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
625. Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye pañcaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – vitakko, vicāro, pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે રૂપૂપપત્તિયા મગ્ગં ભાવેતિ વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ અવિતક્કં વિચારમત્તં વિવેકજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ પથવીકસિણં, તસ્મિં સમયે ચતુરઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – વિચારો, પીતિ, સુખં, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘દુતિયં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi avitakkaṃ vicāramattaṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye caturaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – vicāro, pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘dutiyaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે રૂપૂપપત્તિયા મગ્ગં ભાવેતિ વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા…પે॰… તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ પથવીકસિણં, તસ્મિં સમયે તિવઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – પીતિ, સુખં, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘તતિયં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti vitakkavicārānaṃ vūpasamā…pe… tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye tivaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘tatiyaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે રૂપૂપપત્તિયા મગ્ગં ભાવેતિ પીતિયા ચ વિરાગા…પે॰… ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ પથવીકસિણં, તસ્મિં સમયે દુવઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – સુખં, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘ચતુત્થં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti pītiyā ca virāgā…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘catutthaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે રૂપૂપપત્તિયા મગ્ગં ભાવેતિ સુખસ્સ ચ પહાના…પે॰… પઞ્ચમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ પથવીકસિણં, તસ્મિં સમયે દુવઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – ઉપેક્ખા, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘પઞ્ચમં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti sukhassa ca pahānā…pe… pañcamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – upekkhā, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘pañcamaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
પઞ્ચકં.
Pañcakaṃ.
૨. અરૂપાવચરકુસલં
2. Arūpāvacarakusalaṃ
૬૨૬. ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે અરૂપૂપપત્તિયા મગ્ગં ભાવેતિ સબ્બસો આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મ નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસઞ્ઞાસહગતં સુખસ્સ ચ પહાના…પે॰… ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, તસ્મિં સમયે દુવઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – ઉપેક્ખા, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘ચતુત્થં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
626. Idha bhikkhu yasmiṃ samaye arūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagataṃ sukhassa ca pahānā…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – upekkhā, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘catutthaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
૩. લોકુત્તરકુસલં
3. Lokuttarakusalaṃ
૬૨૭. ચત્તારિ ઝાનાનિ – પઠમં ઝાનં, દુતિયં ઝાનં, તતિયં ઝાનં, ચતુત્થં ઝાનં.
627. Cattāri jhānāni – paṭhamaṃ jhānaṃ, dutiyaṃ jhānaṃ, tatiyaṃ jhānaṃ, catutthaṃ jhānaṃ.
૬૨૮. તત્થ કતમં પઠમં ઝાનં? ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે લોકુત્તરં ઝાનં ભાવેતિ નિય્યાનિકં અપચયગામિં દિટ્ઠિગતાનં પહાનાય પઠમાય ભૂમિયા પત્તિયા વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં, તસ્મિં સમયે પઞ્ચઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – વિતક્કો, વિચારો, પીતિ, સુખં, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘પઠમં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
628. Tattha katamaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ diṭṭhigatānaṃ pahānāya paṭhamāya bhūmiyā pattiyā vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye pañcaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – vitakko, vicāro, pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
તત્થ કતમં દુતિયં ઝાનં? ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે લોકુત્તરં ઝાનં ભાવેતિ નિય્યાનિકં અપચયગામિં દિટ્ઠિગતાનં પહાનાય પઠમાય ભૂમિયા પત્તિયા વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા…પે॰… દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં, તસ્મિં સમયે તિવઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – પીતિ, સુખં, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘દુતિયં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
Tattha katamaṃ dutiyaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ diṭṭhigatānaṃ pahānāya paṭhamāya bhūmiyā pattiyā vitakkavicārānaṃ vūpasamā…pe… dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye tivaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘dutiyaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
તત્થ કતમં તતિયં ઝાનં? ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે લોકુત્તરં ઝાનં ભાવેતિ નિય્યાનિકં અપચયગામિં દિટ્ઠિગતાનં પહાનાય પઠમાય ભૂમિયા પત્તિયા પીતિયા ચ વિરાગા…પે॰… તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં, તસ્મિં સમયે દુવઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – સુખં, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘તતિયં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
Tattha katamaṃ tatiyaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ diṭṭhigatānaṃ pahānāya paṭhamāya bhūmiyā pattiyā pītiyā ca virāgā…pe… tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘tatiyaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
તત્થ કતમં ચતુત્થં ઝાનં? ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે લોકુત્તરં ઝાનં ભાવેતિ નિય્યાનિકં અપચયગામિં દિટ્ઠિગતાનં પહાનાય પઠમાય ભૂમિયા પત્તિયા સુખસ્સ ચ પહાના …પે॰… ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં, તસ્મિં સમયે દુવઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – ઉપેક્ખા, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘ચતુત્થં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
Tattha katamaṃ catutthaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ diṭṭhigatānaṃ pahānāya paṭhamāya bhūmiyā pattiyā sukhassa ca pahānā …pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – upekkhā, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘catutthaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
ચતુક્કં.
Catukkaṃ.
૬૨૯. ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે લોકુત્તરં ઝાનં ભાવેતિ નિય્યાનિકં અપચયગામિં દિટ્ઠિગતાનં પહાનાય પઠમાય ભૂમિયા પત્તિયા વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં, તસ્મિં સમયે પઞ્ચઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – વિતક્કો, વિચારો, પીતિ, સુખં, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘પઠમં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
629. Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ diṭṭhigatānaṃ pahānāya paṭhamāya bhūmiyā pattiyā vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye pañcaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – vitakko, vicāro, pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે લોકુત્તરં ઝાનં ભાવેતિ નિય્યાનિકં અપચયગામિં દિટ્ઠિગતાનં પહાનાય પઠમાય ભૂમિયા પત્તિયા વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ અવિતક્કં વિચારમત્તં વિવેકજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં, તસ્મિં સમયે ચતુરઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ વિચારો પીતિ સુખં ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘દુતિયં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ diṭṭhigatānaṃ pahānāya paṭhamāya bhūmiyā pattiyā vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi avitakkaṃ vicāramattaṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye caturaṅgikaṃ jhānaṃ hoti vicāro pīti sukhaṃ cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘dutiyaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે લોકુત્તરં ઝાનં ભાવેતિ નિય્યાનિકં અપચયગામિં દિટ્ઠિગતાનં પહાનાય પઠમાય ભૂમિયા પત્તિયા વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા…પે॰… તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં, તસ્મિં સમયે તિવઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – પીતિ, સુખં, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘તતિયં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ diṭṭhigatānaṃ pahānāya paṭhamāya bhūmiyā pattiyā vitakkavicārānaṃ vūpasamā…pe… tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye tivaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘tatiyaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે લોકુત્તરં ઝાનં ભાવેતિ નિય્યાનિકં અપચયગામિં દિટ્ઠિગતાનં પહાનાય પઠમાય ભૂમિયા પત્તિયા પીતિયા ચ વિરાગા…પે॰… ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં, તસ્મિં સમયે દુવઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – સુખં, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘ચતુત્થં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ diṭṭhigatānaṃ pahānāya paṭhamāya bhūmiyā pattiyā pītiyā ca virāgā…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘catutthaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે લોકુત્તરં ઝાનં ભાવેતિ નિય્યાનિકં અપચયગામિં દિટ્ઠિગતાનં પહાનાય પઠમાય ભૂમિયા પત્તિયા સુખસ્સ ચ પહાના…પે॰… પઞ્ચમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં, તસ્મિં સમયે દુવઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – ઉપેક્ખા, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘પઞ્ચમં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ diṭṭhigatānaṃ pahānāya paṭhamāya bhūmiyā pattiyā sukhassa ca pahānā…pe… pañcamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – upekkhā, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘pañcamaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
પઞ્ચકં.
Pañcakaṃ.
૪. રૂપાવચરવિપાકા
4. Rūpāvacaravipākā
૬૩૦. ચત્તારિ ઝાનાનિ – પઠમં ઝાનં, દુતિયં ઝાનં, તતિયં ઝાનં, ચતુત્થં ઝાનં.
630. Cattāri jhānāni – paṭhamaṃ jhānaṃ, dutiyaṃ jhānaṃ, tatiyaṃ jhānaṃ, catutthaṃ jhānaṃ.
૬૩૧. તત્થ કતમં પઠમં ઝાનં? ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે રૂપૂપપત્તિયા મગ્ગં ભાવેતિ વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ પથવીકસિણં, તસ્મિં સમયે ફસ્સો હોતિ…પે॰… અવિક્ખેપો હોતિ. ઇમે ધમ્મા કુસલા. તસ્સેવ રૂપાવચરસ્સ કુસલસ્સ કમ્મસ્સ કતત્તા ઉપચિતત્તા વિપાકં વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ પથવીકસિણં, તસ્મિં સમયે પઞ્ચઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – વિતક્કો, વિચારો, પીતિ, સુખં, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘પઠમં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
631. Tattha katamaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye phasso hoti…pe… avikkhepo hoti. Ime dhammā kusalā. Tasseva rūpāvacarassa kusalassa kammassa katattā upacitattā vipākaṃ vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye pañcaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – vitakko, vicāro, pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
તત્થ કતમં દુતિયં ઝાનં? ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે રૂપૂપપત્તિયા મગ્ગં ભાવેતિ વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા…પે॰… દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ પથવીકસિણં, તસ્મિં સમયે ફસ્સો હોતિ…પે॰… અવિક્ખેપો હોતિ. ઇમે ધમ્મા કુસલા. તસ્સેવ રૂપાવચરસ્સ કુસલસ્સ કમ્મસ્સ કતત્તા ઉપચિતત્તા વિપાકં વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા…પે॰… દુતિયં ઝાનં…પે॰… તતિયં ઝાનં…પે॰… ચતુત્થં ઝાનં…પે॰… પઠમં ઝાનં…પે॰… પઞ્ચમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ પથવીકસિણં, તસ્મિં સમયે દુવઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – ઉપેક્ખા, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘પઞ્ચમં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા…પે॰….
Tattha katamaṃ dutiyaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti vitakkavicārānaṃ vūpasamā…pe… dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye phasso hoti…pe… avikkhepo hoti. Ime dhammā kusalā. Tasseva rūpāvacarassa kusalassa kammassa katattā upacitattā vipākaṃ vitakkavicārānaṃ vūpasamā…pe… dutiyaṃ jhānaṃ…pe… tatiyaṃ jhānaṃ…pe… catutthaṃ jhānaṃ…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ…pe… pañcamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – upekkhā, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘pañcamaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā…pe….
૫. અરૂપાવચરવિપાકા
5. Arūpāvacaravipākā
૬૩૨. ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે અરૂપૂપપત્તિયા મગ્ગં ભાવેતિ સબ્બસો આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મ નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસઞ્ઞાસહગતં સુખસ્સ ચ પહાના…પે॰… ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, તસ્મિં સમયે ફસ્સો હોતિ…પે॰… અવિક્ખેપો હોતિ. ઇમે ધમ્મા કુસલા. તસ્સેવ અરૂપાવચરસ્સ કુસલસ્સ કમ્મસ્સ કતત્તા ઉપચિતત્તા વિપાકં સબ્બસો આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મ નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસઞ્ઞાસહગતં સુખસ્સ ચ પહાના…પે॰… ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, તસ્મિં સમયે દુવઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – ઉપેક્ખા, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘ચતુત્થં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
632. Idha bhikkhu yasmiṃ samaye arūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagataṃ sukhassa ca pahānā…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, tasmiṃ samaye phasso hoti…pe… avikkhepo hoti. Ime dhammā kusalā. Tasseva arūpāvacarassa kusalassa kammassa katattā upacitattā vipākaṃ sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagataṃ sukhassa ca pahānā…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – upekkhā, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘catutthaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
૬. લોકુત્તરવિપાકા
6. Lokuttaravipākā
૬૩૩. ચત્તારિ ઝાનાનિ – પઠમં ઝાનં, દુતિયં ઝાનં, તતિયં ઝાનં, ચતુત્થં ઝાનં.
633. Cattāri jhānāni – paṭhamaṃ jhānaṃ, dutiyaṃ jhānaṃ, tatiyaṃ jhānaṃ, catutthaṃ jhānaṃ.
૬૩૪. તત્થ કતમં પઠમં ઝાનં? ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે લોકુત્તરં ઝાનં ભાવેતિ નિય્યાનિકં અપચયગામિં દિટ્ઠિગતાનં પહાનાય પઠમાય ભૂમિયા પત્તિયા વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં, તસ્મિં સમયે ફસ્સો હોતિ…પે॰… અવિક્ખેપો હોતિ. ઇમે ધમ્મા કુસલા. તસ્સેવ લોકુત્તરસ્સ કુસલસ્સ ઝાનસ્સ કતત્તા ભાવિતત્તા વિપાકં વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં સુઞ્ઞતં, તસ્મિં સમયે પઞ્ચઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – વિતક્કો, વિચારો, પીતિ, સુખં, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘પઠમં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
634. Tattha katamaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ diṭṭhigatānaṃ pahānāya paṭhamāya bhūmiyā pattiyā vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye phasso hoti…pe… avikkhepo hoti. Ime dhammā kusalā. Tasseva lokuttarassa kusalassa jhānassa katattā bhāvitattā vipākaṃ vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ suññataṃ, tasmiṃ samaye pañcaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – vitakko, vicāro, pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
તત્થ કતમં દુતિયં ઝાનં? ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે લોકુત્તરં ઝાનં ભાવેતિ નિય્યાનિકં અપચયગામિં દિટ્ઠિગતાનં પહાનાય પઠમાય ભૂમિયા પત્તિયા વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા…પે॰… દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં, તસ્મિં સમયે ફસ્સો હોતિ…પે॰… અવિક્ખેપો હોતિ. ઇમે ધમ્મા કુસલા. તસ્સેવ લોકુત્તરસ્સ કુસલસ્સ ઝાનસ્સ કતત્તા ભાવિતત્તા વિપાકં વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા…પે॰… દુતિયં ઝાનં …પે॰… તતિયં ઝાનં…પે॰… ચતુત્થં ઝાનં…પે॰… પઠમં ઝાનં…પે॰… પઞ્ચમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ દુક્ખપટિપદં દન્ધાભિઞ્ઞં સુઞ્ઞતં, તસ્મિં સમયે દુવઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – ઉપેક્ખા, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘પઞ્ચમં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
Tattha katamaṃ dutiyaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ diṭṭhigatānaṃ pahānāya paṭhamāya bhūmiyā pattiyā vitakkavicārānaṃ vūpasamā…pe… dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye phasso hoti…pe… avikkhepo hoti. Ime dhammā kusalā. Tasseva lokuttarassa kusalassa jhānassa katattā bhāvitattā vipākaṃ vitakkavicārānaṃ vūpasamā…pe… dutiyaṃ jhānaṃ …pe… tatiyaṃ jhānaṃ…pe… catutthaṃ jhānaṃ…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ…pe… pañcamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ suññataṃ, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – upekkhā, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘pañcamaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
૭. રૂપારૂપાવચરકિરિયા
7. Rūpārūpāvacarakiriyā
૬૩૫. ચત્તારિ ઝાનાનિ – પઠમં ઝાનં, દુતિયં ઝાનં, તતિયં ઝાનં, ચતુત્થં ઝાનં.
635. Cattāri jhānāni – paṭhamaṃ jhānaṃ, dutiyaṃ jhānaṃ, tatiyaṃ jhānaṃ, catutthaṃ jhānaṃ.
૬૩૬. તત્થ કતમં પઠમં ઝાનં? ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે રૂપાવચરં ઝાનં ભાવેતિ કિરિયં નેવ કુસલં નાકુસલં ન ચ કમ્મવિપાકં દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારં વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ પથવીકસિણં, તસ્મિં સમયે પઞ્ચઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – વિતક્કો, વિચારો, પીતિ, સુખં, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘પઠમં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
636. Tattha katamaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpāvacaraṃ jhānaṃ bhāveti kiriyaṃ neva kusalaṃ nākusalaṃ na ca kammavipākaṃ diṭṭhadhammasukhavihāraṃ vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye pañcaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – vitakko, vicāro, pīti, sukhaṃ, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
તત્થ કતમં દુતિયં ઝાનં? ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે રૂપાવચરં ઝાનં ભાવેતિ કિરિયં નેવ કુસલં નાકુસલં ન ચ કમ્મવિપાકં દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારં વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા…પે॰… દુતિયં ઝાનં…પે॰… તતિયં ઝાનં…પે॰… ચતુત્થં ઝાનં…પે॰… પઠમં ઝાનં…પે॰… પઞ્ચમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ પથવીકસિણં, તસ્મિં સમયે દુવઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – ઉપેક્ખા, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘પઞ્ચમં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તા.
Tattha katamaṃ dutiyaṃ jhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye rūpāvacaraṃ jhānaṃ bhāveti kiriyaṃ neva kusalaṃ nākusalaṃ na ca kammavipākaṃ diṭṭhadhammasukhavihāraṃ vitakkavicārānaṃ vūpasamā…pe… dutiyaṃ jhānaṃ…pe… tatiyaṃ jhānaṃ…pe… catutthaṃ jhānaṃ…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ…pe… pañcamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – upekkhā, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘pañcamaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttā.
૬૩૭. ઇધ ભિક્ખુ યસ્મિં સમયે અરૂપાવચરં ઝાનં ભાવેતિ કિરિયં નેવ કુસલં નાકુસલં ન ચ કમ્મવિપાકં દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારં સબ્બસો આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મ નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસઞ્ઞાસહગતં સુખસ્સ ચ પહાના…પે॰… ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, તસ્મિં સમયે દુવઙ્ગિકં ઝાનં હોતિ – ઉપેક્ખા, ચિત્તસ્સેકગ્ગતા. ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘ચતુત્થં ઝાનં’’. અવસેસા ધમ્મા ઝાનસમ્પયુત્તાતિ.
637. Idha bhikkhu yasmiṃ samaye arūpāvacaraṃ jhānaṃ bhāveti kiriyaṃ neva kusalaṃ nākusalaṃ na ca kammavipākaṃ diṭṭhadhammasukhavihāraṃ sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagataṃ sukhassa ca pahānā…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti – upekkhā, cittassekaggatā. Idaṃ vuccati ‘‘catutthaṃ jhānaṃ’’. Avasesā dhammā jhānasampayuttāti.
અભિધમ્મભાજનીયં.
Abhidhammabhājanīyaṃ.
૩. પઞ્હાપુચ્છકં
3. Pañhāpucchakaṃ
૬૩૮. ચત્તારિ ઝાનાનિ – ઇધ ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ…પે॰… વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં ચેતસો એકોદિભાવં અવિતક્કં અવિચારં સમાધિજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ…પે॰… પીતિયા ચ વિરાગા ઉપેક્ખકો ચ વિહરતિ સતો ચ સમ્પજાનો સુખઞ્ચ કાયેન પટિસંવેદેતિ, યં તં અરિયા આચિક્ખન્તિ – ‘‘ઉપેક્ખકો સતિમા સુખવિહારી’’તિ તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ…પે॰… સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા અદુક્ખમસુખં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ.
638. Cattāri jhānāni – idha bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati…pe… vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati…pe… pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati sato ca sampajāno sukhañca kāyena paṭisaṃvedeti, yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti – ‘‘upekkhako satimā sukhavihārī’’ti tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati…pe… sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati.
૬૩૯. ચતુન્નં ઝાનાનં કતિ કુસલા, કતિ અકુસલા, કતિ અબ્યાકતા…પે॰… કતિ સરણા, કતિ અરણા?
639. Catunnaṃ jhānānaṃ kati kusalā, kati akusalā, kati abyākatā…pe… kati saraṇā, kati araṇā?
૧. તિકં
1. Tikaṃ
૬૪૦. સિયા કુસલા, સિયા અબ્યાકતા. તીણિ ઝાનાનિ – એત્થુપ્પન્નં સુખં વેદનં ઠપેત્વા સુખાય વેદનાય સમ્પયુત્તા, ચતુત્થં ઝાનં – એત્થુપ્પન્નં અદુક્ખમસુખં વેદનં ઠપેત્વા અદુક્ખમસુખાય વેદનાય સમ્પયુત્તં. સિયા વિપાકા, સિયા વિપાકધમ્મધમ્મા, સિયા નેવવિપાકનવિપાકધમ્મધમ્મા. સિયા ઉપાદિન્નુપાદાનિયા, સિયા અનુપાદિન્નુપાદાનિયા, સિયા અનુપાદિન્નઅનુપાદાનિયા. સિયા અસંકિલિટ્ઠસંકિલેસિકા, સિયા અસંકિલિટ્ઠઅસંકિલેસિકા. પઠમં ઝાનં – એત્થુપ્પન્ને વિતક્કવિચારે ઠપેત્વા સવિતક્કં સવિચારં, તીણિ ઝાનાનિ અવિતક્કઅવિચારા. દ્વે ઝાનાનિ – એત્થુપ્પન્નં પીતિં ઠપેત્વા પીતિસહગતા, તીણિ ઝાનાનિ – એત્થુપ્પન્નં સુખં ઠપેત્વા સુખસહગતા, ચતુત્થં ઝાનં – એત્થુપ્પન્નં ઉપેક્ખં ઠપેત્વા ઉપેક્ખાસહગતં. નેવ દસ્સનેન ન ભાવનાય પહાતબ્બા. નેવ દસ્સનેન ન ભાવનાય પહાતબ્બહેતુકા. સિયા આચયગામિનો, સિયા અપચયગામિનો, સિયા નેવાચયગામિનાપચયગામિનો. સિયા સેક્ખા, સિયા અસેક્ખા, સિયા નેવસેક્ખનાસેક્ખા. સિયા મહગ્ગતા, સિયા અપ્પમાણા. તીણિ ઝાનાનિ ન વત્તબ્બા પરિત્તારમ્મણાતિપિ, મહગ્ગતારમ્મણાતિપિ, સિયા અપ્પમાણારમ્મણા , સિયા ન વત્તબ્બા અપ્પમાણારમ્મણાતિ; ચતુત્થં ઝાનં સિયા પરિત્તારમ્મણં, સિયા મહગ્ગતારમ્મણં, સિયા અપ્પમાણારમ્મણં; સિયા ન વત્તબ્બં પરિત્તારમ્મણન્તિપિ, મહગ્ગતારમ્મણન્તિપિ, અપ્પમાણારમ્મણન્તિપિ . સિયા મજ્ઝિમા, સિયા પણીતા. સિયા સમ્મત્તનિયતા, સિયા અનિયતા. તીણિ ઝાનાનિ ન મગ્ગારમ્મણા, સિયા મગ્ગહેતુકા, સિયા મગ્ગાધિપતિનો, સિયા ન વત્તબ્બા મગ્ગહેતુકાતિપિ, મગ્ગાધિપતિનોતિપિ; ચતુત્થં ઝાનં સિયા મગ્ગારમ્મણં, સિયા મગ્ગહેતુકં, સિયા મગ્ગાધિપતિ, સિયા ન વત્તબ્બં મગ્ગારમ્મણન્તિપિ, મગ્ગહેતુકન્તિપિ મગ્ગાધિપતીતિપિ. સિયા ઉપ્પન્ના, સિયા અનુપ્પન્ના, સિયા ઉપ્પાદિનો. સિયા અતીતા, સિયા અનાગતા, સિયા પચ્ચુપ્પન્ના. તીણિ ઝાનાનિ ન વત્તબ્બા અતીતારમ્મણાતિપિ, અનાગતારમ્મણાતિપિ, પચ્ચુપ્પન્નારમ્મણાતિપિ; ચતુત્થં ઝાનં સિયા અતીતારમ્મણં, સિયા અનાગતારમ્મણં, સિયા પચ્ચુપ્પન્નારમ્મણં, સિયા ન વત્તબ્બં અતીતારમ્મણન્તિપિ, અનાગતારમ્મણન્તિપિ, પચ્ચુપ્પન્નારમણન્તિપિ. સિયા અજ્ઝત્તા, સિયા બહિદ્ધા, સિયા અજ્ઝત્તબહિદ્ધા. તીણિ ઝાનાનિ બહિદ્ધારમ્મણા, ચતુત્થં ઝાનં સિયા અજ્ઝત્તારમ્મણં, સિયા બહિદ્ધારમ્મણં, સિયા અજ્ઝત્તબહિદ્ધારમ્મણં, સિયા ન વત્તબ્બં અજ્ઝત્તારમ્મણન્તિપિ, બહિદ્ધારમ્મણન્તિપિ, અજ્ઝત્તબહિદ્ધારમ્મણન્તિપિ. અનિદસ્સનઅપ્પટિઘા.
640. Siyā kusalā, siyā abyākatā. Tīṇi jhānāni – etthuppannaṃ sukhaṃ vedanaṃ ṭhapetvā sukhāya vedanāya sampayuttā, catutthaṃ jhānaṃ – etthuppannaṃ adukkhamasukhaṃ vedanaṃ ṭhapetvā adukkhamasukhāya vedanāya sampayuttaṃ. Siyā vipākā, siyā vipākadhammadhammā, siyā nevavipākanavipākadhammadhammā. Siyā upādinnupādāniyā, siyā anupādinnupādāniyā, siyā anupādinnaanupādāniyā. Siyā asaṃkiliṭṭhasaṃkilesikā, siyā asaṃkiliṭṭhaasaṃkilesikā. Paṭhamaṃ jhānaṃ – etthuppanne vitakkavicāre ṭhapetvā savitakkaṃ savicāraṃ, tīṇi jhānāni avitakkaavicārā. Dve jhānāni – etthuppannaṃ pītiṃ ṭhapetvā pītisahagatā, tīṇi jhānāni – etthuppannaṃ sukhaṃ ṭhapetvā sukhasahagatā, catutthaṃ jhānaṃ – etthuppannaṃ upekkhaṃ ṭhapetvā upekkhāsahagataṃ. Neva dassanena na bhāvanāya pahātabbā. Neva dassanena na bhāvanāya pahātabbahetukā. Siyā ācayagāmino, siyā apacayagāmino, siyā nevācayagāmināpacayagāmino. Siyā sekkhā, siyā asekkhā, siyā nevasekkhanāsekkhā. Siyā mahaggatā, siyā appamāṇā. Tīṇi jhānāni na vattabbā parittārammaṇātipi, mahaggatārammaṇātipi, siyā appamāṇārammaṇā , siyā na vattabbā appamāṇārammaṇāti; catutthaṃ jhānaṃ siyā parittārammaṇaṃ, siyā mahaggatārammaṇaṃ, siyā appamāṇārammaṇaṃ; siyā na vattabbaṃ parittārammaṇantipi, mahaggatārammaṇantipi, appamāṇārammaṇantipi . Siyā majjhimā, siyā paṇītā. Siyā sammattaniyatā, siyā aniyatā. Tīṇi jhānāni na maggārammaṇā, siyā maggahetukā, siyā maggādhipatino, siyā na vattabbā maggahetukātipi, maggādhipatinotipi; catutthaṃ jhānaṃ siyā maggārammaṇaṃ, siyā maggahetukaṃ, siyā maggādhipati, siyā na vattabbaṃ maggārammaṇantipi, maggahetukantipi maggādhipatītipi. Siyā uppannā, siyā anuppannā, siyā uppādino. Siyā atītā, siyā anāgatā, siyā paccuppannā. Tīṇi jhānāni na vattabbā atītārammaṇātipi, anāgatārammaṇātipi, paccuppannārammaṇātipi; catutthaṃ jhānaṃ siyā atītārammaṇaṃ, siyā anāgatārammaṇaṃ, siyā paccuppannārammaṇaṃ, siyā na vattabbaṃ atītārammaṇantipi, anāgatārammaṇantipi, paccuppannāramaṇantipi. Siyā ajjhattā, siyā bahiddhā, siyā ajjhattabahiddhā. Tīṇi jhānāni bahiddhārammaṇā, catutthaṃ jhānaṃ siyā ajjhattārammaṇaṃ, siyā bahiddhārammaṇaṃ, siyā ajjhattabahiddhārammaṇaṃ, siyā na vattabbaṃ ajjhattārammaṇantipi, bahiddhārammaṇantipi, ajjhattabahiddhārammaṇantipi. Anidassanaappaṭighā.
૨. દુકં
2. Dukaṃ
૬૪૧. ન હેતૂ, સહેતુકા, હેતુસમ્પયુત્તા, ન વત્તબ્બા ‘‘હેતૂ ચેવ સહેતુકા ચા’’તિ, સહેતુકા ચેવ ન ચ હેતૂ, ન વત્તબ્બા ‘‘હેતૂ ચેવ હેતુસમ્પયુત્તા ચા’’તિ, હેતુસમ્પયુત્તા ચેવ ન ચ હેતૂ, ન હેતૂ સહેતુકા.
641. Na hetū, sahetukā, hetusampayuttā, na vattabbā ‘‘hetū ceva sahetukā cā’’ti, sahetukā ceva na ca hetū, na vattabbā ‘‘hetū ceva hetusampayuttā cā’’ti, hetusampayuttā ceva na ca hetū, na hetū sahetukā.
સપ્પચ્ચયા, સઙ્ખતા, અનિદસ્સના, અપ્પટિઘા, અરૂપા , સિયા લોકિયા, સિયા લોકુત્તરા, કેનચિ વિઞ્ઞેય્યા, કેનચિ ન વિઞ્ઞેય્યા.
Sappaccayā, saṅkhatā, anidassanā, appaṭighā, arūpā , siyā lokiyā, siyā lokuttarā, kenaci viññeyyā, kenaci na viññeyyā.
નો આસવા, સિયા સાસવા, સિયા અનાસવા, આસવવિપ્પયુત્તા, ન વત્તબ્બા ‘‘આસવા ચેવ સાસવા ચા’’તિ, સિયા સાસવા ચેવ નો ચ આસવા, સિયા ન વત્તબ્બા ‘‘સાસવા ચેવ નો ચ આસવા’’તિ. ન વત્તબ્બા ‘‘આસવા ચેવ આસવસમ્પયુત્તા ચાતિ’’પિ, આસવસમ્પયુત્તા ચેવ નો ચ આસવાતિપિ. સિયા આસવવિપ્પયુત્તા સાસવા, સિયા આસવવિપ્પયુત્તા અનાસવા.
No āsavā, siyā sāsavā, siyā anāsavā, āsavavippayuttā, na vattabbā ‘‘āsavā ceva sāsavā cā’’ti, siyā sāsavā ceva no ca āsavā, siyā na vattabbā ‘‘sāsavā ceva no ca āsavā’’ti. Na vattabbā ‘‘āsavā ceva āsavasampayuttā cāti’’pi, āsavasampayuttā ceva no ca āsavātipi. Siyā āsavavippayuttā sāsavā, siyā āsavavippayuttā anāsavā.
નો સંયોજના…પે॰… નો ગન્થા…પે॰… નો ઓઘા…પે॰… નો યોગા…પે॰… નો નીવરણા…પે॰… નો પરામાસા…પે॰… સારમ્મણા, નો ચિત્તા, ચેતસિકા, ચિત્તસમ્પયુત્તા, ચિત્તસંસટ્ઠા, ચિત્તસમુટ્ઠાના, ચિત્તસહભુનો, ચિત્તાનુપરિવત્તિનો, ચિત્તસંસટ્ઠસમુટ્ઠાના, ચિત્તસંસટ્ઠસમુટ્ઠાનસહભુનો, ચિત્તસંસટ્ઠસમુટ્ઠાનાનુપરિવત્તિનો, બાહિરા, નો ઉપાદા, સિયા ઉપાદિન્ના, સિયા અનુપાદિન્ના.
No saṃyojanā…pe… no ganthā…pe… no oghā…pe… no yogā…pe… no nīvaraṇā…pe… no parāmāsā…pe… sārammaṇā, no cittā, cetasikā, cittasampayuttā, cittasaṃsaṭṭhā, cittasamuṭṭhānā, cittasahabhuno, cittānuparivattino, cittasaṃsaṭṭhasamuṭṭhānā, cittasaṃsaṭṭhasamuṭṭhānasahabhuno, cittasaṃsaṭṭhasamuṭṭhānānuparivattino, bāhirā, no upādā, siyā upādinnā, siyā anupādinnā.
નો ઉપાદાના…પે॰… નો કિલેસા…પે॰… ન દસ્સનેન પહાતબ્બા, ન ભાવનાય પહાતબ્બા, ન દસ્સનેન પહાતબ્બહેતુકા, ન ભાવનાય પહાતબ્બહેતુકા. પઠમં ઝાનં – એત્થુપ્પન્નં વિતક્કં ઠપેત્વા સવિતક્કં, તીણિ ઝાનાનિ અવિતક્કા. પઠમં ઝાનં – એત્થુપ્પન્નં વિચારં ઠપેત્વા સવિચારં, તીણિ ઝાનાનિ અવિચારા. દ્વે ઝાનાનિ – એત્થુપ્પન્નં પીતિં ઠપેત્વા સપ્પીતિકા, દ્વે ઝાનાનિ અપ્પીતિકા. દ્વે ઝાનાનિ – એત્થુપ્પન્નં પીતિં ઠપેત્વા પીતિસહગતા, દ્વે ઝાનાનિ ન પીતિસહગતા. તીણિ ઝાનાનિ – એત્થુપ્પન્નં સુખં ઠપેત્વા સુખસહગતા, ચતુત્થં ઝાનં ન સુખસહગતં. ચતુત્થં ઝાનં – એત્થુપ્પન્નં ઉપેક્ખં ઠપેત્વા ઉપેક્ખાસહગતં, તીણિ ઝાનાનિ ઉપેક્ખાસહગતા, ન કામાવચરા, સિયા રૂપાવચરા, સિયા ન રૂપાવચરા, તીણિ ઝાનાનિ ન અરૂપાવચરા, ચતુત્થં ઝાનં સિયા અરૂપાવચરં, સિયા ન અરૂપાવચરં, સિયા પરિયાપન્ના, સિયા અપરિયાપન્ના, સિયા નિય્યાનિકા, સિયા અનિય્યાનિકા, સિયા નિયતા, સિયા અનિયતા, સિયા સઉત્તરા, સિયા અનુત્તરા, અરણાતિ.
No upādānā…pe… no kilesā…pe… na dassanena pahātabbā, na bhāvanāya pahātabbā, na dassanena pahātabbahetukā, na bhāvanāya pahātabbahetukā. Paṭhamaṃ jhānaṃ – etthuppannaṃ vitakkaṃ ṭhapetvā savitakkaṃ, tīṇi jhānāni avitakkā. Paṭhamaṃ jhānaṃ – etthuppannaṃ vicāraṃ ṭhapetvā savicāraṃ, tīṇi jhānāni avicārā. Dve jhānāni – etthuppannaṃ pītiṃ ṭhapetvā sappītikā, dve jhānāni appītikā. Dve jhānāni – etthuppannaṃ pītiṃ ṭhapetvā pītisahagatā, dve jhānāni na pītisahagatā. Tīṇi jhānāni – etthuppannaṃ sukhaṃ ṭhapetvā sukhasahagatā, catutthaṃ jhānaṃ na sukhasahagataṃ. Catutthaṃ jhānaṃ – etthuppannaṃ upekkhaṃ ṭhapetvā upekkhāsahagataṃ, tīṇi jhānāni upekkhāsahagatā, na kāmāvacarā, siyā rūpāvacarā, siyā na rūpāvacarā, tīṇi jhānāni na arūpāvacarā, catutthaṃ jhānaṃ siyā arūpāvacaraṃ, siyā na arūpāvacaraṃ, siyā pariyāpannā, siyā apariyāpannā, siyā niyyānikā, siyā aniyyānikā, siyā niyatā, siyā aniyatā, siyā sauttarā, siyā anuttarā, araṇāti.
પઞ્હાપુચ્છકં.
Pañhāpucchakaṃ.
ઝાનવિભઙ્ગો નિટ્ઠિતો.
Jhānavibhaṅgo niṭṭhito.
Footnotes:
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / અભિધમ્મપિટક (અટ્ઠકથા) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / સમ્મોહવિનોદની-અટ્ઠકથા • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
૧. સુત્તન્તભાજનીયં • 1. Suttantabhājanīyaṃ
૨. અભિધમ્મભાજનીયવણ્ણના • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
૩. પઞ્હાપુચ્છકવણ્ણના • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વિભઙ્ગ-મૂલટીકા • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ૧૨. ઝાનવિભઙ્ગો • 12. Jhānavibhaṅgo
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વિભઙ્ગ-અનુટીકા • Vibhaṅga-anuṭīkā / ૧૨. ઝાનવિભઙ્ગો • 12. Jhānavibhaṅgo