Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / വിഭങ്ഗ-അനുടീകാ • Vibhaṅga-anuṭīkā |
൧൨. ഝാനവിഭങ്ഗോ
12. Jhānavibhaṅgo
൧. സുത്തന്തഭാജനീയം
1. Suttantabhājanīyaṃ
മാതികാവണ്ണനാ
Mātikāvaṇṇanā
൫൦൮. പാതിമോക്ഖസംവരാദീതി ആദി-സദ്ദേന ഇന്ദ്രിയേസു ഗുത്തദ്വാരതാ, ഭോജനേ മത്തഞ്ഞുതാ, സതിസമ്പജഞ്ഞം, ജാഗരിയാനുയോഗോതി ഏവമാദികേ സങ്ഗണ്ഹാതി. അസുഭാനുസ്സതിയോതി അസുഭഝാനാനി, അനുസ്സതിഝാനാനി ച. സതി സമണഭാവകരപുബ്ബഭാഗകരണീയസമ്പത്തിയം സമണഭാവോപി സിദ്ധോയേവ ഹോതീതി ആഹ ‘‘സുഞ്ഞാ…പേ॰… ദസ്സേതീ’’തി. കാരണേ ഹി സിദ്ധേ ഫലമ്പി സിദ്ധമേവ ഹോതീതി. സിക്ഖാപദാനം സരൂപം, സിക്ഖിതബ്ബാകാരം, സങ്ഖേപതോ വിഭാഗഞ്ച ദസ്സേതും ‘‘സിക്ഖാപദേസൂ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ നാമകായാദിവസേനാതി നാമകായപദകായബ്യഞ്ജനകായവസേന വുത്തേസു. ഇമിനാ സിക്ഖാപദാനം സിക്ഖായ അധിഗമൂപായഭൂതപഞ്ഞത്തിസഭാവതം ദസ്സേതി. തേസു സിക്ഖിതബ്ബാകാരോ സത്ഥുആണാനതിക്കമോയേവാതി ആഹ ‘‘വച…പേ॰… തബ്ബേസൂ’’തി. സിക്ഖാകോട്ഠാസേസൂതി വുത്തപ്പഭേദേസു അധിസീലസിക്ഖാഭാഗേസു. തേസു സമാദാനമേവ സിക്ഖിതബ്ബാകാരോതി വുത്തം ‘‘പരിപൂരണവസേന സിക്ഖിതബ്ബേസൂ’’തി. സിക്ഖാപദേകദേസഭൂതാതി സിക്ഖാപദസമുദായസ്സ അവയവഭൂതാ. ഭിക്ഖുസിക്ഖാ ഹി ഇധാധിപ്പേതാ ‘‘ഇധ ഭിക്ഖൂ’’തി വുത്തത്താ. തഥാ ഹി വക്ഖതി ‘‘സേസസിക്ഖാ പന അത്ഥുദ്ധാരവസേന സിക്ഖാസദ്ദസ്സ അത്ഥദസ്സനത്ഥം വുത്താ’’തി (വിഭ॰ അട്ഠ॰ ൫൧൬).
508. Pātimokkhasaṃvarādīti ādi-saddena indriyesu guttadvāratā, bhojane mattaññutā, satisampajaññaṃ, jāgariyānuyogoti evamādike saṅgaṇhāti. Asubhānussatiyoti asubhajhānāni, anussatijhānāni ca. Sati samaṇabhāvakarapubbabhāgakaraṇīyasampattiyaṃ samaṇabhāvopi siddhoyeva hotīti āha ‘‘suññā…pe… dassetī’’ti. Kāraṇe hi siddhe phalampi siddhameva hotīti. Sikkhāpadānaṃ sarūpaṃ, sikkhitabbākāraṃ, saṅkhepato vibhāgañca dassetuṃ ‘‘sikkhāpadesū’’tiādi vuttaṃ. Tattha nāmakāyādivasenāti nāmakāyapadakāyabyañjanakāyavasena vuttesu. Iminā sikkhāpadānaṃ sikkhāya adhigamūpāyabhūtapaññattisabhāvataṃ dasseti. Tesu sikkhitabbākāro satthuāṇānatikkamoyevāti āha ‘‘vaca…pe… tabbesū’’ti. Sikkhākoṭṭhāsesūti vuttappabhedesu adhisīlasikkhābhāgesu. Tesu samādānameva sikkhitabbākāroti vuttaṃ ‘‘paripūraṇavasena sikkhitabbesū’’ti. Sikkhāpadekadesabhūtāti sikkhāpadasamudāyassa avayavabhūtā. Bhikkhusikkhā hi idhādhippetā ‘‘idha bhikkhū’’ti vuttattā. Tathā hi vakkhati ‘‘sesasikkhā pana atthuddhāravasena sikkhāsaddassa atthadassanatthaṃ vuttā’’ti (vibha. aṭṭha. 516).
മാതികാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Mātikāvaṇṇanā niṭṭhitā.
നിദ്ദേസവണ്ണനാ
Niddesavaṇṇanā
൫൦൯. ദിട്ഠത്താതി സയമ്ഭൂഞാണേന സച്ഛികതത്താ. ഖന്തിആദീസുപി ഏസേവ നയോ. സയമ്ഭൂഞാണേന സച്ഛികരണവസേനേവ ഹി ഭഗവതോ ഖമനരുച്ചനാദയോ, ന അഞ്ഞേസം വിയ അനുസ്സവാകാരപരിവിതക്കാദിമുഖേന. അവിപരീതട്ഠോ ഏകന്തനിയ്യാനട്ഠേന വേദിതബ്ബോ. സിക്ഖിയമാനോതി സിക്ഖായ പടിപജ്ജിയമാനോ . സിക്ഖിതബ്ബാനി സിക്ഖാപദാനീതി സിക്ഖാപദപാളിം വദതി. ഖന്ധത്തയന്തി സീലാദിക്ഖന്ധത്തയം. ‘‘സബ്ബപാപസ്സ…പേ॰… ബുദ്ധാന സാസന’’ന്തി (ധ॰ പ॰ ൧൮൩; ദീ॰ നി॰ ൧.൯൦; നേത്തി॰ ൩൦) വചനതോ ആഹ ‘‘അനുസാസനദാനഭൂതം സിക്ഖത്തയ’’ന്തി.
509. Diṭṭhattāti sayambhūñāṇena sacchikatattā. Khantiādīsupi eseva nayo. Sayambhūñāṇena sacchikaraṇavaseneva hi bhagavato khamanaruccanādayo, na aññesaṃ viya anussavākāraparivitakkādimukhena. Aviparītaṭṭho ekantaniyyānaṭṭhena veditabbo. Sikkhiyamānoti sikkhāya paṭipajjiyamāno . Sikkhitabbāni sikkhāpadānīti sikkhāpadapāḷiṃ vadati. Khandhattayanti sīlādikkhandhattayaṃ. ‘‘Sabbapāpassa…pe… buddhāna sāsana’’nti (dha. pa. 183; dī. ni. 1.90; netti. 30) vacanato āha ‘‘anusāsanadānabhūtaṃ sikkhattaya’’nti.
സമ്മാദിട്ഠിയാ പച്ചയത്താതി മഗ്ഗസമ്മാദിട്ഠിയാ ഏകന്തഹേതുഭാവതോ. ഏത്ഥ ച സമ്മാദിട്ഠീതി കമ്മസ്സകതാസമ്മാദിട്ഠി, കമ്മപഥസമ്മാദിട്ഠി ച. ഫലകാരണോപചാരേഹീതി ഫലൂപചാരേന സമ്മാദിട്ഠിപച്ചയത്താ, കാരണൂപചാരേന സമ്മാദിട്ഠിപുബ്ബങ്ഗമത്താ. കുസലധമ്മേഹി അത്തനോ ഏകദേസഭൂതേഹീതി സമ്മാദിട്ഠിധമ്മേ സന്ധായാഹ. കുസലപഞ്ഞാവിഞ്ഞാണാനം വാ പജാനനവിജാനനവസേന ദസ്സനം ദിട്ഠീതി. തേന അവയവധമ്മേന സമുദായസ്സ ഉപചരിതതം ദസ്സേതി. വിനയനകിരിയത്താതി ദേസനാഭൂതം സിക്ഖത്തയമാഹ. ധമ്മേനാതി ധമ്മതോ അനപേതേന. അവിസമസഭാവേനാതി അവിസമേന സഭാവേന, സമേനാതി അത്ഥോ.
Sammādiṭṭhiyā paccayattāti maggasammādiṭṭhiyā ekantahetubhāvato. Ettha ca sammādiṭṭhīti kammassakatāsammādiṭṭhi, kammapathasammādiṭṭhi ca. Phalakāraṇopacārehīti phalūpacārena sammādiṭṭhipaccayattā, kāraṇūpacārena sammādiṭṭhipubbaṅgamattā. Kusaladhammehi attano ekadesabhūtehīti sammādiṭṭhidhamme sandhāyāha. Kusalapaññāviññāṇānaṃ vā pajānanavijānanavasena dassanaṃ diṭṭhīti. Tena avayavadhammena samudāyassa upacaritataṃ dasseti. Vinayanakiriyattāti desanābhūtaṃ sikkhattayamāha. Dhammenāti dhammato anapetena. Avisamasabhāvenāti avisamena sabhāvena, samenāti attho.
൫൧൦. അനഞ്ഞത്ഥേനാതി ഗരഹാദിഅഞ്ഞത്ഥരഹിതേന സകത്ഥേന. ഭിന്നപടധരേതി ഭിക്ഖുസാരുപ്പവസേന പഞ്ചഖണ്ഡാദിനാ ഛേദേന ഛിന്നചീവരധരേ.
510. Anaññatthenāti garahādiaññattharahitena sakatthena. Bhinnapaṭadhareti bhikkhusāruppavasena pañcakhaṇḍādinā chedena chinnacīvaradhare.
ഭേദനപരിയായവസേന വുത്തം, തസ്മാ കിലേസാനം പഹാനാ കിലേസാനം ഭേദാ ഭിക്ഖൂതി വുത്തം ഹോതി.
Bhedanapariyāyavasena vuttaṃ, tasmā kilesānaṃ pahānā kilesānaṃ bhedā bhikkhūti vuttaṃ hoti.
ഗുണവസേനാതി സേക്ഖധമ്മാദിഗുണാനം വസേന. തേന ഭാവത്ഥതോ ഭിക്ഖുസദ്ദോ ദസ്സിതോ ഹോതി.
Guṇavasenāti sekkhadhammādiguṇānaṃ vasena. Tena bhāvatthato bhikkhusaddo dassito hoti.
ഇദം ദ്വയന്തി ‘‘ഏത്ഥ ചാ’’തിആദിനാ പരതോ സങ്ഗഹദസ്സനവസേന വുത്തം ‘‘സേക്ഖോ’’തിആദികം വചനദ്വയം. ഇമിനാതി ‘‘സേക്ഖോ ഭിക്ഖു ഭിന്നത്താ പാപകാന’’ന്തി പദാനം അത്ഥദസ്സനേന. ന സമേതി സേക്ഖഅസേക്ഖപുഥുജ്ജനാസേക്ഖദീപനതോ. തദിദന്തി പഠമദ്വയം. നിപ്പരിയായദസ്സനം അരിയാനം , അസേക്ഖാനംയേവ ച സേക്ഖഭിന്നകിലേസഭാവദീപനതോ. വുത്തോതി പടിഞ്ഞാവചനം, സച്ചം വുത്തോതി അത്ഥോ. ന പന ഇധാധിപ്പേതോ അത്ഥുദ്ധാരവസേന ദസ്സിതത്താ.
Idaṃ dvayanti ‘‘ettha cā’’tiādinā parato saṅgahadassanavasena vuttaṃ ‘‘sekkho’’tiādikaṃ vacanadvayaṃ. Imināti ‘‘sekkho bhikkhu bhinnattā pāpakāna’’nti padānaṃ atthadassanena. Na sameti sekkhaasekkhaputhujjanāsekkhadīpanato. Tadidanti paṭhamadvayaṃ. Nippariyāyadassanaṃ ariyānaṃ , asekkhānaṃyeva ca sekkhabhinnakilesabhāvadīpanato. Vuttoti paṭiññāvacanaṃ, saccaṃ vuttoti attho. Na pana idhādhippeto atthuddhāravasena dassitattā.
ഭഗവതോ വചനന്തി ഉപസമ്പദാകമ്മവാചമാഹ. തദനുരൂപന്തി തദനുച്ഛവികം, യഥാവുത്തന്തി അത്ഥോ. പരിസാവത്ഥുസീമാസമ്പത്തിയോ ‘‘സമഗ്ഗേന സങ്ഘേന അകുപ്പേനാ’’തി (വിഭ॰ ൫൧൦) ഇമിനാ പകാസിതാതി ‘‘ഠാനാരഹ’’ന്തി പദസ്സ ‘‘അനൂന…പേ॰… അവുത്ത’’ന്തി ഏത്തകമേവ അത്ഥമാഹ.
Bhagavato vacananti upasampadākammavācamāha. Tadanurūpanti tadanucchavikaṃ, yathāvuttanti attho. Parisāvatthusīmāsampattiyo ‘‘samaggena saṅghena akuppenā’’ti (vibha. 510) iminā pakāsitāti ‘‘ṭhānāraha’’nti padassa ‘‘anūna…pe… avutta’’nti ettakameva atthamāha.
൫൧൧. അവീതിക്കമനവിരതിഭാവതോതി അവീതിക്കമസമാദാനഭൂതാ വിരതീതി കത്വാ വാരിത്തസീലം പത്വാ വിരതി ഏവ പധാനന്തി ചേതനാസീലസ്സപി പരിയായതാ വുത്താ. ‘‘നഗരവഡ്ഢകീ വത്ഥുവിജ്ജാചരിയോ’’തി ഇദം ഇധാധിപ്പേതനഗരവഡ്ഢകീദസ്സനം. വത്ഥുവിജ്ജാ, പാസാദവിജ്ജാതി ദുവിധാ ഹി വഡ്ഢകീവിജ്ജാ. ലേഹിതബ്ബന്തി സായിതബ്ബം. ചുബിതബ്ബന്തി പാതബ്ബം.
511. Avītikkamanaviratibhāvatoti avītikkamasamādānabhūtā viratīti katvā vārittasīlaṃ patvā virati eva padhānanti cetanāsīlassapi pariyāyatā vuttā. ‘‘Nagaravaḍḍhakī vatthuvijjācariyo’’ti idaṃ idhādhippetanagaravaḍḍhakīdassanaṃ. Vatthuvijjā, pāsādavijjāti duvidhā hi vaḍḍhakīvijjā. Lehitabbanti sāyitabbaṃ. Cubitabbanti pātabbaṃ.
ഇന്ദ്രിയസംവരാഹാരത്താതി ഇന്ദ്രിയസംവരഹേതുകത്താ. പാതിമോക്ഖസീലം സിക്ഖാപദസീലം ന പകതിസീലാദികേന ഗയ്ഹതീതി ആഹ ‘‘പാതിമോക്ഖതോ അഞ്ഞം സീലം കായികഅവീതിക്കമാദിഗ്ഗഹണേന ഗഹിത’’ന്തി. തം പന പാതിമോക്ഖസീലേന ന സങ്ഗയ്ഹതീതി ന സക്കാ വത്തും, കായികവാചസികസംവരസ്സ തബ്ബിനിമുത്തസ്സ അഭാവതോതി ദസ്സേന്തോ ‘‘ഇമിനാ അധിപ്പായേന വുത്ത’’ന്തി ആഹ.
Indriyasaṃvarāhārattāti indriyasaṃvarahetukattā. Pātimokkhasīlaṃ sikkhāpadasīlaṃ na pakatisīlādikena gayhatīti āha ‘‘pātimokkhato aññaṃ sīlaṃ kāyikaavītikkamādiggahaṇena gahita’’nti. Taṃ pana pātimokkhasīlena na saṅgayhatīti na sakkā vattuṃ, kāyikavācasikasaṃvarassa tabbinimuttassa abhāvatoti dassento ‘‘iminā adhippāyena vutta’’nti āha.
തത്ഥ പാതിമോക്ഖസദ്ദസ്സ ഏവം അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ – കിലേസാനം ബലവഭാവതോ, പാപകിരിയായ സുകരഭാവതോ, പുഞ്ഞകിരിയായ ച ദുക്കരഭാവതോ ബഹുക്ഖത്തും അപായേസു പതനസീലോതി പാതീ, പുഥുജ്ജനോ, അനിച്ചതായ വാ ഭവാദീസു കമ്മവേഗക്ഖിത്തോ ഘടിയന്തം വിയ അനവട്ഠാനേന പരിബ്ഭമനതോ ഗമനസീലോതി പാതീ, മരണവസേന വാ തമ്ഹി തമ്ഹി സത്തനികായേ അത്തഭാവസ്സ പാതനസീലോതി പാതീ, സത്തസന്താനോ, ചിത്തമേവ വാ. തം പാതിനം സംസാരദുക്ഖതോ മോക്ഖേതീതി പാതിമോക്ഖം. ചിത്തസ്സ ഹി വിമോക്ഖേന സത്തോപി ‘‘വിമുത്തോ’’തി വുച്ചതി. വുത്തഞ്ഹി ‘‘ചിത്തവോദാനാ വിസുജ്ഝന്തീ’’തി (സം॰ നി॰ ൩.൧൦൦), ‘‘അനുപാദായ ആസവേഹി ചിത്തം വിമുത്ത’’ന്തി (മഹാവ॰ ൨൮) ച. അഥ വാ അവിജ്ജാദിനാ ഹേതുനാ സംസാരേ പതതി ഗച്ഛതി പവത്തതീതി പാതീ. ‘‘അവിജ്ജാനീവരണാനം സത്താനം തണ്ഹാസംയോജനാനം സന്ധാവതം സംസരത’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൨.൧൨൪; ൩.൯൯; ൫.൫൨൦; കഥാ॰ ൭൫) ഹി വുത്തം. തസ്സ പാതിനോ സത്തസ്സ തണ്ഹാദിസംകിലേസത്തയതോ മോക്ഖോ ഏതേനാതി പാതിമോക്ഖം. ‘‘കണ്ഠേകാളോ’’തിആദീനം വിയ തസ്സ സമാസസിദ്ധി വേദിതബ്ബാ.
Tattha pātimokkhasaddassa evaṃ attho veditabbo – kilesānaṃ balavabhāvato, pāpakiriyāya sukarabhāvato, puññakiriyāya ca dukkarabhāvato bahukkhattuṃ apāyesu patanasīloti pātī, puthujjano, aniccatāya vā bhavādīsu kammavegakkhitto ghaṭiyantaṃ viya anavaṭṭhānena paribbhamanato gamanasīloti pātī, maraṇavasena vā tamhi tamhi sattanikāye attabhāvassa pātanasīloti pātī, sattasantāno, cittameva vā. Taṃ pātinaṃ saṃsāradukkhato mokkhetīti pātimokkhaṃ. Cittassa hi vimokkhena sattopi ‘‘vimutto’’ti vuccati. Vuttañhi ‘‘cittavodānā visujjhantī’’ti (saṃ. ni. 3.100), ‘‘anupādāya āsavehi cittaṃ vimutta’’nti (mahāva. 28) ca. Atha vā avijjādinā hetunā saṃsāre patati gacchati pavattatīti pātī. ‘‘Avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ sandhāvataṃ saṃsarata’’nti (saṃ. ni. 2.124; 3.99; 5.520; kathā. 75) hi vuttaṃ. Tassa pātino sattassa taṇhādisaṃkilesattayato mokkho etenāti pātimokkhaṃ. ‘‘Kaṇṭhekāḷo’’tiādīnaṃ viya tassa samāsasiddhi veditabbā.
അഥ വാ പാതേതി വിനിപാതേതി ദുക്ഖേതി പാതി, ചിത്തം. വുത്തഞ്ഹി ‘‘ചിത്തേന നീയതി ലോകോ, ചിത്തേന പരികസ്സതീ’’തി (സം॰ നി॰ ൧.൬൨). തസ്സ പാതിനോ മോക്ഖോ ഏതേനാതി പാതിമോക്ഖം. പതതി വാ ഏതേന അപായദുക്ഖേ വാ സംസാരദുക്ഖേ വാതി പാതീ, തണ്ഹാദിസംകിലേസോ. വുത്തഞ്ഹി ‘‘തണ്ഹാ ജനേതി പുരിസം (സം॰ നി॰ ൧.൫൫-൫൭), തണ്ഹാദുതിയോ പുരിസോ’’തി (ഇതിവു॰ ൧൫; മഹാനി॰ ൧൯൧; ചൂളനി॰ പാരായനാനുഗീതിഗാഥാ നിദ്ദേസ ൧൦൭) ച ആദി. തതോ മോക്ഖോതി പാതിമോക്ഖം.
Atha vā pāteti vinipāteti dukkheti pāti, cittaṃ. Vuttañhi ‘‘cittena nīyati loko, cittena parikassatī’’ti (saṃ. ni. 1.62). Tassa pātino mokkho etenāti pātimokkhaṃ. Patati vā etena apāyadukkhe vā saṃsāradukkhe vāti pātī, taṇhādisaṃkileso. Vuttañhi ‘‘taṇhā janeti purisaṃ (saṃ. ni. 1.55-57), taṇhādutiyo puriso’’ti (itivu. 15; mahāni. 191; cūḷani. pārāyanānugītigāthā niddesa 107) ca ādi. Tato mokkhoti pātimokkhaṃ.
അഥ വാ പതതി ഏത്ഥാതി പാതീനി, ഛ അജ്ഝത്തികബാഹിരാനി ആയതനാനി. വുത്തഞ്ഹി ‘‘ഛസു ലോകോ സമുപ്പന്നോ, ഛസു കുബ്ബതി സന്ഥവ’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൧.൭൦; സു॰ നി॰ ൧൭൧). തതോ ഛഅജ്ഝത്തികബാഹിരായതനസങ്ഖാതതോ പാതിതോ മോക്ഖോതി പാതിമോക്ഖം.
Atha vā patati etthāti pātīni, cha ajjhattikabāhirāni āyatanāni. Vuttañhi ‘‘chasu loko samuppanno, chasu kubbati santhava’’nti (saṃ. ni. 1.70; su. ni. 171). Tato chaajjhattikabāhirāyatanasaṅkhātato pātito mokkhoti pātimokkhaṃ.
അഥ വാ പാതോ വിനിപാതോ അസ്സ അത്ഥീതി പാതീ, സംസാരോ, തതോ മോക്ഖോതി പാതിമോക്ഖം.
Atha vā pāto vinipāto assa atthīti pātī, saṃsāro, tato mokkhoti pātimokkhaṃ.
അഥ വാ സബ്ബലോകാധിപതിഭാവതോ ധമ്മിസ്സരോ ഭഗവാ ‘‘പതീ’’തി വുച്ചതി, മുച്ചതി ഏതേനാതി മോക്ഖോ, പതിനോ മോക്ഖോ തേന പഞ്ഞത്തത്താതി പതിമോക്ഖോ, പതിമോക്ഖോ ഏവ പാതിമോക്ഖം. സബ്ബഗുണാനം വാ മൂലഭാവതോ ഉത്തമട്ഠേന പതി ച സോ യഥാവുത്തേനത്ഥേന മോക്ഖോ ചാതി പതിമോക്ഖോ, പതിമോക്ഖോ ഏവ പാതിമോക്ഖം. തഥാ ഹി വുത്തം ‘‘പാതിമോക്ഖന്തി മുഖമേതം പമുഖമേത’’ന്തി (മഹാവ॰ ൧൩൫) വിത്ഥാരോ.
Atha vā sabbalokādhipatibhāvato dhammissaro bhagavā ‘‘patī’’ti vuccati, muccati etenāti mokkho, patino mokkho tena paññattattāti patimokkho, patimokkho eva pātimokkhaṃ. Sabbaguṇānaṃ vā mūlabhāvato uttamaṭṭhena pati ca so yathāvuttenatthena mokkho cāti patimokkho, patimokkho eva pātimokkhaṃ. Tathā hi vuttaṃ ‘‘pātimokkhanti mukhametaṃ pamukhameta’’nti (mahāva. 135) vitthāro.
അഥ വാ പ-ഇതി പകാരേ, അതീതി അച്ചന്തത്ഥേ നിപാതോ, തസ്മാ പകാരേഹി അച്ചന്തം മോക്ഖേതീതി പാതിമോക്ഖം. ഇദഞ്ഹി സീലം സയം തദങ്ഗവസേന, സമാധിസഹിതം പഞ്ഞാസഹിതഞ്ച വിക്ഖമ്ഭനവസേന സമുച്ഛേദവസേന ച അച്ചന്തം മോക്ഖേതി മോചേതീതി പാതിമോക്ഖം. പതി പതി മോക്ഖോതി വാ പതിമോക്ഖോ, തമ്ഹാ തമ്ഹാ വീതിക്കമദോസതോ പച്ചേകം മോക്ഖോതി അത്ഥോ, പതിമോക്ഖോയേവ പാതിമോക്ഖം. മോക്ഖോ വാ നിബ്ബാനം, തസ്സ മോക്ഖസ്സ പടിബിമ്ബഭൂതോതി പതിമോക്ഖം. സീലസംവരോ ഹി നിബ്ബേധഭാഗിയോ സൂരിയസ്സ അരുണുഗ്ഗമനം വിയ നിബ്ബാനസ്സ ഉദയഭൂതോ തപ്പടിഭാഗോ വിയ ഹോതി യഥാരഹം കിലേസനിബ്ബാപനതോതി പതിമോക്ഖം, പതിമോക്ഖംയേവ പാതിമോക്ഖം.
Atha vā pa-iti pakāre, atīti accantatthe nipāto, tasmā pakārehi accantaṃ mokkhetīti pātimokkhaṃ. Idañhi sīlaṃ sayaṃ tadaṅgavasena, samādhisahitaṃ paññāsahitañca vikkhambhanavasena samucchedavasena ca accantaṃ mokkheti mocetīti pātimokkhaṃ. Pati pati mokkhoti vā patimokkho, tamhā tamhā vītikkamadosato paccekaṃ mokkhoti attho, patimokkhoyeva pātimokkhaṃ. Mokkho vā nibbānaṃ, tassa mokkhassa paṭibimbabhūtoti patimokkhaṃ. Sīlasaṃvaro hi nibbedhabhāgiyo sūriyassa aruṇuggamanaṃ viya nibbānassa udayabhūto tappaṭibhāgo viya hoti yathārahaṃ kilesanibbāpanatoti patimokkhaṃ, patimokkhaṃyeva pātimokkhaṃ.
അഥ വാ മോക്ഖം പതി വത്തതി, മോക്ഖാഭിമുഖന്തി വാ പതിമോക്ഖം, പതിമോക്ഖംയേവ പാതിമോക്ഖന്തി. ഇദമ്പി പാതിമോക്ഖസദ്ദസ്സ മുഖമത്തദസ്സനമേവ. സബ്ബാകആരേന പന ജിനപാതിമോക്ഖോ ഭഗവാവ അനവജ്ജപതിമോക്ഖം പാതിമോക്ഖം സംവണ്ണേയ്യ.
Atha vā mokkhaṃ pati vattati, mokkhābhimukhanti vā patimokkhaṃ, patimokkhaṃyeva pātimokkhanti. Idampi pātimokkhasaddassa mukhamattadassanameva. Sabbākaārena pana jinapātimokkho bhagavāva anavajjapatimokkhaṃ pātimokkhaṃ saṃvaṇṇeyya.
൫൧൩. ഗരുഭണ്ഡവിസ്സജ്ജനകരണഭൂതം ഏതസ്സ അത്ഥീതി ഗരുഭണ്ഡവിസ്സജ്ജനം. ഗരുഭണ്ഡന്തരഭൂതം ഥാവരാദി. ഊനകം ന വട്ടതീതി ഫാതികമ്മം വുത്തം. അതിരേകഗ്ഘനകം, തദഗ്ഘനകമേവ വാ വട്ടതീതി. യഥാവുത്തന്തി പോക്ഖരണിതോ പംസുഉദ്ധരണാദിഥാവരകമ്മം.
513. Garubhaṇḍavissajjanakaraṇabhūtaṃ etassa atthīti garubhaṇḍavissajjanaṃ. Garubhaṇḍantarabhūtaṃ thāvarādi. Ūnakaṃ na vaṭṭatīti phātikammaṃ vuttaṃ. Atirekagghanakaṃ, tadagghanakameva vā vaṭṭatīti. Yathāvuttanti pokkharaṇito paṃsuuddharaṇādithāvarakammaṃ.
ധാരേതി, പോസേതി വാ പരേസം ദാരകേ.
Dhāreti, poseti vā paresaṃ dārake.
ഗിഹീനം കരിയമാനം വുത്തം, ന സങ്ഘസ്സ, ഗണസ്സ വാതി അത്ഥോ. പിണ്ഡപടിപിണ്ഡന്തി ഉത്തരപദലോപം, പുരിമപദേ ഉത്തരപദലോപഞ്ച കത്വാ നിദ്ദേസോതി ആഹ ‘‘പിണ്ഡത്ഥ’’ന്തിആദി. അയോനിസോ വിചാരണം അയാഥാവപടിപത്തി.
Gihīnaṃ kariyamānaṃ vuttaṃ, na saṅghassa, gaṇassa vāti attho. Piṇḍapaṭipiṇḍanti uttarapadalopaṃ, purimapade uttarapadalopañca katvā niddesoti āha ‘‘piṇḍattha’’ntiādi. Ayoniso vicāraṇaṃ ayāthāvapaṭipatti.
൫൧൪. ഗച്ഛന്തി യഥാസകം വിസയേ പവത്തന്തീതി ഗാവോ, ചക്ഖാദീനി ഇന്ദ്രിയാനി.
514. Gacchanti yathāsakaṃ visaye pavattantīti gāvo, cakkhādīni indriyāni.
വിധുനനം പപ്ഫോടനം, പവാഹനന്തി അത്ഥോ.
Vidhunanaṃ papphoṭanaṃ, pavāhananti attho.
൫൧൫. യഥാ കരണത്ഥോ കരണീയസദ്ദോ, ഏവം വികിരണത്ഥോപി ഹോതീതി ആഹ ‘‘വിക്ഖിപിതബ്ബാനീ’’തി, വിദ്ധംസിതബ്ബാനീതി അത്ഥോ. സംയമനീയാനി വാ സംയമകരണീയാനി, ‘‘ന പുന ഏവം കരോമീ’’തി അത്തനോ ദഹനം മനസാ അധിട്ഠാനം സംയമനം, സംയമനകരണീയാനി സംവരകരണീയാനീതി ചിത്തമത്തായത്താ ഏവ സംയമസംവരാ ആചരിയേന അധിപ്പേതാതി ആഹ ‘‘അനാപത്തിഗമനീയാനീ’’തി . അന്തേവാസികത്ഥേരോ പന ദേസനാപി ചിത്തുപ്പാദമനസികാരേഹി വിനാ ന ഹോതീതി ദേസനാവിസുദ്ധിം നിസ്സരണം വദതി.
515. Yathā karaṇattho karaṇīyasaddo, evaṃ vikiraṇatthopi hotīti āha ‘‘vikkhipitabbānī’’ti, viddhaṃsitabbānīti attho. Saṃyamanīyāni vā saṃyamakaraṇīyāni, ‘‘na puna evaṃ karomī’’ti attano dahanaṃ manasā adhiṭṭhānaṃ saṃyamanaṃ, saṃyamanakaraṇīyāni saṃvarakaraṇīyānīti cittamattāyattā eva saṃyamasaṃvarā ācariyena adhippetāti āha ‘‘anāpattigamanīyānī’’ti . Antevāsikatthero pana desanāpi cittuppādamanasikārehi vinā na hotīti desanāvisuddhiṃ nissaraṇaṃ vadati.
൫൧൬. ‘‘അലങ്കതോ ചേപി…പേ॰… സ ഭിക്ഖൂ’’തിആദീസു (ധ॰ പ॰ ൧൪൨) വിയ ഇധാപി ഗുണതോ ഭിക്ഖു അധിപ്പേതോ. തഥാ ച വുത്തം ‘‘ഇധ ഭിക്ഖൂതി പടിപത്തിയാ ഭിക്ഖുഭാവദസ്സനതോ ഏവമാഹാ’’തി (വിഭ॰ അട്ഠ॰ ൩൫൫). യത്തകം ഏകേന പുഗ്ഗലേന അസേസേത്വാ സമാദാതും സക്കാ, തം സന്ധായാഹ ‘‘യേന സമാദാനേന സബ്ബാപി സിക്ഖാ സമാദിന്നാ ഹോന്തീ’’തി യഥാ ഉപസമ്പദാപാരിപൂരിയാ അസേസം ഉപസമ്പന്നസിക്ഖാസമാദാനം. തന്തി സമാദാനം. അനേകേസൂതി വിസും വിസും സമാദാനേസു. യഥാ സമാദിന്നായ സിക്ഖായ സബ്ബേന സബ്ബം അവീതിക്കമനം സിക്ഖിതബ്ബാകാരോ, ഏവം സതി വീതിക്കമേ ദേസനാഗാമിനിയാ ദേസനാ, വുട്ഠാനഗാമിനിയാ വുട്ഠാനം തദുപായഭൂതം പാരിവാസികവത്തചരണാദീതി വുത്തം ‘‘അവീതി…പേ॰… ആകാരേനാ’’തി. യം സിക്ഖാപദം പമാദേന വീതിക്കന്തം, തം സിക്ഖിയമാനം ന ഹോതീതി സേസിതം നാമ ഹോതീതി ആഹ ‘‘വീതിക്കമനവസേന സേസസ്സാ’’തി.
516. ‘‘Alaṅkato cepi…pe… sa bhikkhū’’tiādīsu (dha. pa. 142) viya idhāpi guṇato bhikkhu adhippeto. Tathā ca vuttaṃ ‘‘idha bhikkhūti paṭipattiyā bhikkhubhāvadassanato evamāhā’’ti (vibha. aṭṭha. 355). Yattakaṃ ekena puggalena asesetvā samādātuṃ sakkā, taṃ sandhāyāha ‘‘yena samādānena sabbāpi sikkhā samādinnā hontī’’ti yathā upasampadāpāripūriyā asesaṃ upasampannasikkhāsamādānaṃ. Tanti samādānaṃ. Anekesūti visuṃ visuṃ samādānesu. Yathā samādinnāya sikkhāya sabbena sabbaṃ avītikkamanaṃ sikkhitabbākāro, evaṃ sati vītikkame desanāgāminiyā desanā, vuṭṭhānagāminiyā vuṭṭhānaṃ tadupāyabhūtaṃ pārivāsikavattacaraṇādīti vuttaṃ ‘‘avīti…pe… ākārenā’’ti. Yaṃ sikkhāpadaṃ pamādena vītikkantaṃ, taṃ sikkhiyamānaṃ na hotīti sesitaṃ nāma hotīti āha ‘‘vītikkamanavasena sesassā’’ti.
൫൧൯. ചിത്തപരിസോധനഭാവനാതി ചിത്തസ്സ പരിസോധനഭൂതാ ആവരണീയധമ്മവിക്ഖമ്ഭികാ സമാധിവിപസ്സനാഭാവനാ ചിത്തപരിസോധനഭാവനാ. സുപ്പപരിഗ്ഗാഹകന്തി നിദ്ദാപരിഗ്ഗാഹകം. ഇദന്തി ഇദം അബ്ബോകിണ്ണഭവങ്ഗോത്തരണസങ്ഖാതം കിരിയമയചിത്താനം അപ്പവത്തനം സുപ്പം നാമ. ഇതോ ഭവങ്ഗോത്തരണതോ. പുബ്ബേ ഇതോ കിരിയമയചിത്തപ്പവത്തിതോ പരഞ്ച നത്ഥി. അയം കായകിലമഥോ, ഥിനമിദ്ധഞ്ച ഏതസ്സ സുത്തസ്സ പച്ചയോ.
519. Cittaparisodhanabhāvanāti cittassa parisodhanabhūtā āvaraṇīyadhammavikkhambhikā samādhivipassanābhāvanā cittaparisodhanabhāvanā. Suppapariggāhakanti niddāpariggāhakaṃ. Idanti idaṃ abbokiṇṇabhavaṅgottaraṇasaṅkhātaṃ kiriyamayacittānaṃ appavattanaṃ suppaṃ nāma. Ito bhavaṅgottaraṇato. Pubbe ito kiriyamayacittappavattito parañca natthi. Ayaṃ kāyakilamatho, thinamiddhañca etassa suttassa paccayo.
൫൨൨. സതിപട്ഠാനാദയോതി സതിപട്ഠാനസമ്മപ്പധാനഇദ്ധിപാദാ, ഏകച്ചേ ച മഗ്ഗധമ്മാ സഹ ന പവത്തന്തി, തസ്മാ പാളിയം ന വുത്താതി അധിപ്പായോ. ഏതേ താവ ഏകസ്മിം ആരമ്മണേ സഹ ന പവത്തന്തീതി ന ഗണ്ഹേയ്യും, ഇന്ദ്രിയബലാനി കസ്മാ ന ഗഹിതാനീതി ആഹ ‘‘പവത്ത…പേ॰… ഹോന്തീ’’തി. ഏവമ്പി സദ്ധിന്ദ്രിയബലാനി ബോജ്ഝങ്ഗേഹി ന സങ്ഗയ്ഹന്തീതി കഥം തേസം തദന്തോഗധതാതി ചോദനം സന്ധായാഹ ‘‘പീതി…പേ॰… വുത്തത്താ’’തി.
522. Satipaṭṭhānādayoti satipaṭṭhānasammappadhānaiddhipādā, ekacce ca maggadhammā saha na pavattanti, tasmā pāḷiyaṃ na vuttāti adhippāyo. Ete tāva ekasmiṃ ārammaṇe saha na pavattantīti na gaṇheyyuṃ, indriyabalāni kasmā na gahitānīti āha ‘‘pavatta…pe… hontī’’ti. Evampi saddhindriyabalāni bojjhaṅgehi na saṅgayhantīti kathaṃ tesaṃ tadantogadhatāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘pīti…pe… vuttattā’’ti.
൫൨൩. സമന്തതോതി സബ്ബഭാഗേസു സബ്ബേസു അഭിക്കമാദീസു, സബ്ബഭാഗതോ വാ തേസു ഏവ അഭിക്കമാദീസു അത്ഥാനത്ഥാദിസബ്ബഭാഗതോ സബ്ബാകാരതോ. സമ്മാതി അവിപരീതം യോനിസോ. സമന്തി അവിസമം, ഇട്ഠാദിആരമ്മണേ രാഗാദിവിസമരഹിതം കത്വാതി അത്ഥോ.
523. Samantatoti sabbabhāgesu sabbesu abhikkamādīsu, sabbabhāgato vā tesu eva abhikkamādīsu atthānatthādisabbabhāgato sabbākārato. Sammāti aviparītaṃ yoniso. Samanti avisamaṃ, iṭṭhādiārammaṇe rāgādivisamarahitaṃ katvāti attho.
ഭിക്ഖാ ചരീയതി ഏത്ഥാതി ഭിക്ഖാചാരോ, ഭിക്ഖായ ചരണട്ഠാനം, സോ ഏവ ഗോചരോ, ഭിക്ഖായ ചരണമേവ വാ സമ്പജഞ്ഞസ്സ വിസയഭാവതോ ഗോചരോ, തസ്മിം ഭിക്ഖാചാരഗോചരേ. സോ പന അഭിക്കമാദിഭേദഭിന്നന്തി വിസേസനവസേന വുത്തം ‘‘അഭിക്കമാദീസു പനാ’’തി. കമ്മട്ഠാനസങ്ഖാതേതി യോഗകമ്മസ്സ ഭാവനായ പവത്തിട്ഠാനസങ്ഖാതേ ആരമ്മണേ, ഭാവനാകമ്മേയേവ വാ, യോഗിനോ സുഖവിസേസഹേതുതായ വാ കമ്മട്ഠാനസങ്ഖാതേ സമ്പജഞ്ഞസ്സ വിസയഭാവേന ഗോചരേ. അഭിക്കമാദീസൂതി അഭിക്കമപടിക്കമാദീസു ചേവ ചീവരപാരുപനാദീസു ച. അസമ്മുയ്ഹനം ചിത്തകിരിയാവായോധാതുവിപ്ഫാരവസേനേവ തേസം പവത്തി, ന അഞ്ഞഥാതി യാഥാവതോ ജാനനം.
Bhikkhā carīyati etthāti bhikkhācāro, bhikkhāya caraṇaṭṭhānaṃ, so eva gocaro, bhikkhāya caraṇameva vā sampajaññassa visayabhāvato gocaro, tasmiṃ bhikkhācāragocare. So pana abhikkamādibhedabhinnanti visesanavasena vuttaṃ ‘‘abhikkamādīsu panā’’ti. Kammaṭṭhānasaṅkhāteti yogakammassa bhāvanāya pavattiṭṭhānasaṅkhāte ārammaṇe, bhāvanākammeyeva vā, yogino sukhavisesahetutāya vā kammaṭṭhānasaṅkhāte sampajaññassa visayabhāvena gocare. Abhikkamādīsūti abhikkamapaṭikkamādīsu ceva cīvarapārupanādīsu ca. Asammuyhanaṃ cittakiriyāvāyodhātuvipphāravaseneva tesaṃ pavatti, na aññathāti yāthāvato jānanaṃ.
കമ്മട്ഠാനം പധാനം കത്വാതി ചീവരപാരുപനാദിസരീരപരിഹരണകിച്ചകാലേപി കമ്മട്ഠാനമനസികാരമേവ പധാനം കത്വാ.
Kammaṭṭhānaṃ padhānaṃ katvāti cīvarapārupanādisarīrapariharaṇakiccakālepi kammaṭṭhānamanasikārameva padhānaṃ katvā.
തസ്മാതി യസ്മാ ഉസ്സുക്കജാതോ ഹുത്വാ അതിവിയ മം യാചസി, യസ്മാ ച ജീവിതന്തരായാനം ദുജ്ജാനതം വദസി, ഇന്ദ്രിയാനി ച തേ പരിപാകം ഗതാനി, തസ്മാ. തിഹാതി നിപാതമത്തം. തേ തയാ. ഏവന്തി ഇദാനി വത്തബ്ബാകാരം വദതി. സിക്ഖിതബ്ബന്തി അധിസീലസിക്ഖാദീനം തിസ്സന്നമ്പി സിക്ഖാനം വസേന സിക്ഖനം കാതബ്ബം. യഥാ പന സിക്ഖിതബ്ബം, തം ദസ്സേന്തോ ‘‘ദിട്ഠേ ദിട്ഠമത്തം ഭവിസ്സതീ’’തിആദിമാഹ.
Tasmāti yasmā ussukkajāto hutvā ativiya maṃ yācasi, yasmā ca jīvitantarāyānaṃ dujjānataṃ vadasi, indriyāni ca te paripākaṃ gatāni, tasmā. Tihāti nipātamattaṃ. Te tayā. Evanti idāni vattabbākāraṃ vadati. Sikkhitabbanti adhisīlasikkhādīnaṃ tissannampi sikkhānaṃ vasena sikkhanaṃ kātabbaṃ. Yathā pana sikkhitabbaṃ, taṃ dassento ‘‘diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissatī’’tiādimāha.
തത്ഥ ദിട്ഠേ ദിട്ഠമത്തന്തി രൂപായതനേ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണേന ദിട്ഠമത്തം. യഥാ ഹി ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം രൂപേ രൂപമത്തമേവ പസ്സതി, ന നിച്ചാദിസഭാവം, ഏവം സേസതംദ്വാരികവിഞ്ഞാണേഹിപി മേ ഏത്ഥ ദിട്ഠമത്തമേവ ഭവിസ്സതീതി സിക്ഖിതബ്ബന്തി അത്ഥോ. അഥ വാ ദിട്ഠേ ദിട്ഠം നാമ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം, രൂപേ രൂപവിജാനനന്തി അത്ഥോ. മത്താതി പമാണം. ദിട്ഠം മത്താ ഏതസ്സാതി ദിട്ഠമത്തം, ചക്ഖുവിഞ്ഞാണമത്തമേവ മേ ചിത്തം ഭവിസ്സതീതി അത്ഥോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യഥാ ആപാഥഗതേ രൂപേ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ന രജ്ജതി ന ദുസ്സതി ന മുയ്ഹതി, ഏവം രാഗാദിവിരഹേന ചക്ഖുവിഞ്ഞാണമത്തമേവ മേ ജവനം ഭവിസ്സതി, ചക്ഖുവിഞ്ഞാണപ്പമാണേനേവ നം ഠപേസ്സാമീതി. അഥ വാ ദിട്ഠം നാമ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണേന ദിട്ഠരൂപം. ദിട്ഠേ ദിട്ഠം നാമ തത്ഥേവ ഉപ്പന്നം സമ്പടിച്ഛനസന്തീരണവോട്ഠബ്ബനസങ്ഖാതം ചിത്തത്തയം. യഥാ തം ന രജ്ജതി ന ദുസ്സതി ന മുയ്ഹതി, ഏവം ആപാഥഗതേ രൂപേ തേനേവ സമ്പടിച്ഛനാദിപ്പമാണേന ജവനം ഉപ്പാദേസ്സാമി, നാസ്സ തം പമാണം അതിക്കമിത്വാ രജ്ജനാദിവസേന ഉപ്പജ്ജിതും ദസ്സാമീതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. ഏസ നയോ സുതമുതേസു. മുതന്തി ച തദാരമ്മണവിഞ്ഞാണേഹി സദ്ധിം ഗന്ധരസഫോട്ഠബ്ബായതനം വേദിതബ്ബം. വിഞ്ഞാതേ വിഞ്ഞാതമത്തന്തി ഏത്ഥ പന വിഞ്ഞാതം നാമ മനോദ്വാരാവജ്ജനേന വിഞ്ഞാതാരമ്മണം, തസ്മിം വിഞ്ഞാതേ. വിഞ്ഞാതമത്തന്തി ആവജ്ജനപ്പമാണം. യഥാ ആവജ്ജനം ന രജ്ജതി ന ദുസ്സതി ന മുയ്ഹതി, ഏവം രജ്ജനാദിവസേന ഉപ്പജ്ജിതും അദത്വാ ആവജ്ജനപ്പമാണേനേവ ചിത്തം ഠപേസ്സാമീതി അയമേത്ഥ അത്ഥോ. ഏവഞ്ഹി തേ ബാഹിയ സിക്ഖിതബ്ബന്തി ഏവം ഇമായ പടിപദായ തയാ ബാഹിയ തിസ്സന്നം സിക്ഖാനം അനുപവത്തനവസേന സിക്ഖിതബ്ബം. ഇതി ഭഗവാ ബാഹിയസ്സ സംഖിത്തരുചിതായ ഛഹി വിഞ്ഞാണകായേഹി സദ്ധിം ഛളാരമ്മണഭേദഭിന്നം വിപസ്സനാവിസയം ദിട്ഠാദീഹി ചതൂഹി കോട്ഠാസേഹി വിഭജിത്വാ തത്ഥസ്സ ഞാതതീരണപരിഞ്ഞം ദസ്സേതി.
Tattha diṭṭhe diṭṭhamattanti rūpāyatane cakkhuviññāṇena diṭṭhamattaṃ. Yathā hi cakkhuviññāṇaṃ rūpe rūpamattameva passati, na niccādisabhāvaṃ, evaṃ sesataṃdvārikaviññāṇehipi me ettha diṭṭhamattameva bhavissatīti sikkhitabbanti attho. Atha vā diṭṭhe diṭṭhaṃ nāma cakkhuviññāṇaṃ, rūpe rūpavijānananti attho. Mattāti pamāṇaṃ. Diṭṭhaṃ mattā etassāti diṭṭhamattaṃ, cakkhuviññāṇamattameva me cittaṃ bhavissatīti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā āpāthagate rūpe cakkhuviññāṇaṃ na rajjati na dussati na muyhati, evaṃ rāgādivirahena cakkhuviññāṇamattameva me javanaṃ bhavissati, cakkhuviññāṇappamāṇeneva naṃ ṭhapessāmīti. Atha vā diṭṭhaṃ nāma cakkhuviññāṇena diṭṭharūpaṃ. Diṭṭhe diṭṭhaṃ nāma tattheva uppannaṃ sampaṭicchanasantīraṇavoṭṭhabbanasaṅkhātaṃ cittattayaṃ. Yathā taṃ na rajjati na dussati na muyhati, evaṃ āpāthagate rūpe teneva sampaṭicchanādippamāṇena javanaṃ uppādessāmi, nāssa taṃ pamāṇaṃ atikkamitvā rajjanādivasena uppajjituṃ dassāmīti evamettha attho daṭṭhabbo. Esa nayo sutamutesu. Mutanti ca tadārammaṇaviññāṇehi saddhiṃ gandharasaphoṭṭhabbāyatanaṃ veditabbaṃ. Viññāte viññātamattanti ettha pana viññātaṃ nāma manodvārāvajjanena viññātārammaṇaṃ, tasmiṃ viññāte. Viññātamattanti āvajjanappamāṇaṃ. Yathā āvajjanaṃ na rajjati na dussati na muyhati, evaṃ rajjanādivasena uppajjituṃ adatvā āvajjanappamāṇeneva cittaṃ ṭhapessāmīti ayamettha attho. Evañhi te bāhiya sikkhitabbanti evaṃ imāya paṭipadāya tayā bāhiya tissannaṃ sikkhānaṃ anupavattanavasena sikkhitabbaṃ. Iti bhagavā bāhiyassa saṃkhittarucitāya chahi viññāṇakāyehi saddhiṃ chaḷārammaṇabhedabhinnaṃ vipassanāvisayaṃ diṭṭhādīhi catūhi koṭṭhāsehi vibhajitvā tatthassa ñātatīraṇapariññaṃ dasseti.
കഥം? ഏത്ഥ ഹി രൂപായതനം പസ്സിതബ്ബട്ഠേന ദിട്ഠം നാമ, ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം പന സദ്ധിം തംദ്വാരികവിഞ്ഞാണേഹി ദസ്സനട്ഠേന, തദുഭയമ്പി യഥാപച്ചയം പവത്തമാനം ധമ്മമത്തമേവ, ന ഏത്ഥ കോചി കത്താ വാ കാരേതാ വാ. യതോ തം ഹുത്വാ അഭാവട്ഠേന അനിച്ചം, ഉദയബ്ബയപടിപീളനട്ഠേന ദുക്ഖം, അവസവത്തനട്ഠേന അനത്താതി കുതോ തത്ഥ പണ്ഡിതസ്സ രജ്ജനാദീനം ഓകാസോതി അയഞ്ഹേത്ഥ അധിപ്പായോ. ഏസ നയോ സുതാദീസുപി.
Kathaṃ? Ettha hi rūpāyatanaṃ passitabbaṭṭhena diṭṭhaṃ nāma, cakkhuviññāṇaṃ pana saddhiṃ taṃdvārikaviññāṇehi dassanaṭṭhena, tadubhayampi yathāpaccayaṃ pavattamānaṃ dhammamattameva, na ettha koci kattā vā kāretā vā. Yato taṃ hutvā abhāvaṭṭhena aniccaṃ, udayabbayapaṭipīḷanaṭṭhena dukkhaṃ, avasavattanaṭṭhena anattāti kuto tattha paṇḍitassa rajjanādīnaṃ okāsoti ayañhettha adhippāyo. Esa nayo sutādīsupi.
ഇദാനി ഞാതതീരണപരിഞ്ഞാസു പതിട്ഠിതസ്സ ഉപരി സഹ ഫലേന പഹാനപരിഞ്ഞം ദസ്സേതും ‘‘യതോ ഖോ തേ ബാഹിയാ’’തിആദി ആരദ്ധം. തത്ഥ യതോതി യദാ, യസ്മാ വാ. തേതി തവ. തതോതി തദാ, തസ്മാ വാ. തേനാതി തേന ദിട്ഠാദിനാ, ദിട്ഠാദിപടിബദ്ധേന വാ രാഗാദിനാ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ബാഹിയ, തവ യസ്മിം കാലേ, യേന വാ കാരണേന ദിട്ഠാദീസു മയാ വുത്തവിധിം പടിപജ്ജന്തസ്സ അവിപരീതസഭാവാവബോധേന ദിട്ഠാദിമത്തം ഭവിസ്സതി, തസ്മിം കാലേ, തേന വാ കാരണേന ത്വം തേന ദിട്ഠാദിപടിബദ്ധേന രാഗാദിനാ സഹ ന ഭവിസ്സസി, രത്തോ വാ ദുട്ഠോ വാ മൂള്ഹോ വാ ന ഭവിസ്സസി പഹീനരാഗാദികത്താ, തേന വാ ദിട്ഠാദിനാ സഹ പടിബദ്ധോ ന ഭവിസ്സസീതി. തതോ ത്വം, ബാഹിയ, ന തത്ഥാതി യദാ, യസ്മാ വാ ത്വം തേന രാഗേന വാ രത്തോ, ദോസേന വാ ദുട്ഠോ, മോഹേന വാ മൂള്ഹോ ന ഭവിസ്സസി, തദാ, തസ്മാ വാ ത്വം തത്ഥ ദിട്ഠാദികേ ന ഭവിസ്സസി, തസ്മിം ദിട്ഠേ വാ സുതമുതവിഞ്ഞാതേ വാ ‘‘ഏതം മമ, ഏസോഹമസ്മി, ഏസോ മേ അത്താ’’തി (മഹാവ॰ ൨൧) തണ്ഹാമാനദിട്ഠീഹി അല്ലീനോ പതിട്ഠിതോ ന ഭവിസ്സസി. ഏത്താവതാ പഹാനപരിഞ്ഞം മത്ഥകം പാപേത്വാ ഖീണാസവഭൂമി ദസ്സിതാ. തതോ ത്വം, ബാഹിയ, നേവിധ, ന ഹുരം, ന ഉഭയമന്തരേനാതി യദാ ത്വം, ബാഹിയ, തേന രാഗാദിനാ തത്ഥ ദിട്ഠാദീസു പടിബദ്ധോ ന ഭവിസ്സസി, തദാ ത്വം നേവ ഇധ ലോകേ, ന പരലോകേ, ന ഉഭയത്ഥ ഹോസി. ഏസേവന്തോ ദുക്ഖസ്സാതി കിലേസദുക്ഖസ്സ, വട്ടദുക്ഖസ്സ ച അയമേവ അന്തോ അയം പരിച്ഛേദോ പരിവടുമഭാവോതി അയമേവ ഹി ഏത്ഥ അത്ഥോ . യേ പന ‘‘ഉഭയമന്തരേനാ’’തി പദം ഗഹേത്വാ അന്തരാഭവം നാമ ഇച്ഛന്തി, തേസം തം മിച്ഛാ. തത്ഥ യം വത്തബ്ബം, തം പരതോ അന്തരാഭവകഥായം (കഥാ॰ ൫൦൫ ആദയോ ) ആവി ഭവിസ്സതി.
Idāni ñātatīraṇapariññāsu patiṭṭhitassa upari saha phalena pahānapariññaṃ dassetuṃ ‘‘yato kho te bāhiyā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha yatoti yadā, yasmā vā. Teti tava. Tatoti tadā, tasmā vā. Tenāti tena diṭṭhādinā, diṭṭhādipaṭibaddhena vā rāgādinā. Idaṃ vuttaṃ hoti – bāhiya, tava yasmiṃ kāle, yena vā kāraṇena diṭṭhādīsu mayā vuttavidhiṃ paṭipajjantassa aviparītasabhāvāvabodhena diṭṭhādimattaṃ bhavissati, tasmiṃ kāle, tena vā kāraṇena tvaṃ tena diṭṭhādipaṭibaddhena rāgādinā saha na bhavissasi, ratto vā duṭṭho vā mūḷho vā na bhavissasi pahīnarāgādikattā, tena vā diṭṭhādinā saha paṭibaddho na bhavissasīti. Tato tvaṃ, bāhiya, na tatthāti yadā, yasmā vā tvaṃ tena rāgena vā ratto, dosena vā duṭṭho, mohena vā mūḷho na bhavissasi, tadā, tasmā vā tvaṃ tattha diṭṭhādike na bhavissasi, tasmiṃ diṭṭhe vā sutamutaviññāte vā ‘‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’ti (mahāva. 21) taṇhāmānadiṭṭhīhi allīno patiṭṭhito na bhavissasi. Ettāvatā pahānapariññaṃ matthakaṃ pāpetvā khīṇāsavabhūmi dassitā. Tato tvaṃ, bāhiya, nevidha, na huraṃ, na ubhayamantarenāti yadā tvaṃ, bāhiya, tena rāgādinā tattha diṭṭhādīsu paṭibaddho na bhavissasi, tadā tvaṃ neva idha loke, na paraloke, na ubhayattha hosi. Esevanto dukkhassāti kilesadukkhassa, vaṭṭadukkhassa ca ayameva anto ayaṃ paricchedo parivaṭumabhāvoti ayameva hi ettha attho . Ye pana ‘‘ubhayamantarenā’’ti padaṃ gahetvā antarābhavaṃ nāma icchanti, tesaṃ taṃ micchā. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ parato antarābhavakathāyaṃ (kathā. 505 ādayo ) āvi bhavissati.
ഏതേസന്തി അതിഹരണവീതിഹരണാനം.
Etesanti atiharaṇavītiharaṇānaṃ.
‘‘തത്ഥ ഹീ’’തിആദിനാ പഞ്ചവിഞ്ഞാണവീഥിയം പുരേതരം പവത്തഅയോനിസോമനസികാരവസേന ആവജ്ജനാദീനം അയോനിസോ ആവജ്ജനാദിനാ ഇട്ഠാദിആരമ്മണേ ലോഭാദിപ്പവത്തിമത്തം ഹോതി, ന പന ഇത്ഥിപുരിസാദിവികപ്പഗാഹോ, മനോദ്വാരേയേവ പന സോ ഹോതീതി ദസ്സേതി. തസ്സാതി ‘‘ഇത്ഥീ, പുരിസോ’’തി രജ്ജനാദികസ്സ. ഭവങ്ഗാദീതി ഭവങ്ഗആവജ്ജനദസ്സനാനി, സമ്പടിച്ഛനസന്തീരണവോട്ഠബ്ബനപഞ്ചദ്വാരികജവനഞ്ച. അപുബ്ബതിത്തരതാവസേനാതി അപുബ്ബതാഇത്തരഭാവാനം വസേന.
‘‘Tattha hī’’tiādinā pañcaviññāṇavīthiyaṃ puretaraṃ pavattaayonisomanasikāravasena āvajjanādīnaṃ ayoniso āvajjanādinā iṭṭhādiārammaṇe lobhādippavattimattaṃ hoti, na pana itthipurisādivikappagāho, manodvāreyeva pana so hotīti dasseti. Tassāti ‘‘itthī, puriso’’ti rajjanādikassa. Bhavaṅgādīti bhavaṅgaāvajjanadassanāni, sampaṭicchanasantīraṇavoṭṭhabbanapañcadvārikajavanañca. Apubbatittaratāvasenāti apubbatāittarabhāvānaṃ vasena.
അതിഹരതീതി മുഖദ്വാരം അതിക്കമിത്വാ ഹരതി. തംതംവിജാനനനിപ്ഫാദകോതി തസ്സ തസ്സ പരിയേസനാദിവിസയസ്സ, വിജാനനസ്സ ച നിപ്ഫാദകോ. യേന ഹി പയോഗേന പരിയേസനാദി നിപ്ഫജ്ജതി, സോ തബ്ബിസയം വിജാനനമ്പി നിപ്ഫാദേതി നാമ ഹോതി. സമ്മാപടിപത്തിന്തി ധമ്മേസു അവിപരീതപടിപത്തിം യഥാഭൂതാവബോധം.
Atiharatīti mukhadvāraṃ atikkamitvā harati. Taṃtaṃvijānananipphādakoti tassa tassa pariyesanādivisayassa, vijānanassa ca nipphādako. Yena hi payogena pariyesanādi nipphajjati, so tabbisayaṃ vijānanampi nipphādeti nāma hoti. Sammāpaṭipattinti dhammesu aviparītapaṭipattiṃ yathābhūtāvabodhaṃ.
ഗമനേപീതി ഗമനപയോഗേപി. അതിഹരണം യഥാഠിതസ്സേവ കായസ്സ ഇച്ഛിതദേസാഭിമുഖകരണം. ഗമനം ദേസന്തരുപ്പത്തി. വക്ഖമാനോതി ‘‘അഭിക്കന്തേ പടിക്കന്തേതി…പേ॰… അദ്ധാഗമനവസേന കഥിതോ. ഗതേ ഠിതേ നിസിന്നേതി ഏത്ഥ വിഹാരേ ചുണ്ണികപാദുദ്ധാരഇരിയാപഥവസേന കഥിതോ’’തി (വിഭ॰ അട്ഠ॰ ൫൨൩) വക്ഖമാനോ വിസേസോ.
Gamanepīti gamanapayogepi. Atiharaṇaṃ yathāṭhitasseva kāyassa icchitadesābhimukhakaraṇaṃ. Gamanaṃ desantaruppatti. Vakkhamānoti ‘‘abhikkante paṭikkanteti…pe… addhāgamanavasena kathito. Gate ṭhite nisinneti ettha vihāre cuṇṇikapāduddhārairiyāpathavasena kathito’’ti (vibha. aṭṭha. 523) vakkhamāno viseso.
പവത്തേതി ചങ്കമാദീസു പവത്തേ രൂപാരൂപധമ്മേ. പരിഗ്ഗണ്ഹന്തസ്സ അനിച്ചാദിതോ.
Pavatteti caṅkamādīsu pavatte rūpārūpadhamme. Pariggaṇhantassa aniccādito.
കായികകിരിയാദിനിബ്ബത്തകജവനം ഫലൂപചാരേന ‘‘കായാദികിരിയാമയ’’ന്തി വുത്തം. കിരിയാസമുട്ഠിതത്താതി പന കാരണൂപചാരേന.
Kāyikakiriyādinibbattakajavanaṃ phalūpacārena ‘‘kāyādikiriyāmaya’’nti vuttaṃ. Kiriyāsamuṭṭhitattāti pana kāraṇūpacārena.
൫൨൬. കമ്മട്ഠാനഉപാസനസ്സാതി കമ്മട്ഠാനഭാവനായ. യോഗപഥന്തി ഭാവനായോഗ്ഗകിരിയായ പവത്തനമഗ്ഗം.
526. Kammaṭṭhānaupāsanassāti kammaṭṭhānabhāvanāya. Yogapathanti bhāvanāyoggakiriyāya pavattanamaggaṃ.
൫൩൭. കായാദീസൂതി കായവേദനാചിത്തധമ്മേസു. സുട്ഠു പവത്തിയാതി അസുഭാനുപസ്സനാദിവസേന പവത്തിയാ. നിയ്യാനസഭാവോ സമ്മാസതിതാ ഏവ . ഉപട്ഠാനന്തി സതിം കിച്ചതോ ദസ്സേതി. ഏത്ഥ ച യഥാവുത്തോ പരിഗ്ഗഹോ ജാതോ ഏതിസ്സാതി പരിഗ്ഗഹിതാ, തം പരിഗ്ഗഹിതം നിയ്യാനഭൂതം സതിം കത്വാതി അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.
537. Kāyādīsūti kāyavedanācittadhammesu. Suṭṭhu pavattiyāti asubhānupassanādivasena pavattiyā. Niyyānasabhāvo sammāsatitā eva . Upaṭṭhānanti satiṃ kiccato dasseti. Ettha ca yathāvutto pariggaho jāto etissāti pariggahitā, taṃ pariggahitaṃ niyyānabhūtaṃ satiṃ katvāti attho veditabbo.
൫൪൨-൩. പകുപ്പനം ഇധ വികാരാപത്തിഭാവോ.
542-3. Pakuppanaṃ idha vikārāpattibhāvo.
൫൫൦. തപ്പടിപക്ഖസഞ്ഞാതി ഥിനമിദ്ധപടിപക്ഖസഞ്ഞാ. സാ അത്ഥതോ തദങ്ഗാദിവസേന ഥിനമിദ്ധവിനോദനാകാരപ്പവത്താ കുസലവിതക്കസമ്പയുത്തസഞ്ഞാ, തഥാഭൂതോ വാ ചിത്തുപ്പാദോ സഞ്ഞാസീസേന വുത്തോതി വേദിതബ്ബോ.
550. Tappaṭipakkhasaññāti thinamiddhapaṭipakkhasaññā. Sā atthato tadaṅgādivasena thinamiddhavinodanākārappavattā kusalavitakkasampayuttasaññā, tathābhūto vā cittuppādo saññāsīsena vuttoti veditabbo.
൫൫൩. സാരമ്ഭന്തി ആരമ്ഭവന്തം, സഹാരമ്ഭന്തി അത്ഥോ. നിരാവരണാഭോഗാ ഥിനമിദ്ധന്ധകാരവിഗമേന നിരാവരണസമന്നാഹാരസഞ്ഞാ. വിവടാ അപ്പടിച്ഛാദനാ.
553. Sārambhanti ārambhavantaṃ, sahārambhanti attho. Nirāvaraṇābhogā thinamiddhandhakāravigamena nirāvaraṇasamannāhārasaññā. Vivaṭā appaṭicchādanā.
൫൬൪. തത്ഥ തത്ഥാതി ‘‘ഇമിനാ പാതിമോക്ഖസംവരേന ഉപേതോ ഹോതീ’’തിആദീസു (വിഭ॰ ൫൧൧).
564. Tattha tatthāti ‘‘iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hotī’’tiādīsu (vibha. 511).
൫൮൮. യഥാ കേനചി നിക്കുജ്ജിതം ‘‘ഇദം നാമേത’’ന്തി പകതിഞാണേന ന ഞായതി, ഏവം സബ്ബപ്പകാരേന അവിദിതം നിക്കുജ്ജിതം വിയ ഹോതീതി ആഹ ‘‘സബ്ബഥാ അഞ്ഞാതതാ നിക്കുജ്ജിതഭാവോ’’തി. നിരവസേസപരിച്ഛിന്ദനാഭാവോതി ദുവിഞ്ഞേയ്യതായ നിരവസേസതോ പരിച്ഛിന്ദിതബ്ബതാഭാവോ, പരിച്ഛിന്ദികാഭാവോ വാ. ഏകദേസേനേവ ഹി ഗമ്ഭീരം ഞായതി.
588. Yathā kenaci nikkujjitaṃ ‘‘idaṃ nāmeta’’nti pakatiñāṇena na ñāyati, evaṃ sabbappakārena aviditaṃ nikkujjitaṃ viya hotīti āha ‘‘sabbathā aññātatā nikkujjitabhāvo’’ti. Niravasesaparicchindanābhāvoti duviññeyyatāya niravasesato paricchinditabbatābhāvo, paricchindikābhāvo vā. Ekadeseneva hi gambhīraṃ ñāyati.
ആചിക്ഖന്തീതിആദിതോ പരിബ്യത്തം കഥേന്തി. ദേസേന്തീതി ഉപദിസനവസേന വദന്തി, പബോധേന്തി വാ. പഞ്ഞാപേന്തീതി പജാനാപേന്തി, സംപകാസേന്തീതി അത്ഥോ. പട്ഠപേന്തീതി പകാരേഹി അസങ്കരതോ ഠപേന്തി. വിവരന്തീതി വിവടം കരോന്തി. വിഭജന്തീതി വിഭത്തം കരോന്തി. ഉത്താനീകരോന്തീതി അനുത്താനം ഗമ്ഭീരം ഉത്താനം പാകടം കരോന്തി. ഏത്ഥ ച ‘‘പഞ്ഞാപേന്തീ’’തിആദീഹി ഛഹി പദേഹി അത്ഥപദാനി ദസ്സിതാനി. ‘‘ആചിക്ഖന്തി ദേസേന്തീ’’തി പന ദ്വീഹി പദേഹി ബ്യഞ്ജനപദാനീതി ഏവം അത്ഥബ്യഞ്ജനപദസമ്പന്നായ ഉളാരായ പസംസായ പസംസനം ദസ്സേതി. യം പനേതേസു അത്ഥബ്യഞ്ജനപദേസു വത്തബ്ബം, തം നേത്തിഅട്ഠകഥായം (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ ൨൩ ആദയോ) വിത്ഥാരതോ വുത്തമേവ, തസ്മാ തത്ഥ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം.
Ācikkhantītiādito paribyattaṃ kathenti. Desentīti upadisanavasena vadanti, pabodhenti vā. Paññāpentīti pajānāpenti, saṃpakāsentīti attho. Paṭṭhapentīti pakārehi asaṅkarato ṭhapenti. Vivarantīti vivaṭaṃ karonti. Vibhajantīti vibhattaṃ karonti. Uttānīkarontīti anuttānaṃ gambhīraṃ uttānaṃ pākaṭaṃ karonti. Ettha ca ‘‘paññāpentī’’tiādīhi chahi padehi atthapadāni dassitāni. ‘‘Ācikkhanti desentī’’ti pana dvīhi padehi byañjanapadānīti evaṃ atthabyañjanapadasampannāya uḷārāya pasaṃsāya pasaṃsanaṃ dasseti. Yaṃ panetesu atthabyañjanapadesu vattabbaṃ, taṃ nettiaṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 23 ādayo) vitthārato vuttameva, tasmā tattha vuttanayeneva veditabbaṃ.
൬൦൨. ഏത്ഥേവ യോജേതബ്ബം തസ്സ ഹേട്ഠാഭൂമിസമതിക്കമനമുഖേന ഭൂമിവിസേസാധിഗമുപായദീപനതോ. സബ്ബത്ഥാപീതി ‘‘രൂപസഞ്ഞാനം സമതിക്കമാ, ആകാസാനഞ്ചായതനം സമതിക്കമ്മാ’’തി സബ്ബേസുപി സമതിക്കമവചനേസു.
602. Etthevayojetabbaṃ tassa heṭṭhābhūmisamatikkamanamukhena bhūmivisesādhigamupāyadīpanato. Sabbatthāpīti ‘‘rūpasaññānaṃ samatikkamā, ākāsānañcāyatanaṃ samatikkammā’’ti sabbesupi samatikkamavacanesu.
൬൧൦. തംയേവ ആകാസം ഫുടം വിഞ്ഞാണന്തി തംയേവ കസിണുഗ്ഘാടിമാകാസം ‘‘അനന്ത’’ന്തി മനസികാരേന ഫുടം ഫരിത്വാ ഠിതം പഠമാരുപ്പവിഞ്ഞാണം ‘‘അനന്തം വിഞ്ഞാണ’’ന്തി മനസി കരോതീതി അത്ഥോ. ദുതിയവികപ്പേ പന സാമഞ്ഞജോതനാ വിസേസേ തിട്ഠതീതി ‘‘ഫുട’’ന്തി ഇമിനാ വിഞ്ഞാണമേവ വുത്തന്തി ഫുടം വിഞ്ഞാണന്തി പഠമാരുപ്പവിഞ്ഞാണമാഹ. തഞ്ഹി ആകാസസ്സ സഫരണകവിഞ്ഞാണം. വിഞ്ഞാണേനാതി ച കരണത്ഥേ കരണവചനം, തഞ്ച ദുതിയാരുപ്പവിഞ്ഞാണം വദതീതി ആഹ ‘‘വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനവിഞ്ഞാണേന മനസി കരോതീ’’തി. തേനാതി പഠമാരുപ്പവിഞ്ഞാണേന. ഗഹിതാകാരന്തി അനന്തഫരണവസേന ഗഹിതാകാരം. മനസി കരോതീതി ദുതിയാരുപ്പപരികമ്മമനസികാരേന മനസി കരോതി. ഏവന്തി യഥാവുത്താകാരം കസിണുഗ്ഘാടിമാകാസേ പഠമാരുപ്പവിഞ്ഞാണേന അനന്തഫരണവസേന യോ ഗഹിതാകാരോ, തം മനസി കരോന്തംയേവ. തം വിഞ്ഞാണന്തി തം ദുതിയാരുപ്പവിഞ്ഞാണം. അനന്തം ഫരതീതി ‘‘അനന്ത’’ന്തി ഫരതി, തസ്മാ ദുതിയോയേവത്ഥോ യുത്തോതി. ‘‘യഞ്ഹീ’’തിആദിനാ യഥാവുത്തമത്ഥം പാകടം കരോതി. തംഫരണാകാരസഹിതന്തി തസ്മിം ആകാസേ ഫരണാകാരസഹിതം. വിഞ്ഞാണന്തി പഠമാരുപ്പവിഞ്ഞാണം.
610. Taṃyeva ākāsaṃ phuṭaṃ viññāṇanti taṃyeva kasiṇugghāṭimākāsaṃ ‘‘ananta’’nti manasikārena phuṭaṃ pharitvā ṭhitaṃ paṭhamāruppaviññāṇaṃ ‘‘anantaṃ viññāṇa’’nti manasi karotīti attho. Dutiyavikappe pana sāmaññajotanā visese tiṭṭhatīti ‘‘phuṭa’’nti iminā viññāṇameva vuttanti phuṭaṃ viññāṇanti paṭhamāruppaviññāṇamāha. Tañhi ākāsassa sapharaṇakaviññāṇaṃ. Viññāṇenāti ca karaṇatthe karaṇavacanaṃ, tañca dutiyāruppaviññāṇaṃ vadatīti āha ‘‘viññāṇañcāyatanaviññāṇena manasi karotī’’ti. Tenāti paṭhamāruppaviññāṇena. Gahitākāranti anantapharaṇavasena gahitākāraṃ. Manasi karotīti dutiyāruppaparikammamanasikārena manasi karoti. Evanti yathāvuttākāraṃ kasiṇugghāṭimākāse paṭhamāruppaviññāṇena anantapharaṇavasena yo gahitākāro, taṃ manasi karontaṃyeva. Taṃ viññāṇanti taṃ dutiyāruppaviññāṇaṃ. Anantaṃ pharatīti ‘‘ananta’’nti pharati, tasmā dutiyoyevattho yuttoti. ‘‘Yañhī’’tiādinā yathāvuttamatthaṃ pākaṭaṃ karoti. Taṃpharaṇākārasahitanti tasmiṃ ākāse pharaṇākārasahitaṃ. Viññāṇanti paṭhamāruppaviññāṇaṃ.
൬൧൫. പുബ്ബേതി ദുതിയാരുപ്പപരികമ്മകാലേ. യം ‘‘അനന്തം വിഞ്ഞാണ’’ന്തി മനസി കതം, തംയേവ പഠമാരുപ്പവിഞ്ഞാണമേവ. തംയേവ ഹി അഭാവേതി. ആരമ്മണാതിക്കമവസേന ഹി ഏതാ സമാപത്തിയോ ലദ്ധബ്ബാതി.
615. Pubbeti dutiyāruppaparikammakāle. Yaṃ ‘‘anantaṃ viññāṇa’’nti manasi kataṃ, taṃyeva paṭhamāruppaviññāṇameva. Taṃyeva hi abhāveti. Ārammaṇātikkamavasena hi etā samāpattiyo laddhabbāti.
നിദ്ദേസവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Niddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
സുത്തന്തഭാജനീയവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
൨. അഭിധമ്മഭാജനീയവണ്ണനാ
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
൬൨൩. ചതുക്കനയേ ദുതിയജ്ഝാനമേവ യേസം വിചാരോ ഓളാരികതോ ന ഉപട്ഠാതി, യേസഞ്ച ഉപട്ഠാതി, തേസം വസേന ദ്വിധാ ഭിന്ദിത്വാ ദേസിതന്തി ചതുക്കനയതോ പഞ്ചകനയോ നീഹതോതി ആഹ ‘‘ഉദ്ധടാനംയേവ ചതുന്നം…പേ॰… ദസ്സനതോ ചാ’’തി.
623. Catukkanaye dutiyajjhānameva yesaṃ vicāro oḷārikato na upaṭṭhāti, yesañca upaṭṭhāti, tesaṃ vasena dvidhā bhinditvā desitanti catukkanayato pañcakanayo nīhatoti āha ‘‘uddhaṭānaṃyeva catunnaṃ…pe… dassanato cā’’ti.
അഭിധമ്മഭാജനീയവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
൩. പഞ്ഹപുച്ഛകവണ്ണനാ
3. Pañhapucchakavaṇṇanā
൬൪൦. തീസൂതി പഠമാദീസു തീസു. ചതുക്കനയേന ഹി തം വുത്തം. ഏവംകോട്ഠാസികാതി അപ്പമാണാതി വുത്താ. തേനാഹ ‘‘ലോകുത്തരഭൂതാ ഏവാതി അധിപ്പായോ’’തി. പരിച്ഛിന്നാകാസ…പേ॰… ചതുത്ഥാനം വട്ടവിപസ്സനാപാദകത്താ ‘‘സബ്ബത്ഥപാദകചതുത്ഥേ സങ്ഗഹിതാനീ’’തി വുത്തം.
640. Tīsūti paṭhamādīsu tīsu. Catukkanayena hi taṃ vuttaṃ. Evaṃkoṭṭhāsikāti appamāṇāti vuttā. Tenāha ‘‘lokuttarabhūtā evāti adhippāyo’’ti. Paricchinnākāsa…pe… catutthānaṃ vaṭṭavipassanāpādakattā ‘‘sabbatthapādakacatutthe saṅgahitānī’’ti vuttaṃ.
അയം കഥാതി പരിത്താരമ്മണാദികഥാ. ഹേട്ഠിമോ അരിയോ ഉപരിമസ്സ അരിയസ്സ ലോകുത്തരചിത്താനി പടിവിജ്ഝിതും ന സക്കോതീതി വുത്തം ‘‘ന ച…പേ॰… സക്കോതീ’’തി.
Ayaṃ kathāti parittārammaṇādikathā. Heṭṭhimo ariyo uparimassa ariyassa lokuttaracittāni paṭivijjhituṃ na sakkotīti vuttaṃ ‘‘na ca…pe… sakkotī’’ti.
‘‘കിരിയതോ ദ്വാദസന്ന’’ന്തി ച പാഠോ അത്ഥി. സഹ വദതി ലോകുത്തരഫലചതുത്ഥതാസാമഞ്ഞേനാതി അധിപ്പായോ. ഇധ സബ്ബസദ്ദസ്സ പദേസസബ്ബവാചിഭാവതോ ഏകദേസസ്സ അസമ്ഭവേപി സബ്ബത്ഥപാദകതാ ഏവ വേദിതബ്ബാതി ദസ്സേതും ‘‘സബ്ബത്ഥ…പേ॰… ദട്ഠബ്ബ’’ന്തി ആഹ. പരിച്ഛിന്നാകാസകസിണചതുത്ഥാദീനീതി ആദി-സദ്ദേന ആനാപാനചതുത്ഥാദയോ സങ്ഗഹിതാ. നവത്തബ്ബതായാതി നവത്തബ്ബാരമ്മണതായ.
‘‘Kiriyato dvādasanna’’nti ca pāṭho atthi. Saha vadati lokuttaraphalacatutthatāsāmaññenāti adhippāyo. Idha sabbasaddassa padesasabbavācibhāvato ekadesassa asambhavepi sabbatthapādakatā eva veditabbāti dassetuṃ ‘‘sabbattha…pe… daṭṭhabba’’nti āha. Paricchinnākāsakasiṇacatutthādīnīti ādi-saddena ānāpānacatutthādayo saṅgahitā. Navattabbatāyāti navattabbārammaṇatāya.
നിബ്ബാനഞ്ചാതി വത്തബ്ബം തദാരമ്മണസ്സാപി ബഹിദ്ധാരമ്മണഭാവതോ.
Nibbānañcāti vattabbaṃ tadārammaṇassāpi bahiddhārammaṇabhāvato.
‘‘സസന്താനഗതമ്പീ’’തി ഇദം രൂപ-സദ്ദേന, കമ്മ-സദ്ദേന ച സമ്ബന്ധിതബ്ബം ‘‘സസന്താനഗതമ്പി അപാകടം രൂപം ദിബ്ബചക്ഖു വിയ സസന്താനഗതമ്പി അപാകടം കമ്മം വിഭാവേതീ’’തി. പാകടേ പന സസന്താനഗതേ രൂപേ, കമ്മേ ച അഭിഞ്ഞാഞാണേന പയോജനം നത്ഥീതി ‘‘അപാകട’’ന്തി വിസേസേത്വാ വുത്തം.
‘‘Sasantānagatampī’’ti idaṃ rūpa-saddena, kamma-saddena ca sambandhitabbaṃ ‘‘sasantānagatampi apākaṭaṃ rūpaṃ dibbacakkhu viya sasantānagatampi apākaṭaṃ kammaṃ vibhāvetī’’ti. Pākaṭe pana sasantānagate rūpe, kamme ca abhiññāñāṇena payojanaṃ natthīti ‘‘apākaṭa’’nti visesetvā vuttaṃ.
പഞ്ഹപുച്ഛകവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
ഝാനവിഭങ്ഗവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Jhānavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / വിഭങ്ഗപാളി • Vibhaṅgapāḷi / ൧൨. ഝാനവിഭങ്ഗോ • 12. Jhānavibhaṅgo
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / അഭിധമ്മപിടക (അട്ഠകഥാ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / സമ്മോഹവിനോദനീ-അട്ഠകഥാ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
൧. സുത്തന്തഭാജനീയം • 1. Suttantabhājanīyaṃ
൨. അഭിധമ്മഭാജനീയവണ്ണനാ • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / വിഭങ്ഗ-മൂലടീകാ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ൧൨. ഝാനവിഭങ്ഗോ • 12. Jhānavibhaṅgo